یاسین تەها- خوێندكاری دكتۆرا لە مێژووی ئایین‌و ئایینزاكان، شارەزا لە كاروباری عێراق بەرەبەیانی 7ی ئۆكتۆبەری 2023، بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی كە هاوپەیمانی "كۆماری ئیسلامی ئێرانە"و بەشێكە لە "بەرەی موقاوەمە"، هەڵمەتێكی سەربازیی بۆ سەر قوڵایی ئۆردوگاكانی ئیسرائیل ئەنجامدا لە ڕێگەی وشكانی‌و دەریاو ئاسمانی‌و، ناوی نا "تۆفانی ئەقسا"؛ لەدوای ئەوەیش ئیسرائیل جەنگێكی بێوادەی بۆ تۆڵەكردنەوە دەستپێكردووە كە جگە لە ئەمریكا، بریتانیاو زۆر لە وڵاتانی ئەوروپی هەموو پاڵپشتییەكی لێ دەكەن. لێكەوتەكانی ئەم گرژی‌و پێكدادانە خوێناوییە تەنیا لەسەر كەناری دەریای ناوەڕاستدا نەوەستاوەو جیهان‌و ناوچەكەی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووەو هاوكێشەیەكی نوێی لە زۆر وڵات دروستكردووە، كە یەكێك لەوانە عێراقە. ئەم شرۆڤەیە هەوڵدەدات تیشك بخاتەسەر كاریگەرییەكانی ئەگەری پەرەسەندنی جەنگەكە لەسەر دۆخی عێراق‌و هەرێمی كوردستان. پێگەی حەماس لە هاوكێشەی بەرەی ئاشتەوایی‌و بەرەی موقاوەمە حەماس كە كورتكراوەی "حركە المقاومە الإسلامیە"یە، بزوتنەوەیەكی ئیسلامییە كە لە قۆزاخەی كۆمەڵی "ئیخوان موسلیمین"ی سوننە هاتووەتە دەرەوە لە 1987 لە فەڵەستین‌و، لەوێ وەك بزوتنەوەیەكی سیاسیی خاوەن باڵی چەكداری، دامەزراوە؛ لە هەمان كاتدا لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی‌و كۆمەك دەكرێت[1]. بەرژەوەندیی هاوبەشی حەماس‌و ئێران لەوەدایە بزوتنەوەكە دژی ڕێككەوتننامەكانی 1993ی نێوان ئیسرائیل‌و "بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی فەڵەستین"ە كە (یاسر عەرەفات) سەرۆكایەتیی دەكردو ئەمەیش وایكردووە لەگەڵ ئیسرائیل‌و وڵاتانی ڕۆژاوا ڕووبەڕوو ببێتەوەو لە گوتاری فەرمیی خۆیدا گفتی ئەوە دەدات "ئیسرائیل لەناو ببات‌و لە جێگەیدا دەوڵەتێكی ئیسلامی دروست بكات لەسەر ئەو خاكەی لە 1967، بوو بە بەشێك لە ئیسرائیل".[2] بەم دوایییانە كە وڵاتانی عەرەبی، بەتایبەت ئیمارات‌و سعودیە هەنگاویان بەرەو ئیسرائیل ناوە، بەرەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل لە ناوچەكە لە جموجۆڵدا بوون؛ ئەمەیش بۆ ئێران كە لەژێر گەمارۆ و هەڕەشەی ئەمریكاو ئیسرائیلدایە، پێشهاتێكی نەرێنی‌و مەترسییەكی گەورەیەو ئێستا كە حەماس لە كەڤەری غەززە جەنگی بەرپا كردووە، عەرەبستانی سعودی كە جەمسەرێكی گەورەی سوننی‌و عەرەبی ناوچەكەیە، ناچار بووە پلانەكانی بۆ ئاشتەوایی لەگەڵ ئیسرائیل ڕابگرێت‌و زیاتر لەگەڵ ئێران هەماهەنگی بكات[3] كە ئەمەیش بەشێكە لە ئامانجەكانی ئێران لە پشتیوانیكردنی باڵە عەرەبی‌و سوننییە نەیارەكانی ئیسرائیل بۆ ئەوەی بەئاشتەوایی عەرەب‌و ئیسرائیل نەكەوێتە پەراوێزو لە ناوچەكە بەتەنیا نەمێنێتەوە. كاردانەوەی سیستانی‌و سەدر لەگەڵ پێشهاتەكانی غەززە لە پاش هێرشە تۆڵەئامێزەكانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززەو گەرمبوونی جەنگەكە، نوسینگەی مەرجەعی باڵای شیعە، ئایەتوڵڵا سیستانی، بەبێ ناوبردنی حەماس زیاتر باسی لە مەرگەسات‌و خەم‌و ژانی فەڵەستین‌و خەڵكی غەززە كردووە لە سایەی هێرشەكانی ئیسرائیل؛ هەروەها بانگەوازی كرد بۆ ڕاگرتنی ئیسرائیل[4]، بەبێ ئەوەی بچێتە هیچ وردەكارییەك یان هاندانی بەشداریی عێراقییەكان لەو جەنگە. ئەمەیش بەشێكە لە سروشتی پارێزگارانەی مەرجەعییەتی نەجەف لە ئاست جەنگ‌و سیاسەت، هەروەها بەجێهێنانی ئەركێكی ئایینی‌و ئەخلاقیی باوی مێژوویی نەجەفە لە ئاست مەسەلەی فەڵەستین، بەبێ چوونە ناو ئاڵۆزییەكانی هاوكێشەی دۆخی فەڵەستینی‌و عەرەبی‌و هەرێمایەتی. هەر لە نەجەفی مەڵبەندی مەرجەعییەت‌و پایتەختی ئاینیی شیعە، موقتەدا سەدر لایەنگران‌و شوێنكەوتەكانی خۆی ڕاسپارد بۆ "خۆپیشاندانێكی ملیۆنی" لە بەغدا بۆ "بەرزكردنەوەی دەنگی جیهاد"؛ داوای ئەوەیشی لێ كردن ئاڵای ئیسرائیل بسووتێنن‌و ئاڵای فەڵەستین بەرز بكەنەوە[5]. لەسەر بنەمایەی ئەمەیش سەدرییەكان خۆپیشاندانێكی گەورەیان لە بەغدای پایتەخت ساز كرد[6]، كە دەگوترێت لە ئێرانیش هاوشێوەی نەبووە! بەڵام ئەم هەنگاوەی سەدر جگە لە هێرش بۆ سەر ئەمریكاو ئیسرائیل‌و پشتیوانیی فەڵەستین بە گوتار، هیچ هەنگاوێكی كردەیی ئەوتۆی لەخۆ نەگرتبوو، كە مەترسی لەسەر ئاسایشی نیشتمانیی عێراق یان ڕەوشی ناوچەكە دروست بكات. جگە لەمەیش، زۆر دەگوترێت سەدر ئەم دەرفەتانە دەقۆزێتەوە بۆ دەركەوتنەوەو پیشاندانی هێزی جەماوەریی خۆی بەرامبەر ڕكابەرە شیعەكانی كە بەهۆی ئەوەی ئێستا لە دەسەڵاتدان، ناتوانن وەك ئەو بەئاشكرا لەسەر پشتیوانییە بێسنورەكانی بۆ ئیسرائیل، دژایەتیی ئەمریكا بكەن. ئاڵۆزییەكانی هەڵوێستی چوارچێوەی شیعە لەبارەی فەڵەستین چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە، بنكەی سیاسی‌و پەرلەمانیی كابینەی ئێستای "محەمەد شیاع سودانی"یە. لە جەنگی حەماس‌و ئیسرائیل ئەم بەرە سیاسییە كەوتووەتە ناو ئاڵۆزییەكی توندەوە؛ لە لایەك باڵە چەكدارییەكانی، بەشێكن لە بەرە ئێرانییە بەرفراوانەكەی كە ئێستا پشتیوانی حەماسەو حاڵیان حاڵی حزبوڵڵاو كۆمەڵی "ئەنساروڵڵا"ی حوسییە، لە لاكەی تر بەرژەوەندی‌و ئایندەی كابینەی سودانی، كە هی ئەوانە، مەحكومە بە كاردانەوەو هەڵوێستی ئەمریكاوە كە لە هەندێك جومگەی عێراقدا شەریك‌و بەشدارە. ئایەتوڵڵا عەلی خامنەیی، ڕێبەری شۆڕشی ئێران، كە مەرجەعی سیاسی‌و فیقهیی هەندێك لە گروپەكانی چوارچێوەی شیعیی عێراقییە، پێداگرە لەسەر ئەوەی ئەگەر هێرشەكانی ئیسرائیل بەردەوام بن، ئەوە "كەس ناتوانێت هێزەكانی موقاوەمە ڕاگرێت"[7]؛ ئەمەیش بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی بەشێك لە چوارچێوەی شیعیی عێراقی دەگرێتەوە. ئەم پەرۆشییەی ئێران‌و ئەو جموجۆڵانەیشی لەڕێگەی حزبوڵڵاوە دەیكات، بەشێكی بۆ ڕێگەگرتنە لە شكست‌و تێكشكانی حەماس كە هەواڵ‌و پێشینەیەكی خراپە بۆ هاوتا شیعییەكەی، كە حزبوڵڵای لوبنانەو، لەكۆتاییشدا شكستە بۆ كۆی بەرەكە كە سنوری چالاكییەكانی لە تارانەوە تا یەمەن تا دەریای ناوەڕاستە. بە گوێرەی ئەو زانیارییانەیشی بەردەستن، فەرماندەی هەندێك گروپی عێراقیی شوێنكەوتەی ئێران، چوون بۆ بنكەكانیان لە سوریاو لوبنان بۆ هەماهەنگی لەگەڵ گروپە شیعەكانی ترو ئامادەكاری بۆ سیناریۆی گۆڕانی جەنگەكە بۆ پێكدادانێكی هەرێمایەتی. تەنانەت زانیاریی ئەوەیش هەیە، گروپی حەشدی شەعبی چووبنە لوبنان‌و لەگەڵ حوسییەكان لە بنكەكانی حزبوڵڵا بن[8]. زانیاریی ئەوەیش هەیە، بە سەرپەرشتیی سوپای پاسداران كۆبوونەوەیەك لە بەغدا لەگەڵ گروپە شیعە وەلائییەكان كراوە كە مالیكی ئامادەی بووەو تێیدا داواكراوە لیستی خۆبەخشەكان ئامادە بكەن بۆ بەشداری لە جەنگی گریمانكراوی داهاتوو[9]. هەندێ زانیاریی تریش باس لەوە دەكەن، چەند چەكدارێكی گروپە عێراقییەكان لە پێكدادانە سنوردارەكانی نێوان حزبوڵڵاو سوپای ئیسرائیل، كە بەشێكن لە لێكەوتەكانی جەنگی غەززە، بەركەوتوون، كوژراو و برینداریان هەبووە[10]. هەندێك فەرماندەی عێراقییش ئەوەیان دركاندووە كە گروپە ئێرانییەكانی عێراق‌و سوریاو لوبنان ژوورێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەشیان لەگەڵ حەماس پێكهێناوە بۆ ئامادەكاریی جەنگ‌و پێشهاتەكان؛ ئەوەیشی سەرپەرشتیی ئەو ژوورە دەكات، ئەفسەرانی ئێرانین. ئەركی ژوورەكەیش ئامادەكارییە بۆ سیناریۆكانی داهاتوو لەگەڵ چۆنێتیی بەرەنگاربوونەوەی ئەگەری لەشكركێشیی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە[11]. هەموو ئەمانەیش لە كاتێكدایە وڵاتانی كەنداو و كۆشكی سپی‌و سەرۆكی ئەمریكا، جۆ بایدن، لە خەتن لەگەڵ حكومەتی سودانی بۆ ئەوەی هۆشداری بدەن عێراق خۆی لە تێوەگلان لە گرژییە خوێناوییەكانی غەززە بەدوور بگرێت[12]. زانیاریی ئەوەیش هەیە، بایدن لەسەر بنەمای زانیاریی پێشوەختە لەسەر هەندێك جموجۆڵ، هۆشداریی داوەتە سودانی، عێراق نەچێتە جەنگەكەوە[13]. نەخشەی باڵە ئێرانییەكانی ناو چوارچێوەی شیعی  بەپێی ئەو لێدوان‌و جموجۆڵانەی كە تا ئێستا هەن، نەخشەی ئەو گروپە شیعانەی ئامادەكاری دەكەن بۆ جەنگ‌و پەڕینەوەی كێشمەكێشە خوێناوییەكە لە فەڵەستینەوە، بەم جۆرەی خوارەوەیە: _ بزووتنەوەی عەسائیب بە سەرۆكایەتیی قەیس خەزعەلی، (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، ڕایگەیاند كە "تەماشاكەر نین؛ ئامادەن".[14] جگە لەوەیش قەیس خەزعەلی چالاكییەكی خۆی بڵاو كردەوە كە بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ "ئیسماعیل هەنییە"ی سەركردەی حەماس‌و سەرۆكی ئیدارەی غەززە كردووە (10ی ئۆكتۆبەری 2023) و، "ئامادەكاریی تەواوی گروپەكانی موقاوەمەی دووپات كردووەتەوە بۆ هەر كارێك داوایان لێ بكرێت"؛ لە بەرامبەریشدا هەنییە "داوای نەفیر عامی كردووە"و سوپاسی هەڵوێستی عێراقی كردووە[15]. _ كەتیبەكانی “سید الشهدا‌ء”، لە زاری سەرۆكەكەیەوە (أبو الا‌ء الولائی) ڕایگەیاند، پشتیوانیی ئەمریكا بۆ ئیسرائیل لە غەززە وا دەكات، بڵاوبوونەوەی هێزەكانی لە ناوچەكە بكاتە ئامانجێكی شەرعیی "بەرەی موقاوەمە"[16]؛ هەروەها لە یەكەم ڕۆژی هێرشەكەی حەماسیشەوە ئامادەییی خۆی بۆ بەشداری‌و بەدەمەوەچوون ڕاگەیاند[17]. _ كەتیبەكانی حزبوڵڵا لە بەیاننامەیەكدا وێڕای پیرۆزبایی هێرشەكان لە حەماس (7ی ئۆكتۆبەری 2023)، جەخت لەوە دەكاتەوە ئەو هێرشە ڕێگە خۆش دەكات بۆ "پەرچەكرداری مۆچیارانەی ستراتیژی دژی میحوەری سەهیۆنی_ ئەمریكی"[18]. _ ئەكرەم كەعبی، سەرۆكی بزوتنەوەی نوجەبا، هەڕەشەی ئەوەی كردووە (9ی ئۆكتۆبەری 2023) كە هەر دەستبارێكی ئەمریكی بۆ ئیسرائیل، وەڵامەكەی توندو سەربازی دەبێت؛ چەكی دەستی "گروپەكانی موقاوەمەیش" درۆن‌و موشەكە"[19]. _ هادی عامری، سەرۆكی ڕێكخراوی بەدرو كەسایەتیی دیاری چوارچێوەی شیعی، لە گردبوونەوەیەكی عەشایەریدا لە بەغدا (10ی ئۆكتۆبەری 2023) جەختی كردەوە "هەڵوێستمان ڕوونە؛ پێویستە ئەمریكییەكان بەڕوونی تێ بگەن: ئەگەر ئەوان دەستوەردان بكەن، ئێمەیش دەستوەردان دەكەین، ئەگەر ئەمریكا دەستوەردان لەم جەنگەدا بكات، ئەوا هەموو ئامانجەكانی ئەمریكا بە ڕێگەپێدراو دەزانین‌و درێغی ناكەین لە بەئامانجگرتنیان".[20] بە سەرنجدان لە باكگراوەندی گروپە پەرۆشەكانی بەشداری لە گرژییەكانی غەززە، ئەوە دەردەكەوێت دوو لەوانە كە بزوتنەوەی عەسائیب‌و ڕێكخراوی بەدرن، بەشێكن لە پایە سەرەكییەكانی كابینەی سودانی، هەروەها هەردووكیان لەڕێگەی هاوپەیمانیی فەتحەوە بەشدارن لە پەرلەمانی عێراق (31 كورسی)؛ كەتیبەكانی حزبوڵڵاش نوێنەرێكی هەیە لە پەرلەمان (حركە الحقوق). كەتیبەكانی "سید الشهدا‌و"ش لیوایەكی هەیە لە دەستەی حەشدی شەعبی (لیوای 14)و بارەگای لە سوریا هەیە؛ لە پەرلەمانیش "فالح خەزعەلی” نوێنەرایەتیی دەكات، بەڵام بزوتنەوەی "نوجەبا" بەشێك نییە لە هاوكێشەی حوكمڕانی لە عێراق‌و، پابەند نییە بە سنورو بەندوباوەكانی پرۆسەی سیاسیی بەغداوەو، لقێكی ڕاستەوخۆیە لە سوپای پاسدارانی ئێرانی.[21] لێكەوتەی پەرەسەندنی جەنگ لەسەر عێراق هەرچەندە پەرەسەندنی جەنگ لە غەززەوە بۆ لوبنان و سووریا و عێراق، یەكێكە لە ئەگەرە دوورەكان، بەڵام پێشهاتێكی گریمانكراوی ڕێتێچووە ئەگەر هێرش و لەشكركێشیی زەمینی، شاری غەززە بگرێتەوە؛ هەروەها پێشهاتێكی مەحاڵیش نییەو یەكێكە لەو سیناریۆیانەی لە هەموو لایەكەوە ئاماژەی بۆ دەكرێت و ئەمریكا زۆر هەوڵ دەدات بەری پێ بگرێت. لەم نێوەیشدا وەزیری دەرەوە، ئەنتۆنی بلینكن، لەماوەی 6 ڕۆژدا 10 وێستگەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەسەر كردووەتەوە.[22] هەرچەندە لەسەر ئاستە ئابورییەكەی، عێراق پشكێك لە قازانجەكانی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی بەردەكەوێت كە لە پاش هێرشەكەی حەماس بەردەوام لە هەڵكشانەو، قسە هەیە تا 150$ بڕوات بۆ هەر بەرمیلێك، بەڵام ئەگەر گرژییەكان بگاتە گەرووی هورمز لە كەنداو كە تەنگەبەری نێوان ئێران‌و ئیماراتە، ئەوە هەناردەی نەوتی عێراق گورزی بەردەكەوێت، چونكە زۆربەی هەرە زۆری هەناردەكەی لەڕێگەی بەسرەو كەنداوەوەیە.[23] لە ئێستایشدا هەناردەی توركیای وەستاوە. لەسەر ئاستە سیاسییەكەیشی لە عێراق پشتیوانیی "بەرگریی فەڵەستینی" بەشێوەی ئاشكرا لەناو شیعەو لە هێزە سیاسییە سوننەكانیشەوە هەیە، بەڵام هێشتا بڕیارێكی فەرمیی یەكلاكەرەوە لەبارەی چۆنێتیی مامەڵە لەگەڵ ئەو پێشهاتە نییە. بەگوێرەی ئاماژەكانیش هەموولا چاوەڕێی هەڵوێستی یەكلاكەرەوەی ئێرانن كە قسەی بەسەر بەرەی باشوری لوبنان‌و حوسییەكانی یەمەن‌و جۆڵانی سوریاشەوە هەیە. ئەو زانیاریانەیشی دزەیان پێ كراوە، ئاماژە بەوە دەكەن گروپە عێراقییەكان پەیامێكیان لە سەرجەم جەمەسەرەكانی هێزەوە لە ئێران پێ گەیشتووە كە بەشداریی جەنگەكە كاتێك دەبێت لە غەززەوە بپەڕێتەوە، پێكدادانەكەیش تەنیا لەنێوان ئیسرائیل‌و حەماس نەبێت. ئەمەیش ئاماژەیە بۆ بەشداریی ڕاستەوخۆی ئەمریكییەكان. بۆ ئەم پێشهاتەیش گروپە شیعە عێراقییەكان ئامادەكارییان كردووەو سەركردەیەكی چوارچێوەی شیعی وتوویەتی "گروپەكانی موقاوەمە چەند ئامانجێكی بیانی دەپێكن كە بەرژەوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل‌و وڵاتە یەكگرتووەكان هەیە"[24]، بەبێ ئەوەی ئەوە ڕوون بكاتەوە كە ئەو لایەنانە كێن. شتێكی ڕوونیشە لەم ناوچەیە لە پاش وڵاتانی كەنداو، هەڕەشەكە بەرۆكی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە. هەڕەشەی پەیتا پەیتای شیعەكان لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، لە كاتێكدایە كە عێراق گیرۆدەی بەندوباوەكانی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكایە لەسەر وەرگرتنەوەی دۆلاری نەوتە فرۆشراوەكەی‌و، بەم هۆیەیشەوە جیاوازییەكانی نرخی فەرمی‌و نرخی بازاڕی ڕەش بەردەوام لە هەڵكشانە. ئەمەیش یەكێكە لە مەترسییەكانی سەر هەڵاوسانی نرخ‌و دروستبوونی ناڕەزاییی جەماوەری‌و درزێكیشە ئەگەری ئەوەی هەیە ڕكابەرو نەیارانی چوارچێوەی شیعە بیقۆزنەوە، لەوانەیش سەدر؛ ئەمە جگە لەوەی ئێستا بووەتە قەیرانێكی ناوخۆییی ناو لایەنەكانی چوارچێوەی شیعە بەهۆی ڕێكنەكەوتن لەسەر گۆڕین یان هێشتنەوەی عەلی عەلاقی، پارێزگاری بانكی ناوەندیی، كە یەكێك لە كادرە پێشكەوتووەكانی حزبی دەعوە[25]. پێگەی هەرێمی كوردستان لە هاوكێشەكە گەورەترین مەترسی لەسەر هەرێم‌و هەموو ئەو وڵات‌و هێزانەی تۆمەتبار دەكرێن بە هەواداری بۆ بەرەی ئەمریكاو ئیسرائیل، باڵە ئێرانییەكانن لەچوارچێوەی "شەڕی بەوەكالەت". لەم نێوەیشدا پەرلەمانتاری ئێرانی، "حسێن جەلالی" وتوویەتی: ناكرێت ئێران ڕاستەوخۆ بەرەنگاری ئیسرائیل ببێتەوە، بەڵكە هێزەكانی موقاوەمە بەكار دەهێنێت‌و، ئەمەیش سیاسەتی ئێران بووە لە سەرەتای شۆڕشەوە (1979)".[26] هەرچەندە ئێستا كەمتر لە جاران هەرێمی كوردستان بە پشتیوانیی ئیسرائیل تۆمەتبار دەكرێت، بەڵام ئەگەر پەرچەكردارەكە سەر بكێشێت بۆ بەئامانجگرتنی بەرژەوەندی‌و خاڵە ئەمریكییەكان لە سیناریۆی دوورمەودای پەرەسەندنی جەنگدا، ئەوە لە هەرێم گەورەترین كونسوڵخانەی ئەمریكاو بنكەی سەربازیی هاوپەیمانانیش هەن‌و سیناریۆكانی موشەكهاوێشتن‌و هەناردنی درۆنیش بۆ ئاسمانی هەرێم، هاوشێوەی زستانی پار (2022)، ئەگەرێك‌و پێشهاتێكی ئامادەو ڕێتێچووە. چوارچێوەی شیعی لە كۆبوونەوەیەكدا بە سەرۆكایەتیی سودانی (14ی ئۆكتۆبەری 2023)، داوای درێژەپێدانی خۆپیشاندان‌و چالاكییە جەماوەری‌و نیشتمانییەكانی پشتیوانیی مەسەلەی فەڵەستینیان كردووە[27]، پەرلەمانی عێراقش لە دانیشتنێكی تایبەتدا ئیدانەی ئیسرائیلی كردووەو بە "قەوارەی زایۆنی" ناوی بردووە كە مانای دانپێدانەنانە[28]. بەڵام لە هەرێمی كوردستان جگە لە جەختكردنەوەی سەرۆكی هەرێم لەسەر مافی فەڵەستینییەكان لەسەر بەدەستهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان‌و بێتاقەتی لە گەمارۆدانی غەززە[29]، حكومەتی هەرێم وەك بەغدا، پێی نەكراوە ئیدانەی ئیسرائیل بكات‌و بۆ هەڵوێست لەو پرسەیش داوای هەماهەنگی‌و كۆبوونەوەی گشتیی هێزە عێراقییەكانی كردووە بۆ گەڵاڵەكردنی هەڵوێستێكی هاوبەش[30]. لەسەر ئاستی جەماوەرییش گردبوونەوەیەكی بەرتەسك لە نوێنەرایەتیی فەڵەستین دژی هێرشەكانی ئیسرائیل بە بەشداریی چەند كەسایەتییەك بەڕێوە چووە، میدیای فەرمیی عێراقیش هەوڵی داوە گەورەی بكات[31]؛ ئەمەیش بۆ ڕێككردنەوەی باڵانس لە ئاست چالاكییە فەرمی‌و جەماوەرییەكانی بەغداو باشوری عێراق كە مەرجەعییەت‌و سەدرو باڵە ئێرانییەكان‌و تەنانەت هێزە سوننەكانی نزیك لە توركیاش بەگەرمی پشتیوانی دەكەن‌و تێیدا بەشدارن[32]. هەرچەندە بەم دوایییانەو پاش جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی ئەمنیی عێراق‌و ئێران لەبارەی هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی ڕۆژهەڵات، هەڕەشەو گوڕەشە بۆ سەر هەرێم لە ئێران‌و باڵەكانییەوە كەمی كردووە، بەڵام لەسەر ئاستی نافەرمی لە دیوی ئێرانەوە بەمەترسی پیشاندانی هەرێم هەر وەك خۆیەتی‌و ئێرانییەكان پێیانوایە قەوارەی هەرێمی كوردستان بەشێكە لە یاریی زایۆنیزم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و ئەڵقەیەكە لە بە "بەلقان"كردنی ناوچەكەو "كورد لە عێراق بژاردەیەكی باشن بۆ گۆڕینی سنورە جیۆسیاسییەكان".[33] ئەمەیش بەو واتایە دێت لە حاڵەتی پەرەسەندنی جەنگ‌و بەرفراوانبوونی بەرەكان، ئەگەر هەیە هەرێم بەئامانج بگیرێتەوە، بەتایبەت كە گروپە شیعەو چەكدارەكان ناتوانن یان نایانەوێت بەڕاستی‌و ڕاستەوخۆ بچنە ناو جەنگەكەو بۆ سپیكردنەوەی گوتاری خۆیان، هەرێمی كوردستان بكەنە پاساو. پوختەو پێشنیار جەنگی حەماس‌و ئیسرائیل كە 7ی ئۆكتۆبەر هەڵگیرسا، ئاسایشی هەرێمایەتیی خستووەتە بەر مەترسی‌و سیناریۆی جۆراوجۆر كە بەهۆی باڵە ئێرانییەكانەوە، عێراق لە چەقەكەیدایە. بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم مەترسییەو پێشهاتەكانیش وردی‌و دیقەتی زۆر پێویستە، چونكە هەم عێراق‌و هەم هەرێم لەسەر ئاستی فەرمی لەژێر گوشاری ئەمریكا لەلایەك‌و كارتێكەرە جۆراوجۆرەكانی ئێرانن لە لایەكی دیكەوە. ئەو دەوڵەتانەی دۆخیان دەربارەی پێشهاتەكان شڵۆقە لە ناوچەكە، تووڕەیی‌و ناڕەزایییەكان بە كۆمەڵگەی مەدەنی دەسپێرن‌و لەسەر ئاستی فەرمییش خۆپارێزیی زۆر دەكەن لە هەڵبژاردنی دەربڕین‌و دەلالەتی زاراوەو وشەكان بۆ ئەوەی دووچاری كێشە نەبنەوە. ئه‌م بابه‌ته‌ بۆ (خانه‌ی هزریی كوردستان) نوسراوه‌ [1]  https://2u.pw/GJuapMz [2] https://2u.pw/V82j3M0 [3]  https://2u.pw/0X5nRGM [4]  https://2u.pw/5k8PhhU [5]  https://2u.pw/cEFttjV [6]  https://2u.pw/6gaU0BG [7]  https://2u.pw/kxtJPuh [8]  https://2u.pw/ThZFS7t [9]  https://2u.pw/dqPrQ9W [10]  https://2u.pw/DjVeddi [11]  https://2u.pw/g5M5Ln4 [12]  https://2u.pw/gbaKvHL [13]  https://2u.pw/Tkx6rV3 [14]  https://2u.pw/KZVkjy1 [15]  https://2u.pw/lSH7Jrt [16]  https://2u.pw/SPygI4h [17]  https://2u.pw/bxFnnXV [18]  https://2u.pw/Txmo76f [19]  https://2u.pw/1YwxvzH [20]  https://2u.pw/hVgaFiD [21]  https://2u.pw/tPmOS2S [22]  https://2u.pw/0Yfozxi [23]  https://2u.pw/m9OKpkA [24]  https://2u.pw/vPaRsx2 [25]  https://2u.pw/tkRKshK [26]  https://2u.pw/SYCuEX7 [27]  https://2u.pw/LO7IRro [28]  https://2u.pw/IUZtgyY [29]  https://2u.pw/RjuQh63 [30]  https://2u.pw/uO0xPwp [31]  https://alsabaah.iq/85595-.html [32]  https://2u.pw/NaB6qXT [33]  https://2u.pw/P3nOsPU

(درەو):  حەنین‌و ئیرڤان ئاهەنگی هاوسەرگیرییان كرد، هەزار كەس بۆ بەشداری لەم ئاهەنگە بانگهێشتكرابوون، لە ئەمریكاو ئوسترالیاو بەریتانیاوە خەڵك هاتبوون، مەسیحی‌و ئێزدی ناوچەكە بەشداربوون، لە پڕێكدا ئەم خۆشییە گەورەیە كارەساتی لێكەوتەوە. درەنگانێكی شەوی رابردوو عێراق‌و هەرێمی كوردستان بوون بە شایەتحاڵی كارەساتێكی مرۆیی گەورە، زیاتر لە 100 كەس گیانیان لەدەستدا لە ئاهەنگێكدا لە قەزای حەمدانیە.  (حەنین)‌و (ئیرڤان) كە كچ‌و كوڕێكی خەڵكی قەزاكەن، دوێنێ شەو ئاهەنگی هاوسەرگیرییان كرد، ئاهەنگەكەیان لە هۆڵێكدا سازكرد كە ناوی هۆڵی (هەیسەم)ە، میوانێكی زۆر بۆ بەشداری لەم ئاهەنگە بانگهێشت كرابوون، هەموان لەناو سەماو خۆشیدا بوون كاتێك كاتژمێر 10:30ی شەو كارەساتەكە روویدا.  زانیارییە بەراییەكان باسلەوە دەكەن، بەهۆی بەكارهێنانی یارییە ئاگرینەكان لەناو هۆڵەكەدا لەلایەن هەندێك لە بەشداربوانەوە، ئاگركەوتوەتەوە، بەكارهێنانی ماددەی (سەندویچ پەنەڵ) لە سەقف‌و دیواری هۆڵەكەدا كە ماددەیەكە بەخێرایی گڕدەگرێت، وایكردووە لەماوەیەكی كەمدا هۆڵەكە بەتەواوی بسوتێت. سەرباری ئەمەش بۆ مەبەستی جوانكاری سەقف‌و دیواری هۆڵەكە بە قوماشی رەنگاو رەنگ داپۆشراوە‌و پێشبینی دەكرێت ئەمەش هۆكارێكی تری خێرایی ئاگركەوتنەوەكە بووببَت.  بەڕێوەبەرایەتی بەرگری شارستانی رایگەیاند، بەكارهێنانی ئەو ماددانە لە سەقف‌و دیواری هۆڵەكەدا پێچەوانەی رێنماییەكانی سەلامەتییە، بۆیە بەگوێرەی یاسای بەرگری شارستانی ژمارە 44ی ساڵی 2013 خاوەنی هۆڵەكە رەوانەی دادگا دەكرێت، چونكە پێداویستی سەلامەتی‌و ئاگاداركردنەوە‌و ئاگركوژێرنەوە دانەناوە.  بەگوێرەی ئاماری رێكخراوی مانگی سوری عێراقی، ژمارەی قوربانیانی ئەم رووداوە بۆ زیاتر لە (450) كەس بەرزبوەتەوە، دۆخەكە بەشێوەیەكە خەڵكی حەمدانییە ناڕازایەتییان هەیە لەوەی نەخۆشخانەكانی نەینەوا فریای وەرگرتنی قوربانیانی رووداوەكە ناكەون‌و داوای هاوكاری دەكەن، بۆیە دەستكراوە بە گواستنەوەی ژمارەیەك لە بریندارەكان بۆ شاری هەولێر.  دواین ئامارەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ژمارەی ئەوانەی لەم رووداوە گیانیان لەدەستداوە بۆ (120) كەس بەرزبوەتەوە.  پێشتر بەڕێوەبەرایەتی بەرگری شارستانی نەینەوا رایگەیاند، ئاگرەكە بەتەواوەتی كۆنترۆڵكراوە‌و تەرمی هەموو قوربانییەكان لەناو هۆڵەكە دەرهێنراون، بەڵام هەندێك لە خەڵكی ناوچەكە دەڵێن هێشتا تەرم لەژێر داروپەردووی هۆڵەكەدا ماون.  ئەوانەی بەشدارییان لە هەوڵی فریاگوزاریدا كردووە باسلەوە دەكەن، سەرجەم خەڵكی شاری (بەغدێدە) لەم رووداوەدا كەسێكی نزیكیان لەدەستداوە.  شاری بەغدێدە دەكەوێتە ناو قەزای حەمدانییەوە لە پارێزگای نەینەوا، زۆینەی دانیشتوانی ئەم شارە مەسیحین‌و زۆربەیان پەیوەندی خزمەمایەتی‌و خێزانیی لەنێوانیاندا هەیە.  بۆ بەشداریكردن لەم ئاهەنگە تەنیا مەسیحییەكان بانگهێشت نەكراون، خەڵكی ئێزدی ناوچەكەش بەشداربوون‌و لەناو قوربانییەكاندا هەن، زانیارییە بەراییەكان دەڵێن تەنانەت خەڵكانێك لەم ئاهەنگەدا بەشداربوون كە لە ئەمریكاو ئوسترالیاو بەریتانیاوە هاتوون، بەجۆرێك نزیكەی (هەزار) كەس بەشداربوون لە ئاهەنگەكەدا.  دۆخەكە بەجۆرێكە وەزیری تەندروستی عێراق فەرمانی كردووە سەرجەم نەخۆشخانەكان یارمەتی پێشكەشی فەرمانگەی تەندروستی نەینەوا بكەن بەمەبەستی فریاكەوتنی بریندارەكان. ئاگرەكەی هۆتێل رەشید هاوكات بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە هۆتێل (رەشید) لە بەغداد ئاگرێك كەوتەوە، بەهۆی ئاگرەكەوە، ئەمە وایكرد دیپلۆماتكاران كە بۆ مانەوە روو لەم هۆتێلە دەكەن، شوێنەكانیان چۆڵ بكەن، دواتر ئاگرەكە كۆنترۆڵ كرا.  هۆتێل رەشید دەكەوێتە ناوچەی سەوزەوە، ئەم ناوچەیە بارەگای پەرلەمان‌و حكومەت‌و هەندێك لە وەزارەتەكان‌و باڵیۆزخانەكانی تێدایە‌و ناوچەیەكی پارێزراوە لەڕووی ئەمنییەوە.    

 (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئابی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 846ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  122ھەزارو 874) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 423ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (83,35) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تەمووزی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 293 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  755 ھەزارو 169 ) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 444 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77,69) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

(درەو):  بەڕێوەبەری گشتی پێشووی پۆلیسی وزە لە عێراق بۆری نەوتی كون كردووە‌و بە تانكەر ئاودیوی هەرێمی كوردستانی كردووە، دادگا 15 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاند.  دادگای تاوانەكانی بەسرە، بەتاوانی بەقاچاغبردنی نەوت، 15 ساڵ زیندانی بەسەر بەسەر دوو كەسدا سەپاند. یەكێك لەوانەی سزاكەی بەسەردا سەپێندراوە ناوی لیوا (غانم حسەینی)یە‌و پێشتر بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی وزە بووە، ئەوی تر ناوی (زیاد سەلمان حەسنون)ە.  بەپێی ئەوەی لە حوكمەكەی دادگادا هاتووە، ئەم دوو كەسە لەگەڵ ژمارەیەك تۆمەتباری تر، لە رۆژی 2022/10/26دا هەستاون بە كونكردن‌و تێكدانی بۆرییەكانی نەوت لە فاو، بۆری پلاستیكییان لێبەستووە‌و نەوتەكەیان بەتانكەر باركردووە‌و بەپشتبەستن بە مۆڵەتی ساختە، ئاودیوی هەرێمی كوردستان كردووەو لەوێشەوە بۆ دەرەوەی عێراق.  بەهۆی نەبوونی بەڵگەی پێویستەوە، دادگا فەرمانی بێتاوانی بۆ چەند كەسێكی تری تێوەگلاو لەم كەیسە دەركردووە. تێوەگلاوانی ئەم كەیسە لە شوباتی ساڵی رابردوودا دەستگیركران، ئەوكات محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتی: گەورەترین تۆڕی قاچاغی نەوت هەڵوەشێندراوەتەوە. لەناو دەستگیراواندا حەوت ئەفسەری گەورە هەبوون. تۆمه‌تباری سه‌ره‌كی ئه‌م كه‌یسه‌ كه‌ به‌ڕێوه‌به‌ری پیشووی پۆلسی وزه‌یه‌، له‌ رۆژی 2022/11/6 راگیراوه‌، بۆیه‌ ئه‌م ماوه‌یه‌ی بۆ كراوه‌ به‌ واده‌ی به‌سه‌ربردنی حوكمه‌كه‌ی له‌ زیندان.

(درەو):  هاوشێوه‌ی كۆماری ئیسلامی ئیران، له‌ عێراقیش به‌ فه‌رمی هاورده‌كردن و دروستكردن و فرۆشتنی خواردنه‌وه‌ كحولییه‌كان قه‌ده‌غه‌ كرا، دادگای فیدراڵی هەموو سكاڵاكانی رەتكردەوە، پشتیوانی بۆ یاسایەك راگەیاند كە ماددە كحولییەكان لە عێراق قەدەغە دەكات.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە یەكلاكردەوە كە لەبارەی یاسای (داهاتی شارەوانییەكان) ژمارە (1)ی ساڵی 2023 تۆماركرابوون.  سكاڵاكان بە دیاریكراوی لەسەر ماددەی (14)ی ئەم یاسایە بوون، ئەم ماددەیە لە بڕگەی یەكەمیدا دەڵێ:" هاوردەكردن، دروستكردن‌و فرۆشتنی ماددە كحولییەكان بە هەموو جۆرەكانیەوە قەدەغەیە". بڕگەی دووەمی ماددەكە دەڵێ:" هەر كەسێك سەرپێچی بڕگەی یەكەمی ماددەكە بكات، بە بڕە پارەیەك غەرامە دەكرێت كە كەمتر نەبێت لە 10 ملیۆن دینارو زیاتر نەبێت لە 25 ملیۆن دینار".  لەسەر ئەم سكاڵایانە، دادگای فیدراڵی حوكمی خۆی دەركرد‌و دەڵێ لەم یاسایەدا هیچ سەرپێچییەكی دەستوری بوونی نییە‌و بەزۆرینەی بڕیاریانداوە‌و هەموو دەسەڵاتەكان دەبێت پابەند بن".   

 (درەو):  كەشتی "سۆمەر" لە چینەوە بەرەو عێراق بەڕێكەوت، وەزارەتی نەوت ئەم كەشتییەش دەخاتە ناو پۆلی كەشتییەكانی بۆ گواستنەوەی نەوتی خاو.  وەزارەتی نەوتی عێراق ئەمڕۆ وەرگرتنی كەشتی نەوتهەڵگری (سۆمەر)ی راگەیاند، كە توانای هەڵگرتنی (31 هەزار) تۆنی هەیە‌و لە مانگی ئەیلولی داهاتووەوە دەكەوێتە بواری خزمەتەوە.  عەلی قەیس بەڕێوەبەری كۆمپانیای كەشتییە نەوتییەكانی عێراق لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، تیمی هونەری‌و لیژنەی راسپێردراوی كۆمپانیاكەیان، ئەمڕۆ لە چین كەشتی نوێی (سۆمەر)ی رادەستكراوە كە توانای هەڵگرتنی 31 هەزار تۆنی هەیە، ئەمەش پاش كۆتایهاتنی پرۆسەی پشكنینی كۆتایی.  عەلی قەیس ئاماژە بەوەدەكات" كەشتییەكە لە چینەوە بەرەو بەندەرەكانی عێراق بەڕێكەوتووە‌و بڕیارە ئەیلولی داهاتوو بكەوێتە بواری كاركردنەوە".  ساڵی 2020 كۆمپانیای كەشتی نەوتی عێراق گرێبەستێكی لەگەڵ كۆمپانیایەكی نەرویژی ئیمزاكرد بۆ دروستكردنی دوو كەشی كە هەریەكەیان توانای هەڵگرتنی (31 هەزار) تۆن نەوتی هەیە، ئەمە بە ئامانجی بەهێزكردنی كەشتیگەلی كۆمپانیاكە بۆ گواستنەوەی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەكان لە پاڵ كەشتییەكانی (بەغداد- شەتول عەرەب- دیجلە‌و فورات)دا. 

شیكاری: درەو بەپێی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک) لە ماوەی ساڵی ڕابردوو (٢٠٢٢)دا؛ # عێراق وەک یەکێک لە وڵاتانی عەرەبی نێو ڕێکخراوی ئۆپێک سەرکەوتوو بووە لە بەرزکردنەوەی توانای پاڵاوتن و پاڵاوگەکانی (بەسرە، میسان، زیقار، دیوانیە، سەماوە، نەجەف، کەربەلا، دۆرە، گیارە، حەدیسە، کەسک، صینی، کەرکوک و سمود) لە ساڵی (2022)داو توانیویانە ئاستی توانای پاڵاوتنی نەوت بۆ لێگیراوەکانی بگەیەننە (ملیۆنێک و 116 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا. # لە عێراق بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ، ساڵانە نزیکەی (5 ملیار) دۆلار تێچووی بەرهەمە نەوتییە هاوردەکراوەکانەو (بەنزین و گازۆیل)یش (3.5 ملیار) دۆلاری ئەو تێچونە داگیر دەکات کە بۆ دەستخستنی ئەو بەرهەمانە بە خەرج دەدرێت. # هەر بەپێی ئامارەکان (عێراق و کوەیت) سەرکەوتوو بوون لە هێنانەکایەی توانای نوێ بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنان و زیادکردنی بەرهەمە نەوتییەکانیان، بە پێچەوانەی (سعودییەو ئیمارات)ەوە ئاستی بەرهەمه نەوتییەکانیان دابەزیوە، هەریەک لە (لیبیا و جەزائیر)یش توانیویانە پارێزگاری لە تواناکانی خۆیان بکەن. سەرەتا بەپێی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک)توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە وڵاتانی عەرەبیدا لە ماوەی ساڵی (٢٠٢٢)دا، لە نێوان بەرزبوونەوە و دابەزین و سەقامگیریدا، گۆڕانکارییەکی بەخۆیەوە بینیوە و هەندێک وڵات لە نێویشیاندا (عێراق و کوەیت) سەرکەوتوو بوون لە هێنانەکایەی توانای نوێ بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنان و زیادکردنی بەرهەمە نەوتییەکانیان، بە پێچەوانەی (سعودییەو ئیمارات)ەوە ئاستی بەرهەمه نەوتییەکانیان دابەزیوە، هەریەک لە (لیبیا و جەزائیر)یش توانیویانە پارێزگاری لە تواناکانی خۆیان بکەن و بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەکانیان بە سەقامگیری بهێڵنەوە. لێرەدا دیارترین ئامارەکان لەسەر توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە وڵاتانی عەرەبی (ئەندامی ئۆپێک) لە ماوەی ساڵی (2022) بەراورد بە ساڵی (2021) روندەکەینەوە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی عێراق عێراق وەک یەکێک لە وڵاتانی عەرەبی نێو ڕێکخراوی ئۆپێک سەرکەوتوو بووە لە بەرزکردنەوەی توانای پاڵاوتن، پاڵاوگەکانی لە ساڵی (2022)دا توانیویانە ئاستی توانای پاڵاوتنی نەوت لە پاڵاوگەکان بگەیەننە (ملیۆنێک و 116 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، چونکە لە ساڵی (2021)دا تێکڕای تواناکەی بۆ پاڵاوتنی نەوتی خاو بریتی بووە لە (976 هەزار) بەرمیل رۆژانە، هۆکاری سەرەکی ئەم بازدانەش لە توانای پاڵاوتن دەگەڕێتەوە بۆ بونیادنان و بەکارخستنی (پاڵاوگەی کەربەلا) بووە بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەکان. عێراق لە ساڵی (2022)دا لە (پاڵاوگەی کەربەلا) دەستی بە بەرهەمهێنانی کرد، بە توانای پاڵاوتنی (140 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمەش پاڵپشتیکارێکی گەورەی پشت زیادکردنی بەرهەمە وەرگیراوەکانی نەوتە لە وڵاتدا، بەرپرسانی عێراق چاویان لەوەیە ئاستی بەرهەمی پاڵاوگەکە بە جۆرێک بەرز بکەنەوە کە تا ساڵی (2025)دا عێراق بگاتە ئاستی خۆبژێوی، زیاتر لەوەش لە داهاتوودا بگەنە قۆناغی گواستنەوە بۆ هەناردەکردنی بەرهەم و لێگیراوە نەوتییەکان بۆ دەرەوەی وڵات. لەگەڵ ئەوەی عێراق خاوەن سەرچاوەیەکی گەورەو گرنگی نەوتی خاوە، هاوکات یەکێکە لە بەرهەمهێنەرە دیارەکانی ئۆپێک، بەڵام هێشتا هاوردەکاری بەرهەمە نەوتییەکانە، ئەگەرچی پێشتریش هەوڵ هەبووە بۆ گەیشتن بە ئاستی خۆبژێوی و پشت بەخۆبەستن و دەستبەردان لە هاوردەکردنی لێگیراوە نەوتییەکان، بەڵام بەهۆی ناسەقامگیری و هێرشە تیرۆریستییەکانی ئەم داواییەی داعش، کاریگەری زۆری لەسەر خاوبوونەوە و دواکەوتنی کەرتی پاڵاوتنی نەوت دانا. تا ئێستاش عێراق دەناڵێنێت بەدەست کورتهێنانەوە لە توانای دابینکردنی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ، بەجۆرێک ساڵانە نزیکەی (5 ملیار) دۆلار تێچووی بەرهەمە نەوتییە هاوردەکراوەکانەو (بەنزین و گازۆیل)یش (3.5 ملیار) دۆلاری ئەو تێچونە داگیر دەکەن کە بۆ دەستخستنی ئەو بەرهەمانە بە خەرج دەدرێت. لەماوەی ساڵی (2022)دا توانای پاڵاوتنی زۆربەی پاڵاوگەکانی عێراق سەقامگیر بووەو توانیویانە پارێزگاری لە قەبارەی پاڵاوتنی رۆژانەیان بکەن، دیارترینی پاڵاوگەکانیش بریتین لە (ئەلسمود) کە پێشتر بە (پاڵاوگەی بێجی) ناودەبرا بە توانای پاڵاوتەکردنی (140 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی بەسرە) بە پاڵاوتنی (210 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی دۆرە) بە پاڵاوتە کردنی (140 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، پاڵاوگەی کەرکوک بە پاڵاوتەکردنی (56 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. پاڵاوتنی پاڵاوگەکانی نەجەف، سەماوە و ناسریە (زیقار) سەقامگیر بوونە بە جۆرێک هەریەکەیان بە تێكڕا (30 هەزار) بەرمیل نەوتیان پاڵاوتە کردووە لە رۆژێکدا. هاوکات توانای پاڵاوتنی پاڵاوگەی میسان بە (40 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، پاڵاوگەی دیوانیە بە (20 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی مۆدێرن) بە (16 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا جێگیرو بەردەوام بوونە. (بڕوانە توانای دیارترین پاڵاوگە نەوتییەکانی عێراق_بەبێ پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان_)   توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی کوێت کوێت بە خستنەگەڕی (پاڵاوگەی ئەلزور) توانی توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە ماوەی ساڵی (2022) بەرز بکاتەوە بۆ (ملیۆنێک و 5 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی (٢٠٢١)دا رۆژانە پاڵاوگە نەوتییەکانی ئەو وڵاتە توانیویانە (٨٠٠ هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن. ئەم بەرزبوونەوەیەش پاڵپشت بووە بە کەوتنەکاری نوێترین پاڵاوگەی نەوتی کوێت، چونکە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی (2022)دا (پاڵاوگەی ئەلزور) گەیشتە ئاستی دەستپێکردنی قۆناغی یەکەمی بەرهەم، بە تێکڕای رۆژانەی پاڵاوتەکردنی (205 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو. ئەمە لە کاتێکدایە توانای دیزاینی (پاڵاوگەی ئەلزور) بەخۆرێکە دەتوانێت نزیکەی (٦١٥ هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا بپاڵێوێت، پێشبینیش دەکرێت لە ماوەی چارەکی کۆتایی ئەمساڵدا بە تەواوی تواناوە بخرێتە کار. چونکە لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠٢٣، پاڵاوگەکە گەیشتە قۆناغی دووەمی کارەکانی بۆ ئەوەی بگاتە توانای پاڵاوتنی (٤١٠ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. بەپێی داتا فەرمییەکانی کوەیت، (پاڵاوگەی ئەلزور) گەورەترین پڕۆژەیە لە جیهاندا لە ڕووی قەبارەوە، هەروەها پێنجەم گەورەترین پڕۆژەیە لە توانای هەڵگرتن و عەمبارکردن لە جیهاندا. هاوکات توانای (پاڵاوگەی بەندەری ئەحمەدی) کە یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگەکانی ئەو وڵاتە، توانراوە پارێزگاری لە توانای بەرهەمهێنان و پاڵاوتنی نەوتی خاو بکات و لە ساڵی (2022)دا رۆژانە (346 هەزار) بەرمیل نەوتی گۆڕیوە بۆ لێگیراوەکانی، هەروەها (پاڵاوگەی بەندەری عەبدوڵڵا) بە (454 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا پارێزگاری لە تواناکانی خۆی کردووە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی سعودیە داتاکان دەریدەخەن کە توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە وڵاتی سعودیە لە ماوەی ساڵی (2022)دا دابەزیوە بۆ (3 ملیۆن و 291 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا (3 ملیۆن و 327) بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا، هۆکاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ کەمبوونەوەی توانای کارپێکردنی هەردوو  پاڵاوگەی (یەنبوع و ڕیاز). لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی یەنبوع) لە (252 هەزار) بەرمیلەوە بۆ (220 هەزار) بەرمیلی ڕۆژانە کەمیکردووە، هەروەها توانای پاڵاوتنی نەوتی لە (پاڵاوگەی ڕیاز) بۆ (126 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا کەمیکردووە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2021)دا (130 هەزار) بەرمیل بووە. ئەم دابەزینەی ساڵی (2022) دوای ئەو زیادبوونە هات کە سعودیە لە ساڵی (2021) بەدەستی هێنا، لەگەڵ کەوتنەکاری (پاڵاوگەی جازان) هاتنە پێشەوەی بۆ سەر نەخشەی بەرهەمهێنان، کە توانای پاڵاوگەکانی نەوتی لە سعودییە بۆ (3 ملیۆن و 327 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرزکردەوە، بە بەراورد بە (2 ملیۆن و 927 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا لە ساڵی (٢٠٢٠). لەگەڵ ئەوانەشدا توانراوە پارێزگاری لە توانای پاڵاوتنی پاڵاوگەکانی؛ (رەئس تەنورا) بە (550 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی سامرف) بە (400 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی رابیغ) بە توانای (400 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی ساتۆرپ) بە (460 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بکرێت و توانای بەرهەمهێنان و پاڵاوتن بە سەقامگیری بهێڵرێتەوە. هەر وەک چۆن توانای پاڵاوتنی نەوتی پاڵاوگەکانی (یاسریف و ساسریف) هیچ گۆڕانکارییەک بەسەر توانای بەرهەمهێنانیاندا نەهاتووە، بەپێی ئەو داتایانەی یەکەی توێژینەوەی وزە چاودێرییان کردووە، (یاسریف) بە پاڵاوتنی (430 هەزار) و (ساسریف) بە پاڵاوتنی (305 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەردەوام بوونە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی ئیمارات توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە ئیمارات لە ساڵی (2022)دا دابەزینی بەخۆیەوە بینیوەو گەیشتووەتە (ملیۆنێک و ٢٢٧ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمە لە کاتێکدایە توانای بەرهەمی رۆژانەی پاڵاوگە نەوتییەکانی ئیمارات لە ساڵی (2021)دا (ملیۆنێک و ٢٧٢ هەزار) بەرمیل بووە، سەرەڕای زیادبوونی ئاستی بەرهەمی (پاڵاوگەی فوجەیرە ١). ئەم دابەزینەش لە توانای پاڵاوتنی نەوتی ئیمارات دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی (پاڵاوگەی ئوم ئەلنار) کە لە ڕاپۆرتی ئۆپێکدا هیچ توانایەکی پاڵاوتنی بۆ تەرخان نەکراوە لە ماوەی ساڵی (2022)دا، لە کاتێکدا لە ساڵی (٢٠٢١)دا ئەم پاڵاوگەیە نزیکەی (٨٥ هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا پاڵاوتبوو. هاوکات توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی فوجەیرە)، لە قۆناغی یەکەمیدا لە ماوەی ساڵی (2022)دا تواناکەی بۆ بڕی (120 هەزار بەرمیل) لە ڕۆژێکدا زیادیکردووە، بە بەراورد بە ساڵی (2021) کە (80 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بووە، بەڵام توانای (پاڵاوگەی فوجەیرە) لە قۆناغی دووەمدا، سەقامگیر بووە بە (80 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی ڕوەیس)یش لە ئیمارات هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهاتووە، توانای پاڵاوگە کە (817 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا جێگیر بووە، (پاڵاوگەی جەبەل عەلی) بە (210 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بە جێگیری ماوەتەوە. توانای پاڵاوگە نەوتییەکان لە جەزائیر و لیبیا توانای پاڵاوگەکانی نەوت لە جەزائیر و لیبیا لە ماوەی ساڵی (2022) سەقامگیر بووە بە هەمان ئاستی ساڵی (2021) تۆمار کراوە. داتاکانی ئۆپێک دەریدەخەن کە کۆی توانای پاڵاوتنی نەوت لە جەزائیر لە ماوەی ساڵی (2022)دا بریتی بووە لە (٦٧٧ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. (پاڵاوگەی سکیکدا) کە یەکێکە لە پاڵاوگە زەبەلاحەکان لە وڵاتی جەزائیر بە توانای پاڵاوتنی (٣٥٥ هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا سەقامگیر بووە، ئەم پاڵاوگەیە توانای پاڵاوتنی کۆندێنسێتی هەیە بە قەبارەی (١٢٢ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. هاوکات بەرهەمهێنانی (پاڵاوگەی ئەرزیو) بە (87 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی جەزائیر) بە (78 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی حەسی مەسعوود) بە (22 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی ئەدرار) بە (13 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا توانیویانە بەردەوامبن لە پاڵاوتنی نەوتی خاو بۆ لێگیراوەکانی. بە هەمان شێوەی جەزائیر لە لیبیا توانای پاڵاوگەکانی نەوت بە هەمان ئاستی ساڵی (2021) سەقامگیر بووە و لە ماوەی ساڵی (2022)دا (634 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا گۆڕاوە بۆ بەرهەمە نەوتییەکان و بەراورد بە ساڵی (2021) گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ ڕوینەداوە. توانای پاڵاوتنی (پاڵاوگەی راس لانوف) لە ماوەی ساڵی (2022) نزیکەی (٢٢٠ هەزار) بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا، بە هەمان ئەو توانایەی لە ساڵی (٢٠٢١)دا تۆمارکراوە، توانای (پاڵاوگەی زاویە) بە (١٢٠ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەردەوام بووە، هەروەها (پاڵاوگەی تەبرەق) بە (٢٠ هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا سەقامگیر بووە. هاوکات (پاڵاوگەی زویتینا) سەقامگیری لە توانای پاڵاوتنی خۆیدا تۆمارکردووە کە (68 هەزار) بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی بریجا) بە (155 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، (پاڵاوگەی مێلیتا)ش بە (31 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، هەروەها توانای پاڵاوتنی پاڵاوگەکانی (مەرسا، بریقە و ئەلساریر) لە لیبیا جێگیر بوونەو هەریەکەیان (١٠ هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان لە ڕۆژێکدا گۆڕیوە بۆ لێگیراوەکانی.   سەرچاوەکان؛ 1.    وحدة أبحاث الطاقة ، أبرز مصافي النفط في العراق وقدرات التكرير (إنفوغرافيك)، 15/5/2023؛ https://ln.run/3RqyA 2.    وحدة أبحاث الطاقة ، أرقام عن مصافي تكرير النفط لـ4 دول عربية.. الكويت والعراق يحققان إنجازًا (تقرير)، 19/7/2023؛ https://ln.run/X5dk6 3.    السومریة، العراق يحقق إنجازاً.. احصائيات رسمية عن مصافي تكرير النفط في الدول العربية، 20/7/2023؛ https://ln.run/B1X6_  

(درەو):  ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان عێراق‌و كوەیت جارێكی تر كەوتەوە بەر رووناكی، ئەمەش دوای ئەوەی هەردوو وڵات ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆ لەبارەی ئەم ناكۆكییە كە ریشەكەی بۆ نزیكەی 200 ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە.  رۆژی یەكشەممەی ئەم هەفتەیە، وەزیرانی دەرەوەی عێراق‌و كوەیت لە بەغداد چاویان بەیەكتری كەوت، هەردووكیان پابەندبوونی خۆیان بە كۆتایهێنان بە دۆسیەی دیاریكردنی سنوری ئاوی نێوان كوەیت‌و عێراق راگەیاند.  لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا لەگەڵ شێخ سالم عەبدوڵا جابر سوباحی هاوتا كوەیتییەكەیدا، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق وتی:" باسمان لە دۆسیەی دیاریكردنی سنور كرد، مشتومڕێكی دورو درێژ لەسەر ئەم بابەتە هەیە".  سەرباری ئەوەی لەدوای هێرشی عێراق بۆ سەر كوەیت، سنوری وشكانی نێوان كوەیت‌و عێراق لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دیاریكرا، بەڵام پرسی سنورە ئاوییەكان لەوكاتەوە تائێستا هەر بە هەڵپەسێردراوی مایەوە.  پاسەوانی كەناراوەكانی كوەیت ناو بەناو دەست بەسەر بەلەمی راوچییە عێراقییەكاندا دەگرن، ئەمەش بەتۆمەتی ئەوەی بەشێوەی نایاسایی سنوری ئاویی كوەیتیان بڕیوە.  ساڵح موتێری كە لێكۆڵەرێكی سیاسی كوەیتییە دەڵێ:" بەراورد بە سنوری وشكانی، ناكۆكی سنوری ئاوی نێوان دوو وڵات، بەردەوام وەكو بابەتێكی پڕ گرێ‌و گۆڵ دەمێنێتەوە". موتێری قسەی بۆ سایتی (الحرە) كردووە، باس لەوە دەكات" سنوری وشكانی بە تۆپۆگرافی‌و چەسپاوەكان‌و ئەو نیشانە دیاریكراوانە دەستنیشان دەكرێت كە لەسەر بنەمای پاشخانی مێژوویی‌و دیمۆگرافی رێككەوتنیان لەسەر دەكرێت.. بەڵام سنوری دەریایی كێشەی لە بابەتە تەكنیكییەكاندا هەیە بۆ دیاریكردنی ئاوە نێودەوڵەتییەكان‌و دەرەوەی‌و بنی دەریاو زەریاكان".  مێژوو چی دەڵێ؟  هیشام عەوەزی مامۆستای مێژوو لە زانكۆی ئەمریكی لە كوەیت دەڵێ:" بەڵگەنامە نهێنییەكانی بەریتانیا باس لە ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان كوەیت‌و عێراق دەكەن، ئەم بەڵگەنامانە لە 7 بەرگ پێكهاتوون كە هەر بەرگێكیان 700 لاپەڕەیە‌و ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان كوەیت‌و عێراق لە ساڵی 1830 تاوەكو ساڵی 1994 لەخۆدەگرن".  بەگوێرەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ناكۆكی لەبارەی هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە) كە كوەیت دەستی بەسەردا گرتوون، خاڵی سەرەكی ناكۆكی مێژووی دورو درێژی نێوان هەردوو وڵاتە. ساڵی 1961 كاتێك بەریتانیا پاراستنی خۆی لەسەر كوەیت هەڵگرت، عەبدولكەریم قاسم سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق وتی:" كوەیت بەشێكە لە عێراق‌و لێی جیاناكرێتەوە"، چونكە لەسەردەمی عوسمانییەكاندا كوەیت بەشێك بووە لە پارێزگای بەسرە.  عێراق هەڕەشەی ئەوەی دەكرد سەروەری خۆی بەسەر كوەیتدا بسەپێنێت، بەڵام دواتر بڵاوبوونەوەی هێزی بەریتانیی لە كوەیت، عێراقی ناچار كرد پاشەكشێ بكات. سەرباری ئەوەی رژێمە سیاسییەكانی دواتری عێراق دەستیان لەم بانگەشانە هەڵگرت‌و دانیان بە سەربەخۆیی كوەیتدا نا، بەڵام حزبی بەعس كاتێك دەسەڵاتی گرتەدەست، بە فەرمی دانی نەنا بە سنوری هاوبەشی نێوان هەردوو وڵاتدا، لەگەڵ ئەمەشدا هیچ رووداوێكی گەورەی پەیوەندیدار بە ناكۆكییە سنورییەكان تاوەكو ساڵی 1990 رووی نەدا، لەو ساڵەدا عێراق بەدەست قەیرانی ئابوری دوای كۆتایهاتنی جەنگی ئێرانەوە دەیناڵاند، ئیتر لێرەوە سەردەمێكی نوێی ناكۆكی لەگەڵ كوەیت دەستیپێكرد.  تەموزی 1990 سەددام حسێن سەرۆكی پێشووی عێراق هەریەكە لە كوەیت‌و ئیماراتی عەرەبی تۆمەتبار كرد بەوەی پابەند نین بەو پشكەی كە رێكخراوی ئۆپێك بۆ وڵاتانی ئەندامی دیاریكردووە لەبواری بەرهەمهێنانی نەوت‌و، نەوتی خاو زیاتر هەناردە دەكەن، ئەمەش بووەتە هۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و عێراق بێبەش بووە بە داهاتەكانی زێڕی رەش.  لە پاڵ ئەمەدا، سەددام بانگەشەی ئەوەی دەكرد كوەیت نەوتی خاو لە كێڵگەی (رومێلە) دەدزێت كە دەكەوێتە سەر سنوری نێوان عێراق‌و كوەیتەوە، هاوكات داوای ئەوە دەكرد كوەیت دەستبەرداری هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە) ببێت بۆ عێراق.  لە 2ی ئابی 1990دا، هێزێكی عێراقی كە لە (100 هەزار) سەرباز پێكهاتبوو، لە سنوری عێراقەوە بەرەو كوەیت پەڕییەوە، توانی لەماوەی چەند كاتژمێرێكدا بگاتە پایتەختی كوەیت. كاتێك یەكەكانی گاردی كۆماری عێراق بەرەو پایتەختی كوەیت دەرۆیشتن، هێزە تایبەتەكانی عێراق ئەركی پاراستنی پێگە سەرەكییەكانیان دەگرتە ئەستۆ، لەوانە هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە)‌و بواری ئاسمانی كوەیت‌و كۆشكی میری كوەیت‌و جێنشینەكەی.  ئاسایبوونەوەی دۆخەكە دوای هێرشەكەی سەددام كە لە شوباتی ساڵی 1991دا كۆتایی پێهات‌و بەهۆی دەستوەردانی نێودەوڵەتییەوە بە سەرۆكایەتی ئەمریكا هێزەكانی عێراق لە كوەیت كشانەوە، لە ساڵی 1993دا نەتەوە یەكگرتووەكان سنوری وشكانی‌و ئاوی نێوان عێراق‌و كوەیتی دیاریكرد. سەرباری ئەمە، نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو سزایانەی هەڵنەوەشاندەوە كە ساڵی 1990 بەهۆی هێرش بۆسەر كوەیت بەسەر عێراقیدا سەپاند تاوەكو ساڵی 2010، واتا دوای حەوت ساڵ لە روخانی رژێمی بەعس. دوای كەوتنی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا، پەیوەندی نێوان كوەیت‌و عێراق وردە وردە بەرەو ئاسایبوونەوە رۆیشت‌و پەیوەندی دیپلۆماسی نێوانیان دەستیپێكردەوە. لە رابردوودا بەرپرسانی عێراقی ئامادەیی خۆیان بۆ داننان بە سنوری وشكانی لەگەڵ كوەیت نیشانداوە، بەڵام سنوری دەریایی هێشتا خاڵی ناكۆكی نێوانیانە، بەغداد دەیەوێت دیاریكردنی سنوری ئاوی گرەنتی ئەوەی پێبدات كە بتوانێت بگاتە ئاوەكانی كەنداو، چونكە لەڕووی ئابوری‌و هەناردەی نەوتەوە پێویستی بەم گەرەنتییە هەیە.  حكومەتی ئێستای عێراق كە محەمەد شیاع سودانی سەرۆكایەتی دەكات، هەوڵی لێكنزیكبوونەوە لەگەڵ وڵاتانی كەنداوی عەرەبی دەدات‌و دەیەوێت لەبواری هاوكاری ئابوری‌و روبەڕووبونەوەی ماددە هۆشبەرەكاندا پەیوەندی خۆی لەگەڵ ئەو وڵاتانە بەهێز بكات.  لە چەند مانگی رابردوودا، عێراق پێشوازی لە چەندین بەرپرسی باڵای وڵاتانی هاریكاری كەنداو كردووە، لەناویاندا سەردانی وەزیری دەرەوەی كوەیت لە سەرەتای ئەم هەفتەیەدا. لە سەردانەكەیدا، وەزیری دەرەوەی كوەیت بەڕوونی ئاماژەی بەوەدا كە بۆ پرسی دیاریكردنی سنوری ئاوی لەگەڵ عێراق سەردانی بەغدادی كردووە، بەڵام فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بەگشتی باسی لە دۆسیە هاوبەشەكانی نێوان هەردوو وڵات دەكرد لەوانە كێڵگە هاوبەشەكانی نەوت‌و روبەڕووبونەوەی مافیاكانی ماددەی هۆشبەرو دۆخی ژینگە. وەزیری دەرەوەی كوەیت ئاشكرایكرد، رۆژی 14ی ئەم مانگە لیژنەی هونەریی لە بەغداد كۆدەبێتەوە بۆ تەواوكردنی راوێژ لەبارەی دیاریكردنی سنوری ئاویی نێوان هەردوو وڵات".  سروشتی جوگرافی ساڵح موتێری كە لێكۆڵەرێكی سیاسی كوەیتی دەڵێ:" كێشەی گەورەی سنوری دەریایی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە دورگەكانی بۆبیان‌و وەربە دەكەونە بەردەم رێڕەوە گرنگە ئاوییەكانی عێراقەوە".  ئەم دورگانە دانیشتوانیان تێدا نییە‌و لەسەری كەنداوەكەدا هەڵكەوتوون بە دورییەكی كەم لە خاكی هەردوو وڵاتەوە، بۆبیان بەگەورەترین دورگەی كوەیت دادەنرێت كە روبەرەكەی دەگاتە (863 كیلۆمەتر)ی چوارگۆشە، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت یەك لەسەر سێی خاكی كوەیت پێكدەهێنێت (بەگوێرەی ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەوروپا). بەڵام دورگەی (وەربە) بچوكترەو دەكەوێت دووری نزیكەی (100 مەتر) لە خۆرهەڵاتی خاكی وشكانی كوەیت‌و یەك كیلۆمەتر لە باشوری خاكی وشكانی عێراق لەنزیك دەمی شەتول عەرەب، روبەرەكەی بەتێكڕا (37 كیلۆمەتر)ی چوارگۆشەیە (ئەمە بەپێی قسەی هەمان ئاژانسی ئەوروپی).  موتێری دەڵێ" عێراق نایەوێت دان بەم سروشتە جوگرافیەدا بنێت هاوشێوەی فراوانكردنی رێڕەوە ئاوییەكان.. عێراق ماوەیەكی دورو درێژە داوای ئەم دوورگانە دەكات، بەڵام دەستبەرداربوون لێیان لەلایەن كوەیتەوە سەختە".  لەبەرامبەردا، مەناف موسەوی سەرۆكی سەنتەری بەغداد بۆ توێژینەوە دەڵێ:" كوەیت دەیەوێت خۆی بخزێنێتە قوڵایی عێراق‌و ناوچەیەكی زۆر هەیە كە لەدوای جەنگ‌و پرۆسەی دیاریكردنی سنورەوە كوەیت لە عێراقی بردووە".  موسەوی ئاماژە بەوەدەكات" هەوڵی دیاریكردنی سنور رەنگە ئامانج لێی ئەوە بێت جوڵەی گواستنەوەی دەریایی هەراسان‌و بەرتەسك بكرێتەوە‌و ئاستی قوڵایی دیاری بكرێت، هەروەك پەیوەندیداریشە بە پرۆسەی بەندەری موبارەكی كوەیتەوە كە بێدەنگی لێكراوە".  ساڵی 2011 كوەیت داواكاری عێراقی بۆ راگرتنی پرۆسەی دروستكردنی بەندەری "موبارەكی گەورە" رەتكردەوە‌و دەستی بەو پرۆژەیە كرد لە دورگەی بۆبیان، كە عێراق پێیوایە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی بەشێكی زۆر لە ئاوە نێودەوڵەتییەكانی لە كەنداودا. بەڵام دوای مشتومڕێكی سیاسی زۆر كە زیاتر لە دوو ساڵی خایاند، ساڵی 2013 هەردوو وڵات گەیشتنە رێككەوتن لەبارەی رێكخستنی پرۆسەی كەشتیەوانی لە (خور عەبدوڵا) كە دەكەوێتە سەر كەنداو. "پراگماتی" كارەكانی بنیادنانی پرۆسەی بەندەری "موبارەكی گەورە" كە بەهاكەی زیاتر لە (ملیارێك) دۆلارە، تائێستا تەواو نەبووە، ئەمەش دوای ناكۆكی نێوان عێراق‌و كوەیت لە یەك دەیەی رابردوودا.  موتێری وتی:" ئەوەی كوەیت دەستیكردووە بە تەواوكردنی قۆناغەكانی تری دروستكردنی بەندەری موبارەكی گەورە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی جۆرێك لە بەرەوپێشچوون هەیە لە دانوستانی نێوان هەردوو وڵاتدا".  لەگەڵ ئەمەشدا موسەوی بە ئاڕاستەی پێچەوانەدا دەڕوات‌و دەڵێ:" كوەیت زیاتر بایەخ بەم بابەتە دەدات، چونكە دەیەوێت عێراق لەبارەی سنوری كەنداوی عەرەبییەوە بخاتە دۆخێكی شەرمەزاركەرەوە".  "كۆتایهێنان بەم كێشەیە كە پەیوەندیدارە بە سەروەری عێراقەوە، لەم كاتە كەمەدا، سەرباری ئەوەی لەو هەموو ساڵەدا هیچ چارەسەرێكی بۆ نەدۆزراوەتەوە، زۆر سەختە" موسەوی وا دەڵێ.  فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەكاتی سەردانەكەی وەزیری دەرەوەی كوەیتدا رایگەیاند" جەخت لەسەر ئەوە كراوە كۆتایی بە بابەتەكانی سنوری بهێنرێت".  لەمڕووەوە موتێری دەڵێ:" پراگماتیزم بەسەر هەردوولادا زاڵە" دەستپێكردنەوەی دانوستان لەم مانگەدا ئاماژەیە بۆ ئەگەری "گەیشتن بە دەرەنجامێك"ی بەرجەستە بۆ چارەسەركردنی ئەم ناكۆكییە.  سەرچاوە: الحرة  

   (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تەمووزی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 1293 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  755 ھەزارو 169 ) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 444 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77,69) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

درەو: 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی حوزەیرانی (2023) بڵاو کردەوە، بەپێی ئامارەکە لە مانگی (6)دا؛ 🔹 (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 431) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 449) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووی ئەمساڵ، حاڵەتەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران، واتا رێژەی جیابوونەوە 24% ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بۆ نیوەی یەکەمی 2023 رۆژی (26/7/2023) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی حوزەیرانی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە، کە (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 431) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 449) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووی ئەمساڵ حاڵەتەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ لە کانونی یەکەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 907) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 428) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 641) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 506) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 685) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (3 هەزارو 317) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 326) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە پێچەوانەی مانگی نیسان لە مانگی ئایاری 2023 دا، بەرزترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (28 هەزار و 840) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 230) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری بەرزترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 932) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 796) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بەم پێیە وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا لەگەڵ مانگی حوزەیراندا، حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوە. (بڕوانە خشتە و چارتی هاوپێچ)

(درەو):  دوای چەند مانگێك بێدەنگی، سەرەتای ئەم هەفتەیە ناكۆكییەكی نوێ لەنێوان سەدرو مالیكی سەریهەڵدا، لایەنگرانی سەدر ژمارەیەك بارەگای حزبەكەی مالیكییان سوتاند، تۆمەتباری دەكەن بەوەی لەپشت ئەو كەسانەوەیە كە جنێو بە كۆچكردووی باوكی موقتەدا سەدر دەدەن‌و پێی دەڵێن لە سەردەمی رژێمی پێشوودا پەیوەندی لەگەڵ حزبی بەعس هەبووە، مالیكی رەتیدەكاتەوە ئاگادار بێت، داوای "بەڵگە" دەكات، ئەم ناكۆكییە وایكردووە جوڵەیەك دروست ببێت بۆ دەركردنی یاسایەك بەمەبەستی قەدەغەكردنی جنێودان بە مەرجەعیەتە ئاینییەكان.  دیسان بارەگا سوتاندن موقتەدا سەدر ئیدانەی هێرشێكی كرد كە بارەگای گروپێكی چەكداری شیعەی لە نەجەف كردە ئامانج، هۆشداریدا لەوەی وڵات بەرەو "فیتنەی شیعە- شیعە" كێش بكرێت، ئەمە دوای رۆژێك لە هێرشی لایەنگرانی بۆسەر بارەگاكانی حزبی دەعوە هات لە چەند پارێزگایەك.  لە تویتێكدا، جارێكی تر سەدر داوای دەركردنی یاسایەكی كرد بۆ قەدەغەكردنی "جنێودان بە زانایان"، ئەمە لەسەر بنەمای ئەو تۆمەتانەی كە سەدرییەكان ئاڕاستەی هەندێك لایەنی ناو حزبی دەعوەی دەكەن لەبارەی "جنێودان بە باوكی موقتەدا سەدر"، واتا كۆچكردوو (محەمەد سادق سەدر)ی مەرجەعی شیعەكان.  موقتەدا سەردانی بارەگای بزوتنەوەی " أنصار الله اڵاوفیا‌و"ی كرد، كە لە نەجەف روبەڕووی هێرش بووەوە.  پاش چەند مانگێك لە ئارامییەكی رێژەیی، لەسەرەتای ئەم هەفتەیەوە، جارێكی تر ئاڵۆزییەكان بۆ چەند پارێزگایەكی عێراق گەڕایەوە، ئەمەش نیگەرانی دروستكرد سەبارەت بە ئەگەری گەڕانەوەی نائارامی ئەمنیی، كە بەردەوام بەهۆی ململانێ سیاسییەكانەوە سەرهەڵدەداتەوە.  ژمارەیەك كەس كە دروشمی پشتیوانییان بۆ موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدر دەوتەوە، هێرشیانكردە سەر بارەگاكانی حزبی دەعوەی ئیسلامی بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی، لە بەغدادو چەند شارێكی تر، گرتە ڤیدیۆییەكان دەریدەخەن هێرشبەرەكان هەندێك لە بارەگاكانیان سوتاندووە، هەندێك لە هێرشبەرەكانی تر كە زۆرینەیان دەمامكیان كردووە، تەنیا بەوە راوەستان بارەگاكان دابخەن‌و لەسەر دیوارەكان بنوسن "ئەم بارەگایە بە فەرمانی ئال سەدر داخراوە".  هەندێك كەسی تر لە گرتەكاندا دەردەكەون وێنەی نوری مالیكی دەسوتێنن‌و دروشمی پشتیوانی بۆ سەدر دەڵێنەوە.  نزار حەیدەر بەڕێوەبەری سەنتەری میدیایی عێراق لە واشنتۆن دەڵێ:" هۆكاری تەقینەوەی تەنگژەكە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، یەكێك لە كەسە دیارەكانی حزبەكەی مالیكی بە خراپە باسی سەدری دووەم (باوكی موقتەدا سەدر)ی كردووە".  نزار حەیدەر بە سایتی " الحرە "ی وتووە:" وەك دەزانین ئەم بابەتە هەستیارو مەترسیدارە، نەدەبوو هیچ كەسێك لەم بابەتە تێوەبگلێت چ جای یەكێك لە كەسە دیارەكانی حزبەكەی مالیكی". چی روویدا ؟ لە 15ی ئەم مانگە، حەسەن عەزاری سەركردەی رەوتی سەدر كە یەكێكە لە كەسە نزیكەكان لە موقتەدا سەدر، لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تیلیگرام نوسینێكی بڵاوكردەوە، تێیدا هێرشی كردەسەر ئەوانەی رەخنە لە مەرجەعی كۆچكردووە محەمەد سادق سەدری باوكی موقتەدا سەدر دەگرن.  عەزاری حزبی دەعوە‌و "هەندێك كەسی ئۆپۆزسیۆنی لە تاراوگە" تۆمەتبار كرد بەوەی، بانگەشەی ئەوە دەكەن مەرجەعی كۆچكردووە تاوەكو بەر لە رووخانی رژێم لە 2003دا پەیوەندی لەگەڵ حزبی بەعسدا هەبووە.  عەزاری داوایكرد، یاسایەك دەربچێت بۆ بەتاوانناساندنی "تۆمەتباركردنی سەید سەدر‌و سوكایەتیپێكردن‌و جنێودان بەو مەرجەعە".  نزار حەیدەر باس لەوە دەكات، پێدەچێت نوسینەكەی عەزاری پەیوەندی بەو گفتوگۆیانەوە هەبێت لە كە ئەپلیكەیشنی Club House بڵاوكراونەتەوەو تێیدا هەندێك كەس جنێویان بە سەدری باوك داوە.  هاوكات لەگەڵ نوسراوەكەی عەزاریدا، لەماوەی دوو رۆژدا هێرشكرایە سەر ژمارەیەك بارەگای حزبی. بەڵام حزبی دەعوە لە بەیاننامەیەكدا رەتیكردەوە هیچ سوكایەتیەك بە سەدر كرابێت، داوایكرد "بەڵگە" بخرێتەڕوو و بزانرێت كێیە جنێو و سوكایەتی كردووە، هێرشكردنی بۆسەر بارەگاكانی بە "بێ بەهانە لەڕووی یاسایی‌و شەرعی‌و سیاسی"یەوە ناوبرد.  لە بەیاننامەكەیدا حزبی دەعوە هۆشداری دەدات‌و دەڵێ" ئێمە دەتوانین پارێزگاری لە بارەگاكانمان بكەین‌و بەرگری لەخۆمان بكەین، بەڵام داوا لە هێزە ئەمنییەكانی حكومەت دەكەین بە بەرپرسیارێتی خۆیان هەستن".  هاوكات مالیكی لە بەیاننامەیەكدا كە نوسینگەكەی بڵاویكردەوە، هۆشداری دەدات لە" پیلانگێڕی دوژمنان‌و هەوڵەكان بۆ تێكەڵكردنی كارتەكان".  یەكێك لە نزیكەكانی سەدر، كە خاوەنی پەیجی "ساڵح عێراقی"یە‌و بەناوی رێبەری رەوتی سەدرەوە قسە دەكات، دانی بەوەدا نا هێرشەكان " شۆڕشێكی عاتفی خۆكرد بووە بۆ بەرگری لە مەرجەعیەتەكان" لەلایەن لایەنگرانی رەوتی سەدرەوە.  جەخت لەسەر دەركردنی یاسایەك دەكاتەوە بۆ رێگریكردن لە سوكایەتیكردن بە زانایانی ئاینیی، هەروەك هێرش دەكاتە سەر مالیكی‌و رەوتی " بشائر الخیر"ی سەربە مالیكی‌و بە " بشائر الشر" ناویان دەبات.  رۆژی دوو شەممە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات رایگەیاند، پرۆژەیاسایەك پێشكەش دەكات بۆ بەتاوانناساندنی دەستدرێژیكردن بۆسەر مەزارگە ئاینییەكان‌و پەرەستگاو مەرجەعیەتە ئاینییەكان، ئەمە لەپاڵ پرۆژەیاسایەكی تر بۆ قەدەغەكردنی پەلاماردانی بارەگای حزبەكان‌و چەند پرۆژەیاسایەكی تر لەنێویاندا یاسای قەدەغەكردنی هاوڕەگەزبازیی.  بنەڕەتی ناكۆكییەكە ناكۆكی نێوان مالیكی‌و سەدر نوێ نییە، لەماوەی نزیكەی دوو دەیەی رابردوودا، ئەم دوو كەسە هەندێك جار بە نهێنی‌و هەندێكی جاری تر بە ئاشكرا دوژمنایەتی یەكتریان كردووە.  دوای هەڵبژاردنەكەی ئۆكتۆبەری 2021، ناكۆكییەكان زیاتر بوون، بەتایبەتیش كاتێك رەوتی سەدر هەستی كرد مالیكی رۆڵێكی خراپی گێڕاوە لە گۆڕینی هاوكێشەی براوەو دۆڕاوی هەڵبژاردن‌و ئەمەش بە پەراوێزخستنی رەوتی سەدر وەكو براوەی هەڵبژاردن كۆتایی هات‌و رێگەی پێنەدرا كابینەی حكومەت دروستبكات.  ئەم دۆخە وایكردووە، كەسێكی وەكو نزار حەیدەر دۆخەكە وەكو ئاگری ژێر خۆڵەمێش پێناسە بكات، كە دەكرێت لە هەر ساتێكدا بە هەر هۆكارێك لە شەقامدا بتەقێتەوە.  رەوتی سەدر زۆرینەی كورسییەكانی لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا بەدەستهێنا، بەڵام نەیتوانی زۆرینە پێكبهێنێت‌و سەرۆك وەزیران كاندید بكات، ئەمەش دوای ئەوەی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە (مالیكی- عامری- عەبادی- خەزعەلی- فالح فەیاز- عەممار حەكیم) توانیان لەگەڵ لایەنە كوردی‌و سوننەكاندا بگەنە رێككەوتن بۆ پێكهێنانی حكومەت.  لە دەرەنجامی ئەمەدا، زیاتر لە 70 پەرلەمانتاری سەدر لە پەرلەمان كشانەوە، ئەمە وایكردووە هەندێك لە چاودێران پێشبینی ئەوە دەكەن بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانیش نەكات كە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت.   

(درەو):  نوێنەری باڵیۆزخانەی ڤاتیكان چووەتە لای سەرۆك كۆمارو وتویەتی وەكو باڵیۆزخانە كێشەمان لەگەڵ ئەو رێوشوێنە نییە كە گرتوتانەتەبەر، بەڵام ژمارەیەك قەشە لە ناوخۆو دەرەوەی عێراق‌و كوردستان نامەیەكیان بۆ سەرۆك كۆمار ناردووە‌و تێیدا دەڵێ" نە لەتیف بووی نە رەشید".  كاردانەوەكان دژی هەڵوەشاندنەوەی مەرسومی ژمارەی (147) لەلایەن لەتیف رەشیدی سەرۆك كۆماری عێراقەوە تا دێت توندتر دەبن، مەرسومێك كە ساڵی 2013 دەرچووە‌و تێیدا لویس ساكۆ وەكو پاتریاكی كلدانەكان لە عێراق‌و جیهان ناسراوە‌و دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی وەقفەكانی كلدانی لە عێراق پێدراوە.  ئەمڕۆ (چارلز لاوانگا) كاربەڕێكەری باڵۆزخانەی ڤاتیكان لە بەغداد سەردانی سەرۆكایەتی كۆماری كرد‌و لەتیف رەشیدی بینی. بەگوێرەی راگەیەندراوی سەرۆكایەتی كۆمار، لەم دیدارەدا نوێنەرەكەی باڵیۆزخانەی ڤاتیكان وتویەتی" ئێمە وەكو باڵیۆزخانە هیچ تێبینییەكمان لەبارەی رێوشوێنەكانی سەرۆكایەتی كۆمارەوە نییە".  سەرۆك كۆمار لە دیدارەكەدا، هەمان بەهانەكانی پێشتری لەبارەی كشاندنەوەی مەرسومی ژمارە (147) خستوەتەڕوو، رایگەیاندووە" كشاندنەوەی مەرسومەكە نابێتەهۆی دەستبردن بۆ دۆخی ئاینیی‌و یاسایی كاردیناڵ لویس ساكۆ، بەوپێیەی ئەو لەلایەن پاپاوە وەكو پاتریاكی كڵێسای كلدانی لە عێراق‌و  جیهان دانراوە".  "كشاندنەوەی مەرسومەكە بۆ راستكردنەوەی دۆخی دەستورییە، چونكە ئەو مەرسومە پێشتر بەبێ هیچ پاڵپشتییەكی دەستوری‌و یاسایی دەركراوەو سەرۆكی كڵێساكانی تریش داوای دەكەن" سەرۆك كۆمار وای بە نوێنەرەكەی ڤاتیكان وتووە.  مەرسومی ژمارە (147) لەسەردەمی سەرۆكایەتی مام جەلالدا دەرچووە، ئەم مەرسومە دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی وەقفی مەسیحییەكان دەدات بە لویس ساكۆ، ئێستا ناكۆكییەكە لەسەر بابەتی بەڕێوەبردنی وەقفەكانە، رەیان كلدانی سەرۆكی بزتنەوەی (بابلیۆن) كە هێزێكی سیاسی مەسیحییەكانە‌و لەچوارچێوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی شیعەدایە، دەیەوێت ئەم دەسەڵاتە لە لویس ساكۆ وەربگرێتەوە، ساكۆ لەمە توڕە بووە‌و سەرۆك كۆمار تۆمەتبار دەكات بەوەی لەبەرژەوەندی رەیان كلدانی بڕیارێكی هەڵوەشاندوەتەوە كە مام جەلال دەریكردووە. ئەم كێشەیە رەهەندی دەرەكیشی وەرگرتووە، ئەمڕۆ ژمارەیەك قەشە لەناوخۆو دەرەوەی عێراق پەیامێكیان بۆ لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق نارد، تێیدا دەڵێن:   •     ئەوەی كردت بۆ بەئامانجگرتنی مەرجەعیەتی كڵێسا كلدانییە باڵاكەمان لە عێراق‌و جیهان، هیچ نییە جگە لە سوكایەتیكردن بە گەلەكەمان‌و بەكەم سەیركردنی پیرۆزیی سیمبولەكانمان.  •     عەبدوللەتیف رەشید ئەی باوكی عێراق، بڕیارەكەت نە لەتیف بوو نەرەشید.  •     داواتان لێدەكەین بڕیارەكەتان بۆ كشاندنەوەی مەرسومی كۆماری لە پاتریاك لویس ساكۆ هەڵوەشێننەوە.. ئێمە پاشەكشێ ناكەین لە بەرگریكردن لە مافەكانی ساكۆ‌و رۆڵەكانی كڵێساكەمان‌و وەقفە تاڵانكراوەكەی.  •     پێمانوایە ئەم بڕیارە دراسەكراو نییە‌و نابەرپرسانەیە. •     ئەم بڕیارە رۆژ لەدوای رۆژ بەهۆی دەرەنجامەكانییەوە خراپتر دەبێت‌و رەنگە بتەقێتەوە‌و مەترسی دروستبوونی فیتنەی تائیفی لێبكەوێتەوە.  •     ئیتر بەسە ستەم لەدژی گەلی ئاشتیخوازی مەسیحی، بەسە ملكەچبوون لەبەردەم هاوپەیمانێتییە بێبەزەییەكان، كە وڵات‌و هاوڵاتی دەبنە قوربانی.  ئەوانەی ئیمزایان لەسەر ئەم پەیامە بۆ سەرۆك كۆمار كردووە بریتین لە:  -    قەشە تۆما میرم، ئورمیە- ئێران -    قەشە فرەنسیس قلابات، دیترۆیت- ئەمریكا  -    قەشە عەمانوێل شلیتا، كالیفۆرنیا- ئەمریكا -    قەشە رەمزی كەرمو، ئیستانبوڵ- توركیا -    قەشە سەبری ئەنار، ئیستانبوڵ- توركیا -    قەشە فیلیكس شابی، زاخۆ- كوردستان -    قەشە باسیلیۆس یلدو، بەغداد- عێراق -    قەشە میخائیل نەجیب میخائیل، موسڵ- عێراق بۆ خوێندنه‌وه‌ی زانیاری زیاتر له‌باره‌ی ئه‌م كێشه‌یه‌، كلیك له‌سه‌ر راپۆرتی په‌یوه‌ندیدار بكه‌ن:  لەتیف رەشید لە ململانێی (ساكۆ)‌و (رەیان كلدانی)دا

شیكاری: درەو 🔻 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق؛ 🔹 لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا؛ عێراق زیاتر لە (595 ملیۆن و 571 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 290 هەزار) بەرمیل. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو زیاتر لە (597 ملیۆن و 540 هەزار) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 302 هەزار) بەرمیل فرۆشتبوو. 🔹 لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (74.5) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە نیوەی یەکەمی ساڵی پار بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (102.7) دۆلار. 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا (44 ملیار و 471 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار بووە. لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشتبووە (61 ملیار و 486 ملیۆن و 330 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بڕی (17 ملیار و 114 ملیۆن و 524 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (28%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. یەکەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (1)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا بڕی (595 ملیۆن و 571 هەزار و 118) بەرمیل نەوتی لە بازاڕەکانی جیهان ساغکردووەتەوە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 290 هەزار و 746) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (ئایار)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (102 ملیۆن و 463 هەزار و 387) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 255 هەزار و 610) بەرمیل.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (74.54) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (نیسان) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە سەروو (78) دۆلار فرۆشراوە، بە درێژایی بە درێژایی هیچ یەک لەم شەش مانگە تێکڕای نرخی نەوت نەهاتووەتە خوار (71) دۆلارەوە. هەر بەپێی داتاکان کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (44 ملیار و 371 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار. مانگی (نیسان)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکراوەتەوەو گەیشتووە بە سەروو (7 ملیار و 699 ملیۆن) دۆلار، هیچ مانگێکی ساڵەکەش داهاتی نەوتی فرۆشراو دانەبەزیوە بۆ خوار (7 ملیار) دۆلار.   دووەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2022 بە گەڕانەوە بۆ ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (2)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2022)دا بڕی (597 ملیۆن و 540 هەزار و 781) بەرمیل نەوتی فرۆشتبوو، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 302 هەزار و 340) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (ئایار)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (102 ملیۆن و 303 هەزار و 20) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 286 هەزار و 78) بەرمیل نەوتی خاو.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لە شەش مانگی یەکەمی (2022)دا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (102.72) دۆلاری ئەمریکی فرۆشرابوو، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (حوزەیران) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە (112.21) دۆلار فرۆشراوە، نزمترین نرخێکیش نەوتی پێ فرۆشرابێت مانگی (کانونی دووەم) بووەو بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی تێدا دراوەتە (83.8) دۆلار. هەر بە گەڕانەوە بۆ داتاکانی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022)، کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (61 ملیار و 486 ملیۆن و 330 هەزار) دۆلار. مانگی (ئایار)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکرابوویەوەو گەیشتبووە (11 ملیار و 477 ملیۆن و 496 هەزار) دۆلار، کەمترین داهاتیش لە نیوەی یەکەمی (2022)دا لە مانگی (کانونی دووەم)دا بووەو بڕی (8 ملیار 322 ملیۆن و 679 هەزار) دۆلار داهاتی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بووە. سێیەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2023 بەراورد بە نیوەی یەکەمی 2022 وەک ئاماژەمان پێدا لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی (2023)دا؛ عێراق لە (595 ملیۆن و 571 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی (3 ملیۆن و 290 هەزار 746) بەرمیل. لە کاتێکدا لە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو (597 ملیۆن و 540 هەزار 781) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی لە (3 ملیۆن و 302 هەزار 340) بەرمیل فرۆشتبوو. بەم پێیەش بە تێکڕا لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ تەنها بڕی (ملیۆنێک و 969 هەزار و 663) بەرمیل بە ڕێژەی (0.3%) نەوتی هەناردەکراو کەمی کردووە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی (2022). (بۆ وردەکاری تێکڕای بڕی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (1))   هەرچی دەربارەی تێکڕای نرخی نەوتی خاوی عێراقە لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (74.5) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە نیوەی یەکەمی ساڵی پار بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (102.7) دۆلار. بەو واتایەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوت بڕی (28.17) دۆلار و بە ڕێژەی (27%) بەهاکەی لە دەستداوە. (بۆ وردەکاری تێکڕای نرخی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (2)).     بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە بازاڕەکانی جیهان، کاریگەری گەورەی لەسە داهاتی گشتی نەوتی عێراق جێهێشتووە، بە جۆرێک؛ کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە نیوەی یەکەمی (2023)دا (44 ملیار و 471 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار بووە. لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) گەیشتبووە (61 ملیار و 486 ملیۆن و 330 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بڕی (17 ملیار و 114 ملیۆن و 524 هەزار) دۆلار و بە ڕێژەی (28%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. (بۆ وردەکاری داهاتی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (3)).   سەرچاوەکان؛ ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە شەش مانگی یەکەمی ساڵی 2022، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛  

(درەو): دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵای سەرۆك وەزیرانی عێراق، كارپێكردنی ژمارەیەك ماددەو بڕگەی بودجەی راگرت كە پەیوەندیدارن بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران‌و خانەنشینان‌و تەرخانكردنی پارە بۆ پارێزگاكان، ئەم راگرتنە تا یەكلابوونەوەی ئەنجامی سكاڵاكان، بەردەوام دەبێت.  مادده‌كان چین ؟ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق فەرمانی سالاری "ولائی" لەبارەی ژمارەیەك لە ماددەكانی یاسای بودجەی عێراق دەركرد. بەگوێرەی ئەم فەرمانە، هەموو ئەو ماددانەی بودجە كە سكاڵای یاساییان لەسەرە، كارپێكردنیان رادەگیرێت تا ئەوكاتەی سكاڵاكان یەكلایی دەكرێنەوە. رۆژی 3ی ئەم مانگە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق سكاڵای لەسەر (12) ماددەی یاسای بودجە لە دادگا تۆماركرد، بەوپێیەی پەرلەمان بەپێچەوانەی دەستورەوە دەستكاری ئەو ماددانەی كردووە.  ئەو ماددانەی كە دادگای فیدراڵی فەرمانی سالاری بۆ دەركردوون‌و جێبەجێكردنی راگرتوون بریتین لە: •    ماددەی (28/چوارەم: ا-ب): ئەم مادەیە وەكو ئەوەی لە یاسای بودجەدا هاتووە، وەزارەتی دارایی عێراق پابەند دەكات بەوەی رێژەی (یەك لە هەزار)ی موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت (جگە لە وەزارەتی ناوخۆ) ببڕێت‌و بیخاتە (سندوقی شەهیدان)ەوە‌و بەگوێرەی یاسای دەزگای شەهیدان بۆ ئەو كەسانەی خەرج بكات كە ئەو یاسایە دەیانگرێتەوە، بەهەمان شێوە رێژەی (یەك لە هەزار)ی موچەی خانەنشینی بۆ ئەم مەبەستە ببڕدرێت. سەرۆك وەزیرانی عێراق لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر ئەم دوو بڕگەی یاسای بودجە تۆماركردووە‌و دەڵێ" ئەمە پێچەوانەی سیاسەتی دەوڵەتە كە دەیەوێت قورسایی لەسەر شانی فەرمانبەران‌و خانەنشینان كەمبكاتەوە، سەرباری ئەمە یاسای شەهیدانی پۆلیس سەرچاوەی دارایی بۆ سندوقەكە دیاری كردووە، هەروەك رێژەی لێبڕینەكەش لە موچەی فەرمانبەران وەكو ئەوەی لە یاسای بودجەدا هاتووە ناڕوونە‌و نازانرێت لە موچەو دەرماڵە پێكەوە دەبڕدرێت ؟ ئایا مانگانەیە یان ساڵانە". •    ماددەی (57/ یەكەم-ج): ئەم ماددەیە كە دادگای فیدراڵی كارپێكردنی راگرتووە باس لە دروستكردنی سندوقێك دەكات بۆ وەزارەتی ناوخۆ بەناوی "سندوقی پەرەپێدان‌و پاڵپشتی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ"، ئەم ماددەی بودجە چەند سەرچاوەیەكی دیاریكردووە بۆ پارەداركردنی سندوقەكە، یەكێك لە سەرچاوەكان بریتییە لە لێبڕینی رێژەی (یەك لە هەزار)ی موچەی كارمەندانی وەزارەتی ناوخۆیە (بە مەدەنی‌و سەربازییەوە) بەجۆرێك ئەم لێبڕینە بڕەكەی لە (هەزار دینار بۆ هەر كارمەندێك) زیاتر نەبێت. •    ماددەی (65/دووەم)، كاركردن بەم بڕگەی یاسای بودجە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە راگیراوە تا ئەوكاتەی سكاڵاكەی سەرۆك وەزیران یەكلادەبێتەوە، ئەم بڕگەیە دەڵێ" ئەنجومەنی زانكۆكان دەتوانن گرێبەستی هاوبەشیی لەگەڵ كەرتی تایبەتدا بكەن لەبواری دروستكردنی نەخۆشخانەی فێركاری‌و تاقیگە‌و كارگەی زانستی‌و وەبەرهێنانی كشتوكاڵی‌و ئاژەڵی. سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا، دژی ئەم بڕگەیە، دەڵێ ئەمە دەستوەردانە لە كاری دەسەڵاتی جێبەجێكردن، بەدیاریكراویش ئەنجومەنی وەزیران كە بەرپرسە لە پلان‌و جێبەجێكردنی سیاسەتی گشتیی دەوڵەت، راكێشانی كەرتی تایبەت بۆ دروستكردنی نەخۆشخانەی فێركاری‌و كارگەی زانستی دەكرێت كاردانەوەی نەرێنی لەسەر ئەم كەرتە هەبێت، چونكە كەرتی تایبەت مەحكومە بە بنەمای قازانج‌و زەرەرەوە.  •    ماددەی (70/ دووەم)، ئەم ماددەیە كە دادگای فیدراڵی كارپێكردنی راگرتووە باس لە دابینكردنی پارە دەكات لەلایەن وەزارەتی داراییەوە  بۆ پرۆژە تەواوبووەكانی لە پارێزگاكان لەچوارچێوەی پلانی گەشەپێدانی هەرێمەكان لەماوەی (1/1/2023) بۆ (1/6/2023)‌و ئەم پارانەش وەكو تەرخانكراوی زیادە بۆ پارێزگاكان ئەژمار بكرێت.  سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا دەڵێ پەرلەمان بەبێ گەڕانەوە بۆ حكومەت ئەم بڕگەی زیادكردووەو بەپێی دەستور بۆی نییە، چونكە ئەم بڕگەیە لێكەوتی دارایی لەسەر حكومەت بەجێدەهێڵێت، سەرباری ئەمە حكومەت تێبینی لەسەر ئەو میكانیزمە هەیە كە پەرلەمان بۆ پارەداركردن لەم بوارەدا پشتی پێبەستووە، دەڵێ پێوەری حكومەت لەم بوارەدا بریتییە لە خەرجكردنی پارە بۆ ئەو پرۆژانەی كە زۆرترین بەشیان تەواوكراوە.  •    ماددەی (71)، دادگای فیدراڵی كاركردنی بەم ماددەیەش راگرتووە كە باس لە دەبێت حكومەت تاوەكو رۆژی (30/11/2023) كۆتایی بهێنێت بە بەڕێوەبردنی هەموو فەرمانگەكانی دەوڵەت بەشێوەی وەكالەت، ئەگەر لەدوای ئەو رێكەوتەوە ئەم كارە نەكرا، هەموو تەرخانكراوی دارایی‌و دەسەڵاتی ئیداری لەو فەرمانگانە وەربگیرێنەوە كە بەشێوەی وەكالەت بەڕێوەدەبرێن. سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا دژی ئەم ماددەیە، دەڵێ ئەمە دەستوەردانی پەرلەمانە لە كاروباری دەسەڵاتی جێبەجێكردن‌و پێچەوانەی بنەمای جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكانە لە یەكتر‌و ئەم بابەتە بەتەواوتی پەیوەندی بە دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە هەیە نەك دەسەڵاتی یاسادانان.  •    ماددەی (75)، ئەم ماددەی بودجە كە دادگای فیدراڵی كارپێكردنی راگرتووە دەڵێ" سەبارەت بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران ژمارە 315ی ساڵی 2019 تایبەت بە وەزارەت‌و ئەو لایەنانەی بە وەزارەتەوە نەبەستراون، لەبری رۆژی 31/12/2019 پشت بە 2/10/2019 دەبەسترێت".  سەرۆك وەزیران لە سكاڵاكەیدا دەڵێ گۆڕینی ئەو رێكەوتە خۆلادانە لە پرۆژەی حكومەت بۆ راگرتنی گرێبەست‌و دامەزراندن، ئەگەر پشتی پێ ببەسترێت خەرجی گشتی زیاد دەكات‌و بارگرانی دارایی دروست دەبێت.   كوردو سكاڵاكەی سودانی سكاڵاكەی سودانی لەبارەی یاسای بودجەوە، هیچ یەكێك لەو ماددانە لەخۆناگرێت كە پەیوەستن بە هەرێمی كوردستانەوە (واتا ماددەكانی 11و 12و 13)، ئەمە لەكاتێكدایە حكومەتی هەرێم دەڵێ پەرلەمان دەستكاری رێككەوتنی نێوان هەرێم‌و بەغدادی كردووە تایبەت بە موچە‌و نەوت. بەگوێرەی دەستوری عێراق، دوای ناردنی پرۆژە یاسای بودجە لە حكومەتەوە بۆ پەرلەمان، پەرلەمان جگە لە گواستنەوە‌و كەمكردنەوە، دەسەڵاتی ئەوەی نییە هیچ گۆڕانكارییەك لە دەقەكانی حكومەتدا بكات، سودانی لەسەر ئەم بنەما دەستورییە سكاڵای لەسەر یاسای بودجە تۆماركردووە.  دادگای فیدراڵیش بۆ ئەوەی هیچ بارگرانییەك لەسەر فەرمانبەران‌و حكومەت دروست نەبێت، بەر لەوەی یاسای بودجە لەم مانگەوە بكەوێتە بواری جێبەجێكردنی، بەم بڕیارە وەلائییە كاركردنی بە ژمارەیەك لەو ماددە‌و بڕگانە راگرت كە سەرۆك وەزیران سكاڵای لەسەر تۆماركردوون، تا ئەوكاتەی سكاڵاكە یەكلایی دەبێتەوە.   

(درەو):  كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق لەنیوەی یەكەمی ئەمساڵدا 86 بیری نەوتی لێداوە‌و چاكسازی تێدا كردوون.  ئەندازیار خالید حەمزە عەباس بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای هەڵكەندنی عێراق رایگەیاند، لەنیوەی یەكەمی ئەمساڵدا، تیمە هونەری‌و ئەندازیارییەكانی كۆمپانیاكەیان توانیویانە 34 بیری نەوت هەڵبكەنن‌و كاری چاككردن لە 52 بیری تردا ئەنجام بدەن.  ئاماژە بەوە دەكات، ئەو كارانەی كە 10 پرۆژەدا بۆ سودی كۆمپانیا نیشتمانییەكانی دەرهێنانی نەوت‌و كۆمپانیا بیانییە كاركەرەكان لە عێراق لە قۆناغی  تەواوبووندان، دابەشبوون بەسەر كێڵگەكانی باكورو ناوەڕاست‌و باشوری عێراق. بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە دەڵێ:" كۆمپانیاكەمان كاری هەڵكەندنی بیری نەوتی (MJ -152)ی بە قوڵایی (3079) مەتر تەواوكردووە، ئەمەش لەچوارچێوەی گرێبەستێكدا لەگەڵ كۆمپانیای نەوتی بەسرە بۆ هەڵكەندنی 43 بیر لە كێڵگەی مەجنون بە هاوكاری لەگەڵ كۆمپانیای (Halliburton) بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری نەوتیی".  باسلەوە دەكات، پرۆسەی هەڵكەندنی بیرەكان لەرێگەی نوێترین ئامێری هەڵكەندەوە ئەنجام دەدرێن كە ئامێری (IDC - 56)ە‌و تواناكەی (2000) ئەسپە.