.jpg)
درەو: 🔹 بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت ماددە هۆشبەرەکان (UNDOC)، لە هەرێمی کوردستان تا ساڵی (2003) هیچ حاڵەتێکی بەکارهێنان و بازرگانیکردنی ماددە هۆشبەرەکانی تێدا نەبووە. 🔹 بەپێی ئاماری دەزگا ئەمنییەکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) کە پێشکەش بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت ماددە هۆشبەرەکانیان کردووە، لە ماوەی ساڵانی (2019 – 2023)، بەردەوام قەبارەی دەستبەسەرداگرتنی ماددە هۆشبەرەکان ڕووی لە هەڵکشانە، بەجۆرێک؛ کۆی ماددەکانی (حەشیش، تریاک، هیرۆین، کریستاڵ، کیپتاگۆن)ی دەستبەسەرداگیراو لە ساڵی (2019) تەنها (206) کگم بووە، بەڵام لە ساڵی (2023) گەیشتووە بە (2 تەن و 708 کگم). 🔹 ئێستا هەرێمی کوردستان جگە لە بەکاربەر و بەرهەمهێن، بووە بە ڕێڕەوەی هەناردەکردنی ماددەی هۆشبەر و لە سەر نەخشەی جیهانی وەک ڕێڕەوێکی مەترسیدار ئاماژەی بۆ دەکرێت. ماددەی هۆشبەر چییە؟ و جۆرەکانی کامانەن لە هەرێمی کوردستان ماددەی هۆشبەر وەرگێڕدراوی وشەی "Narcotic"ی ئیغریقییە و بە واتای "بێهۆشکردن" یان "لەهۆشخۆچوون" دێت، ئەمەش واتای ئەوەیە هۆشی مرۆڤ دەبرێت و لە حاڵەتی سروشتی خۆی دادەبڕن، لە دەرئەنجامدا دەبێتە هۆی ئالوودەبوون و ژەهراویبوونی کۆئەندامی دەمار. ماددە هۆشبەرەكان لە ڕێگەی (دەم، دەرزی و کوتان، بۆنکردن، کێشان و هەڵمژین، خستنەژێر زمان و کۆم) بەکار دەهێنرێن. جۆرەکانی دەشێت سروشتی بن، لە شێوەی گەڵا و گوڵ و ڕەگی دار، یان نیمچە دەستکرد بن و لە جۆرە سروشتییەکانەوە وەربگیرێن، یان لە تاقیگەدا بە شێوەی حەپ و دەرزی ئامادە دەکرێن، کە بریتین لە (تلیاک، مۆرفین، کۆدایین، هیرۆیین، حەشیش، کراک، شیشە، پیسیدین، میسادۆن، بێنزۆدیازپین، ئەمفیتامینەکان، کۆکاین، ئیفیدرین، بەنگ، فینسیکیدین، هایدرۆکلۆریک، داتورە، کوکا، خات یان فات، کراتم، ناس، متادون، پاپاورین، پتادین). بەردەوام جۆرەکانی ماددە هۆشبەرەکان ڕوو لە زیادبوونن، بە دەیان شێوەی جیاواز، بە تێکەڵکردن و گۆڕانیان لە تاقیگەدا لە ڕووی چەندایتییەوە لە زیادبووندان. لە ساڵی (2012)دا (260) جۆری ماددەی هۆشبەر هەبووە، ئەم ڕێژەیە لە (2018)دا بۆ (483) جۆر زیادی کردووە. ئەگەر زۆر بەوردی هەموو جۆرەکانی ماددە هۆشبەرەکان و کارتێکەرە عەقڵییەکان دیاری بکەین، ئەوا جۆرەکانی لە ئێستادا هەزاریش تێپەڕ دەکەن. لە هەرێمی کوردستان مەترسیدارترین جۆرەکانی ماددە هۆشبەرەکان بەربڵاون، لە باوترین و مەترسیدارترینیان ماددەی هۆشبەری "کریستاڵ"ە، بە زمانی بازاڕی "شیشە"ی پێ دەگوترێت، ئەم ماددەیە ڕاستەوخۆ لە ماوەی سێ خولەکدا کاریگەرییەکەی دەگات بە مێشک، بە میکرۆبی پووکانەوەی خانەکانی مێشک ناسراوە. ئەم جۆرە ماددانەش لە هەرێمی کوردستان هەن: تریاک، هێرۆیین، کریستاڵ، ماریگوانا، بەنگ، جامایکا، حەشیش. بە شێوەیەکی گشتی و بەربڵاو لە هەرێمی کوردستان 17 جۆری باوی ماددەی هۆشبەر هەیە. قاچاغچێتی ماددە هۆشبەرەکان لە عێراق و هەرێمی کوردستان عێراق بە زیاتر لە (3 هەزار و 637) کیلۆمەتر سنوری وشکانی لەگەڵ هەریەک لە وڵاتانی (ئێران، ئەردەن، کوەیت، سعودییە، سوریا و تورکیا) هەیە، بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت ماددە هۆشبەرەکان (UNDOC) کە لە مانگی (کانونی دووەمی 2024) بڵاوی کردووەتەوە، جگە لەوەی ئەم وڵاتە پێگەیەکی ستراتیجی هەیە، وەک ڕێڕەوی گواستنەوەی ماددە هۆشبەرەکان و گرێدانی باشوری رۆژئاوای ئاسیاو نیمچە دورگەی عەرەبی و ئەوروپا پێکەوە، وایکردووە ئەم ناوچەیە تەنها وەک پردێکی بارزگانی (نێوان بەرهەمهێنەران و بەکاربەران)نەمێنێتەوە، بەڵکو خۆی بووە بە ناوچەی بەرهەمهێن و هەناردەکار و تەنانەت بەکاربەریش، بوونی ڕێژەی بێ شوماری ماددە هۆشبەرەکانیش گەواهی ئەو ڕاستییەن. ئەگەر چی تا ئێستا داتای متمانەپێکراو و ئاماری ورد لە بەردەست نین، تایبەت بەقەبارەی بەرهەمهێنان و ڕێگاکانی بازرگانی کردن بە ماددە هۆشبەرەکان لە عێراق و هەێمی کوردستان، هەندێک لە بەرپرسە عێراقییەکانیش ئاماژە بەوە دەدەن کە شەڕی داعش سەرنجی هەوڵەکانی دژ ماددە هۆشبەرەکان دوور خستووەتەوە. بەڵام بەپێی سەرچاوە فەرمییەکان، دۆخی عێراق و هەرێم کوردستان شاهیدی بڵابوونەوەی بڕێکی گەورەی ماددە هۆشبەرەکانە، بەتایبەت لەم ساڵانەی دوایدا، وەک ئەوەی لە چارتی ژمارە (1)دا ئەو ڕاستییە سەلمێندراوە. چارتی ژمارە (1) سەرەڕای ئەوانەش ڕاپۆرتی دەزگا تایبەتمەندەکان لە ساڵی 2023 ئاماژە بە هەوڵەکانی بەرهەمهێنانی ماددەی (کیپتاگۆن) لە عێراق و بە تایبەتیش پارێزگای موسەننا دەدەن. ڕێڕەوە ناوخۆییەکانی قاچاغچێتی ماددە هۆشبەرەکان لە عێراق و گواستنەوەیان بۆ دەرەوە ڕاپۆرتەکەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت بە ماددە هۆشبەرەکان (UNDOC) ئاماژە بە سێ ڕێڕەوی بازرگانی ماددەی هۆشبەر دەکات لە عێراق و ڕێڕەوەکانیش ڕەهەندێکی مێژوویی جیوسیاسییان هەیە، کە بریتن لە ڕێڕەوەکانی (باکوری عێراق، ناوەڕاست و باشور) سنورەکانی عێراق بە ئێران و تورکیا و سوریا و سعودییە دەبەستنەوە، لێرەدا تیشک دەخەینە سەر ئەو ڕێڕەوەی دەکەوێتەوە هەرێمی کوردستانەوە. وەک لە (نەخشەی ژمارە (1))دا هاتووە. نەخشەی ژمارە (1) هەرێمی کوردستان وەک (بەرهەمێهن، بەکاربەر و ڕێڕەوی گواستنەوە)ی ماددە هۆشبەرەکان بەپێی ئامارەکانی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی (1990- 2023) ، هیچ حاڵەتێکی بەکارهێنان و بازرگانیکردنی ماددە هۆشبەرەکانی تێدا نەبووە، بەڵام لە ئێستادا لە هەرێمێکی بەکارهێنەرەوە بووەتە وێستگەیەکی ترانزێت و تەنانەت بەرهەمهێنیش، ئامار و داتاكانی پەیوەست بە بازرگانی كردن و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان لە هەڵكشانی بەردەوام دان. وەک لە (نەخشەی ژمارە (2))دا ڕێڕەوەکە نیشان دراوە، بە لایەنی کەمەوە لە ساڵی (2017)ەوە، ئەم ڕێگایە وەک جێگرەوەیەکی پارێزراوتر لە ڕێڕەوی نێوان ئێران و تورکیا، خۆشبووە بۆ ئەو قاچاغچییانەی ماددەی هۆشبەر دەگوازنەوە، گەورەترین و فراوانترین ئەو ماددانەشی لەم ڕێڕەوەوە بازرگانی پێوە دەکرێت جۆری (کریستاڵ)ە کە ناوە زانیستییەکەی (Methamphetamine)ە، ئەمەش پاڵپشت بەو ئامارانەی لە ساڵی (2022) تۆمار کراون، کە کریستاڵ و هیرۆین حەبی کیپتاگۆن زۆرترین ئەو ماددانەن کە دەستیان بەسەردا گیراوە. بە گوێرەی زانیاری بەرێوەبەرایەتییە گشتییەکانی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەکان لە هەولێر و سلێمانی، گومان وایە تاقیگەی نهێنی بەرهەمهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لە دەوروبەری شارەکانی نزیک سنورو ناوچە شاخاوییەکان هەبێت، جگە لە ناوچەکانی دەوروبەری کەرکوک و دوزخورماتووە. هاوکات لە (4/5/2024) سۆران عومەر پەرلەمانتاری عێراق لە پەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بووک، ئەوەی بڵاوکردەوە، ڤیدیۆی دەستەبەسەرداگرتنی کارگەیەکی بەرهەمهێنانی مادەهۆشبەرەکانی وەک (تریاک و کریستاڵ) لە لایەن هێزە عێراقییەکانەوە لە پارێزگای سلێمانی بڵاوکردەوە. هەرچۆنێک بێت ئێستا هەرێمی کوردستان کەوتووتە سەر ئەو نەخشە جیهانییەی کە ڕێڕەوەکانی گواستنەوەی ماددەی هۆشبەرەکانی لێوە دەگوازرێتەوە، بەو مانایەی کە تەنها هاوردەکار و بەکاربەر و بەرهەم هێن نییە بەڵکو گوێزرەوەشە لەم بارەیەوە بڕوانە (نەخشەی ژمارە (3)). لەبارەی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکانیشەوە رۆژنامەنوس (دڵشاد ئەنوەر) لە پەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بوک لە ژێر ناونیشانی (شەڕێکی قورس!) لە بەشێکی وتارێکیدا نوسیویەتی؛ لە ساڵی ٢٠١٧ کاتێک هۆشداریم دەدا لە مەترسییەکانی مادەی هۆشبەرو تەقینەوەی دۆخەکە، خەڵکانێک نەک بەهەندییان وەرنەدەگرت، ڕەنگە گاڵتەشیان هاتبێت، وا ئێستا شەڕەکە بەر دەرگای ماڵ بە ماڵی گرت، دەی من ئێستا پێتان دەڵێم: 1. دەیان دۆسیە لای دەزگا ئەمنییەکانە، ئالودەبوو کچ و ژنی خۆی ناچار کردووە بە لەشفرۆشی، تا پارەی دەست بکەوێت و مادە بکڕێت. گەر وەزعەکەش وا بڕوات سجن پڕ دەبێت، ئالودە بوو ناگیرێ، چونکە زیندان دەرەقەتی دۆخەکە نایە. 2. دەیان عائیلە هەن خۆم ئەیانناسم، هەشیانە تەلەفۆن دەکەن، ئالودەبوویان تێکەوتووە، ڕۆژ تا ئێوارە لێیان دەدات، شەویش ناوێرن بخەون ئەترسن بیانکوژێ. 3. سەدان و بگرە هەزاران حاڵەتی هەڵوەشاندوەی خێزان هەیە. 4. گەر لە ماڵەکەتدا دە توشبووی سەرەتان هەیەو ئالودەبوویەکی تێدا نییە، سوپاسی خودا بکە، چونکە توشبووی سەرەتان بە ئازاری خۆی دەتلێتەوەو خەفەتەکەی بۆ تۆیە، بەڵام ئالودە بوو ناهێڵێ بخەوی، ماڵت تێکدەدات، ئەترسی دەقەیەک بخەوی، ڕەنگە بتکوژێ. 5. عائیلە هەیە خۆی زۆر بە محافزکارو دینی دەزانیت، ئالوودەی بووی تێکەوتووە، ژیانی تێکچووە. ئەگەر گوزەرێکی خێرا بە پەڕەی تایبەتی " بەرێوەبەرایەتی گشتی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەکان"ی هەرێمی کوردستان لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بووک بکەین، ئەوا بەشێک لەو ڕاستییە ترسناکەمان بۆ بەدیاردەکەوێت لە بارەی دەستەبەسەردا گرتنی بڕو قەربارە و جۆری ماددە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان لە چی ئاستێکی مەترسیداردایە. (چارتی ژمارە (2)) قەبارەی ئەو بڕە لە ماددە هۆشبەرەکان نیشان دەدات لە سەر ئاستی پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) لە ساڵانی (2019 - 2023). چارتی ژمارە (2) سەرچاوەکان - مکتب اللامم المتحدة المعني بالمخدرات والجریمة، دینامیکیات تهریب المخدرات عبر العراق، کانون الثاني/ینایر 2024. - هاوکار ڕەفیق ڕەحمان، هەڕەشەی ماددە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان و ڕێکارەکانی بەرەنگاربوونەوە، گۆڤاری ئایندەناسی، ژمارە (10) تشرینی دووەمی 2021، ساڵی دووەم، لاپەڕە 46-65. - سۆران عومەر سەعید، عێراق دەست بەسەر مەترسیدارترین کارگەی بەرهەمهێنانی تلیاک و کریستاڵ دا دەگرێت لەسنوری سلێمانی!!، پەڕەی تایبەتی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بوک، 4/5/2024. - دڵشاد ئەنوەر، شەڕێکی قورس!، پەڕەی تایبەتی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بوک، 12/5/2024.
.jpg)
درەو: دوای تێپەڕبوونی شەش مانگ بەسەر بڕیاڕی دورخستنەوەی محەمەد حەلبوسی, سەرۆكی پێشوی پەرلەمانی عێراق لە پۆستەكەی, بە بڕیاڕێكی دادگای فیدراڵی باڵای فیدراڵی, مانەوەی ئەو پۆستە بە بەتاڵی, پێدەچێت هەنگاو و جموجۆڵەكانی ئەم دواییەی هێزو لایەنە سوننیەكان و توندكردنەوەی فشاری هێزە شیعیەكان, كۆتایی بەو قەیرانە سیاسیە بهێنێت, كە ململانێیەكی توندو دابەشبونێكی قوڵی نەك هەر لەناو ماڵی سوننەكان, بگرە لەناو ماڵی شیعەكانیش دروست كردووە. فەرمانگەی راگەیاندنی پەرلەمانی عێراق, رۆژی دووشەمەی رابردوو, بڵاویكردەوە, سەرەتای هەفتەی داهاتوو, پەرلەمانی عێراق دانیشتنێكی تایبەت دەكات, بە هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ بۆ پەرلەمانی عێراق. دوای چەند كاتژمێرێك لەو راگەیاندنە, حزبی تەقدوم, كە محەمەد حەلبوسی, سەرۆكی لەكارلادراوی پەرلەمانی عێراق سەرۆكایەتی دەكات, لەبەیاننامەیەكدا, ئاماژەی بەوەكرد: دوای زنجیرەیەك گفتوگۆی چڕوپڕو دوای رێككەوتنیان لەگەڵ كوتلەی (ئەلسەدارە), پشتیوانی لە كاندیدكردنی مەحمود مەشهەدانی دەكەن, بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق. داواشیان لە كوتلە سیاسیەكان كردووە, پشتیوانی مەشهەدانی بكەن, بۆ كۆتایهێنان بە پەكخستن و چالاككردنەوەی رۆڵی پەرلەمان و جێبەجێكردنی كارنامەی سیاسی, كە پەرلەمان دەنگی لەسەرداوە, لەچوارچێوەی بەرنامەی حكومەتدا. كوتلەی (ئەلسەدارە) دەرنگانێكی شەوی یەك شەممە لەسەر دووشەممەی رابردوو, لە بەیاننامەیەكدا, چوونە پاڵ حزبی تەقدوم و هاوپەیمانێتی لەگەڵ راگەیاند, ئەو كوتلە نوێیە لە پەرلەمانی عێراق, لەمانگی ئازاری رابردوودا راگەیەندرا, كە چوار پەرلەمانتار لە خۆدەگرێت, ئەوانیش هەریەك لە (مەحمود مەشهەدانی, تەڵاڵ زەوبەعی,خالید عوبێدی, محەمەد نوری عەبد رەبە)ن, كە پێشتر لە هاوپەیمانی (عەزم) بوون و لێیان جیابوونەوە. پێدەچێت پێكهێنانی ئەو كوتلە نوێیە, هەر لەبنەماوە ئامادەكاری بوبێت بۆ یەكلایكردنەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان, وەك چارەسەرێكی زۆرینە لە سوننەو شیعە رازیبكات, بەتایبەت دوای ئەوەی شەعلان كرەییم, كاندیدەكەی حەلبوسی لەگەڕی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق, كە لە ناوەڕاستی مانگی كانوونی دووەمی ئەمساڵ بەڕێوەچوو, نەیتوانی دەنگی پێویست بهێنێت و, پەرلەمانتارانی شیعەش رێگەیان نەدا گەڕی دووەمی هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت, دوای ئەوەی شەعلان_یان تۆمەتباركرد, بە ستایشكردنی سەدام حسێن, سەرۆكی رژێمی پێشووی عێراق. شیعەكان نایەوێت عورفی زۆرینەی سیاسی پێكهاتەكان بشكێنن, كە لەكاتی دابەشكردنی پۆستەكاندا پیادەی دەكەن, ترسی ئەوەیان هەیە ئەم هەنگاوە لە ئایندەدا بەرۆكی خۆیان بگرێتەوە, بۆیە نایانەوێت بەڕوونی پشتیوانی هێزە سونییەكانی نەیاری حەلبوسی بكەن بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان. لەهەمان كاتیشدا, نایەوێت حەلبوسی دەستكراوەبكەن بۆ ئەوەی كاندیدی خۆی بەسەریاندا بسەپێنێت, بۆیە پێدەچێت باشترین بژاردە بەلای ئەوانەوە (مەحمود مەشهدانی)بێت, كە پێشتریش پشتیوانێكی دیاریان بوو لە رێگریكردن لە بەرەی (سەدرو حەلبوسی و بارزانی) بۆ پێكهیبَنانی حكومەتی زۆرینەو, دورخستنەوەی هێزە دەسەڵاتدارەكانی ئێستای شیعە, لە دیمەنی سیاسی عێراق. بۆ حەلبوسی و حزبی تەقدوم_یش, رەنگە مەشهدانی بژاردەیەكی ناچاری بێت, چونكە هێزو لایەنە شیعیەكان دژی ئەوە بوون مادەی (12) لە پەیڕەوەی ناوخۆی پەرلەمان هەموار بكرێتەوە, كە رێگەی بۆ حەلبوسی خۆش دەكرد, كاندیدی دڵخوازی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندید بكات, بەوەش حەلبوسی كەوتبووە, نێوان كۆمەڵێك بژاردە: 1- رازیبوون بە مەحمود مەشهدانی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان. 2- درێژەكێشانی ئەم دۆخەو مانەوەی ئەو پۆستە لەدەستی شیعەكان و بەڕێوەبردنی لەلایەن جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان, تاكۆتایی ئەم خولە. 3- وەرگرتنی ئەو پۆستە لەلایەن نەیارەكانی حەلبوسی (سیادەو عەزم و حەسم) كە (سالم عیساوی)یان كاندیدكردووە, بەوەش حەلبوسی دووجار زیانی دەكرد, جارێك بەوەی پۆستەكە دەچووە دەستی نەیارەكانی, جارێكیش بەوەی كەسێك دەبووە جێگری, كە دڵخوازی خۆی نیەو بگرە ناكۆكی شەخسیشی لەگەڵدا هەیە. بۆیە حەلبوسی بەناچاری بژاردەی یەكەمیانی هەڵبژاردووە, لایەنی كەم بۆ ئەوەی رێگربێت لە بژاردەی سێیەم, كە رەنگە لە هەڵبژاردنی ئایندەدا زیانی گەورەی پێبگەیەنێت. لەگەڵ ئەوەی زۆرێك لە پێشبیینەكان وەك پرسێكی یەكلابووەوە, قسە لەسەر سەركەوتنی مەشهدانی دەكەن, لە دانیشتنی رۆژی شەممەی داهاتووی پەرلەمان عێراق, بەڵام تائێستا دیمەنەكە بەتەواوی رووننەبووەتەوە, بەتایبەت كە هاوكێشە و هەڵوێستە سیاسیەكان لە عێراق , لەئان و ساتدا گۆڕانی بەسەردا دێت. تائێستا لە هێزو لایەنە شیعیەكان, دەوڵەتی یاسا بەفەرمی پشتیوانی خۆی بۆ محمود مەشهدانی دەربڕیوە, نوری مالیكی هەر لەسەرەتاوە پشتیوانی مەشهدانی بووە, لەگەڕی یەكەمی هەڵبژاردنیشدا ئەو (48) دەنگەی بەدەستهێنا, بەشێكی زۆری دەنگی پەرلەمانتارەكانی دەوڵەتی یاسا بوو. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكانیش هەریەك ( رەوتی حیكمەو عەسائیبی ئەهلی حەق و رێكخراوی بەدر)یش, ئەو پۆستە بە شایستەی هەڵبژاردنی حزبی تەقدومی دەزانن, پێناچێت هێزو لایەنە كوردیەكانیش بە قوڵی بچنە ناو ئەململانێیەو پشتیوانی كاندیدێك بكەن دژی كاندیدەكەی تر, رەنگە لەگەڵ زۆرینەی پەرلەمانیدا ئەوانیش هەڵوێستی خۆیان یەكلابكەنەوە. سەرەڕای هەموو ئەمانە, نەیارە سوننیەكانی حەلبوسی (سیادەو عەزم و حەسم) هێشتا نائومێد نەبوون و هەوڵی سەرخستنی كاندیدەكەیان دەدەن (سالم عیساوی) بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان, كە لە هەڵبژاردنی گەڕی یەكەمدا دوو هێندەی مەشهدانی دەنگە بەدەستهێنا. عەزام حەمدانی, سەركردە لە هاوپەیمانی عەزم, لە لێداونێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندووە: پشتیوانیكردنی حزبی تەقدوم لە مەشهدانی كاریگەری نابێت لەسەر چانسی كاندیدەكەمان (عیساوی) بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراق, بەوپێیەی زۆرینەی چوارچێوەی هەماهەنگی پشتیوانی دەكەن. ئەوەی وادەكات چانسی مەشهدانی لەكاندیدەكانی تر بەهێزتربێت, ئەو پێشتر تاقیكراوەتەوە, پەیوەندییەكی توندوتۆڵیشی هەیە لەگەڵ زۆرینەی هێزە شیعیەكان, دڵنیان لەوەی لە هیچ هەنگاوێكدا دژیان ناوەستێت, لەدواین چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیشدا, مەحمود مەشەهدانی ستایشێكی زۆری تارانی كردووە, بەوەی لەكاتی تەنگانەدا فریای عێراق كەوتووە, هاوكات هێرشێكی توندیشی كردووەتە سەر واشنتۆن و ئۆباڵی وێرانكردنی عێراقی خستووەتە ئەستۆ, رەنگە ئەمە بۆخۆی دانیشتنی لەسەر كورسی سەرۆكی پەرلەمان بۆ مسۆگەركردبێت. شیعەكان, دەرگای دیاریكردنی كاندیدی نوێیان لە حەلبوسی داخست, خستیانە بەردەم كۆمەڵێك بژاردە, نەرمترینیان رازیبوون بوو بە بە پشتیوانیكردن لە مەحمود مەشهدانی, بۆ ئەوەی لە جێگەكەی دابنیشێت, حەلبوسی بە ناچاری ئەمەی قبوڵكرد, بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆكی پەرلەمان نەچێتە دەستی نەیارەكانی و, ئەوەی ماویەتی لە هەژموون و دەسەڵات لەناوچە سونییەكان, لەژێر دەستی دەرنەهێنن.
.jpg)
به‌شی یه‌كه‌م/ بودجه‌ی سێ ساڵی، یان فێڵی سێ ڕه‌هه‌ندی؟ جیهانگیر گوڵپی حكومه‌ت و په‌رله‌مانی عێراق له دوا مانگه‌كانی ساڵی 2022وه‌وه تاكو حوزه‌یرانی 2023 خۆیان و ڕاگه‌یاندنه‌كان و هاووڵاتیانیان به‌ته‌واوی سه‌رقاڵ كرد به ئاماده‌كردنی یاسایه‌كی بودجه‌ی سێ ساڵی بۆ( 2023 و 2024 و 2025)، له كۆتاییه‌كانی حوزه‌یرانی2023 یاساكه په‌سه‌نكرا و بڵاو كرایه‌وه، پاشتریش ڕێنماییی بۆ ده‌رچو و كه‌وته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. به‌ڵام چۆن یاسایه‌ك؟ ناونیشانه‌كه‌ی بۆ سێ ساڵ، ناواخنه‌كه‌ی ته‌نها بۆ یه‌ك ساڵ، مۆڵه‌ت و ده‌رفه‌تی جێبه‌جێكردنه‌كه‌یشی بۆ كه‌متر له شه‌ش مانگ!! كاتێك یاساكه به‌و جۆره په‌سه‌ندكرا من وتم ئه‌مه بودجه‌ی سێ ساڵی نیه به‌ڵكو وه‌ك لاساییكردنه‌وه‌یه‌كی چه‌وتی ئه‌و جۆره بازاڕگه‌ریه‌یه كه ده‌ڵێ یه‌ك دانه بكڕه و دوو دانه به دیاری وه‌ربگره، له‌م چه‌ند ڕۆژه‌یشدا ئابوریناسێكی ناسراوی عێراقی له‌كۆمێنتێكدا به‌ڕسته‌یه‌ك وه‌سفێكی جوانتری كردو، وتی ئه‌مه بودجه‌ی سێ ساڵی نیه به ڵكو فێڵی سێ ڕه‌هه‌ندییه. ناونیشانی یاساكه بودجه‌ی سێ ساڵیه بۆ (2023و2024و2025) كه‌چی ناواخنه‌كه‌ی هیچ شتێكی تێدا نیه ده‌رباره‌ی خه‌مڵاندن و ته‌رخانكردن و مۆڵه‌تپێدان بۆ بڕ و ژماره‌كانی داهات و خه‌رجی و كورتهێنان و قه‌رزكردن بۆ ساڵانی 2024 و 2025. له‌كاتێكدا خه‌مڵاندن و ته‌رخانكردن و مۆڵه‌ت پێدان بۆ ئه‌و بوارانه پایه و پرۆسه هه‌ره بنه‌ڕه‌تیه‌كانی بودجه‌ن و، هه‌ر كارێك به‌بێ ئه‌وانه هه‌ر ناوێكی لێبنرێت هه‌رگیز ناتوانێت هه‌ڵگری خه‌سڵه‌ته‌كانی یاسای بودجه بێت. هه‌ر بۆیه له واقیعدا عێراق یاسای بودجه‌ی 2024 و 2025ی نیه به‌ڵكو ته‌نها ناونیشانی یاسایه‌كی له‌وجۆره‌ی هه‌یه به‌بی ناوه‌رۆك. سه‌ره‌نجامی ئه‌وه، له‌پاش كۆتایی ساڵی 2023وه حكومه‌تی عێراق كه‌وتوه‌ته دۆخێكی سه‌یره‌وه، به‌ناو یاسای بودجه‌ی( 2024 و 2025)یشی هه‌یه، واته پێویستی به‌وه نیه بگه‌ڕێته‌وه بۆ خه‌رجكردن له‌سه‌ر ڕێسای یه‌ك له‌سه‌ر دوازده و كارێكی له‌و جۆره پاساوی نیه، كه‌چی یاساكه‌‌یش نه سنور و بڕی خه‌مڵێنراو و ته‌رخانكراوه‌كانی ئه‌و دوو ساڵه‌ی تێدایه و نه مۆڵه‌تی جێبه‌جێكردنه‌كه‌یان، ئه‌مه‌یش دۆخێكی ته‌واو ناته‌ندروست و سه‌یره، وه‌ك ئه‌وه وایه حكومه‌ت له‌ڕوی بنه‌مای یاسایی خه‌رج كردنه‌وه هه‌م له قه‌لیش بوبێت و هه‌م له كۆتریش. نزیكه‌ی پێنج مانگه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ده‌وترێ به‌هۆی نه‌بونی ته‌رخانكرا‌وه‌كانه‌وه گرفت بۆ خه‌رجیی پرۆژه‌كان و چه‌ند بوارێك دروست بوه‌ته‌وه، له‌هه‌مان كاتدا ئه‌وه‌یشی خه‌رج كراوه نازانرێت له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك و به‌چ یاسا و ڕێسایه‌كه. به‌ڵێ ئێستا عێراق له‌ڕوی بنه‌مای یاسایی و ڕێساكانی دارایی گشتی و بودجه‌وه له دۆخێكی ته‌واو نامۆ و ئاڵۆزدایه، كه‌چی ئه‌مه به‌لای كاربه‌ده‌سته‌كانیه‌وه زۆر ئاساییه و وه‌ك ده‌ڵێن نه بای دێ و نه باران، نزیكه‌ی پێنج مانگی ساڵی نوێ تێپه‌ڕیوه كه‌چی زۆر به خاترجه‌می و كاوه‌خۆییه‌وه ئه‌ڵێن خه‌ریكی هه‌مواركردنه‌وه‌ین! باشه كه یاسای بودجه‌ی ساڵی 2024 نه‌بێ و ته‌نها ناونیشانێك بونی هه‌بێ، ئیتر چی هه‌موار ئه‌كه‌یته‌وه؟ ئه‌ڵێن چاوه‌ڕوانی گه‌یشتنی خشته نوێیه‌كانی 2024ین تاكو له په‌رله‌مان په‌سه‌ند بكرێن، ته‌نها خشته‌كان!! ئه‌ڵێن ده‌قی ماده و بڕگه‌كانی یاسای بودجه نه‌گۆڕن و ته‌نها خشته‌كان ده‌گۆڕرێن!! ئێ باشه یاسای بودجه خۆی چیه جگه له‌وه‌ی كه گه‌ڵاڵه‌ی ده‌قه یاساییه‌كانه به‌پێی خشته و ژماره‌كانی داهات و خه‌رجیی خه‌مڵێنراو و، پێدانی مۆڵه‌تی خه‌رجكردن و قه‌رزكردن به‌بڕی دیاریكراو بۆ مه‌به‌ست و لایه‌نی دیاریكراو بۆكاتێكی دیاریكراو؟ هه‌ندێكیش ڕاڤه‌ی ئه‌و ناونیشانه سێ ساڵیه به‌وه ده‌كه‌ن گوایه مه‌به‌ست له‌وه‌یه خه‌رجكردن له سه‌ر بودجه‌ی 2023 به‌رده‌وام بێت تاكو خشته‌كانی 2024 په‌سه‌ند ده‌كرێن. به‌ڵام ئه‌مه‌یش جگه له‌وه‌ی له هیچ ده‌قێكی یاساكه‌دا نه‌هاتوه، له‌گه‌ڵ هیچ بنه‌ماو ڕێسایه‌كی بودجه و ژمێریاری حكومیشدا ناگونجێ و هیچ ڕاستیه‌كی تێدا نیه. به‌ڵام ئه‌‌مانه هه‌مو بۆ عێراق هه‌ر ئاسایین و چاوه‌ڕوانی ئه‌وه ده‌كری كێشه‌كه به چاره‌سه‌ری سه‌قه‌ت و به پینه‌وپه‌ڕۆ به‌ڕێ بكرێت و ناوی هه‌مواری لێ بنرێت. له به‌شه‌كانی داهاتوی ئه‌م نوسینه‌دا سه‌رنجی زیاتر و وردتر ده‌خه‌ینه ڕوو له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته و چه‌ندین بابه‌تی گرنگ و هه‌ستیاری تری تایبه‌ت به هه‌رێمیش.
.png)
د. نه‌بیل مه‌رسومی- شاره‌زای بواری نه‌وت یه‌كه‌م: له‌كۆی 12 پرۆژه كه تائێستا له نوێترین پرۆسه‌ی به‌ڵێنده‌رایه‌تی نه‌وت و غازدا له عێراق به‌خشراون، 10 پرۆژه‌یان بۆ كۆمپانیا چینییه‌كان رۆیشتووه. له‌كۆی ئه‌و 13 پرۆژه‌یه‌ش كه رۆژی یه‌كشه‌ممه خرانه‌ڕوو، حه‌وت پرۆژه‌ی تر هیچ پێشنیارێكیان بۆ نه‌چووه‌و ته‌نیا پرۆژه‌یه‌ك پیشنیازی بۆ چووه، ئه‌ویش وه‌رنه‌گیراوه. دووه‌م: زۆربه‌ی ئه‌و كۆمپانیا چینییانه‌ی كه پرۆژه‌كانیان بردوه‌ته‌وه، خۆیان به‌شێوه‌ی كرده‌یی له عێراق بوونیان هه‌یه. كۆمپانیای (ZhenHua Oil) كێڵگه‌ی (شرق بغداد) له‌ژێر باڵه لۆكاڵییه‌كه‌یدا (EBS) به‌ڕێوه ده‌بات، هاوكات كۆمپانیای (CNOOC) كۆمه‌ڵێك كێڵگه‌ی نه‌وت له میسان به‌ڕێوه‌ده‌بات. كۆمپانیای ئه‌نتوان ئۆیل (كه كێڵگه‌ی نه‌وتی زه‌فریه‌ی له پارێزگای واست به‌ده‌ستهێناوه) ئێستا وه‌كو به‌ڵینده‌ری سه‌ره‌كی خزمه‌تگوزاری نه‌وتیی له كێڵگه‌ی مه‌جنون كارده‌كات، كه كۆمپانیای نه‌وتی به‌سره له‌دوای چونه‌ده‌ره‌وه‌ی كۆمپانیای شێڵ له ساڵی 2018وه كێڵگه‌كه به‌ڕێوه ده‌بات. كۆمپانیای (GeoJade) به‌شێكه له كۆنسورتیوم كه به‌مدواییه پرۆژه‌یه‌كی بۆ په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌ی نه‌وتی (توبا) له به‌سره پێشنیار كردووه، ئێستا كۆمپانیای نه‌وتی به‌سره ئه‌و كێڵگه‌یه به‌ڕێوه‌ده‌بات. سێیه‌م: ده‌رخسته‌ی براوه له‌سه‌ر بنه‌مای كرێ دیاری ده‌كرێت، به‌وپێیه‌ی كۆمپانیا پێشنیاری كه‌مترین رێژه‌ی قازانج ده‌كات بۆ بردنه‌وه‌ی پرۆژه‌كان. له‌و پرۆژانه‌ی كه به‌خشراون. چواره‌م: هه‌موو ئه‌و ناوچه‌و كێڵگانه‌ی كه له رۆژی دووه‌می ته‌نده‌ره‌كاندا به‌خشراون بریتین له كۆمه‌ڵێك پرۆژه نه‌وت، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی كۆمپانیاكان كه‌متر سه‌ره‌نجیان راكێشاوه بۆ مه‌رجه بازرگانی و گرێبه‌ستییه‌كانی په‌یوه‌ست به ئه‌و ته‌نده‌رانه‌ی كه جه‌خت له‌سه‌ر غاز ده‌كه‌نه‌وه. پێنجه‌م: گه‌وره‌ترین كۆمپانیا نه‌وتییه‌كان جیهان جگه له بایه‌خی گه‌رموگوڕ بۆ مه‌رجه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی وه‌زاره‌ت، هچی تریان نه‌كردووه، له‌ناو كۆمپانیا غه‌یره چینییه‌كاندا كه پێشوه‌خته سه‌ركه‌وتوون بۆ گه‌ڕه‌كانی مۆڵه‌تپێدانی پێنجه‌م و شه‌شه‌م- له‌وانه كۆمپانیای بریتش پترلیۆم، تۆتاڵ ئینێرژی، شێڵ، ئینی، ئه‌دنۆك، قه‌ته‌ر بۆ وزه، پترۆناس- تائێستا جگه له ته‌نیا دوو كۆمپانیا نه‌بێت، ده‌رخسته‌یان پێشكه‌ش نه‌كردووه. كۆمپانیای شێڵ و ئه‌دنۆك ده‌رخسته‌یه‌كی هاوبه‌شیان پێشكه‌ش كردووه بۆ كڕینی كێڵگه‌ی (ده‌میه) له میسان، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ر گروپی (كار)دا دۆڕاندویانه.
راپۆرت: دره‌و كۆمپانیای (كار) كه كۆمپانیایه‌كی كوردییه‌و باره‌گا سه‌ره‌كییه‌كه‌ی له هه‌ولێره، تاكه كۆمپانیای ناوخۆییه كه ركابه‌رێتی له‌گه‌ڵ كۆمپانیا چینییه‌كان ده‌كات بۆ وه‌رگرتنی كێڵگه نه‌وتی و غازییه‌كانی عێراق، ئه‌م كۆمپانیایه كه ده‌ستێكی به‌هێزی له‌ناو كه‌رتی نه‌وتی هه‌رێمدا هه‌یه، تائێستا سێ گرێبه‌ستی عێراقی بردوه‌ته‌وه، ئه‌مه‌ش له‌سه‌رده‌مێكدا كه چاره‌نوسی بۆری نه‌وتی كوردستان كه 40%ی پشكه‌كانی بۆ كۆمپانیای كار ده‌گه‌ڕێته‌وه، به‌هۆی به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- جه‌یهانه‌وه كه‌وتوه‌ته ناو تونێلێكی نادیاره‌وه، ورده‌كاری زیاتر له‌م راپۆرته‌دا. كار كێڵگه‌كانی عێراق وه‌رده‌گرێت له پاشكۆی گه‌ڕی پێنجه‌می مۆڵه‌تپێدان بۆ به‌رهه‌مهێنان و په‌ره‌پێدانی كێڵگه نه‌وتییه‌كانی عێراق و گه‌ڕی شه‌شه‌مدا، كۆمپانیای (كار) كه كۆمپانیایه‌كی كوردییه كێڵگه‌یه‌كی نوێی بۆ ده‌رچوو. به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق، كۆمپانیای كار گرێبه‌ستی وه‌به‌رهێنانی له ناوچه‌ی (خه‌لیسییه) بۆ ده‌رچووه، ئه‌م كێڵگه‌یه ده‌كه‌وێته سنوری هه‌ردوو پارێزگای نه‌ینه‌واو ئه‌نبار له‌سه‌ر سنوری عێراق و سوریا. روبه‌ری كێڵگه‌كه نزیكه‌ی 8167 كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌یه‌و ته‌نیا یه‌ك بیری تێدا هه‌ڵكه‌ندراوه‌و غازی تێدایه. كۆمپانیای كار هه‌ر له گه‌ڕی ئه‌مجاره‌ی مۆڵه‌تپێدانه‌كانی عێراقدا تائێستا دوو كێڵگه‌ی تری بۆ ده‌رچووه كه یه‌كه‌میان كێڵگه‌ی (دیمه)یه له سنوری پارێزگای میسان و ئه‌وی تر كێڵگه‌ی (ساسان و عه‌لان)ی نه‌وت و غازییه له سنوری پارێزگای نه‌ینه‌وا. له گه‌ڕی ئه‌مجاره‌ی مۆڵه‌تێپدانی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقدا، كۆمپانیا (كار) تاكه كۆمپانیای ناوخۆییه كه ركابه‌رێتی له‌گه‌ڵ كۆمپانیا چینییه‌كان ده‌كات بۆ وه‌رگرتنی كێڵگه نه‌وتیی و غازییه‌كانی عێراق. كۆمپانیا كار وه‌كو ئه‌وه‌ی له كاركردن له هه‌رێمی كوردستان بێئومێدبووبێت، به‌مدواییه زیاتر رووی له عێراق كردووه، مانگی رابردوو كاتێك محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق سه‌ردانی واشنتۆنی كرد، 18 یاداشتی لێكتێگه‌یشتنی له‌گه‌ڵ كه‌رتی حكومی و كۆمپانیا ئه‌مریكییه‌كان ئیمزا كرد، چوار له‌و گرێبه‌ستانه كۆمپانیای (كار) كردی كه له سه‌ردانه‌كه‌دا هاوڕێیه‌تی سودانی ده‌كرد. له‌باره‌ی كۆمپانیای كاره‌وه كۆمپانیای كار یاخود (كار گروپ) كۆمپانیایه‌كه كه ساڵی 1999 دامه‌زراوه باره‌گا سه‌ره‌كییه‌كه‌ی له شاری هه‌ولێره‌و لقی له زۆربه‌ی پارێزگاكانی عێراق هه‌روه‌ها له توركیاو له ئوردنو ئیماراتی عه‌ره‌بی و ئه‌مریكا هه‌یه. (شێخ باز كه‌ریم به‌رزنجی) سه‌رۆكی جێبه‌جێكاری ئه‌م كۆمپانیایه، شێخ سه‌ره‌تا لە بواری بیناسازی‌و نۆژەنكردنەوەی بینای خوێندنگەكاندا كاریكردووە، ماوەیەكیش كاری بۆ ئاژانسی فریاگوزاری سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان كردووە، به‌ڵام هەندێك سەرچاوە مێژووی دروستبوونی كۆمپانیاكەی بۆ ساڵی 1992 دەگێڕنەوە. روخانی رژێمی سەددام حسێن لە ساڵی 2003دا دەرفەتی ئەوە بۆ شێخ باز دەڕەخسێنێت سەرمایەكەی گەورە بكات، ئەوەش لەڕێگەی كاركردنی لەگەڵ ئەمریكییەكان لە بواری ئاوەدانكردنەوەی عێراقدا، لە یەكێك لەو بەڵگەنامە نهێنیانەیانەی ئەمریكا كە سایتی (ویكلیلیكس) بڵاویكردنەوە، ناوی شێخ باز هاتبوو، ئەو لەگەڵ ئاژانسی ئەمریكا بۆ گەشەپێدانی نێودەوڵەتی (USAID)و كاری كردووە، پشتی بە شەراكەت لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی توركی بەستووە لە بواری بیناسازیدا، دواتر رووی لە كەرتی نەوت كردووە. لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ یەكێك لە میدیا خۆرئاواییەكان، شێخ باز لەبارەی چیرۆكی كۆمپانیای كارەوە لە دەڵێ:" تاوەكو ساڵی 2003 بەتەواوەتی حكومەت خۆی كەرتی نەوتی بەڕێوەدەبرد، بەڵام دوای 2003 ستراتیژیەتێكی نوێ هاتوەتە ئاراوە، ئەوەش بەشداریپێكردنی كەرتی تایبەتە، لە كۆمپانیای كار گروپ دەستمانكرد بە كۆكردنەوەی تیم، بڕیارماندا بەشداری لە كەرتی نەوتدا بكەین، بەشداریمان لە كەمكردنەوەیەكی وەزارەتی نەوتی عێراقدا كرد، كەمكردنەوەكەمان بردەوە، بووین بە یەكەمین كۆمپانیای عێراقی كە گرێبەستی كێڵگەیەكی نەوت وەربگرێت، كە ئەوەش گرێبەستی كێڵگەی خورمەڵە بوو لە ساڵی 2004دا". واتە وەكو خۆی دانی پێدادەنێت شێخ باز لە ساڵی 2004وە لە كەرتی نەوتدا دەستی بەكاركردن كردووە، بەڵام هەندێك زانیاری تر هەن باسلەوە دەكەن، كاركردنی شێخ باز لە كەرتی نەوت بۆ سەردەمی رژێمی پێشوو دەگەڕێتەوە، ئەوكات ئەو لەگەڵ خێزانەكەیدا لە بەغداد ژیاون، بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لەدوای رووداوەكانی (31ی ئابی 1996) شێخ باز بووە بە نێوەندگیر لەنێوان حكومەتی عێراق‌و پارتی دیموكراتی كوردستان، هەر لەو زەمەنەدا كە فرۆشتنی نەوت لە عێراق قەدەغەكرابوو، شێخ باز نەوتی هەندێك كێڵگەی عێراقی بە تانكەر گواستەوەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان‌و لە ئیبراهیم خەلیلەوە رەوانەی توركیای كردووە، ئه‌م نزیكایه‌تییه‌ی له‌گه‌ڵ بڕیاربه‌ده‌ستانی پارتی وایكردووه به‌رده‌وام ناوی كۆمپانیای (كار) ده‌به‌سترێته‌وه به ئابوری پارتی دیموكراتی كوردستانه‌وه. كۆمپانیای (كار گروپ) كە شێخ باز سەرۆكایەتی دەكات ئێستا جڵەوی ئەو بۆرییانەی بەدەستەوەیە كە نەوتی هەرێمی كوردستان رەوانەی دەرەوە دەكەن، رێژەی 40%ی خاوەندارێتی بۆرییەكان بۆ كار گروپ دەگەڕێتەوە‌و (60%)ی بۆرییەكەش كۆمپانیای (رۆسنەفت)ی روسی خاوەندارێتی دەكات، ئەمە بەو بەشەی بۆرییەكەیە كە دەكەوێتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە، راكێشانی ئەو بۆرییە دەستی شێخ بازی لە كەرتی نەوتی هەرێمدا بە تەواوەتی درێژكرد، به‌ڵام له‌دوای راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم بۆ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیا له 25ی ئازاری 2023دا، چاره‌نوسی ئه‌م بۆرییه كه‌وتوه‌ته ناو تونێلێكی نادیاره‌وه، به‌تایبه‌تیش كه وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ئاماده‌كارییه‌كانی ته‌واوكردووه بۆ به‌گه‌ڕخستنه‌وه‌ی بۆری نه‌وتی كه‌ركوك- جه‌یهان. بەپێی راپۆرتی كۆمپانیای (دیلۆیت) كە وردبینی لە فرۆش‌و داهاتی نەوتی هەرێمدا دەكات، تا نیوەی یەكەمی ساڵی (2021) حكومەتی هەرێمی كوردستان (76 ملیۆن و 869 هەزارو 888) بەرمیل نەوتی خاوی فرۆشتووەو كۆی بەهاكەی (4 ملیار و 108 ملیۆن و 404 هەزار و 110) دۆلار بووە، بڕی (454 ملیۆن و 413 هەزارو 772) دۆلار بەڕێژەی (11.1%)ی داهاتی گشتی نەوت بۆ كرێی گواستنەوەی نەوت لە ڕێگەی بۆرییەوە خەرج كردووە، بەم پێیەش رێژەی 40%ی خەرجی گواستەوەی نەوتی هەرێم بۆ كۆمپانیاكەی شێخ باز بووەو تەنیا لەو ماوەیەدا (واتە شەش مانگی یەكەمی 2021) شێخ باز بڕی (181 ملیۆن) دۆلاری وەرگرتووە. تا به‌ر له راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، بەتێكڕا شێخ باز تەنیا لە كرێی بۆریدا، رۆژانە (ملیۆنێك) دۆلارو مانگانە (30 ملیۆن) دۆلارو ساڵانە (360 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوێت. سەرباری ئەمە، كۆمپانیاكەی شێخ باز كێڵگەی (خورمەڵە)ی بەدەستەوەیە كە رۆژانە (175 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنا، نەوتی ئەم كێڵگەیە تا به‌ر له راوه‌ستانی هه‌نارده رێژەی 40%ی تێكڕای نەوتی هەناردەكراوی هەرێمی پێكدەهێنا. كێڵگەی خورمەڵە دەكەوێتە ناوچەی "جێناكۆك"ی نێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی فیدراڵی عێراق، بەڵام لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی هەرێمدایە. ساڵی 2014 چەكدارانی داعش لە سنوری كەركوك بڵاوبونەوە، هێزەكانی سوپای عێراق لەبەردەم "داعش"دا توشی داڕمان هاتن‌و لە سنورەكە كشانەوە، هێزی پێشمەرگەی كوردستان شەڕی كردو كۆنترۆڵی سنورەكەی گرتەدەست، ئەمە دەرفەتێكی زێڕێنی بە كۆمپانیاكەی شێخ باز بەخشی، كۆمپانیای (كار گروپ) لەچوارچێوەی رێككەوتنێك لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‌و بە پاڵپشتی پارتی دیموكراتی كوردستان چووە كەركوك‌و دەستیگرت بەسەر هەردوو كێڵگەی نەوتی (هاڤانا)و (بای حەسەن)، نەوتی كەركوكی لەرێگەی بۆری هەرێمی كوردستان هەناردەی بەندەری جەیهان لە توركیا دەكرد، ئەوكات لەڕێگەی بۆرییەكەوە رۆژانە نزیكەی (300 هەزار) بەرمیل نەوتی كەركوك لە هەرێمەوە رەوانەی توركیا دەكرا‌و دەفرۆشرا. لەدوای رووداوەكانی (16ی ئۆكتۆبەری 2017) كە هێزی پێشمەرگە لە كەركوك كشایەوە‌و هێزە عێراقییەكان گەڕانەوە، كۆمپانیای كار كۆنترۆڵی كیڵگەكانی (هاڤا)و (بای حەسەن) لەدەست دەرچوو، بەڵام ئەمە بەتەواوەتی دەستی كۆمپانیاكەی لە نەوتی كەركوك نەبڕی، چونكه دواتر لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێوان وەزارەتی نەوتی عێراق‌و كۆمپانیای كاردا: • رۆژانە (100 هەزار) بەرمیل نەوت لە كەركوكەوە رەوانەی پاڵاوگەی نەوتی (كەڵەك)ی سەربە كۆمپانیای (كار) دەكرا، كار نەوتەكە لەو پاڵاوگەیە دەپاڵێوێت، بەرهەمەكەشی دەنارد بۆ موسڵ‌و ناوچەكانی دەوروبەری، بۆ پاڵاوتنی هەر بەرمیلێك، كۆمپانیاكە نزیكەی (10 دۆلار) وەردەگرت، واتا داهاتی پاڵاوتنی ئەو نەوتە مانگانە (30 ملیۆن) دۆلار بووه. • تا به‌ر له راوه‌ستانی هه‌نارده‌ی نه‌وت، رۆژانە (90 هەزار) بەرمیل نەوت لە كەركوكەوە لەڕێگەی بۆرییەوە رەوانەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكرا، كە داهاتەكەی بۆ كۆمپانیا بەبازاڕكردنی نیشتمانی نەوتی عێراق "سۆمۆ" بوو، بەڵام كرێی گواستنەوە ئەم نەوتە (واتا كرێی بۆرییەكە) بەهەمان شێوە بۆ كۆمپانیای (كار) بوو، كە بۆ هەر بەرمیلێك نزیكەی (10 دۆلار) بوو، واتا داهاتەكەی مانگانە دەگه‌یشته (27 ملیۆن) دۆلار. شێخ باز دەرچووی كۆلیژی تەكنیكییە‌و هیچ بڕوانامەیەكی تایبەتی لەبواری نەوتدا نییە. ئەوانەی لە نزیكەوە دەیناسن، دەڵێن كەسێكی بەخشندەیە‌و لەو سامانەی كە كۆیكردوەتەوە خێری زۆر دەكات‌و هاوكاری هەژاران دەكات، پێشتر وەكو دۆستێكی نزیكی نێچیرڤان بارزانی ناوی دەهێنرا، بەڵام دوای پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، لە مەسرور بارزانی نزیك بووەوە، پێشتر لەلایەن بەرپرسانی پارتییەوە بە گەندەڵی تۆمەتبار دەكرا. رۆژی 24ی تشرینی دووەمی 2019، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئەو وەفدەدا كۆبووەوە كە بەنوێنەرایەتی هەرێم لەبارەی نەوت‌و بودجەوە لەگەڵ بەغداد گفتوگۆیان دەكرد، لەم كۆبونەوەیەدا كەسێكی غەریب بینرا، ئەو كەسە (شێخ باز) سەرۆكی ئەنجومەنی جێبەجێكاری كۆمپانیای (كار گروپ) بوو، بەشداربوونی شێخ باز لە كۆبونەوەكەی سەرۆكی حكومەت‌و وەفدی هەرێم، هەرزوو بوو بە هەواڵی میدیاكانی ناوخۆ، ئەوكات پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان پڕنەكرابووەوە، لەناو وەفدی دانوستانكاری هەرێمدا شوێنی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەتاڵ بوو، بۆیە دەركەوتنی شێخ باز لە كۆبونەوەكەدا وا لێكدرایەوە پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان لە شوێنی ئاشتی هەورامی وەردەگرێت. هەر سەردەمە بووە كە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی كە سەربە گۆڕان وتی:" خۆزگە ئێمە چەند كەسێكی وەك شێخ بازمان لەو ئاست‌و توانایەدا هەبوایە" ئەمە لە وەسفەكەی ساڵی 2016ی فازل میرانی بۆ ئاشتی هەورامی دەچوو كە وتی:" وەزیری نەوتی ئێمە یەكێك لە هەرە وەزیرە زیرەكەكانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا". شەوی 13ی ئازاری 2022 ئێران هەولێری موشەكباران كرد، كاتێك رۆژبووەوە، دەركەوت، كۆشكەكەی (شێخ باز) بوەتە ئامانجی هێرشەكە، ئێران ئه‌وكات راگه‌یاند، ئەو شوێنەی موشەكباران كراوە، بارەگای دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل "مۆساد" بووە. ئەم رووداوە ناوی (شێخ باز) خستەسەر روپەڕی میدیا جیهانییەكان. دواتر ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لە زاری چەند بەرپرسێكی عێراق، ئەمریكی، توركییەوە بڵاویكرده‌وه، ڤێلاكەی شێخ باز لە هەولێر كە بوو بە ئامانجی هێرشی موشەكی ئێران، كۆبونەوەی تێدا كراوە لەبارەی ناردنی غازی كوردستان بۆ توركیاو ئەوروپا، بەرپرسانی ئیسرائیلی‌و ئەمریكیی بەشداربوون لەو كۆبونەوانەدا. كۆمپانیای كارو غازی كوردستان ئازاری 2022 كۆمپانیای كار بە فەرمی دەستبەكاربوو بۆ غازی كێڵگه‌ی (كۆرمۆر) له‌سنوری سلێمانی لەرێگەی بۆریەوە بگوازێتەوە بۆ توركیا، ئه‌وكات یەكێتیی نیشتمانی كه ده‌سه‌ڵاتداری ناوچه‌كه‌یه به توندی دژی ئه‌م هه‌وڵه وه‌ستایه‌وه‌و رێگری كرد كۆمپانیای كار پرۆژه‌كه‌ی جێبه‌جێ بكات. كێڵگه‌ی كۆرمۆر تاكه سه‌رچاوه‌ی غازی ماڵان و وێستگه‌كانی كاره‌بایه له هه‌رێمی كوردستان، ئه‌گه‌ر كۆمپانیای كار غازی ئه‌م كێڵگه‌ی وه‌ربگرتایه، له‌دوای نه‌وت، كۆنترۆڵی غازی كوردستانیشی ده‌كرد. ئه‌وكات كه كۆمپانیای كار هەوڵیدا دەستبەكار بێت، بۆری دروستبكات بۆ هەناردەی غازی ناوچەی سلێمانی بەرەو توركیا، حكومەتی هەرێم لە رێگەی (ئەنجومەنی ئاسایش)ی هەرێمەوە نوسراوی ئاڕاستەی یەكە ئیداری و ئەمنییەكانی سلێمانی كرد بۆ كارئاسانی، بەڵام بەرپرسانی یەكێتی ئەم كارەی كۆمپانیای كار گروپیان راگرت. ئه‌وكات گرێبه‌ستێك هه‌بوو بۆ ناردنه ده‌ره‌وه‌ی غازی كوردستان بۆ توركیا، ئەركی راكێشانی بۆری غازی هەرێمی كوردستان سپێردرا بوو بە كۆمپانیای (كار گروپ)، بۆیه كاتێك موشه‌كی ئێران ماڵه‌كه‌ی شێخ بازی له هه‌ولێر كرده ئامانج هەر زوو وا لێكدرایەوە موشەكەكان بەمەست لێی لێدان بوو لە پرۆژەی غازی هەرێم بۆ توركیا و بازاڕی جیهان، به‌ڵام شێخ باز وتی:" غازی هەرێم تەنیا بەشی ناوخۆیی دەكات و بەشی هەناردەكردن ناكات". رێگریەكانی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بۆ هەناردەكردنی غازی ژێر دەسەڵاتەكەی تەنیا پەیوەست نه‌بوو بەوەی كە نایەوێت غازیش هاوشێوەی نەوت رادەستی پارتی و توركیا بكات، بەڵكو دۆسیه‌كه ئه‌وكات و ئێستاش رەهەندێكی عێراقی و هەرێمایەتی هەیەو ئێران و روسیا رازی نین غازی هەرێم لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا ببێتە جێگرەوەی غازی ئێران و روسیا. له‌كاتێكدا ئێستا بافڵ تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتیی له ئه‌مریكایه‌و یه‌كێك له ته‌وه‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی گفتوگۆكانی له واشنتۆن پرسی هه‌نارده‌كردنی غازی كۆرمۆره، دوێنێ شه‌و جارێكی تر درۆنێك له‌سه‌ر كێڵگه‌ی كۆرمۆر بینرا، ئه‌وش دوای ئه‌و هێرشه درۆنییه دێت كه به‌مدواییه (4) كارمه‌ندی كێڵگه‌كه‌ی كوشت، ئه‌وه جاری نۆیه‌م بوو هێرش كرایه‌سه‌ر كێڵگه‌كه، ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رسوڕمانه تائێستا هیچ گروپ و لایه‌نێك به‌رپرسیارێتی ئه‌و هێرشانه هه‌ڵناگرێت. له‌ئێستادا هه‌رم ئه‌مریكاو هه‌م توركیاش جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كه‌ن غازی هه‌رێمی كوردستان هه‌نارده بكرێت، ئێران كه خۆی غاز به عێراق و توركیا ده‌فرۆشێت دژی ئه‌وه‌یه غازی كێڵگه‌ی كۆرمۆر جگه له دابینكردنی پێداویستی هه‌رێمی كوردستان بۆ هیچ مه‌به‌ستێكی تر به‌كاربهێنرێت.
.png)
(دره‌و): هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق بۆ ئوردن راوه‌ستا كه به‌شێكی نه‌وتی كه‌ركوكه، حكومه‌تی ئوردن داوا ده‌كات یاداشتی هه‌نارده‌ی نه‌وت سێ مانگی تر درێژ بكرێته‌وه، ئه‌م رێككه‌وتنه نه‌وتییه له‌ناوخۆی عێراق ناڕه‌زایه‌تی له‌سه‌ره، نه‌وت به نرخێكی زۆر هه‌رزان به ئوردن ده‌دات. وه‌زاره‌تی وزه‌و سامانه كانزاییه‌كانی ئوردن ئاشكرایكرد، هاوكات له‌گه‌ڵ ته‌واوبوونی واده‌ی كاركردنی به یاداشتی لێكتێگه‌یشتنی نێوان هه‌ردوو حكومه‌تی عێراق و ئوردن كه له رۆژی 4/5/2023دا ئیمزا كراوه، هاورده‌كردنی نه‌وتی خاوی عێراق بۆ ئوردن راوه‌ستاوه. ئه‌ندازیار ئیمان عه‌واد به‌ڕێوه‌به‌ری نه‌وت و گازی سروشتی له وه‌زاره‌تی وزه‌ی ئوردن ده‌ڵێ:" وه‌زاره‌ته‌كه‌مان قسه‌ی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق كردووه بۆ ده‌ربڕینی ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر درێژكرجنه‌وه‌ی یاداشتی لێكتێگه‌یشتنه‌كه بۆ ماوه‌ی 3 مانگی تر به هه‌مان مه‌رجی گرێبه‌سته‌وه، ئه‌مه‌ش له رێكه‌وتنی كۆتایهاتنی واده‌ی یاداشته‌كه‌وه، به‌وپێیه‌ی له‌سه‌ر ره‌زامه‌ندی هه‌ردوو وڵات یاداشته‌كه یارای درێژكردنه‌وه‌ی هه‌یه". به‌پێی قسه‌ی وه‌زاره‌تی وزه‌ی ئوردن، ئه‌و نه‌وته‌ی كه له عێراقه‌وه هاورده ده‌كرێت رێژه‌ی 7%ی پێداویستی نه‌وتی خاوی ئوردن پێكده‌هێنێت، ئه‌مه وای له ئوردن كردووه داوا بكات رێژه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت له عێراقه‌وه 50% زیاد بكرێت. ئه‌مدواییه، بڕی نه‌وتی هه‌نارده‌كراوی عێراق بۆ ئوردن مانگانه له‌نێوان 450 بۆ 465 هه‌زار به‌رمیل بوو، واتا بڕی نه‌وتی هه‌نارده‌كراوی رۆژانه 15 هه‌زار به‌رمیل بووه. ساڵح خرابشه وه‌زیری وزه‌و سامانه كانزاییه‌كانی ئوردن سه‌ره‌تای ئایاری 2023 یاداشتێكی لێكتێگه‌یشتنی له‌گه‌ڵ عێراق ئیمزاكرد بۆ هاورده‌كردنی نه‌وت له عێراقه‌وه. به‌گوێره‌ی ئه‌م یاداشته كه حكومه‌تی ئوردن هه‌وڵی نوێكردنه‌وه‌ی ده‌دات، ده‌بێت لایه‌نی ئوردنی تانكه‌ر بۆ گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی عێراق بۆ پاڵاوگه‌ی نه‌وت له شاری زه‌رقای وڵاته‌كه‌ی دابین بكات. ئوردن به داشكاندنه‌وه‌ی نه‌وتی عێراق ده‌كڕێت، بۆ هه‌ر به‌رمیلێك بڕی 16 دۆلار ده‌دات، ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای نرخی مانگانه‌ی نه‌وتی خاوی برێنت، ئه‌مه وایكردووه له ناوخۆی عێراق ناڕه‌زایه‌تیی هه‌یه له‌باره‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وته‌وه بۆ ئوردن، به‌تایبه‌تیش دوای ئه‌وه‌ی سه‌ره‌تاكانی ئه‌مساڵ ده‌نگۆی ئه‌وه بڵاوبووه‌وه هێزی ئاسمانی ئوردن به‌شداری له هێرشێكی ئه‌مریكادا كردووه بۆ لێدان له حه‌شدی شه‌عبی، ناڕه‌زایه‌تی لایه‌نه شیعه‌كان دژ به ناردنی نه‌وت بۆ ئوردن زیاتر بوو. ئه‌و نه‌وته‌ی كه عێراق هه‌نارده‌ی ئوردنی ده‌كات به‌شێكی نه‌وتی كێڵگه‌كانی كه‌ركوكه، ئه‌وكاته‌ی كه هه‌نارده‌ی نه‌وتی نه‌وتی كه‌ركوك له‌رێگه‌ی بۆری نه‌وتی كوردستانه‌وه بۆ به‌نده‌ری جه‌یهانی توركیا راوه‌ستا، عێراق بۆی گرنگ بوو نه‌وته‌كه ره‌وانه‌ی ئوردن بكات، به‌ڵام ئێستا وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ئاماده‌كارییه‌كانی بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوك بۆ به‌نده‌ری جه‌یهان له‌رێگه‌ی هێڵی كه‌ركوك- جه‌یهانه‌وه ته‌واو كردووه‌و رێگای بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وتی كه‌ركوك دۆزیوه‌ته‌وه، ئایا سه‌رله‌نوێ یاداشته‌كه نوێ ده‌كاته‌وه. مێژووی هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق بۆ ئوردن ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می رژێمی پێشوو، له‌سه‌رده‌می سه‌ددامدا عێراق رۆژانه 100 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی هه‌نارده‌ی ئوردن ده‌كرد، نیوه‌ی ئه‌م بڕه نه‌وته به‌خۆڕایی بوو، نیوه‌كه‌ی تری به نرخێكی ره‌مزی به ئوردن ده‌درا. له ساڵی 2006داو دوای كه‌وتنی سه‌ددام، حكومه‌تی یه‌كه‌می نوری مالیكی یاداشتێكی لێكتێكه‌یشتنی له‌گه‌ڵ ئوردن ئیمزا كرد بۆ پێدانی بڕی 10 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی رۆژانه به ئوردن، به‌پێی ئه‌م یاداشته بۆ هه‌ر به‌رمیلێك بڕی 18 دۆلار دانرابوو، ساڵی 2008 نرخی هه‌ر به‌رمیلێك له یاداشته‌كه‌دا بۆ 22 دۆلار به‌رزكرایه‌وه. 2ی شوباتی 2019 عێراق و ئوردن یاداشتێكی نوێیان ئیمزا كرد بۆ هه‌نارده‌كردنی 10 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی رۆژانه، بۆ هه‌ر به‌رمیلێك ئه‌مجاره بڕی 16 دۆلار دانرا (ئه‌وكات ئه‌م نرخه 13 دۆلار كه‌متر بوو له نرخی نه‌وت له بازاڕه‌كانی جیهاندا) ئه‌مه‌ش بۆ دابینكردنی خه‌رجی گواشتنه‌وه‌ی نه‌وته‌كه بوو له كه‌ركوكه‌وه بۆ زه‌رقای ئوردن. له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م داشكاندنه زۆره‌دا كه عێراق له نرخی نه‌وت بۆ ئوردنی كردووه، ئوردن به‌رێژه‌ی 75% داشكاندنی باجی گومرگی بۆ هاورده‌ی كاڵای عێراق له به‌نده‌ری عه‌قه‌به‌وه كردووه.
.jpg)
مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) ئەدەبیاتێکی گەورە و بەرفراوان لەسەر چییەتی ”سیاسەت“ و ”کردەی سیاسیی“ ھەیە، بەشێکی گرنگیی فیکری ئینسانیی، لە یۆنانی سەردەمی ئەفلاتونەوە بۆ ئەمڕۆی دونیای بەجیھانیبوو، تەرخانە بۆ قسەکردن لەسەر سیاسەت وەک یەکێک لە چالاکییە ئینسانییە ھەرە گرنگ و بنەڕەتییەکان. شارستانیەتێک نادۆزینەوە باسکردن لە سیاسەت و چۆنیەتی رێکخستنی کاری سیاسیی، کۆڵەکەیەکی سەرەکیی ئەو شارستانیەتە نەبووبێت. بە بۆچونی من مرۆڤ دەتوانێت لە خوێندنەوەی ئەو ئەدەبیاتە گەورەیە سێ ئەرکی سەرەکیی بۆ سیاسەت وەک چالاکییەکی تایبەت، دەستنیشانبکات. یەکەمیان، ئەرکێکی عەقڵانییە. لێرەدا مەسەلەی سەرەکیی لە سیاسەتدا بریتییە لە چاودێریکردن و کۆنترۆڵکردنێکی عەقڵانییانەی ھەڵچون و داچون و کاردانەوە سۆزکردە ناعەقڵانییەکان. لە سەردەمی ئەفلاتونەوە سیاسەت وەک چالاکییەک ناسێنراوە بە کەسانێک ئەنجامنابدرێت کە توانای زاڵبوون و کۆنترۆڵکردنی ھەڵچون و داچوونە دەرونییەکانی خۆیان نەبێت، لەسەر بنەمای رق و بوغز و توڕەیی، یان بەپێی حەز و ئارەزوە شەخسییەکانی، بڕیاربدات. بەم مانایە سیاسەت بەر لە ھەمووشتێک ئەرکێکی عەقڵانیی ڕووتە، دابڕاو لە ھەڵچون و داچوونی دەرونیی ئەوانەی بڕیارە سیاسییەکانیان بەدەستە. ئەرکی دووھەمی سیاسەت ئەرکێکی کۆمەڵایتییە. لێرەدا سیاسەت وەک چالاکیی ئەنجامدان و رێکخستنی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان دەبینرێت کە بێئەوە زەحمەتە بتوانین قسە لە بوونی پێکەوەیی و ھاوبەشی مرۆڤەکان بەیەکەوە، بکەین. سیاسەت لێرەدا ئەرکی رێکخستن و ئیدارەدانی ژیانی ھاوبەشی خەڵکەکان بەیەکەوە رێکدەخات و وایانلێدەکات وەک پێکھاتێکی ھاوبەش و لەیەکنزیک بژین. ئەم ئەرکەیە وادەکات دەستەواژەی ھەرەسەرەکیی و ھەرەبنەرەتیی ناو سیاسەت وەک چالاکییەکی ئینسانیی، بریتیبێت لە ”ژیانی گشتیی“ و ”پێکەوەیی“ مرۆڤەکان لەگەڵیەکتریدا و رێکخستن و ”ئیدارەدانی ئەم ژیانە گشتییە“. سێھەمین ئەرکی سیاسەت ئەرکێکی ئەخلاقییانەیە. کە خۆی لە دابینکردنی ئاشتیی و ئاسایشی مەدەنیی و کۆمەڵایەتیدا دەبینێتەوە. ئەم ئەرکە ئەخلاقییە، بە پلەی یەکەم لەوەدا بەرجەستەیە، رێبگرێت لەوەی کەسەکان ببن بە ناحەز و دوژمنی یەکتر و دۆخی جەنگ و پێکدادان و ملشکاندنی ئەم بەشی کۆمەڵگا بۆ ئەویتریان، دروستببێت. دوۆخێک وا بکات کۆمەڵگا بەردەوام لەسەر رۆخ و قەراخی ھەڕەشەکردن و پێکداداندا بژیی و بەمەش ھەمووان لەناو دۆخی دڵەڕاوکێیەکی پڕوکێنەر و بەردەوامدا، بژین. ئەگەر ئەم سێ ئەرکە لە ئەرکە ھەرە سەرەکییەکانی سیاسەت بن و نەتوانین بەبێ ئەنجامدانی ئەو ئەرکانە قسە لە سیاسەت بکەین، ئەوا لە پەیوەندیدا بە کۆمەڵگای ئێمەوە، دەکرێت زۆر بە ئاسانی ئەنجامبیرییەکی سادە بکەین و بڵێن: کۆمەڵگای ئێمە و کایە سیاسییەکەی ناوی لە قۆناغی بەر لە دروستبوونی سیاسەتدا دەژیی. ئەوەی بەناوی سیاسەتەوە ھەیە و کاردەکات، شتێکە لە دەرەوەی سیاسەتدا، یان تەواو دژ و ناکۆک بە سیاسەت. سیاسەت لە دونیای ئێمەدا لە غیابێکی کوشندە و ھەمەلایەنەی ھەر سێ ئەرکە عەقڵانیی و کۆمەڵایەتیی و ئەخلاقییەکەی سیاسەتدا دەژیی. لەباتی ئەمانە بڕێکی زۆر لە ناعەقڵانیەت و ئەنانیەت و ململانێ و پلانی نائەخلاقییانە ئامادەیە. بەبۆچوونی من تێگەیشتن لە سیاسەت لەپاڵ ئەو سێ ئەرکەدا کە باسمکرد پێویستی بە پاشخانێکی فیکریی و مەعریفیی ھەیە، کە ھەم سیاسەت وەک چالاکیی و ھەم سیاسییەکان وەک بکەری کۆمەڵایەتیی لێیدابڕاون و نیانە. لەبەرئەوەیش کە داوەرییکردنی واقیع و ئەنجامدانی هەڵوێستە سیاسییەکان دەرەنجامی دیدگایەکی فیکریی نین، لە پشتیانەوە جیهانبینییەک کارناکات، بینینێکی ستراتیژییانەش ئامادەنییە کە ڕەگوڕیشەکانی لەناو لانی هەرەکەمی بیرکردنەوەی زانستیدابیت، بۆیە هەم هەڵوێست گۆڕین و هەم گۆڕینی داوەریکردنەکان بۆ پێچەوانەکانین بە ئاسانی رووئەدەن. بۆ نموونە، لە ھەرێمەکەی ئێمەدا ڕۆژیک مالیکی دوژمنە، رۆژی دواتر دۆستە، ئەمرۆ عیراق داگیرکەرە، سبەینێ بەشێکە لە خۆمان، ئەمڕۆ ئێران و جاش سیغەکانی ناحەزن، رۆژی دواتر ھەموومان دەکەن بە ئێرانی. ئەمە با واز لە باسکردنی پەیوەندیی ھێزە سیاسییەکان لە ناوخۆی ھەرێمدا لەگەڵیەکتریدا بھێنین، کە رۆژێک خائین و نیشتیمانفرۆش و ڕۆژێکیتر ھاوخەبات و شۆڕشگێڕ و دۆستی ستراتیژیی یەکترن. دیدگایەکی لینینی کلاسیکی هەیە کە دەڵێت ”بەبێ تیورەیەکی شۆرشگێرانە جوڵانەوەی شڕشگێرانە بوونی نابێت“. جەوھەری ئەم تیوریە ئەوەیە بۆ ئەوەی کاری باش و پێویست بکەیت پێویستت بە تیورەیەکی باش هەیە. ئەوەی سیاسەتی کوردی بە بەردەوامی نیشانیئەدات، غیابی تەواوەتیی و سەرتاسەریی هەر تیورە و تێزێکی فیکریی و مەعریفییە بتوانێت ئەم سیاسەتە لە دووشت رزگاربکات. یەکەم: لە سایکۆلۆژیای نارسیستیی و شێواوی نوخبە حوکمڕان و کەسە سەرەکییەکانی ناو ئەو نوخبە حوکمڕانە. سایکۆلۆژیایەک ئەو خورافەت و ئەفسانەیەی تیاداچاندوون کە جگە لە خۆیان کەس قابیلی حوکمڕانیکردنی وڵاتەکە نەبێت، ھاوکات خۆیان وەک بوونەوەری پیرۆز و ئەوانیتر وەک ڕەعیەتێکی بێنرخ و بێماف و دەست لەسەرسنگ ببینن و مامەڵەبکەن. دووهەم، رزگارکردنی سیاسەت لە مەترسیی سوڕانەوەیەکی بەردەوام بە دەوری قازانج و دەسکەوت و مەسڵەحەتی چەند خێزان و بنەماڵەیکی سیاسیدا. ئەنجامدانی ئەم دوو ئەرکە ڕێگری ژمارە یەکە لەبەردەم وێناکردنی سیاسەتدا چالاکییەک ھەڵگری ئەو سێ ئەرکە سەرەکییەی باسمکردن. یەکێک لە کێشە گەورەکانی ھەرێم ئەوەیە عەقڵیەتێکی سیاسیی تیایدا سەروەر و سەپێنراوە، کە توانای دەسکاریکردنی خۆی نییە. ئەسڵەن ھۆکارێک نادۆزێتەوە بۆئەوەی دەسکاری خۆی بکات و پێیوایە کە لەوان باشتر و کارامەتر لە وڵاتەکەدا بوونی نییە. گەر ئەوانیش نەمان ئەوا مناڵەکانیان شوێنەکانیان دەگرنەوە. ئەم غەقڵیەتە سیاسییە عەقڵیەتێک نییە بتوانێت کار لەسەر خۆی بکات و ھەڵە و نووقسانییەکانی خۆی ببینێت، بکەر و ھەڵگر و مەرجەعەکانی بگۆڕێت، پێشداوەریی و بەڵگەنەویستەکانی بپشکنێت، تواناکانی لە دەرککردن و ناسینی واقیعدا گەشەپێبدات. ئەوەی ئەم عەقڵیەتە دەیزانێت و ئەنجامیداوە خۆمارەکردنی تەواویەتیی لە ھێز، لە ھێزی سەربازیی و ئەمنیی، لە میلیشیای تایبەت، کە ئەرکی سەرەکییان کورتکراوەتەوە بۆ بەگژاچوونەوە و سەرکوتکردنی ھەر ناڕەزاییەتییەکی ناوەکیی. ھەموو ئەمانەش وایانکردوە سیاسەت لەباتی ئەوەی چالاکییەک بێت ئەو سێ ئەرکە سەرەکییەی سەرەوە پیادەبکات، گۆڕاوە بۆ ڕووبەرێک پڕ لە توندوتیژیی، لە ململانێی وێرانکەر، پێکدادانی رۆژانەی ھەندێکجار ئامادە و ھەندێکجیار تەئجیلکراو، فوکردن بە ھەست و ھەڵچونی رۆژانەی دوژمنکارانەدا، گەشەدان بە زمانێک کە دوژمنایەتی لە پیت و وشە و ڕێزمانەکەی دەبارێت، ھاتوھاوار و شکۆی نارسیستییانەی درۆزنانە. بە کورتییەکەی، غیابێکی ترسناکی بیرکردنەوە و دیدگای دوورخایەن و پلانی ستراتیژیی، لە دەرەوەی ھەڵچون و داچونی دەرونیی و ھات و ھاوار و قیژەقیژی ناو میدیا کۆنترۆڵ و ئاراستەکراوەکان. مەسەلەی ژمارە یەک لە سیاسەتی ئەمڕۆکەی ھەرێمەکەدا، بە تایبەتی لای ھێزە حوکمڕانەکانی ھەرێم، کە بە کردەوە چەند خێزان و بنەماڵەیەکی دیاریکراون، مەسەلەی مانەوەی خۆیانە لەو پێگانەدا کە ھەیانە. مانەوە لەو پێگانەدا بەھەر نرخێک بووە، تا ئاستی گاڵتەکردن بە ھەموو ئەو شتانەش کە خۆیان دروستیان کردوە، لەوانەش گاڵتەکردن بە پەرلەمان و ھەڵبژاردن و جێبەجێنەکردنی ئەو لانی کەمە لە ئەرکیش، کە بکرێت شتێک لە ڕەوایەتییەکی درۆزنانەیان پێببەخشێت. ئەم نوخبە بنەماڵەییە حوکمڕانە مانەوەی ھەرێمەکەیان وەک ھەرێم گۆڕیوە بۆ مانەوەی خۆیان وەک حوکمڕان، مانەوەیەک بەبێ مەسەلەیەک، بەبێ نرخێک، بەبێ بەھایەک، بەبێ ئامانجێکی دەستەجەمعی. مانەوە لە پێناوی مانەوەدا، مانەوەی خۆیان و بنەماڵەکانیان وەک حوکمڕان. مانەوەیەکی ڕووت. مانەوەی خۆیان وەک سەرەتا و کۆتایی ھەموو شتێک، وەک تاقە غایەت و ئامانجێک. ئەوەی لەم دۆخەدا، بەر لە ھەمووشتێک، لە دەستئەدرێت و لەدەستدراوە، ئەرکە عەقڵانیی و ئەخلاقییەکەی سیاسەت و جێگرتنەوەیەتی بە حەز و ویست و زەوق و خواستی تایبەتی خێزانە حوکمڕانەکان. ئەم مۆدێلەش لە حوکمڕان ناتوانێت کۆمەڵگا وەک رەعیەتێکی سەرلەقێن نەبینێت. بۆیە چۆن بخوازێت و چۆن لە قازانجیدابێت وا بڕیارئەدات. پەکخستنی ھەڵبژاردنەکان نیشانەیەکی بەرچاوی ئەم بە ڕەعیەتزانینەی ھەمووانە.
.jpg)
درەو: "جێبەجێنەكردنی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە هۆكاری دواكەوتنی ناردنی موچەیە، لە تەوتینی موچە، رادەستكردنی داهاتە نەوتی و نانەوتییەكان، پێشكەشكردنی (میزان مراجعە)ی مانگانە لە وادەی خۆی" ئەمەوتەی تەیف سامی وەزیری دارایی حكومەتی عێراقە. ماوەی نزیكەی 20 رۆژ بەسەر وادەی ناردنی موچەی مانگی نیسانی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان تێپەڕیوە، تا ئێستا حكومەتی فیدراڵ موچەی نەناردووە، بەپێی بە دواداچوونەكانی (درەو) كە گفتوگۆی لەگەڵ ئەو پەرلەمانتار و كەسایەتییانە كردووە لەگەڵ تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق كۆبوونەتەوەو لەسەر ئەو پرسە گفتوگۆیان كردووە، ئەوان باس لەوە دەكەن تەیف سامی بەروونی پێی وتووین بەم شێوازە موچە نانێرێت، ئەو دەیەوێت لەسەر بنەمای بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی موچە رەوانە بكات، بەڵام حكومەتی هەرێم بەتەواوی پابەندی بڕیارەكان نیەو وەك خۆی جێبەجێیانی نەكردووە، تەیف سامی بەروونتر وتویەتی: • بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی روونە لەسەر "تەوتین" كە دەبێت لە بانكە حكومییەكانی دەرەوەی هەرێم بێت و راستەوخۆ موچە بخرێتە سەر ئەو بانكانە، بەڵام حكومەتی هرەێم لەو پرسەدا فیڵ دەكات و بڕیارەكە جێبەجێ ناكات و دەیەوێت لە بانكەكانی خۆی "تەوتین" بكات ئەمەش پێچەوانەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیە. • میزان مراجەعە مانگانە لەكاتی خۆی ناینێرێت و دوای دەخات و كە دەشینێرێت بە كۆمەڵێك كەموكوڕی زۆرەوە دەینێرێت (وەك لە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیدا هاتووە). • تا ئێستا یەك دینار لە داهاتی نەوتی و نانەوتی رادەستی خەزێنەی حكومەت نەكردووە (وەك لە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیدا هاتووە). تەیف سامی ئاماژەی بەوەكردووە لە مانگی شوباتەوە بڕیارەكەی دادگای فیدرالًی سەبارەت بە موچە دەرچووە، تا ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ یەكێك لە بڕگەكانی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی وەك خۆی جێبەجێنەكردووە، ئیتر من لەسەر چی بنەمایەك موچە رەوانە بكەم، من یاسا جێبەجێدەكەم سبەینێ لێپرسینەوەم لەگەڵ دەكرێت. دەقی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵًی عێراق سەبارەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان: یەكەم: • پابەندكردنی هەریەكە لە سەرۆك وەزیرانی فیدراڵ و سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان بە كردنەوەی حساب بانكی بۆ موچەی (فەرمانبەری سەرجەم وەزارەتەكان و پارێزگاكان و لایەنە نەبەستراوەكان بە وەزارەت و سەرجەم فەرمانبەری لایەنە حكومییەكانی ترو خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتیی) لەو بانكە حكومییە فیدراڵییانەی كە لەدەرەوەی هەرێمی كوردستان كاردەكەن. • پارەی موچەی فەرمانبەران لە پشكی هەرێمی كوردستان ببڕدرێت كه لە یاسای بودجەدا هاتووە. • هەموو ئەوانەی كه لە هەرێمی كوردستان ناویان هێنراوه هەروەها فەرمانگە لاوەكییەكانی تری هەرێم هەماهەنگیی راستەوخۆ بكەن لەگەڵ وەزارەتی دارایی فیدراڵ بۆ جێبەجێكردنی گواستنەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بۆسەر بانكە فیدراڵییەكان، بەبێ گەڕانەوە بۆ نوێنەرایەتیی هەرێمی كوردستان. • پێویستە لەسەر سەرجەم بانكەكانی سەربە حكومەتی فیدراڵی عێراق ئاسانكاری بكەن بۆ كردنەوەی حساب بانكی بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و گرتنەبەری سەرجەم رێگا پێویستەكان بۆ ئەوەی فەرمانبەرانی هەرێم لە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان سودمەند ببن لە موچەكانیان، ئەمەش لەرێگەی ئەو پەنجەرە بانكییانەی كە لە هەرێم هەن یان ئەو بانكانەی كە لە هەرێم كراونەتەوەو لەلایەن بانكی ناوەندیی عێراقەوە مۆڵەتیان پێدراوە. • بەرپرسی باڵای ئەو لایەنانەی كە ناویان هێنراوە لە وەزارەت و لایەنە نەبەستراوەكان بە وەزارەت و سەرجەم پێكهاتە حكومییەكان بەرپرسن لە دروستیی ئەو داتایانەی كە رەوانە دەكرێن سەبارەت بە ژمارەو پلەو بڕی موچەی فەرمانبەران بەمەبەستی كردنەوەی حساب بانكی بۆیان لە بانكە فیدراڵییەكان و دەبێت لەلایەن ئەو بەرپرسە باڵایانەوە ئیمزا لەسەر ئەو داتایانە بكەن. • دەبێت سەرۆك وەزیرانی عێراقی فیدراڵ موچەی فەرمانبەرانی هەرێم پارەدار بكات دوای ئەوەی حساب بانكییان لە بانكەكانی عێراق بۆ دەكرێتەوە، نابێت ئیتر بە قەرز پارەیان بۆ بنێرێت. دووەم: هەموو ئەو لایەنانەی كە لە بڕگەی یەكەمدا لە هەرێمی كوردستان ناویان هێنراوە پابەنددەكرێن بە پێشكەشكردنی (میزان مراجعە)ی مانگانە لەو وادەی كە فەرمانگەی ژمێریاری لە وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە مانگی دواتردا دیاری دەكات لەكاتی داواكردنی پارە هاوشێوەی وەزارەتی فیدراڵییەكان. سێیەم: پابەندكردنی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان بە رادەستكردنی سەرجەم داهاتە نەوتیی و نانەوتییەكانی بە حكومەتی فیدراڵ (خەزێنەی دەوڵەت)، بەگوێرەی یاسای ئیدارەی دارایی فیدراڵ، بەو مەرجەی دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بە هەماهەنگیی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم وردبینی لەو داتایانە بكات كە تایبەتن بەو داهاتانەوە، ئەمە پشتبەست بە حوكمەكانی ماددەی (12)ی یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2023ی بودجەی گشتی فیدراڵی كۆماری عێراق بۆ ساڵەكانی (2023-2024-2025). چوارەم: پابەندكردنی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان بەوەی دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بە هەماهەنگیی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم وردبینی بكەن لەو حساب بانكییانەی كە بۆ هەرێم دەكرێنەوە لە بانكی ناوەندیی هەروەها وردبینی بكرێت بۆ لیستی فەرمانبەران و خانەنشینان و سوندمەندانی تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی لە هەرێمی كوردستان. ئەم حوكمە بە تەوافوقی تەواو دەرچووەو سەرجەم دەسەڵاتەكان پابەند دەكات.
.jpg)
🔻 کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی ڕاگەیاند: لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا؛ 🔹 داهاتی گشتی کۆمپانیاکە (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە، ئەمەش تەنها (52%)ی ئەو بڕەیە کە لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوودا بەدەستی هێنابوو. 🔹 لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (37 هەزار و 200) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە ماوەی ناوبراودا (3 ملیۆن و 345 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی کێڵگەکەی فرۆشتووە. ئەو بڕەش زۆرترە لەو بەرهەمەی لە پێش ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم بەرهەم دەهات. 🔹 لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، بە تێکڕای کاری رۆژانە (20 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بڕی (ملیۆنێک و 817 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی کێڵگەکەی فرۆشتووە. 🔹 بەم پێیە کۆمپانیاکە لە (1/1/2024 – 31/3/2024) لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش)، بە تێکڕای کاری رۆژانە (57 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، بە کۆی گشتی بڕی (5 ملیۆن و 162 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو فرۆشراوە. بەرهەمی نەوتی کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) لە چارەکی یەکەمی (2024) کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی ڕاگەیاند: لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا، داهاتی گشتی کۆمپانیاکە (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە چارەکی یەکەمی ساڵی ڕابردوو داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بوو لە (43 ملیۆن و 380 هەزار)، واتە بە رێژەی (48%) داهاتی کۆمپانیاکە بەراورد بە پێش ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم دابەزیوە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ڕاگەیاند، لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ (وەک لە خشتە و چارتی هاوپێچدا هاتووە)؛ لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (37 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، هەر بە پێی زانیارییەکانی کۆمپانیاکە لەماوەی هەر سێ مانگەکە (3 ملیۆن و 345 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی کێڵگەکەی فرۆشتووە. ئەم داتایە دەریدەخات بەرهەمی کێگەکە بەرزکراوەتەوە، بەراورد بە پاش و تەنانەت پێش ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە ساڵی ڕابردووەدا. چونکە بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەکە لە چارەکی چوارەمی 2023 _واتا پاش ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم_ گەیشتبووە (36 هەزار و 400) بەرمیل نەوتی خاوی ڕۆژانە، هاوکات لە چارەکی یەکەمی 2023 _ واتا پێش ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم _ بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەکە گەیشتبووە (36 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی خاوی ڕۆژانە. هاوکات لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، لە چارەکی یەکەمی (2024) بە تێکڕای کاری رۆژانە (20 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، کۆی گشتی بەرهەمەکەش لە ماوەی ناوبراودا بڕی (ملیۆنێک و 817 هەزار) بەرمیل نەوتی کێڵگەکە فرۆشراوە. ئەمە لە کاتێکدایە پێش ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و لە چارەکی یەکەمی (2023) تێکڕای بەرهەمی رۆژانەی کێڵگەکە زیاتر لە (30 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بووە. کێڵگەی نەوتی سه‌رسه‌نگ کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ دەکەوێتە سنوری (پارێزگای دهۆک)ەوە، ڕوبەری کێڵگەکە (420) کیلۆمەتر دووجایە، دابەشبووە بەسەر دوو ناوچەی نەوتی جیاوازدا کە بریتین لە ناوچەی (سوارە توکەو ڕۆژهەڵاتی سوارە توکە)، هەر یەکێک لەو دوو ناوچەیە سێ کۆگای نەوتی سەربەخۆی تێدایە. لە ئێستادا پشكی (62%)ی کێڵگە نەوتییەکە دراوه‌ته كۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی، پشكی (18%)ی درابوو بە لقێکی کۆمپانیای (تۆتاڵ)ی فەرەنسی، بەڵام دواتر کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی پشکەکانی کۆمپانیا فەرەنسییەکەی کڕییوە، ئەو پشكی (20%)ی ماوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم کوردستانە. بەپێی زانیارییەکانی کۆمپانیای (ئێچ كه‌ی ئێن ئێنه‌رجی) ئەمریکی توانای هەردوو ناوچەکەی کێڵگەکە بەم جۆرەیە؛ یەکەم؛ سوارە توکە؛ بەشی گرنگ و سەرەکی کێڵگە نەوتییەکەیە شەش بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمهێنانی (29 هەزار) بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی هەیە بە کولێتیەکی بەرزی (36 – 39 API). دووەم؛ رۆژهەڵاتی سوارە توکە؛ ناوچەیەکی دیکەی نەوتییە لە چوارچێوەی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ و یەک بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمهێنانی (2 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی ڕۆژانەی هەیە بە کولێتیەکی بەرزی (36 – 39 API). کێڵگەی نەوتی ئەتروش کێڵگەی نەوتی ئەتروش، یەکێکە لە کێڵگە گرنگ و بەرهەمهێنەرەکانی نەوت لە هەرێمی کوردستان و لە ساڵی 2011 نەوتی تێدا دۆزرایەوە و بۆ یەکەم جاریش لە ساڵی 2017 دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت کراوە لە کێڵگەکەدا. وەک کۆمپانیا نەوتییەکانی کێڵگەکە ئاماژەی بۆ دەکەن، بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە "نەوتی کوالیتی بەرزە کە بنکەیەکی گەورەی بەرهەمهێنانی هەیە و توانای گەشەکردنی بەرچاوی هەیە". بلۆكی ئەتروش دەكەوێتە پارێزگای دهۆکەوە، بە نزیكەی (85) كیلۆمەتر لە باكووری رۆژئاوای هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانەوە دورە، رووبەرەكەی (269) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە. پشكەکانی کێڵگە نەوتییەکە بەپێی گرێبەستەکان دابەشبوون بەسەر (47.4%)ی درابوو بە كۆمپانیای نیشتمانی ئیمارات بۆ وزه ناسراو به (تاقە)، بەپێی زانیارییەکانیش لە سەرەتای ئەمساڵەوە کۆمپانیای تاقە بڕیاری داوە دوای (10) ساڵ لە کارکردن هەرێمی کوردستان جێبهێڵێت، (27.6%)ی پشکەکانی دراوە بە شاماران پیترۆلیۆمی کەنەدی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.
.jpg)
درەو: "رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت لە هەرێمی كوردستان بەرهەمدەهێندرێت، بەرمیل بە 40 دۆلار دەفرۆشرێت و 50%ی كۆی بەرهەم بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانە" ئەمە وتەی وتەبێژی كۆمەڵەی كۆمپانیاكانی نەوتی كوردستان (ئەپیكۆر)ە. بەو پێیەش كۆی داهاتی نەوتی هەرێم دەكاتە (480) ملیۆن دۆلارو مانگانە (240) ملیۆن دۆلار واتا (320) ملیار دیناری بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانە لەكاتێك هیچ بڕە پارەیەكی داهاتی نەوت نەچووەتە خەزێنەی وەزارەتی داراییەوە. مایلز كاكینگز, وتەبێژی كۆمەڵی پیشەسازی نەوتی كوردستان (ئەپیكۆر) بۆ كەناڵی روداو: ئێستا رۆژانە لە هەرێمی كوردستان (400) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێندرێت، (60%)ی ئەو بڕە هی (8) كۆمپانیای رێكخراوی ئەپیكۆرە واتا رۆژانەی بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكانی ئەپیكۆر (250) هەزار بەرمیلە بە وتەی وتەبێژی ئەپیكۆر (50%)ی ئەو نەوتەی بەرهەمدەهێندرێت بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانەو (50%)یش بۆ كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنەری نەوتە و بەرمیلی لەناو خۆدا بە (40) دۆلار دەفرۆشرێت. ئێستا ئەو نەوتەی لە هەرێمی كوردستان بەرهەمدەهێندرێت رۆژانە لە (400) هەزار بەرمیل نەوتە، كۆی داهاتەكەی بە پێی (40) دۆلار دەكاتە (480) ملیۆن دۆلار. بە پێی وتەی وتەبێژی ئەپیكۆر (50%) بۆ حكومەتی هەرێمەو (50%) بۆ كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانە، واتا (240) ملیۆن دۆلار بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانە كە دەكاتە زیاتر لە (320) ملیار دینار. بەڵام داهاتی نەوت بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوای 25ی ئازاری 2023ەوە سفر بووەو مانگانە هیچ بڕە پارەیەك لە داهاتی نەوت نەچووەتە خەزێنەی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە.
.jpg)
(درەو): دووپشك یان سكۆرپیۆن، نازناوی ئەو گەنجە كوردەیە كە چەندین وڵاتی ئەوروپی، وەك یەكێك لە دیارترین و داواكراوترین قاچاغچییەكانی مرۆڤ، بەدوایدا دەگەڕێن، دادگایەكی بەلژیكی (121) تاوانی بەسەردا ساغكردووەتەوە، پێگەی ( BBC News)ی بەریتانی، لە راپۆرتێكی بنكۆڵكاریدا، دوای گەڕان و سۆراغێكی زۆر، دووپشكی لە سلێمانی دۆزیوەتەوەو چاوپێكەوتنی لەگەڵ كردووە. راپۆرتی BBC لە یەكێك لە ناوەندەكانی بازاڕكردن لە عێراق دانیشتوم، روبەڕوی یەكێك لەناودارترین قاچاغچییەكانی مرۆڤ لە ئەوروپا. ناوی بەرزان مەجیدە، ئەو لەلایەن پۆلیسی چەند وڵاتێكی ئەوروپیەوە دواكراوە، بە شانشینی یەكگرتووشەوە (بەریتانیا). بەدرێژایی گفتوگۆكانی ئەمڕۆمان لێرەو، رۆژی دواتریش لە نوسینگەكەی، دەڵێت، نازانێت ژمارەی ئەو كۆچبەرانە چەندە، كە لەڕێی كەناڵی ئینگلیزییەوە رەوانەی كردووە. "رەنگە هەزار كەس بێت، رەنگە دە هەزار كەس، نازانم, حسابم نەكردوون".ئەم كۆبونەوەیەمان، چەند مانگێك لەمەوپێش وا دەردەكەوت، كە كارێكی مەحاڵ بێت. بەهاوكاری لەگەڵ رۆب لۆری، كە سەربازێكی پێشووەو لەگەڵ پەنابەران كاردەكات، دەستمكرد بە هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی ئەو پیاوەی، كە بەناوی دوو پشك ناسراوە، بۆ قسەكردن لەگەڵی. بۆ ماوەی چەند ساڵێك، خۆی و گروپەكەی كۆنتڕۆڵی بەشێكی گەورەی بازرگانی قاچاغچێتیكردن بە مرۆڤیان كردبوو، بە بەلەم و بارهەڵگر، لەڕێی كەناڵی ئینگلیزەوە. لەساڵی (2018)وە، زیاتر لە (70) كۆچبەر، لەكاتی پەڕینەوەیان بە بەلەم گیان لەدەستداوە، تەنها مانگی رابردوو، پێنج كەس لە كەناراوەكانی فەڕەنسا گیانیان لەدەستدا، كە لەنێویاندا كچێكی تیادا بوو تەمەنی حەوت ساڵان بوو. ئەمە گەشتێكی مەترسیدارە، بەڵام رەنگە بۆ قاچاغچییەكان زیاد لەپێویست قازانجدار بێت. رەنگە (6000) جونەیهی ئیستەرلینی-یان دەستبكەوێت، لەبەرامبەر پەڕاندنەوەی هەر كەسێك بە بەلەم، بە هەوڵدانیان بۆ گواستنەوەی نزیكەی (30) هەزار كەس لەساڵی (2023)دا، ئەوا ئەو قازانجە گەورەیەی دەیكەن، بەڕوونی دەردەكەوێت. بایەخدانمان بە دووپشك، لەدوای دیدارمان لەگەڵ كچێكی بچوك دەستی پێكرد، كە لەیەكێك لە كەمپەكانی پەنابەران لە نزیك كالیە، لە باكوری فەرەنسا بینیمان. هێندەی نەمابوو گیان لەدەستبدات، لەكاتی هەوڵدانی بۆ پەڕینەوە لە كەناڵی ئینگلیزی لە بەلەمێكی لاستیكدا. بەلەمەكە بەكەڵكی بەكارهێنان نەهاتبوو، نرخەكەی هەرزان بوو، بە بەكارهێنراوی لە بەلژیكا كڕدرابوو، ئەو (19) كەسەی كە سەرنشینی بوون، چاكەتی رزگاربوونیان لەبەردا نەبووبوو. كێ ئەم خەڵكە دەنێرێتە ناو دەریاوە بەم رێگایە؟ كاتێك پۆلیسی شانشینی یەكگرتوو، كۆچبەرە ناشەرعییەكان دەستیگردەكات، تەلەفونەكانیان لێدەسەنێت و دەیانپشكنێت. لەساڵی (2016) بەدواوە، دەركەوتنی هەمان ژمارە دووبارە دەبووەوە، زۆربەی كات بەناوی "دووپشك"وە تۆماردەكرا (سەیڤ)، هەندێكجاریش وێنەیەكی دووپشك لەسەر ژمارەكە تۆماركرابوو. مارتن كلارك، كە ئەفسەرێكی باڵای لێكۆڵینەوەیە لە ئاژانسی نیشتمانی بۆ روبەڕوبونەوەی تاوان لە شانشسینی یەكگرتوو (NCA) پێی راگەیاندین: ئەفسەرەكان تێگەیشتن لەوەی كە وشەی "دووپشك" ئاماژەیە بۆ پیاوێكی كوردی عێراقی، ناوی (بەرزان مەجید)ە، كە كاتێك تەمەنی (20)ساڵ بووە، لە ساڵی (2006)دا، بەرزان لەپشتی بارهەڵگرێكدا بە قاچاغ خۆی گەیاندووەتە بەریتانیا. سەرەڕای ئەوەی، دوای تێپەڕبوونی ساڵێك، رێگەی مانەوەی پێنەردراوە، بەڵام بۆ چەند سالێك لە شانشینی یەكگرتووە ماوەتەوە، هەندێكی لە زیندان بەسەربردووە، بە تۆمەتی ئەنجامدانی تاوانی پەیوەست بەچەك و مادەی هۆشبەر، دواجار لەساڵی (2015)دا رەوانەی عێراق كراوەتەوە. دوای ماویەكی كورت، كە پێدەچێت بە "میراتی" لە برا گەورەكەیەوە بۆی مابێتەوە، كە لە بەلژیكا زیندان بووە، مەجید دەستیكردووە بە كاری قاچاغچێتی مرۆڤ. مەجید لەنێوان ساڵانی (2016_2021)وە بە دووپشك ناسراوە، پێدەچێت گروپی (سكۆرپیۆن) كۆنتڕۆڵی زۆربەی بازرگانی بە قاچاغبردنی مرۆڤی كردبێت، لەنێوان ئەوروپاو شانشینی یەكگرتوو. كاره‌كانی پۆلیسی نێودەوڵەتی كە ماوەی دووساڵ بەردەوامبوو، بووە هۆی سزادانی ئەو گروپە لە دادگاكانی شانشینی یەكگرتوو و فەرەنساو بەلژیكا. بەڵام دووپشك توانی خۆی رزگاربكات لە دەستگیركردن و هەڵهات. لە نائامادەبوونی خۆیدا، لە دادگایەكی بەلژیكا بە (121) تۆمەتی پەیوەیست بە بەقاچاغبردنی مرۆڤ سزادراوە. لەمانگی تشرینی یەكەمی (2022)، سزای زیندانی (10)ساڵ و پێبژاردنی بڕی (968) هەزار یۆرۆی بەسەردا سەپێنرا. لەوكاتەوە، شوێنی دووپشك نەزانراو بووە، ئەوە ئەو لوغزە بوو ویستمان یەكلایبكەینەوە. لەڕێی یەكێك لە ناسراوەكانی رۆبەوە، پیاوێكی ئێرانیمان ناسی، وتی: مامەڵەی لەگەڵ كۆمپانیای سكۆرپیۆن كردووە كاتێك هەوڵی پەڕینەوەی كەناڵی ئینگلیزی داوە، سكۆرپیۆن بە ئێرانییەكەی راگەیاندووە، لە توركیا نیشتەجێیە، لە دوورەوە سەرپەرشتی كارەكانی دەكات. لە بەلژیكاش، بەدواداچونمان بۆ براگەورەكەی مەجید كرد، ئەو ئێستا لە دەرەوەی زیندانە، ئەویش وتی: رەنگە دووپشك لە توركیا بێت. بەلای زۆرینەی ئەو كۆچبەرانەی روودەكەنە شانشینی یەكگرتوو، توركیا بە خاڵی دەستپێكردنی هەنگاوەكانیان دادەنرێت، بە لەچاوگرتنی یاسای كۆچی تایبەتی بەخۆی، ئەوا بە ئاسانی ڤیزا چوونە ناوەوە بۆ وڵاتەكەی بۆ گەشتیارانی وڵاتانی ئەفریكاو ئاسیاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەستدەكەوێت. هەوڵەكانمان گەیاندین بە قاوەخانەیەك لە ئەستەنبوڵ، كە قاچاغچیەكانی مرۆڤ سەردانی دەكەن، بەرزان مەجید بەمدواییانە لەوێ بینراوە. بەدواداچونە سەرەتاییەكانمان وەك پێویست بەڕێوەنەچوو، پرسیارمان لە بەڕێوەبەر كرد، ئەگەر لەبارەی ئەو بازرگانەوە زانیاریمان بداتێ، لەوكاتەدا قاوەخانەكە بێدەنگ بوو. دوای ماوەیەكی كورت، پیاوێك بەلای مێزەكەماندا تێپەڕی، چاكەتەكەی لادا بۆ ئەوەی پیشانمان بدات كە دەمانچەی پێیە، ئەوە بیرهێناوەیەك بوو بۆ ئێمە، كە لەگەڵ كەسانی مەترسیدار مامەڵە دەكەین. وێستگەی دواتر ئەنجامی باشتری هەبوو، پیانوتین، مەجید بەمدواییە بڕی (200) هەزار یۆرۆی لە نوسینگەیەكی دراو داناوە، كە چەند شەقامێك لێرەوە دوورە، ژمارەكەمان لەوێ بەجێهێشت، نیوە شەوی دواتر، زەنگی تەلەفونەكەی رۆب لێیدا. ژمارەی تەلەفونی پەیوەندیكەرە دەرنەچوو، لەكۆتایدا دەركەوت كەسێك تەلەفون دەكات دەڵێت: ئەو بەرزان مەجیدە. كاتەكە زۆر درەنگ و زۆر ناچاوەڕوانكراو بوو، كات نەبوو بۆ تۆماركردنی سەرەتای تەلەفونەكە، رۆب ئەوەی لە بیرە، كە ئەو دەنگە لە هێڵەكەوە هات وتی:" بیستومە بەدوای مندا دەگەڕێیت" پێموت "تۆ كێی؟" "دووپشكی؟" وتی "ها، ئایا دەتەوێت بەو ناوە بانگم بكەیت، ئەوە باشە". رێگایەك نەبوو بۆ زانینی ئاخۆ ئەوە بەرزان مەجیدی راستەقینەیە، بەڵام ئەو وردەكارییەی پێشكەشی كرد، هاوتای ئەوەیە ئێمە دەیزانین لەبارەیەوە. وتی تاساڵی (2015) لە نۆتنگهام ژیاوە، كاتێك دیپۆرتكراوەتەوە، بەڵام ئەوەی رەتكردەوە، لە بازرگانی قاچاغچێتیەوە گلابێت. "ئەوە راست نیە" رەتیدەكەمەوە." ئەوە تەنها ده‌زگاكانی راگەیاندنن". هێڵكە بەردەوامە لە بچڕان، سەرەڕای نەرمونیانی لێكۆڵینەوەكانمان، بەڵام هیچ بەڵگەیەكی نەدا لەبارەی شوێنەكەی. هیچمان نەدەزانی لەبارەی ئەوەی چی وەختێ یان ئاخۆ جارێكی تر پەیوەندی دەكاتەوە یان نا، لەوكاتەدا یەكێك لەلایەنە ناوخۆییەكان بە رۆب-یان راگەیاند، لە ئێستادا كۆمپانیای سكۆرپیۆن، تێوەگلاوە لە بەقاچاغبردنی كۆچبەران لە توركیاو یۆنان و ئیتاڵیا. ئەوەی گوێمان لێبوو بێزاركەربوو، نزیكەی (100) پیاو و ژن و منداڵ دەخزێنرێنە ناو بەلەمێكەوە، كە تەنها بۆ هەڵگرتنی (12) كەس رێگەپێدراوە. زۆربەی كات ئەوانەی بەلەكەمان لێدەخوڕن، قاچاغچی بێئەزموون لە كاروباری كەشتیوانی، رێگای مەترسیدار دەگرنەبەر لەنێوان كۆمەڵێك دورگەی بچوك، بۆ خۆلادان لە مەفرەزەكانی ئێشكگری كەناراوەكان. بە درێژایی (10) ساڵی رابردوو، زیاتر لە (720) هەزار كەس هەوڵیانداوە لە خۆرهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاستەوە، بپەڕنەوە بەرەو ئەوروپا- لەنێوان ئەو كەسانەشدا، نزیكەی (2500) كەس گیان لە دەستداوە، كە زۆرینەیان خنكاون. جولیا شافیرمایەر، لە كۆمەڵەی دەریای سپی ناوەڕاستی خێرخوازی (SOS) دەڵێت: بازرگانەكان ژیانی خەڵك روبەڕوی مەترسییەكی زۆر دەكەنەوە،"پێموانییە جیاوازییەك هەبێت بەلای ئەوانەوە، ئەگەر ئەو خەڵكە بژین یان بمرن". لەوكاتەی دەرفەتمان بۆ رەخسا پرسیار لەبارەی بورجی دووپشك بكەین، كتوپڕ, جارێكی تر پەیوەندی پێوەكردینەوە. جارێكی تر رەتیكردەوە قاچاغچی بێت، لەگەڵ ئەوەشدا واپێدەچێت پێناسەی ئەو بۆ ئەو وشەیە ئەوەبێت، كەسێك بەشێوەیەكی جەستەیی ئەو ئەركە ئەنجامبدات، نەك كەسێك كە سەرەداوەكان بجوڵێنێت. پێی وتین:" پێویستە لەسەرتان لەوێ بن"، وتیشی:" تائێستا لەوێ نیە". ئەوەشی وت كە ئەو تەنها "پیاوی پارەیە". وادەردەكەوت مەجید, سۆزێكی زۆر كەمی بۆ ئەو كۆچبەران دەرببڕێت كە خنكاون. وتی: خودا ئەوە دەنوسێت كاتێك دەمریت، بەڵام هەندێكجار ئەوە هەڵەی خۆتە" خودا هەرگیز ناڵێت بچنە ناو بەلەمەوە". وێستگەی داهاتوومان هاوینەهەواری مەرمەریس بوو، پۆلیسی توركیا پێی وتین، پێیوایە كۆمپانیای سكۆرپیۆن ڤیلایەكی هەیە، پرسیارمان كردو تەلەفونێكمان بۆ هات لە كەسێكەوە، پێی وتین ئەو لەگەڵی نەرمونیان بووە. دەیزانی مەجید تێوەگلاوە لە بە قاچاغبردنی مرۆڤ، وتی لەگەڵ ئەوەی ئەو پرسە شڵەژانی بۆ دروستكردووە، بەڵام نیگەرانییەكەی لەبارەی پارەبووە، نەك چارەنوسی كۆچبەرەكان. "گوێی پێنەداون، ئەوە بەڕاستی خەمناكە". وتیشی: بەمدواییانە مەجیدی نەبینیوە لە ڤیلاكەی لە مەرمەریس، سەرەڕای ئەوەی كەسێكیان پێی راگەیاندووە، رەنگە لە عێراق بێت". كەسێكی تر جەختی كرد لەوەی، بورجی دووپشكیان لە دوكانێكی ئاڵوگۆڕی دراو بینیوە لە سلێمانی، كە شارێكی هەرێمی كوردستانی عێراق. دەرچووین، ئەگەر نەتوانین دووپشك لێرە بدۆزینەوە (لە سلێمانی)، بڕیارماندا كە ئیتر رادەستبین و وازبهێنین. بەڵام لایەنی پەیوەندیەكانی رۆب توانیان پەیوەندی پێوەبكەن، لەسەرەتادا، زۆر گۆمانی هەبوو، دەترسا لەوەی پلانمان دانابێت بە رێگایەك لە رێگاكان بۆ ڕفاندنی و گێڕانەوەی بۆ ئەوروپا. گۆڕینەوەی شەپۆلێك كورتە نامە بەدوایدا هات، سەرەتا لەلایەن لایەنەكانی پەیوەندی رۆبەوە، دواتر لە خودی رۆب خۆیەوە، دووپشك وتی: رەنگە چاوپێكەوتنمان لەگەڵ بكات، بەمەرجێك ئەگەر رێگەی پێبدرێت خۆی شوێنەكە دیاریبكات، ئەوەمان بەدورزانی، ترساین لەوەی داوی بۆ نابێتینەوە. دوای ئەوە كورتەنامەیەك هات بە سادەیی نوسیبووی" تۆ لەكوێی؟". وتمان ئێمە لە ڕێگاین بۆ ناوەندی بازاڕێكی نزیك، دووپشك پێی وتین: لە قاوەخانەیەك لەوێ لە قاتی زەمینی یەك ببینین. لە كۆتایدا بینیمان بەرزان وەك یاریزانێكی گۆڵفی دەوڵەمەند دەردەكەوت، پۆشاكێكی كەشخەی لەبەردابوو، پانتۆڵێكی جینزی تازەو، كراسێكی شینی كراوەو چاكەتێكی رەش. كاتێك دەستی لەسەر مێزەكە دانا، نینۆكەكانیم بینی خەت خەتكرا بوون. لەوكاتەدا، سێ پیاو لە مێزێكی نزیك دانیشتن، وامان لێكدایەوە كە تیمە ئەمنییەكەی بن. جارێكی تر رەتیكردەوە، كە یاریزانێكی گەورەو سەرۆكی رێكخراوێكی تاوانكاری بكات، وتی: گروپەكانی تر هەوڵیانداوە تێوەی بگلێنن. "كاتێك هەندێك كەس دەستگیردەكرێن، دەڵێن:" ئێمە لەبەرژەوەندی ئەو كاردەكەین". ئەوانە هەوڵی ئەوە دەدەن سزایەكی كەمتر بدرێن". واش دەركەوت كە ئازاردەچێژێت، بەهۆی ئەوەی قاچاغچیەكانی تر پاسپۆرتی بەریتانیان بەدەستهێناوەو درێژەیان بە بازرگانییەكەیان داوە. "لەماوەی سێ رۆژدا، یەك كەس (170 بۆ 180) كەسی لە توركیاوە رەوانەی ئیتاڵیا كردووە، هەڵگری پاسۆرتی بەریتانیاشە، منیش دەمەوێت بچم بۆ وڵاتێكی تر بۆ ئەنجامدانی كاری بازرگانی، ناتوانم". كاتێك فشارمان لێكرد لەبارەی بەرپرسیارێتی لە مردنی كۆچبەران، ئەوەی دووبارەكردەوە كە لەتەلەفونەكەدا وتی، ئەو تەنها پارەی وەرگرتووەو شوێنی بۆ دەستبەركردوون. بەلای ئەوەوە، قاچاغچی ئەو كەسەیە كە كۆچبەران بە بەلەم و بارهەڵگر دەگوازێتەوە:" كەسم نەخستووەتە ناو بەلەمەوەو هەرگیز كەسیشم نەكوشتووە". گفتوگۆكەمان كۆتایهات، بەڵام سكۆرپیۆن داوای لە رۆب كرد، بۆ بینیی ئەو دوكانی ئاڵۆگۆڕی دراوەی، كە لە شاری سلێمانی كاری لێدەكات. نوسینگەیەكی بچوك بوو، هەندێك نوسین بەزمانی عەرەبی لەسەر جامخانەكەی نوسرابوو، لەگەڵ چەند ژمارەیەكی مۆبایل، خەڵكی دەهات بۆ رادەستكردنی پارەی پەڕینەوە، رۆب وتی: لەكاتی بوونیدا لەوێ پیاوێكی بینیوە، سندوقێكی پڕ لە بارەی پێبووە. لەم بۆنەیەدا، سكۆرپیۆن قسە لەبارەی چۆنیەتی چوونە ناو ئەم بوارە دەكات لەساڵی (2016)، كاتێك چەند هەزار كەسێك روویان لە ئەوروپا كردووە. "كەس زۆری لێنەكردوون، خۆیان ئەوەیان هەڵبژاردووە، لە قاچاغچییەكان دەپاڕانەوەو دەیانەوت تكایە ئەوە بكەن لەپێناوی ئێمە، هەندێكجار قاغچییەكان دەیانەوت:" تەنها لەڕێی خودا یارمەتیان دەدەم"، دواتر سكاڵایان دەكردو دەیانوت ئەوە راستە نییە". سكۆرپیۆن دانی بەوەدانا، كە یەكێك بووە لەو دوو كەسە سەرەكییەی لەنێوان ساڵانی (2016و 2019) سەرۆكایەتی كارەكانی بەلژیكاو فەرەنسایان كردووەو، مامەڵەی ملیۆنەها دۆلاریان كردووە لەو كاتەدا. "هەندێك كارم بۆ كردوون، پارە، شوێن، نەفەر، قاچاغچی... لەنێو هەموویاندا بووم". ئەوەی رەتكردەوە كە تائێستا تێوەگلابێت لە بە قاچاغبردنی مرۆڤ، بەڵام هەڵسوكەوتەكانی وادەردەكەوێت پێچەوانەی ئەوەبێت. سكۆربیون ئەوەی نەزانی، كاتێك تەماشای تەلەفونەكەی دەكرد، رۆب وێنەی رەنگدانەوەی شاشەی مۆبایلەكەی لەچوارچێوەی وێنەیەكی رۆشنی پشتیەوە گرت، كە بەدیوارەكەی پشتیدا هەڵواسرا بوو. ئەوەی رۆب توانی لەو رێیەوە بیبینێت، لیستی ژمارەی پاسپۆرتەكانی گەشتكردن بوو، كە دواتر زانیمان قاچاغچییەكان ئەو شتانە دەنێرن بۆ بەرپرسە عێراقییەكان و بەرتیلیان دەدەنێ، بۆ دەركردنی ڤیزای ساختە، تا كۆچبەرەكان بتوانن گەشت بۆ توركیا بكەن. ئەوە دوا شت بوو كە لە دووپشك بینیمان. لەهەموو قۆناغێكدا، دۆزینەوەكانمان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی شانشینی یەكگرتوو و ئەوروپا بەشكردووە. تائێستا ئان لوكویاك، داواكاری گشتی لە بەلژیكا، كە بەشداری لە سزادانی سكۆرپیۆن كردووە، هیوادارە رۆژێك بێت عێراق رادەستیان بكاتەوە. ئەو دەڵێت:" ئەوەی بەلای ئێمەوە گرنگە، ئاماژەی ئەوەی بۆ بنێرین كە ناتوانین چیت بوێت بیكەت"." لەكۆتایدا رۆژێك دێت كە دەكەوێتە دەستمان".
.jpg)
درەو: "غازی سنوری یەكێتی لەژێر چاودێری و فەرمانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ هەموو هەرێمی كوردستانە، بەڵام رۆژانە زیاتر لە 300 هەزار بەرمیل نەوت لە سنوری پارتی بەرهەمدەهێندرێت و لە بازاڕدا ساغ دەكرێتەوە، یەكێتی ئاگاداری نیەو داهاتەكەشی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت، بۆیە یەكێتی تاسەر ئامادە نیە غازەكەی بخاتە دەستی حكومەتەوەو پارتیش داهاتی نەوتەكەی بۆخۆی بەرێت، ئێستا بافڵ تاڵەبانی سەرقاڵی گفتوگۆكردنە لەگەڵ بەغداد و بەرپرسانی واشنتۆن لەبارەی غازەوە" ئەمە وتەی بەرپرسێكی باڵای یەكێتیە كە بۆ (درەو) قسەی كرد. بەرپرسە باڵاكەی یەكێتی لەبارەی نەوت و غازی هەرێمەوە قسەی بۆ (درەو) كردوو ئاماژەی بەوەكرد، ئێستا یەكێتی لە ئاستی بەغداد و لایەنی ئەمریكاشەوە لە هەوڵی ئەوەدایە غازەكەی بەكاربهێنێت، لە ئێستادا رۆژانە زیاتر لە (500) ملیۆن پێ سێجا غازی سروشتی بە بۆری رەوانەی وێستەگانی كارەبا دەكرێت و زیاتر لە (هەزار) تەن غازی LPG ماڵان لە كێڵگەی غازی كۆمرمۆر كە لە سنوری یەكێتیە بەرهەم دەهێندرێت و بە چاودێری و فەرمانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەرژەوەندی گشتی خەرج دەكرێت. بەڵام ئەوەندەی زانیاریمان هەیە رۆژانە (300) هەزار بەرمیل نەوت لە سنوری پارتی بەرهەمدەهێندرێت و لە بازاڕەكاندا ساغدەكرێتەوە بەرمیلی بە (35 - 40) دۆلارو بەشێك لە پارەكەی بۆ كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەكانەو بەشێكیشی بۆ كۆمپانیاییەكانی پارتیە، هیچ لەو داهاتەی نەوت ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش وەك شەریكی حكومەت ئاگاداری داهات و بەكارهێنانی ئەو نەوتە نیە، بۆیە یەكێتی بڕیاریداوە لەمەودوا دەستەوستان ناوەستێت، غازەكەی بداتە حكومەت و پارتیش نەوتەكەی بۆخۆی بەرێت. (درەو) پەیوەندی بەچەند سەرچاوەیەكی ناو یەكێتی كرد ئەوانیش پشتڕاستی ئەوەیان كردەوە، لە ئێستادا جموجوڵی یەكێتی هەیە بە ئاراستەی بەكارهێنانی ئەو غازەی كە لە سنوری خۆیدایەو بەرامبەر بە نەوتەكەی پارتی بەكاری بهێنێت. ئەو سەرچاوانە ئاماژەیان بەوەكرد بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی لە چەند رۆژی رابردوودا لەگەڵ خودی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و لایەنە عێراقییەكان باسی لە كەرتی غاز كردووەو شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵیدا، هەروەك لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریكاش ئەو پرسەی جوڵاندووە، دوێنێ بافڵ تاڵەبانی لە واشنتۆن لەگەڵ جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ سەرچاوەكانی وزە كۆبووەتەوەو ئاماژەی بەوەكردووە: یەكێتی هەوڵەكانی چڕكردووەتەوە بۆ داڕشتنەوەی سیاسەتێكینیشتمانی پێشكەوتوو بۆ كەرتی وزە تاوەكو ببێتە مایەی گەشەكردن و ئاوەدانی نەك هۆكارێك بێت بۆ دروستكردنی ناكۆكی. وتیشی، بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە دەكەین" نەوتی بەرهەمهێندراوی هەرێمی كوردستان لەدوای راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 25ی ئازاری 2023 بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، كۆمپانیاكانی نەوتی هەرێمی كوردستان بەردەوامن لە بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگەكان و فرۆشتنەوەی بە پاڵاوگەناوخۆییەكان و بەشێكیشی بە تانكەر دەفرۆشرێتە دەرەوەی وڵات. بەپێی راپۆرتی رێكخراوی روونبین بۆ شەفافیەتی نەوت لە ئێستادا رۆژانە (338) هەزار بەرمیل نەوت لە كێڵگەكانی نەوت بەرهەمدەهێندرێت، بەڵام داهاتەكەی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەرمیلی بە (35 -40) دۆلار دەفرۆشرێت. غازی هەرێمی كوردستان لە ئێستادا لە 100%ی غازی بەرهەمهێندراو لە هەرێمی كوردستان لە كۆرمۆرە لە سنوری یەكێتی، كە غازی وێستگەكانی كارەبا و غازی ماڵان دابین دەكات. • كێلگەی كۆرمۆر سێ جۆر بەرهەمی هەیە كە بریتین لە: - (غازی سروشتی) كە بە بۆری رەوانەی وێستگەكانی كارەبا دەكرێت لە چەمچەماڵ‌و هەولێر، بەپێی دواین راپۆرتی دانەغاز، ئێستا ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم جۆرە لە غاز لە كێڵگەی كۆرمۆر گەیشتوەتە (520) ملیۆن پێ سێجای رۆژانە، ئەمەش بەهۆی پرۆژەیەكی پەرەپێدانەوە كە بەمدواییە كۆمپانیاكە لە كێڵگەكەدا جێبەجێی كردووە. - (كۆندێنسەیت) كە تێكەڵی نەوتی هەناردەكراوی هەرێم دەكرێت بۆ بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی، بەپێی دواین راپۆرتی داناغاز، بەرهەمی كۆندێنسەیت لە كۆرمۆر ئێستا رۆژانە بۆ (34 هەزارو 300) بەرمیل بەرزبوەتەوە - غازی شلی ماڵان (LPG) كە پێداویستی غازی ماڵان‌و كارگەكان دابین دەكات، كۆمپانیای دانەغاز ئەم غازە دەفرۆشێت بە كۆمپانیاكانی ناوخۆ، ئێستا كۆمپانیای (ساوس كوردستان) گرێبەستی كڕین‌و گواستەوەی ئەم غازەی بەدەستەوەیە، رۆژانە لە كێڵگەكەدا زیاتر لە (هەزار) تەن غازی شل بەرهەم دەهێنرێت، كۆمپانیای ساوس كوردستان بە تانكەر غازەكە دابەش دەكات بەسەر شارەكانی هەرێمدا بەمجۆرە: - 12 تانكەر غاز بۆ هەولێر - 11 تانكەر بۆ سلێمانی - 7 تانكەر بۆ دهۆك • دانەغاز لە راپۆرتی خۆیدا بۆ (9) مانگی ئەمساڵ، بە تێكڕا بڕی (85) دۆلاری بۆ نرخی هەر بەرمیلێك (كۆندێنسەیت) دیاریكردووە، بڕی (43) دۆلاریشی بۆ نرخی هەرمیلێك غازی (LPG) دیاریكردووە. كۆرمۆر.. سەرچاوەی غازی كوردستان كۆرمۆر دەكەوێتە خۆرئاوای ناحیەی (قادر كەرەم)، ئەم ناحیەیە تاوەكو ساڵی 1976 سەربە قەزای خورماتوو بووە، واتە لەسەر پارێزگای كەركوك ئەژماركراوە، بەڵام لەو ساڵەدا خراوەتەسەر پارێزگای سەڵاحەدین، ساڵی 1987 جارێكی تر ناحیەی قادر كەرەمی لەڕووی ئیدارییەوە دەستكاری كراو خرایە سەرقەزای چەمچەماڵ. كۆرمۆر تاوەكو ساڵی 2003و بەر لە رووخانی رژێمی سەددام لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی عێراقدا بوو، دوای روخانی سەددام كێڵگەكە كەوتەوە دەست حكومەتی هەرێم، نیسانی 2007 حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (دانەگاز)و (كریسنت پتریۆلیۆم)ی ئیماراتی ئیمزا كرد، گرێبەستەكە مافی دەرهێنانی نەوت‌و گازی لە هەردوو بلۆكی (كۆرمۆر)و (چەمچەماڵ)ی بەو دوو كۆمپانیایە بەخشی، لە 2015دا غاز لە كێڵگەكە بەرهەمهێنرا، بە بۆری گواسترایەەوە بۆ وێستگەی كارەبای چەمچەماڵ‌و هەولێر. بەرهەمی ئێستا كێڵگەكە بەمشێوەیە: • گازی سروشتی: رۆژانە (452 ملیۆن) پێ سێجا • كۆندێنسەیت: رۆژانە (22 هەزار) بەرمیل، بەتانكەر دەگوازرێتەوە بۆ وێستگەی خورمەڵەو تێكەڵ دەكرێت لەگەڵ نەوتی هەرێمی كوردستان بەمەبەستی بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی • گازی شل (LPG): بڕی (1050) تۆن، ئەمە داناگاز خۆی دەیفرۆشێت بە كۆمپانیاكانی ناوخۆ، بۆ هەر تەنێك بڕی (315) دۆلار وەردەگرێت، كۆمپانیای (ساوس كوردستان) دەیكڕێت‌و دەیگوازێتەوە. غاز لە هەرێمی كوردستان بەگوێرەی سایتی فەرمی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان، هەرێمی كوردستان بڕی 200 تریلیۆن پێ سێجا (5.7 ترلیۆن مەتر سێجا) یەدەگی غازی سروشتی هەیە، كە رێژەی 3%ی تێكڕای یەدەگی غازە لەسەر ئاستی جیهان. بەڵام ئەمە ئەو یەدەگەیە كە نەسەلمێندراوە، چونكە رێژەی سەلمێندراوی یەدەگی غازی سروشتی هەرێم بەگوێرەی راپۆرتەكانی وزەی ئەمریكا، بڕەكەی تەنیا (25 ترلیۆن) پێ سێجایە. گۆڤاری (ئۆیڵ پرایز) كە بڵاوكراوەیەكی تایبەتمەندی بواری وزەیە، ساڵی 2020 لە راپۆرتێكدا باسی لەوەكرد، لەكۆی رێژەی سەلمێندراو و نەسەلمێندراوی غازی سروشتی هەرێمی كوردستان، تەنیا بڕی (10 ترلیۆن) پێ سێجای دۆزراوەتەوە‌و كاری تێدا دەكرێت، ئەمەش ئەو بڕەیە كە ئێستا لە سنوری ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی‌و لە كێڵگەی (كۆرمۆر) بەرهەم دەهێنرێت. یەدەگی غازی سروشتی هەرێمی كوردستان زۆربەی دەكەوێتە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی، دابەشبونەكە بەمشێوەیە: یەدەگی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەكێتی • كێڵگەی كۆرمۆ: 8 ترلیۆن‌و 200 ملیار پێ سێجا • كیڵگەی چەمچەماڵ: 4 ترلیۆن‌و 400 ملیار پێ سێجا • كیڵگەی میران: 3 ترلیۆن‌و 46 ملیار پێ سێجا • كیڵگەی پەڵكانە: ترلیۆنێك‌و 600 ملیار پێ سێجا یەدەگی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتی • كیڵگەی بنەباوێ: 7 ترلیۆن‌و 100 ملیار پێ سێجا • كێڵگەی خۆرمەڵە: 2 ترلیۆن‌و 260 ملیار مەتر سێجا • كیڵگەی شێخان: 900 ملیار پێ سێجا • كیڵگەی پیرمام: 880 ملیار پێ سێجا راپۆرتی پەیوەندیدار غازی هەرێم لە كێشمەكێشی پارتی‌و یەكێتیدا كۆرمۆر لەنێوان پرۆژەی پارتی‌و یەكێتیدا گیری خواردووە دادگای فیدراڵی سكاڵایەك لەسەر غازی كۆرمۆر رەتدەكاتەوە غاز قەیرانی دارایی ھەرێم چارەسەر دەکات ؟ كێ هێرش دەكات ؟ دابەشبوونی جوگرافی بلۆکە غازییەکانی هەرێمی كوردستان توانای کەرتی غازی سروشتی هەرێمی کوردستان
.jpg)
پێشەوا هەورامانی بۆ درەو: • موچەخۆران لە بانكی (TBI)یش هەژمار بكەنەوە هەر لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمەوە پارە دەخرێتە سەر هەژمارەكەیان نەك راستەوخۆ لە بەغدادەوە. • پارەی بەغداد بۆ موچەخۆران هەر لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمەوە دەبێت • هەژماری من ئەو ناوەیە كە ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە "تەوتین"مان ناوە درەو: "ئێستا TBI بەشدارە لە پرۆژەی هەژماری من، بەشداری TBI لە هەژماری من بژاردەی زیاتر دەدات بە هاوڵاتیان، ئەگەر موچەخۆران لە بانكی TBIیش هەژمار بكەنەوەو خۆیان تۆمار بكەن، هەر لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستانەوە پارە دەخرێتە سەر هەژمارەكەیان، نەك راستەوخۆ لە رێگای بەغدادەوە" ئەمە لێدوانی پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانە تایبەت بە (درەو) سەبارەت بە پرسی بانكی عێراقی بۆ بازرگانی (TBI) لە پرۆسەی "تەوتین"كردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و شێوازی بەشداریكردنی (TBI) لە پرۆسەكە (درەو) پرسیاری ئاراستەی پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانكرد: تایبەت بە (TBI) سەبارەت بە پرسیاری (درەو) تایبەت بە (TBI) كە ئایا لە چوارچێوەی پرۆژەی هەژماری من كار دەكات وەك بانكەكانی دیكە یاخود راستەوخۆ (TBI) بەستراوەتەوە بە بەغدادەوەو لە وەزارەتی دارایی عێراقەوە پارە دەخرێتە سەر هەژماری ئەو موچەخۆرانەی هەرێم كە لەو بانگە هەژمار دەكەنەوە. پێشەوا هەورامانی بە (درەو)ی راگەیاند: خۆشحاڵین بە بەشداریكردنی (TBI) لە پرۆژەی "هەژماری من"، بانكی عێراقی بۆ بازرگانی (TBI) یەكێكە لە باشترین و گەورەترین بانكەكانی عێراق و لە هەرێمی كوردستان كار دەكات، بەشداری (TBI) بژاردەی زیاتر دەدات بە هاووڵاتیان، چونكە ئێستا هاوڵاتیان بژاردەی (7) بانكی پێشەنگیان هەیە تاكو بەدڵی خۆیان هەژمار لە یەكێكیان بكەنەوە. پارەی بەغداد بۆ موچەی موچەخۆران وەك خۆی دێت لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستانەوە، ئەوەی پێویست بێت لەسەر شانی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێشكەشی (TBI) دەكات لە زانیاری فەرمانبەران، واتا هاتنی پارە بۆ موچەخۆران وەك رابردوو دەبێت لە رێگای لقی بانكی ناوەندییەوە لە هەولێر، روونتر بڵێم هەروەكو بانكەكانی دیكەی ناو پرۆژەی "هەژماری من" ئەو موچەخۆرانەی هەرێمی كوردستان كە لە (TBI) هەژمار دەكەنەوە موچەكانیان لە رێگای وەزارەتی دارایی هەرێمەوە دەخرێتە سەر هەژمارەكەیان نەك راستەوخۆ لە رێگای بەغدادەوە، واتا (TBI) دەبێتە بەشێك لە پرۆژەی بە بانكیكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان و موچەی موچەخۆرانی هەرێمیش لە چوارچێوەو دەسەڵاتی راستەوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستاندا دەبێت و وەك رابردوو هیچ گۆڕانكارییەكی بەسەردا نایات. هەژماری من بەردەوام دەبێت؟ سەبارەت بە پرسیاری بەردەوامی "هەژماری من" یان وەستانی، لەدوای كاركردنی (TBI) وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت: لە گەڵ (TBI) بانكەكانی دیكەی ناو پرۆژەی هەژماری من بەردەوام دەبن موچەخۆران ئازادن لە كام بانك خۆیان تۆمار دەكەن، هەروەك هەر پرۆژەیەكی لەو جۆرە لە عێراق و وڵاتانی دیكە، فەرمانبەران خۆیان بژاردەی ئەوەیان دەبێت كە بانكی دڵخوازی خۆیان هەڵبژێرن، هەروەك تامەزرۆی بەشداریكردنی بانكی زیاترین لە پرۆژەكەدا. دوێنێ كە (TBI) دەستی بەكاركردن كرد لەگەڵ ئێمە (16) كەس لە رێگای (TBI) یەوە هەژماری كردبووەوە، ئەمڕۆ (2500) پێشمەرگەی لیوا هاوبەشەكان لە رێگای هەژماری منەوە موچەیان وەرگرتووەو (ATM) بۆ هەموویان دانراوە مانگی داهاتوو ئەو ژمارەیە دەبێتە (25) هەزار موچەخۆران كە لە رێگای هەژماری منەوە موچە وەردەگرن، پلانی ئێمە ئەوەیە تاوەكو مانگی (9) سەرجەم فەرمانبەرانی مەدەنی لە هەولێر، كە نزیكەی (180) هەزار كەس لە رێگای هەژماری منەوە موچە وەربگرن، لە هەموو ناوچەكانی هەرێمی كوردستان (ATM) دادەنرێت بۆ ئەوەی موچەخۆران دەستیان بگاتە پارە. موچەخۆر چۆن دڵنیا بێت لە موچەكە؟ پێشەوا هەورامانی دەڵێت: هەژماری من ئەو ناوەیە كە ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە "تەوتین"مان ناوە، ئێمە براندینگمان بۆ پڕۆژەكە كرد تاكو بتوانین تیمی پشتگیری و تەكنەلۆژیا دروست بكەین بۆ دڵنیابوون لە پێشكەشكردنی باشترین خزمەتگوزاری، بۆ ئەوەی بە تەواوی پابەندی ئەو ڕێنماییانە بین كە لەلایەن بانكی ناوەندییەوە دانراون، هەژماری من و تەوتین هیچ جیاوازییەكیان نییە. دەمەوێت بە روونی بە فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێم بڵێم: * فەرمانبەر دەتوانێت 100%ی مووچەكەی لە ئامێری ATM دەربهێنێت، هەر هەواڵێكی پێچەوانەوەی ئەمە زانیاریی ناڕاستە. * هەژمارەكان هی فەرمانبەرانن و حكومەت ناتوانێت بە هیچ شێوەیەك پارە لە هیچ هەژمارێك دەربهێنێت. * پارەكەت لە هەموو بانكە مۆڵەتپێدراوەكان لە لایەن بانكی ناوەندی عێراقەوە بیمە كراوە. لە ئێستادا (7) بانك بەشداری لە پرۆژەی هەژماری من: • بانكی RT • بانكی جیهان • بانكی TBI • بانكی BBAC • بانكی بەغداد • بانكی ئیسلامی عێراقی • بانكی ئەهلی عێراقی
(دره‌و): ئیئتیلافه‌كه‌ی نوری مالیكی پرۆژه‌یه‌كی بردوه‌ته په‌رله‌مان بۆ درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان، ئامانجی سه‌ره‌كیش ئه‌وه‌یه ئه‌مساڵ كوردستان هه‌ڵبژاردنی خۆی بكات، به‌ڵام ئه‌گه‌ر وه‌رزی یاسادانانی په‌رله‌مان درێژنه‌كرێته‌وه، چاره‌نوسی هه‌ڵبژاردنی كوردستان بۆ ساڵی داهاتوو دواده‌كه‌وێت. ئیئتیلافی ده‌وڵه‌تی یاسا كه نوری مالیكی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات، پرۆژه‌یه‌كی بردوه‌ته ناو په‌رله‌مانی عێراق بۆ درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق، لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مان پرۆژه‌كه‌ی وه‌رگرتووه. درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردن بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگی تر، ته‌نیا مه‌به‌ست لێی سازدانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستانه، چونكه عێراق له كۆتاییه‌كانی ساڵی داهاتوو هه‌ڵبژاردن ده‌كات و سه‌رباری ئه‌مه‌ش، لایه‌نه عێراقییه‌كان پشتبه‌ست به بڕیارێكی پێشتری دادگای فیدراڵی ئاماده نین به كۆمسیۆنی ئێستا هه‌ڵبژاردن بكه‌ن و بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ده‌یانه‌وێت په‌یكه‌ری كۆمسیۆن بگۆڕن بۆسه‌ر شێوازه كۆنه‌كه‌ی پشكێنه‌ی حزبی، واتا دادوه‌ره‌كان له كۆمسیۆن دوورده‌خه‌نه‌وه. ئه‌مڕۆ وه‌رزی یاسادانانی په‌رله‌مانی عێراق كۆتایی دێت رۆژی 7ی ئه‌یلول وه‌رزی یاسادانان ده‌ستپێده‌كاته‌وه، ئه‌مه له‌كاتێكدایه كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق كه ئه‌ركی سه‌رپپه‌ره‌شتیكردنی هه‌ڵبژاردنی كوردستانی پێ سپێردراوه رۆژی 7ی ته‌موز واده‌ی یاسایی كۆتایی دێت و ده‌بێت به‌ر له‌و واده‌یه بۆ جاری دووه‌م ته‌مه‌نی یاسایی له په‌رله‌مانه‌وه بۆ درێژبكرێته‌وه. ئێستا كه په‌رله‌مان ده‌كه‌وێته پشووی وه‌رزیی خۆیه‌وه، دوو ئه‌ركی گرنگی له‌به‌رده‌مدایه، یه‌كه‌م په‌سه‌ندكردنی هه‌مواری خشته‌كانی یاسای بودجه، به‌تایبه‌تیش له‌به‌ر رۆشنایی رێككه‌وتنی هه‌ردوو حكومه‌تی هه‌رێم له‌باره‌ی موچه‌و نه‌وت هه‌روه‌ها هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكێكی نوێ بۆ په‌رله‌مان له شوێنی محه‌مه‌د حه‌لبوسی سه‌رۆكی دورخراوه، لایه‌نه شیعه‌كان ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك مۆڵه‌تیان به لایه‌نه سوننه‌كان داوه له‌ناو خۆیاندا له‌سه‌ر كاندیدێك بۆ پۆستی سه‌رۆكی په‌رله‌مان رێكبكه‌ون، به‌ڵام سوننه‌كان هێشتا به قوڵی ناكۆكن. به‌هۆی ئه‌م بارودۆخه‌وه پێشبینی ناكرێت موحسین مه‌نده‌لاوی كه له‌بری سه‌رۆكی په‌رله‌مانه، وه‌رزی یاسادانان درێژبكاته‌وه، به‌تایبه‌تیش كه دڵنیایه له‌وه‌ی ئه‌گه‌ری وه‌رزه‌كه درێژبكاته‌وه هه‌فته‌ی داهاتوو خۆی له پۆسته‌كه لاده‌برێت، مه‌نده‌لاوی ئه‌مڕۆ به‌ر له سازدانی دانیشتتنی په‌رله‌مان سه‌ردانی دادوه‌ر جاسم عمێری سه‌رۆكی دادگای فیدراڵی كردووه، به‌ڵام ورده‌كاری گفتوگۆكه‌یان هێشتا نازانرێت. به‌پێی ئه‌وه‌ی (دره‌و) به‌دواداچوونی بۆ كردووه، مه‌نده‌لاوی به‌نیازه له‌دوای پشووی یاسادانه‌ناوه، واتا له ئه‌مڕۆوه ته‌نیا یه‌ك دانیشتنی نائاسایی سازبكات، ئه‌وه‌ش بۆ په‌سه‌ندكردنی هه‌مواری یاسای بودجه. واتا ئه‌گه‌ر ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان وه‌رزی یاسادانانی خۆی درێژنه‌كاته‌وه، پرۆژه‌كه‌ی ده‌وڵه‌تی یاسا بۆ درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژانه‌كان په‌كی ده‌كه‌وێت، چونكه به‌پێی یاسای به‌ركار له ده‌ره‌وه‌ی وه‌رزی یاسادانان، دانیشتنی نائاسایی ته‌نیا بۆ پرسی بودجه ساز ده‌درێت نه‌ك بابه‌تی تر. دادگای فیدراڵی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵایه‌كی مه‌سرور بارزانی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم كاركردنی به بڕگه‌ی (دووه‌م) له مادده‌ی (2)ی سیسته‌می تۆماری كاندیده‌كان بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان راگرت، ئه‌م سیسته‌مه له‌لایه‌ن كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراقه‌وه ده‌رچووه‌و پارتی دیموكراتی كوردستان تێبینی هه‌یه له‌سه‌ری، به‌تایبه‌تیش له بابه‌تی چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی كورسییه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردندا. له‌دوای بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدراڵییه‌وه، كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق كاره‌كانی خۆی بۆ سازدانی هه‌ڵبژاردنی كوردستان له رۆژی 10ی حوزه‌یرانی ئه‌مساڵ راگرت. ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانی عێراق ته‌مه‌نی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان درێژبكاته‌وه، ده‌رفه‌تێكی نوێ دێته پێشه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مساڵ هه‌ڵبژاردن له كوردستان بكرێت، به‌ڵام ئه‌مه پێویستی به‌وه ده‌بێت سه‌ره‌تا په‌رله‌مان ته‌مه‌نی وه‌رزی یاسادانانی خۆی درێژبكاته‌وه كه ئه‌مڕۆ كۆتایی دێت، پاشان پێویستی به كۆده‌نگی كوتله‌كانی ناو په‌رله‌مانی عێراق هه‌یه به‌مه‌به‌ستی په‌سه‌ندكردنی درێژكردنه‌وه‌كه.
.jpg)
درەو: 🔻 رۆژی (8/5/2024) کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی، بەرهەم و قازانجی خۆی بۆ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ ڕاگەیاند؛ 🔹 کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکە (183ملیۆن) دۆلار بووەو (61 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. 🔹 لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە (76 هەزار و 310) بەرمیل نەوتی خاوی بەرهەمهێناوە لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بە جۆرێک؛ 🔹 رۆژانە (28 هەزار و 379) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی تاوکێ و (47 هەزار و 931) بەرمیل نەوتی کە کێڵگەی فیشخابور و هیچ بەرهەمێکی لە کێڵگەی نەوتی بەعشیقە نەبووە. 🔹 هەر بەپێی ڕاگەیەندراوەکە بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (30) دۆلار بە بازرگانانی ناوخۆ فرۆشراوەو لە ڕێگەی تانکەرەوە گواستراوەتەوە. یەکەم؛ پوختەی ڕاگەیەندراوەکەی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی رۆژی (8/5/2024) کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی بەرهەم و قازانجی خۆی بۆ چارەکی یەکەمی (2024) ڕاگەیاند، لە هەموو ئەو ناوچانەی کاری تێدا دەکات و بەپێی ڕاگەیەندراوەکە؛ لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا کۆی گشتی داهاتی کۆمپانیا نەوتییەکە (183 ملیۆن) دۆلار بووەو (61 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. وەک لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، "پوختەی بەرهەمهێنان"ی کۆمپانیاکە لە ماوەی ناوبراودا بە تێکڕای رۆژانە (74 هەزار و 772) بەرمیل نەوتی خاو بووە، کە لە کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕا (57 هەزار و 232) بەرمیل نەوتی رۆژانە، لە دەریای باکوور (14 هەزار و 217) بەرمیل نەوتی رۆژانەو لە ڕۆژئاوای ئەفریقا بە تێکڕا (3 هەزار و 323) بەرمیل نەوتی رۆژانە بووەو وەک پشکی کۆمپانیاکە مامەڵەیان لەگەڵ کراوە. ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بەوەش کردووە لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەرهەمهێنانی گشتی لە ناوچەی گرێبەستی تاوکێ کە کۆمپانیای (DNO) پشکی (75%)ی تێدا هەیە، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و داخستنی بۆری نەوتی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان لە مانگی ئازاری (2023)ەوە تاڕادەیەکی زۆر کەوتووەتەوە سەر پێ و گەیشتە تێکڕا (76 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە. پوختەی پشکی شایستەی دارایی کۆمپانیاکە نزیکە لە (30) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەشێوەی کاش و فرۆشتنی بەرهەمەکە بە بازرگانان و تانکەر یان بە بۆری دەگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگە ناوخۆییەکان. دووەم؛ کۆمپانیای (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی، لە چوارچێوەی گرێبەستی کێڵگەکانی نەوتی (فیشخابوور و تاوکێ) کە بە گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوە، لەگەڵ کێڵگەی نەوتی بەعشیقە، گرێبەستی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە، بەجۆرێک؛ 1. ناوچەی گرێبەستی تاوکێ: هەردوو کێڵگەی نەوتی (فیشخابور و تاوکێ) دەگرێتەوە، لە بەر ئەوەی هەردوو کێڵگەکە بە یەک گرێبەست دراوە بە کۆمپانیا پشکدارەکان، بۆیە بە ناوچەی گرێبەستی "تاوکێ" ناسراوەو (75%) پشکەکانی دراوە بە کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی و (25%) کۆمپانیای گنێڵ ئێنێرجی تورکی وەبەرهێنانی تێدا دەکات. 2. کێڵگەی نەوتی بەعشیقە: یەکێکی دیکەیە لەو کێڵگە نەوتیانەی کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی پشکی (64%) تێدا هەیە و (16%)ی پشکەکانیشی دراوە بە کۆمپانیای وزەی تورکی (TEC) و (20%)ی پشکی حکومەتی هەرێمی کوردستانە و لە ناوەڕاستی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشت بە قۆناغی بەرهەمهێنان. سێیەم؛ بەرهەمی کاری (DNO) لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان لە چارەکی یەکەمی (2024)دا پاڵپشت بەو داتایانەی کۆمپانیای (DNO) بڵاوی کردووەتەوە، لە ڕابردووشدا وەرزانە ڕاپۆرتی کارو چالاکییەکانی خۆی لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڵاوکردووەتەوە، لە سەرجەم ئەو ناوچەو کێڵگانەی پشکدارە تێیدا، لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بە تێکڕای رۆژانە (76 هەزار و 310) بەرمیل نەوتی خاوی بەرهەمهێناوە، بە جۆرێک؛ رۆژانە (28 هەزار و 379) بەرمیل نەوتی لە کێڵگەی تاوکێ و (47 هەزار و 931) بەرمیل نەوتی کە کێڵگەی فیشخابور و هیچ نەوتێکی لە کێڵگەی نەوتی بەعشیقە بەرهەم نەهێناوە. لەم خشتانەی خوارەوەدا، رونکراوەتەوە، کە بەشێوەی وەرزی (چارەکە ساڵ)ەکانی ڕابردوو بەرهەمی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لە چی ئاستێکدا بووەو پوختەو پشکی کۆمپانیاکە تێدا تێیدا رونکراوەتەوە.
(1).gif)
.png)
.png)
.jpg)