د. سانا كەمال، پارێزەری ڕاوێژکار   ( خۆیندنەوەیەکی دەستوری بۆ شەرەکەی " بوکە هەرێمیەکە و خەسوە فیدراڵیەکە " ) بەهۆی بەردەوامی ناکۆکیە دارایی و سیاسیەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان، حکومەتی فیدراڵی چەندین جار گواستنەوەی ئەو پارانەی کە بۆ حکومەتی هەرێم تەرخانکراون  ڕاگرتوە یان دواخستووە. سەرەتا بە پرسیارێک دەست پێ دەکەین، ئەم کێشەیە ( کەی و بۆ ) سەری هەڵدا؟ وە لەکاتی ئیستا بە کوێ گەشتووە ؟ دوای ڕوخانی ڕژێمی سەدام حسێن، هەرێمی کوردستان بە پێی دەستوری عێراقی ساڵی 2005 پێگەی نیمچە سەربەخۆیی بەدەستهێنا، کە هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی فیدراڵی ناسێنرا. بەڵام پرسی بودجەی گشتی و پشکی هەرێم (بەتایبەت داهاتی نەوت) وەک خاڵی مشتومڕی بەردەوام لە نێوان حکومەتی فیدراڵ و هەرێم مایەوە. لە ساڵی 2004 تا 2013 هەرێم پشکی خۆی لە بودجەی عێراق (17%ی خەرجییە پلان بۆ داڕێژراوەکان) وەردەگرت، بەڵام لەبەرامبەردا حکومەتی هەرێم هەموو هەناردەی نەوتی خۆی ڕادەستی بەغدا نەدەکرد، بەڵکو ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی تورکیاوە دەستی بە هەناردەکردنی نەوت کرد. لە ساڵی 2014 لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوت و سەرهەڵدانی داعش، بەغدا دەستی بە ڕوبەڕوبونەوەی قەیرانی دارایی کرد، وە حکومەتی فیدراڵ هەرێمی کوردستانی تۆمەتبارکرد بەوەی کە پابەندنەبوە بە جێبەجێکردنی پابەندیەکانی سەرشانی و ڕادەستکردنی داهات، هەر بۆیە بڕیاری دەرکرد بە راگرتنی پارەی بودجە و موچەی فەرمانبەران، حکومەتی هەرێم لە بەرامبە ئەم کردارەی حکومەتی فیدراڵ، هەستا بە پێدانی موچە لە داهاتە ناوخۆییەکان وەک چارەسەرێک بۆ دۆخەکە، بەڵام ئەم چارەسەرە شەل بوو، هەر بۆیە قەیرانی پاشەکەوتی موچە دەستی پێکرد. لە ساڵی 2017 هەرێم ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی ئەنجامدا، کە بەغدا بە نادەستوری زانی و شەپۆلی گرژیەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵ و هەرێمی گەیاندە لوتکە. دوای هەڵبژاردنی حکومەتەکەی عادل عەبدولمەهدی، دۆخەکە کەمێک باشتر بوو، وە حکومەتی فیدراڵ دەستی کردەوە بە ناردنی بەشێک لە موچەی فەرمانبەران. وە لە سەردەمی حکومەتی کازمی و پاشان لە کاتی ئیستا لە حکومەتی سودانی، حکومەتی فیدراڵ و هەرێم هەوڵیانداوە ڕێکەوتنی نوێ بۆ ڕێکخستنی پەیوەندیە دارایی و نەوتیەکان دابمەزرێنن، بەڵام بەهۆی نەبوونی متمانە و دەستێوەردانی سیاسی  ئەو رێکەوتنانە بە وەستاوی ماوەتەوە و نەبۆتە چارەسەرێک بۆ کێشەکان. لێرەدا پرسیارە گرنگەکە دێتە پێشەوە کە ئەویش ئەوەیە: ئایا حکومەتی فیدراڵ لە ڕوی دەستوریەوە مافی نەناردنی موچەی هەیە؟ بەگەرانەوە بۆ دەستوری عێراقی ساڵی 2005 وبەتایبەت مادەی 14ى دەستوری عێراق کەتیایدا هاتوو: (عێراقیەکان بە بێ جیاوازی لەبەردەم یاسادا یەکسانن بەبێ جیاوازیکردن لەسەر بنەمای ڕەگەز، نەتەوە، بنەچە، ڕەنگ، ئاین، مەزهەب، باوەڕ، بۆچون، یان پێگەی ئابوری یان کۆمەڵایەتی). ئەمەش واتە: هیچ جیاوازییەک لە نێوان هاوڵاتیانی هەرێم و هاوڵاتیانی پارێزگاکانی تردا نابێت هەبێت، لە مافە سەرەتاییەکان، وەک موچە. وە مادەی  117 کە تیایدا هاتوە: (ئەم دەستورە، لە کاتی چونە بواری جێبەجێکردنیدا هەرێمی کوردستان و دەسەڵاتەکانی وەک هەرێمێکی فیدراڵی دەناسنێت). ئەمەش واتە: هەرێم بەشێکە لە دەوڵەتی عێراق، و هاوڵاتیەکانیشی هەمان مافە گشتیەکانی هاوڵاتیە عێراقەکانیان هەیە. وە هەروەها مادەی 111 کە تیایدا هاتوە: (نەوت و گاز هی هەموو گەلی عێراقە لە هەموو هەرێمەکان وپارێزگاکان) ئەمەش بە واتای ئەوەی: داهاتی نەوت و سامانە سروشتیەکان هی هەموو گەلی عێراقە. پێش جوابدانەوەی پرسیارە سەرەکيەکەی ئەم وتارەمان، دەبێت بگەرێنەوە بۆ سێ بنەمای گشتی یاسايی کە دەبێت رەچاو بکرێت، ئەویش خۆی دەبینێتەوە لە: یەکەم: بنەمای بەردەوامی خزمەتگوزاریە گشتیەکان، ئەم پرەنسیپە لە فیقهی ئیسلامی و دەسەڵاتی دادوەریدا بە باشی چەسپاوە، کە خزمەتگوزاریە گشتیە جەوهەریەکان (لەوانەش پێدانی موچە) دەبێ بەبێ پچڕان تەنانەت لە حاڵەتەکانی ململانێی سیاسی یان داراییدا بەردەوامبن. دووەم: بنەمای قبوڵ نەکردنی سزای بەکۆمەڵ، لە ئەگەری جێبەجێنەکردنی ئەرکەکان لەلایەن حکومەتێکی هەرێمیش، نابێت هاوڵاتی و فەرمانبەران وەک گروپێک سزا بدرێن، چونکە ڕاستەوخۆ یاخود ناڕاستەوخۆ دەستیان لە ململانێکاندا نییە. سێیەم: بنەمای مافی موچەی فەرمانبەر، موچە بەرامبەر ئەنجامدانی کارە، مافێکی کەسییە کە لە پەیوەندیی دامەزراندنەوە سەرهەڵدەدات و هیچ پەیوەندییەکی بە ناکۆکی دارایی نێوان حکومەتەکانەوە نییە. کەواتە دەتوانین بڵێن نە لەڕوی دەستوری و نەلەڕوی یاساییەوە ڕێگەپێدرا نییە بۆ حکومەتی فیدراڵی موچەی تەرخانکراو بۆ فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان ڕابگرێت، بەو پێیەی موچە بە مافێکی شەخسی دادەنرێت کە دەستور و یاسا گەرەنتی کردوە، و هیچ پەیوەندیەکیشیان بە ناکۆکیە سیاسی و ئیداریەکانی نێوان هەردوو حکومەتەوە نیە. کۆتا پرسیار كە دێتە پێشەوە لەم بابەتەدا  ئەوەیە، ئەگەر حکومەتی فیدراڵ دەبینێت کە سیاسی و بەرپرسەکانی هەرێم پێشێڵکاری ئەکەن بەرامبەر حکومەتی فیدراڵ، بۆ سزایان نادا، بۆ سزاکە بەس لەسەر شانی خەڵکە فەقیر و رەش و ڕوتەکەیە؟ ئەمە لەگەڵ ئەوەی چەندین دەرگا هەیە لە رێگەیەوە حکومەتی فیدراڵ ئەتوانێ سزای سیاسی و بەرپرسەکان بدات بە دور لە موچە و قوتی خەڵکی رەش و روت، لەو دەرگایانەش:   یەکەم: دەرگا  دەستوریەکان، لە رێگەی ڕەوانەکردنی هەر بەرپرسێکی هەرێم کە دەستور پێشێل دەکات بۆ دەسەڵاتی دادوەری (دادگای باڵای فیدراڵی)، وە هەروەها تانەدان لە بڕیارەکانی حکومەتی هەرێم لەبەردەم دادگای فیدراڵی، وە لێپرسینەوە لە هەرێم لە ڕێگەی پەرلەمانی فیدراڵی لە کاتی گفتوگۆکردن لەسەر بودجە و یاسا فیدراڵیەکان.  دووەم:  دەرگا داراییەکان، حکومەتی فیدراڵی دەتوانێت ئەو گواستنەوە داراییانەی کە بۆ حکومەت تەرخانکراوە ڕابگرێت ئەگەر سەلمێندرا کە حکومەتی هەرێم پابەند نییە بە خەرجکردنی داهاتە سەروەرییەکان (وەک نەوت)، بەڵام ئەمە هەرگیز موچەی فەرمانبەران ناگرێتەوە، بەو پێیەی بە پابەندبونێکی ڕاستەوخۆی ناوەند بەرامبەر بە تاک دادەنرێت. لە کۆتایدا دەڵێن نابێت هاوڵاتیان سزا بدرێن لەسەر هەڵەی سیاسەتمەداران بە بڕینی موچە، وە هەروەها ناکرێ کابرا بە پیر نەوێری بێت لە گەنجەکە بدات، و وابزانێ بەو شێوەیە پیرەکە ئیتر بەقسەی ئەکا.  

درەو: قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتی گروپی عەسائیبی ئەهلی هەق، دەڵێت: هەرێمی کوردستان دەبێت پابەندییە دەستورییەکانی بەرامبەر دەوڵەتی عێراق جێبەجێبكات، لە سەرو هەموویانەوە، رادەستکردنی داهاتە نەوتییەکان و باج و داهاتی سنورەکان و رێزگرتن لە سەروەری، لە بەرامبەر داواكردنی شایستە داراییەکانی. خەزعەلی، لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنیدا لەگەڵ هەردوو كەناڵی "الاولی و العهد" وتی: خەونی جیابوونەوە لە ساڵی (٢٠٠٣)ەوە بە بەهێزی ئامادەیی هەبووە لە سیاسەتی سەرکردەکانی هەرێمداو، روخساری بە روونی لە ریفراندۆمی (٢٠١٧)دا دەرکەوت. سەرەڕای ئەوە، دەوڵەتی عێراق بە گیانێكی ئەرێنیەوە مامەڵەی كردووە، بڕە پارەیەکی زۆری تەرخانکردووە، كە ساڵانە دەگاتە دە ترلیۆن دینار، بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، لەگەڵ ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەند نەبووە بە رادەستكردنی داهاتەكانی. خەزعلی وتیشی: لە سلێمانیش ئەوەم وت، ئێمە پشتگیری لە پێدانی مووچەی فەرمانبەران دەکەین، بەڵام دەبێت حکومەتی هەرێم ئەو ئاڕاستەیە رابگرێت کە کوردستان لە عێراق دوور دەخاتەوە و، پابەند بێت بە ئەرکەکانیەوە، هەروەك چۆن داوای مافەکانی دەکات. ئەمینداری عەسائیب، لە بەشێكی تری قەسەكانیدا ئاماژەی بە بەردەوامی بەقاچاخبردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە كردو وتی: پرسی بەقاچاغبردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە لای هەمووان زانراوە، بە حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراق و ئۆپێک و وڵاتە زلهێزەکانیشەوە، کە بە ملیارەها دۆلار زیان بە بودجەی عێراق دەگەیەنێت. بارهەڵگرەكان نەوت بە ئاشكرا نەوت بە قاچاغ دەبەن بۆ ئەفغانستان و پاکستان نە بە نهێنی، ئەم قاچاغچێتیە ساڵانە زیاتر لە دوو ملیار دۆلار زیان بە عێراق دەگەیەنێت. جەختیشكرد لەوەی، حکومەتی عێراق نەرمییەکی گەورە نیشان دەدات لە پێناو هەناردەکردنی نەوت لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە، بەڵام هەرێمی کوردستان رەتیدەکاتەوە هاوکاری بکات و، بەردەوامە لە خستنەڕووی بیانوو و پاساو هێنانەوە. وەك ئەو وتی: بەردەوامی ئەم دۆخە رەنگدانەوەی خەونی کوردە بۆ جیابونەوە، کە پەیوەستە بە واقیعێکی سیاسی ناوچەیی فراوانترەوە، بەتایبەتی لە سوریا و ناوچەکە بەگشتی. سەردانەکەی سەرۆک وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش بۆ واشنتۆن، رەنگدانەوەی ئەو رێبازە جوداخوازانەیە، كە هیچ گۆڕانکارییەک لە سیاسەتی سەرکردایەتی هەرێمدایە لەوبارەیەوە رووینەداوە. باسی لەوەشكرد: ئەم بابەتە مەترسی لەسەر سەقامگیری هەرێمی کوردستان دروست دەکات و زیان بە عێراق دەگەیەنێت بە گشتی، عێراق دەوڵەتێکی خاوەن سەروەرییەو، بڕیارەکانی دادگای فیدراڵیش پابەندکەرن بۆ هەمووان. داواشی لە سەرکردایەتی هەرێم كرد، پابەندبن بە بڕیارەكان و پەیوەستبن بە دەوڵەتی عێراقەوە، بۆ بەدیهێنانی یەكڕیزی نیشتمانی و سەقامگیری.

درەو: وەزارەتی دارایی عێراق لە رونكردنەوەیەكدا: سەبارەت بە هەندێك لێدوان و شرۆڤە بۆ نوسراوی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم لەبارەی نەناردنی موچەی مانگی ئایار، دەمانەوێت هۆكارەكانی رەوانەكردنی پارە لەم خاڵانەدا رونبكەینەوە: 1-یاسای بودجەی فیدراڵی پەسەندكراو بۆ ساڵانی دارایی (2023-2024-2025) ژمارەی (13) ساڵی  (2023)، بڕگەكانی پابەندبوونی بەرامبەری حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی دیاریكردووە، هاوكات لەگەڵ بڕیاری دادگای فیدراڵی. 2-لە دەقی یاساكەو بڕیارەكەی دادگای فیدراڵیدا، داوا لە حكومەتی هەرێم كراوە داهاتە نەوتی و ناتەوتیەكان رادەستی حكومەتی فیدراڵ بكات، وەزارەتی دارایش پارە بۆ هەرێم رەوانە بكات، وەزارەتی دارایی پابەندبووە بە یاساكەو بڕیارەكەی دادگا، بەڵام حكومەتی هەرێم پابەند نەبووە. 3-بەگوێرەی یاسا، دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی و دیوانی چاودێری دارایی هەرێم راپۆرتیان لەبارەی حساباتەكانی حكومەتی هەرێم دەركردووە، روون بووەوە كە داهاتی نەوتی و نانەوتی رادەستی حكومەتی فیدراڵ نەكراوە، سەرەڕای ئەوەی دابین كردنی پارە لە وەزارەتی داراییەوە لە چوارچێوەی پشكی دیاركراوی هەرێمدا بووە لە یاسای بودجە، بەڵام حكومەتی هەرێم داهاتەكانی رادەست نەكردووە، ئەوەش بووەتە هۆی تێپەڕاندنی پشكی هەرێم، كە لە یاسای بودجەدا دیاریكراوە. 4-ئەو پێشێلكردنە وەزارەتەكەمانی ناچار كرد بە گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی، وەك ئەوەی لە بڕیاری دادگای فیدراڵی و یاسای بودجەی سێ‌ ساڵی كارپێكراودا هاتووە. 5-حكومەتی هەرێم پابەند نەبووە بە تەوتینی موچە بەپێی یاساو بڕیاری دادگای فیدراڵی، سەرەڕای تێپەڕبونی ماوەیەكی درێژ. 6-بەرپرسیارێتی دەكەوێتە ئەستۆی حكومەتی هەرێم بەهۆی پێشێلكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی موچەی فەرمانبەران و خانەشینان و چاودێری كۆمەڵایەتی لە هەرێم، لە ئەنجامی رادەست نەكردنی داهاتە نەوتی و ناوتیەكان بە خەزێنەی گشتی. 7-پابەند نەبوونی هەرێم بە رادەستكردنی نەوتی كێڵگەكانی هەرێم بە كۆمپانیای سۆمۆ، بەپێی یاسای بودجەی گشتی و دەستنەكردنەوە بە هەناردەكردنی نەوت دوای پەسەندكردنی یاسای بودجە، زیانی تریلیۆنەها دیناری لە خەزێنەی گشتی داوە، بە گوێرەی ئەو راپۆرتانەی كە لە دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی و دیوانی چاودێری دارایی هەرێمەوە دەرچوون.    

(درەو): وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بە فەرمی وەڵامی نوسراوەكەی دوێنێی تەیف سامی وەزیری دارایی عێراقی دایەوە سەبارەت بە راگرتنی تەمویلی موچەی هەرێم بۆ هەشت مانگی ئەمساڵ.  لە نوسراوەكەدا كە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی هەرێم ئیمزای لەسەر كردووە، وەزارەتی دارایی هەرێم ئاماژەی بەم خاڵانە كردووە: •    ئەو رێگایەی كە وەزارەتەكەتان گرتویەتیەبەر بۆ دیاریكردنی پشكی هەرێمی كوردستان پشتبەست بە خەرجی راستەقینە، پێچەوانەی حوكمەكانی دەستوری عێراقە بەدیاریكراوی ماددەی 121/دووەم كە دەڵێ ((بۆ هەرێم و پارێزگاكان پشكێكی دادپەروەرانە لە داهاتە بەدەستهاتووە فیدراڵییەكان دابین دەكریت كە بەشی ئەوە بكات بتوانن بە ئەرك و بەرپرسیاریتییەكانیان هەستن)). •    پشتبەستن بە نوسراوی دادگای باڵای فیدراڵی ژمارە (4/فیدراڵی 2025/303) لە 10/2/2025 نەك (بڕیار- وەكو ئەوەی لە نوسراوەكەتاندا هاتووە) لە تەمویل نەكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نادروستەو ناوەڕۆكێك لەخۆدەگرێت كە لە نوسراوەكەدا نییە، چونكە نوسراوەكەی دادگای فیدراڵی هیچ ئاماژەیەكی روون یاخود ناواخنی تێدا نییە سەبارەت بە تەمویل نەكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم... •    بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (224 یەكخراوەكەی 269/فیدراڵی 2023 كە لە 21/2/2024 دەرچووە) دەڵێ موچەی فەرمانبەرو خانەنشینانی هەرێم لە پشكی ساڵانەی خۆی خەرج بكرێت، ئەم بڕیارەش لەلایەن وەزارەتەكەتانەوە لە مانگی شوباتی 2024و مانگەكانی دواتریدا جێبەجێ كراوە، مەبەست لەمەش تەرخانكراوەكانە لە لیستی هاوپێچی یاسای بودجە نەك رێژەی 21،67%ی خەرجی راستەقینەی عێراق (پاش لێدەكردنی خەرجی حاكیمەو سیادی)... •    رێككەوتن كراوە لەسەر لیست و خەمڵاندنی موچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتیی و زیندانیانی سیاسی و بریندارانی چەكی كیمیاویی لە هەرێم، ئەنجامی خەمڵاندن و تەرخانكراوەكانی ساڵی 2025 بریتییە لە تەرخانكردنی بڕی (13 ترلیۆن و 334 ملیارو 587 ملیۆن) دینار، ئەمەش لەكاتی سەردانی وەفدی هەرێمدا بوو بۆ بەغداد لەسەرەتای ئەمساڵدا بەئامادەیی و سەرپەرەشتی خۆتان (مەبەستی تەیف سامییە)، لەم بڕە پارەیە، هەژماری حكومەتی هەرێم بە بڕی (4 ترلیۆن و 223 ملیارو 625 ملیۆن و 165 هەزار) دینار تەمویل كراوە، واتا بڕی ئەو پارەی كە بۆ ساڵی 2025 ماوەتەوە بریتییە لە (9 ترلیۆن و 110 ملیارو 961 ملیۆن و 835 هەزار) دینار. هەر لە نوسراوەكەیدا، وەزارەتی دارایی هەرێم باسلەوە دەكات كە وەزارەتی دارایی فیدراڵ لەڕوانگەیەكی ناوەندیی و لێكدانەوەی تاكلایەنەی خۆیەوە ئاماژەی بە هەندێك ژمارە كردووە لەوانە بڕی داهاتە نانەوتییەكانی هەرێم كە دەگەڕێندرێتەوە بۆ خەزێنەی گشتیی و حسابكردنی داهاتە نەوتییەكانی هەرێم بەبێ حسابكردنی خەرجییەكانی دەرهێنان و بەرهەمهێنان و شایستەی كۆمپانیا وەبەرهێنەكانی كوردستان و ئەو بڕەی كە بۆ بەرهەمهێنانی كارەباو بەكارهێنانی ناوخۆیی لە بەرهەمە نەوتییەكان تەرخان دەكرێت.  دەقی نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی هەرێم

شیكاری: درەو   🔻 بەپێی نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق پاڵپشت بە ڕاپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی: 🔹 كۆی داهاتی نەوتی هەرێم لە ساڵی (2023 - 2024) زیاتر لە (9 ترلیۆن و 415 ملیار 18 ملیۆن) دینار بووە، بە ڕێژەی (47%) ی كۆی داهات. 🔹 كۆی داهاتی نانەوتی هەرێم لە ساڵی (2023 - 2025) زیاتر لە (10 ترلیۆن و 522 ملیار 690 ملیۆن) دینار بووە، بە ڕێژەی (53%) ی كۆی داهات. 🔹 كۆی داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم نزیكەی (19 ترلیۆن و 938 ملیار) دینار بووە، بڕی (598 ملیار و 515 ملیۆن و 137 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (3%) گەڕیندراوەتەوە بۆ حكومەتی فیدڕاڵی و زۆرتر لە (19 ترلیۆن و 339 ملیار و 193 ملیۆن) دیناری لای حكومەتی هەرێم ماوەتەوە. داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم لە ماوەی (2023 - 2025) ڕۆژی (28/5/2025) وەزارەتی دارایی عێراق بە نوسراوی ژمارە (14502) لە (28/5/2025) نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان/ لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، تایبەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم بۆ مانگی ئایاری 2025 ئاگادار كردووە، كە هەرێمی كوردستان تەجاوزی پشكی (12.7%)ی خۆی كردووە كە بە (13.547) ترلیۆن دینار دەخەمڵیندرێت لە كۆی خەرجی فعلی بە پێی ماددەكانی یاسای بودجەی ئیتحادی ژمارە (13)ی ساڵانی (2023/2024/2025)، بۆیە بەپێی بڕیاری دادگای باڵای ئیتحادی ژمارە (4/ئیتحادی/2025/203)، وەزارەتی دارایی بەپێی یاسا ناتوانێت بەردەوام بێت بە خەرجكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم، سەرەڕای ئەوەی حكومەتی هەرێم هەڵنەساوە بە تەوتین كردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم، بەپێی نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق كە پشتی بە ڕاپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی بەستووە، داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێمی لە ماوەی (2023 - 2025) بەم جۆرە خستووەتەڕوو كە لە خشتەكەو تەوەرەكانی دواتردا ڕونكراوەتەوە. خشتە 1.    داهاتی نەوتی هەرێم (2023 - 2024) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بە داهاتی نەوتی هەرێم بۆ ساڵی (2025) نەكردووە، بەڵام بۆ ساڵانی (2023 - 2024) بە بڕی (9 ترلیۆن و 415 ملیار و 18 ملیۆن و 245 هەزار) دینار خەمڵاندراوە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی نەوتی هەرێم بڕی (4 ترلیۆن و 708 ملیار و 587 ملیۆن و 855 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2024) بڕی (4 ترلیۆن و 706 ملیار و 430 ملیۆن و 390 هەزار) دینار بووە، وەك لە چارتی ژمارە (1)دا هاتووە. چارتی ژمارە (1) 2.    داهاتی نانەوتی هەرێم (2023 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بە داهاتی نانەوتی هەرێم بۆ ساڵانی (2023 - 2025) كردووەو بە بڕی (10 ترلیۆن و 522 ملیار و 690 ملیۆن و 367 هەزار) دیناری خەمڵاندووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی نانەوتی هەرێم بڕی (4 ترلیۆن و 656 ملیار و 554 ملیۆن و 483 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2024) بڕی (4 ترلیۆن و 700 ملیار و 9 ملیۆن و 926 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2025) بڕی (ترلیۆنێك و 166 ملیار و 125 ملیۆن و 957 هەزار) دینار بووە، وەك لە چارتی ژمارە (2)دا هاتووە. چارتی ژمارە (2) 3.    داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم (2023 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بە داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم بۆ ساڵانی (2023 - 2025) كردووەو بە بڕی (19 ترلیۆن و 937 ملیار و 708 ملیۆن و 613 هەزار) دیناری خەمڵاندووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێم بڕی (9 ترلیۆن و 365 ملیار و 142 ملیۆن و 338 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2024) بڕی (9 ترلیۆن و 406 ملیار و 440 ملیۆن و 316 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2025) بڕی (ترلیۆنێك و 166 ملیار و 125 ملیۆن و 957 هەزار) دینار بووەو ئاماژەی بە داهاتی نەوتی نەكردووە لە ساڵی (2025)دا، وەك لە چارتی ژمارە (3)دا هاتووە. چارتی ژمارە (3) 4.    داهاتی گەڕاوەی هەرێم بۆ حكومەتی فیدراڵ (2024 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بەوە كردووە كە هەرێمی كوردستان لە ساڵی (2023) هیچ داهاتێكی خۆی ڕادەستی بەغدا نەكردووە، بەڵام هەرێم بۆ ساڵانی (2024 - 2025) بڕی (598 ملیار و 515 ملیۆن و 137 هەزار) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حكومەتی فیدراڵ كە ئەمەش تەنها (3%)ی ئەو داهاتەیە كە حكومەتی هەرێم لە ماوەی (2023 - 2025) لە ڕێگەی داهاتی نەوتی و نانەوتییەوە دەستی كەوتووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2024) بڕی (399 ملیار و 168 ملیۆن و 961 هەزار) دینار بووە، لە ساڵی (2025) بڕی (199 ملیار و 346 ملیۆن و 211 هەزار) دیناری گەڕاندووەتەوە بۆ حكومەتی فیدرڵ، وەك لە چارتی ژمارە (4)دا هاتووە. چارتی ژمارە (4) 5.    داهاتی ماوە لای هەرێمی كوردستان (2023 - 2025) نوسراوەكەی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژەی بەوە كردووە، لە ساڵانی (2023 - 2025) لە كۆی ئەو داهاتە نەوتی و نانەوتییەی كۆی كردووەتەوە (97%)ی لاماوەتەوە كە بڕەكەی (19 ترلیۆن و 339 ملیار و 193 ملیۆن و 440 هەزار) دینار بووە، بە جۆرێك لە ساڵی (2023) داهاتی ماوەی هەرێم بڕی (9 ترلیۆن و 365 ملیار و 142 ملیۆن و 338 هەزار) دینار بووە هیچی لێ نەگەڕیندراوەتەوە بۆ حكومەتی فیدراڵ لە ساڵی (2023)دا، لە ساڵی (2024) بڕی (9 ترلیۆن و 7 ملیار و 271 ملیۆن و 355 هەزار) دیناری ماوەتەوە، لە ساڵی (2025) بڕی (966 ملیار و 779 ملیۆن و 766 هەزار) دیناری ماوەتەوە، وەك لە چارتی ژمارە (5)دا هاتووە. چارتی ژمارە (5)      

  درەو: كەناڵی "فۆكس نیوز"ی ئەمریكی، نامەی دوو كۆنگرێسمانی كۆمارییەكانی بڵاوكردووەتەوە، كە تیایدا داوا لە مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوە دەکەن، سزا بەسەر عێراقدا بسەپێنێت، بەهۆی ملكەچبونی تەواوەتی بۆ ئێران، لە چوارچێوەی سیاسەتی سەپاندنی زۆرترین فشاری ئەمریکا بەرامبەر بە تاران. جۆ ویڵسن و گرێگ ستیوب، لە نامەکەیاندا بۆ وەزیری دەرەوە و راوێژکاری بە وەكالەتی ئاسایشی نیشتمانی، نوسیویانە: لە سەرەتای شەڕی عێراقەوە، زیاتر لە چوار هەزار و 400 سەربازی ئەمریکی گیانی خۆیان بەخت کردووە، بەڵام عێراق ئەمڕۆ هیچ نیە جگە لە بوکەڵەیەک بەدەستی تارانەوە. لە نامەکەدا، لۆمەی ئیدارەی ئۆباما کراوە ، باس لەوە کراوە باراک ئۆباما سەرۆکی پێشوتری ئەمریكا و، برێت مەکگۆرکی نێردراوی بۆ عێراق، پشتیوانی نوری مالیکی، سەرۆک وەزیرانی عێراقیان كردووە، کە هەڵمەتە سەركوتكارییە دڕندانەكانی، بووە هۆی سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی. لە نامەکەدا ئەوەش هاتووە، ئیدارەی ئۆباما هەڵەکانی زیاتر کرد، كاتێك پشتی بە میلیشیاکانی سەر بە ئێران بەست بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، ئاكامەكانی ئەو بڕیارە شکستخواردووەش هیچ گومانێكی تێدانیە، سەرەنجام هێزە پاڵپشتیكراوەكانی ئێران بوونە خاوەنی دەسەڵاتی رەها بەسەر حکومەت و هێزە ئەمنییەکانی عێراقەوە. ئیدارەی ترەمپ، کۆتایی بەو لێخۆشبونانە هێنا کە رێگەی بە عێراق دەدا کارەبای لە ئێران بکڕێت، لە چوارچێوەی هەڵمەتی زۆرترین فشار. راشیانگەیاندووە: لە ساڵی (2015)وە ئەمەریکا بڕی یەک ملیار و (250)ملیۆن دۆلاری وەک هاوكاری سەربازی دەرەکی پێشکەش بە هێزە عێراقییەکان کردووە، وێڕای ملیارەها دۆلاری دیکە بۆ وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی بەرگری. کاریگەری هەژمونی ئێران لەسەر عێراق بە تەواوی دەرکەوت، کاتێک عێراق فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ سەرۆک دۆناڵد ترەمپ دەرکرد لە ساڵی  (٢٠٢١)، بەتۆمەتی کوشتنی قاسم سولەیمانی، تەنانەت لە کاتێکدا  كە (٢٥٠٠) سەربازی ئەمریکی لەسەر زەوی لە عێراقدا بوون و هاوبەشن لەگەڵ هێزە ناوخۆییەکان و روبەڕوبونەوەی داعش. ئەو دوو كۆنگرێسمانە داوایان کردووە، هێزەکانی حەشدی شەعبی، کە گروپێکی نیمچە سەربازییەو لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن و لە عێراق كاردەكەن،  وەک گروپێكی تیرۆریستی بیانی بناسرێن و، سزا بخرێتە سەر بانکە حكومیەكانی عێراق، کە لە ڕووی داراییەوە پاڵپشتی ئێران دەکەن، هاوكات سزاش بخرێته سەر ئەو کەسایەتیه سیاسییه عێراقیانەی که ئاسانكاری بۆ بەهێزبونی هەژمونی ئێران دەكەن. داواشیان كردووە بەپەلە هەنگاو بنێن بۆ گرتنەبەری دەستبەجێی ئەم سیاسەتە پێویستانە و، زامنكردنی بەكارنەهێنانی سەرچاوەکانی ئەمریکا لە ئێستا بەدواوە، بۆ کۆنترۆڵکردنی عێراق لەلایەن ئێرانەوە.    

(درەو): لەسەر گرێبەستەكانی مەسرور بارزانی لە ئەمریكا، وەزارەتی نەوتی عێراق؛ هەرێمی كوردستان دەداتە دادگا. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری سێ سەرچاوەوە ئاشكرایكرد، وەزارەتی نەوتی عێراق سكاڵایەكی یاسایی لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرزكردوەتەوە سەبارەت بە ئەو گرێبەستانەی نەوت و غاز كە لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئیمزای كردووە.  سەرچاوەكان باسیان لەوەكردووە، ئەم ئاڵنگارییە یاساییە نوێترین بەربەستە كە روبەڕووی هەوڵەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەبیتەوە لەرێگەی بۆری عێراق- توركیاوە، كە لە 25ی ئازاری 2023وە راگیراوەو سەرباری فشارەكانی ئیدارەی سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ هیشتا دەستی پێنەكردوەتەوە.   هەفتەی رابردوو، لەچوارچێوەی سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagrosئیمزاكرد بۆ بۆ كێڵگەكانی (میران)و (تۆپخانەو كوردەمیر).   ئەم گرێبەستانە هەرزوو ناڕەزایەتیی وەزارەتی نەوتی عێراقی بەدوای خۆیدا هێنا، رۆژی 20ی ئەم مانگە وەزارەتی نەوت رایگەیاند" ئەم ڕێکارانە پێشێلکردنی ئەو بڕیارانەیە کە لەلایەن دادگای پێداچوونەوەی فیدراڵییەوە دەرچوون، کە ئاماژەی بە نایاساییبوونی ئەو گرێبەستانە کردووە لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی ژمارە (59/ فیدراڵی 2012و یەكخراوەكەی 110/ فیدراڵی 2019) ئیمزا كراون".  وەزارەت نەوت ئاماژە بەوە كردبوو" سەرەڕای پێویستیی عێراق بۆ زۆركردنی وەبەرهێنانی غازو دابینکردنی خواستی ناوخۆیی بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، ئەو رێوشوێنانەی حکومەتی هەرێم گرتوویەتیەبەر، پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای عێراقەو سامانی نەوت هی هەموو عێراقییەکانەو هەر وەبەرهێنانێک لەم سامانەدا دەبێت لە ڕێگەی حکومەتی فیدراڵیەوە ئەنجام بدرێت. بەم پێیە وەزارەت بە پشتبەستن بە دەستوری عێراق و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پووچەڵبوونەوەی ئەو گرێبەستانە دووپاتدەکاتەوە". هێندەی نەخایاندو هەر لە رۆژی 20ی ئەم مانگەدا، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم وەڵامی وەزارەتی نەوتی فیدراڵی دایەوەو رایگەیاند" حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کاتێکدا جەخت لە هەموو ماف و دەسەڵاتە دەستورییەکانی خۆی دەکاتەوە وەک قەوارەیەکی فیدراڵی لە چوارچێوەی دەستوری هەمیشەیی عێراق کە بە ڕوونی ماف و تایبەتمەندییەکانی هەرێمی کوردستانی دەستنیشانکردووە، لە هەمانکاتدا دووپاتی دەکەینەوە کە ئەو دوو ڕێککەوتننامەیەی وەزارەتەکەمان لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagrosکردوویەتی، ڕێککەوتننامەو گرێبەستی نوێ نین بەڵکو پێش چەندین ساڵە هەن و دادگاکانی عێراقیش دانی بە یاسایی و ڕەواییان دا ناوەو هیچ کێشەیەکی یاساییان نییە و تەنیا کۆمپانیای ئەنجامدەری گرێبەستەکان گۆڕاون لە چوارچێوەی ڕێکارە یاسایی وگرێبەستییەکانی هاتوو لە ڕێکەوتننامەکان و هەردوو کۆمپانیا ئەمەریکییەکەش، چەندین ساڵە پەرە بە وەبەرهێنان دەدەن لە بواری نەوت وگاز و لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی هەرێمی کوردستانن و وەبەرهێنەری نوێ نین.  ئامانج لەو ڕێککەوتننامە و  گرێبەستانەش، پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆییە لە ڕێگای زیادکردنی بەرهەمی گازی سروشتیی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە ئامانجی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی کارەبای بەردەوام بۆ هەموو ناوچەکانی عێراق .  سەرباری ئەمەش، هێشتا حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق جەخت لەوە دەكاتەوە كە هەرێمی كوردستان مافی ئەوەی نییە گرێبەستی نەوتیی ئیمزا بكات، ئەمە لەكاتێكدایە كە هێشتا یاسای نەوت و غاز لە عێراق دەرنەچووە، كە دەبوو ساڵی 2005و دوای پەسەندكردنی دەستوریی هەمیشەیی عێراق ئەم یاسایە دەربچوێندرایەو تێیدا دەسەڵاتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵ بەسەر سامانی نەوت و غازدا یەكلابكرایەتەوە.   

درەو: (ئاییندەی ژینگە) گۆشەیەكی هەفتانیە مەعروف مەجید سەرۆكی رێكخراوی ئاییندە بۆ پاراستنی ژینگە رۆژانی شەممە بۆ (درەو) دەینوسێت بە پێی ئامار و لێکۆڵینەوە زانستییە نێودەوڵەتییەکان، لە ئێستادا ماددەپلاستیکییەکان یەکێکە لە هۆکارەسەرەکییەکانی زیانگەیاندن بە ژینگە.  ڕاپۆرتە زانستییەکان ئاماژە بەوە دەکەن ماددە پلاستیکییەکان زیانی بۆ ژینگە هەیە، بەتایبەتی بەهۆی کەڵەکەبوونی کە شیبوونەوەی قورسە، هۆکارە بۆ پیسبوونی زەوی و ئاو و کاریگەری لەسەر ژیانی دەریایی و گیانلەبەرە کێوییەکان. داتاکانی نەتەوە یەکگرتوەکان چیمان پێدەڵێن. -ئامارە سەرەکییەکان -نزیکەی ٥٠٠ ملیار بوتڵی ئاو ساڵانە لە جیهاندا دەفرۆشرێت، کە دەکاتە نزیکەی ٤١ ملیار بوتڵی ئاو مانگانە، ١٫٣ ملیار بوتڵی ئاو ڕۆژانە، و نزیکەی ٢٢ ملیۆن بوتڵی ئاو لە خولەکێکدا. - بەڵام هەندێک سەرچاوە ڕاستەوخۆتر ئاماژە بە ١ ملیۆن بوتڵی ئاو لە خولەکێکدا دەکەن، کە دەکاتە نزیکەی ٥٢٬٥٦٠ ملیۆن بوتڵی ئاو لە ساڵێکدا. بەکارهێنانی کیسە پلاستیکیەکان دەگاتە (٥ترلیۆن) لە ساڵێکدا. -نیوەی بەرهەمە پلاستیکیەکان بۆ بەکارهێنانی یەک جار دروست کراون. لە ئێستادا ساڵانە (٣٠٠ ملیۆن) تەن پاشماوەی پلاستیکی بەرهەم دەهێنرێت.  ٪٩٩ی پلاستیکی بەرهەمهێنراو لەو مادە کیمیاویانە دروسکراون کە لە نەوت و گازی سروشتی و خەڵووز بەرهەمهاتوون، ئەگەر بەم شێوەیە بەردەوام بێت ئەوە لە ساڵی ٢٠٥٠ بەرهەمهێنانی پلاستیک دەگاتە ٪٢٠ی پیشەسازیی پشتبەستوو بە نەوت. پلاستیک بە ئاسانی شینابێتەوە و لە ژینگەدا کۆدەبێتەوە و دەبێتە هۆی پیسبوونی خاک و ئاو، ئەمەش لە وڵاتی خۆمان بەڕوونی بەدەر کەوتووە، کە ماددە پلاستیکییەکان چۆن بوونەتە هۆی شێواندن و پیسکردنی زەوی و سەرچاوە ئاوییەکان و تەنانەت پیسکردنی هەوا لە دوای سوتاندنیان. کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر ژینگە. پیسبوونی خاک: یەکێک لەو ماددانەی کە ڕۆژانە فڕێدەدرێتە ناو خاک و سرووشتەوە، کە تێکەڵ دەکرێت لەگەڵ پاشماوەکان ماددە پلاستیکییەکانە کە یەکێکە لە گەورەترین مەترسییەکان بۆ ناو خاک کە کاریگەری دەبێت لەسەر لە دەستدانی سیفەتی زەوی کشتوکاڵی.‌ پیسبوونی دەریا: پلاستیک مەترسی لەسەر ژیانی دەریایی دروست دەکات، چونکە ئاژەڵە دەریاییەکان لەوانەیە بیخۆن یان تێیدا تێکەڵ ببن و ببێتە هۆی برینداربوون یان مردن. کاریگەری لەسەر کەشوهەوا: بەرهەمهێنانی پلاستیک بەشدارە لە دەردانی گازی گەرمخانەیی، ئەمەش گەرمبوونی جیهان توندتر دەکات. مایکرۆپلاستیک: پلاستیک دوای ورد بوون و شکاندنی بۆ گەردیلەی بچووک (مایکرۆپلاستیک) کە ژینگە پیس دەکات و دەچێتە ناو زنجیرە خۆراکییەکان و کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ و ئاژەڵەکان دەبێت. هەرێمی کوردستان و ماددەی پلاستیک. بەپێی ئامارەکان، لە هەرێمی کوردستان، ڕۆژانە نزیکەی (۷ هەزار تەن) پاشماوەی ماڵان و شوێنە گشتییەکان کۆدەکرێتەوە، لەناو ئەو ژمارەیە، نزیکەی(۳٥%) زۆرینەی لەو پاشماوانە پلاستیکن، ئەو پلاستیکانەی کە یەکجار بەکاردەهێنرێن و دواتر فڕێدەدرێن. کە ئەمەش مەترسییەکی گەورە لەسەر ئایندەی ژینگەی هەرێمی کوردستان درووست دەکات، بە پێی ئامارە نافەڕمییەکان، لە هەرێمی کوردستان، نزیکەی (۱۲ کارگەی دروستکردنی کیسی نایلۆن)، بوونیان هەیە کە بەشێکیان یا مۆڵەتیان نیە یا مەرجە ژینگەییەکانیان تێدا نیە. یەکێک لە مەترسییەکان، تاوەکو ئێستا ڕێژەی بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی کیسی پلاستیک و نایلۆن ساڵ لە دوای ساڵ لە زیادبووندایە بەڵام نەتوانراوە کارگەی دووبارە  بەکارهێنانەوە(ڕیسایکڵین) بونیاد بنرێت کە ئەمەش لە ڕووی ئابووری و ژینگەیی و تەندروستییەوە هاوڵاتیان لێی سوودمەند دەبن. لە هەرێمی کوردستان، ڕێژەی پلاستیکی فڕێدراو لە ڕۆژانە بەپێی شوێن و دانیشتوان جیاوازە، بەڵام بە گشتی لە شارە گەورەکان وەک هەولێر، سلێمانی، و دهۆک ڕێژەیەکی بەرچاوە.   بە پێی ئامارەکان  تەنها ١٠-٢٠٪ ی پلاستیکی فڕێدراو ڕیسایکڵ دەکرێت (لە کارگەکانی وەک هەولێر و سلێمانی)، ٨٠٪ی ماوە دەچێتە زەبڵەخانەکان و زەوی و سەرچاوەکانی ئاوەوە. هۆکارەکانی بەرزی ڕێژەی بەکارهێنانی پلاستیک:  نەبوونی سیستەمی کاریگەری کۆکردنەوە و ڕیسایکڵین.    کەمی ڕێوشوێنی بەئاگاھێنانەوەی خەڵک.    بەکارهێنانی زۆری پاکێتی پلاستیکی لە بازاڕەکان.   هەرزانی نرخ و ئاسان گەیشتن بە دەست هاوڵاتیان. بڵاونەکردنەوەی هۆشیاری تایبەت لەسەر مەترسییە ژینگەیی و تەندروستی و ئابورییەکان  بۆ هاوڵاتیان.  %۲۷ی زبڵ و خاشاک لە هەولێر پاشماوەی پلاستیکییە.   بەپێی ئامارێکی تۆڕی میدیایی رووداو تەنها لە پارێزگای هەولێر رۆژانە زیاتر لە 2100 تۆن زبڵ و خاشاک لە سنووری پارێزگای هەولێر کۆدەکرێتەوە، کە 27٪ـی پاشماوە پلاستیکییەکانن.   ئامارەکان نیشانی دەدەن لە ساڵێکدا زیاتر لە 204 هەزار تۆن پاشماوەی پلاستیکی لە هەولێر فڕێدەدرێت؛ زۆربەی هەرە زۆریشی دەبەی پلاستیکیی ئاو و کوپی سەفەرییە.   لە هەرێمی کوردستان ڕۆژانە زیاتر لە شەش هەزار و 500 تۆن زبڵ و خاشاک کۆدەکرێتەوە کە زیاتر لە هەزار و 500 تۆنی پاشماوەی پلاستیکییە و بەشی زۆری ئەمەش دەبەی ئاوی پلاستیکییە.   لەگەڵ ئەوەی لە سەرجەم کابینەکانی حکومەتی هەرێم وەزارەتێک هەیە بەناوی شارەوانی و گەشت و گوزار، ماوەی چەند ساڵێکە کۆکردنەوەی خۆڵ و خاشاک دراوە بە کۆمپانیاکانی کەرتی تایبەت تێچووی لەسەر حکومەت سەر  ساڵانە نزیکەی( ۱۰ ملیار دینار) دەکەوێت.   فڕێدانی زبڵ و پاشماوە و رێژەی پلاستیک.   - پارێزگای هەولێر رۆژانە زیاتر لە( ۲۱۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۲۷٪ـی  پاشماوە پلاستیکییەکانن. - پارێزگای سلێمانی زیاتر لە( ۱۲۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٦٪ـی  پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - پارێزگای دهۆک زیاتر لە( ٨٥۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٦٪ـی  پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - پارێزگای هەڵەبجە زیاتر لە (۱۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱٤٪ پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی سۆران زیاتر لە (٤۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۳۲٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان زیاتر لە (٤٥۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱۰٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. - ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین زیاتر لە (۳۰۰ تۆن زبڵ و خاشاک) کۆدەکرێتەوە ۱۰٪ـی پاشماوەی پلاستیکییەکانن. لە هەرێمێکی (٤) پارێزگایی و کەمتر لە( ۷ ملیۆن) کەس بە هەموو تەمەنەکانەوە، بە پێی ئامارە نافەڕمییەکان زیاد لە ( ۳۰) کۆمپانیای تایبەت بە بەرهەمهێنانی ئاو هەن کە زۆرینەیان دەکەونەسنوری پارێزگای سلێمانییەوە بوونیان هەیە، ئەگەر ڕۆژانە تەنها یەک لەسەر چواری هاوڵاتیان ئاوی بوتڵی پلاستیک بەکاربهێنن دەکات( ۱،٥ ملیۆن دەبە). تەنیا یەک کۆمپانیاش لەو (۳۰) کۆمپانیایە رۆژانە زیاتر لە( ١٠ ملیۆن) دەبەی پلاستیکی ئاو بەرهەمدەهێنێت، لە هەمووشی مەترسیدارتر،  سەرجەم بوتڵ و دەبەکان لە دەرەوەی هەرێمی کوردستان هاوردە دەکرێت، دوای پڕکردنیان بەشێکی زۆری ئاوەکان بە شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەفرۆشرێن، کە  جگە لە قازانجی بازرگانی بۆ چەند سەرمایەدارێک هیچ سوودی بۆ هەرێمی کوردستان نیە. هەرێمی کوردستان و سفرەی سەفەری.. بەپێی چەند ڕاپرسییەک لە کاتی ووتنەوەی وانە ژینگەییەکان لە ناوەندەکانی خوێندن و لە خولە جۆراو جۆرەکانمان و هەندێ جار وەرگرتنی بۆ چوونی هاوڵاتیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دەرکەوتووە کە زۆرینەی هاوڵاتیان ڕۆژانە ئەو ماددەیە بە کاردەهێنن. بە کورتی، ڕۆژانە، بە درێژایی، (۲۳۰۰ کیلۆمەتر) سفرە فڕێدەدرێتە ناو سرووشتەوە، ئەمە تەنها خێزانەکان، جگە لە چێشتخانە و فەرمانگە حکومییەکان و نەخۆشخانەکان و زیندانەکان و دەیان شوێنی تر.....   بەپێی ئاماری دەستەی ئاماری هەرێم  دانیشتوانی کوردستان، یەک ملیۆن و سەدوو پەنجا هەزار خێزانن، ئەگەر ڕۆژانە هەر خێزانێک تەنها دوو مەتر سفرەی سەفەری بەکاربهێنن، کە دڵنیاین زۆر زیاترە، دەکاتە،(دوو هەزار و سێسەد کیلۆمەتر ) سفرەی سەفەری. کاریگەری ماددە پلاستیکییەکان لەسەر زەریاکان. ساڵی ۱۹٥۰ جیهان ساڵانە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن پلاستیکی بەرهەم دەهێنا، تا ساڵی ۲۰۱٥ ئەم بەرهەمە ساڵانە بۆ( ٤۱۹ ملیۆن تۆن) بەرزبۆتەوە و بڕی پاشماوەی پلاستیکی لە ژینگەدا زیاتر بووە. لە راپۆرتێکی گۆڤاری زانستی (Nature)دا ئاماژە بەوە دراوە کە ساڵانە نزیکەی( ۱٤ ملیۆن تۆن) پاشماوەی پلاستیکی دەچنە دەریا و زەریاکانەوە، ئەمەش زیان بە ژینگەی ژیانی گیانلەبەرە ئاوییەکان و کێوییەکانیش دەگەیەنێت. لە توێژینەوەکەدا دەرکەوتووە ئەگەر هیچ رێوشوێنێک نەگیرێتەبەر، ئەوا قەیرانی پاشماوەی پلاستیک زیاتر دەبێت، ئەگەر تا ساڵی ۲۰٤۰ ساڵانە (یەک ملیۆن تۆن)یش بێت، ئەگەر مایکرۆپلاستیکەکان لەم بابەتەدا جێگیر بکەین، ئەوا بڕی کۆی پلاستیک لە زەریاکاندا دەتوانێت تا ساڵی ۲۰٤۰ بگاتە (٦۰۰ ملیۆن تۆن). ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە، ناشناڵ جیۆگـــــرافیک بۆی دەرکەوتووە کە ۹۱ %ی هەموو پلاستیکێک کە تا ئێستا دروستکراوە، ریسایکل نەکراوە، ئەمەش نەک تەنها یەکێکە لە گەورەترین کێشە ژینگەییەکان، بەڵکو شکستێکی گەورەی دیکەی بازاڕە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە پلاستیک( ٤۰۰ ساڵ)ی دەوێت بۆئەوەی شی ببێتەوە، ئەوە چەندین نەوە دەخایەنێت تا بەتەواوەتی نامێنێت. بە پێی ئامارەکان، پیسبوونی پلاستیکی دەریایی کاریگەریی لەسەر ٨٠٠ جۆری  گیانلەبەر دروستدەکات لە ئەنجامی قووتدان، برسی بوون، خنکان، ئاڵۆسکان و نقومبوون -ساڵانە پاشماوە پلاستیکیەکان نزیکەی (ملیۆنێک باڵندەی دەریایی) و (١٠٠ هەزار )ماسی و ئاژەڵی تر دەکوژێت. پلاستیک کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی مرۆڤ هەیە بەهۆی ئەو ماددە کیمیاییە زیانبەخشانەی کە لە بەرهەمهێنانیدا بەکاردەهێنرێن و ئەو پیسبوونە پلاستیکییەی کە لە ئەنجامی بەکارهێنان و فڕێدانیدا دروست دەبێت. مەترسی پلاستیک لەسەر تەندرووستی مرۆڤ. پیسبوونی پلاستیک بەشدارە لە گرفتە تەندروستییە جیاوازەکان، وەک کێشەی هەناسەدان، تێکچوونی هۆرمۆنەکان و زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە. هێماکانی سەر ماددە پلاستیکییەکان.  دەبێت ئاگاداری بەکارهێنانی دەفری پلاستیکی بیت کە بۆ خواردن دیاری کراوە کە ئەم هێمایەیان تێدایە. - هێمای 'ژمارە ۱ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە سەلامەتە تەنها بۆ یەکجار بەکارهێنان، و نابێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، چونکە لە دەفرەکاندا بەکاردەهێنرێت (ئاو، شەربەت، خواردنەوە خۆراکیەکان، و هەندێک مادەی خۆراکی). - هێمای 'ژمارە ٤ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە لە جۆرێکی تاڕادەیەک سەلامەتە بۆ تەندروستی، لە کیسە نایلۆنەکاندا بەکاردێت کە بۆ هەڵگرتنی کەلوپەل و بازاڕکردن بەکاردێت، هەروەها هەندێک پلاستیک بۆ هەڵگرتنی خۆراکی بەستوو بەکاردێت، و تایبەتمەندە بەوەی کە ئاسانە بۆ چەمانەوەی. - هێمای 'ژمارە ۲ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیر': واتە پاکەتەکە لە جۆرێک لە پلاستیک دروستکراوە کە سەلامەتە بۆ تەندروستی مرۆڤ بەتایبەت جۆری شەفاف، و لە دەفری شیر و هەندێک دەفری شەربەتدا بەکاردێت. - هێمای 'ژمارە ٥ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': واتە پاکەتەکە لە باشترین و سەلامەتترین جۆریە بۆ تەندروستی. لە دەفری خۆراکدا بەکاردێت بەتایبەتی ئەوانەی بۆ منداڵان دانراون، هەروەها بۆ شلەمەنی و خواردنە گەرم و ساردەکان گونجاوە. - هێمای 'Crossbones': واتە دەتوانرێت پاکەتەکە بۆ ساردکردنەوە یان بەستن بەکاربهێنرێت. - هێمای 'ژمارە ۳ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': واتە پاکەتەکە زیانبەخشە و ژەهراوی دەبێت ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆر بەکاربهێنرێت. لە هەندێک جۆری پلاستیکی ڕوون بەکاردێت کە بۆ پاکەتکردنی گۆشت و پەنیر و هەندێک یاری منداڵان بەکاردێت. پێویستە لە کاتی بەکارهێنانیدا وریا بیت چونکە جۆرێکە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردێت بەهۆی کەمی نرخەکەیەوە. - هێمای 'ژمارە ٦ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکان': بەو مانایەیە کە پاکەتەکە مەترسیدارە و سەلامەت نییە و پێویستە بە وریاییەوە بەکاربهێنرێت. لە چێشتخانە خێراکاندا بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت، وەکو سندوقی بەرگر، سندوقی پیتزا و کوپەکانی خواردنەوە گەرمەکان. - هێمای 'ژمارە ۷ لە ناوەڕاستی سێگۆشەی تیرەکاندا': واتە تا دەتوانرێت ئەم مادەیە دوور بخرێتەوە، مەگەر لەسەری نووسرابێت کە بێ BPA بێت، و لە شووشەی منداڵاندا بەکاردەهێنرێت. پێویستە دڵنیا بیت لەوەی پاکەتەکە شەفافە و دەستەواژەی (بوتڵی بێ BPA) لەسەری نووسراوە.   چی بکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسییە؟ -تا پێمان دەکرێ بە هیچ شێوەیەک بەکاری نەهێنین، ئەگەر بەکارمانهێنا کەم بەکاربهێنین، یا ڕیسایکڵی بکەینەوە.  جیاکردنەوەی پلاستیک لە ماڵەوە یارمەتی کارگە ڕیسایکڵینەکان دەدات.   - کۆمپانیاکان دەتوانن پلاستیکی ڕیسایکڵکراو بەکاربێنن بۆ دروستکردنی بەرهەمی نوێ. کەمکردنەوەی بەکارهێنانی پلاستیک: ئەو بەرهەمانە بەکاربهێنە کە دەتوانرێت دووبارە بەکاربهێنرێتەوە، دوور بکەوەرەوە لە کیسی نایلۆن و دوور بکەرەوە لەو بەرهەمانەی کە پلاستیکیان تێدایە. بەکارهێنانی بەدیلی سروشتی وەک ئەو بەرهەمانەی کە لە ڕیشاڵی سروشتی یان بایۆپلاستیک دروستکراون. ڕۆژێک بەبێ پلاستیک. لەبەرامبەر ئەو مەترسییە گەورەیە بەرامبەر بە ژینگە هەیەتی، ساڵانە لەسەر ئاستی جیهان ( ٢٥ی ئایار ڕۆژی جیهانی بێ پلاستیک)،  دیاری کراوە.  ڕۆژێکە بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە کاریگەرییە زیانبەخشەکانی پلاستیک لەسەر ژینگە، ئامانجی ئەم ڕۆژە هاندانی تاک و کۆمەڵگایە بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی پلاستیک و گۆڕینی بۆ بەدیلەکانی ژینگەدۆست. گرنگی ڕۆژی جیهانی بێ پلاستیک. راپۆرتی پەیوەندیدار ئاگر کەوتنەوە و مەترسییەکانی لەسەر ژینگە.

درەو: دوای درووستبوونی گرژی كۆمسیۆن بە فەرمی كۆنفرانسەكەی بزووتنەوەی گۆڕانی دواخست. ئەمڕۆ بزووتنەوەی گۆڕان لە هۆڵی یانەی ئاشتی لە شاری سلێمانی بە ئامادەیی (860) ئەندام كۆنفرانسی خۆی بەست، بەڵام لە كاتی ژماردنی ئەندامانی كۆنفرانسەكە گرژی لە نێوان هەردولادا دروستبوو. بەپێی ژماردنی ئامادەبووان لە كۆی (860) ئەندامی ئامادەبوو (491) ئەندامی لە بزووتنەوەی گۆڕانی (كوردسات) و (369) ئەندامی لە بزووتنەوەی گۆڕانی (گردی زەرگەتە) بوو. وتەبێژی گۆڕان ( گردی زەرگەتە) لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا:  🔹ئێمە پارێزەری ئەو دەستورەین نەوشیروان مستەفا نوسیویەتی   🔹هەمواری دەستورمان كردووە خۆی دەبینێتەوە لە دوو پرسی سەرەكی: 🔹یەكێكیان دیاری كردنی ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی   🔹ئەوی تریان هەڵبژاردنی سەركردایەتییە لە ناو كۆنفرانس 🔹ئێمە خانەو رێكخەرمان وەك خۆی هێشتووەتەوە 🔹خانەو رێكخەر لە دوای كۆنفرانس هەڵدەبژێرین   بزوتنەوەی گۆڕان (کوردسات) لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا: 🔹دەمانەوێت رێكخەری گشتی لەناو هەموو ئەندامانی كۆنفرانس هەڵبژێردرێت 🔹یەك كاندیدمان هەیە بۆ رێكخەر ئەویش دانا ئەحمەد مەجیدە 🔹ئەمڕۆ كۆنفرانسەكە تەواو دەبێت 🔹هیچ رێككەوتنێك نەكراوەو دەنگدان بە زۆرینەو كەمینە دەبێت

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو)   (بەشی چوارهەم) تەمەنی مەسەلەی کورد لە ناو دەوڵەتی تورکیا لە باکوردا، بۆ ساڵانی دوای کەوتنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دروستبوونی دەوڵەت لە تورکیادا دەگەڕێتەوە. بوون بە کەمینیەکی ئەتنی لەناو دەوڵەتێکی دەسەڵاتگەریی مۆدێرنی توندوتیژ و توێنەرەوەدا، ژێرخانی دروستبوونی ئەم مەسەلەیەیە لە باکوردا. شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی ١٩٢٥دا سەرەتای بەرگریکردنی کوردە لە کوردبوونی خۆی و لەو مافانەش کە بە پێداگرتن لەسەر شوناسی کوردبوونەوە، گرێدراون. بێگومان لەناو ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا، ئەرستۆکراتە کوردەکانی ناو ئیمارەتە کوردییەکان، سەرکردایەتی جۆرێک لە بەرگرییان کردوە کە سەر بە قۆناغی بەر لە دایکبوونی ناسیۆنالیزم و گرێدانی کوردبوونە بە خواست و مافی سیاسییەوە. لە بەرگریی و یاخیبوونەکانی ساڵانی بیستی سەدەی بیستەمدا پیاوانی دین و شێخانی تەریقەت سەرکردایەتیی ئەو بەرگریکردنانە دەگرنەدەست. لە ساڵانی سیدا، تێکەڵبوونی هەوڵی رۆشنبیرانی کورد، بە تایبەتی ئەوانەی لە ئەستەنبول دەژیان، بە هەوڵی نەوەکانی شێخ و ئەرستۆکراتەکان، رۆلی سەرکردایەتیکردن و ئاراستەکردنی یاخیبوونەکان دەبینن. هەموو ئەو هەوڵانەش بە ڕژانی خوێنێکی زۆر و بە کوشتاری گەورە لەلایەن دەوڵەتەوە وەلامدەدرێنەوە، بە دەیان هەزار کەس دەکوژرێن و دەگیرێن و بەسەدان هەزاریش بە نیازی توندنەوەیان لە زەوی و ژینگەی خۆیان هەلدەکندرێن و بەزۆر راگوێزی شونێنانی تر دەکرێن. سیاسەتی و تواندنەوە و نکوڵیکردن لە بوونی کورد و گرتن و کوشتن و بێماڵکردنی ژمارەیەکی گەورەی دانیشتوانی کوردستان بەشێوەیەکی سیستماتیکی دەبێتە کاردانەوەی سەرەکیی دەوڵەتی تازە دروستبووی تورکیا بەرامبەر بە کورد. ئەم فشار و چەوساندنەوە هەمەلایەن و سەختە، لە کۆتایی سییەکانەوە تا سەرەتای ساڵنی شەست جۆرێک لە بێدەنگبوون و تەسلیمبوونی ڕێژەیی بە فشارەکانی دەوڵەت و بە سیاسەتی تواندنەوە و نکوڵیکردن لە بوونی کورد، دروستدەکات. لێرە و لەوێ ئەم یان ئەو نووسەر، شتێک لە بەرگریی شەخسیی نیشانئەدەن، لەناویاندا بۆ نموونە موسا عەنتەر، بەڵام شتێک بەناوی بەرگرییەکی رێکخراو و سیستماتیکەوە بوونی نامێنێت. لە ساڵانی شەستەوە، بە تایبەتی لەناو ریزەکانی چەپی تورکیدا، مەسەلەی کورد جارێکی دیکە زیندوودەبێتەوە، بەڵام نەک وەک مەسەلەی بوونی میلەت و ئەتنییەکی جیاواز کە لەسەر ئەو بنەمایە خوازیاری مافی ئەتنیی و نەتەوەییە، بەڵکو وەک مەسەلەی دواکەوتن و پشتگوێخستنی ئابوریی بەئەنقەستی ناوچە کوردییەکان، کە پێشخستنیان لە رووی ئابورییەوە چارەسەری مەسەلەکەیان، دەکات. بە مانەیەکی دیکە چەپی تورکی مەسەلەی کورد مەسەلەی میلەتێکی جیاواز نابینێت و مامەڵەناکات، بەڵکو وەکو کێشەی پشتگوێخستن و دواکەوتنی ئابوریی و کۆمەڵایەتیی ناوچە کوردییەکان وێنایدەکات. ئەوەی لەم قۆناغەدا دەگۆڕێت گۆرانی بکەرە سیاسییە  بەرگریکارەکانە. لە ساڵانی شەستەوە سەرکردایەتیکردنی بەرگریکردنی کورد بەرامبەر بە دەوڵەتی تورکی دەکەوێتە دەستی هێزە چەپە شارییەکان. لە ساڵانی هەفتادا خوێندکارانی کورد لە زانکۆکانی تورکیادا هێدی هێدی دێنەپێشەوە و لە دوا دەرەنجامدا لە چەپە تورکەکان جیادەبنەوە. ئەم خوێندکارانە زیاتر پێ لەسەر شوناسی ئەتنیی و نەتەوەیی سەربەخۆی خۆیان دادەگرن و کوردساتان وەک خاکێکی داگیرکراو، نەک وەک بەشێک لە تورکیا، وێنادەکەن. لەگەڵ لەدایکبوونی تێزی «داگیرکردنی کوردستان» و مامەڵەکردنی کوردستاندا وەک دۆخی کۆلۆنیالکردنی خاکی میلەتێکی جیاواز، خواستە سیاسییەکانی ئەم نەوە تازەیە، لە داواکردنی ھاوڵاتیبوونی یەکسانەوە لەناو تورکیادا دەگوازرێتەوە بۆ مەسەلەی ”ڕزگاری نیشتیمانی“ و دروستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆ. ئەم خۆجیاکردنەوەیەی چەپە کوردەکان، لە چەپی تورکیی و خۆرێکخستنیان لە ئۆرگانی سەربەخۆدا، ئەو کارەیە کە پەکەکە لە ساڵی ١٩٧٨دا بە کردەوە ئەنجامیئەدات. لەگەڵ دروستبوونی پەکەکەدا سەرکردایەتی خەباتکردن بۆ مەسەلەی کورد دەگوازرێتەوە بۆ قوتابیان و دەرچوانی زانکۆ، کە زۆرینەیان لە خێزانە ھەژارەکانەوە هاتوون.  لە ساڵی ١٩٨٤ ەوە پەکەکە بڕیاری خەباتی چەکداریی لە باکوردا دەدات و ئەم جۆرە خەباتە دەبێتە ئامرازی ژمارەیەک و ژمارە و دوو ژمارە سێی بەرگریکردن لە تێزی کوردستان وەک نیشتیمان و خاکێکی داگیرکراو. وێناکردنی کوردستان خۆیشی، بە هەر چوار پارچەکەیەوە وەک یەک نیشتیمانی کۆلۆنیاڵکراو کە پێویستە لە دەوڵەتێکی دیموکرات و سۆسیالیستی یەکگرتو و سەربەخۆدا یەکبگرێتەوە، دەبێتە وێناکردنی سەرەکیی. مانیڤێستی پەکەکە کە ئاپۆ لە ساڵی ١٩٧٨ دەینووسێت باسی ڕزگارکردنی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتێکی دیموکراتی سەربەخۆ لە کوردستاندا دەکات بە یەکگرتنەوەی ھەموو پارچەکانەوە لەگەڵ یەکدا. خەباتی چەکداریش ئامرازی سەرەکی ئەم پرۆژەیە. ساڵانی نەوەدیش، ساڵانی دوای کۆتاییهتانی جەنگی سارد و هاتنەکایەی نەزمێکی جیهانی جیاوازە، ساڵانی دروستبوونی چەند گۆڕانکارییەکی گرنگیشە لەناو ستراتیژیەتی کارکردنی پەکەکەدا. دەکرێت لەم ساڵانەدا قسە لە هاتنەکایەی چوار ستراتیژی نوێ بکەین: یەکەم: دروستکردنی پارتی سیاسیی کوردیی فەرمی لەناو تورکیا خۆیدا و بەشداریکردنی ئەم پارتانە لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکانی تورکیادا. واتە کرانەوەیەکی رێژەیی کایەی سیاسیی لە تورکیادا، تا ئەو شوێنەی بکرێت پارتی کوردیی یان زۆر نزیک لە کوردەوە دروستبکرێت.   دووھەم: خۆ ڕێکخستن لەناو کوردانی ئەوروپادا و کارکردنی بەردەوام بۆ چالاککردنی کۆچبەرانی کورد لە شارە گەورەکانی ئەوروپادا. سێھەم: پەنابردنی زیاتر و شێلگیرانەتر بۆ بەکارهێنانی میدیای جەماوەریی، ماس میدیا، کە لە دروستکردنی مێد تی ڤی لە ساڵی ١٩٩٥دا یەکەمین دەرکەوتی جدیی دەردەکەوێت. دواتر ئەم دۆخە گەشەی زیاتر و زیاتر دەکات. چوارھەم: پەنابردن بۆ دانوسان لەگەڵ حکومەتی تورکیادا.   ئەم دۆخە تازەیە و هاتنەکایەی ئەم ئەگەرە تازانەی خەباتکردن وا لە پەکەکە دەکەن لە ساڵانی نەوەدەوە چەندانجار یەک لایەنە بڕیاری ئاگربەست بدات. پەکەکە لەم ساڵانەدا بەشێوەیەکی یەکلایەنە شەڕ رادەگرێت: ١٩٩٣، ١٩٩٥، ١٩٩٨، ١٩٩٩، ٢٠٠٤، ٢٠٠٩. گۆڕانێکی تری ساڵانی نەوەد لەوەدایە کە پەکەکە واز لە تێزی داگیرکردنی کوردستان و دروستکردنی دەولەتێکی سەربەخۆ لە هەر ٤ پارچەکەدا دەهێنێت و لەباتی ئەوە داوای چارەسەرکردنی مەسەلەی کورد لەناو تورکیا خۆیدا دەکات. ساڵانی نەوەدا هاوکات ساڵانی گۆرانی گەورەیە لە شوێنی خەباتکردندا. لەپاڵ خەباتی چەکداریی لە شاخەکانی کوردستاندا، هاوکات گرنگیدان بە خەبات لەناو شارە کوردەیەکان و شارە تورکییەکاندا دێتەکایەوە. بەھۆی ڕاگواستنەوەی ژمارەیەکی گەورە لە خەلکی کوردستانەوە بۆ شارە تورکییەکان، لەوانەش بۆ نموونە بۆ ئەستەنبوڵ، ئەم ئەگەرە بەهێز و گورێکی گەورەوە، دێتەکایەوە. ئەمە جگە لە شارەکانی ئەوروپاش، بە ھۆی ئامادەگیی ژمارەیەکی گەورەی کۆچبەرانی کورد لە ئەوروپادا. هەموو ئەمانە وادەکەن «مەسەلەی کورد» لە هەموو ئاستەکانیدا لە هەرکاتێک زیندووتر و ئامادەتربێت، بەڵام سەرجەمی ئەو کێشانەش هەر ئامادەبن کە ژێرخانی دروستبوونی «مەسەلەی کوردن» لە سەدەی بیستەمدا. بۆ نموونە، تا ئەم ساتەش  ناوچە جیاوازەکانی باکور لەڕووی ئابورییەوە دواکوتو و  پشتگوێخراون. ناوچە کوردییەکان زۆنێکی گەورەی شەڕ و پێکدادانی خوێناوین و رووبەرێکی گەورەی ئەو ناوچانە تەواو میلیتاریزە کراون و لەهەندێک رووەوە سەربازگەیەکی گەورەن. ئەوەی لە ئێستادا هەیە و ڕووئەدات درێژکراوەی هەمان ئەو ستراتیژییە سەربازییانەی مامەڵەکردنی مەسەلەی کوردە کە  لە ناوەڕاستی ساڵانی ھەشتاوە لەئارادایە، بەڵام بە تونایەکی گەورەتری تەکنۆلۆژیای کوشتن و وێرانکردنەوە. هاوکات لە ساڵانی نەوەدەوە تا ئەمڕۆ ھەزاران گوندی ناوچە کوردییەکان ڕوخێنراون و زیاد لە ٢ ملیۆن کەسیش ناچار بە ڕاگواستنی بەزۆر، کراون. لە دوای ساڵی ٢٠١١ەشەوە ژمارەیەکی زۆری پەناھەندەی سوریا، کە زۆربەی هەرەزۆریان عەرەبی سونەن، براونەتە ناوچە کوردییەکانەوە و لەوێدا نیشتەجێکراون. دواهەمین رووداوێکی گرنگ لە ساڵانی نەوەدا ڕووبدات فڕاندن و گرتنی ئۆچ ئالانە لە ساڵی ١٩٩دا. سەرەتا بڕیاری لە سێدارەدانی بۆ دەردەکرێت بەڵام لەژێر فشاری ئەوروپادا ئەو سزایە بۆ سزای زیندانی هەتاهەتایی، دەگۆڕێت. گیرانی ئۆچ ئالان سەرەتای دروستبوونی قۆناغێکی تازەیە کە بە گۆاڕنی ئایدیۆلۆژی ئۆچ ئالان خۆی دەستپێدەکات و لە ساڵی ٢٠٢٥دا بە بڕیاری کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداریی و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە، دەگات. لەدوای دەستگیرکردنییەوە لە ساڵی ١٩٩دا ئۆچ ئالان لە زینداندا دیدگایەکی دژە دەوڵەت و دژە مۆدێرنیەتەی کاپیتالیستی و دژە دیموکراسیەتی نوێنەرایەتیی گەشە پێئەدات و لە شوێنی ئەوانەدا داوای رزگارکردنی جیهان لە کاپیتالیزم و لە سیستمی دەوڵەت نەتەوە و لە لیبرالیزمی سیاسیی دەکات. دروستکردنی شارستانیەتێکی تەواو تازەو جۆرێکی تەواو جیاواز لە مۆدێرنبوون، وەک جارەسەر نمایش دەکات. لەمەشدا ئەو تەنها بە دروستکردنی کۆمارێکی دیموکراتیی رازینابێت، بەڵکو داوای کۆنفیدرالیەتی دیموکراسیی دەکات. سادەترین ڕەخنەیەک بکرێت لەم دیدگا تازانەی ئۆچ ئالان بگیرێت ئەوەیە کە پەیوەندییان بە «مەسەلەی کورد» و «توانا ناوەکیی و دەرەکییەکانی» کۆمەڵگا و خەڵکی کوردستانەوە نییە. دامەزرادندنی «مۆدێرنەیەکی تازەی بێ کاپیتالیزم»، ئەرکێک نییە میلەتێکی بچووک و لاواز ئەنجامی بدات یەک سەدەیە نکوڵی لە بوونی دەکرێت. شەری کاپیتالیزم نە بە کورد دەکرێت و نە لە گوند و شارە تەریک و دواکەوتوەکانی کوردستانەوە ئەنجامئەدرێت. «مۆدێرنەی ناکاپیتالیسیتی» پرۆژەیەک نییە لە توانای میلەتی ئێمەدا بێت و ئەرکێکیش نییە بە خەڵکی کوردستان بسپێردرێت. کۆتاییهێنانیش بە «دەوڵەتی نەتەوە» و دۆزینەی ئەلتەرناتیڤ بۆ دەوڵەت نەتەوە، دیسانەوە کاری میلەتێک نییە سادەترن مافی نەتەوەیی و نیشتیمانی لێ زەوتکراوە، لەناویاندا بۆ نموونە تەنانەت مافی ناوانانی منداڵەکەت بەو ناوەی کە خۆت دەتەوێت، هتد...   لەسەردەمی هاتنەسەرحوکمی ئەردۆغان و ئاکاپەوە، بە تایبەتی لەنێوان سالانی ٢٠٠٢ بۆ ٢٠١٥دا، کۆمەڵێک گۆرانکاریی لە پەیوەندیدا بە مەسەلەی کوردەوە، هاتوونەتە کایەوە، کە قابیلی لەسەر راوەستاندن و باسکردنن. لە بەشی داهاتووی ئەم باسەدا لەسەر ئەم بابەتە دەوەستم.   بۆ ئێستا دەکرێت جارێکی دیکە ئەو خاڵە وەبیربهێنینەوە کە مەسەلەی کورد لە تورکیادا لە ساڵانی نەوەدەوە لەناو دوو کەلەپوردا کاردەکات. یەکەمیان، کەلەپوری خەباتی چەکدارییە. دووهەمیان، کەلەپوری خەباتی پەرلەمانی و مەدەنییە. پەکەکە لەچەند هەفتەی رابردوودا یەکەمیانی وەستاندوە و بەتەواوەتی  رووی لە دووهەمیانە. ئەمەش ئەگەری گۆرینی باکوری لە زۆنی شەڕەوە بۆ زۆنی ئاشتی تێدایە. لەبەشی داهاتوو و کۆتاییدا، لەسەر ئەم مەسەلەیەش دەوەستم.  

  درەو: سبەینێ بەسەرپەرشتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان، بزووتنەوەی گۆڕان(گۆڕانی گردی زەرگەتەو گۆڕانی كوردسات)  لە هۆڵی یانەی ئاشتی لە شاری سلێمانی كۆنفرانس دەكات. كۆنفرانسەكەی سبەینێی بزووتنەوەی گۆڕان، بەپێی رێنماییەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان (251) كەس ئامادەبێت نیساب تەواو دەبێت، بەپێی رێوشوێنەكان، سبەینێ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان هەردوو دەستورەكە دەخاتە دەنگدانەوە  ئەوەی دوو ئاراستەكەی گۆڕان پێشكەشی كۆمسیۆنیانكردووە: -    دەستورێك لەلایەن یاسین حەمە عەلی رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕان گردی زەرگەتەوە پێشكەشكراوە. -    دەستورێك لەلایەن زمناكۆ جەلال رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕانی كوردساتەوە پێشكەشكراوە. هەركامیان دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا ئەوەیان لەناو كۆنفرانس كاری پێدەكرێت: -    ئەگەر دەستورەكەی یاسین حەمە عەلی رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕان گردی زەرگەتە دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنا ئەوا وەك پێشتر رێكخەر و ئەندامانی جڤات لەناو كۆنفرانس هەڵنابژێردرێت و دەستكاری ئاڵاو لۆگ و پەیڕەو ناكرێت، هەرچەندە كۆمسیۆن داوای كردووە سەركردایەتی لەناو كۆنفرانس هەڵبژێرێت. -     ئەگر دەستورەكەی زمناكۆ جەلال رێگەپێدراوی بزووتنەوەی گۆڕانی كوردسات، پەسەندكرا ئەوا بەپێی ئەو پەڕەوە نوێیەی ئامادەكراوە لەناو كۆنفرانس ( ئەندامانی جڤات و رێكخەر ) هەڵدەبژێردرێن. بزووتنەوەی گۆڕانی گری زەرگەتە بەشێكیان هەڵمەتێكیان دەستپێكردووەو دەڵێن بەهیچ شێوەیەك رێگە نادەین دەستورەكەی بزووتنەوەی گۆڕان كە كاك نەوشیروان مستەفا بەدەستی خۆی نوسیویەتی دەستكاری بكرێت، بزووتنەوەی گۆڕانی كوردسات، دەستورێكی نوێیان داناوەو سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی لەخۆ دەگرێت و رێكخەر و سەركردایەتی لەناو كۆنفرانس هەڵدەبژێرێت.    

‎راپۆرتی: دانا نەقی ‎کۆمپانیای کرێسێنت ئینێرجی کۆمپانیایەکی پێشەنگی وزەی سەربەخۆی ئەمریکایە و گرنگی بە بەدەستهێنان و پەرەپێدان و بەڕێوەبردنی موڵک و ماڵی نەوت و گازی سروشتی دەدات. لێرەدا ئەو شتانە دەخەینەڕوو کە پێویستە بزانرێت  دەربارەی کارەکانیان لە ئەمەریکا ، ‎بارەگای سەرەکی کۆمپانیای کرێسێنت ئینێرجی لە شاری هیوستن لە ویلایەتی تەکساس دامەزراوە و گرنگی بە حەوزی ئیگل فۆرد و ئوینتا دەدات. ‎کارەکانی ئەوان پۆرتفۆلیۆیەکی سەروەت و سامانی  زەبەلاحە و خاوەن پشکی گەورە و ئاڕاستەکراوی ڕۆیشتنی پارەن، کە تەمەنی یەدەگی درێژ و ئینفۆنتۆری قووڵی شوێنەکانی گەشەپێدانە لە وڵاتی ئەمەریکا خاوەن داهاتیێکی زۆرە. سەروەت و سامانی ئیشەکانیان  زیاترە لە400 بەرهەمهێنەری ڕاست و ئاسۆیی بیرە نەوت، وە شوێنی کاریان زیاترە لە 145,000 دۆنمی یەک لە دوای یەک لە حەوزی ئوینتا لە ویلایەتی یوتا. ‎ستراتیژی گەشەکردنی کرێسێنت ئینێرجی بریتییە لە بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی بەهای بەرز و زیادبوونی پارە لە هەمان کاتدا پاراستنی هێزی دارایی. ‎گرێبەستەکانی ‎هەیەو، وە گرێبەستەکانیان بەرچاوە، لەوانە بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە کۆمپانیای نەوتی ڤێردن بە بڕی 815 ملیۆن دۆلار و کڕینی کۆمپانیای SilverBow Resources بە بڕی 2.1 ملیار دۆلار بۆ یاریزانێکی سەرەکیە  لە پێکهاتەی پەترۆکیماوی  ئیگلفۆرد. ‎پابەندبوونی کرێسێنت ئینێرجی بە بەردەوامیی بریتییە لە بەڕێوەبردنی سەرمایەی وەبەرهێنەران، خۆشگوزەرانی کارمەندان، پاراستنی ژینگە و پەرەپێدانی کۆمەڵگا،  کۆمپانیای کرێسێنت کۆمپانیای نەوتی وێستەرنزاگرۆسی کڕیوە، وە ئێستا وەک ئەسێت  وێسترێن زاگرۆس خاوەنداری دەکرێت لەلایەن کرێسێنت ئینرێجی.   وردەکارییەکانی کڕینی کۆمپانیاکە-کۆمپانیای کرێست ئینێرجی ئینتەرناشناڵ و لقەکەی WZG Acquisition ڕێککەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان واژۆکرد بۆ ئەوەی وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس بە تایبەت بە گرێبەستێکی تەواو کاش بە بەهای 164 ملیۆن دۆلار. بەدەستهێنانی پشک/ کۆمپانیای کرێست ئەکوایرکۆ دەبێتە خاوەنی 100%ی کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس بە بەدەستهێنانی هەموو پشکە باو و پەسەندکراوەکان بە بڕی 0.2 دۆلاری کانادا بۆ هەر پشکێک بە شێوەی کاش. تەواوبوو- پێشبینی دەکرا لە سەرەتای مانگی تەمموزی ٢٠١٧ مامەڵەکە دابخرێت، بە مەرجی ڕەزامەندی خاوەن پشکەکان. پاشانن وێستەرنزاگرۆس ماوەی 18 مانگ بوو بەدوای دارایی و بەدیلێکی ستراتیژیدا دەگەڕا بەهۆی تەحەدای بازاڕەکانی سەرمایە بۆ وەبەرهێنانی نەوت و گاز. کۆمپانیای وێستەرنزاگرۆس ڕیسۆرس کۆمپانیایەکی نێودەوڵەتیی سامانە سروشتییەکانە کە گرنگی بە بەدەستهێنانی موڵک و گەڕان و پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و غازی سروشتی لە عێراق دەدات. دوو گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانیان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەرێمی کوردستانی عێراق تێڕوانینی کرێسێنت ئینێرجی سەبارەت بە گرێبەستی ئەم دواییەی وێستەرنزاگرۆس لەگەڵ هەرێمی کوردستان ڕاستەوخۆ باس نەکراوە، بەڵام لێرەدا ئەوەی ڕوودەدات: پاشان  کۆمپانیای کرێست ئینێرجی  بە تەواوی خاوەنداری وێسترێن زاگرۆز دەکات. لەساڵی 2017 دا بە گرێبەستێکی 164ملیۆن دۆلاری وێستەرنزاگرۆس کڕیوە، وێستەرنزاگرۆس لە هەرێمی کوردستان کاردەکات، گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانی بۆ گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز هەیە. گەشەسەندنی ئەم دواییە- حکومەتی هەرێمی کوردستان لەم دواییانەدا دوو ڕێککەوتنی گەورەی وزەی لەگەڵ کۆمپانیا ئەمریکییەکان واژۆکرد، کە یەکێکیان لەگەڵ کۆمپانیای وێستەرن زاگرۆسی سەر بە کۆمپانیای کرێست ئینێرجی ئینتەرناشناڵە، بۆ بەڕێوەبردنی کێڵگەی غازی تۆپخانە-کوردمیر. ئەم پڕۆژەیە بەهای 70 ملیار دۆلارە، لەکاتێکدا گرێبەستێکی دیکە لەگەڵ کۆمپانیای HKN Energy Ltd بە بەهای 40 ملیار دۆلارە. هەڵوێستی حکومەتی هەرێم-حکومەتی هەرێم ئەم هاوبەشییانە بە گرنگ دەزانێت بۆ بەردەوامیی وزە و بەرزکردنەوەی پیشەسازی وزەی ئەمریکا. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان، جەختی لە سوودی هاوبەشی ئەو هاوکارییانە کردەوە، تیشکی خستە سەر سامانە سروشتییە زۆرەکانی هەرێم. کۆنتێکستی پیشەسازی - وێستەرنزاگرۆس لە ساڵی 2005ەوە زیاتر لە یەک ملیار دۆلار وەبەرهێنانی لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان کردووە، کۆمپانیاکە ئەندامی کۆمپانیای APIKUR، کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستانە، کە ئامانجی پێشخستنی پیشەسازی نەوت و غازی هەرێمە.

ئاسۆ فەرەیدون- پەرلەمانتاری عێراق   واژۆ کــــردنی گرێبەستی نێوان هــــەرێم و ئەمـــــریکا ناکۆکیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا بەرەو کوێ دەبات؟ چەند رۆژێک لەمەوبەر ، وەفدێکی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرپەرشتی بەرێز  سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم گەیشتنە ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکاو هەر لەوێش بڵاویان کردوە کە گرێبەستێکیان واژۆ کردوە بۆ وەبەرهێنان و دەرهێنانی غاز لە هەردوو کێڵگەی میران و تۆپخانە (گردەمێر) کە هەردوو کێڵگەکە دەکەونە سنوری پارێزگای سلێمانیەوە . دیارە کە کێڵگەی غازی میران درێژکراوەی کێڵگەی کۆرمۆرە کەلەم کێڵگەیە غازی وشک بەرهەم ئەهێنریت کەبۆ بەرهەم هێنانی وزەی کارەبای هەرێم بەکاردەبرێ ، لەگەڵ بەرهەم هێنانی غازی شل (LPG) و نەفتا ، وە داهاتەکەشی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیای (دانە غازە)  . توانای بەرهەم هێنانی ئەو غازە بەپێی لێکدانەوەکانی شارەزا بەرێز (فواد قاسم الأمير) کەلە کتێبەکەیدا بە ناونیشانی ( الجديد في عقود النفط والغاز، الموقعة من قبل حكومة إقليم كردستان ، والسياسة النفطية للإقليم ) ئاماژەی پێکردوە : غازی ئەم کێڵگەیە تەنها بەشی پڕکردنەوەی پێداویستیەکانی هەرێم خۆی دەکات  ، بەڵام دەکرا ئەو گرێبەستە کێڵگەی غازی میرانیشی تێدابێت کە ئێستا واژۆ کراوە کە ئەوکاتە تواناکەی دوو هێندەی بەرهەمهێنانی غازی ئێستای دەبوو لە کێڵگەی کۆرمۆر ، بەو واتایەی نەک تەنها بەتەواوی پێداویستی غازی هەرێمی کوردستان لە غازی وشکدا دابین ئەکات ، بەڵکو توانای هەناردەکردنی غازی وشکی بۆ دەرەوەی هەرێمیش ئەبێت . لەپاش ڕاگەیاندنی ئەو گرێبەستە لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە کە لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا واژۆی کرد ، دەست بەجێ حکومەتی ناوەند لە بەغدا لەسەر زاری وەزارەتی نەوت بەیاننامەیەکی ناڕەزایی بڵاوکردەوە کە : ئەو گرێبەستەی بە ناشەرعی و نایاسایی ناوهێنا لەسەر بنەمای دستور و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراقەوە ، پاشان هەریەک لە حکومەتی هەرێم و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا وەڵامی بەغدایان دایەوە . بەرهەم هێنانی  غاز لە کێڵگەی میران و تۆپخانە کە دەکەوێتە ناو سنوری پارێزگای سلێمانی نەک تەنها کاریگەری ئابووری هەیە بەڵکو مانای سیاسی زۆری هەیە . هیچ گومانێکیش نیە کە بەرهەم هێنانی غاز لەو سنورەوە بەبێ رەزامەندی یەکێتی نیشتمانی کوردستان جێبەجێ ناکرێت ، دەبێت پرسیارێک بکرێت ، کە ئایا  بڕیاری ئەم گرێبەستە کۆڕانکاری جیۆپۆلەتیکی سیاسی و هەژموونی کاریگەرە لەم ناوچەیە کە ئەمرێکی واقعی نوێیە ، یان بەرێکەوتنە لەگەڵ وڵاتی دراوسێ  ؟ پرسیارێکی تریش لە ئێستادا ئەوەیە کە ئایا حکومەتی ناوەندی عێراق تەنها بە بەیاننامەیەک ڕادەوستێت ، یان واژۆکردنی ئەم کرێبەستە دەبێتە گرژیی و ناکۆکیەکی تر لە نێوان حکومەتی هەرێم و ناوەنددا ؟ یان ئەوەتا حکومەتی ناوەند دەکەوێتە ژێر کاریگەریی و گۆرانکاری ناوچەیی و رەزامەند دەبێت بەم گرێبەستە ؟ دەکرێت لە چەند مانگی داهاتوو وەڵامەکانمان دەست بکەوێت .   ئاسۆ فەرەیدوون علی ئەمین ئەندامی لیژنەی نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق

شیكاری: درەو   نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی (2025)دا 🔻 دی ئێن ئۆ: قازانجی کارکردنمان بڕی (28 ملیۆن) دۆلار بووە، لەکۆی داهاتی (188 ملیۆن) دۆلار، لە هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە بە ڕێژەی (11%) بەرهەم زیادی کردووە، تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بریتی بووە لە (82 هەزار و 81) بەرميل نەوت، هەر بەرمیلێک بە (35) دۆلار فرۆشراوەو پارەی پێشوەختە وەرگیراوە. 🔹 کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی: کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (82 هەزار و 81) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا (71 هەزار و 140) بەرمیل بووە، نرخی فرۆشتنی بەرملێک نەوت لەگەڵ چارەکی پێشوودا یەکدەگرێتەوەو لە دەوروبەری (35) دۆلاربووە. 🔹 کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی؛ داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بووە لە (35 ملیۆن و 885 هەزار) دۆلار، تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) بریتی بووە لە (65 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، واتا کۆی ئەو نەوتەی لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2025) لەو دوو کێڵگەیە بەرهەم هاتووە (5 ملیۆن و 880 هەزار) بەرمیل بووە. یەکەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەرویجی لە چارەکی یەکەمی (2025) رۆژی (15/5/2025) کۆمپانیای کۆمپانیای (DNO)ی نەوت و غازی نەرویجی بەرهەمی خۆی بۆ چارەکی یەکەمی (2025) ڕاگەیاند، لە هەموو ئەو ناوچانەی کاری تێدا دەکات و بەپێی ڕاگەیەندراوەکە؛ قازانجی کارکردنی بۆ چارەکی یەکەمی ساڵی 2025ی بە بڕی (28 ملیۆن) دۆلار ڕاگەیاند، لەسەر داهاتی (188 ملیۆن) دۆلاری ئەمریکی. بەرهەمهێنانی گشتی لە ناوچەی گرێبەستی تاوکێ کە کۆمپانیای (DNO) پشکی (75%)ی تێدا هەیە، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و داخستنی بۆری نەوتی کوردستان بۆ بەندەری جەیهان لە مانگی ئازاری (2023)ەوە تاڕادەیەکی زۆر کەوتووەتەوە سەر پێ. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی كۆمپانیاكە، لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە تێکڕای رۆژانە لە چارەکی یەکەمی (2025) بە ڕێژەی (11%) بەرهەم زیادی کردووە، بەراورد بە چارەکی پێشتر، بەجۆرێک تێکرای بەرهەمی ناوچەی گرێبەستی تاوکێ بریتی بووە لە (82 هەزار و 81) بەرميل نەوتی خاوی ڕۆژانە، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) بەرهەمی کێڵگەکە بریتی بووە لە (74 هەزار و 143) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، بە جۆرێک لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کێڵگەی تاوکێ بە (29 هەزار و 304) بەرمیل و کێڵگەی فیشخابور بە (52 هەزار و 778) بەرمیل بەشدار بووە لە کۆی بەرهەم، لە کاتێکدا هەمان ئەو کێڵگانە لە چارەکی چوارەمی (2024) تاوکێ تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانەی (27 هەزار و 864) بەرمیل بووەو فیشخابور بەرهەمی ڕۆژانەی (46 هەزار و 279) بەرمیل نەوتی خاو بووە. کۆمپانیاکە ئەوەشی ئاشکرا کردووە، پشکی کۆمپانیای DNO لە بەرهەمهێنانی نەوت لە تێرمیناڵی فیشخابور بە کڕیارە ناوخۆییەکان بە نرخی (35) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک فرۆشراوەو پارەی پێشوەختە وەرگیراوە. دووەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی لە کێڵگەی نەوتی (تاوکێ) لە چارەکی یەکەمی (2025) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای گەنێڵ ئێنێرجی: لەو کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025)دا،  تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (82 هەزار و 81) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا (71 هەزار و 140) بەرمیل بووە، بەم پێیەش بە نزیکەی (11%) و بە بڕی (7 هەزار و 941) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەرهەمهێنان زیادی کردووە. هەر بەپێی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە نرخی فرۆشتنی بەرملێک نەوت لە چارەکی یەکەمی (2025) لەگەڵ چارەکی پێشوودا یەکدەگرێتەوە لە دەوروبەری 35 دۆلاربووە. سێیەم؛ بەرهەمی کاری کۆمپانیای شاماران لە کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) لە چارەکی یەکەمی (2025) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی: لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025)دا، داهاتی گشتی کۆمپانیاکە بریتی بووە لە (35 ملیۆن و 885 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) داهاتی کۆمپانیاکە (22 ملیۆن و 588 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (13 ملیۆن و 297 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (59%) زیادی کردووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ڕاگەیاندووە؛ تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) بریتی بووە لە (65 هەزار و 200) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، لە کاتێکدا لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (57 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (7 هەزار 800) بەرمیل بە ڕێژەی (13.6%) زیادی کردووە. بە مانایەکی دیکە، کۆی ئەو نەوتەی لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2025) لە هەردوو کێڵگەی ئەتروش و سەرسەنگ بەرهەم هاتووە (5 ملیۆن و 880 هەزار) بەرمیل بووە، لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوودا کۆی بەرهەمی هەردوو کێڵگەکە (5 ملیۆن و 162 هەزار) بەرمیل نەوت بووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی ئەوەشی ڕاگەیاندووە، لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) (وەک لە خشتەی هاوپێچدا هاتووە) لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (29 هەزار و 900) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، بەڵام بەرهەمی کێڵگەکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا (37 هەزار و 400) بەرمیل نەوت ڕۆژانە بەرهەم هێنراوە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بە ڕێژەی (20%) و بڕی (7 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە پاشەکشەی کردووە. بەڵام بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2025) لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، بە تێکڕای کاری رۆژانە (35 هەزار 300) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە کاتێکدا هەمان ماوەی ساڵی (2024)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە (20 هەزار) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بەتێکڕای ڕۆژانە (15 هەزار و 300) بەرمیل بە ڕێژەی (76.5%) زیادی کردووە. خشتە سەرچاوەکان؛ -    DNO Reports Solid First Quarter Results; Prepares Deeper Dive into Norwegian Waters; https://ml-eu.globenewswire.com/Resource/Download/8c72109a-67b9-457d-938c-2ad1a6c0f555 -    Genel Energy PLC: Trading and operations update Q1 2025, 08-May-2025; https://irpages2.eqs.com/websites/genel/English/1720/uk-news.html?airportNewsID=6cf9b1a0-55fb-43d9-ab8c-7bf34a93db2b -    ShaMaran Reports First Quarter 2025 Results, May 7, 2025; https://mma.prnewswire.com/media/2681745/ShaMaran_Petroleum_Corp__ShaMaran_Reports_First_Quarter_2025_Res.pdf  

 درەو: یەكێتی بەڕەسمی داوای پۆستی سەرۆكی هەرێم و وەزیری ناوخۆ و سامانەسروشتییەكانی كردووەو لەبەرامبەر داواكارییەكانی پارتی كە لە كۆبوونەوەی پێشتر پشكەكانی خۆی خستبووە بەردەم یەكێتی و سەرۆكی هەرێم و وەزیری ناوخۆی بۆخۆی دیاری كردبوو. لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی نێوان وەفدی دانوستانكاری پارتی و یەكێتی یەكێتی لیستی پۆستەكانی لە كابینەی دەیەمی حكومەت رادەستی پارتی كرد: •    پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان •    پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەت •    پۆستی وەزیری ناوخۆ •    پۆستی وەزیری سامانەسروشتییەكان •    پۆستی وەزیری شارەوانی •    پۆستی وەزیری تەندروستی •    پۆستی وەزیری كشتوكاڵ واتا یەكێتی پێی باشە پارتی پۆستی سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی پەرلەمانی جێگری سەرۆكی هەرێمی لابێت و پۆستی سەرۆكی هەرێم و جێگرانی پەرلەمان و حكومەت لای یەكێتی بێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) پارتی لە كۆبوونەوەكەی دوكان لیستی پۆستەكانی لە كابینەی داهاتوو خستووەتەڕو: •    پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان •    پۆستی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان •    پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان •    پۆستی وەزی ناوخۆ •    پۆستی وەزیری كارەبا •    پۆستی وەزیری سامانەسروشتییەكان •    پۆستی وەزیری پەروەردە •    پۆستی وەزیری كشتوكاڵ •    پۆستی وەزیری ئەوقاف پارتی پێی باشە یەكێتی پۆستەكانی (سەرۆكی پەرلەمان، جێگری سەرۆكی هەرێم، جێگری سەرۆكی حكومەت و هەشت وەزارەت وەربگرێت جگە لە وەزارەتەكان ناوخۆ، كارەبا، پەروەردەو تەندروستی) ئێستا پارتی و یەكێتی لیستی داواكارییەكانیان بۆ پۆستەكان خستووەتە بەردەستی یەكتر و لەمەودوا گفتوگۆی جدی لەسەر دابەشكردنی پۆستەكان لە نێوانیاندا دەستپێدەكات. لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان پارتی دیموكراتی كوردستان (812 هەزارو 794 ) دەنگ و (39) كورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا، یەكێتی (409 هەزارو 548 ) دەنگ و (23) كورسی بەدەستهێنا.   پۆستە باڵاكانی هەرێمی كوردستان   -    سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان -    سكرتێری پەرلەمانی كوردستان   -    سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان -    جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان  سەرۆكی حكومەت -    جێگری سەرۆكی حكومەت -    وەزیری ناوخۆ -    وەزیری داد -    وەزیری پێشمەرگە -    وەزیری دارایی -    وەزیری تەندروستی -    وەزیری پەروەردە -    وەزیری ئاوەدانكردنەوە -    وەزیری شارەوانی -    وەزیری خوێندنی باڵا -    وەزیری پلاندانان -    وەزیری رۆشنبیری -    وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی -    وەزیری گواستنەوە -    وەزیری ئەوقاف -    وەزیری كارەبا -    وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان -    وەزیری هەرێم بۆكاروباری پێكهاتەكان -    سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران -    سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران