مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) هەموو پەیوەندییەکی سیاسیی لەنێوان دوو دەوڵەت، یان دوو یەکەی سیاسیدا، دووجۆر لە دەسەڵات ئاراستەی دەکات. یەکەمیان پێدەگوترێت «دەسەڵاتی رەق»، دووهەمیشیان « دەسەڵاتی نەرم». پرسیارەکە ئەوەیە ئایا حوکمڕانانی هەرێم هیچ یەکێک لەم دوو جۆرە دەسەڵاتەیان لە پەیوەندییاندا بە بەغداوە هەیە یاخود نیانە و ئەوان ململانێیەک دەکەن کە جگە لە هەڕەشەی زارەکیی بەتاڵ هیچ بنەمایەکی تری نییە؟  بەلام کاتێک باس لە دەسەڵات دەکەین، باسی چ شتێک و کام دیاردە دەکەین، چۆن دەسەڵات پێناسە بکەین؟ دەسەڵات پەیوەندیی بە تواناوە هەیە، توانای ئەوەی بتوانیت کاریگەریی لەسەر ئەوانیتر بەجێبهێڵیت بۆئەوەی ئەو شتانە ئەنجامبدەن، کە تۆ دەتەوێت و دەخوازیت ئەنجامیبدەن، یان دەرنجامی کارەکەیان ئەوەبێت کە تۆ دەخوازیت و دەتەوێت. بە کورتییەکەی دەسەڵات مانای توانای کاریگەریی بەجێهێشتن لەسەر لەوانیتر بەو شێوەیەی کە تۆ دەخوازیت و دەتەوێت. لە دۆخی هەرێم و بەغدادا دەسەڵاتی هەرێم مانای توانای هەرێم لەوەدا بتوانێت کاریگەریی لەسەر بەغداد بەجەبهێڵێت وابکات بەغداد بە جۆرێک بڕیارەکانی بدات، لەگەڵ خواست و ویستەکانی هەرێمدا یەکبگرێتەوە.   وەک وتمان دەسەڵات دوو جۆری هەیە، «دەسەڵاتی رەق» و «دەسەڵاتی نەرم». هەرچی «دەسەڵاتی رەق»ە هێما بۆ ئەو جۆرانە لە دەسەڵات دەکات، کە لایەنێک وەک هێزێکی رەق هەەیەتی، لەوانەش بۆنموونە، «دەسەڵاتی سەربازیی» کە زۆرجار دەتوانێت فشاری گەورە دروستبکات و رۆڵی یەکلاکەرەوەش لە بەلاداخستنی ناکۆکیی و قەیرانەکاندا بگێڕێت. بۆ نموونە، لە ڕێگای دەسەڵات و هێزی سەربازییەوە بەرامبەرەکەت ناچاربکەیت ئەو شتانە بکات کە تۆ دەخوازییت بکرێن. «دەسەلاتی ئابوریی»ش دەچێەتەوە ناو بواری «دەسەڵاتتی رەق»ەوە. ئابوریش دەتوانیت کاریگەری گەورە لەسەر بەرامبەر بەجێبهێڵێت، جا یان لەڕێگای کڕینی وەلائی بەرامبەرەکەوە، تا ئەو شوێنەی بیکەیتە پاشخانی ئابووری خۆت و وایلێبکرێت نەتوانێت دەست لە پشتبەستن بەو ئابورییە هەڵبگرێت. یاخود لە ڕێگای گەمارۆدان و بایکۆتی ئابورییەوە فشاری راستەوخۆ لەسەر بەرامبەر دابنرێت. «دەسەڵاتی دیپلۆماسیی»ش دەتوانێت وەک «دەسەڵاتی رەق» ئامادەبێت و کاربکات. بایکۆتی دیپلۆماسی، بۆ نموونە، دەتوانێت ئامرازێکی گرنگ و راستەوخۆی دانانی کاریگەریی و فشاربێت لەسەر هێزی بەرامبەر.  بە بۆچونی من لە پەیوەندیدا بە هەرێمەوە، هەرێم خاوەنی هیچ یەکێک لەم «دەسەڵاتە رەق»انە نییە لە پەیوەندیدا بە بەغداوە، کەچی بەپێچەوانەوە بەغدا خاوەنی هەر سێ جۆرەکەی دەسەڵاتی رەقە لە پەیوەندیدا بە هەرێمەوە. هەرچی «دەسەڵاتی نەرم»ە هێما بۆ شێوازێکی تری دەسەڵات دەکات جیاواز لە «دەسەلاتی رەق». «دەسەڵاتی نەرم» بریتییە لە هێز و توانای ئەو بەها و نرخە سیاسیی و ئەخلاقیی و کولتورییانەی لەناو مۆدێلی دەسەڵات و شێوازی حوکمڕانییەوە سەرچاوە دەگرێت و بڵاودەبێتەەوە. ئیشکردنی ئەو بەها و نرخ و مۆدێلە حوکمڕانییە وەک ئایدیالێک، کە شوێنی رێز و پێزانین و نرخ بۆدانان بێت. کولتوری ئەو مۆدیلەی حوکمرانییە، سیاسەتەکانی، هەلسوکەوتەکانی، ئەو بەهایانەی کە دروستیکردون و کاریان پێدەکات، خاوەنی قورسایی و نرخی تایبەتبن و جۆرێک لە ڕێزبۆدانان و بەرزنرخاندن بسەپێنن. ئەم شتانە دەتوانن تا ئەو شوێنە بڕۆن  بەرامبەر نەتوانێت پەلاماری ئەو مۆدێلە ئینسنایی و ئەخلاقیی و  فەرهەنگییە بدات کە دروستکراوە. «دەسەڵاتی نەرم» پەیوەندیی بە توانای کاریگەری دانان لەسەر کەسانی ترەوە هەیە تا ئاستی داڕشتنی حەز و ڕەفتارەکانیان. دروستکردنی ئەم کاریگەریەش لە ڕێگای هێزی سەربازیی و ئابوریی و دیبلۆماسییەوە نا، بەڵکو لە ڕێگەی سەرنج ڕاکێشان و ئیعجابەوە. لەوانەش بوونی بەهاکانی سیستمێکی دیموکراسی، رێزگرتنی مافەکانی مرۆڤ، سەروەری یاسا، سەربەخۆیی دەزگاکان، ئازادیی رادەربڕین و ویژدان، هتد.. ئەم جۆرە بەهایانە دەتوانن وەک سەرچاوەی بوونی شەرعییەت و وەک بەهای قابیلی ستایشکردن و سەرنج ڕاکێشان، ببینرێن و سەیربکرێن. بەکورتیی، هێزی نەرم بریتیە لە توانای بردنەوەی دڵ و دەروونی ئەوانیتر.  بێگومان باشترین شتێک دەسەڵاتێکی سیاسیی بتوانێت ئەنجامیبدات، بەکارهێنانی هەردوو شێوازەکەی دەسەڵاتە بەیەکەوە و بەهێزکردنی ئەمیانە بەویتریان.  بەڵام، لەم ئاستەشدا ئایا هەرێم خاوەنی «دەسەڵاتی نەرم»ە لە بەرامبەر بەغدادا؟ بەبۆچونی من هەرێم خاوەنی ئەم «دەسەڵاتە نەرم»ەش نییە و ئەوەی دروستکراوە هەڵگری هیچ یەکێک لەو بەها پۆزەتیڤانە نییە، کە توانای بردنەوەی دڵ و دەرونی کەسانیتری هەبێت. بە کورتییەکەی، هەرێم لە پەیوەندیدا بە بەغداوە خاوەنی هیچ فۆرمێک لە فۆرمەکانی «دەسەڵات رەق» و «دسەڵاتی نەرم» نییە. واتە نەهێزە سەربازییەکەی و نەهێزە ئابورییەکەی و نە هێزە دیبلۆماسییەکەی توانای دانانی فشاری راستەقینەیان لەسەر عێراق وەک دەوڵەت نییە. نە هێزە نەرمەکەشی هێزێکە بتوانێت رێز و ئیعجاب بەسەر بەغدا، یان بەسەر هەرشوێنێکی دیکەدا، بەسەپێنێت.  هێزە سەربازییەکەی هەرێم تەنها  دەرقەتی خەڵکە مەدەنییە بێچەک و نائومێدەکەی ناو هەرێم دێت. دەتوانێت ناڕەزاییە ناوەکییە نارێکخراوەکانی ناو هەرێم سەرکوت بکات. ئەم یان ئەو رۆژنامەنووس و چالاکەوان بفڕێنێت و بزربکات. لە دەرەوەی ئەمانەدا هێزە سەربازییەکەی هەرێم، هێزی دانانی فشار لەسەر هیچ یەکێک لە دەوڵەتانی ناوچەکە نییە. ئابوریی هەرێمیش بە هەمانشێوە ئابورییەک نییە بتوانێت فشار دروستبکات، لانیکەم لەو فۆرمەی ئێستایدا کە بووە بە ئابورییەکی حیزبیی و بنەماڵەیی و لۆژیکی قازانجی حیزب و بنەماڵە ئاراستەی دەکات. ئەوە با باسی دەسەڵات و هێزی دیبلۆماسی هەر نەکەین، کە بەشی هەرەزۆری قۆرخکراوەی نوخبە خێزانییە حوکمرانەکەی هەرێمە. کەچی بە پێچەوانەوە، دەوڵەتی عێراقی توانای بەکارهێنانی هەر سێ فۆرمەکەی «دەسەڵاتی رەق»ی بەرامبەر بە هەرێم و بنەماڵە حوکمڕانەکانی ناو هەرێم هەیە.  هێزی میلەتی ئێمە و هێزی بزاوتە سیاسییەکانی، لە بوونی ئەو دەسەڵاتە رەقانەدا نەبووە. بەڵکو هێزی میلەتی ئێمە هێزی بەرگریکردنی بووە لە پێگەی خۆی وەک «بەکەمینەکراوێکی چەوساوە و بێمافکراو» لەناو کۆمەڵەک دەوڵەتی هار و توندوتیژدا کە هەڵگری توانای پیادەکردنی جینۆسایدن. هێزی میلەتە هێزێکی رەمزیی بووە، کە لە بەگریکردنەوە لە ماف و لە دادپەروەریی و لە رێز و لە کەرامەتی ئینسانییەوە هاتوە. بەم مانایە هێزی میلەتی ئێمە لە فۆرمی «دەسەڵاتی نەرم»دا ئامادەبووە و کاریکردوە. ئەوەی لە دونیای دوای راپەریندا دەسڕدرێتەوە و وێران دەبێت، ئەوەی دەکەوێت و هەنگاو بە هەنگاو و بەشێوەیەکی سیستامتیکی بێنرخ دەبێت، ئەو «دەسەڵاتە نەرم»ەیە کە لە هەناوی «مەسەلەی کورد»ەوە وەک مەسەلەی گەلێکی چەوساوە و بێمافەوە، سەرچاوەی گرتوە.  مۆدێلی حوکمڕانیی قۆرخکراو بۆ بنەماڵەکان، ئەو فۆرمە لە سیاسەتی ناوەکییکە  پڕ لە ناکۆکیی خوێناویی،  ئەو عەقڵەیتی قۆرخکردنی سەرجەمی دەزگا بیرۆکراسییەکان و سەرجەمی پێگەکان، ئینجا ئەو هەموو دزیی و جەردەیی و گەندەڵیی و خراپ بەکارهێنانەی دەسەڵات، ئەو سیاسەتی نائومێدکردنە گەورەیەی دروستکراوە،  ئینجا هێنانەۆێشەوەی ئەو لەشکرە لە ئەمیر و ئەمیرەی گەنج کە خاوەنی تەلەفیزیۆن و رێکخراوە و زانکۆک و ناوەندی تری تایبەت بەخۆیانن، هتد.. هەموو ئەمانە بەشدارن لە بەسفرکردنی «دەسەڵاتی نەرم» لە هەرێمدا. ئەوە با واز  لە تەپینی دۆخی مافەکانی مرۆڤ و دۆخی ئازادییەکان و مەسەلەی دەستگۆڕکێی دەسەڵات و رێزنەگرتنی لانی هەرەکەمی بەها دیموکراسییەکان، بهێنین کە ئەزموونەکایان لەناوەوەڕا بنکۆل و بێنرخ و بێمانا کردوە و بەرلەوەی لەبەرچاوی دنیای دەرەکیدا بشکێت، لەبەرچاوی خەڵکی هەرێمەکە خۆیدا شکاوە.     هەموو ئەمانە وادەکەن ئەو «دەسەڵتە نەرم»ەی کە مەسەلەی کورد، وەک مەسەلەی بەرگریکردنی میلەتێک لە مافە سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و فەرهەنگییە سەرەتایی و سەرەکییەکانی خۆی، هەڵگری بوو،  بەتەواوی وێران ببن و وێنەیەکی تەواو پێچەوانە بەم مەسەلەیە ببەخشن. ئێستا وێنەی هەرێمەکە و حوکمڕان و دەسەڵاتدارە کوردەکانی، هەم لە بەغدا و هەم لە شوێنانی تردا، وێنەی هەرێم و حوکمڕانییەکی تەواو نادیموکراس و خۆسەپێنی کۆمەڵێک بنەماڵەی سیاسییە، کە هێندەی لاساییکردنەوەیەکی کۆمیدییانەی مۆدێلی شێخنشینە نەوتاوییەکانی خەلیجە، هێندە بەرجەستەکەری ئەزموونی میلەتێک نییە زیاد لە سەد ساڵ بۆ بەرگریکردنی لە ماف و ئازادیی و کەرامەت، خەباتی کردبێت . ئەوەی لە دوای راپەڕینەوە هەنگاو بە هەنگاو و وێستگە بە وێستگە دروستدەکرێت، هێما بۆ ئەزموونێکی سیاسیی دەکات کە نرخ و بەهای ئەخلاقیی نەماوە و  ناتوانێت شەڕی بردنەوەی دڵ و دەرونیی هیچ کەسێک بکات، بە زۆرینەی خەڵکی کوردستان خۆشیانەوە.  بۆیە هەڕەشەکردن و خۆگیڤکردنەوە و قۆڵ بادانی بەغداد، یان هەر هێزێکی دیکە لە ناوچەکەدا، جگە لە سەرچڵیی و موغامەرەیەکی ناعەقڵانیی و نابەرپرسیار، جگە لە هەڵچونێکی سایکۆلۆژیی بیمار، شتێکی دیکە نییە. هەموو گرژکردنەوەیەکی پەیوەندیی هەرێم لەگەڵ بەغدادا جگە لە لاوازبوونی زیاتری هەرێم و لەدەستدانی زیاتر و زیاتری مافە دەستورییەکان، هاوکات جگە لە بێنرخکردنێکی گەورەی دەسەڵاتی نەرمی «مەسەلەی کورد» وەک مەسەلەی میلەتێکی چەوساوە، شتێکی دیکەی لێ سەوز نابێت. ئەوەیش کە لەم دۆخەدا زیانی بەردەکەوێت و لەپێش هەمووانە دەپێکرێت، دانیشتوانی خودی هەرێمەکە خۆیانن، نەک بنەماڵە سوڵتانییە حومکڕانەکان. پرسی رادەستکردنی داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم و دۆسییەی مووچەی فەرمانبەرانی و تەوتینكردنیان شتگەلێک نییە بە دەستڕاوەشاندن و هەرەشەی بێبنەما و خەونی سوڵتانیانە چارەسەربکرێت. دۆخی خراپی خەڵکی کوردستان بەتەنها ئەم یان ئەو سیاسیی لە بەغدا لێی بەرپرسیار نییە، بەڵکو بە پلەی یەکەم ئەو لۆژیکە سوڵتانیی و بنەماڵییە لێی بەرپرسیارە کە هەموو جومگەکانی حوکمڕانیکردنی لە هەرێمدا وێران کردوە و هەم شتێکی بەناوی «دەسەڵاتی رەق» و «دەسەلاتی نەرم»ی هەرێمەکەشەوە نەهێشتۆتەوە. گەشەدان بەم دوو فۆرمە گرنگەی دەسەڵات پێویستی بە عەقلانیەتی سیاسیی و شەفافیەت و لانی هەرەکەمی دادپەروەریی کۆمەڵیەتیی و متمانەی هەمەلایەنە هەیە، نەک بە دەستڕاوەشاندن و خۆگیڤکردنەوەی بۆش و بەتاڵ.   

درەو: بڕیارە سبەینێ مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە پیرمام كۆببنەوە، كۆبوونەوەكە بەبەشداری مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەبێت. سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند: بۆ یەكخستنی هەڵوێست و یەكدەنگی سەبارەت بە كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغداد و پرسی موچەو نەوت، سبەینێ هەردوو مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە پیرمام كۆدەبنەوە، كۆبوونەوەكە بە ئامادەیی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەبێت. ماوەی (73) رۆژە موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان موچەیان وەرنەگرتووەو هەرموو لیژنەو وەفد و كۆبوونەوەكان لەسەر ئەو پرسانە شكستی هێناوە هەرچەند دوێنێ شەو بارەگای بارزانی لە راگەیەندراوێكدا وتی هەوڵ هەیە بۆ چارەسەر، بەڵام بەپێی زانیارییەكان هەوڵەكان هەوڵی جدی نین بۆ رێككەوتن تەنیا هەوڵ هەیە بۆ ئەوەی موچەیەك رەوانە بكرێت.  

    درەو: (ئاییندەی ژینگە) گۆشەیەكی هەفتانەیە مەعروف مەجید سەرۆكی رێكخراوی ئاییندە بۆ پاراستنی ژینگە رۆژانی شەممە بۆ (درەو) دەینوسێت 🔹 ڕێژەی سەوزایی لە هەرێمی کوردستاندا لە (15%)ـەوە بۆ زیاتر لە (20%) بەرزبووەتەوە. 🔹 لە ڕووپێوی ساڵی (2015)، کۆی گشتی ڕووپۆشی سەوزایی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان (12.44%) بوو. 🔹 ڕێژەی سەوزایی ناو پایتەخت (19.8%)ە بۆ ساڵی (2025)، جیاوازی ڕێژەکە لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا لە (9.1%)ەوە بۆ (19.8%) هەڵکشاوە. 🔹 بەپێی داتاکانی بەڕێوەبەرایەتیی باخچەکانی سلێمانی، ڕووبەری سەوزایی (12 ملیۆن و 780 هەزار) مەتر دووجایە و بەمەش ڕێژەی سەوزایی (19.6%)ە، بە پێی ڕوپێوی ساڵی (2015) ڕێژەی سەوزایی سلێمانی (9.1%)بووە. 🔹 ڕێژەی سەوزایی سنووری پارێزگای دهۆک (12%)یە، لە کاتێکدا ڕووپێوی ساڵی (2015) ئاماژە بە (27.60%) بە گشتی سنووری پارێزگاکە دەکات. 🔹 لە ساڵی (1980) ژمارەی دانیشتوانی عێراق نزیکەی (14 ملیۆن) کەس بووە و (33 ملیۆن) دارخورمای هەبوو، بەڵام لە ئستادا ژمارەی دانیشتووانی عێراق گەیشتووەتە (46 ملیۆن) کەس و تا ساڵی (2018) ژمارەی دارخورماکان لە عێراقدا دابەزیون بۆ (16 ملیۆن). 🔹 لە مانگی ئابی ساڵی (2023) وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق ئاشکرای کرد کە وڵاتەکەی زیاتر لە (82 هەزار) دۆنم زەوی کشتوکاڵی لەدەستداوە. 🔹 لە پێش ساڵی (2003) عێراق هیچ کات ڕێژەیی سەوزایی (40%) کەمتر نەبووە بەڵام لە ئێستادا دابەزینی بەرچاوی بە خۆوە بینیوەو گەیشتووە بە (15%).   سەرەتا داتاکانی تایبەت بە ڕێژەی سەوزایی لەسەر ئاستی وڵات بە گشتی و پارێزگاکانی ناوەڕاست و خواری  عێراق، بەهەرێمی کوردستانیشەوە، وەکو پێویست لەبەر دەست نین، ئەوەی هەیە زانیاری کەم و کورتن و ئەوەشی بەردەستبێت زۆرجار ئامار و ڕووپێوی نوێ نیە، بۆیە بە ناچاری پشت بە ئامار و ڕووپێوییە کۆنەکان دەبەسترێت. ئەگەرچی هەرێمی کوردستان بەراورد بە شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق لە ڕووی ڕێژەی سەوزاییەوە دۆخی باشترە، هەر چەندە ئەو ئامارە فەرمییانەی ئەوە دەسەلمێنن بۆ (10)ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێنەوە. بەشی زۆری هۆکارەی کەمی ڕێژەی سەوزایی ئەوەیە، ئەم وڵاتە تووشی کێشەی ژینگەییەکانی وەک وشکەساڵی، بیابانبوون، و کەمی سەرچاوەکان بووەتەوە، بەڵام بەپێی زانیارییە گشتییەکان و لێکۆڵینەوەکانی پێشوو، دەتوانین هەندێک زانیاری سەرەتایی لەم شیکارییەدا پێشکەش بکەین. ڕێژەی سەوزایی گشتی لە هەرێمی کوردستان بەپێی ڕوپێوییەک کە لەلایەن وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوە ئاوییەکانی هەرێمی کوردستانەوە ئەنجام دراوەو مێژووەکەی بۆ ساڵی (2015) دەگەرێتەوە، بەگشتی ڕێژەی سەوزاییی لە هەرێمی کوردستان نزیک بۆتەوە لە (12%)یە. ڕوپێوییەکە پارێزگاکان و قەزا و ئیدارە سەربەخۆکانی بەم شێوەیە دیاری کردووە. ڕووبـەری ڕووپـۆشی سـەوزایی پارێزگای هەولێر (هەزار و 359 و پۆینت 75) کیلۆمەتر دووجایە، لە کاتێکدا و ڕووبـەری گشـتی پارێزگاكە (15 هەزار و 38 و پۆینت 93) کیلۆمەتر دووجایە، واتە: ڕێـژەی ڕووپـۆشی سـەوزایی لـە پارێزگای هـەولێر (9.05%).  هاوکات ڕێـژەی ڕووپـۆشی سـەوزایی لـە پارێزگای سـلێمانی (9.1%) كە دەكاتە (هەزار و 426 و پۆینت 24) کیلۆمەتر دووجای لـە كـۆى گشـتی ڕووبـەری پارێزگاكـە كە (15 هەزار و 654 و پۆینت 62) کیلۆمەتر دووجایە. هـەروەها ڕووبـەری ڕووپـۆشی سـەوزایی لـە پارێزگای دهـۆك ڕێژەکەی دەگاتە (27.6%) کە دەکاتە (3 هەزار و 52 پۆینت 6) کیلۆمەتر دووجا لـە كـۆى گشـتی ڕووبـەری پارێزگاكـە كـە (11 هەزارو 66) کیلۆمەتر دووجایە. ڕێـژەى ڕووپـۆشی سـەوزایی لـە پارێزگای هـەڵەبجە (10.04%)ە كـە دەكاتـە (91 پۆینت 28) کیلۆمەتر دووجا لـە كـۆى گشـتی، ڕووبـەری پـارێزگاكە كـە (909 پۆینت 20) کیلۆمەتر دووجایە.  بەڵام ڕێـژەی ڕووپـۆشی سـەوزایی لـە ئیداره‌ی گەرمیان (4.4%) كـە دەكاتە (341 و پۆینت 11) کیلۆمەتر دووجا لـە كـۆى گشـتی ڕووبـەری ئـیداره‌ی گەرمیان كـە ( 7هەزار و 711 پۆینت 05) کیلۆمەتر دووجایە.  چارتی ژمارە (1)     ڕووپۆشی سەوزایی لەسەر ئاستی قەزاکانی هەرێمی کوردستان بە پێی ئەنجامەكانی پڕۆژەی ڕووپێوی ڕووپۆشی سەوزایی بەشی دووەمی ڕووپێوی ساڵی (2015)، کۆی گشتی ڕووپۆشی سەوزایی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان (12.44%).  بەرزترین ڕێژەی سەوزایی دەكەوێتە قەزای میرگەسوور بە ڕێژەی (21.65%). قەزای پێنجوێن بە ڕێژەی (18.53%). لەكاتێكدا كەمترین ڕێژەی ڕووپۆشی سەوزایی دەكەوێتە قەزای مەخمور بە ڕێژەی (2.49%). هەروەها بەرزترین ڕێژەی ڕووپۆشی سەوزایی لە پڕۆژەی ڕووپێوی پارێزگای دهۆك ساڵی (2014) دەكەوێتە قەزای ئامێدی و نزمترین ڕێژەش دەكەوێتە قەزای بەردەڕەش. (چارتی ژمارە (2)) ڕێژەی سەوزایی لەسەر ئاستی قەزاکان ڕووندەکاتەوە. چارتی ژمارە (2) بەپێی بەدواداچوونەکانمان سەبارەت بە ڕێژەی سەوزایی و ژمارەی باخچە و بلوار و ژمارەی درەختەکان بۆ ساڵی (2024 -2025) بەم شێوەیەی خوارەوەیە. گەشەی ڕێژەی سەوزایی لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر بەپێی ئامارێکی فەرمی بەڕێوەبەرایەتی ئەندازەی پارکەکانی پارێزگای هەولێر، لە ئێستادا بەم شێوەیەیە. -    ڕێژەی سەوزایی ناو پایتەخت (19.8%) کە ئەمە تازەترین ئامارە بۆ ساڵی (2025) واتە جیاوازی ڕێژەکە ئەمەیە لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا لە (9.1%)ەوە بۆ (19.8%) هەڵکشاوە. -    بەپێی ئاماری هەمان بەڕێوەبەرایەتی، لە ماوەی ساڵانی (2019 - 2025) تەنها لە ناوەندی پارێزگای هەولێر( 522 هەزار و 670) نەمام و (370 هەزار و 862) ڕوێنراون. -    ساڵی (2019)؛ •    چاندنی دار گەشتووە (60 هەزار) دارو دەوەن. •    چاندنی گۆڵ گەیشتووە  بە (80 هەزار) گۆلی جۆراو جۆر •    ڕووبەری چاندنی دار (48 هەزار و 166) مەتر دووجا گۆڕەپانی نوێ و دارستان و دوورگەی سیاج. -    ساڵی (2020)؛  •    چاندنی دار(93 هەزار و 200) دارو دەوەن. •    چاندنی گوڵ (75 هەزار و 100) گۆلی جۆراو جۆر. •    ڕووبەری چاندنی دار ( 316 هەزار و 625) مەتر دووجا گۆڕەپانی نوێ و دارستان و دوورگەی سیاج. -    ساڵی (2021)؛  •    چاندنی دار(70 هەزار) دارو دەوەن. •    چاندنی گوڵ (80 هەزار) گۆڵی جۆراو جۆر. •    ڕووبەری چاندنی دار (90 هەزار و 930) مەتر دووجا گۆڕەپانی نوێ و دارستان و دوورگەی سیاج. •    سەوزایی شەقامی 120 م هەولێر ڕووبەری شەقامی 120 مەتر هەولێر = 260 هەزار م2. -    ساڵی (2022) •    چاندنی دار: (90 هەزار و 100) دار و دەوەن. •    چاندنی گوڵ: (34 هەزار و 300) گوڵ. -    لە بەرواری 1/1/2023 تاوەکو 1/1/2024 •    چاندنی دار: (78هەزار و 100) •    چاندنی گوڵ: (35 هەزار و 648)گوڵ لە( 93) جێگای جیاجیای ناو شاری هەولێر چاندراون. -    لە بەرواری 1/1/2024 تاوەکو 1/1/2025 •    چاندنی دار: (131 هەزار و 270)دار. •    چاندنی گوڵ: (65هەزار و 814) گوڵ. كۆی گشتی دار لە ماوەی 6 ساڵ ( 522 هەزار و 670) كۆی گشتی گوڵ لە ماوەی 5 ساڵ (370 هەزار و 862) هەر بەپێی ئاماری ئەندازەی پارکەکان لە ناوەندی شاری هەولێر، (644) پارک و باخچە و بلوار بونیان هەیە.  لە پارک و باخچە گەورەکان (51 هەزار و 30)درەخت بونیان هەیە.  لە بلوار و ناوەندە سەربەخۆکان (111 هەزار و 173) نەمام و درەخت بونیان هەیە. کۆی گشتی دەکاتە (ملیۆنێک و 379 هەزار و 470) نەمام و درەخت تا بەرواری  ناوەڕاستی ساڵی 2025. ئامار و داتا و گەشەی ڕێژەی سەوزایی پارێزگای سلێمانی لە ئێستادا شاری سلێمانی خاوەنی (511) باخچە، (7)پارک، ژمارەی بلوار (85) و (1) نەمامگەی تایبەت هەیە. ژمارەی دار و درەخت و نەمام لە شارەکەدا، نزیک بۆتەوە لە (3 ملیۆن). بەپێی داتاکانی بەڕێوەبەرایەتیی باخچەکانی سلێمانی، ڕووبەری سەوزایی لەو پارێزگایە (12 ملیۆن و 780 هەزار) مەتر دووجایە و بەمەش ڕێژەی سەوزایی (19.6%)ە، بە پێی ڕوپێوی ساڵی (2015) ڕێژەی سەوزایی سلێمانی(9.1%) بووە. -    ژمارەی دار و گوڵ و دەوەن بۆ ساڵی (2019):  (32 هەزار و 600). -    ژمارەی دار و گوڵ و دەوەن بۆ ساڵی (2020): (36 هەزار و 711). -    ژمارەی دار و گوڵ و دەوەن بۆ ساڵی (2021): (42 هەزار و 383). -    ژمارەی دار و گوڵ و دەوەن بۆ ساڵی (2022): (53 هەزار و 336). -    ژمارەی دار و گوڵ و دەوەن بۆ ساڵی (2023): (93 هەزار و 657). -    ژمارەی دار و گوڵ و دەوەن بۆ ساڵی (2024): (40 هەزار و 851) (1 تا مانگی 5). -    کۆی گشتی ژمارەی (299 هەزار و 538)  نەمام بۆ ساڵەکانی (2019) تا (2024/6/1). -    ژمارەی ڕووبەری گشتی سەوزکردن (410 هەزار و 114) بۆ ساڵەکانی (2019) تا (2024/6/1).  ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی شاری دهۆک ڕێژەی سەوزایی سنووری پارێزگای دهۆک (12%)یە، لە کاتێکدا ڕووپێوی ساڵی (2015)  ئاماژە بە (27.60%) بە گشتی سنووری پارێزگاکە دەکات، ڕێژەی سەوزایی دارستانە خۆڕسکەکانی دەورووبەرى سەرووی (50%)ە. ژمارەی پارکەکانی (168) پارکە، ڕووبەری سەوزایی بلوارەکان ( 199 هەزار) مەتر چوارگۆشەیە. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی شاری هەڵەبجە لە کاتی ڕوپێوی ساڵی (2015)هەڵەبجە قەزابوو، لە ئێستادا، ئەو شارە بۆتە پارێزگا، بە پێی بە دواداچونەکانمان، ڕێژەی سەوزایی ناوەندی پارێزگاکە زیاد لە (15%)یە لە ئێستادا سەرقاڵی وەرگرتنی زانیاری وردترن، بە پێی ڕوپێوی ساڵی 2015 ڕێژەکە (10.04 )بووە هەروەها ژمارەی باخچە و پارکەکان (37) پارک و بلوارەکان (17)یە. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای کەلار بە پێی ئامارێکی سەرۆکایەتی شارەوانی کەلار، ڕێژەی سەوزایی لە ناوەندی قەزاکە دەگاتە (8.5%) بە پێی ڕووپێوی ساڵی( 2015) ئێستا ڕێژەکە بووە بە (5.50%). هەروەها خاوەنی (68) باخچە و (25)بلوار و (4) دارستانی دەستکردە. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی ئیدارەی سۆران. بە پێی ئامارێکی فەرمانگەی ژینگەی ئیدارەی سۆران، ڕێژەی سەوزایی ناوەندی قەزاکە (7%)ە، هەرچەندە ئەم ڕووپێوییە توێژینەوەیەک ئاماژەی پێدەدات. لە ڕوپێوی ساڵی 2015 ڕێژەی سەوزایی قەزاکە (11.38)بووە. سەبارەت بە باخچە و بلوارەکان، له‌ كۆی (39) گه‌ڕه‌كی قەزای سۆران ته‌نیا (9) گه‌ڕه‌ك باخچه‌ی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌یه‌ ئه‌مه‌ش ده‌كاته‌ (23%) گه‌ڕەكەکانی قەزای سۆران. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای چەمچەماڵ بە پێی ئامارێکی سەرۆکایەتی شارەوانی چەمچەماڵ. ڕێژەی سەوزایی لە ناوەندی قەزاکە گەیشتووە بە (12%) لە کاتێکدا ساڵی 2015 ڕێژەکە (4.82%)بووە. هەروەها خاوەنی (36) باخچە و پارکن، (9) بلوار بە درێژایی، (152 هەزار و 140)مەتر دووجا. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای ڕانیە بەپێی ئامارێکی بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەکانی ئیدارەی ڕاپەڕین، ڕێژەی سەوزایی ناوەندی قەزای ڕانیە (7.8%)، ڕوپێوی ساڵی (2015) ئاماژە بەوە دەکات ڕێژەی ئەوکات (10.23%)، بە کۆی سنوورەکە، بەڵام ئێستا ڕێژەکە (27.38%). هەروەها ژمارەی باخچەکان (49) و ژمارەی بلوارەکان (16)یە. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای قەڵادزێ ڕێژەی سەوزایی ناوەندی قەزاکە (7.5%). ژمارەی پارک و باخچەکان (32) و بلوار(14)یە. کۆی گشتی ڕێژەی سەوزایی (13) شارەوانی لە سنوری ئیدارەی ڕاپەڕین (27.38%). هەروەها خاوەنی (175) باخچە و (13) پارک و (60) بلوارن. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای چوارتا بەپێی ئاماری بەشی باخچەکانی قەزاکە، ڕێژەی سەوزایی ئێستای ناوەندی قەزا(23%) زیاتری تێپەڕاندووە، ڕوپێوی ساڵی (2015) بریتی بووە لە(13.22%)، ژمارەی باخچەکانی ناوەند(11) ژمارەی بلوارەکان(3) بلوار بە درێژایی 600 مەتر، ژمارەی درەختی ناو قەزاکە، (3600).. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای بازیان. بەپێی ئاماری بەشی باخچەکانی سەرۆکایەتی شارەوانی بازیان، ڕێژەی سەوزایی(12%)یە، لە ڕوپێوی ساڵی (2015) بازیان بەو پێیەی قەزا نەبووە دیاری نەکراوە،  لە سنوری ناوەندی قەزاکە، (6) باخچەو (5) بلوار بە درێژایی(28)کیلۆمەتر  (7)سیاج به دار و نەمام بونی هەیە. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای سەیدسادق. بەپێی ئاماری بەشی باخچەکانی سەرۆکایەتی شارەوانی سەیدسادق، ڕێژەی سەوزایی ناوەندی قەزا(10.6)ە. بە پێی ڕووپێوی ساڵی 2015، (5.66%)ە، لە سنوری ناوەندی قەزاکە، (7) باخچە بەڕوبەری، 38دۆنم بونی هەیە، هەروها (6) بلواریش بونیان هەیە بە ڕووبەری(23450)م2، ژمارەی ئەو درەختانەی لەسەر شەقامەکانن(8000)دانەن. ئامار و داتای ڕێژەی سەوزایی قەزای کفری. بەپێی ئاماری بەشی باخچەکان، ڕێژەی سەوزایی(9.5%) لە ئێستادا، بەپێی ڕوپێویساڵی 2015 ڕووبەری سەوزایی(4.7) بووە، ژمارەی باخچەکانی ناوەندی قەزاکە، (74) ژمارەیبلوارەکانیش(18)دانەن. ڕێژەی سەوزایی عێراق لە ئێستا و ڕابردوودا لە ساڵی 1980 ژمارەی دانیشتوانی عێراق نزیکەی (14) ملیۆن کەس بووە. لەبەرامبەردا (33 ملیۆن) دارخورمای هەبوو، نیوەیان لە بەسرە بوو، جگە لەوەش درەختی هەمیشە سەوزی وەک یوکالیپتوس و چەندین جۆر درەختی تری سێبەر و جوانکاری و میوە هەبوو. بەڵام لە ئستادا ژمارەی دانیشتووانی عێراق زیاتر لە نیوە زیادی کردووە و گەیشتووەتە (46 ملیۆن) کەس. سەرەڕای زۆربوونی دانیشتوانەکەی ژمارەیەکی زۆر  دارخورما بەهۆکاری جیاواز لەناوچوون، بەهۆی شەڕ و زۆربوونی سنووری شارەکان و  بەهۆی شەڕ و فراوانبوونی شارەکان و گۆڕانی کەشوهەواوە. بەپێی ئامارە نافەڕمییەکان تا ساڵی (2018) ژمارەی دارخورماکان لە عێراقدا دابەزیوون بۆ (16) ملیۆن.  عێراق بە گشتی لەم ساڵانەی دوایی ڕووبەری سەوزایی کەمی هەبوو بەهۆی کەشوهەوای وشک و کەمی بارانبارین و زۆربەی خاکەکەی بیابانە، بە تایبەتی لە ناوچەکانی باشوور و ڕۆژئاوا، لە ساڵانی ڕابردوودا، حکومەتی عێراق هەوڵی داوە ڕێژەی سەوزایی زیاد بکات، بە چاندنی نەمام و دروستکردنی پارکەکان، بەڵام ئەم هەوڵانە تووشی کێشەی دارایی و کەمی ئاو بوونەتەوە. زیاتر لە دوو دەیە بەغدا و شارەکانی دیکە شایەتی پێشێلکاری بەرچاوی نەخشە ڕەسەنەکانیان بوون، لەوانە دەستبەسەرداگرتنی هەندێک شوێنی سەوزایی و گۆڕینی بۆ بینای بازرگانی و نیشتەجێبوون.  ئەمەش بووەتە هۆی قەرەباڵغی دانیشتووان و شێواندنی شارەکان و تێکچوونی کوالیتی خزمەتگوزارییەکان. بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانان، نزیکەی (11 ملیۆن) کەس لە بەغدا دەژین، لە کۆی گشتیی دانیشتوانی عێراق کە (42) ملیۆن کەسە، زۆربەیان لە ناوچەکانی ڕۆژهەڵات و ناوەڕاستی پایتەخت دەژین، لە کاتێکدا وڵات بە دەست قەیرانێکی خنکاندنی خانووبەرە دەناڵێنێت، ئەمەش بووەتە هۆی لە دەستدانی ڕووبەری سەوزایی شارەکە. لە مانگی ئابی ساڵی (2023) وەزارەتی کشتوکاڵ ئاشکرای کرد کە وڵاتەکەی زیاتر لە (82 هەزار) دۆنم زەوی کشتوکاڵی لەدەستداوە لە ئەنجامی ئەو شتەی کە بە "ئۆپەراسیۆنی بولدۆزەری سیستماتیکی" وەسفی کردووە کە زەوییە کشتوکاڵییەکان و باخەکانی میوە دەکاتە ئامانج، ئەمەش بووە هۆی بەرزبوونەوەی ڕێژەی بیابانبوون و کەمبوونەوەی بەرهەمی کشتوکاڵی و ڕێژەی سەوزایی. بەپێی زانیارییەکان لە پێش ساڵی (2003) عێراق هیچ کات ڕێژەیی سەوزایی (40%) کەمتر نەبووە بەڵام لە ئێستادا دابەزینی بەرچاوی بە خۆوە بینیوە کە گەیشتووە بە (15%)، ئەمەش هەڕەشەی داڕمانێکی گەورە دەکات". لە تشرینی دووەمی ساڵی (2022)، محەمەد شیاع ئەلسودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بڕیارێکی دەرکرد و داوا لە شارەوانی بەغدا و دامودەزگاکانی شارەوانی لە پارێزگاکان دەکات، هەموارکردنەوەی دیزاینی بنەڕەتی شارەکان و گۆڕینی بەکارهێنانی جیاوازی ئەو زەوییانەی کە یەکەکانی نیشتەجێبوونیان لەسەر دروستکراون بە شێوەیەکی هەڕەمەکی و خاوەندارێتی دەوڵەت و پێش ئەم بڕیارە دروستکراون. لە مانگی ئەیلولی ساڵی (2023) شارەوانی بەغدا پلانێکی بۆ دروستکردنی (108) پارک و چاندنی زیاتر لە (5 ملیۆن) نەمام و (375 هەزار) نەمام و درەخت بۆ زیادکردنی فەزای سەوزایی لە پایتەخت ڕاگەیاند. بەپێی نەخشەی بنەڕەتی و ماستەرپلان، ئەو ڕێژەیەی بۆ ناوچە سەوزەکانی بەغدا تەرخانکراوە لەئێستادا (10%)یە، لەکاتێکدا بڕیارە هەموو ناوچەیەکی نیشتەجێبوون ڕووبەری سەوزایی هەبێت، ئاماژەی بەوەشکرد، دیزاینی بنەڕەتی بۆ بەغدا ڕێژەیەکی (40%) بۆ ناوچە سەوزەکان و (60%) بۆ ناوچەی نیشتەجێبوون دیاریکراوە، بەڵام ئەم ڕێژەیە لە ڕێگەی بیناسازی و خانووبەرە تێپەڕێنراوە و ئێستا ڕێژەی ناوچە سەوزەکان گەیشتووەتە (10%)". پارێزگاری نەینەوا پێشەنگی پارێزگاکانی عێراقە لە بەرەنگاربوونەوەی بیابانبوون و گۆڕانی کەشوهەوا، زیاتر لە(400) هەزار نەمامی چاندووە و نزیکەی دوو ملیۆن و (600) هەزار مەتر چوارگۆشە ڕووبەری سەوزایی لە نێوان ساڵانی (2024 بۆ 2025) دروستکردووە. ڕۆڵی حکومەت لە زیادکردنی ڕێژەی سەوزایی سەبارەت بە ڕێژەی سەوزایی لە هەرێمی کوردستاندا لە ماوەی تەمەنی کابینەی نۆیەمدا، ڕێژەی سەوزایی لە (15%)ـەوە بۆ زیاتر لە (20%) بەرزبووەتەوە، هاوکات حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستی بە جێبەجێکردنی پلانێکی ستراتیجی کردووە کە تاوەکو ساڵی (2030) بتوانن (100 ملیۆن) داربەڕوو لە سنووری پارێزگای هەولێر بچێنن، لە قۆناغی ئێستادا زیاتر لە (300 هەزار) داربەڕوو چێندراون و پرۆژەی هاوشێوەش لەسەر ئاستی کوردستان جێبەجێ دەکرێت و بەردەوامیشە. لەگەڵ ئەوەشدا، کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان مەرجی داناوە کە هەر پرۆژەیەک کە مۆڵەتی وەرگرت، دەبێت ڕووبەری لە (25%)ـی پرۆژەکەی بکاتە سەوزایی، بەڵام ئەوانەی ئەو ڕێژەی پڕۆژەکەیان نەکردووەتە سەوزایی، دەبێت لە "پرۆژەی لەبری سەوزکردن" بەشداری بکەن کە پێویستە لە بری پڕۆژەکەی خۆی، شوێنێکی دیکە بکاتە سەوزایی بەو مەرجەی لەژێر چاودێری خۆیدا بێت و بایەخی پێ بدات، هاوکات لە بەرنامەدایە، ئەم پرۆژەیە قوتابخانەکان و زانکۆکانیش بگرێتەوە. بەداخەوە، هیچ ئامارێکی فەڕمی پارێزگاکانی عێراقمان دەستنەکەوت، سەرەڕای ئەوەی پەیوەندیمان بە چەند فەرمانگە و ناوەندێکی ژینگەییەوە کرد لەسەر ئاستی عێراق‌. ئەوەی لای ئێمە گرنگە جیاواز لە داتا و ئامارەکانی تر کە لە ڕابردوودا بڵاوکراونەتەوە، ئێمە توانیمان لەم ڕاپۆرتە شیکارییە زۆرینەی شار و شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان کۆبکەینەوە، بە داخەوە پەیوەندیمان بە بەشێکیتری شارەوانییەکان کرد بەهۆکاری جیاواز نەیانتوانی زانیاری و ئامارەکانمان پێبدەن، ئەم ئامارانە ئەگەر کەمیش بن دڵنیاین لە داهاتوودا دەبێتە بانکێکی زانیاری باش بۆ دەزگاکانی ڕاگەیاندن و تەنانەت ناوەندەکانی حکومەتیش لە ڕووی ڕێژەی سەوزایی پارێزگا و ئیدارەسەربەخۆکان و قەزاکان.    

  راپۆرتی رۆژنامه‌وانی: هێمن خۆشناو گفتوگۆی‌ نێوان ئۆجالان و ده‌وڵه‌تی توركیا له‌ 11 ته‌مموزی 2025، به‌ مه‌ڕاسیمی چه‌ك سووتاندنی 30 گه‌ریلا له‌ ئه‌شكه‌وتی مێژوویی جاسه‌نه‌ پێ ده‌نێته‌ سه‌رده‌مێكی مێژوویی. ئه‌م پێشكه‌وتنه‌ له‌ سایه‌ی گفتوگۆی فه‌رمی نێوان ئۆجالان وه‌كو نوێنه‌ری بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد و به‌رپرسانی ده‌وڵه‌تی توركیا به‌ده‌ستهاتووه‌. ئه‌و شه‌ڕه‌ی بێ ناوبڕ له‌ دژی پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌كه‌كه‌) 40 ساڵه‌ درێژه‌ی هه‌یه‌، له‌لایه‌ن سه‌رۆكایه‌تی ئه‌ركانی سوپای توركیا وه‌كو (شه‌ڕی قه‌باره‌ بچووك و مامناوه‌ند) پێناسه‌كراوه‌. به‌ڵام ئه‌م راستیه‌ی ئه‌مڕۆ پێی گه‌یشتووین بریتیه‌ له‌و شه‌ڕه‌ی 40 ساڵه‌ درێژه‌ ده‌كێشێت و كۆتایی به‌ په‌كه‌كه‌ نه‌هێنا. پڕۆسه‌ سیاسیه‌ نوێیه‌كه‌ی نێوان ئۆجالان و ده‌وڵه‌ت پێكردووه‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌م راستیه‌ی سه‌ره‌وه‌یه‌.   مه‌ڕاسیمی رۆژی هه‌ینی كه‌ له‌ ئه‌شكه‌وتی (جاسه‌نه‌) ئه‌نجامدرا و به‌شێك له‌ میدیای تورك دیمه‌نه‌كانی گواسته‌وه‌،  ده‌یسه‌لمێنێ به‌ راده‌ی په‌كه‌كه‌ ده‌وڵه‌تی توركیاش هێڵه‌ سووره‌كانی تێكشكاندووه‌ كه‌ پێشتر وه‌كو تابو وێنای ده‌كرد. واته‌ ده‌وڵه‌ت راستی په‌كه‌كه‌ قه‌بوڵ ده‌كات و هه‌ڵوێستی له‌سه‌ر چاره‌سه‌ری ده‌گۆڕێت. بێگومان رووداوه‌ جیهانیه‌كان و فاكته‌ره‌ ناوچه‌یه‌كان له‌م پێشكه‌وتنه‌دا رۆڵی زۆر كاریگه‌ریان هه‌یه‌. تیرۆریست كێیه‌؟ ده‌سته‌واژه‌ی "تیرۆریست" له‌ توركیا به‌ گوێره‌ی دۆخی سیاسه‌تی ناوخۆی ئه‌م وڵاته‌ پێناسه‌ كراوه‌. له‌ بنه‌مادا "تیرۆریست" كه‌ له‌ ده‌سته‌واژه‌ی "تاوانبار" وه‌رگیراوه‌، زاراوه‌سازیه‌كی سه‌ربازیه‌. چه‌ندین وڵات به‌ گوێره‌ی دۆخی سیاسی ناوخۆییان، ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ بۆ ئه‌و كه‌س و رێكخراوانه‌ به‌كاردێنن كه‌ بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌كانیان په‌نا ده‌به‌نه‌ به‌ر توندوتیژی. به‌ڵام به‌هۆی ناوه‌ڕۆكی كۆمه‌ڵایه‌تی ئه‌و ململانێیه‌ی ده‌یگرنه‌به‌ر و ئه‌و بنه‌ما كۆمه‌ڵناسیه‌ی هێزی لێ به‌ده‌ستده‌هێنن، دوای ماوه‌یه‌ك ئه‌م كه‌س و رێكخراوانه‌ وه‌كو نوێنه‌ری سیاسی كۆمه‌ڵگاكانیان حسابیان بۆ ده‌كرێت. واته‌ له‌ كاتی خۆیدا ئه‌م رێكخراوه‌ی‌ كه‌ تا دوێنێ "تیرۆریست" بوو له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ داده‌نیشێت، وه‌كو هێزىكی سیاسی رۆڵ ده‌گێڕێت له‌ به‌ده‌یهێنانی چاره‌سه‌ریدا.  چه‌ند نموونه‌یه‌ك: كۆنگره‌ی نیشتمانی ئه‌فریقیای باشوور، ماوه‌یه‌كی درێژ وه‌كو "تیرۆریست" به‌جیهان ناسێندرا، (نیلسۆن ماندێلا) سه‌رۆكی ئه‌م كۆنگره‌یه‌ 27 ساڵ له‌ زینداندا مایه‌وه‌. دواتر بووه‌ سه‌ركۆماری ئه‌فریقیای باشوور.  بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی فه‌ڵه‌ستین (ئه‌لفه‌تح) به‌ ساڵان له‌ لایه‌ن ئیسرائیل، ئینگلته‌ڕا و ئه‌مریكا وه‌كو "تیرۆریست" مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ كرا، له‌ژێر ناوی "تیرۆریسته‌" به‌ ساڵان هه‌وڵی ده‌ستگیركردنی (یاسر عه‌ره‌فات) سه‌رۆكی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ دراوه‌. دواتریش وه‌كو سه‌رۆكی فه‌ڵه‌ستین رێككه‌وتنامه‌ی ئاشتی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل مۆر كرد.  ئینگلته‌را، به‌ ساڵان سوپای كۆماری ئیرله‌ندای (IRA) به‌تیرۆریست له‌قـ‍ﻪڵه‌مدا، دواتر رىككه‌وتنی ئاشتی له‌گه‌ڵ مۆر كرد. كاتێك (IRA) كۆتایی به‌ ململانێی چه‌كداری هێنا، به‌ناوی ئه‌م رێكخراوه‌ (جێری ئاده‌م) ده‌ستی به‌ دانوستان كرد. دواتر (IRA) به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن كرد و له‌ په‌رله‌ماندا پێگه‌ی هێزێكی گرنگی به‌ده‌ستهێنا.  ده‌وڵه‌تی ئیسپانیا، له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی نیشتیمانی باسك و ئازادی ناسراو به‌ (ETA) رێككه‌وتنامه‌ی ئاشتی واژوكرد، به‌ گوێره‌ی رێككه‌وتنامه‌كه‌ (ETA) كۆتایی به‌ ململانێی چه‌كداری هێنا، له‌ هه‌ڵبژاردنی هه‌رێمی باسك سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا.  جه‌نگی نێوان كۆڵۆمبیا و هێزی چه‌كداری شۆڕشگێڕی كۆڵۆمبی (FARC) نزیكه‌ی 75 هه‌زار قوربانی لێكه‌وته‌وه‌. به‌ڵام له‌ رابردووی نزیكدا هه‌ردوولا رێككه‌وتننامه‌ی ئاشتیان مۆركرد. (FARC) ده‌ستبه‌رداری ململانێی چه‌كداری بوو، به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردن كرد و له‌ په‌رله‌ماندا نوێنه‌رایه‌تی په‌یدا كرد. سه‌ركۆماری ئه‌مڕۆی كۆڵۆمبیا له‌ ساڵانی 1970 گه‌ریلایه‌كی ئه‌م هێزه‌ی سه‌ره‌وه‌ بووه‌. ئه‌م چه‌ند نموونه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ پشتڕاستی ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ چاره‌سه‌ری راسته‌وخۆ له‌ نێوان موخاته‌به‌كان به‌رقه‌رار ده‌بێت. تا ئه‌م راستیه‌ قه‌بوڵ نه‌كرێت چاره‌سه‌ری كێشه‌كان مه‌حاڵ ده‌بێت.  ئایا به‌بێ په‌كه‌كه‌ و ئۆجالان كێشه‌ی كورد چاره‌سه‌ر ده‌بێت؟ سیاسه‌تی فه‌رمی ده‌وڵه‌تی توركیا، (گفتوگۆ له‌گه‌ڵ تیرۆر) یان ئه‌نجامدانی گفتوگۆی سیاسی له‌گه‌ل په‌كه‌كه‌ بۆ چاره‌سه‌ری پرسی كورد وه‌كو شكست له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت. له‌به‌ر ئه‌مه‌ 40 ساڵ له‌ جیاتی چاره‌سه‌ركردنی (شه‌ڕی قه‌باره‌ بچووك و مامناوه‌ند)، بنه‌مای (تا كۆتایی شه‌ڕ دژ به‌ په‌كه‌كه‌) وه‌كو پره‌نسیپێكی وشك مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ كراوه‌.  باشه‌ له‌ ماوه‌ی 40 ساڵدا چی روویدا؟ (ستراتیژی ئاسایشی سه‌ربازی) به‌شێوه‌یه‌كی دیار شكستی هێناوه‌. ده‌ركه‌وت له‌سه‌ر هه‌ر مێزێكی گفتوگۆ ئه‌گه‌ر نوێنه‌رانی سیاسی كێشه‌ی كورد ئاماده‌ نه‌بن چاره‌سه‌ری مه‌حاڵ ده‌بێت. تێزی (چۆن ده‌بێت له‌گه‌ڵ تیرۆر له‌سه‌ر یه‌ك مێزی گفتوگۆ دانیشین) كۆتایی پێهات. ئه‌وانه‌ی تا دوێنی تیرۆریست بوون، خه‌ریكه‌ ئه‌مڕۆ وه‌كو سه‌ركرده‌ی سیاسی ده‌ناسێندرێن.  ئۆجالان كه‌ تا دوێنى (تیرۆر باشی) بوو، ئه‌مڕۆ به‌ (سه‌رۆكی دامه‌زرێنه‌ر) له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێت. له‌م روانگه‌یه‌وه‌ بۆ به‌رقه‌راركردنی چاره‌سه‌ری ده‌بێت میدیای ده‌وڵه‌ت زمانی خۆی بگۆڕێت.  ئه‌م توێژه‌ی له‌ توركیا خۆی به‌ رۆشه‌نبیر، ئه‌كادیمی، نووسه‌ر، توێژه‌ر، رۆژنامه‌نووس، سیاسه‌تمه‌دار پێناسه‌ ده‌كات و هێزێكی گرنگه‌ بۆ رێنوێییكردنی كۆمه‌ڵگا، به‌رده‌وام وه‌كو به‌شێك له‌ شه‌ڕی ده‌روونی ئۆجالان و په‌كه‌كه‌ تاوانبار و ناشیرین ده‌كه‌ن. بۆ له‌خشته‌بردنی كۆمه‌ڵگای توركیا به‌ به‌كارهێنانی ده‌سته‌واژه‌ی وه‌كو (منداڵ كوژ و تیرۆریست) رۆڵێكی سه‌ره‌كی ده‌گێڕن. ئه‌م گرووپه‌ به‌ چه‌پ و راستیانه‌وه‌ كه‌ رووبه‌رێكی به‌رفراوانیان داگیر كردووه‌‌، له‌ناو ستراتیژی ده‌وڵه‌ت دژ به‌ په‌كه‌كه‌ ده‌خولێنه‌وه‌. ئیتر له‌ دوای مه‌ڕاسیمه‌كه‌ی رۆژی هه‌ینی له‌ جاسه‌نه‌، ده‌بێت واز له‌م خوه‌ بێنن. بۆ وازهێنان له‌م خوه‌ ده‌بێت جیهانبینی خۆیان بگۆڕن. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌مانه‌ به ئیراده‌ی خۆیان هـ‍ﻪڵسوكه‌وت ناكه‌ن و به‌ رێنوێی دامه‌زراوه‌كانی شه‌ڕی ده‌روونی هه‌ڵسوكه‌وت ده‌كه‌ن و ئه‌م ده‌سته‌واژانه‌ هه‌ڵده‌بژێرن، به‌ڵام لێكه‌وته‌ی گۆڕانكاریه‌كان ناچاریان ده‌كه‌ن زمانی خۆیان بگۆڕن. چۆن ئه‌مڕۆ كه‌سێكی وه‌كو ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی كه‌ له‌ هه‌مووان زیاتر مكوڕ بوو بۆ له‌ سێداره‌دانی ئۆجالان ده‌سته‌واژه‌ی (سه‌رۆكی دامه‌زرێنه‌ر) به‌كاردێنێت، به‌ هه‌مان شێوه‌ ئه‌و دامه‌زراوه‌ میدیایانه‌ و نوێنه‌ره‌كانیان له‌ داهاتوویه‌كی نزیكدا ده‌سته‌واژه‌ی (به‌ڕێز ئۆجالان) به‌كاردێنن. هه‌روه‌ها ده‌بێت راستی په‌كه‌كه‌ش كه‌ بۆته‌ هێزێكی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی قه‌بوڵ بكرێت.  رووداوه‌كانی رۆژانی رابردوو ئه‌م راستیه‌ی خسته‌ڕوو: ده‌سته‌واژه‌ی "تیرۆریست" له‌ناوی په‌كه‌كه‌ جیاده‌كرێته‌وه‌‌. ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت، دینامیكی سۆسیۆلۆژی په‌كه‌كه‌ و هێزی كۆمه‌ڵایه‌تی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ قه‌بوڵ ده‌كه‌ن.  به‌ واتایه‌كی دیكه‌ دوای ئه‌وه‌ی په‌كه‌كه‌ خۆی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه‌ و ده‌ستبه‌رداری چه‌ك ده‌بێت و شێوازێكی نوێی ململانێی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌ست پێده‌كات، راستی كۆمه‌ڵایه‌تی پێشتری په‌كه‌كه‌ ناگۆڕێت. واته‌ ئه‌و دینامیكه‌ سیاسی، كلتووری و كۆمه‌ڵایه‌تیانه‌ی په‌كه‌كه‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵچنراوه‌، بێ دابڕان به‌رده‌وام ده‌بن.  واقیع هه‌موو كاتێك كۆمه‌ڵگا و ده‌وڵه‌ت تووشی زه‌حمه‌تی ده‌كات، به‌ڵام له‌ هه‌مان كاتدا زه‌مینه‌ی ده‌ستكه‌وتیشیان بۆ مه‌یسه‌ر ده‌كات. له‌ كه‌سیه‌تی ئۆجالان گفتوگۆ كردن له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه‌، ده‌بێته‌ هۆی راستكردنه‌وه‌ی ئاراسته‌ی په‌یوه‌ندیه‌ سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان له‌ دواڕۆژدا. ئۆجالان و په‌كه‌كه‌ی ئه‌مڕۆ "تیرۆریست" نین، به‌ڵام تا دوێنێ "تیرۆریست" بوون. سه‌رۆك و رێكخراوه‌ "تیرۆریسته‌كان" ده‌بنه‌ ناونیشانی چاره‌سه‌ری! رژێمی ره‌گه‌زپه‌رستی ئه‌فریقیای باشوور، له‌گه‌ڵ ماندێلا و كۆنگره‌ی نیشتیمان رێككه‌وتنیان كرد. ئیسرائیل كه‌ (ئه‌لفه‌تحی) به‌ تیرۆریست ده‌زانی رێكه‌وتنی ئاشتی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكه‌كه‌ی واژو كرد. دیسان ئیسرائیل زۆربه‌ی سه‌ركرده‌كانی حه‌ماس و حزبولڵای كوشت به‌ڵام خه‌ریكه‌ ئاگربه‌ستیان له‌گه‌ڵدا ده‌كات. بزوتنه‌وه‌ی تاڵیبان كه‌ ده‌یانگووت تیرۆریسته‌ ئه‌مڕۆ ده‌وڵه‌تی ئه‌فغانستان به‌ڕێوه‌ ده‌بات. هه‌ر چیه‌ك بكرێت ناتوانن كۆتایی به‌م راستیه‌ بهێنن، هه‌رچه‌نده‌ نكۆڵی له‌ ناوه‌ڕۆك و رۆحی ئه‌و گفتوگۆیه‌ بكرێت كه‌ له‌گه‌ڵ ئۆجالان ئه‌نجامی ده‌ده‌ن، ده‌وڵه‌تی توركیا ناتوانێ تا سه‌ر خۆی له‌م گفتوگۆ و دانوستانه‌ سیاسیه‌ نادیده‌ بكات كه‌ له‌گه‌ڵ ئۆجالان ده‌كرێت. چاره‌سه‌ری، راستی ده‌وڵه‌ت، په‌كه‌كه‌ و ئۆجالان ده‌بینێت و ناچاریان ده‌كات به‌ گرتنه‌به‌ری هه‌نگاوی راشكاوانه‌.  ده‌وڵه‌ت تێگه‌یه‌شتووه‌ كه‌ ئۆجالان خاوه‌ن هێزی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌، په‌كه‌كه‌ دونیابینی و رێنوێیه‌كانی ئۆجالانی قه‌بوڵ كرد، هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ هه‌نگاوی پێویست و گونجاو ده‌نێت. مه‌ڕاسیمی 11 ته‌مموزی 2025 له‌ جاسه‌نه‌ لوتكه‌ی ئه‌م راستیه‌یه‌. یه‌كه‌مین بانگه‌وازی ئۆجالان له‌ 27 شوباتی 2025، هه‌روه‌ها ڤیدیۆكه‌ی ئۆجالان له‌ 19 حوزه‌یرانی 2025، له‌گه‌ڵ مه‌ڕاسیمه‌كه‌ی 11 ته‌مموز كه‌ به‌ سه‌رۆكایه‌تی (به‌سه‌ هۆزات) 30 گه‌ریلا چه‌كه‌كانیان سووتاند كێشه‌ی كورد له‌ قۆناخێك برده‌ قۆناخێكی دیكه‌. ئیتر كێشه‌ی كورد له‌ توركیا، هیچیتر كێشه‌یه‌كی ئه‌منی و سه‌ربازی نیه‌، به‌ڵكو كێشه‌یه‌كی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌. چاره‌سه‌ریش له‌م چوارچێوه‌یه‌ ده‌بێت. ئیتر ته‌كتیكی كات كوشتن هیچ ئه‌نجامێكی ئه‌رێنی نابێت. ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات له‌ كه‌سیه‌تی ئۆجالاندا له‌گه‌ڵ په‌كه‌كه‌ و كۆمه‌ڵگای كورد له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ دانیشتن، ئه‌مه‌ مێزێكی سیاسیه‌ و نكۆڵی لێ ناكرێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ده‌بێت زمانی میدیا بگۆڕدرێت، باشترین هه‌نگاویش له‌ ئێستادا گۆڕینی دروشمی (توركیایه‌كی بێ تیرۆره‌) بۆ دروشمی (ئاشتی توركیا).  

(درەو): وەزیری نەوتی عێراق ئاشكرای دەكات، جگە لە بڕی نەوت بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی لە هەرێمی كوردستان، لەسەر زۆربەی بڕگەكان تایبەت بە هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان گەیشتونەتە رێككەوتن. حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق بە ئاژانسی فەرمی هەواڵی عێراقی راگەیاند، بودجە بڕی ئەو نەوتە خاوەی دیاریكردووە كە دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان رادەستی حكومەتی فیدراڵی بكات بەمەبەستی هەناردەكردن، لەبەر ئەوەی بودجە بڕی 400 هەزار بەرمیلی رۆژانەی دیاریكردووە، بۆیە دەبێت رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوت (سۆمۆ) بكرێت بۆ ئەوەی لەرێگەی بۆری عێراق- توركیاوە هەناردە بكرێت.  وەزیری نەوت دەڵێ:" لەم ماوەیەدا گفتوگۆو دانوستانی زۆر هەبووە لەبارەی جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە بەراییە یاخود ئەوەی لە یاسای بودجەدا هاتووە، لەبەر رۆشنایی ئەم دانوستانانەدا پەنا برا بۆ هەمواری یاسای بودجە بەئامانجی پەلەكردن لە پرۆسەی جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنەو رادەستكردنی ئەو بڕە نەوتە لەچوارچێوەی هەموارەكەدا هاتووە، بەجۆرێك بڕی 16 دۆلار دیاریكرا بۆ هەر بەرمیلێك كە لە هەرێمی كوردستان بەرهەم بهێنرێت بەشێوەی سولفە، لەبەر رۆشنایی ئەمەشدا كۆمپانیایەكی راوێژكاریی لەچوارچێوەیەكی رووندا دەستنیشان دەكرێت بەمەبەستی دیاریكردنی نرخی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوت لە هەر كێڵگەیەك بەجیا".  باسلەوە دەكات، ئەم رێككەوتنەو هەموارەكە خرایەبەردەم حكومەتی هەرێم و؛ لە هەموو لایەنەكانەوە رەزامەندی راستەقینەی لەسەر هەبوو، لەبەر ئەوە خراپە بەردەم پەرلەمان و هەموو ئەندامانی پەرلەمان رەزامەندییان لەسەر هەموارەكە نیشانداو داوامان لە هەرێم كرد جێبەجێی بكات.  وەزیری نەوت ئاشكرایكرد" هەندێک پرس هەن کە بوونەتە رێگر لەبەردەم جێبەجێکردنی ئەم رێککەوتنە، یەکێک لەو پرسە سەرەکییانە، تائێستا، لە یاسای بودجەدایەو لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکانی وردبینی دیوانی چاودێری دارایی هەردوو حکومەتی فیدراڵی و هەرێمدایە. رێککەوتن لەسەر دیاریکردنی بڕی پاڵاوگە یان بەکارهێنانی ناوخۆییە، کە بە 46 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا مەزەندە دەکرا. ئێستا هەرێم داوا دەکات ئەم بڕە 65 هەزار بەرمیل بێت لە رۆژێکدا، بۆیە سەرپێچی یاسای بودجە هەیە". "لەسەر نزیکەی هەموو بڕگەکان جگە لەم بڕگەیە (مەبەستی بڕی بەكارهێنانی ناوخۆیی نەوتە لە هەرێم) رێککەوتووین، هیوادارین لە قۆناغەکانی کۆتاییدا هەرێم ئەم بڕەش قبوڵ بکات کە لەنێوان دیوانی چاودێری دارایی حکومەتی فیدراڵی و هەرێم رێککەوتنی لەسەر کراوە بە ئامانجی جێبەجێکردنی ئەم ڕێککەوتنە" وەزیر وای وتووە. "لەلای خۆمانەوە وەک حکومەتی فیدراڵی لایەنی تورکی و کوردمان لە ئامادەیی خۆمان بۆ وەرگرتن و هەناردەکردنی ئەو بڕە نەوتە ئاگادارکردۆتەوە، لە کۆبوونەوەیەکدا بووم لەگەڵ وەزیری وزەی تورکیا، تورکیا ئامادەیە هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆری عێراقی- تورکیاوە بۆ جەیهان دەستپێبکاتەوە، بەڵام چاوەڕێی براکانمان لە هەرێم دەکەین ئەم بڕە نەوتە رادەست بكەن بۆ ئەوەی بتوانرێت هەناردە بکرێت". بەپێی قسەی وەزیری نەوتی عێراق، حکومەتی فیدراڵی لە ئێستادا نزیکەی 300 هەزار بەرمیل لەدەستدەدات، چونکە ئەو بڕە بەرهەمەی کە هەرێم بەرهەمی دەهێنێت وەک بەشێک لە پشکی ئۆپێک لە عێراق هەژمار دەکرێت، هەرچەندە حکومەتی فیدراڵی سود لەم بڕە نەوتە نابینێت.  

درەو: ئەردۆغان: 🔻 ئەمڕۆ رۆژێكی نوێیە، توركیا بەهێزتزە، لاپەڕەیەكی نوێمان لە مێژووی توركیا هەڵدایەوە  🔻 ئەوەی دوێنێ‌ بەڕێوەچوو كۆتایی بە قۆناغی (47) ساڵەی جەنگ هێنا  🔻 حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا بانگەشەی نەهێشتنی "تیرۆر"یان كرد، بەڵام نەیانتوانی ئەو كارە بكەن 🔻 ئەی برا كوردەكان، كاتێك كە چەك بوونی نەماوە پێكەوە دادەنیشین و قسەدەكەین 🔻 دەمانەوێت پەیوەندییەكانمان لەگەڵ كوردی سوریاو عێراق بەرەو پێشەوە بەرین 🔻 ئاكپارتی و مەهەپەو دەم پارتی پێكەوە بڕیارمانداوە ئەم پرۆسەیە ئەنجامبدەین  درەو:  رەجەب تەیب ئەردۆغان: 🔹لەماوەی (30) ساڵی رابردوودا كارەساتی گەورەمان بەسەردا هاتووە. 🔹 (47)ساڵ پێش ئێستا رێكخراوێك دروستبوو، لەوكاتەوە (10) هەزار سەربازی وڵاتەكەمان گیانیان لەدەستداوە لەم جەنگەدا. 🔹 حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی توركیا بانگەشەی نەهێشتنی "تیرۆر"یان كرد، بەڵام نەیانتوانی ئەو كارە بكەن. 🔹 هەموومان هەوڵدەدەین پێكەوە ئەو دۆخە تێپەڕنین، كە سەقامگیری توركیای تێكداو زیانێكی ئابوری گەورەمان لێكەوت. 🔹 لەوكاتەوە هاتوونینەتە دەسەڵات هەوڵی كۆتایهێنانمان بەو دۆخە داوە، لەلایەك خزتمان كردووە، لەلایەك روبەڕوی "تیرۆر" بوینەتەوە. 🔹 لەلایەن حكومەتیشەوە هەڵە هەبوو، هەندێك سیاسەت "تیرۆر"ی زیادكرد. 🔹 لەدەرەوەی سنورەكانمان بەهەموو شێوەیەك هێزی خۆمان بڵاوپێكردووەو ئەو ناوچانەمان بەتەواوی كۆنتڕۆڵكرد. 🔹 لەگەڵ بەڕێز دەوڵەت باخچەلی ئەو قۆناغەمان دەستپێكردو ، رێكخراوی پەكەكە لەسەر بانگەوازەكەی ئیمرالی خۆی هەڵوەشاندەوەو دوێنیش ئەو رێورەسمەی بەڕیوەچوو. 🔹 ئەوەی دوێنێ‌ بەڕێوەچوو كۆتایی بە قۆناغی (47) ساڵە هێنا، لە دوێنێەوە ئەو قۆناغە تێپەڕی. 🔹 ئەمڕۆ رۆژێكی نوێیە، توركیا بەهێزتزە، لاپەڕەیەكی نوێمان لە مێژووی توركیا هەڵدایەوە. 🔹 دڵنیابن لەوەی هیچ كەسێك لە توركیادا شكۆی ناشكێت و هیچ كەسێك مافی ناخورێت. 🔹 لە نزیكەوە چاودێری هەموو جۆرە دەستپێشخەرییەكان دەكەین كە ببێتە مایەی راگرتنی خوێنڕشتن و فرمسێكی دایكان و بەهێزكردنی برایەتی.  🔹 رێزو پێزانیمانمان بۆ بەڕێز باخچەلی و بۆ هەموو ئەو كەسانەی كە لەم لەڕێگایە كاریان كردووەو كەس بۆی نییە لە هەوڵەكانتان كەمبكاتەوە. 🔹 ئێمە لەگەڵ بەرێز باخچەلی و هاوڕێكانی هەموو ژیانی خۆمان تەرخانكرد لەپێناو بەدیهێنانی ئاشتی و سەقامگیری توركیا. 🔹 ئێمە گرنگی ئەم رێگەیە باش دەزانین، هیچ كەس نەترسێت و دوودڵ نەبێت و نیشانەی پرسیار دروست نەكات. 🔹 هەموو هاوڵاتیانی توركیا بە كوردو تورك و عەرەبەوە قازانجیان كردو سوودمەندبوون. 🔹 ئومێدی ئەمڕۆمان زۆر زیاترو گەورەترە لە ئومێدی دوێنێ‌، دوودڵی نیگەرانی بەجێبهێڵن. 🔹 كاتێك كوردو تورك و عەرەب پێكەوە دەبن هیچ هێزێك ناتوانێت ڕوبەڕویان بێتەوە، ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات هۆكارەكەی ئەوەیە پێكەوەنین. 🔹 مێژوو دووبارە دەبێتەوە، ئەمڕۆ كوردو تورك هیچ بەربەستێكیان لەبەردەمدا نامێنێت و باوەش بەیەكتردا دەكەن. 🔹 ئەمڕۆ توركیای گەورە و بەهێز خۆرەكەی سەرهەڵدەدات.  🔹 ئەمڕۆ دووبارە قسەكە دەكەینەوە، بەڵام بەچەكەكان نا بەڵكو بەخۆشەویستیەوەو هەموو كێشەو ناكۆكییەكان چارەسەر دەكەین. 🔹 ئەمڕۆ هەموو هاوڵاتیانی توركیا هاونیشتمانی پلەیەكن و، هەموومان یەك میللەتین لە بازنەی توركیادا. 🔹 ئەی برا كوردەكان، كاتێك كە چەك بوونی نەماوە پێكەوە دادەنیشین و قسەدەكەین، پێكەوە كێشەكان چارەسەر دەكەین. 🔹 ئەمڕۆ لەپەرلەمانی توركیادا كۆمسیۆنێك دروست دەكرێت، ئەوەی پێویست بكات ئەنجامیدەدات، هەموو كێشەكان بە گفتوگۆ چارەسەر دەكرێت. 🔹 لەماوەیەكی نزیكدا هەر هەموومان پێكەوە ئەم پرۆسە گرنگە لە پەرلەمانی توركیا بەسەركەتووانە پێكەوە بەڕێدەكەین. 🔹 بۆ كێشەی كورد لە سوریاو عێراق دادەنیشین و لەگەڵ ئەوانیش كێشەكانمان چارەسەر دەكەین. 🔹 دەمانەوێت برا كوردەكانمان لە سوریا بە ئاشتی و سەقامگیری بژین. 🔹دەمانەوێت پەیوەندییەكانمان لەگەڵ كوردی سوریاو عێراق بەرەو پێشەوە بەرین. 🔹 لەگەڵ حكومەتی سوریا بە پەرۆشەوە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە هەنگاو دەنێنین. 🔹 ئاكپارتی و مەهەپەو دەم پارتی پێكەوە بڕیارمانداوە ئەم پرۆسەیە ئەنجامبدەین و كێشەكان چارەسەر بكەین. 🔹 ئێتسا قۆناغێك نیە ناكۆكی دروست بكەین، دەست لەناو دەست دەبین و پێكەوە توركیایەكی بەهێز بونیاد دەنێین. 🔹 هەوڵی ئێستامان بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر نییە، بەڵكو بۆ بونیادنانی توركیایەكی بەهێزە. 🔹 هەر كەس دژی ئەم پرۆسەیە بێت ئەوەی پێویست بكات بەرامبەری ئەنجامیدەدەین. 🔹 لێرە بەدواوە خوێن ڕشتن نابینین، فرمێسكی دایكەكان نابینین. 🔹 سوپاسی كاربەدەستانی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم بۆ هاوكاریتان لەم پرۆسەیە.

درەو:  دوێنێ لە مەراسیمێكی رەمزیدا (30) گەریلا چەكەكانیان لەناوبرد،  بە مەبەستی نیشاندانی نیازپاکی بۆ پرۆسەی ئاشتی لە توركیا، ناو و ناسنامەی گروپی “ئاشتیی و کۆمەڵگای دیموکراتیک” ئەو گەریلایانەی كە چەكەكانیان لەناو برد: 1- بەسێ هۆزات: ناو و پاشناو: هولیا ئۆران ناوی دایک: گەیک ئۆران ناوی باوک: حەسەن ئۆران شوێن و کاتی لەدایکبوون: دێرسیم_هۆزات ١٩٧٨ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٩٤ *** 2- بەهزاد چارچەل: ناو و پاشناو: نەدیم سەڤەن ناوی دایک: ڕەحیمە ناوی باوک: عەلی شوێن و کاتی لەدایکبوون: جولەمێرگ_١٩٦٨ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٩٠ *** 3- تێکۆشین ئۆزان: ناو و پاشناو: ئەسمەن ئایاز ناوی دایک: فەخریە ناوی باوک: سەبری شوێن و کاتی لەدایکبوون: میدیات ١٩٧٣ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٩٢ *** 4- تەکین موش: ناو و پاشناو: محەمەد دەمیرەر ناوی دایک: پەریزادە ناوی باوک: جەمشید شوێن و کاتی لەدایکبوون: موش_بولانک ١٩٦٥ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٨٩ *** 5- شیندا ماردین: ناو و پاشناو: فاتمە یەڵدرم ناوی دایک: حەلیمە ناوی باوک: حوسەین شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئەدەنە ١٩٧٨ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٩٣ *** 6- شیار دێرسیم: ناو و پاشناو: عادل داشکین ناوی دایک: دلف ناوی باوک: حوسەین شوێن و کاتی لەدایکبوون: دێرسیم ١٩٧٢ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٩٨ *** 7- ئیرمەک لادین درەن: ناو و پاشناو: بەسیمە گورئارسەلان ناوی دایک: خەدیجە ناوی باوک: حەسەن حەیدەر شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئەلبیستان ١٩٨٥ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠٠١ *** 8- فایەق باران: ناو و پاشناو: موستەفا چاکر ناوی دایک: زولەیخا ناوی باوک: بەرجەس شوێن و کاتی لەدایکبوون: ڕحا_پیرسوس ١٩٨٣ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١١ *** 9- سەردار باوەڕ: ناو و پاشناو: ئەدهەم کیلیچ ناوی دایک: وەسیلە ناوی باوک: عادل شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئامەد_فارقین ١٩٩٦ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٢ *** 10- عادل نەفەل: ناو و پاشناو: ئۆزهان جەیهان ناوی دایک: سونیە ناوی باوک: موهاجیر شوێن و کاتی لەدایکبوون: وان_ئەرجیش ١٩٨٦ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠٠٨ *** 11- خەبات پەنابەر: ناو و پاشناو: حوسەین ناس ناوی دایک: بەسنە ناوی باوک: عەلی شوێن و کاتی لەدایکبوون: سێرت ١٩٩١ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٤ *** 12- چاندا مزگین: ناو و پاشناو: مزگین سۆنمەز ناوی دایک: سەڤە ناوی باوک: ڕەمەزان عەبدوڵا شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئیدل_شەرناخ ١٩٨٨ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٤ *** 13- لیلاڤ ئازادی: ناو و پاشناو: ڕوناهی ئەرۆل ناوی دایک: هەیبەت ناوی باوک: جەودەت شوێن و کاتی لەدایکبوون: وان ٢٠٠٠ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٥ *** 14- زەمەن دەنیز: ناو و پاشناو: کەزبان سەکمەن ناوی دایک: زاهیدە ناوی باوک: محەمەد شوێن و کاتی لەدایکبوون: وان_ئەرجیش ١٩٩٥ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٣ *** 15- ئاخین زانا: ناو و پاشناو: قیمەت کۆرکماز ناوی دایک: فاتمە ناوی باوک: سولەیمان شوێن و کاتی لەدایکبوون: بەدلیس_خیزان ٢٠٠١ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٥ *** 16- بێریتان بۆتان: ناو و پاشناو: زەینەب ئۆز ناوی دایک: ئەلیف ناوی باوک: ئیبراهیم شوێن و کاتی لەدایکبوون: جزیر ١٩٩٩ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٣ *** 17- دلژین ڕووکەن: ناو و پاشناو: شەریفە تەکین ناوی دایک: هەدیە ناوی باوک: محەمەد شوێن و کاتی لەدایکبوون: شەرناخ_هەزەخ ١٩٩٧ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٥ *** 18- جانفیدا باهۆز: ناو و پاشناو: ئاگین تۆپراک ناوی دایک: ئەمینە ناوی باوک: ئەشرەف شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئامەد ١٩٩١ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠٠٩ *** 19- باوەڕ ڕوناهی: ناو و پاشناو: هاکان ئایدن ناوی دایک: گوڵیزار ناوی باوک: ڕەزا شوێن و کاتی لەدایکبوون: موش_کۆپ ١٩٩٢ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠١٢ *** 20- مەهدی عاکیف: ناو و پاشناو: تاجدین ئیشک ناوی دایک: کومرو ناوی باوک: میرزا شوێن و کاتی لەدایکبوون: وان_پایزاوا ١٩٧٨ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ١٩٩٤ *** 21- حەمزە بۆتان ناو و پاشناو: ئەرگین تان ناوی دایک: هەیفهان ناوی باوک: عەبدولکەریم شوین و کاتی لە دایکبوون: وان-میکس ١٩٨٩ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستن: ٢٠١٤ *** 22- عەلیشەر کۆچگری ناو و پاشناو: سەرکان ئۆزگەن ناوی دایک: سرما ناوی باوک: م. سابری شوێن و کاتی لە دایکبوون: ئیمرانلی-سێواس ١٩٨٢ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستن: ١٩٩٩ *** 23- ئامەد سیپان ناو و پاشناو: فورات ئیشلەیەن ناوی دایک: سەرەیی ناوی باوک: موشتاق شوێن و کاتی لە دایکبوون: وان-ئەردیش ١٩٩٤ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستن: ٢٠١٤ *** 24- باوەڕ جیلۆ ناو و پاشناو: ئەرۆڵ داشدەلەن ناوی دایک: گوڵتەن ناوی باوک: عادل شوێن و کاتی لە دایکبوون: جولەمێرگ-گەڤەر ١٩٩٥ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستنی: ٢٠١٩ *** 25- کەنداڵ عەگید ناو و پاشناو: عزەدین ئەرەسۆی ناوی دایک: شەریفە ناوی باوک: حەسەن شوێن و کاتی لە دایکبوون: شەرناخ-هەزەخ ١٩٨٩ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستنی: ٢٠١٣ *** 26- هێڤی ئۆزالپ ناو و پاشناو: یەشیم یاڵچنتاش ناوی دایک: گوڵستان ناوی باوک: قاسم کات و شوێنی لە دایکبوون: وان-قەلقەلیا ٢٠٠٠ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستنی: ٢٠١٤ *** 27- ئارین هەبوون ناو و پاشناو: ئاریا تۆکای ناوی دایک: ڤەسیلە ناوی باوک: ڕێزان شوێن و کاتی لە دایکبوون: نسێبین ٢٠٠٠ کاتی بەشداربوونی ڕێکخستن: ٢٠١٤ *** 28- عەزیمە چیا ناو و پاشناو: بەهار دەلیجی ناوی دایک: عەزیمە ناوی باوک: ڕەفعەت کات و شوێنی لە دایکبوون: موش-ملازگر ١٩٩٣ کاتی بەشداربوون: ٢٠١٤ *** 29- بژی ستێرک ئامەد: ناو و پاشناو: شیندا ئۆیونلو ناوی دایک: دلبەر زەنگین ئۆیونلو ناوی باوک: محەمەد ئۆیونلو شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئامەد_لجێ ٢٠٠٤ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠٢٠ *** 30- بەنگین ڕوناهی: ناو و پاشناو: ئەمینە ئەکین ناوی دایک: دەڤران ناوی باوک: محەمەد شوێن و کاتی لەدایکبوون: ئامەد_کاراز ٢٠٠٠ کاتی بەشداربوون لە ڕێکخستن: ٢٠٢٤”.   وەرگیراوە (ڕۆژنیوز)

درەو:  ئەمڕۆ (30) گەریلا كە (26) گەریلا و (4) فەرماندەی باڵای پەكەكە كە هاوسەرۆكی كەجەكە لەناویاندابوو، مەراسیمی رەمزی چەكدانانیان بەڕێوەبرد، لە راگەیەندراوی ئەو گروپەی گەریلا كە چەكەكانیان دانا دەڵێن: ستەم و داگیركاری كۆتایی دێت و ئازادی و هاوخه‌باتی سه‌رده‌كه‌وێت.   دەقی راگەیێندراوەکە:   بۆ رای گشتی و گه‌له‌كه‌مان   به‌ناوی گرووپی "ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتیک"یه‌وه‌ كه‌ بۆ برەودان به‌ پرۆسه‌ی گۆڕان و وه‌رچه‌رخانی دیموكراتیکی پێكهێندراوه‌؛ سڵاو و ڕێزی خۆمان پێشكه‌شی ئاماده‌بووان و هه‌موو شاهیدانی ئه‌م چالاكییه‌ دیموكراتییه‌ مێژووییه‌مان ده‌كه‌ین.   ئێمه‌ی ژنان و پیاوانی شه‌ڕڤانانی ئازادی كه‌ له‌ مێژوویی جیاجیادا به‌ ئامانجی شه‌ڕكردن له‌ دژی هێرشه‌كانی نكۆڵیكردن و قڕكردنی كورد به‌شداریمان له‌ ریزه‌كانی پەکەکەدا كردووه‌، چه‌كمان هه‌ڵگرتووه‌ و له‌ هه‌رێم و شوێنی جیاجیا تێكۆشانمان بەڕێوەبردووە، ئه‌مڕۆ وه‌ك وه‌ڵامێك بۆ بانگه‌وازییه‌كه‌ی رێبه‌ری گه‌لی كورد عەبدوڵا ئۆجالان كه‌ له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی ڕێکەوتی ١٩ـی حوزه‌یرانی ٢٠٢٥ییدا بڵاوی كردبووه‌وه‌؛ هاتووین بۆ ئێره‌. هاتنه‌كه‌مان له‌سه‌ر بنه‌مای بانگه‌وازی ٢٧ـی شوباتی ٢٠٢٥ بۆ "ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتیک"ـی ڕێبەر عه‌بدوڵا ئۆجالان و بڕیاره‌كانی ١٢هه‌مین كۆنگره‌ی پەکەکەیە كه‌ له‌ رۆژانی ٥-٧ـی ئایاردا ئه‌نجامی دا.  وه‌ك نیازپاكی و هه‌نگاوی بڕیارداری له‌ پێناوی به‌كرداریی سه‌ركه‌وتنی پرۆسه‌ی (ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی) و له‌ ئێستاشه‌وه‌ به‌ ئامانجی به‌رده‌وامیدان به‌ تێكۆشانی ئازادی و دیموكراسی و سۆسیالیزمیمان به‌ رێبازی سیاسه‌تی دیموكراتی‌ و یاسایی و هاوكات له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ركردنی یاساكانی ئێنتیگراسیۆنی دیموكراتی؛ له‌ حزوری ئێوه‌دا به‌ ئیراده‌ی ئازادی خۆمان، چه‌كه‌كه‌مان له‌ناو ده‌به‌ین.   هیوادارین ئه‌م هه‌نگاوه‌مان ببێت به‌ مایه‌ی خێر و خۆشی بۆ گه‌له‌كه‌مان به‌ تایبه‌تی بۆ ژنان و گه‌نجان و بۆ گه‌لانی توركیا و ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین و سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تی و ئاشتی و ئازادی له‌گه‌ڵ خۆی بهێنێت.   پڕ به‌دڵ هاوڕاین له‌گه‌ڵ بانگه‌وازییه‌كه‌ی ڕێبەر عه‌بدوڵا ئۆجالان كه‌ ده‌ڵێت: "بڕوام به‌ هێزی سیاسه‌ت و ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی هه‌یه‌، نه‌ك چه‌ك. بانگه‌وازی له‌ ئێوه‌ش ده‌كه‌م ئه‌م پره‌نسیپه‌ پەیڕەو بكه‌ن" و مایه‌ی شانازی و سه‌ربه‌رزییه‌كی گه‌وره‌یه‌ كه‌ هه‌ڵده‌ستین به‌ جێبه‌جێكردنی بنه‌ماكانی ئه‌م پره‌نسیپه‌ مێژووییه‌.   ده‌زانین كه‌ تا ئێستا هیچ شتێك به‌ ئاسانی و بێ قوربانی و به‌بێ تێكۆشان به‌دینه‌هاتووه‌، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ هه‌موو شتێك رۆژانه‌ به‌ قوربانی گه‌وره‌ و به‌ تێكۆشانی بێ وێنه‌ به‌ده‌ستخراوه‌. هه‌ڵبه‌ت له‌ ئێستا به‌دوایشه‌وه‌ هه‌ر به‌ تێكۆشانی سه‌خت و دژوار به‌رده‌وام ده‌بێت. زۆر باش لەم ڕاستییه‌ تێگەیشتووین و له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌ و ده‌ستكه‌وتی دیموكراتییانه‌ له‌ناخی دڵمانه‌وه‌ بڕوامان به‌ فیكر و پارادایمی ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالانە و متمانه‌مان به‌ خۆمانە و هاوکات وه‌كو كۆمه‌ڵه‌ی هاوڕێیانیش متمانه‌مان به‌هێزی هه‌ره‌وه‌زیمان هه‌یه‌.   له‌ ژینگه‌یه‌كی وه‌هادا كه‌ گوشار و تاڵانكاری فاشیستی پەرەی سه‌ندووه‌، ناوچه‌كه‌مان؛ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین بووه‌ به‌ گۆمی خوێن و گه‌له‌كه‌مان له‌ هه‌موو كاتێك زیاتر پێویستی به‌ ژیانی ئاشته‌وایی، ئازادی و یه‌كسانی و دیموكراتییه‌، گرنگی و ڕاست و پێویستی هه‌نووكه‌یی ئه‌م هه‌نگاوه‌ مێژووییه‌مان ده‌بینین و هه‌ستی پێده‌كه‌ین.   به‌و هیوایه‌ین كه‌ هه‌موو لایه‌ك لە؛ ژنان، گه‌نجان، كرێكار و ره‌نجده‌ران، هێزه‌ سۆسیالیستی و دیموكراته‌كان، واتا سه‌رجه‌م گه‌لان و مرۆڤایه‌تی؛ درك بە بەها و بایه‌خی ئه‌م هه‌نگاوه‌ ئاشتی و دیموكراتیانه‌یه‌مان بكه‌ن، تێیبگه‌ن و ڕێزی بگرن.   هه‌ر له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ بانگ له‌ سه‌رجه‌م هێزه‌ هەرێمی و جیهانییه‌كان ده‌كه‌ین كه‌ به‌رپرسن له‌ هه‌موو ئێش و ئازاره‌كانی گه‌له‌كه‌مان، رێز له‌ مافه‌ ڕه‌وا و نه‌ته‌وه‌یی و دیموكراتییه‌كانی گه‌له‌كه‌مان بگرن و پشتیوانی له‌ پرۆسه‌ی ئاشتی و چاره‌سه‌ری دیموكراتییانه‌ بكه‌ن.   بانگه‌وازی له‌ گه‌لان بەگشتی، وە به‌تایبه‌تی ژنان و گه‌نجان، كرێكار و ڕه‌نجده‌ران، هێزه‌ دیموكرات و سۆسیالیستییه‌كان، ڕۆشنبیر، نوسه‌ر، ئه‌كادیمیست، مافناس، هونه‌رمه‌ند و سیاسه‌تمه‌داران ده‌كه‌ین به‌شێوه‌یه‌كی ڕاست و درووست له‌م هه‌نگاوه‌ مێژووییه‌مان تێبگه‌ن و له‌پاڵ ئێمه‌ و گه‌له‌كه‌ماندا بن. هه‌روه‌ها داواده‌كه‌ین بۆ ئازادی جه‌سته‌یی ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالان و چاره‌سه‌ری سیاسی و دیموكراتییانه‌ی پرسی كورد چالاكانه‌تر تێبكۆشن و له‌ ئاستی جیهانیدا تێكۆشانی دیموكراتییانه‌، سۆسیال ئینته‌رناسیۆنالی و پشتگیری و پشتیوانی بكه‌ین.   بانگه‌وازیش له‌ گه‌له‌كه‌مان و سه‌رجه‌م هێزه‌ سیاسییه‌كانی ده‌كه‌ین، به‌شێوه‌یه‌كی ڕاست تێبگه‌ن له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئه‌م قۆناخه‌ مێژووییه‌ی ئێستا و ئه‌م پرۆسه‌ی 'ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتیک'یەیی کە ڕێبه‌ر ئاپۆ ده‌ستی پێكردووه‌، ئه‌ركه‌كانیان له‌ هه‌موو بواره‌كانی په‌روه‌رده‌یی، ڕێكخستنی و چالاكییدا به‌سه‌ركه‌وتوویی جێبه‌جێ بكه‌ن و پەرە به‌ ژیانی دیموكراتییانه‌ بده‌ن.   ستەم و داگیركاری كۆتایی دێت و ئازادی و هاوخه‌باتی سه‌رده‌كه‌وێت.   پرۆسه‌ی ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتیکی مسۆگه‌ر سه‌رده‌كه‌وێت.   11ی ته‌ممووزی 2025 گرووپی ئاشتی و كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی.

درەو: راپۆرتی:  تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPTی ئەمریکی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا: • لە ١ی کانوونی دووەم بۆ ٣٠ی حوزەیران، سوپای تورکیا (١،٦٧٨) هێرش و بۆردوومانی بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە. • (١،٤٨٤) هێرش بۆ سەر سنوری پارێزگای دهۆک، (١٤٠) هێرش بۆ سەر سنوری پارێزگای هەولێر، (٥٤) هێرش بۆ سەر سنوری پارێزگای سلێمانی و (سفر) هێرشیش بۆ سەر سنوری پارێزگای نەینەوا بووە. • بە هۆی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، (٩) هاووڵاتی مەدەنی بونەتە قوربانی بە شێوەیەک (٣) هاووڵاتی شەهید و (٦) هاووڵاتی تری مەدەنی برینداربوون. • لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، سوپای تورکیا (١،٢٣٢) هێرشی لە ڕێگەی تۆپباران، (٣٩٧) هێرشی لە ڕێگەی فڕۆکەی جەنگی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، (٤٣) هێرشی لە ڕێگەی هەلیکۆپتەر، (٥) هێرشی لە ڕێگەی بەکارهێنانی چەکی سوک و (١) هێرشی لە ڕێگەی تەقینەوە ئەنجامداوە. • بە تەنیا لە مانگی حوزەیراندا، سوپای تورکیا، (٥٥٠) هێرشی بۆ سەر هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە کە (٥٤١) هێرشیان بۆسەر سنوری پارێزگای دهۆک و (٩) هێرشیان بۆ سەر سنوری پارێزگای هەولێر بوون. بە بەراورد بە مانگی ئایار، ژمارەی هێرشەکان لە مانگی حوزەیراندا بە ڕێژەی (٨٪) زیادیانکردووە. • لە دوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستی یەکلایەنەی پەکەکە لە مانگی ئادار، سوپای تورکیا هیچ هێرش و بۆردوومانێکی بۆ سەر سنوری پارێزگای سلێمانی ئەنجامنەداوە. تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPTی ئەمریکی بۆ خوێندنەوەی تەواوی ڕاپۆرتەکە، گرتە لەسەر ئەم بەستەرەی خوارەوە بکە: https://static1.squarespace.com/.../%28Kurdish%29+Turkish...  

وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی: هەڵوەشانەوەی خود و شکۆی کۆتایی لە ئاوێنەیەكی تەڵخ و شكاودا  فوئاد سدیق، راوێژكار لە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی كە ماوەی چوار مانگە خانەنشین بووە      ئاوازێكی پڕ لە ماتەمینی بۆ ئەو وەزارەتەی بەدەست وەزیرو بریكارەكەی  خوێنی كەمئەندام و بێ دەرامەت و نەگبەتەكانی ئەم هەرێمەی لێ دەچۆڕێت.    لە چیرۆکی گەورەی هەر نەتەوەیەکدا، بەتایبەت نەتەوەیەکی برینداری وەک کورد کە لەپێناو بوون و ناسنامەدا خوێنی داوە، هەندێک دامەزراوە هەن کە لە ئەرکی سادەی کارگێڕی تێدەپەڕن؛ ئەوان دەبنە ویژدانی زیندووی کۆمەڵگە و پێوەری ئەخلاقیی گەشتە مێژووییەکەی. وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، لە هەرێمی کوردستاندا، دەبوو ببێتە دڵی پڕ لە سۆزی ئەم نیشتمانە؛ ئەو شوێنەی کە تێیدا مرۆڤدۆستی، هاوخەمی و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی دەگاتە لوتکە و ماندوویەتیی شەهید و ئەنفالکراوان بە خزمەت دەسڕێتەوە.    بەڵام کاتێک ئەم دڵە نەخۆش دەکەوێت و ئەم ئاوێنەیە دەشکێت یان پڕ لە شوخت دەبێت ، چیتر وێنەیەکی سادە ناگێڕێتەوە. پارچە شکاوەکانی ئاوێنەکە ، هەر یەکەیان گۆشەیەک لە تراژیدیایەکی قووڵترمان نیشان دەدەن؛ وێنەی شێواوی کۆمەڵگەیەکی بریندار و نیشتمانێکی هیلاک. تا زیاتر لەم پارچە شکاوە ورد بیتەوە، قووڵایی برین و تاریکیی خیانەت زیاتر دەبینیت.   لە ڕوانگەیەکی کۆمەڵناسانەوە، ئەم وەزارەتە نوێنەرایەتی "تۆڕی پاراستنی کۆمەڵایەتی" (Social Safety Net) دەکات. ئەم تۆڕە، دوا قەڵای ئومێدە بۆ ئەو هاونیشتمانیانەی کە بەهۆی هەژاری، نەخۆشی، کەمئەندامی یان هەر قەیرانێکی دیکەوە لە لێواری ژیانەوە دەکەونە خوارەوە. کاتێک ئەم تۆڕە لاواز دەبێت یان بە ئەنقەست دەپچڕێنرێت، دیاردەی کوشندەی "نامۆبوون" (Anomie) وەک ژەهر بە لەشی کۆمەڵگەدا بڵاودەبێتەوە. خەڵکی هەست دەکەن هیچ یاسا و ڕێسایەکی ئەخلاقی و کۆمەڵایەتی بۆ پاراستنیان بوونی نییە. هیوا لە دڵیاندا دەمرێت و بڕوایان بە خودی چەمکی "نیشتمان" و "حکومەت" نامێنێت.   ئەوەی ئەمڕۆ لەم وەزارەتەدا ڕوودەدات، تەنها گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردن نییە، بەڵکو پووکانەوەی ئەم چەترە کۆمەڵایەتییەیە. کاتێک بڕیارەکان لەسەر بنەمای میزاج و بەرژەوەندیی شەخسی دەردەچن نەک لەسەر بنەمای پێداویستیی ڕاستەقینەی هاووڵاتی، کاتێک سامانی گشتی کە دەبێت شیفای برینی هەژارێک بێت، دەبێتە کەرەستەی خۆشگوزەرانیی بەرپرسێک، ئەوا ئێمە لەبەردەم هەڵوەشانەوەی پەیمانێکی کۆمەڵایەتیداین. پەرتەوازەیی و بێسەروبەریی نیشانەی نەمانی ئەو ڕۆحە کۆمەڵایەتییەیە کە دامەزراوەکان پێکەوە دەبەستێتەوە و ئامانجێکی باڵایان پێ دەبەخشێت.    کاتێک دەسەڵات لە دەستی تاکێکدا کۆدەبێتەوە کە خاوەنی کەسایەتییەکی "تاکڕەو و میزاجی"یە،(پێیدەڵێن جەنابی وەزیر!) دەرئەنجامە دەروونییەکانی کارەساتبار دەبن. دەروونناسیی دەسەڵات پێماندەڵێت دەسەڵاتی بێسنوور مرۆڤ لە واقیع دادەبڕێت. وەزیرێک کە بڕیارەکانی لە هەڵچوونی چركەساتی و ویستی شەخسییەوە سەرچاوە بگرن، ناتوانێت لە ئازاری کەمئەندامێک، لە چاوەڕوانیی بێوەژنێک، یان لە بێهیوایی گەنجێکی بێکار(كە دڵی پڕە لە هیوا) تێبگات. ئەو لە بورجێکی عاجدا دەژی و خەڵکی تەنها وەک ژمارە یان ئامراز بۆ مانەوەی خۆی دەبینێت. لەلایەکی دیکەوە، بوونی "بریکارێکی وەزیری نەزان، (تازە زمانی گاگۆلكە دەكات و ناتوانێ لە ئازارەكانی ئەم وەزارەتە تێبگات!!) ئەم تراژیدیایە قووڵتر دەکاتەوە. نەزانی و تێنەگەیشتن لێرەدا تەنها بە مانای کەمیی زانیاری نییە،بەڵكو ئەقڵی بچووك بەڕێوەی دەبات. بەڵکو بە مانای نەبوونی توانای تێگەیشتن لە فەلسەفەی کاری کۆمەڵایەتی و ئەرکی دامەزراوەکەیە. ئەمانە(تاکڕەوی و نەزانی و ئەقڵی بچووك) تێکەڵەیەکی کوشندە پێکدەهێنن کە ژینگەی وەزارەتەکەی تەواو ژەهراوی دەكات، وەك ژەهراوییان كردووە.  فەرمانبەران لەبری داهێنان و خزمەتکردن، دەکەونە گەمارۆی دەروونییەوە؛ یان دەبێت ملکەچ و بێدەنگ بن، یان پەراوێز دەخرێن.   قوربانیی سەرەکی ئەم دۆخە، لاوازترین و شکۆمەندترین چینی کۆمەڵگەیە. ئەوان دووجار ئازار دەچێژن: جارێک بەدەست قەدەری خۆیانەوە (هەژاری، نەخۆشی، کەمئەندامی) و جارێکیش بەدەست سیستەمێکی بێ سیستەمەوە کە دەبوو فریادڕەسیان بێت و لەناو ئەم هەموو مەینەتییەی ژیان رزگاریان بكات. . ئەمە هەستێکی قووڵی بێچارەیی و تەسلیمبوون (Learned Helplessness) لە ناخیاندا دروستدەکات.   وتنی ئەوەی کە "وەزارەتەکە کەوتۆتە دەست قەدەرەوە" ڕستەیەکی پڕ لە ئازارە، بەڵام لە ڕووی فەلسەفییەوە مەترسیدارە. کاتێک شکست و کارەساتەکان دەخەینە ئەستۆی "قەدەر"، لە ڕاستیدا ئێمە دان بەوەدا دەنێین کە مرۆڤەکان (بەرپرسان و تەنانەت کۆمەڵگەش) هیچ دەسەڵات و ئیرادەیەکیان نییە و لە بەرپرسیارێتی هەڵدێن. ئەمە پاساوێکە بۆ بێدەنگی و دەستەوەستانی. قەدەری ڕاستەقینەی ئەم وەزارەتە لە ڕۆژی یەکەمی دامەزراندنییەوە نووسرابووەوە کە دەبێت پەناگەی ئومێد بێت. بەڵام، ئەوەی ئەمڕۆ ڕوودەدات "قەدەر" نییە، بەڵکو دەرئەنجامی زنجیرەیەک هەڵبژاردنی مرۆیی هەڵەیە: هەڵبژاردنی کەسی نەشیاو، هەڵبژاردنی بێدەنگی لە ئاست گەندەڵی،هەڵبژاردنی بەرژەوەندیی تەسکی حیزبی و شەخسی بەسەر بەرژەوەندیی گشتی و ویژدانی مرۆڤایەتیدا. هەڵلووشینی سامانی ئەم وەزارەتە، دزینی نانی سەر سکی برسییەک و دەرمانی دەستی نەخۆشێکە؛ ئەمە تاوانێکی ئەخلاقییە کە هیچ پاساوێک هەڵناگرێت.   قەیرانی وەزارەتی کار، تەنها قەیرانێکی کارگێڕی نییە، بەڵکو قەیرانێکی قووڵی ڕۆحی و ئەخلاقیی مرۆیی و نیشتمانییە. چارەسەر تەنها بە گۆڕینی وەزیر و بریکارێک ناکرێت، هەرچەندە ئەمە هەنگاوێکی زۆر بەپەلە و پێویستە. بەڵام چارەسەری ڕیشەیی پێویستی بە بەئاگاهاتنەوەی ویژدانی گشتی هەیە؛ ویژدانێک کە بزانێت ئەم وەزارەتە دڵی سیستەمە کۆمەڵایەتییەکەیە. ئێستا ئەم دڵە بە ئاستەم لێدەدات، لەسەرەمەرگدایە، کەواتە حاڵی جەستەی کۆمەڵایەتی دەبێ چۆن بێت؟ پێویستە جارێکی تر فەلسەفەی بوونی ئەم دامەزراوەیە دابڕێژینەوە؛ لەسەر بنەمای دادپەروەری، شەفافیەت و مرۆڤسالاری. ئەگینا، ئەو برینە قووڵەی لە جەستەی لاوازترین چینەکانی کۆمەڵگەدایە، ڕۆژێک دێت و دەبێتە ژانێکی کوشندە بۆ هەموومان.  فریدریک نیچە هۆشداریمان پێدەدات: "ئەوەی شەڕ لەگەڵ دڕندەكان - ئەهریمەنەکان - دەکات، دەبێت ئاگادار بێت نەوەک خۆی ببێتە ئەهریمەن. ئەگەر زۆر چاو لە قووڵایی (Abyss) بکەیت، قووڵاییەکانیش چاوت تێدەبڕنەوە. من چاوم لەم وەزارەتە بڕی و ئێستا هەستدەکەم ئەویش چاوی لە من بڕیوەتەوە و هەڕەشەی قووتدانم لێدەکات.      تا نەهاتمە ئەم وەزارەتە، نەمدەزانی پارە چەند شیرینەو گەندەڵی چەند ئاسانە. ئەم ڕستەیە تەنها دانپێدانانێکی سادە نییە، بەڵکو شاهیدییەكی زەقە لەسەر پرۆسەیەکی دەروونیی ترسناک، پرۆسەی ئاساییکردنەوەی تاوان لە سایکۆلۆژیای دەسەڵاتی ڕەهادا، مرۆڤ وردە وردە لە بەها ئەخلاقییەکانی خۆی دادەماڵرێت. "شیرینیی پارە" لێرەدا تەنها چێژی ماددی نییە، بەڵکو چێژی ئەو هەستەیە کە تۆ لە سەرووی یاساوەیت. "فەرمانێکی نهێنی" دەبێتە گۆچانی جادوویی، کە دەتوانێت سەدان ملیۆن دینار لەبەرچاو بشارێتەوە. ئاسانیی گەندەڵی لەوەدایە کە سیستەمەکە خۆی دەبێتە ئامراز. کاتێک وەزیرێک دەتوانێت بە لیژنەیەکی کارتۆنی، پەردە بەسەر گەورەترین دزیدا دابکێشێت و تاوانباران "ساغلەم" دەربچن، ئیتر خودی چەمکی تاوان و سزا پووچدەبێتەوە. لێرەدا گەندەڵی لە کردەیەکی شەخسییەوە دەگۆڕێت بۆ فەلسەفەیەکی کارگێڕی. مرۆڤەکان نامێنن، دەبنە ئامراز؛ ئامرازێک بۆ واژۆکردن، بۆ شاردنەوە و بۆ شەرعیەتدان بە ناشەرعییەت.   کاتێک وەزیرێک بەرامبەر دەستەی دەستپاکی دەوەستێتەوە و نووسراوەکانیان لای خۆی گل دەداتەوەو بێدەنگی هەڵدەبژێرێت و وەڵامیان ناداتەوە!!، ئەمە چیتر گەندەڵییەکی کارگێڕی نییە، بەڵکو کودەتایەکی فەلسەفییە بەسەر بنەماکانی دەوڵەتدا. دەستەی دەستپاکی، بە هەموو کەموکوڕییەکانییەوە، هێمای چاودێری و لێپرسینەوەیە؛ هێمای ئەوەیە کە هیچ کەسێک لە سەرووی یاساوە نییە. کاتێک ئەم هێمایە دەشکێنرێت، پەیامەکە ڕوونە: "من خۆم یاسام. من خۆم دەوڵەتم." ئەمە ترۆپکی "خۆبەزلزانین" (Hubris)ە؛ ئەو لەخۆباییبوونە کوشندەیەی کە لە تراژیدیا یۆنانییەکاندا پاڵەوانەکانی بەرەو هەڵدێر دەبرد. ژوورەکەی دەبێتە گۆڕستانێکی بێدەنگی بەڵگەنامەکان؛ هەر نووسراوێکی گلدراوە، نوکتەیەکی تاڵە بە ڕووی دادپەروەریدا و شیوەنێکە بۆ ڕۆحی سیستەمێکی مردوو.   هانا ئارێنت، لە کتێبەکەیدا باسی لە "بەناڵێتیی شەڕ" (The Banality of Evil) دەکرد؛ کە گەورەترین تاوانەکان لەلایەن مرۆڤی ئاساییەوە ئەنجام دەدرێن نەك ئەهریمەنەكان. چونكە كەسانێكی گوناه دەستخۆشی لە وەزیری ئەهریمەن دەكەن. گەندەڵییەکانی ئەم وەزارەتە نموونەی زیندووی ئەم دیاردەیەن. لێخۆشبوون لە غەرامەی کۆمپانیا زەبەلاحەکان، گزییکردن لە تەندەرەکانی چاکسازیی گەوران و دەرکردنی ئەو هەموو نووسراوە نهێنییە، هەمووی لە چوارچێوەی "ڕێکارە کارگێڕییەکاندا" ئەنجام دەدرێن. تاوانبارەکان لێرەدا ڕەنگە قاتیان لەبەردابێت و بۆنی گرانبەها بەکاربهێنن. ئەوان بە زمانی یاسا قسە دەکەن، بەڵام ناوەڕۆکی کارەکانیان دزینی قووتی هەژارێک و خنکاندنی هیواکانی کەمئەندامێکە. وێرانکارییەکە لێرەدایە: گەندەڵی نامرۆڤانەترین کارەکان بە مرۆڤانەترین شێوە ئەنجام دەدات.    ئەوەی ئەم وەزارەتەی وێران کردووە، تەنها دزینی پارە نییە، بەڵکو کوشتنی "واتا"یە. کاتێک دامەزراوەیەک کە بۆ "کاروباری کۆمەڵایەتی" دامەزراوە، دەبێتە مەیدانی دژە-کۆمەڵایەتیترین کردارەکان، ئیتر هەموو شتێک بەهای خۆی لەدەستدەدات. پرسیاری سەرەکی ئەوە نییە کە چەند پارە دزراوە، بەڵکو ئەوەیە کە چەند ڕۆح لەم پرۆسەیەدا ون بوون و چەند ویژدان لەم بازاڕە رەشەدا کڕین و فرۆشتنیان پێوە کراوە. ئەم وەزارەتە بووەتە تاقیگەیەک بۆ نیشاندانی ئەوەی کە مرۆڤ چەندە بە ئاسانی دەتوانێت لە بەرزترین ئاستی مرۆڤدۆستییەوە (خزمەتی هەژاران) دابەزێت بۆ نزمترین ئاستی دڕندەیی (دزینی قووتی هەژاران). تراژیدیای ڕاستەقینە لێرەدایە، لەم گۆڕانە بێدەنگ و ترسناکەدا.   کاتێک هێماکان دەبنە کەرەستەی تاڵان و خامەی نهێنی دەبێتە نووسینگەیەك بۆ سڕینەوەی ئەخلاق. ئاخر بۆچی وەزیرێک کە ئەرکی دابینکردنی "کاروباری کۆمەڵایەتی"یە، پێویستی بە "هۆبەی خامەی نهێنی" هەبێت؟ ئەمە پارادۆکسێکی کوشندەیە. کاری کۆمەڵایەتی لەسەر بنەمای شەفافیەت و ئاشکرایی بونیادنراوە. نهێنی، لەم چوارچێوەیەدا، دژەواتای بوونە. "خامەی نهێنی" لێرەدا ئامرازێک نییە بۆ نووسین، بەڵکو ئامرازێکە بۆ سڕینەوە؛ سڕینەوەی شوێنپێی گەندەڵی، سڕینەوەی بەڵگە و لە هەمووی ترسناکتر، سڕینەوەی بەرپرسیارێتییە. ئەم هۆبەیە، لە ڕووی دەروونییەوە، ژووری دانپێدانانی بێدەنگی تاوانە؛ دامەزراندنی سیستەمێکی تاریكە لەناو دڵی سیستەمە ڕووناکییەکەدا.   کاتێک وەزیر چوار ئۆتۆمبێل لە دەوری خۆی کۆدەکاتەوەو یەکێکیان تەسلیمی کوڕەکەی دەکات بۆ زانکۆ، ئەمە تەنها بەفیڕۆدانی سامان نییە، بەڵکو  وەزیر لە ناوەرۆكە ئاسمانییەكەی دادەماڵێنێت و دەیكات بە بتێكی زەمینی بۆ ئەو دەسەڵاتەی كە بە خۆی بەخشیوە!. ئەو گرێبەستەی ڕۆحی دەسەڵاتدار بە ڕۆحی گەلەوە دەبەستێتەوە، لێرەدا دەبێتە کاغەزێکی سووتاو کە خۆڵەمێشەکەی بەسەر کەرامەتی گشتیدا دەبارێت. كاتێك لەم دیمەنە دەڕوانی، وەزیر وەک کارەکتەرێک دەردەکەوێت کە تووشی "برسێتییەکی میتافیزیکی" بووە. بۆشایی ڕۆحیی ئەو ئەوەندە قووڵە، قەت پڕ نابێتەوە. ئەمە هەر گەندەڵی نییە، بەڵکو گەیشتنە بە لووتکەی پووکانەوەی مرۆیی. سویجی ئەو ئۆتۆمبێلەی لە گیرفانی کوڕەکەیدایە، کلیلی دەرگای زانکۆ نییە، بەڵکو کلیلی ئەو گۆڕستانەیە کە خەونی هەزاران گەنجی تێدا نێژراوە. بێگومان ئەم کردارە، کفرکردنە بە مرۆڤبوون خۆی. کاتێک خزمەتکار دەبێتە جەللادو ڕێکخراوی مرۆیی دەبێتە قووتی لاشخۆر، کۆمەڵگە بەرەو "نامۆبوونێکی گەورە" هەنگاو دەنێت. هاووڵاتی لە یاسا نامۆ دەبێت، لە دەوڵەت نامۆ دەبێت، لە هیوا نامۆ دەبێت. ئاخر ئەو ئۆتۆمبێلە تەنها ئاسن و تایە نییە. دەنگی بزوێنەرەکەی، نووزەی ویژدانێکی لەسەرەمەرگدایە. ڕەنگە ڕەشەکەی، ڕەنگی ئەو چارەنووسەیە کە بۆمان دەنووسرێتەوە. بریقەکەی، بریسکەی فرمێسکی ئەو باوکەیە کە لەبەر بێکاری، شەرم لە چاوی منداڵەکانی دەکات و ئەو فرمێسکە لەسەر بۆنیدی ئۆتۆمبێلەکەدا ڕەنگیداوەتەوە. هۆڕنەکەشی... نا، ئیتر پێکەنین نییە، بەڵکو ئەو بێدەنگییە ترسناکەیە کە لە دوای هەر قاقایەکی شەیتانەوە دێت؛ بێدەنگییەک کە بە زمانی حاڵ دەڵێت: من بوونم هەیە، چونکە ئێوە نرختان نییە. ئارامیی من لەسەر حیسابی ئازاری ئێوەیە. ئەو ئۆتۆمبێلە، کە بە پارەی باجی هەژارترین کەسی ئەم کۆمەڵگەیە کڕدراوە تا ببێتە ئامرازی خزمەتی ئەوان، پەیامێکی ڕوون دەگەیەنێت: "موڵکی گشتی بووەتە موڵکی تایبەتی من. پێداویستیی بنەماڵەی من لە سەرووی مافی ئێوەی گشتییەوەیە." لێرەدا، سنووری نێوان "خزمەتکار" و "گەورە" دەسڕدرێتەوە. وەزیر لە خزمەتکاری گەلەوە دەبێتە ئاغایەک کە سامانی گشتی وەک میراتی باوکی سەیر دەکات. ئەو ئۆتۆمبێلە دەبێتە تابووتێکی گەڕۆک کە لاشەی متمانەی هاووڵاتیی تێدایەو بە شەقامەکانی شاردا دەیسوڕێنێتەوە، وەک گاڵتەجاڕییەک بەبەر چاوی هەموومان.وەزیر هێشتا بەم (4) ئۆتۆمبێلە دڵی ئاو ناخواتەوە، نووسراو بۆ مانگی سوور دەكات كە سێ ئۆتۆمبێلی پێبدەن، ئەمە ریسوابوونێكی بێ قەیدو شەرتی وەزیرو وەزارەتەكەیە.    وەزارەتی کار، وەزارەتی بەرگری نییە تا فەرمانەکانی "نهێنی و تایبەت و زۆر بە پەلە" بن. بەکارهێنانی ئەم دەستەواژانە، بەکارهێنانی "زمانی حاڵەتی نائاسایی"یە بۆ کاروباری ئاسایی؛ فێڵێکی دەروونییە بۆ ترساندنی فەرمانبەرو بێدەنگکردنی هەر پرسیارێک. بەڵام ترسناکترینیان دەستەواژەی "بەدەر لە ڕێنماییەکان"ە. ئەمە تەنها لە کاتی داگیرکاری و هەڕەشەی وجودیدا ڕەوایەتی پەیدا دەکات، ئەو كاتانەی وڵات دەكەوێتە بەر مەترسی داگیركردنی دوژمنانەوە.      ئەی وەزیری گەندەڵ!، فەرمانی (بەدەر لە رێنماییەكان)ت بۆچی دەركردووە.خۆت باش دەیزانی بەکارهێنانی ئەمجۆرە دەستەواژەیە لە دۆخێکی ئاساییدا، مانای ڕاگەیاندنی کودەتایەکی بێدەنگە بەسەر یاسادا. وەزیر بەم ڕستەیە خۆی دەکاتە سەروەری ڕەها؛ ئەو بە کۆمەڵگە دەڵێت: من خۆم یاسام ، من خۆم رێنماییم، هەر خۆشم چاودێری جێبەجێكردنی دەكەم!!.    کۆی ئەم بێباکیانە، رێساكانی پووکانەوەیە. رێسایەك کە هەموو وشەیەکی (ئۆتۆمبێل، نووسراو، فەرمان) واتایەکی پێچەوانەی وەرگرتووە. خزمەت بووەتە تاڵانی، شەفافیەت بووەتە نهێنی و، یاسا بووەتە کەرەستەی دەستی تاکەکەسێک. ئەمە ڕۆحی فەرمانبەری ڕاستگۆ وێران دەکات. ئەو فێری بێدەنگی، دووڕوویی و بێهیوایی دەبێت. ئەمە برینێکی ئەخلاقیی قووڵە (Moral Injury) کە چارەسەری نییە. بۆ هەژار و کەمئەندام و لێقەوماوانیش، ئەمە گورزی کۆتاییە. کاتێک دەبینن دوا پەناگەی ئومێدیان بووەتە شانۆی گاڵتەجاڕیی وەزیر و بریکارەکەی، ئیتر بڕوایان بە هیچ نامێنێت. پرسیاری کۆتایی ئەوە نییە کە وەزیر بۆچی ئەم کارانە دەکات، بەڵکو ئەوەیە: کاتێک ویژدانی تاکەکەسێک دەمرێت و ویژدانی کۆمەڵگەیەکیش لە خەوێکی قووڵدا دەبێت، ئایا ئیتر "قەدەر" ناوێکی تر نییە بۆ ئەو هەڵبژاردنەی کە هەموومان کردوومانە، ئەویش هەڵبژاردنی بێدەنگییە؟   بێگومان هەر تراژیدیایەک پێویستی بە پەردەی کۆتایی هەیە؛ ئەو ساتەی کە پاڵەوانەکان شانۆکە بەجێدەهێڵن و بینەران لەگەڵ دەرئەنجامی کردارەکانیان تەنها دەمێننەوە. کاتێک وەزیر کورسییەکەی بەجێدەهێڵێت، ئەوە کۆتایی چیرۆکەکە نییە، بەڵکو سەرەتای خوێندنەوەی میراتێکی ڕەشە: میراتی کاولکاری و بۆنی ئەو ڕۆحانەی کە لە ڕێگادا وشک بوون و مردن. دوای ڕۆیشتنی وەزیر، وەزارەت نامێنێت؛ ئەوەی دەمێنێتەوە، تەنها شوێنەوارێکی بیناسازییە. ڕۆحی دامەزراوەکە کێشراوە. وەزیرێک کە لەسەر بنەمای "من"ی تاکڕەو ژیاوە، "ڕۆحێکی وشکهەڵگەڕاو" لە دوای خۆی جێدەهێڵێت. ئەم ڕۆحە، فەلسەفەی پووچگەراییە (Nihilism) کە لەناو دەروونی فەرمانبەراندا چاندوویەتی. ئەوان فێری ئەوە بوون کە ڕاستگۆیی سزا دەدرێت، دڵسۆزی پەراوێز دەخرێت و گەندەڵی پاداشت دەکرێت. ئەو بێهیواییەی کە لە سەردەمی وەزیری گەندەڵدا باڵی بەسەر وەزارەتدا کێشابوو، دەبێتە "شێرپەنجەی بێدەنگ" کە لەناو جەستەی دامەزراوەکەدا گەشە دەکات. وەزیری نوێ، ئەگەر فریشتەش بێت، دەبێت سەرەتا ئەم تەرمە بۆگەنە بنێژێت پێش ئەوەی بتوانێت تۆوی ژیان بچێنێت. "بۆنی تەرمی مردووەکان شار دەتەنێتەوە." ئەمە تەنها وێناکردنێکی شاعیرانە نییە. بۆنی گەندەڵی، وەک گازی ژەهراوی، لە چوارچێوەی دیوارەکانی وەزارەت دەرناچێت. ئەو بێمتمانەییەی کە لەوێ چەکەرەی کردووە، بەناو کۆمەڵگەدا بڵاودەبێتەوەو کاولکارییەکە لە ئیدارییەوە دەکات بە کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی. وەزیر دەڕوات، بێگومان بە سامانێکی زۆرەوە. وادەزانێت براوە بووە، بەڵام لە ڕاستیدا گەورەترین دۆڕاوی ئەم یارییەیە. سایکۆلۆژیا پێمان دەڵێت کە ویژدان، کاتێک دەکوژرێت، دەبێتە تارماییەک کە هەرگیز واز لە خاوەنەکەی ناهێنێت. سامانی دزراو دەبێتە قەفەزێکی زێڕین کە تێیدا زیندانی کراوە. دەتوانێت هەموو شتێک بکڕێت، جگە لە ئارامیی ناوەوە. "تا دەمرێت، هەر درۆ دەنووسێتەوە و 'من من من'ێکی بەتاڵ دووبارە دەکاتەوە. ئەمە میکانیزمێکی بەرگریی دەروونییە. "من"ـی گەورەکراو، هەوڵێکە بۆ داپۆشینی ئەو بۆشاییە گەورەیەی کە لە ناخیدا دروست بووە. ژیانی دەبێتە شانۆگەرییەکی بێکۆتا کە تێیدا ئەکتەری سەرەکی و تەنها بینەریش هەر خۆیەتی. ئەوانەی لەبەرامبەر وەزیردا وەستانەوە، ئەوانەی پەراوێز خران و وەزیر وەك دوژمنی سەرەكی سەیری دەكردن، راستە لەو ساتەدا لە رێگای خامەی نهێنی و تەلەفۆنی بەردەوامی بۆ سەرووی خۆی، ئەو دڵسۆزانە سەرنەكەوتوو دادەنران،بەڵام فەلسەفەی مێژوو فێرمان دەکات کە ڕاستی، وەک ڕووبار، ڕەنگە بۆ ماوەیەک رێگری لێبکەیت، بەڵام لە کۆتاییدا وەك تاڤگە دەڕژێتە ناو دەریاوە. سەرکەوتنی ڕاستەقینەی پەراوێزخراوەكان و  نەیارانی وەزیر لەوەدایە کە "ویژدان"ـیان ئاسوودەیە. ئەوان کاتێک لە ئاوێنەیەكدا سەیری خۆیان دەكەن، مرۆڤێک دەبینن نەک تاوانبارێک. ئەمە گەورەترین سامانە کە هیچ وەزیرێکی گەندەڵ ناتوانێت بیدزێت. کاتێک تۆمارەکانی مێژوو دەنووسرێنەوە، ناوی وەزیر لە سەرەوەی لاپەڕە ڕەشەکاندا دەبێت، بەڵام ناوی ئەو پەراوێزخراوانە بە پیتی زێڕین دەنووسرێتەوە، وەک نموونەی بەرگری لە شەرەفی نیشتمان و کەرامەتی داماوەکانی ئەم کوردستانە. لەکۆتاییدا، کاتێک تۆزی جەنگەکە دەنیشێتەوە، تەنها یەک شت دەمێنێتەوە: ڕاستی. چیرۆکی وەزارەتێکی کاولکراو، وەزیرێکی خاوەن ویژدانێکی مردوو،بریكارێكی جاهیل و نەزان لە مردوو مردووتر،  ئەو کەسانەی کە لەناو تاریکییدا مۆمێکیان داگیرساند. وانەی کۆتایی ئەوەیە: ڕەنگە بتوانیت دامەزراوەکان وێران بکەن، بەڵام هەرگیز ناتوانن چرپەی ویژدان بۆ هەمیشە کپ بکەن. ئەو چرپەیە لەناو کەلاوەکانیشدا هەر دەمێنێتەوە و گەواهی لەسەر هەموو شتێک دەدەن. هەموو ژیانێک، لە کۆتاییدا، بە کردەیەک یان بڕیارێک کورتدەکرێتەوە کە دەبێتە پوختەی بوونی. بۆ من، ئەو ساتە، ساتی خانەنشینبوون بوو؛ ساتی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ دوا تاقیکردنەوەی فەلسەفیدا: ئایا ڕێگە بدەم کۆتایی چیرۆکی خزمەتم بە قەڵەمێکی ژەنگاوی بنووسرێتەوە، یان دوا دێڕی ئەم چیڕۆكەم(كە دەیان داستانی لەخۆی گرتبوو) بە مەرەکەبی شکۆی خۆم بنووسم؟  من دووەمیانم هەڵبژارد.   من ئامادە نەبووم وەزیرێکی گەندەڵ سوپاسم بکات. ئەم ڕستەیە تەنها بڕیارێکی سادە نییە، بەڵکو کردەیەکی قووڵی دەروونناسانەیە بۆ پاراستنی "یەکپارچەیی خود" (Integrity of the Self). ڕێزلێنان، کاتێک لەلایەن کەسێکەوە پێشکەش دەکرێت کە ڕێزی لێناگریت، دەبێتە "ژەهری هێمایی". قبوڵکردنی، واتە داننان بە شەرعیەتی ئەو دەسەڵاتە گەندەڵە؛ واتە تۆش دەبیتە بەشێک لەو شانۆگەرییە درۆیینەی کە بۆ سپیکردنەوەی ڕووی ڕەشی ستەمکاری ساز کراوە. هەستمدەکرد ئەگەر ئەو خەڵاتە وەربگرم، شکۆم نامێنێت. چونکە "شکۆ" (Dignity) لە ناوەوەی مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرێت، نەک لە قەڵغانێکی بریقەدارەوە. قبوڵکردنی، وەک ئەوە وابوو دان بەوەدا بنێم کە زیاتر لە ٣٠ ساڵ خزمەتی من و چەند ساڵێکی گەندەڵی ئەو، لەسەر یەک تەرازوو کێشیان یەکسانە. ئەمە خۆکوشتنێکی مەعنەوی بوو کە ئامادە نەبووم ئەنجامی بدەم. ڕەتکردنەوەکە، هاوارێکی بێدەنگی ڕۆحم بوو کە دەیگوت: من جیاوازم. چیرۆکی من و تۆ هەرگیز یەک نییە. لە ڕوانگەی کۆمەڵناسییەوە، من بە ڕەتکردنەوەی ئەم ڕێوڕەسمە، لە ڕاستیدا مەیدانی شەرەف م گواستەوە. "سوپاس و پێزانینی من لەناو منداڵە ڕەش و ڕووتی گەڕەکە هەژارنشینەکان و منداڵانی بێسەرپەرشتاندایە. من کۆمەڵگەی ڕاستەقینەم لە چاوی ئەو منداڵانەدا دەبینی، نەک لە چاوی ئەو وەزیرو دەستوپێوەندانەی کە لە بورجە عاجییەکانیاندا لە ئازاری خەڵک بێئاگا بوون. شانازیی من ئەو پێکەنینە بوو کە لەسەر لێوی منداڵێکی بێناز بێ سەرپەرشت دەمچاند. ئەمانە ئەو میدالیایانەن کە لەسەر سنگی ویژدانم هەڵیان دەواسم و هیچ دەسەڵاتێک ناتوانێت بیانبەخشێت یان لێیان بسەنێتەوە.   کردەی من، دەنگدانەوەی هەڵوێستی ئەو ڕۆحە مەزنانەیە کە لە مێژوودا ڕەتیان کردەوە ملکەچی دەسەڵاتی ستەمکار بن. ژان پۆل سارتەر لە ساڵی ١٩٦٤ خەڵاتی نۆبڵی ڕەتکردەوەو گوتی: "نووسەرێک نابێت ڕێگە بدات خۆی بکرێتە دامەزراوە." شێخ ڕەزای تاڵەبانیش، دیاریی دەسەڵاتداری ڕەتکردەوە تا قەڵەمە تیژەکەی ئازاد بێت. ئەم هەڵوێستانە یەک پەیامیان هەیە ئەویش ئەوەیە: شەرەفی مرۆڤ کاڵا نییە تا کڕین و فرۆشتنی پێوە بکرێت.    ئێستا کە لە ماڵەوە دانیشتووم، هەست بە ئارامییەکی بێوێنە دەکەم.دەیان بەڵگەی گەندەڵی كۆكراوەشم لایە. من لە وەزارەتێکی کاولکراو خانەنشین بووم، بەڵام شانشینێکی ئاوەدانی ویژدانم لەگەڵ خۆمدا هێناوەتەوە. من هیچ بڕوانامەیەکی ڕێزلێنانی درۆینەم لەسەر دیوار هەڵنەواسیوە، بەڵام وێنەی پێکەنینی ئەو منداڵانە لەناو دڵمدا هەڵواسراون. من وای تێگەیشتووم، چیرۆکی هەر مرۆڤێک لەسەر ئەو شتانە هەڵناسەنگێنرێت کە کۆی کردووەتەوە، بەڵکو لەسەر ئەو شتانەی کە ڕەتی کردووەتەوە. من سامانم کۆنەکردەوە، بەڵام شکۆم پاراست. من پۆستم بەدەست نەهێنا، بەڵام ویژدانم نەدۆڕاند. من چیرۆکەکەم نەهێشت بە قەڵەمی ئەو بنووسرێتەوە. کتێبەکەم بە دەستی خۆم داخست و لەسەر دوا لاپەڕەی، تەنها چەند وشەیەکم نووسی: شکۆ، ئەخلاق، نیشتمانپەروەری،  ئازایەتی و ئازادی.

(درەو): وەفدی ئیدارەی خۆسەر لە دیمەشق لەگەڵ ئەحمەد شەرعی سەرۆكی سوریا لەسەر چوار تەوەر گفتوگۆ دەكات، یەكێكیان شێوەی دەوڵەتی نوێی سوریایە، لەپاڵ پرسی پەیوەندی ئایندەی نێوان ئیدارەی خۆسەرو حكومەت. هاوكات لەگەڵ بڵاوكردنەوەی یەكەم بانگەوازی ڤیدیۆیی عەبدوڵا ئۆجالان لە گرتوخانەی ئیمراڵی توركیاوە، وەفدێكی ئیدارەی خۆسەری باكورو خۆرهەڵاتی سوریا گەیشتە دیمەشق. وەفدەكە لەلایەن (مەزڵوم عەبدی) فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكراتەوە سەرۆكایەتیی دەكرێت و هەریەكە لە خاتوو (ئیلهامم ئەحمەد) سەرۆكی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە لە ئیدارەی خۆسەرو هەریەكە لە (فەوزە یوسف)و (عەبد حامید هەمباش) هاوسەرۆكەكانی وەفدی دانوستانكاری ئیدارەی خۆسەر.  بەپێی هەواڵی ئاژانسی فەرەنسا، دانوستانی ئەمجارەی نێوان ئیدارەی خۆسەرو حكومەتی دیمەشق لەسەر (4) تەوەری سەرەكییە؛ كە ئەمانەن:  -    شێوەی دەوڵەتی نوێی سوریا -    پەیوەندی نێوان ئیدارەی خۆسەرو حكومەت -    دۆسیەی ئابوری -    دۆسیەی سەربازی لە دیمەشق مەزڵوم عەبدی لەگەڵ ئەحمەد شەرعی سەرۆكی قۆناغی راگوزەری سوریا كۆدەبێتەوە، (تۆم باراك) نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكاش بەشداری كۆبوونەوەكانیان دەكات.  پێشتر سەرچاوە ئاگادارەكان ئاشكرایانكرد، وەفدی ئیدارەی خۆسەر بە هێلیكۆپتەرێكی ئەمریكی كە دوو هێلیكۆپتەری تر هاوڕێیەتی كردون، لە بنكەی (وەزیر)ی سەربازیی هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی لە ریفی حەسەكەوە بەرەو دیمەشق بەڕیكەوتوون.  سەردانی وەفدی ئیدارەی خۆسەر بۆ دیمەشق دوای دوو رۆژ دێت وەزارەتی بەرگریی ئەمریكا (پەنتاگۆن) رایگەیاند، بڕی 130 ملیۆن دۆلاری لە بودجەی 2026 بۆ هێزەكانی سوریای دیموكرات و هێزەكانی تر دابینكردووە بەمەبەستی روبەڕووبونەوەی "داعش".  سەرچاوەكان لەناو هێزەكانی سوریای دیموكرات "هەسەدە)وە باسلەوە دەكات، لە دیمەشق مەزڵوم عەبدی و (تۆم باراك) لەبارەی دۆسیەی روبەڕوبوونەوەی "داعش"و چۆنیەتی جێبەجێكردنی رێككەوتنی 10ی ئازاری نێوان مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرع، گفتوگۆ دەكەن.  سەرچاوەكان دەڵێن پێدەچێت نوێنەرەكەی ئەمریكا هەریەكە لە عەبدو شەرع هان بدات بۆ ئەوەی رێككەوتنەكەی پێشووی نێوانیان ئەپدەیت بكەنەوە یاخود رێككەوتنێكی نوێ بكەن. مەزڵوم عەبدی و تۆم باراك لەبارەی چەند پرسێكی تری وەكو، بەردەوامیدان بە هاوكاری نێوان هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی و هێزەكانی سوریای دیموكرات گفتوگۆ دەكەن.  رۆژی 10ی ئازاری ئەمساڵ، مەزڵوم عەبدی رێككەوتنێكی لەگەڵ ئەحمەد شەرع ئیمزا كرد، لە بڕگەی یەكەمی رێككەوتنەكەدا هاتووە كە گەرەنتی مافی هەموو هاوڵاتیانی سوریا دەكرێت لە نوێنەرایەتی و بەشداریكردنیاندا لە پرۆسەی سیاسی و سەرجەم دامەزراوەكانی دەوڵەت؛ لەسەر بنەمای لێهاتووییان بەبێ لەبەرچاوگرتنی پاشخانی ئاینیی یان رەگەزییان.  لە بڕگەی دووەمی رێككەوتنەكەشدا باس لەوە كراوە كە كۆمەڵگای كورد كۆمەڵگایەكی رەسەنە لەناو دەوڵەتی سوریادا، دەوڵەتیش مافی هاوڵاتیبوون و سەرجەم مافەكانی تریان دەپارێزێت.  سێیەم بڕگەی رێككەوتنەكە باس لە ئاگربەست دەكات لەسەرتاسەری خاكی سوریا، لە بڕگەی چوارەمیشدا ئاماژە بە یەكخستنی سەرجەم دەزگا مەدەنی و سەربازییەكانی باكوری خۆرهەڵاتی سوریا دەكات لەناو ئیدارەی نوێی سوریادا، لەناویشیاندا دەروازە سنورییەكان و فرۆكەخانەو كێڵگەكانی نەوت و غاز.  هەر لەم رێككەوتنەدا پرسی گەرەنتیكردنی گەڕانەوەی ئاوارەكانی سوریا بۆ وڵاتەكەیان و پاراستنیان لەلایەن دەوڵەتەوە خراوەتەڕوو، ئەمە لەپاڵ روبەڕووبوونەوەی پاشماوەكانی رژێمی بەشار ئەسەدو رەتكردنەوەی هەر بانگەوازێك بۆ دابەشكردنی سوریاو گوتاری رق و كینەو هەوڵی بڵاوكردنەوەی فیتنە. رێككەوتنی عەبدی- شەرع، باسی لەدروستكردنی لیژنەیەك كردبوو بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە تا كۆتایی ئەمساڵ، ئەم لیژنە دروستكراوەو چەند كۆبوونەوەیەكی كردووە، بەڵام تائێستا رێككەوتنەكە بەتەواوەتیی جێبەجێ نەكراوە.   

درەو: خواستەکانی بەغدا بۆ ڕێککەوتن 🔹 ڕادەستکردنی بەرهەمی نەوتی ئێستای هەرێم (236 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە و هەر زیادبوونێک لە داهاتوودا ڕوبدات. 🔹 کەمتر لە (46 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە بۆ پێداویستی ناوخۆی هەرێم جێدەهێڵرێت و حکومەتی هەرێم خۆی بەڕێوەی دەبات و تێچووی (16) دۆلاری کۆمپانیاکان بۆ هەر بەرمیلێک بدات. 🔹 ڕادەستکردنی داهاتی نانەوتی مانگانە لە (200 ملیار) دینار کەمتر نەبێت. 🔹 تەوتینکردنی مووچە لە ماوەی کەمتر لە (90) ڕۆژدا. 🔹 چارەسەر بۆ تێپەڕاندنی پشکی هەرێم لە یاسای بودجە پشتبەست بە خەرجی ڕاستەقینە (دوای لێدەرکردنی خەرجییە سیادییەکان) بە ڕێژەی (12.67%). 🔹 دوای ڕێککەوتن موچە ڕەوانە دەکرێت. خواستەکانی هەرێم بۆ ڕێککەوتن 🔹 بەرهەمی ئێستای نەوتی هەرێم (282 هەزار) بەرمیلی ڕۆژانەیە. 🔹 ئەگەر کۆمپانیا نەوتییەکان لە نێو ڕێککەوتنەکەدابن بەرهەمی ئێستای نەوتی هەرێم  ڕادەست دەکەین "جگە لە بڕی پێداویست بۆ ناوخۆ". 🔹 ئەگەر کۆمپانیا نەوتییەکان لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکەدا نەبن ڕۆژانە (100 هەزار) بەرمیل نەوت ڕادەست دەکەین. 🔹 ڕۆژانە (65 هەزار) بەرمیل نەوت بۆ پێداویستی ناوخۆبێت و بەڕێوەبردن و خەرجییەکانی لە ئەستۆی حکومەتی هەرێم دەبێت. 🔹 حکومەتی هەرێم بەردەوام دەبێت لە ڕادەستکردنی داهاتی نانەوتی "ڕەسمی گومرگی و باجی داهات" بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی ئیتحادی. 🔹 دابینکردنی پشکی هەرێم لە خەرجی بەکاربردن و وەبەرهێنان و کڕینی غازی سروشتی بۆ دابینکردنی وێستگەکانی کارەبا. 🔹 حکومەتی ئیتحادی دەسبکاتەوە بە خەرجکردنی موچە. 🔹 جێبەجێکردنی یاسای بودجە نابێت ببێت بە هۆکار بۆ خەرجنەکردنی موچە لە کاتی خۆیدا. هەواڵی پەیوەندیدار دەقی هەردوو رەشنوسەكەی هەرێم و بەغداد https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=17117    

درەو:  🔻 حکومەتی هەرێم دەڵێت؛ 🔹 بەرهەمی نەوتی هەرێم ڕۆژانە (282 هەزار) بەرمیلە، ڕۆژانە پێویستی بە (65 هەزار) بەرمیل هەیە بۆ ناوخۆ. 🔹 ئەگەر کۆمپانیاکان بەشداری نێو ڕێککەوتنەکە نەبن دەتوانین (100 هەزار) بەرمیل نەوت ڕادەست بکەین. 🔹 هەرێم بەردەوام دەبێت لە ڕادەستکردنی پشکی گەنجینەی ئیتحادی لە داهاتە نانەوتییەکان بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی ئیتحادی (50) لە ڕەسم گومرگی و باجی داهات. 🔹 وەزارەتی دارایی ئیتحادی دەست بکاتەوە بە خەرجکردنی مووچەی هەرێم بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیرانی 2025 و مانگەکانی دواتر تا پەسەندکردنی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی داهاتوو.  🔻 حکومەتی عێراق دەڵێت؛ 🔹 حکومەتی ئیتحادی پێشنیاری هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم کرد، لەگەڵ ئەوەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەرهەمی نەوتی هاوشێوەی باقی عێراق، لەڕێگەی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکانەوە بۆ هاووڵاتیانی هەرێم دابین بکات. بەڵام حکومەتی هەرێم بەو پێشنیازە ڕازی نەبوو 🔹 ڕادەستکردنی دەستبەجێی نەوت بە گەیاندنی تەواوی بڕی بەرهەمی ئێستا و (هەر زیادبوونێکی بەرهەمهێنان لە داهاتوودا) لەو کێڵگانەی دەکەونە ناو هەرێمەوە بۆ وەزارەتی نەوتی ئیتحادی و کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بۆ مەبەستی هەناردەکردن، لەگەڵ ئەوەی داهاتەکانی بۆ خەزێنەی ئیتحادی دەچێت. 🔹 ڕادەستکردنی داهاتی نانەوتی بە بڕی (200 ملیار) دینار کەمتر نەبێت لە مانگێکدا (بەپێی باڵانسی وردبینی، داهاتی نانەوت ساڵانە دەگاتە 4.7 ترلیۆن دینار). 🔹 لیژنەیەکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ تەواوکردنی تەوتینکردنی مووچەی هەرێم، بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی لە ماوەی زۆرترین ماوەی (90) نەوەد ڕۆژدا. 🔹 دوای وەرگرتنی ڕەزامەندی فەرمی هەرێم لەسەر مەرجەکانی ئەم ڕێککەوتنە، ڕادەستکردنی نەوت، گەیاندنی داهاتە نانەوتییەکان، دانانی ئەندامانی لیژنەی تەوتین، دانانی ئەندامانی لیژنەی یاسایی و تەکنیکی و پێشکەشکردنی ڕاسپاردەکانیان، دوای پەسەندکردنی ڕاپۆرتی جێبەجێکردنی ئەم ڕێککەوتنە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیەوە دەستبەجێ مووچە ڕەوانە دەکرێت.   دەقی پێشنیار کراوی هەرێم بۆ بەغدا (ڕەشنوسی ڕێککەوتن) یەکەم: ڕادەستکردنی نەوت: ‌ا. قۆناغی یەکەم: 1.    ڕادەستکردنی نەوت: پێشنیاری یەکەم (لە ئەگەری بەشداریکردنی کۆمپانیاکان) ڕاستەخۆ و دەستبەجێ ڕادەستیکردنی بەرهەمی نەوتی بە کۆمپانیای  بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق SOMO) ) بۆ مەبەستی هەناردەکردن (لە حاڵەتی ڕێککەوتن لە چوارچێوەی کاری لایەنی ڕاوێژکاری تەکنیکی و هونەری بەپێی هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا پەیوەندیدارەکاندا)، جگە لە بڕێک بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی. (ڕوونکردنەوە: بەرهەمی ئێستا (282 هەزار) بەرمیل بۆ هەر ڕۆژێک، لە نێویدا (65 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی، لە ڕێگەی لیژنەی هاوبەشی پێوانە و هەڵسەنگاندن). پێشنیاری دووەم: (لە ئەگەری بەشداری نەکردنی کۆمپانیاکان) ڕاستەخۆ و دەستبەجێ ڕادەستیکردنی بڕی بەردەست، کە بە (100 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا مەزەندە دەکرێت، لە نەوتی بەرهەم هێنراو لە هەرێمدا بۆ کۆمپانیای  بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق SOMO)) بۆ مەبەستی هەناردەکردن (تا ئەو کاتەی کە لایەنی ڕاوێژکاری تەکنیکی بەپێی بەپێی هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم کۆمپانیا پەیوەندیدارەکاندا ڕێککەوتن دەکرێت). 2.    بەکارهێنانی نەوتی ناوخۆیی: بەکارهێنانی ناوخۆیی لە ئەستۆی هەرێمدا بێت بۆ بەڕێوەبردن و دابەشکردن و پێدانی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ بڕی (65 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. دووەم: داهاتی نانەوتی 1.    هەرێم بەردەوام دەبێت لە ڕادەستکردنی پشکی گەنجینەی ئیتحادی لە داهاتە نانەوتییەکان بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی ئیتحادی (50) لە ڕەسم گومرگی و باجی داهات. 2.    پاکتاوکردن (مەقاصە)ی گەنجینەی ئیتحادی و پشکەکانی هەرێم لای حکومەتی ئیتحادی (لە تەرخانکردنی خەرجییەکانی بەکاربردن و وەبەرهێنان) و دابینکردنی پابەندبوونە داراییەکانی تر (کڕینی غازی سروشتی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی بۆ وێستگەکانی کارەبا) جێگیر دەکرێن. سێیەم: خەرجکردنی موچەی هەرێم وەزارەتی دارایی ئیتحادی دەست دەکاتەوە بە خەرجکردنی مووچەی هەرێم بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیرانی 2025 و مانگەکانی دواتر تا پەسەندکردنی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی داهاتوو، هەروەها لە ژێر ڕۆشنایی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە (224) و یەکگرتوو /269/ئیحادی (2023)، کە ئاماژەی بەوە داوە ناکۆکی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم سەبارەت بە جێبەجێکردنی یاسای بودجەی بودجەی گشتی ئیتحادی نابێت هۆکاری سەرەکی بێت بۆ خەرجنەکردنی مووچەی هەرێم لە وادەی خۆیدا، و پێویستی بە بەدەستهێنانی یەکسانی ڕاستەقینە لە نێوان وەرگرانی مووچە و هاوتاکانیان کە لە حکومەتی فیدراڵی هەیە لە ڕووی بڕی مووچە و وادەی دیاریکردنی مووچەکەیەوە.   دەقی پێشنیار کراوی  بەغدا بۆ ڕێککەوتن پێشنیاری ڕێککەوتنی نێوان حکومەتی ئیتحادی و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستپێکردنەوەی بە هەناردەکردنی نەوت چارەسەرکردنی کێشە پەیوەندیدارەکان یەکەم: ڕادەستکردنی نەوت ‌أ.    قۆناغی یەکەم 1-    ڕادەستکردنی دەستبەجێی نەوت بە گەیاندنی تەواوی بڕی بەرهەمی ئێستا و (هەر زیادبوونێکی بەرهەمهێنان لە داهاتوودا) لەو کێڵگانەی دەکەونە ناو هەرێمەوە بۆ وەزارەتی نەوتی ئیتحادی و کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بۆ مەبەستی هەناردەکردن، لەگەڵ ئەوەی داهاتەکانی بۆ خەزێنەی ئیتحادی دەچێت بەپێی یاسا {وەک لە مادەی (12/دووەم/آ) لە یاسای بودجەی گشتی ئیتحادی ژمارە (13)ی ساڵی 2023 هەموارکراودا هاتووە، حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی ئیتحادی، پابەندە بە گواستنەوەی نەوتی خاوی بەرهەمهاتوو لە کێڵگەکانی هەڵکەوتوو لە هەرێم بۆ دامەزراوە عەمبارەکانی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی دەوڵەتی (سۆمە) لە بەندەری جەیهانی تورکیا، بە کەمتر نەبێ لە (400 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا} جگە لەو بڕی بەکارهێنانی ناوخۆیی.{حکومەتی ئیتحادی پێشنیاری هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم کرد، لەگەڵ ئەوەی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەرهەمی نەوتی هاوشێوەی باقی عێراق، لەڕێگەی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکانەوە بۆ هاووڵاتیانی هەرێم دابین بکات. بەڵام حکومەتی هەرێم بەو پێشنیازە ڕازی نەبوو، ڕێککەوتن لەسەر ئەوە کرا کە لە ماوەی مانگێکدا لە قۆناغی دووەمدا (وەک لەم دراسەیەدا هاتووە) لێکۆڵینەوەی لەسەر ئەم بابەتە بکرێت} واتە: ڕادەستکردنی دەستبەجێی (236 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا (ڕوونکردنەوە: بەرهەمی ئێستای (282 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا{بەپێی کۆبوونەوە فەرمییەکان لەگەڵ هەرێم، وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە هەرێم و حکومەتی هەرێم دووپاتیان کردەوە کە کۆی بەرهەمی ئێستا (282 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بووە، هەروەها دوای دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن وردە وردە زیاد دەکات بە بڕی (30-40 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە ماوەی مانگێکدا. تا ئێستاش حکومەتی هەرێم ناتوانێت ئەو 400 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا بەرهەمبهێنێت کە لە یاسای بودجەدا هاتووە} کەمتر لە (46 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی {بەپێی ئەو ڕێژانەی لە ڕاپۆرتەکانی دەستەی باڵای وردبینی بۆ ساڵانی 2023 و 2024 ئاماژەی پێکراوە، هەروەها بەپێی داتاکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم}، بەپێی ڕاپۆرتی هاوبەشی دیوانی چاودێری عێراق و  هەرێم)، لە ڕێگەی لیژنەی پێوانە و هەڵسەندگاندنی هاوبەشەوە. حکومەتی هەرێم بەرپرسیارێتی گەیاندنی تەواوی بڕی (236 هەزار) بەرمیل/ڕۆژانە لە ئەستۆ دەگرێت و پابەندکردنی ئەو کۆمپانیایانە کە لە هەرێمدا کاردەکەن بەو کارە. 2-    بەکارهێنانی نەوتی ناوخۆیی: بەکارهێنانی ناوخۆیی بەرپرسیارێتی هەرێمە لەم قۆناغەدا (بەڕێوەبردن، دابەشکردن، و پێدان (16) دۆلار {هاوتای ئەو پێشینە کاتییەی کە لە هەموارکردنەوەی یاسای بودجەدا هاتووە و بەپێی یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2025، یاسای هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی گشتی ئیتحادی} بۆ هەر بەرمیلێک بە کۆمپانیاکان بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوە) تا تەواوبوونی قۆناغی دووەم، بەمەرجێک داهاتی فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان (بۆ ئەو بڕە نەوتەی کە بۆ هەرێم دابینکراوە بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی کە لە سەرەوە ئاماژەی پێکراوە) بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ئیحادی دوای لێبڕینی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و پاڵاوتن. ‌ب.    قۆناغی دووەم (دەستبەجێ دەست پێدەکات، هاوتەریب لەگەڵ قۆناغی یەکەم و بۆ ماوەی 30 ڕۆژ بەردەوام دەبێت).  بڕی بەکارهێنانی ناوخۆیی پێویست لەلایەن وەزارەتی نەوتی ئیتحادی، بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە هەرێم، شیکردنەوەی پێویستی ڕاستەقینەی هاوڵاتیانی هەرێم بۆ بەرهەمە نەوتییەکان کە دەبێت بیگرێتەوە، یان لەلایەن وەزارەتی نەوتی ئیحادییەوە، بەگوێرەی مۆدێلی ئابووری و تەکنیکی وەزارەت، یان لەلایەن هەرێمەوە، بەپێی واقیعی ئێستا و بەپێی یاسا و هاوتا لەگەڵ ئەو بڕی پێشتر باسمان کرد. دووەم: ڕادەستکردنی داهاتی نانەوتی {مادەی (12) / دووەم / (د) لە یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە (13)ی ساڵی 2023، وەک هەموار کراوە، تێیدا هاتووە، حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بە گەیاندنی داهاتە نانەوتییەکان بۆ خەزێنەی دەوڵەت، بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی فیدراڵی. دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بە هەماهەنگی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم، وردبینی لە داتاکانی پەیوەست بەم داهاتانە دەکات} بە بڕی (200 ملیار) دینار کەمتر نەبێت لە مانگێکدا (بەپێی باڵانسی وردبینی، داهاتی نانەوت ساڵانە دەگاتە 4.7 ترلیۆن دینار) {بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیوانی چاودێری دارایی، کۆی داهاتی نانەوتی حکومەتی هەرێم نزیکەی (4.7 ترلیۆن) دینار بووە بۆ هەریەک لە ساڵەکانی 2023 و 2024}. سێیەم: لیژنەیەکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ تەواوکردنی تەوتینکردنی مووچەی هەرێم، بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی {بڕیاری دادگا ژمارە (224) / و یەکگرتوو 269 / فیدراڵی / 2023)، بڕگەی بڕیار، بەندی (یەکەم)}، لە ماوەی زۆرترین ماوەی (90) نەوەد ڕۆژدا. بودجە تەنها بۆ مووچە تەرخان دەکرێت تا کۆتایی ئەو ماوەیەی پێشتر ئاماژەی پێکراوە. چوارەم: لیژنەیەکی یاسایی و تەکنیکی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم پێکدەهێنرێت، بەپێی مادەی (13/حەوتەم) یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە 13ی ساڵی 2023ی هەموارکراو، بۆ ئامادەکردنی لێکۆڵینەوەیەکی یاسایی بۆ چارەسەرکردنی کێشەی تێپەڕاندنی پشکی هەرێم لە بودجە بە پشتبەستن بە خەرجییە ڕاستەقینەکان {بەپێی دەقی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی کارپێکراو و بڕیاری دادگای فیدراڵی، لەگەڵ ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە هەموو ناوچەکانی عێراق ملکەچی پێوەری (خەرجی ڕاستەقینە)ن. لە کاتی حیسابکردنی پشکەکانی بودجەی گشتیدا، خەرجییە سیادییەکان بەدەر دەکرێن، کە خەرجییەکانیان بە یەکسانی لە ئەستۆی هەموو عێراقییەکاندایە (بۆ نموونە سەرۆکایەتی کۆمار، ئەنجوومەنی نوێنەران، کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، وەزارەتی دەرەوە و هتد). پاشان ئەوەی دەمێنێتەوە دابەش دەکرێت، بەجۆرێک کە پشکی وەزارەتەکان و ئۆرگانەکانی ناسیادی و پارێزگاکان کە لە هەرێمێکدا ڕێکخراو نین (87.33%)ی خەرجییە ڕاستەقینەکان بێت، پشکی هەرێمیش (12.67%)ی خەرجییە ڕاستەقینەکانە}. توێژینەوە یاساییەکە لە ماوەی دوو هەفتەدا پێشکەش بە ئەنجومەنی وەزیرانی ئیتحادی دەکرێت. پێنجەم: وەزارەتی دارایی فیدراڵی دوای جێبەجێکردنی بڕگەکانی (یەکەم/قۆناغی یەکەم، یەکەم، دووەم، سێیەم، چوارەم) و دوای پەسەندکردنی لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە، وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەست دەکات بە دابینکردنی بودجە بۆ مووچەی هەرێم. ڕوونکردنەوە: ڕاپۆرتی جێبەجێکردنی ئەو ڕێککەوتنەی سەرەوە لە دانیشتنی داهاتووی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیدا دەخرێتەڕوو دوای تەواوبوونی ئەمانەی خوارەوە: 1.    وەرگرتنی ڕەزامەندی فەرمی هەرێم لەسەر مەرجەکانی ئەم ڕێککەوتنە و ناونانی ئەندامانی ئەو لیژنە هاوبەشانەی کە لە سەرەوە ئاماژەیان پێکراوە. 2.    ڕادەستکردنی نەوت بەپێی ئەو بڕە لە بڕگەی (یەکەم)دا ئاماژەی پێکراوە، بە پشتبەستن بە ڕاپۆرتێکی هاوبەشی کۆمپانیای سۆمۆ و کۆمپانیای نەوتی باکوور. 3.    گەیاندنی داهاتە نانەوتییەکان بەپێی ئەو بڕە پارەیەی کە دەبێ بدرێت و لە بڕگەی (دووەم)دا ئاماژەی پێکراوە، (یان پاکتاوکردنی بەهاکانیان لە پارەدارکردنی مووچە). 4.    دانانی ئەندامانی لیژنەی تەوتین بەپێی بڕگەی (سێیەم). 5.    دانانی ئەندامانی لیژنەی یاسایی و تەکنیکی و پێشکەشکردنی ڕاسپاردەکانیان بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەپێی بڕگەی (چوارەم). 6.    دوای پەسەندکردنی ڕاپۆرتی جێبەجێکردنی ئەم ڕێککەوتنە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیەوە دەستبەجێ مووچە ڕەوانە دەکرێت.            

درەو:  •    رەشنوسی حكومەتی عێراق، بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت و چارەسەركردنی پرسی داهات و مووچەی فەرمانبەران یەكەم رادەستكردنی نەوت أ-قۆناغی یەكەم: 1-رادەستكردنی نەوت: دەستبەجێ‌ دەستكردن بە رادەستكردنی تەواوی ئەو بڕەی ئێستا بەرهەمدەهێنرێت لە هەرێم، لەگەڵ هەر زیادەیەك لە ئایندەدا، بە مەبەستی هەناردەكردن و رەوانەكردنی داهاتەكەی بۆ خەزێنەی فیدراڵی، جگە لەو بڕەی بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیە. بەواتای  رادەستكردنی دەستبەجێی (236) هەزار بەرمیلی رۆژانە، (رونكردنەوە بەرهەمی ئێستا 282 هەزار بەرمیلە، 46 هەزاری بۆ بەكارهێنانی ناوخۆ لێدەردەكرێت). 2-بەكارهێنانی ناوخۆی نەوت: بەكارهێنانی ناوخۆ لە چوارچێوەی بەرپرسیارێتی هەرێم دەبێت لەم قۆناغەدا ( ئیدارەو دابەشكردن و پێدانی بڕی 16 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك بە كۆمپانیاكان، لەبری گواستنەوەو بەرهەمهێنان). ب-قۆناغی دووەم (دەستبەجێ‌ دەستپێدەكات هاوشانی قۆناغی یەكەم و بۆ ماوەی مانگێك بەردەوام دەبێت): حسابكردنی بڕی بەكارهێنانی پێویست بۆ ناوخۆ، كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە هەماهەنگی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان، شیكاری بڕی پێویستی هاوڵاتیانی هەرێم دەكات لەبەرهەمە نەوتیەكان. دووەم: رادەستكردنی داهاتە نانەوتیەكان، كە لە بڕی  (200) ملیار دیناری مانگانە كەمتر نەبێت (كە بەپێی تەرازوى پێداچونەوە داهاتە ناوتیەكان ساڵانە دەگاتە (4,7) ترلیۆن  دینار). سێیەم: پێكهێنانی لیژنەیەكی هاوبەش لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان  بۆ تەواوكردنی تەوتیكردنی مووچەی هەرێم بەگوێرەی بڕیاری دادگا فیدراڵی، كە وادەكەی (90) رۆژ تێپەڕنەكات، دوای كۆتایی هاتنی ئەو ماوەیەش تەنها مووچەی ئەوانە دەدرێت كە تەوتین كراون. چوارەم: پێكهێنانی لیژنەیەكی یاسایی و هونەری هاوبەش لەنێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێم بۆ چارەسەركردنی كێشەی زیادەڕۆیی پشكی هەرێم لەبودجە لەسەربنەمای خەرجی فیعلی، ئامادەكردنی دیراسیەكی یاسایی و پێشكەشەكردنی بە ئەنجومەنی وەزیران لەماوەی دوو هەفتەدا. پێنجەم: وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەستدەكات بە ناردنی مووچەی هەرێم، دوای جێبەجێكردنی بڕگەكانی (یەكەم/قۆناغی یەكەم،دووەم سێیەم چوارەم) لەلایەن هەرێمەوە، دوای رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵی.

درەو:  لە كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا تەوەری كۆتایی تەرخانكرا بۆ قسەكردن لەسەر رەشنوسی وەرەقە ئامادەكراوەكەی نێوان هەرێم و بەغداد لەسەر نەوت و موچە، لە كۆبوونەوەكەدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیران باسی لە كێشەكە كرد و وتی هەرێمی كوردستان پابەند نیەو دەبێت پابەند بێت. دواتر د. فوئاد حسێن جێگری سەرۆك وەزیران قسەی كردووەو وتوویەتی: پێویستە ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت خۆ ئەگەر چارەسەر نەكرێت بومەلەرزەیەكی سیاسی گەورە روو دەدات و زیانی دەبێت بۆ عێراق،ئەم گوزارشتەی فوئاد حسێن خراپ كەوتەوە لە كۆبوونەوەكە، محەمەد شیاع سودانی توڕە دەبێت و دەڵێت: هەڕەشەمان لێدەكەن لەناو ئەنجومەنی وەزیران؟ چی دەكەن بیكەن چی روو دەدات با رووبدات، بابزانین ئەو بومەلەرزەیە چیە بڕۆن چیتان هەیە بیكەن. پاشان هەریەك لە خالید شوانی وەزیری دادی عێراق و د. هەڵۆ عەسكەری وەزیری ژینگەی عێراق و بەنگین رێكانی وەزیری ئاوەدانكردنەوەی عێراق قسەیان لەسەر بابەتەكە كردووەو داوای ئەوەیان كردووە هەرچۆنێك بێت با موچەیەك بۆ موچەخۆرانی هەرێم خەرج بكرێت كە (67) رۆژە مویەان وەرنەگرتووە، سودانی وتوویەتی ئەم كێشەیە دەبێت لە بنەڕەتەوە چارەسەر بكرێت من چەندین جار لەسەر بەرپرسیارێتی خۆم موچەمان ناردووە، بۆیە ئەمجارە تا هەرێمی كوردستان بەتەواوی پابەندی یاسای بودجەو بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی نەبێت، موچە نانێرم، دواتر خالید شوانی وەزیری دادى پێشنیازی ئەوەی كردووە لیژنە درووست بكەن سودانی رازی بووەو لیژنەیەكی پێنج كەسی درووستكرا و بڕیارە لە ماوەی 48 كاتژمێردا راپۆرتی كۆتایی ئامادەبكەن و بیخەنە بەردەم سەرۆك وەزیران و دواتر كۆبوونەوەی نائاسایی بۆ بكرێت. لیژنەكە لەم كەسانە پێكدێت:  🔹محەمەد تەمیم- وەزیری پلاندانان (سەرۆكی لیژنە) 🔹خالید شوانی- وەزیری داد 🔹ساڵح مەهدی حەسناوی- وەزیری تەندروستی 🔹بەنگین رێكانی - وەزیری ئاوەدانكردنەوە 🔹نەعیم عەبودی- خوێندنی باڵا  هەرچەندە لیژنەكە لەسەر بنەمای پێكهاتەیی و سیاسی پێكهاتووە: 🔹محەمەد تەمیم- وەزیری پلاندانان (سەرۆكی لیژنە) لە پێكهاتەی سونەیەو سەرۆكی لیستە لە كەركوك  🔹خالید شوانی- وەزیری داد  لە یەكێتی نیشتمانی كوردستانە  🔹ساڵح مەهدی حەسناوی- وەزیری تەندروستی، لە هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسای نوری مالكیە  🔹بەنگین رێكانی - وەزیری ئاوەدانكردنەوە، لە پارتی دیموكراتی كوردستانە  🔹نەعیم عەبودی- خوێندنی باڵا لە عەسایبی ئەهلی هەقی قەیس خەز عەلییە