راپۆرت: درەو  بەگشتی خشتەی زەمەنی بۆ پێكهێنانی حكومەت لە عێراق، لەدوای تەوابوونی هەڵبژاردنەوە لانی كەم پێویستی بە (130 رۆژ) هەیە. بەگشتی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق، بەگوێرەی دەستور بە (4) قۆناغدا تێپەڕ دەبێت كە ئەمانەن:  -    قۆناغی تانەكانی هەڵبژاردن و پەسەندكردنی ئەنجامەكان لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە -    قۆناغی بانگەوازی سەرۆك كۆمار بۆ دانیشتنی یەكەمی پەرلەمانی نوێ و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان -    قۆناغی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو راسپاردنی كاندیدی كوتلەی گەورە -    قۆناغی گفتوگۆی نێوان هێزە براوەكانی هەڵبژاردن و پێشكەشكردنی كابینەی وزاریی لەبەردەم پەرلەماندا قۆناغی یەكلاكردنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن  بەگوێرەی رێكارەكان، لە رۆژی دەنگدانەوە بۆ ماوەی 48 كاتژمێر، حزب و كاندیدەكان بۆیان هەیە لە كۆمسیۆن سكاڵا لەسەر پرۆسەكە تۆمار بكەن. دواتر كۆمسیۆن بەگوێرەی جۆرەكانیان (زەرد، سەوز، سور) سكاكان پۆلێن دەكات و لەماوەی (10 بۆ 20) رۆژدا بڕیاریان لەسەر دەدات، دوای بڕیاردان لەسەر سكاڵاكان، سەرلەنوێ ماوەی (3 رۆژ) دەرفەت هەیە بۆ ئەوەی حزب و كاندیدەكان لەبەردەم (ئەنجومەنی دادوەریی هەڵبژاردن)دا تانە لە بڕیاری ئەنجومەنی كۆمسیاران بدەن سەبارەت بە سكاڵاكان.  هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆتایی هات، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی راگەیاندوە، ماوەتەوە یەكلابوونەوەی تانەكانی هەڵبژاردن، چونكە تاوەكو چارەنوسی ئەم تانانە یەكلانەبنەوە، ئەنجامی كۆتایی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە پەسەند ناكرێت.  دوای تانەكان لە بڕیارەكانی كۆمسیۆن تایبەت بە سكاڵاكان، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان دەبێت لەماوەی (7 رۆژ)دا وەڵامی (ئەنجومەنی دادوەریی هەڵبژاردن) بداتەوە، پاشان دەستەی دادوەریی هەڵبژاردن دەبێت لەماوەی (١٠رۆژ)دا لە ڕۆژی وەرگرتنی وەڵامی کۆمیسیۆنەوە، وەڵامی تانەکان بداتەوە بڕیاری کۆتاییان لەبارەوە بدات. هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆتایی هات، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنی راگەیاندوە، ماوەتەوە یەكلابوونەوەی تانەكانی هەڵبژاردن، چونكە تاوەكو چارەنوسی ئەم تانانە یەكلانەبنەوە، ئەنجامی كۆتایی لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە پەسەند ناكرێت.  بڕیارەكانی دەستەی دادوەریی هەڵبژاردن لەبارەی تانەكانەوە بنبڕن، بە یەكلاكردنەوەی تانەكان، ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن رادەگەیەندرێت و لیستی ناوی (329) پەرلەمانتاری نوێ رەوانەی (دادگای باڵای فیدراڵی) دەكرێت بەمەبەستی پەسەندكردنی، ئەم دادگایەش لەماوەی (3) رۆژدا بڕیار لەسەر دروستی ئەنجامی هەڵبژاردن دەدات و بە نوسراو هەرسێ سەرۆكایەتییەكەی تری لێ ئاگادار دەكاتەوە.  بە پەسەندكردنی ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدراڵی و راگەیاندنی ئەنجامەكە لەلایەن كۆمسیۆنەوە، ئیتر هەنگاوە دەستورییەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق دەستپێدەكەن، كە خۆی لەم هەنگاوانەدا دەبینێتەوە:  بانگەواز بۆ دانیشتنی پەرلەمان لەم قۆناغەدا، سەرۆك كۆمار (ئێستا لەتیف رەشیدە) داوای لە خولی نوێی پەرلەمان (خولی شەشەم) دەكات لەماوەی 15 رۆژدا یەكەم دانیشتنی خۆی سازبدات (ئەمە بەگوێرەی ئەوەی لە ماددەی 54ی دەستوردا هاتووە، بەپێی ئەم وادەیە نابێت ماوەی سازدانی دانیشتنەكە لە 15 رۆژ زیاتر درێژبكرێتەوە). یەكەم دانیشتنی پەرلەمان بە سەرۆكایەتیی بەتەمەنترین ئەندام بەڕێوەدەچێت، پەرلەمانتاران سوێندی یاسایی دەخۆن، بەمەش بەپێی ماددەی (56ی دەستور) ئیتر یەكەم رۆژی خولی نوێی پەرلەمان دەستپێدەكات.  هەر لە دانیشتنی یەكەمدا، بەزۆرینەی دەنگی زۆرینەی رەها (واتا 50+1ی تێكڕای ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان) سەرۆكی پەرلەمان و دوو جێگرەكەی هەڵدەبژێرێت، دەنگدان نهێنی و راستەوخۆ دەبێت، (ئەمە بەگوێرەی ماددەی 55ی دەستور). بەگوێرەی ئەو نەریتە سیاسییەی كە لەدوای كەوتنی رژێمی سەددامەوە لە عێراقدا داكەوتووە، پۆستی سەرۆكی پەرلەمان پشكی پێكهاتەی سوننەیە.  براوەی یەكەمی سوننەكان لە هەڵبژاردنی ئەمجارەشدا هەر (محەمەد حەلبوسی)و حزبەكەیەتی (تەقەدوم)، بەڵام مەرج نییە ئەوان پۆستەكە پڕ بكەنەوە، ئەمە لەسەر پرسی پێكهێنانی هاوپەیمانێتیی و كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان و ئیئتیلافی پێكهێنەری حكومەتی نوێ راوەستاوە.  هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار  لەدوای دانیشتنی یەكەم و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانەوە، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەبێت لەماوەی (30 رۆژ)دا؛ بەدەنگی (دوو لەسەر سێ) واتا لە كۆی (329 كورسی) بە دەنگی (220) كورسی، سەرۆك كۆماری نوێ هەڵبژێرێت (ئەمە بەگوێرەی ماددەی 72ی دەستور). خۆ ئەگەر لە خولی یەكەمی دەنگدان هیچ یەكێك لەوانەی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید كردبوو دەنگی (دوو لەسەر سێ)یان نەهێنا، ئەوا بەگوێرەی ماددەی (70ی دەستور)، لە گەڕی دووەمی دەنگداندا هەر كاندیدێك زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا دەبێت بە سەرۆك كۆمار.  لە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا، ساڵی 2022 پەرەسەندنێكی نوێ روویدا، لەم ساڵەدا و بە دیاریكراوی لە (3ی شوبات)دا دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاریدا لەسەر ئەوەی نیسابی دانیشتنی پەرلەمان تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بریتییە لە (دوو لەسەر سێ)، واتا دەبێت لە كۆی 329 ئەندام، 220 ئەندام ئامادە بن ئەوكاتە دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دەست بەكارەكانی بكات. دیاریكردنی دوو لەسەر سێ وەكو نیسابی دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، لە 2022دا كێشەی بۆ هاوپەیمانێتی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) دروستكرد، بەوهۆیەوە نەیانتوانی بەبێ لایەنەكانی تر پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلابكەنەوەو ئەمەش دواجار سەریكێشا بۆ كشانەوەی سەدر لە پرۆسەی سیاسی و هەڵوەشانەوەی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ (بارزانی و حەلبوسی)دا. بەگوێرەی ئەو نەریتە سیاسییەی كە لە عێراقی دوای سەددامەوە داكەوتووە، پۆستی سەرۆك كۆماری پشكی كوردە، تائێستا لەناو كورددا ئەم پۆستە لای یەكێتیی نیشتمانی بووە، ئەمجارەش پارتی و یەكێتیی وەكو دوو هێزی سەرەكی ناكۆكن و هیچ رێككەوتنێك بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی هەرێم و بەغداد لە نێوانیاندا نییە، بۆیە هێشتا دیار نییە ئایا ئەمجارە بازی پۆستی سەرۆك كۆمار لەسەر شانی كێ دەنیشێتەوە.  دیاریكردنی كوتلەی گەورە لەدوای هەڵبژاردنییەوە، سەرۆك كۆمار دەبێت لەماوەی 15 رۆژدا داوا لە پەرلەمان بكات (كوتلەی گەورە) واتا ئەو كوتلەی كە زۆرترین پەرلەمانتار لەخۆدەگرێت دیاری بكات، سەرۆك كۆمار كاندیدی ئەم كوتلەیە رادەسپێرێت بە پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت (ئەم بابەتە لە ماددەی 76ی دەستوردا باسی لێوەكراوە). لە سەرەتای خولی پێنجەمی پەرلەماندا، بەهۆی ئەو ململانێیەی كە لەنێوان دوو جەمسەرەكەی شیعە (موقتەدا سەدرو لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی) روویدا، لە دانیشتنی یەكەمدا چوارچێوەی هەماهەنگیی بە پەلە لیستی ناوی پەرلەمانتارانی خۆی وەكو (كوتلەی گەورە) پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد، ئەمە كێشەی دروستكرد، رۆژی 3ی شوباتی 2022 لەوەڵامی تانەیەكدا رایگەیاند، بەگوێرەی دەستور كوتلەی گەورە لەدوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار دیاری دەكرێت، ئەم بڕیارەش لە بەرژەوەندی هاوپەیمانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌ شكایەوە.  پێشكەشكردنی كابینە بەگوێرەی ماددەی (76ی دەستور)، دوای راسپاردنی بە پێكهێنانی حكومەت لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە، دەبێت كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران لەماوەی (30 رۆژ)دا كابینە وزارییەكەی بخاتە بەردەم پەرلەمان بەمەبەستی وەرگرتنی متمانە، خۆ ئەگەر كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران لەماوەی ئەو 30 رۆژەدا نەیتوانی كابینەی وزاریی پێشكەش بكات، ئەوكاتە سەرۆك كۆمار بۆی هەیە لەماوەی 15 رۆژدا كاندیدێكی تر راسپێرێت بە پێكهێنانی حكومەت.  بەگوێرەی دەستور، كابینەی حكومەت لە عێراق چ بەر نامەكەی چ وەزیرەكان دانە دانە لەلایەن پەرلەمانەوە متمانەیان پێدەدرێت و نەك بە كۆمەڵ، هەروەها پێدانی متمانە بە حكومەت بە دەنگی زۆرینەی رەهایە (واتا 50+1ی كۆی ئەندامانی پەرلەمان). 

(درەو): سەرچاوەكانی نزیك لە هاوپەیمانێتییەكەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە ئاژانسی (فرانس پرێس)یان راگەیاندووە، لیستەكەی سەرۆك وەزیران "سەركەوتنێكی گەورە"ی لە هەڵبژاردنی دوێنێی پەرلەماندا بەدەستهێناوە. بەرپرسێكی نزیك لە سودانی تویەتی: لیستی (گەشەپێدان و ئاوەدانكردنەوە) سەركەوتنێكی زۆر گەورەی بەدەستهێناوە. دوو سەرچاوەی تری نزیك باسیان لەوە كردووە، پێدەچێت لیستەكەی سودانی "كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان" بە (50 كورسی)و زیاتر بۆخۆی مسۆگەر بكات.  سودانی بەر لە سێ ساڵ و، دوای گەیشتنی بە پۆستی سەرۆك وەزیران بە پشتیوانی هاوپەیمانی (چوارچێوەی هەماهەنگیی) وەكو هێزێكی سیاسی نوێ دەركەوت.  هەڵبژاردنی پەرلەمانیی دەرگای لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارێكی نوێ لە عێراق كردەوە، ئەم پۆستە بەپێی ئەو نەریتە سیاسییەی لە عێراقی دوای سەدامەوە داكەوتووە، پشكی كوردە، دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریش قسە دێتە سەر هەڵبژاردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێ، ئەم دوو پرۆسەیە كە بە كۆدەنگی هەڵدەبژێردرێن پێویستیان بە چەند مانگێك كات هەیە.  سودانی ساڵی 2022 گەیشتە پۆستی سەرۆكایەتیی حكومەت، ئەمە دوا چەقبەستنێك كە زیاتر لە ساڵێكی خایاند؛ لەبەرەنجامی ناكۆكی سیاسی نێوان رەوتی سەدرو (چوارچێوەی هەماهەنگیی) كە خاوەنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمان بوو لە خولی پێنجەمدا.  سەرباری ئەوەی هەریەكەیان بە جیا چوونە ناو هەڵبژاردنەوە، بەڵام پێشبینی دەكرێت لایەنە شیعەكانی ناو (چوارچێوەی هەماهەنگیی) ئێستاو لەدوای هەڵبژاردنەوە جارێكی تر لەناو هاوپەیمانێتییەكەیاندا كۆببنەوە بۆ پێكهێنانەوەی كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان.  هەروەك پارتە سیاسییەكانی سوننەی بەشێوەی جیا جیا چونەتە ناو هەڵبژاردن و پێشبینی دەكرێت زۆرترین دەستكەوت بۆ محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پێشووی پەرلەمان بچێت. لە كوردستانیش ركابەری مێژوویی هەر لەنێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانی كوردستاندا مایەوە.  بەپێی قسەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، ئاستی بەشداری لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق رێژەی 55%ی تێپەڕاندووە، ئەمەش رێژەیەكی بەرزە، بە لەبەرچاوگرتنی بایكۆتكردنی پرۆسەی هەڵبژاردن لەلایەن موقتەدا سەدرو؛ هەستیاری بارودۆخەكە لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوەی عێراق.  هەڵبژاردنەكە لەكاتێكدا بەڕێوەچوو، عێراق سەقامگیرییەكی رێژەیی بەخۆوە بینی، ئەمەش دوای چەند دەیەیەك لە ململانێ كە ژێرخانی عێراقی وێران كردو لەدوای خۆی گەندەڵییەكی بەربڵاوی بەجێهێشت. 

(درەو): كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق: 🔹دوای گەیشتنی ئەنجامی رێژەی 99.7%ی وێستگەكانی دەنگدانی گشتیی، رایدەگەیەنین: 🔸لە كۆی (20.63.733)ی دەنگدەر، ژمارەی ئەوانەی دەنگیانداوە گەیشتوەتە (10.898.327) دەنگدەر، بەمەش رێژەی بەشداری گەیشتوەتە (54%). 🔸رێژەی بەشداری لە دەنگدانی تایبەتدا گەیشتوەتە (82.5%). 🔸بەگشتی بە دەنگدانی تایبەت و گشتییەوە لەكۆی (21.404.291) دەنگدەر، (12.003.143) دەنگدەر دەنگیانداوەو بەمەش ئاستی بەشداری گشتیی (55%)ی تێپەڕاندووە.

هەڵبژاردنی 11/11/2025 🔹 ئەمڕۆ عێراق بە بەشداری (31) هاوپەیمانی و (38) پارتی سیاسی و (75) لیستی تاکەکەسی سەبەخۆ شەشەمین خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی بەڕێ کرد. 🔹 دوو گەورەترین هاوپەیمانێتی بریتین لە، هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی گەورەترینە لە ڕووی ژمارەی پارت و لایەنەکان کە پێکهاتووە، چواردە حزب و لایەنی سیاسی. 🔹 محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لەڕێگەی هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانەوە بەشداری کردووە، کە (470) کاندیدی هەیە، هاوکات بەربڵاوترین هاوپەیمانیشە، لە کۆی 18 پارێزگا لە 12 پارێزگا کاندیدەکانی هەیە. 🔹 لەسەر ئاستی حزبی، 38 حزب، ڕێکخراوی بەدر بە سەرۆکایەتی هادی عامری گەورەترین پارتی بەشدارە و 442 کاندیدی لە سەرانسەری 12 پارێزگاکەدا هەیە، بەمەش دەبێتە دووەم گەورەترین بەشداربوو لە دوای هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان. 🔹 837 کاندید لە کێبڕکێی هەڵبژاردن دوورخرانەوە بە هۆکاری جیاواز، دیارترینیان بەهۆی لێپرسینەوە و دادپەروەری بووە، هەروەها پێشینەی تاوانی کاندیدەکان کە بووە هۆی دورخستنەوەی (90) کاندید، هاوکات لایەنەکان 183 کاندیدیان لە لیستی کاندیدەکانیان دوورخستووەتەوە.  

هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 🔹 بەپێی ئامارەکانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبووە لە عێراق (29 ملیۆن و 262 هەزار و 588) کەس بوونە، لەنێویاندا (21 ملیۆن و 404 هەزار و 291) دەنگدەری گشتی و (ملیۆنێک و 313 هەزار و 980) دەنگدەری تایبەت کارتی بایۆمەترییان نوێکردۆتەوە. 🔹 (7 هەزار و 754) کاندید لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق، کە (5 هەزار و 504) کاندیدی نێرو (2 هەزار و 250) کاندیدی ژنن، ڕکابەری لەسەر (329) کوردسی ئەنجومەنی نوێنەران دەکەن. 🔹 (31) هاوپەیمانی و (38) حزبی سیاسی بە شێوەی سەربەخۆ و (75) کاندید فەردی ڕکابەری لەسەر کوردسییەکان دەکەن. 🔹 (54) کاندیدی پێکهاتەکان ڕکابەری لەسەر (9) کوردی دەکەن.  

(درەو):  ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری دوو سەرچاوەوە ئاشكرایكرد" لەم مانگەدا عێراق سێ بار نەوتی خاوی كۆمپانیای (لۆك ئۆیڵ)ی روسی هەڵوەشاندوەتەوە، ئەمەش بەهۆی مەترسییەكانی تایبەت بە سزاكانی ئەمریكاو بەریتانیا دژ بەو كۆمپانیایە.  بەقسەی سەرچاوەكان، كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)، بارەكانی نەوتی بەرهەمی كۆمپانیای (لۆك ئۆیڵ)ی لە كێڵگەی (خۆرئاوای قوڕنە-2) هەڵوەشاندوەتەوە. ئەم بڕە نەوتانە بڕیار بووە لە رۆژانی 11و 18و 26ی ئەم مانگەدا باربكرێن. هیچ یەكێك لە كۆمپانیای (سۆمۆ)و (لۆك ئۆیڵ) كۆمێنتیان لەسەر ئەم بابەتە نەداوە.  لەم هەفتانەی دوایدا، هەریەكە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو بەریتانیا سزایان بەسەر كۆمپانیای (لۆم ئۆیڵ)دا سەپاند، كە دووەم گەورەترین كۆمپانیای نەوتی روسییە؛ ئەمە وایكردووە سەخت بێت كۆمپانیاكە بتوانێت بەشێوەیەكی ئاسایی درێژە بە كارەكانی بدات.  وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاا تاوەكو رۆژی 21ی ئەم مانگە مۆڵەتی بە كۆمپانیاكان داوە بۆ كۆتایهێنان بە هەر جۆرە مامەڵەیەكیان لەگەڵ (لوك ئۆیڵ)و (روسنەفت) كە گەورەترین بەرهەمهێنەكانی نەوتن لە روسیادا.  لەدوای سزاكانی ئەمریكاوە (لوك ئۆیڵ) هەوڵی فرۆشتنی موڵكەكانی دەدات لە دەرەوە، هەفتەی رابردوو ئاشكرایكرد، لە كۆمپانیای (گونڤۆر)ی جیهانییەوە بۆ بازرگانی كاڵا ئۆفەرێكی پێگەیشتووە بۆ كڕینی سەروەت و سامانەكانی لە دەرەوە.   

(درەو): مەنار عوبێدی- پسپۆڕی ئابوری داتای ورد لەبارەی قەبارەی راستەقینەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن لە عێراق لەبەردەستدا نییە، بەڵام خەمڵاندنە بەراییەكان بە پشتبەستن بە ژمارەی كاندیدەكان و قەبارەی ریكلامی كلاسیكی و دیجیتاڵی ئاماژە بەوە دەكات تێكڕای خەرجی هەڵبژاردن ناكرێت لە (3 بۆ 4 ترلیۆن) دیناری عێراقی كەمتر بێت، ئەمە بە خۆبواردنێكی زۆرەوە لە خەمڵاندندا، رەنگە لە راستیدا خەرجییەكە ئەم ژمارەیەش تێپەڕێنێت.  لێرەدا پرسیارە گەوهەرییەكە دەردەكەوێت: رۆڵی لایەنەكانی چاودێریكردن لە بەدواداچوون بۆ ئەم پارانەی هەڵبژاردن لە كوێدایە؟  پێدەچێت دیمەنی دارایی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن لە كۆنترۆڵ دەرچووبێت، سەرباری جەنجاڵی میدیایی و جەرجییە زۆرەكان، ئاماژەكان لەبارەی سەرچاوەكانی پارەداركردن و، شێوازی خەرجكردن و لایەنی تەمویلكەر ونە.  هەریەكە لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان، نوسینگەی روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆری سەربە بانكی ناوەندیی، دەستەی دەستپاكی، دیوانی چاودێریی دارایی فیدراڵ، دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكان، دیارترین لایەنی چاودێریكەری بەرپرسن لە چاودێری ئەم دۆسیە هەستیارە.  كۆمسیۆن، بەگوێرەی یاسای هەڵبژاردنەكان ژمارە (9)ی ساڵی 2020 پابەندە بە وردبینی لە سەرچاوەی دابینكردنی دارایی كاندیدەكان و چۆنیەتی خەرجییەكانیان،  لەكاتێكدا نوسینگەی روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆر ئەركی شیكردنەوەو بەدواداچوونیان هەیە بۆ هەر پارەیەك كە گومانی نایاسایبوون یاخود سەرچاوەی نادیاری لەسەر بێت، پشتبەست بە یاسای روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆر ژمارە (39)ی ساڵی 2015، كە لە ماددەی (4/ سێیەم) نوسیویەتی ئەركی نوسینگەكە بریتییە لە:  "وەرگرتن و شیكردنەوەی ئاگاداركردنەوەو زانیارییەكان تایبەت بەو پرۆسانەی كە گومانیان لەسەرە پەیوەندیدار بن بە سپیكردنەوەی پارەو تەمویلی تیرۆر یان هەر تاوانێكی تری پەیوەندیدار، هەروەها گرتنەبەری رێكاری گونجاو لەبارەیەوە؛ بە هەماهەنگیی لەگەڵ لایەنە دادوەریی و ئەمنی و چاودێریكارە تایبەتمەندەكان". لەپاڵ ئەمەدا، دەستەی دەستپاكی و دیوانی چاودێریی دارایی رۆڵی چاودێرییان هەیە لە بەدواداچوون بۆ سامانە گشتییانەی كە رەنگە بەمەبەستی سیاسی بەكاربهێنرێن، دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانیش چاودێری هەڵمەتە میدیاییەكان و ریكلام دەكات بەمەبەستی زانینی شەفافیەت لە تەمویلكردن و بەكارنەهێنانی سەرچاوەكانی دەوڵەت تێیاندا.  لەگەڵ هەموو ئەم لایەنە چاودێریكارانەدا، پرسیارێكی گرنگ دەمێنێتەوە:  ئایا ئەم دامەزراوانە هەماهەنگییەكی كاراو روانگەیەكی یەكگرتوویان هەیە بۆ كۆنترۆڵكردنی دارایی هەڵبژاردن، یاخود ئەمڕۆ خەرجی سیاسی لە دەرەوەی چوارچێوە یاسایی و چاودێرییەكاندایە؟  ئەوەی روودەدات پێویستی بە هەڵوەستەیەكی جددی و بەرپرسانە هەیە بۆ گەڕاندنەوەی كاروبارەكان بۆ رێڕەوی سروشتی خۆیان، ئەمەش لەرێگەی یاسایەكی روونەوە كە پارت و لایەنە سیاسییەكان پابەند بكات بە ئاشكراكردنی سەرچاوەی دارایی و میكانیزمی خەرجییەكانیان بۆ هەڵبژاردن، لەگەڵ گەرەنتیكردنی ملكەچبوونیان بۆ چاودێریی دارایی و یاسایی كە زامنی شەفافیەت بكات و رێگر بێت لەبەردەم بەكارهێنانی دارایی سیاسی بۆ دروستكردنی كاریگەریی لەسەر ئیرادەی دەنگدەران. 

(درەو): خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق لە چوار ساڵدا تەنیا (294:42) كاتژمێر كاریكردووە، هەموو دانیشتنێك بەردەوام لە كۆی (329) پەرلەمانتار (156) پەرلەمانتار ئامادەی دانیشتنەكان نەبوون؛ (76) پەرلەمانتار لە دانیشتنەكاندا تەنیا یەك قسەشیان نەكردووە. لەكاتێكدا عێراق و هەرێمی كوردستان سەرقاڵی بانگەشەن بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان، نوێترین داتاكان دەریدەخەن خولی پێنجەمی پەرلەمان بەراورد بە پێش خۆی لەبوارەكانی (ژمارەی دانیشتنەكان، دەرچواندنی یاساكان، میوانداریكردنی وەزیرو بەرپرسان، ئامادەگیی پەرلەمانتاران لە دانیشتنەكان و كاتژمێرەكانی كاركردن) پاشەكشێی بەخۆوە بینیوە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدایە.  هەڵسەنگاندنێكی نوێ دامەزراوەی (مدارك) كە دامەزراوەیەكی عێراقی قازانج نەویستەو لە ساڵی 2004وە دامەزراوە، راپۆرتی كۆتایی خۆی لەبارەی چاودێریكردنی كارەكانی (خولی پێنجەم)ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاوكردەوە.  ئەم راپۆرتە چەند رۆژێكە میدیاكانی عێراقی بەخۆیەوە سەرقاڵكردووە، بەتایبەتیش لەكاتێكدایە كە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ (خولی شەشەم)ی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەدەچێت و رۆژی 11/11ی ئەمساڵ هەڵبژاردنەكە بەڕێوەدەچێت.  ئەم راپۆرتە ژمارەیەك پێوەری دیاریكردووە بۆ ئاستی پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم و لەسەر ئەم بنەمایانە هەڵسەنگاندنی بۆ كردوون و باشترین و خراپترینەكانی دەستنیشان كردووە.  پێوەرەكانی هەڵسەنگاندنی پەرلەمانتار لە خولی پێنجەم، ئەمانە بووە:  -    گفتوگۆی یاساكان لە خوێندنەوەی یەكەم و دووەمدا -    بەشداریكردن لە گفتوگۆی بابەتە گشتییەكاندا كە لە دانیشتنەكانی پەرلەماندا خراونەتەڕوو -    راستكردنەوەی دانیشتنەكان لەرێگەی خاڵی پەیڕەوییەوە (نوقتەی نیزامی) -    پێشكەشكردنی پرۆژە یاساكان -    لێپرسینەوەو پرسیاری زارەكی كورتەیەك لەبارەی سیستەمی هەڵبژاردنەوە راپۆرتەكە بەر لە خستنەڕووی وردەكاری ئەدای كاركردنی خولی پێنجەم، تیشكی خستوەتە سەر سیستەمی هەڵبژاردنی ئەم خولەو باسی لەوەكردووە بەهۆی خۆپیشاندانەكانی نێوان ساڵانی 2019 تا 2021 كە ژمارەیەك داواكاری هەبوو لەوانە گۆڕینی سیستەمی هەڵبژاردن، ئەو سیستەمی هەڵبژاردن كە 2018 پشتی پێبەسترا هەڵوەشێندرایەوە كە شێوازی (سانت لیگۆ) بوو لەپاڵ ئەمەدا هەر پارێزگایەكی كردبوو بە بازنەیەكی هەڵبژاردن، لەبری ئەمە یاسایەكی هەڵبژاردنی نوێ پەسەندكرا كە پشتی بە سیستەمی (فرە بازنەیی)و خۆكاندیدكردنی (سەربەخۆ)كان دەبەست.  لەسەر بنەمای یاسا نوێیەكە، عێراق دابەشكرا بەسەر (83) بازنەی هەڵبژاردندا، یەك لەسەر چواری كورسییەكان بۆ ژن و (9) كورسیش بۆ كەمینەكان دیاریكرا، رۆژی 10/10/2021 هەڵبژاردنی پێشوەختەی خولی پێنجەمی پەرلەمان بەرێوەچوو، (3225) كاندیدی ژن و پیاو كە دابەشبووبوون بەسەر (108) حزب و (21) هاوپەیمانی بەشدارییان تێدا كرد، (789) كەسی تر وەكو كاندیدی (سەربەخۆ) بەشداربوون.  رۆژی 30/11/2021 كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان رایگەیاند لە كۆی  (22.116.368) كەس كە مافی دەنگدانیان هەبووە (9.629.601) كەس بەشداریی دەنگدانیان كردووە، واتا رێژەی 44%ی كۆی دەنگدەران.  ئەنجامی هەڵبژاردن بەشێوەیەك بوو لە كۆی (329) كورسی پەرلەمان، ئەو حزبانەی لەناو هاوپەیمانێتیدا بوون (137) كورسییان برد، ئەو حزبانەی بە سەربەخۆ بەشداربوون (148) كورسییان برد، (44) كورسیش بۆ كاندیدە سەربەخۆكان رۆیشت.  دوای پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە، ئەو هاوپەیمانێتیانەی زۆرترین دەنگیان هێنابوو ئەمانە بوون:    ئەوانەی وەكو حزب بەشداربوون و زۆرترین كورسییان برد ئەمانە بوون:    بەهۆی ئەو تانانەی هەڵبژاردن كە پێشكەش كرابوون، لەكۆی (59711) وێستگەی دەنگدان، كۆمسیۆن ئەنجامی دەنگدانی لە (33) وێستگە هەڵوەشاندەوە بەهۆی سەلماندنی بوونی سەرپێچی لەو وێستگانەدا، ژماردنەوەی دەستیی دەنگەكان بووە هۆی گۆڕینی (5) كاندید كە بە ژماردنی ئەلیكترۆنی دەرچووبوون بۆ پەرلەمان، لەبری ئەوان كاندیدی سەركەوتووی نوێ دانران كە بە ژماردنەوەی دەستیی دەنگەكان سەركەوتنیان مسۆگەر كردبوو، ئەوانە بە ژماردنەوەی دەستیی سەركەوتن لەگەڵ ئەوانەی لادران ئەمانە بوون:    دەرەنجامی هەڵبژاردنەكە دەریخست كە لەكۆی (329) كورسی پەرلەمان، (217) كورسییان لەلایەن پەرلەمانتاری نوێوە پڕكراونەتەوە بەرێژەی 66%، ئەوانەی كە بۆ دوو خولی پەرلەمان سەركەوتنەوە ژمارەیان (68) پەرلەمانتار بوو بەرێژەەی 19%، ئەوانەشی كە بۆ سێ خولی پەرلەمان سەركەوتوو بوون و مانەوە ژمارەیان (35) پەرلەمانتار بوو بەرێژەی 10%، بەڵام ئەوانەی كە بۆ پێنج خولی پەرلەمان سەركەوتوو بوون، تەنیا دوو كەس بوون، وەكو ئەوەی لەم خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:    پەرلەمانتارە چوار خول و پێنج خولەكان ئەمانە بوون كە لەم خشتەیەدا دەردەكەون:   پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم لەڕووی تەمەنەوە بەمشێوەیە دابەشبوو بوون، كە دەردەكەوێت بەراورد بە خولی چوارەم، ئەو پەرلەمانتارانەی كە تەمەنیان لە خوار 40 ساڵ بووە، هەندێك ژمارەیان زیادی كردووە:    ئەوانەی زۆرترین دەنگیان هێنا بوو بۆ سەركەوتن بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمان، 10 پەرلەمانتاری پیاو بوون كە (6) كەسیان كاندیدی پارتی دیموكراتی كوردستان بوون لە (هەولێرو دهۆك و كەركوك):   لەناو ژنانیشدا، ئەو كاندیدانەی كە لەسەر ئاستی عێراق زۆرترین دەنگیان هێنا بوو، یەكەمەكەیان (سروە عەبدولواحید) بوو لە جوڵانەوەی نەوەی نوێ، لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی تری كورد وەكو ئەوەی لە خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:    ئەوانەشی كە بەكەمترین دەنگ لەسەر ئاستی عێراق سەركەوتن بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمان ئەمانە بوون:   دانیشتنەكانی پەرلەمان یەكەم دانیشتنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق لە رۆژی (9/1/2022)دا بەڕێوەچووە، (محەمەد حەلبوسی) بە (200) دەنگ بە سەرۆكی پەرلەمان هەڵبژێرا. حاكم زاملی لە رەوتی سەدر بە (182) دەنگ بە جێگری یەكەم و شاخەوان عەبدوڵا لە پشكی كورد (پارتی) بە (180) دەنگ بە جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان هەڵبژێردران.  لە دانیشتنی یەكەمدا پەرلەمانتار حەسەن عەزاری لە رەوتی سەدر ئیمزای لیستێك ناوی پێشكەشی سەرۆكی پەرلەمان كرد وەكو كوتلەی زۆرینەی پەرلەمان، دانیشتنەكە چەند شتێكی بەخۆوە بینی كە گومان لەسەر یاسایبوونی دروستكرد، لەسەر دروستی ئەم دانیشتنە پەرلەمانتارێك (4) سكاڵای لە دادگای باڵای فیدراڵی تۆماركرد.  لەسەر بنەمای سكاڵاكان، دادگای فیدراڵی هەموو رێكارەكانی پەرلەمان راگرت و دانیشتنەكان بۆ ماوەی 12 رۆژ پەكیان كەوت. 12/6/2022 ئەندامانی رەوتی سەدر لە پەرلەمان لەگەڵ حاكم زاملی جێگری سەرۆكی پەرلەمان پێكەوە دەستلەكاركێشانەوەیان پێشكەش كرد.  23/6/2022 شوێنگرەوەی پەرلەمانتارانی سەدر بە پەرلەمانتاری لایەنەكانی تر دیاریكراو؛ رۆژی 28/6/2022 جارێكی تر متمانە بە محەمەد حەلبوسی درایەوە وەكو سەرۆكی پەرلەمان، (موحسین مەندەلاوی) بە جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان بۆ شوێنەكەی (حاكم زاملی) هەڵبژێردرا.  ئیتر لێرەوە وەكو وەكو لە راپۆرتەكەی دامەزراوەی (مدارك)دا ئاماژەی بۆ كردووە، بۆ ماوەی 25 رۆژ پەرلەمان هیچ دانیشتنێكی نەكرد، بەهۆی خۆپیشاندانەكان (سەدرییەكان)و پەلاماردانی بینای پەرلەمان و رووداوەكانی ناوچەی سەوزەوە، تاوەكو رۆژی 13/10/2022 كە سەرۆك كۆماری هەڵبژێردراو (لەتیف رەشید)و ئەویش (محەمەد شیاع سودانی) راسپارد بە پێكهێنانی حكومەت.  رۆژی 27/10/2022 لە دانیشتنی حەوتەمی خولی دووەمی ساڵی یەكەمی یاساداناندا، ئەنجومەنی نوێنەران متمانەی بەخشی بە بەرنامەی حكومەت و وەزیرەكانی كابینەكە جگە لە هەردوو پۆستی وەزیری (ئاوەدانكردنەوە)و (ژینگە) كە ئەم دوو پۆستە بەر كورد كەوتبوون.  ئەدای كاركردنی پەرلەمان بەگوێرەی راپۆرتەكەی دامەزراوەی (مدارك)، بەراورد بە خولەكانی پێشوو، خولی پێنجەم پەرلەمانی عێراق لە چەند بوارێكدا پاشەكشێی بەخۆوە بینیوە، لەوانە ژمارەی دانیشتنەكان، دەرچواندنی یاساكان، میوانداریكردنی وەزیرو بەرپرسان، ئامادەگیی پەرلەمانتاران لە دانیشتنەكان و كاتژمێرەكانی كاركردن وەكو ئەوەی لە خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:   خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق لەماوەی چوار ساڵی تەمەنی خۆیدا، (20) جار دانیشتنەكانی دواخستووە، ئەمە دوای ئەوەی كە بەرنامەی كاری بڵاوكردوەتەوە:   خولی پێنجەم، بەهۆی دەستلەكاركێشانەوە یاخود وەرگرتنی پۆست لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن، ژمارەیەك جێگۆڕكێی پەرلەمانتاری بەخۆوە بینیوە، ئەمە لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی (73) پەرلەمانتارەكەی سەدرەوە روویداوە، وەكو ئەوەی لە خشتەی خوارەوەدا دەردەكەوێت:    چالاكی ئەندامانی پەرلەمان بەگوێرەی ئەو پێوەرانەی كە لەسەرەتای ئەم راپۆرتەكە ئاماژەی بۆ كردووە، دامەزراوەی (مدارك) بەمشێوەیە ناوی پەرلەمانتارە چالاكەكانی دیاریكردووە: -    پەرلەمانتار (عادل حاشوش حاتەمی) زۆرترین جار لە دانیشتنەكاندا قسەی كردووە كە (80) جار بووە، لەدوای ئەویش پەرلەمانتار (فالح حەسەن خەزعەلی) كە (66) جار قسەی كردووە، لە پلەی سێیەمدا پەرلەمانتار (رائید حەمدان عاجب) هەیە كە (55) جار قسەی كردووە.  -    ژمارەی ئەو پەرلەمانتارانەی كە لە دانیشتنەكانی خولی پێنجەمدا نە قسەیان كردووەو نە خاڵی پەیڕەوییان پێشكەش كردووە بریتییە لە (76) پەرلەمانتار، كە پەرلەمانتاری كوردیشیان تێدایەو ئەمانەن:   -    ژمارەی ئەو پەرلەمانتارانەی كە لە چوار ساڵدا تەنیا یەك جار قسەیان كردووە (48) پەرلەمانتارە، (48) پەرلەمانتاری تریش تەنیا دوو جار قسەیان كردووە، (25) پەرلەمانتار تەنیا سێ جار قسەیان كردووە، (18) پەرلەمانتاری تر تەنیا چوار جار قسەیان كردووە.  خشتەی ئەو پەرلەمانتارانەی زۆرترین بەشدارییان هەبوو لە دانیشتنەكاندا، كە دوانیان كوردن و لە فراكسیۆنی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانن:   خشتەی ئاستی بەشداری پەرلەمانتاران و قسەكردنیان لە دانیشتنەكان بەگوێرەی حزبە سیاسییەكانیان، لێرەدا مەبەست لەوەیە حزبە سیاسییەكە چەند پەرلەمانتاری هەبوو و چەندیان لە دانیشتنەكاندا قسەیان كردووە:   رۆڵی چاودێریكردن لە خولی پێنجەمدا هەموو رۆڵی چاودێریكردنی پەرلەمانی عێراق لەم خشتەیەدا كورتبووەتەوە، كە لە كۆنوسەكاندا تۆماركراوەو خۆی لە داوای لێپرسینەوەو پرسیاری زارەكی پەرلەمانتاران لە بەرپرسانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەبینێتەوە:    ئامادەیی پەرلەمانتار لە دانیشتنەكاندا بەگوێرەی راپۆرتەكەی دامەزراوەی (مدارك)، تێكڕای ئامادەیی پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم لە دانیشتنەكانی ئەم خولەدا بریتی بووە لە ئامادەیی (173) پەرلەمانتار لە كۆی (329) كورسی پەرلەمان، ئەمەش بەو واتایە دێت كە بەردەوام و بەتێكڕا لە هەر دانیشتنێكی پەرلەماندا (156) پەرلەمانتار ئامادە نەبوون.    لەم خولەدا، بە تێكڕا پەرلەمان (294:42) كاتژمێر كاریكردووە، واتا (2.2) كاتژمێر بۆ هەر دانیشتنێك ئەگەر بێتوو تێكڕای كاتی كاركردن دابەشبكرێت بەسەر (132) دانیشتن دا:     

(درەو): وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، بەهۆی كاركردنیان بۆ "تێكدانی سەروەریی عێراق"، ویلایەتە یەكگرتووەكان هەریەكە لە (كەتیبەكانی حزبوڵا، گروپی عەسائیبی ئەهلی حەق) دەكاتە ئامانج.  تۆمی پیگۆت جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) نوسی: ئەمریكا هەوڵ دەدات ئەوپەڕی فشار لەسەر ئێران توند بكات.  "فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسداران دەكەینە ئامانج، كە پشتیوانی هاوبەشە تیرۆریستەكانی ئێران و بریكارەكانی دەكات لە ناوچەكە، لەگەڵ هەردوو گروپی كەتیبەكانی حزبوڵاو عەسائیبی ئەهلی حەق كە لە عێراقدان" وتەبێژەكە وادەڵێ.  پیگۆت باسلەوە دەكات، ئەم میلیشیایانە بەشێوەیەكی چالاك كار دەكەن بۆ تێكدانی سەروەریی عێراق و لاوازكردنی ئابورییەكەی، هەروەها ئەنجامدانی هێرش بۆسەر خەڵك و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەسەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.  هاوكات جۆ ویڵسۆن كۆنگرێسمانی پارتی كۆماری داوای لە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ كرد "فەیلەقی بەدر"ی هادی عامری و بانكی رافیدەینی حكومی بخاتە ناو لیستی گروپە چەكدارە بەئامانجگیراوەكان، لەرێگەی سەپاندنی سزا بەسەریاندا.  كۆنگرێسمانەكە ئەم قسانەی لە جریوەیەكی تۆڕی كۆمەڵایەتی (X)دا كرد، وەكو وەڵامێك بۆ راگەیەندراوەكەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە، لەمەش زیاتر كۆنگرێسمانەكە داوای ئەوە دەكات "عێراق لەدەستی ئێران رزگار بكرێت".  ئەم لێدوانانە تەنیا دوای یەك رۆژ دێت لە سەپاندنی سزانی نوێ لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكاوە بەسەر ژمارەیەك كەسایەتی و بانك و كۆمپانیای عێراقیدا، بەهۆی پەیوەندییان لەگەڵ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵا.  یەكێك لەوانەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا سزای بەسەردا سەپاند، (كۆمپانیای موهەندیس)ە كە باڵی ئابوری حەشدی شەعبییە، ئەمەش لە هەنگاوێكدا كە ئەمریكا دەڵێ "ئامانج لێی هەڵوەشاندنەوەی تۆڕەكانی گەندەڵی و سپیكردنەوەی پارەی گروپە چەكدارەكانە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق". وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند: نوسینگەی چاودێری سەروەرت و سامانی بیانی (OFAC) رێكاری گرتوەتەبەر دژ بەو كەس و كۆمپانیایانەی كە "یارمەتی رژێمی ئێران دەدەن بۆ خۆدزینەوە لە سزاكانی ئەمریكاو، ئاودیوكردنی چەك و تێوەگلان لە گەندەڵی بەرفراوان لەناو ئابوری عێراقدا.  بەگوێرەی بەیاننامەكە، ئەم گروپانە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن و بەرپرسن لە كوشتنی هاوڵاتیانی ئەمریكی و هێرش بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی لەناوچەكە، هەروەها بەردەوامن لە لاوازكردنی ئابوری عێراق و قۆرخكردنی سەرچاوە گشتییەكانی لەرێگەی كۆكردنەوەی نایاسایی پارەو گەندەڵییەوە.  سزا نوێیەكانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا دوو بانك و كۆمپانیایەكی بازرگانی و، قەوارەیەكی گەورەی ئابوری دەگرێتەوە كە پەیوەستە بە حەشدی شەعبییەوە، ئەمە لەپاڵ ژمارەیەك كەسایەتی ئەمنی كە تۆڕی سیخوڕی بۆ سوپای پاسدارانی ئێران لەناو عێراقدا بەڕێوەدەبەن.  ئەوانەی ناویان لە لیستی سزاكاندا هاتووە ئەمانەن: 🔹كەتیبەكانی حزبوڵا كە یەكێك لە دیارترین گروپەكانی حەشدی شەعبییەو، كۆمپانیایەكی بەناوی (كۆمپانیای موهەندیس) بۆ بەڵێندەرایەتی گشتی و كشتوكاڵ و پیشەسازی دروستكردووە، بۆ ئەوەی ئەم كۆمپانیایە بكات بە كەڤەری چالاكییە ئابورییەكانی خۆی. بەپێی وەزارەتی گەنجینە، ئەم كۆمپانیایە لەژێر كۆنترۆڵی (عەبدولعەزیز محەمەداوی)دایە كە بە "ئەبو فەدەك" ناسراوە، گرێبەستە حكومییەكانی قۆستوەتەوە بۆ گواستنەوەی پارە لە دامەزراوەكانی دەوڵەتەوە بۆ كەڤەرە بازرگانییەكان، لەناویاندا كۆمپانیای (بلدنا للاستپمارات الزراعیە)، بە ئامانجی پارەداركردنی چالاكی گروپە چەكدارەكان و بەقاچاخبردنی چەك بە هەماهەنگی لەگەڵ سوپای پاسدارانی ئێران. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا جەخت لەوە دەكات هەریەكە لە (كۆمپانیای موهەندیس)و (كۆمپانیای بلدنا)ی خستوەتە لیستی سزاكانییەوە بەگوێرەی فەرمانی ژمارە 13224و بەهۆی پاڵپشتی ماددی و دارایی ئەم دوو كۆمپانیایە بۆ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵا.  🔹سزاكان سێ بەڕێوەبەری جێبەجێكاری لە بانكە عێراقییەكان گرتوەتەوە، كە تۆمەتباركراون بە خراپ بەكارهێنانی پۆستەكانیان بۆ بەرژەوەندی سوپای پاسداران و عەسائیبی ئەهلی حەق، لەمەشدا سودیان لە سیستەمی دارایی عێراق وەرگرتووە بۆ سپیكردنەوەی پارەو ئاودیوكردنی دراو و دروستكردنی داهات بۆ بەرژەوەندی ئەو گروپە تیرۆرسییانەی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن. یەكێك لەوانەی لەسەر ئەم بابەتە سزا دراوە بریتییە لە (عەلی محەمەد غوڵام حسێن ئەنساری) كە كابرایەكی سەرمایەدارەو وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا دەڵێ هەژموونی خۆی لە ژمارەیەك بانكی عێراقی بەكارهێناوە بۆ كۆكردنەوەی ملیۆنان دۆلار بۆ سوپای پاسداران و كەتیبەكانی حزبوڵاو، خزمەتی دارایی پێشكەشی عەسائیبی ئەهلی حەق كردووە، لەوانە كڕینی دۆلارو شتنەوەی پارە لەرێگەی بەڵگەنامەی ساختەوە بەمەبەستی خۆپاراستن لە چاودێریی حكومەت. 🔹سزاكانی گەنجینەی ئەمریكا هەردوو برا (عەلی مفتن بەیدانی)و (عەقیل مفتن بەیدانی)ی گرتوەتەوە، ئەم دوو برا كە یەكێكیان (عەقیل مفتن) سەرۆكی لیژنەی ئۆڵۆمپی عێراق بانكێكی بازرگانی بەڕێوەدەبەن كە وەزارەتی گەنجینە دەڵێ پەیوەستە بە سوپای پاسدارانەوە، ئەم دوو برایە تۆمەتبار دەكات بەوەی دەیان ملیۆن دۆلاریان سپیكردوەتەوەو نەوت و ماددەی هۆشبەریان بە قاچاخ بردووە. لەپاڵ ئەمەدا گەنجینەی ئەمریكا باسی لەوە كردووە كە (عەقیل مفتن) پۆستەكەی وەكو سەرۆكی لیژنەی ئۆڵۆمپی قۆستوەتەوە بۆ مەبەستی دارایی ناسایی.  🔹گەنجینەی ئەمریكا باسی لەوەشكردووە كە لە سەرەتای ئەمساڵەوە كەتیبەكانی حزبوڵاو سوپای پاسداران ئۆپراسیۆنی هەماهەنگییان ئەنجامداوە بۆ كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگریی لەسەر هێزەكانی ئەمریكا لەناو عێراقدا. حەسەن قەحتان سەعیدی كە سەركردەیەكی حزبوڵایە سەرۆكایەتی تۆڕێكی سیخوڕی دەكات كە لە بەغداد كاردەكات و، ژمارەیەك كەسی حەشدی شەعبی لەخۆدەگرێت، ئەمانە زانیاری لەباری جموجوڵەكانی سوپای ئەمریكا بۆ بەرژەوەندی سوپای پاسداران كۆدەكەنەوە.   

🔻 لە دوای جێبەجێكرنی یاسای جەعفەری (800) ژن بە منداڵەكانیانەوە لە بەغدادو شارەكانی ترەوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون 🔻 مافی بەخێوكردنی منداڵ لە نزیكەی (4400) دایك سەندراوەتەوە 🔻هەزاران پیاو داوای گۆرینی گرێبەستی هاوسەرگیرییان پێشكەش بە دادگاكان كردووە " بۆ بێبەشكردنی هاوسەرەكانیان لە نەفەقەو میرات و مافەكانی تر"  درەو: دوای چل رۆژ لە جێبەجێكردنی یاسی باری كەسێتی (هاوپێچی تۆماری جەعفەری) كە بەم دواییە پەرلەمانی عێراق پەسەندیكرد، زیاتر لە (800) ژن لە بەغدادو شارەكانی ترەوە  بە منداڵەكانییانەوە ئاوارەی هەرێمی كوردستان بوون. حسام الحاج، رۆژنامەنوس و پێشكەشكار لە كەناڵی "سۆمرییە" ئاشكرایدەكات: بەگوێرەی ئامارەكان لە دوای تێپەڕبونی (40) رۆژ بەسەر پەسەندكردنی یاساكە، سەدان و هەزاران داوای پێشكەشی دادگاكان كراون لەلایەن پیاوانی خێزاندارەوە، بۆ گۆڕینی گرێبەستی هاوسەرگیرییان یان جیابونەوەیان بۆ یاسای جەعفەری، كە ژن بێبەش دەكات لە دابینكردنی خەرجی (نفقە) و میراتی و زۆرینەی ئەو مافانەی تری لە یاسادا هەبوون، بەتایبەت كە یاساكە مافی داوە بە یەكێك لە هاوسەرەكان ژن یان پیاو بە گۆڕینی گرێبەستی نێوانیان بەبێ‌ رەزامەندی ئەوی تریان یان تەنانەت ئاگاداریشی. بەوتەی ئەو رۆژنامەنوسە، لێكەوتەیەكی تری یاساكە، سەندنەوەی مافی بەخێوكردنی منداڵە لە نزیكەی (4400) دایك، ئەم پرسەش بووەتە هۆكاری سەرهەڵدانی شەپۆلێكی ئاوارەبوون و زیاتر لە (800) دایك لەگەڵ منداڵەكانیان بەغدادو شارەكانی تریان بەجێهێشتووە بەرەو هەرێمی كوردستان، لە ترسی جێبەجێكردنی یاساكەو بێبەشكردنی دایكان لە مافی بەخێوكردنی منداڵەكانیان، كە بەوتەی حسام الحاج، خۆشیان و منداڵەكانیشیان روبەڕوی چارەنوسێكی نادیار بونەتەوە، بەوپێیەی هیچ كارو سەرچاوەیەكی بژێوییان نابێت. پرسیاری ئەوەش دەكات ئەگەر لەماوەی (40) رۆژدا ئەم لێكەوتانەی بەدوای خۆیدا هێنابێت دەبێت لەدوای سالێك و دوانی تر چی روودەدات. لێرەوە بوونی پەرلەمانێكی بەرپرسیاربە زانێت و هۆشیاری ئەوەی هەبێت چی یاسایەك دادەڕێژێت بەتایبەت كە لەئێستادا عێراق لە بەردەم هەڵبژاردنی پەرلەماندایە.

(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق داتای كۆتایی هەناردەو داهاتی بەدەستهاتووی نەوتی بۆ مانگی تەموزی رابردوو راگەیاند. بەگوێرەی ئەم داتایە كە لەلایەن كۆمپانیای بە بازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەرچووە، مانگی رابردوو:  •    بڕی هەناردەی نەوت بە (كۆندێنسەیت)ەوە  گەیشتووەتە (104 ملیۆن و 750 هەزارو 788) بەرمیل. •    داهاتی نەوت لەم مانگەدا (تەموز) بریتی بووە لە زیاتر لە (7 ملیارو 184 ملیۆن و 804 هەزار) دۆلار.  هەناردەی نەوتی عێراق، مانگی رابردوو بەمشێوەیە دابەشبووە بەسەر ناوچەی كێڵگە نەوتییەكاندا:  -    هەناردەی نەوت لە كێڵگەمانی ناوەڕاست و باشوری عێراق بریتی بووە لە (104 ملیۆن و 255 هەزارو 143) بەرمیل.  -    هەناردەی نەوت لە كێڵگەی (گیارە)وە بریتی بووە لە (495 هەزارو 645) بەرمیل.

نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری نەوت = موچە 45 ترلیۆن نەوت = 45 ترلیۆن موچە بەگوێرەی ئەو ژمێریارییە داراییەی كە وەزارەتی دارایی لەسەر سایتی ئەلیكترۆنی خۆی، بۆ نیوەی یەكەمی 2025 بڵاویكردوەتەوە: قەرەبووی فەرمانبەران = 30.025 ترلیۆن دینار بەخشین و كرێ رۆژانەو موچە = 2.467 ترلیۆن دینار موچەی خانەنشینی= 9.304 ترلیۆن دینار موچەی مۆڵەتی بەخێوكردن= 367 ملیار دینار تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی= 2.783 ترلیۆن دینار كۆی موچەی خەرجكراو= 44.946 ترلیۆن دینار داهاتەكانی هەناردەی نەوتی خاو= 45.283 ترلیۆن دینار رێژەی دابینكردنی كۆی موچە لە هەناردەی نەوتی خاو= 99.2% واتا نزیكەی هەموو داهاتی نەوتی خاو (پاش لێدەركردنی خەرجی كۆمپانیاكان و تێچووی رێككەوتنی چین) بەتەنیا چووە بۆ دابینكردنی موچە. بۆ چارەسەری لێككەوتەكانی ئەم دۆخە مەترسیدارە، كە توانای پەرەپێدانی ئابوری و فەراهەمكردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكان بۆ دانیشتووان لەناودەبات، تەنیا دوو رێگاچارەی تاڵ هەیە: یان كاركردن بۆ زیادكردنی داهاتە گشتییەكان چ داهاتی نەوتی یاخود نانەوتی، یان چاكسازیكردن لە سیستەمی موچەو داڕشتنەوەی سیستەمی موچە، بەچارەسەركردنی موچەی تایبەت و دوو موچەیی و روبەڕووبونەوەی گەندەڵی و كۆنترۆڵی دارایی گشتی و كەمكردنەوەی خەرجییەكان. بەپێچەوانەوە حكومەتی داهاتوو لەبەردەم بژاردەی تری تاڵدا دەبێت لەوانە كەمكردنەوەی نرخی دینار لەبەرامبەر دۆلار یان چاوخشاندنەوە بە پاڵپشتیی حكومەت، هەموو ئەم بڕیارانەش ئەو كەسانە باجە ئابوری و كۆمەڵایەتییەكانی دەدەن، كە خاوەن داهاتی جێگیرو خەڵكە هەژارەكەن.

درەو:  ڕاپۆتی فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەران 🔻 بەگوێرەی نوسراوی ژمارە /1/1/418 لە بەرواری 24/6/2025ی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، نوسینگەی وەزیر، بەشی بەدواداچوون، لە ڕوپێوی کۆمەڵایەتی و ئابوری خێزان لە 2023 – 2024 ڕێژەی هەژاری لەسەر ئاستی گشتی عێراق نزیکەی لە (17.5%) و لەسەر ئاستی پارێزگاکان بە جۆرێکە؛ 🔹 پارێزگای هەولێر بە ڕێژەی (5.9%)، سلێمانی (7.9%) و پارێزگای کەرکوک بە ڕێژەی (9.5%) کەمترین ڕێژەی هەژارییان تێدایە. 🔹 پارێزگای موسەننا بە ڕێژەی (43.6%)، بابل (34.4%) و پارێزگای قادسییە بە ڕێژەی (28.9%) بەرزترین ڕێژەی هەژارییان تێدایە. سەرەتا بەگوێرەی ڕاپۆتێکی فەرمانگەی توێژینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە (د. قاسم اسماعیل جاسم) لە تەموزی 2025 ئامادەی کردووە. عێراق یەکێکە لە دەوڵەتانەی بەدەست کێشەکانی هەژاری و بێکارییەوە دەناڵێنێت، کە بەهۆی چەندین هۆکاری سیاسی و ئابوری و ستراتیجییەوە گرفتەکان قوڵتردەبنەوە، بەهۆکارەکانی وەک ململانێی چەکداری، گەندەڵی، خراپی بەڕێوەبردن و پشتبەستن بە ئابوورییەکی کرێخۆر. ئەم گرفتانە کاریگەرییان لەسەر ژیانی ڕۆژانەی هاوڵاتیان هەیە و دەرفەتەکانی گەشەپێدان و سەقامگیری لە وڵاتدا سنووردار دەکەن. هەژاری سێبەری کێشاوە بەسەر لایەنە جۆراوجۆرەکانی ژیانی ئابووری، کۆمەڵایەتی، تەندروستی و ژینگەیی لە عێراقدا. بارودۆخی سیاسی و ئەمنی عێراق بووەتە هۆی تێکچوونی هەیکەلی ئابوری و دابەزینی ڕێژەی گەشەسەندن، ئەمەش هەم ڕێژەی هەژاری و هەم ڕێژەی بێکاریی زیاد کردووە. ئەم دوو دیاردەیە بەیەکەوە گرێدراون، چونکە زیادبوونی ڕێژەی بێکاری بە ناچاری دەبێتە هۆی فراوانبوونی بازنەی هەژاری. هەژاری لە عێراقدا پارادۆکسێکە لە وڵاتێکدا کە توانای سروشتی و مرۆیی گەورەی هەیە. لێرەدا پرسیارێکی گرنگ دێتە پێشەوە: ئایا هەژاری لە عێراقدا دەرئەنجامی کەمی سەرچاوە یان شکستهێنانە لە بەڕێوەبردنی سەرچاوەکان و چارەسەرکردنی دیاردەی هەژاری و ڕەهەندە جۆراوجۆرەکانی: بێبەشبوون، بێدەسەڵاتی، و پەکخستنی سەرچاوەکان.  وەزارەتی پلاندانان ڕێژەی هەژاری بە بەکارهێنانی میتۆدۆلۆژیایەک حیسابی هەژمار دەکات  کە بە (تێچووی پێداویستییەکانی بنەڕەتی – Cost – of Basit NEEDS (CBN)) ناسراوە، کە هێڵی هەژاری وەک ئاستی خەرجییەکان پێناسە دەکات کە بەسە بۆ دابینکردنی کەمترین پێداویستییە سەرەتاییەکانی خۆراکی و ناخۆراکی کە پێویستن بۆ ژیانی هەر تاکێک. بەم شێوەیە تێکڕای پشکی خەرجییەکان بۆ هەر تاکێک پێوەرە بۆ ئاستی ژیان. ڕێژەی هەژاری لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق بەگوێرەی نوسراوی ژمارە /1/1/418 لە بەرواری 24/6/2025ی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، نوسینگەی وەزیر، بەشی بەدواداچوون، لە ڕوپێوی کۆمەڵایەتی و ئابوری خێزان لە 2023 – 2024 ڕێژەی هەژاری لەسەر ئاستی گشتی عێراق نزیکەی لە (17.5%) و لەسەر ئاستی پارێزگاکان بە جۆرێکە؛ -    پارێزگای هەولێر بە ڕێژەی (5.9%)، سلێمانی (7.9%) و پارێزگای کەرکوک بە ڕێژەی (9.5%) کەمترین ڕێژەی هەژارییان تێدایە. -    پارێزگای موسەننا بە ڕێژەی (43.6%)، بابل (34.4%) و پارێزگای قادسییە بە ڕێژەی (28.9%) بەرزترین ڕێژەی هەژارییان تێدایە. بۆ وردەکاری و بەرچاوڕوونی زیاتە بڕوانە چارت و خشتەی هاوپێچ. خشتە و چارت سەرچاوە -    د. قاسم اسماعيل جاسم، نسبة الفقر في العراق لسنة 2023 – 2024، مجلس النواب، دائرة البحوث والدراسات النیابیة، قسم البحوث، تموز 2025، أغسطس 17, 2025؛ https://shorturl.at/okXZE  

  درەو:  🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، ئامارەکانی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق، تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) مانگانە بڵاو دەکاتەوە، پاڵپشت بە کۆی ئەو ئامارانەی لە (6) مانگی یەکەمی ساڵی (2025) بڵاوی کردوونەتەوە؛ 🔹 لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)دا ئامارەکان دەگاتە (171 هەزار و 846) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، بەرزترین ژمارەی هاوسەرگیری بەڕێژەی (18.3%) لە مانگی شوباتدا تۆمارکراوە، هاوکات زۆرترین هاوسەرگیری بە ڕێژەی (16%) لە سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچونەوەی بەغداد/ ڕەسافە تۆمار کراوە. کەمترین هاوسەرگیری بە ڕێژەی (13.4%) لە مانگی ئازاردا بووە، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری بە ڕێژەی (2.5%) لە پارێزگای موسەننا بووە. 🔹 هەر لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ (34 هەزار و 522) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمارکراوە. بەرزترین ژمارەی جیابوونەوە بەڕێژەی (18.7%) لە مانگی کانونی دووەمدا تۆمارکراوە، هاوکات زۆرترین جیابوونەوە بە ڕێژەی (19.2%) لە سەرۆکایەتی دادگای تێهەڵچونەوەی بەغداد/ کەرخ تۆمار کراوە. کەمترین جیابوونەوە بە ڕێژەی (14.4%) لە مانگی ئازاردا، کەمترین ڕێژەی جیابوونەوە بە ڕێژەی (1.9%) لە پارێزگای موسەننا بووە. یەکەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە (15) پارێزگاکەی عێراق بۆ نیوەی یەکەمی ساڵی 2025 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بڵاو دەکاتەوە، کۆی ئەو داتایانەی بۆ نیوەی یەکەمی (2025) بڵاویکردووەتەوە بەجۆرێکە؛ 1.    هاوسەرگیری؛ لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)دا ئامارەکان دەگاتە (171 هەزار و 846) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، بەرزترین ژمارەی هاوسەرگیری بەڕێژەی (18.3%) لە مانگی شوباتدا تۆمارکراوە، کەمترین هاوسەرگیری بە ڕێژەی (13.4%) لە مانگی ئازاردا بووە، بەجۆرێک؛ -    لە کانونی دووەمی 2025 دا، (29 هەزار و 119) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە بە ڕێژەی (16.9%) ئەو هاوسەرگیرییانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ئەنجام دراون. -    لە شوباتی 2025 دا، (31 هەزار و 411) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، بە ڕێژەی (18.3%)ی ئەو هاوسەرگیرییانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ئەنجام دراون ئەم ژمارەیەش بەرزترین تۆماری ئاماری هاوسەرگیرییە لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا. -    لە مانگی ئازاری 2025 دا، (22 هەزار و 967) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، بە ڕێژەی (13.4%)ی ئەو هاوسەرگیرییانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ئەنجام دراون ئەم ژمارەیەش نزمترین تۆماری ئاماری هاوسەرگیرییە لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا.  -    لە مانگی نیسانی 2025 دا، (28 هەزار و 853) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، بە ڕێژەی (16.8%)ی ئەو هاوسەرگیرییانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ئەنجام دراون. -    لە مانگی ئایاری 2025 دا، (31 هەزار و 274) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، بە ڕێژەی (18.2%)ی ئەو هاوسەرگیرییانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ئەنجام دراون. -    لە مانگی حوزەیرانی 2025 دا، (28 هەزار و 222) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە، بە ڕێژەی (16.4%)ی ئەو هاوسەرگیرییانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ئەنجام دراون. 2.    جیابوونەوە؛ لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)دا ئامارەکان دەگاتە (34 هەزار و 522) حاڵەتی جیابوونەوەی تۆمارکراو، بەرزترین ژمارەی جیابوونەوە بەڕێژەی (18.7%) لە مانگی کانونی دووەمدا تۆمارکراوە، کەمترین جیابوونەوە بە ڕێژەی (14.4%) لە مانگی ئازاردا بووە، بەجۆرێک؛ -    لە کانونی دووەمی 2025 دا، (6 هەزار و 448) حاڵەتی لێکهەڵوەشانەوەی خێزان و جیابوونەوە بە ڕێژەی (18.7%)ی ئەو جیابوونەوانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ڕوویداوە. ئەو ڕێژەیەش بەرزترین تۆماری ئاماری جیابوونەوەیە کە لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تۆمار کراوە. -    لە شوباتی 2025 دا، (6 هەزار و 392) حاڵەتی لێکهەڵوەشانەوەی خێزان و جیابوونەوە بە ڕێژەی (18.5%)ی ئەو جیابوونەوانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ڕوویداوە تۆمار کراوە. -    لە مانگی ئازاری 2025 دا، (4 هەزار و 974) حاڵەتی لێکهەڵوەشانەوەی خێزان و جیابوونەوە بە ڕێژەی (14.4%)ی ئەو جیابوونەوانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ڕوویداوە. ئەو ژمارەیەش نزمترین تۆماری ئاماری جیابوونەوەیە کە لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تۆمار کراوە. -    لە مانگی نیسانی 2025 دا، (5 هەزار و 665) حاڵەتی لێکهەڵوەشانەوەی خێزان و جیابوونەوە بە ڕێژەی (16.4%)ی ئەو جیابوونەوانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ڕوویداوە تۆمار کراوە. -    لە مانگی ئایاری 2025 دا، (6 هەزار و 15) حاڵەتی لێکهەڵوەشانەوەی خێزان و جیابوونەوە بە ڕێژەی (17.4%)ی ئەو جیابوونەوانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ڕوویداوە تۆمار کراوە. -    لە مانگی حوزەیرانی 2025 دا، (5 هەزار و 28) حاڵەتی لێکهەڵوەشانەوەی خێزان و جیابوونەوە بە ڕێژەی (14.6%)ی ئەو جیابوونەوانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ڕوویداوە تۆمار کراوە.  (بڕوانە خشتە و چارتی ژمارە (1))     دووەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی پارێزگاکانی عێراق بۆ نیوەی یەکەمی ساڵی 2025 لەسەر ئاستی پارێزگاکانی عێراق کە (بەغداد)ی پایتەخت دابەش بووە بەسەر دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی (رەسافە و کەرخ) لەگەڵ (14) پارێزگاکەی دیکەی عێراق جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان وەک لە چارت و خشتەی ژمارە (2) رونکراوەتەوە؛  دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق. هاوکات دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای موسەننا کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق.          

تەرازووی بازرگانی لە بەرژەوەندی عێراقدا بووە بە بڕی (2.4 ملیار) دۆلار راپۆرتی: درەو  🔻 داتا گومرگییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ئەوە ڕوندەکەنەوە، کە دابەزینی بەرچاوی بەهای هەناردەکردن، بۆ عێراق لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)دا ڕوویداوە. 🔹 هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا -کە نەوتی خاو زۆرترین پشکی پێکهێناوە-  لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2025دا گەیشتووەتە بەهای (3.1 ملیار) دۆلار. 🔹 قەبارەی ئاڵوگۆڕی ڕاستەوخۆی نێوان هەردوو وڵات لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2025 گەیشتووەتە (3.9 ملیار) دۆلار. 🔹 سەرەڕای دابەزینی ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی، تەرازووی بازرگانی لە نیوەی یەکەمی 2025دا لە بەرژەوەندی عێراقدا ماوەتەوە و بڕی (2 ملیار و 400 ملیۆن) دۆلار بووە. ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە نیوەی یەکەمی 2025 داتا گومرگییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ئەوە ڕوندەکەنەوە، کە دابەزینی بەرچاوی بەهای هەناردەکردن، بۆ عێراق لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵی (2025)دا ڕوویداوە، بە بەراورد بە نیوەی یەکەم و دووەمی ساڵی 2024. بۆ نمونە دابەزینێکی بەرچاو لە هەناردەکردنی ئۆتۆمبێل، ئامێرە کارەباییەکان، میوە، گوێز، بەرهەمە خۆراکییە ئامادەکراوەکان و گۆشت تۆمارکراوە. لەکاتێکدا هەناردەکردنی دانەوێڵە، بەرهەمە دەرمانییەکان، سووتەمەنی و لێگیراوەکانی نەوت زیادیکردووە. لەبەرامبەردا هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا -کە نەوتی خاو زۆرترین پشکی پێکهێناوە- بە بەراورد بە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024 بەڕێژەی 16% و بە بەراورد بە نیوەی دووەمی ساڵی 2024 بەڕێژەی (24%) کەمیکردووە، لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2025دا گەیشتووەتە بەهای (3.1 ملیار) دۆلار، لەکاتێکدا لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024دا گەیشتووەتە (3.6 ملیار) دۆلار و لە نیوەی دووەمی ساڵی 2024دا (3.9 ملیار) دۆلار بووە. ئۆتۆمبێل و هۆکارەکانی گواستنەوە لە ڕیزی ئەو کاڵایانەن کە زۆرترین ڕێژەی کەمبوونەوەی هەناردە تێیدا ڕوویداوەو تەنها ئۆتۆمبێلەکان نزیکەی 26%ی کۆی هەناردەکردنی ئەمریکا بۆ عێراق پێکدەهێنن. هەناردەی ئۆتۆمبێلی ئەمەریکا بۆ عێراق دابەزینی بەخۆیەوە بینی لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024 بەهاکەی (268 ملیۆن) دۆلار و لە نیوەی دووەمی ساڵی 2024دا (244 ملیۆن) دۆلار بوو بۆ تەنها (197 ملیۆن) دۆلار لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2025 دابەزیوە. قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا قەبارەی ئاڵوگۆڕی ڕاستەوخۆی نێوان هەردوو وڵات لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2025 گەیشتووەتە (3.9 ملیار) دۆلار، بەراورد بە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024 کە گەیشتبووە (4.5 ملیار) دۆلار بە ڕێژەی (15%) کەمبووەتەوە و بە بەراورد بە نیوەی دووەمی ساڵی 2024 کە گەیشتبووە (4.7 ملیار) دۆلار بە ڕێژەی 20% کەمبووەتەوە. تەرازووی بازرگانی نێوان عێراق و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەرەڕای دابەزینی ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی، تەرازووی بازرگانی لە نیوەی یەکەمی 2025دا لە بەرژەوەندی عێراقدا ماوەتەوە و بڕی (2 ملیار و 400 ملیۆن) دۆلاربووە. بەڵام ئەم زیادەیە بە بەراورد بە نیوەی یەکەمی ساڵی 2024 کە (2 ملیار 800 ملیۆن) دۆلار بووە بە ڕێژەی 18% کەمیکردووە و بە بەراورد بە نیوەی دووەمی ساڵی 2024 کە (3 ملیار دۆلار) بووە بە ڕێژەی 30% کەمیکردووە. بۆ بەرچاوڕوونی بڕوانە خشتەی هاوپێچ