(كورد دناڤبه‌را دین و نه‌ته‌وێ دا ما بێ ده‌وله‌ت) سەید ئەكرەم دڤی بابه‌تی دا مه‌ره‌ما مه ئالاڤ و بنه‌مایكێن ده‌ولتداریێ نینه، به‌لكی مه‌ره‌ما مه تێگه‌هشتن و رامان و هزروبیرێن ده‌وله‌تداریێنه، له‌ومانێ ناخازیتن، ئه‌م به‌حسا ده‌وله‌تێ بكه‌ین، وه‌كی پێكهاتن و وه‌كی په‌یكه‌ریه‌ت، ئه‌م دزانین گه‌لێ كوردی، گه‌له‌كێ كه‌ڤنار و ره‌سه‌نێ روژهه‌لاتا ناڤینه، وه‌لاتێ مه میزوبوتامیایه و دبێژنێ كوردستان، ناڤێ میزوبوتامیا، ناڤه‌كێ كه‌ڤنارێ دێروكی و شارستانیه، لێ كوردستان نه‌زور ژ مێژدایه(هزار سالیه)، به‌لكی ئه‌ڤ ناڤه ل سه‌رده‌مێ سه‌لجوقیان هاتیه ناڤ كرن، ئوستانی(كوردستان) ویلایه‌ته‌كه یان پارێزگه‌هه‌كه ل روژهه‌لاتا كوردستان و ئوستانه‌كا جمهوری ئیسلامی ئیرانیه، واته ژ كه‌ڤن دا بتنێ دگوته ڤێ ئوستانێ كوردستان، بابه‌تێ مه نه دیار كرنا راستیه‌كا دێروكێیه، له‌ومانێ، ئه‌م به‌حسا دێروكا كوردستانێ ناكه‌ین، دیسان ناڤێ كورد ژی نه ناڤلێنانه‌كا كه‌ڤناره! دیسان ئه‌ڤ ناڤلێنانه ژی ژلایێ داگیركه‌رێن كورد و كوردستان ڤه هاتیه داناندن و ناڤ كرن و مه‌ره‌مێن وان ژی دره‌وا و دروست نه‌بوون، بڤی ناڤی واته(كورد و كوردستان)، نه‌ژادێ مه یان وه‌لاتێ مه بهێتن پاراستن و ئه‌م بخوسه‌ری و ل گوره‌ی، تێگه‌هێن خوه یێن نه‌ته‌وایه‌تی و نیشتیمان په‌روه‌ری بژین و مه‌زن ببین، ببینه خودان قه‌واره‌یه‌كێ تایبه‌تی بخوڤه،(ناڤێ كوردستان ژ ناڤێ كورد هاتیه، واته وارێ كوردا، لێ په‌یڤا كورد گه‌له‌ك رامان و شروڤه‌كاری هه‌نه و ناخازیتن ئه‌م بچینه سه‌ر وان ناڤ و ده‌ربرینان، چونكی بابه‌ت دێ زور درێژ بیتن، لێ په‌یڤا كورد وه‌كی سڤكاتیه‌ك و ناڤكرنه‌كا ناشرین دوژمن و داگیر كه‌رێن كوردستانێ بكار ئینایه، نه‌خاسم نڤێسه‌رودێروكاڤان(مه‌سعودی و یێن وه‌كی وی)، ژبه‌ر وێ ئه‌م كورد، سه‌ر ژ نوی پێتڤینه ناڤ و ناڤه‌روك و شروڤه‌كارییا كورد و كوردستان، سه‌ر ژنوی راڤه بكه‌ین و رزگار بكه‌ین ژ مێژیێ داگیركاری و ته‌عریب و ته‌تریك و ته‌فریس كرنێ...چونكی ڤان زالم و داگیر كه‌رێن غه‌دار، نه‌بتنێ ئاخ و نفشێ مه، داگیر و وێران كرینه، به‌لكی ناڤ و ناسنامه و كه‌سایه‌تیا مه ژی، بهوشداریه‌كا نه‌مه‌رد و ژه‌نگی كرێت و شێواندیه...)، له‌ومانێ یاباشه ئه‌م ڤان دوو په‌یڤێن ژێك نه‌دابراو، باشترێ بخوینین و باشترێ شروڤه‌كار یێن رامانی و تێگه‌هی بو بكه‌ین. ل ڤێره یا گرنگه ئه‌م كورد، هنده‌ك په‌یڤان وه‌كی( نیشتیمان، نه‌ته‌وه، دین، مه‌زهه‌ب و تێگه‌هێن هزر و بیری...)خاندنه‌كا باش یا دێروكی، شارستانی، زمانه‌وانی، بتێگه‌هێن، هه‌می ئالیڤه شروڤه بكه‌ین و بئاوایه‌كێ سه‌ر راستكری، دانینه به‌ر ده‌ستێ خانده‌ڤان و خه‌لكێ وه‌لاتێ خوه، چونكی شێل و بێل و ته‌ڤلهه‌ڤیه‌كا زورا هه‌ی و یافه‌ره بهێن روهن و ئاشكرا كرن: دڤی بابه‌تی دا، دێ چه‌ند خاله‌كا ل گوره‌ی تێگه‌هشتنا خوه، بو خانده‌ڤانێ خوه‌یێ گراڤی رون و ئاشكرا كه‌ین، بوێ مه‌ره‌مێ ده‌رگه‌هه‌كی ڤه‌كه‌ین، بو پسپور و كه‌سایه‌تیێن شاره‌زا و تایبه‌تمه‌ند، بوێ هیڤیێ ئه‌و ژی، ل گوره‌ی پسپوری و زانستا خوه‌یا تایبه‌تی خادن و شروڤه‌كاریێن پێویست بومه‌بده‌ن، بو خانده‌ڤان و خه‌لكێ خه‌مخورێ وه‌لاتێ، چونكی باوه‌ریا مه ئه‌وه، ئه‌ڤ خاله زور گرنگن و پێویسته‌ژی خه‌مخورێن نیشتیمان په‌روه‌ر و خوه‌دی دوزا خوه‌یا مروڤایه‌تی بهێنه مه‌یدانێ و ئه‌وا دهێتن خواستن بو گه‌ل و وه‌لاتیێن مه، بده‌نه دیار و به‌رچاڤ گرتن،(جاره‌ك دی ژی داخازیا لێبورینێ دكه‌م، ئه‌گه‌ر بئه‌گه‌را نه‌شاره‌زاییا من شاشیك من كربیتن، چونكی ئه‌ز نه‌یێ شاره‌زا مه لێ من دڤێتن یێن شاره‌زا و پسپور بێنه مه‌یدانێ و شروژه‌كاری و روهونكاریێن پێویست بده‌ن...):- كورد و كوردستان و نه‌ته‌وه و نیشتیمان دوزا نه‌ته‌وایه‌تی، نه‌دوزه‌كا كه‌ڤنه، به‌لكی لڤێ سه‌دسالێ و نه‌خاسم پشتی ئینتدابا به‌ریتانی ده‌ست بسه‌ر دونیایێ و بنه‌خاسمه‌یی روژهه‌لاتا ناڤیندا گرتی، دوز و كێشه‌یا نه‌ته‌وه‌یی وه‌كی ئالاڤه‌ك بكارئینا بو په‌رت و به‌لاڤ كرنا گه‌ل و دیانه‌تێن مه‌زن، بنه‌خاسمه‌یی ژی دوزا نه‌ته‌وه‌یی هاته بكار ئیناندن هه‌مبه‌ری ئیمپراتوره‌تێن ئیسلامی( ئیمپراتوریه‌تا عوسمانلی – شاهنشینا ئیرانی ، عوسمانیێن سونه مه‌زهه‌ب – شاهنشینا شیعه مه‌زهه‌ب)، ئیمپراتوریه‌تا به‌ریتانی یاریه‌كا جووت لایه‌ن دگه‌ل ئیداره‌دانا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ كر، دوزا دینی بكار ئینا بولاواز كرنا دوزا نه‌ته‌وه‌یه - دوزا نه‌ته‌وه‌یی دیسان بكارئیناند بو لاوازكرنا دوزا دینی، هه‌تا ل سه‌ر ده‌مێ حوكمداریا ده‌وله‌تا ئه‌یوبیا كوردی(صلاحدین الایوبی) و (كه‌ریمخانێ زه‌ند) دوزا نه‌ته‌وه‌یی ل جه‌م وان دوزه‌كا لاوازبو، یان ژی نه‌بو! چونكی ل وی ده‌می دوزا ده‌وله‌تداریی گرێدای دوزا دینی بویه، واته صه‌لاحدین ئه‌یوبی ئارمانجا وی دروست كرنا ده‌وله‌تا ئیسلامیا سونی(عه‌ره‌بی) بویه، كه‌ریمخانی ژی مه‌ره‌ما وی دروستكرنا شاهنشاهییا ئیسلامییا شیعه(فارسی) مه‌زهه‌ب بویه، واته به‌ریا ڤێ سه‌دسالێ حاكمداری یان ده‌وله‌تداری یا نه‌ته‌وه‌یی یان نه‌بویه و یان ژی زور لاواز بویه و ره‌نگه‌كێ دیێ ئالاڤ و بنه‌مایكان بخوه‌ڤه گرتبوون. گه‌لێ كوردی و یان ژی گه‌لێن كوردستان، وه‌كی ره‌گه‌ز زور كه‌ڤناره، ریهوریشه‌یێن گه‌لێ مه، ڤه‌دگه‌رهن بو به‌ریا(6000پ.ز)، ئیمپراتوریه‌تا سومه‌ری، وه‌كی ده‌ستوداره‌كێ ئیداری و ده‌وله‌تداری زور كه‌ڤنه و خودانێ خوه شارستانیه‌ته‌كا كه‌ڤناره، نه‌خاسم بو داچاندنا به‌رهه‌مێ كشتوكالی و ئاڤه‌دانیا بینا سازی، هه‌ردیسانێ خودانێ خوه نڤێسین و رێكێن توماركرنا دێروكی بویه(نه‌خاسم نڤێسینا مسماری)، هه‌ردیسانێ ئیمپراتوریه‌تا ئه‌كه‌دی، ئوراتوو، ئاشوری، بابلی، میدی، هیتی...ئه‌ڤ ده‌وله‌ت و ئیمپراتوریه‌تێن هه‌نێ، ئه‌و گه‌ل و نه‌ته‌وه‌نه یێن روبیشته و نه‌ژادێ گه‌لێن نوكه، یێن كوردستانێ بو بویه هێڤێن، نه‌خاسم گه‌لێ كوردی، ئه‌و گه‌له‌یه یێ روبیشتا خوه ژڤان گه‌لا و ژ ڤی سه‌رچاوه‌یی وه‌رگرتی...یان بره‌نگه‌كێ دی، ئه‌و گه‌لێن ل دێروكا كه‌ڤندا، ئیمپراتوریه‌ت و ده‌وله‌ت ل روژهه‌لاتا ناڤین(میزوبوتامیا – كوردستانا نوكه)، سه‌رچاوه و نه‌ژادێ خوه وه‌رگرتیه ژ گه‌لێن كه‌ڤنارێن وه‌كی، سومه‌ری، گوتی،هوری، عیلامی، بابلی، ئوراتوو، هیتی، كاشی، لولو، كاردوخی..ئارامی، ئه‌رمه‌نی...واته گه‌لێ مه‌یێ نوكه ل كوردستانێ ( كورد، ئاشوری، ئه‌رمه‌نی، كلدانی،ئازدایی...)سه‌روكانیا خوه‌یا نه‌ته‌وه‌یی ژڤان گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یان وه‌ردگرن. (( ل هه‌رێما مه پێنج ئیمپراتوریه‌تێن مه‌زن و خودان هێز و شارستانیه‌ت هه‌بوینه، سومه‌ری، ئه‌كه‌دی، بابلی، ئاشوری، میدی...هه‌رچارێن ئێكێ ڤه‌بریاینه، لێ میدی یا خو دچیاندا ڤه‌شارت و كورد ژێ بوون...واته چیا ئه‌و پاراستن)) هه‌ردیسانێ ئه‌گه‌ر ئه‌م، وه‌لاتێ خوه ب به‌رێخوه‌دانه‌كا دینی، چاڤخشاندنێ لێ بكه‌ین، دیسان دێ بینن، وه‌لاتێ مه سه‌روكانیا دیانه‌تان بویه، بگه‌ره ژ وان دیانه‌تێن په‌رستنا بویه‌رێن سروشتی كرین( په‌رستنا صه‌نه‌ما، ئاژه‌لا، دار و به‌را...یان دیانه‌تێن دی یێن كه‌ڤن وه‌كی دیانه‌تا(ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر= ئیسلام، میته‌رانی، توته‌می، زه‌ره‌ده‌شتی(به‌هینی)، مانی، مازدایی، خورشیدی، صائیبێن مه‌ندائی، ئێزدیاتی(ئه‌زدایی)....ئه‌ڤێن هه‌نێ ئه‌و گه‌ل و دیانه‌تێن كه‌ڤنن، یێن(3700 سالا تاكو بونا عیسی المسیخ)، ئه‌ڤاهه‌نێ وێ بومه دده‌تن دیار كرن، ل وه‌لاتێ مه(دولا میزوبوتامیا)، ل زه‌مانێ زور كه‌ڤن، چه‌ندایه‌تیا دینی و نه‌ته‌وه‌یی(مه‌ره‌م ره‌گه‌زی) ل وه‌لاتێ مه هه‌بویه، ئه‌ڤ دیانه‌تێن كه‌ڤن ژی و بنه‌خاسمه‌یی دیانه‌تا(ئیبراهیمی، زه‌ره‌ده‌شتی، ئێزدایی...) دیانه‌تێن تاكپه‌رستی و ئاشتیخوازی و بهه‌ڤراژیاری، پێشكه‌ڤتیێن ده‌م و چاخێن خوه‌بوینه...دخوه‌زایێ خوه‌دا بوینه. ل ڤێره ئه‌م دكارین بێژین روژهه‌لاتا ناڤین و نه‌خاسم وه‌لاتێ مه، نه‌بتنێ بسه‌رچاوه و سامانێن خوه‌یێن خوه‌زایی(سه‌رئه‌ردی و بن ئه‌ردی) زه‌نگین بوینه، به‌لكی بنه‌ته‌وه و ئول و هزروبیر و رامانێن خوه‌ژی زه‌نگین بوینه...دبیتن ئه‌ڤه‌ژی ئه‌و سه‌روكانی بیتن یا وه‌ل گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یێن دونیایێ كری، هه‌رده‌م ته‌ماعا وان دئاخ و ملله‌تێ مه‌دا هه‌بیتن و هوسانێن رێكێن داگیر كاریێ و تالانكاریێ ل سه‌ر گه‌ل و وه‌لاتێ مه دابنه مه‌شاندن و برێڤه‌برن...! (( هه‌بونا چه‌ندایه‌تا دین و نه‌ته و مه‌زهه‌بان ل وه‌لاتێ مه چ ل كه‌ڤندا، یان ژی ل رۆژا نوكه‌دا، بویه كانیه‌كا زه‌لالا هزروبیرێن هه‌می ره‌نگ و هه‌می جور، واته پێكڤه‌ژیان و پێشداچونێن هزروبیران بوینه ئاڤزه‌ه و جوك و روبار...)) راسته ناوچه‌یا روژهه‌لاتا ناڤین، هه‌رده‌م لبن هێرشێن داگیر كاریێ و شه‌رو شورێن كوشتن و تالانكرنێ دابویه...لێ یا فه‌ره ئه‌م وێ ژی بزانین، گه‌لێ مه‌یێ كوردی(مه‌ره‌م بابكالكێن مه)، ژ هه‌ر گه‌ل و نه‌ته‌وه و دینێن دی ئاشتی خواز و مروڤ دوست بویه، ئالاڤێ پێكڤه‌ژیان و ئیداره‌دانا وان دئاسته‌كێ هه‌ری بلند و پێشكه‌ڤتی ترێ بویه، نه‌خاسم ئه‌گه‌ر ئه‌م شارستانیه‌تا ده‌وله‌تێن شارا ل سه‌رده‌مێ سومه‌ری، ئوراتوو، خالتی،ئیلامی، كاردوخی، میدی، ماد....دا بخوینین و بده‌ینه خویا كرن، هه‌تا پشتی داگیركاریا ئیسلاما(عه‌ره‌بی، توركی، فارسی..) ژی و بنه‌خاسمه‌یه ل سه‌ر ده‌مێ(صلاح الدن ئه‌یوبی و كه‌ریم خانێ زه‌ند، میرگه‌ها بابان...ده‌ستهه‌لات ل سه‌ر بنگه‌هه‌كێ ره‌نگ دیموكراسی فدرالی هاتبویه دامه‌زراندن و په‌یاده كرن، لێ باوه‌ریا من ئه‌وه ئه‌گه‌ر كورد خاندنه‌كا خومالی و سه‌رژنوی ل دێروك و شارستانیه‌تا خوه بكه‌تن، نه‌خاسم ل سه‌ربنیاتێ شوینه‌وارناسی و ل گوره‌ی ئه‌و ڤه‌كولینێن زانسی یێن مه‌یدانی...باوه‌ریا من ئه‌وه، ژبلی كورد خودانێن ڤێ ئاخێنه و كوچه‌ر نینن...به‌لكی روینشتیێن ئه‌سلینه، كورد وه‌كی دین و نه‌ته و وه‌كی ئالاڤ و رێڤه‌به‌ری، ساخله‌مترین و هه‌ری ل پێشترینێ گه‌لێن ده‌ڤه‌رێ و دونیایێیه، ئه‌ڤ ره‌سه‌نی و شاره‌زایی و ئه‌صلاله‌تا وان ئه‌گه‌ره‌كێ هه‌ری مه‌زن بویه، ل ده‌مێ توشی داگیر كرنێ بوین...نه‌هه‌ر ئاخ و خه‌لكێ مه هاتیه داگیر كرن و كه‌ڤتیه ناڤا زولمێ...به‌لكی شارستانیه‌ت و دێروك و كلتور و كه‌دوار و كه‌سایه‌تی و مروڤاتیا مه‌ژی بره‌نگێ وه‌حشه‌گه‌ری كه‌ڤتیه بن هێرشێن نه‌یار و داگیر كه‌ران، هه‌میان ئه‌و بزاڤ كریه خوه‌زایی و هه‌ر تشتێ مه هه‌ی بدورندایه‌تی ترین شێوه بشێون و چونه بكه‌ن...ناڤ و ناڤ لێنانێن كرێت و نه‌شرین ل گه‌ل و دیانه‌ت و رێوره‌سمێن مه كرینه، هندا گوتیه كورد روبیشتا گناوه‌رانه یان ژبه‌رێ ئه‌جنانه، یان مروڤێن كویڤینه، یان عه‌ره‌بێن باكورینه، یان توركێن چیایینه، یان مه‌ردومێ فارسینه....ئه‌وا راستی ژی بیتن، هیچ تشته‌ك ژ ڤان راستیا وێ نینه، به‌لكی كورد نه‌ژاد سومه‌رینه، ئه‌كادینه، ئوراتویینه، دئه‌صلینه و خوجهێن ڤی واری و پێشكه‌ڤتینه...ئه‌ڤا نوكه ژی هه‌ی ئاتافه‌كه ل سه‌ر گه‌لێ مه و ئه‌ڤ ئاتافه، وه‌كی هه‌ر ئاتافه‌كا دی یا داگیركاری و نه‌یارتیا گه‌لێن داگیر كه‌رێن كورد و كوردستانیانه...! ل ڤێره پرسه‌كا ره‌واهه‌یه و دبیتن یا دلئێش بیتن، لێ راستیه‌كه و یافه‌ره بهێتن گووت، په‌یڤا(كورد) ناڤلێنانه‌كا نویه، دبیتن ژی ئه‌ڤ په‌یڤه دوژمنان، بو نه‌ڤیانا گه‌لێ مه ل سه‌ر مه‌داناندبیتن، وه‌كی سڤكاتیه‌ك، چونه‌كرنه‌ك، ناڤ و ناڤ توره‌كرنه‌ك ل گه‌لێ مه هاتبیتن كرن(جاره‌ك دی دبێژم ئه‌ز ده‌رحه‌قێ پرسێ ده‌رناهێم و دێ بو شاره‌زا و پسپوران بجه هێلم و دخازم لمن نه‌گرن...)، لێ تشتێ هه‌ری گرنگ ل ده‌ڤ من بێتن گوتن، ئه‌وه ل ڤێ دوماهیكێ...لڤێره یان ل وێراهه‌نێ ڤبه‌ر گوهێن مه دكه‌ڤیتن و هنده‌ك پێكهاته‌یێ گه‌لێ مه، نه‌خاسم گه‌لێ مه‌یێ(ئیزدی ، فه‌یلی، شه‌به‌ك، لور و كه‌لهور و پێكهاته‌یێ دی...)، دبێژن ئه‌م نه‌كوردین( به‌رمبه‌ری وێ هنده‌ك خه‌لكێ مه توره‌دبن و نه‌رازیبونا خو دده‌ن دیار كرن...)، ل ڤێره من بتنێ دالهیه‌ك هه‌یه و دخزم بگه‌هینم و ببێژم...گه‌لی خه‌لكێ مه‌یێ هێژا، نه‌یارێن مه زولم و زورداریا وان هند مه‌زن و زێده‌یه...هه‌ر تشتێ مه خراب كریه و گوماناوی كریه و به‌روڤاژی ژی كریه...بویه بریار دان ل سه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌كا هوسان زور قورس و گرانه، بلا ره‌خنه و گرانیێن ل سه‌ر ملله‌تێ خوه دووقاتی و سێ قاتی نه‌كه‌ین...هه‌م بلا ده‌ربرینا خوه ژی بكه‌ن، هه‌مبلا ره‌خنه ژی هه‌بیتن...لێ ناتوره‌یی و دوژمنكاریا مه بو ئێك، ته‌خوین كرن و ناشرین كرنا بلا ئه‌م ل ئێك دوو نه‌كه‌ین...برینا مه‌یا كویره وبێ ده‌رمانه و چاره سه‌ریه‌كا دومدرێژ پێویسته، له‌ومانێ دلێ مه بلا یێ فرهه‌بیتن و ببیتن ده‌ریا وانێ، هزروبیرێن مه بلا زه‌لال و ڤه‌كری بن و هه‌رده‌م بگه‌شبینی ته‌ماشایی ئێك دوو بكه‌ین...ره‌خنه‌یێن مه‌ژی، رونهكرنێن مه‌ژی، ده‌ربرین و هه‌تا كو شه‌رێن مه ژی بلا بو ئێكه‌تی و ئێك گرتنا مه‌بن، بلا بو لهه‌ڤهاتن و پێكهاتنا مه‌بن...هه‌می دونیا، هه‌می ده‌ردورێن مه ئه‌گه‌ر دوژمن بن، بلا ئه‌م دگه‌لكدا، دوست بین، ئه‌م ئێك دوو همبێز بكه‌ین و ده‌ست و ملل و هزروبیرێن خو تێكبالینین و ئێك و دووبه‌رنه‌ده‌ین....ئه‌و ده‌نگێن لڤێره‌و وێراهه‌نێ ژی، ئینكارا كوردبونا خوه دكه‌ن، برێز وه‌رگرین و بو هه‌مبێزا خوه بره‌نگه‌كێ ئارام و ل سه‌ر خو راكێشین...راسته ناڤ گرنگه، لێ ناڤه‌روك، ئه‌خلاق، بونا مه‌یا ناڤه‌كی بمن وه‌ره كاكله و ده‌رمانێ ئێش و ژانێن مه‌یه. (( بلا ئه‌م كورد ژی وێ بزانین كوردستان نه‌بتنێ مللكێ كوردایه، ئه‌ڤ وه‌لاته‌ژی نه‌بتنێ گه‌لێ كوردی لێبویه و لێ ژیایه و ئه‌ڤ گه‌لێن دی ژی نه‌كوردن...ئه‌و ماف و ئه‌رك و پێگوتنێن مه هه‌ی، وان ژی هه‌نه، ژبه‌رهندێ دا ئاوایێ پێكڤه‌ژیانێ به‌رده‌وام بیتن...بلا خه‌لكێ دی ژی ناڤ و ناڤ لێكرنێن خوه، وه‌كی خوه بیژیتن، به‌روڤاژی نه‌ته‌وا مه، وه‌لاتێ مه هه‌رده‌م دێ لبن ترسا هێرش و ژناڤبرنێ بیتن و نابیتن ئه‌م ڤێ قه‌بیل بكه‌ین....گرنگ ئه‌وه ئه‌م هه‌می ل سه‌رستاتویه‌كێ هڤگرتی، گه‌له‌كێ ئێكگرتی و نیشتیمانه‌كێ هه‌ڤپشك دروست بكه‌ین، بهه‌رناڤ و ناڤ لێكرن بیتن، گرنگ ئه‌و ناڤ و ناڤلێكرنه یێن مه‌هه‌میان بن.....)) كه‌سێ مه‌ژی، خه‌لكێ مه‌ژی، ئه‌گه‌ر ناڤلێنانه‌كا كوردی ل خوه بكه‌تن و بیژیتن ئه‌ز، سومه‌ریمه، ئه‌ز ئوراتوییمه، ئه‌ز كه‌لهوریمه، ئه‌ز فه‌یلیمه، ئه‌ز كاروخیمه، ئه‌ز ئێزدیمه....ناخازیتن خو ژێ توره بكه‌ین...چونكی ئه‌ڤ هه‌می ناڤه ئه‌صل و نه‌ژادێ كوردانه و نابیتن ژی ئه‌م ژ ئه‌صل و نه‌ژادێ خوه توره تو سل ببینن..!! گوتنا دی ئه‌وه، ئه‌م كوردین، وه‌لاتێ مه كوردستانه، ئه‌ڤه هه‌رچ ناڤ و ناڤلێكرن بن، ئه‌م ئه‌ڤینه، كێ ئه‌ڤ ناڤه ل مه كری بیتن ژی دیسان ئه‌ڤه بویه ناڤ و ناسنامه‌یا مه و یا فه‌ره‌ژی ڤی ناڤی و ڤێ ناسنامێ باش بپارێزین...لێ ناڤ و ناڤلێ كرنێن كه‌ڤنار و ئه‌صلێ مه ژی دیسان یێن مه‌نه و گه‌ره‌كه ئه‌م شانازیێ بوان ژی بكه‌ین و ل سه‌ر وانان ژی توره نه‌بین و خه‌لكێ خوه‌ژی ل سه‌رڤان ناڤلێكرنا توره و عاجز و ره‌خنه‌رێژی نه‌كه‌ین...!! گرنگترین خالا ڤی بابه‌تی كوخو دسه‌ربانی دا دبینیتن(كورد و كوردستان...نه‌ته‌وه و وه‌لات)، مه‌ره‌ما مه ده‌ردبرنه، من گه‌له‌ك جاران گوتیه نه‌ته‌وه بابه و وه‌لات ده‌یكه، واته كورد بابێ مه‌یه و كوردستان ده‌یكا مه‌یه، لێ دبیتن ئه‌ڤه گوتنه‌كا لوجیكی و زانستی نه‌بیتن، به‌لكی ده‌ربرینه‌كا هزری یا عاتیفی بیتن...لێ نه‌ته‌وه ئه‌گه‌ر خه‌لك یان ملله‌ت بیتنین، یێن كو دقه‌واره‌یه‌كێ دیاری كریێ ئاخه‌كێ دا دژین، یانی پێكڤه‌ژیانا كومێن خه‌لكی دواره‌كی دا، ئه‌و خه‌لك نه‌ته‌وه‌نه و ئه‌و واره‌ژی وه‌لاتێ وایه، مه گوت ئه‌م كوردین وه‌لاتێ مه ژی كوردستانه، لێ نوكه ئه‌م كورد ژ هه‌ر كه‌سه‌كێ دی پێترێ ڤێ دبێژین، دبیتن ژی ئه‌ڤه بخو ره‌نگێ نه‌ژاد په‌رستیێ بیتن...چونكی وه‌كی به‌ریا نوكه مه‌دایه دیار كرن، زور دین و روبیشته ل سه‌ر ڤی وه‌لاتی دژین و دوه‌لاتینیێ دا دگه‌ل مه دا دهه‌ڤپشكن، له‌ومانێ ئه‌م چاوه‌ن خو كورد بزانین و بێژین وه‌لاتێ مه كوردستانه، دڤێتن مه ئه‌و ئاماده‌باشی ژی هه‌بن گوهداریا خه‌لكێ دی ژی بكه‌ین و دیسان رێز لناڤ و ناڤلێنانێن وان ژی بگرین...مه گوت ل وه‌لاتێمه (مه‌به‌ست نوكه‌یه) گه‌لێن نه‌كورد هه‌نه وه‌كی ئاشوری، ئه‌رمه‌نی، كلدانی، ئه‌زدایی و فه‌یلی(كوكوردن)، ئه‌ڤانان ژی ناڤ و ناڤلێنانان خه‌وه هه‌نه، چ ددێروك و شارستانیه‌تێن وان دا بیتن یان ژی دنه‌ژان و بنه‌كوكا واندابیتن....ژبه‌رهندێ نابیتن ئه‌م خوه دلگران بكه‌ین ل سه‌ر ناڤلێ كرنێن وانان، چونكی ناڤ و ناڤلێكرنێن وان، بوانڤه دگرێدایه‌نه و ل ده‌مێ ئه‌م ده‌رفه‌تێ نه‌ده‌ینه وانانن یانی ئه‌م محته‌كر و دكتاتورین و ئه‌ڤاهه‌نێ بیاڤێ پێكڤه‌ژیانێ شێل و بێل دكه‌ن و ژیانێ دئێخنه هه‌ره‌شێ و ده‌ردێ بێ دادیێ و ئه‌ڤه رێك و چاره‌سه‌ری نینه و مه‌ندیێن ژیانا ئالسه‌نگیاوانان ناهێلن و وێرانیێ دروست دكه‌ن و وێرانی ژی نه‌ژ ژره‌وش و تیتالێن كوردایه...یانی كورت و كورمانج ئه‌م وه‌كی گه‌ل و وه‌كی وه‌لات لبه‌ر هێرشێن ژێبرنێ و مرنێینه و مه پێتڤیه ناڤلێنانا گه‌له‌كێ ئێگرتی و وه‌لاته‌كێ بده‌وله‌تداری مه هه‌بیتن...باشترینێ ڤێ ناڤ كرنێ دبیتن كورد و كوردستان بیتن...لێ ئه‌گه‌ر ناڤلێنانێن دی ژی هه‌بن و گه‌لێ مه ل گوره‌ی خاسته‌كا خویا سه‌رانسه‌ری برێك و ئاوایه‌كێ دیموركارسی و خوه ویستی ڤان ناڤلێنانان بخوه قه‌بیل بكه‌تن، دبیتن نه‌ئارێشه بیتن و نابیتن ژی ئه‌م بكه‌ینه ئارێشه...گرنگ هه‌می خه‌لك رێك كه‌ڤتنا خوه ل سه‌ر ئاڤا بكه‌تن و ل سه‌ر پێك بهێتن، ئه‌ڤجارێ ئه‌و ناڤ چ ناڤێ بیتن....!! دین و ده‌وله‌تداری...ده‌ستهه‌لات و دونیاداری ل گوره‌ی خاندنا من دین و ده‌وله‌ت هه‌ر ل سه‌ر ده‌مێن زور گه‌ڤندا ژێك جودا بونا وانان هه‌بویه، بتایبه‌تی ئه‌م به‌رخودده‌ینه دێروكا كه‌ڤنارا مسرا فیرعه‌ونی، هیتی و كه‌نعانی و ئمپراتوره‌یێن روژهه‌لات و روژئاڤایێ كه‌ڤن، نه‌خاسم ل روژهه‌لاتا ناڤین وه‌كی سومه‌ری، ئوراتوو، كلد و ئاشوری، ئیلامی و میدی و تاكو دگه‌هیتن سه‌رده‌مێ ساسانیان ... لێ پشتی شه‌پولێن دیانه‌تێن ئاسمانی(یه‌هودی، مه‌سیحی، ئیسلامی..)، ده‌ركه‌ڤتین، تاكو ئاسته‌كێ هه‌ری به‌رز تێكه‌لیا دین و ده‌وله‌تێ دروست بو، ئه‌ڤ جووت بونا دین و ده‌وله‌تان، هه‌م خوینبارینه‌كا زورا مه‌زن ژێ رشت ببو! هه‌م ژی تستێ كارگوزاری و پێكڤه‌ژیانا مروڤایه‌تی و وێرابونه‌كا زورا مه‌زنا ژینگه‌ها ده‌وله‌تداریێ ژێ كه‌ڤت...هه‌ر دچوو ژیان و ئاستێ پێشڤه‌چوونێ دهه‌می ئالی و كوژیه‌كی دا، دكه‌ڤته ناڤا وێرانی و قه‌تلازیێن مه‌زن و تژی ئێش و برین...نه‌خاسم پشتی دیانه‌تا ئیسلامێ كیشوه‌ر‌برین و ده‌ربازی ناڤا ئاسیا و ئه‌وروپایی بوی! ئه‌ڤان ده‌ربازبوون و ڤه‌ركرنێن دینی، هه‌م وه‌لات ئێخسته ناڤا داگیركاری و هه‌م ژی ژیان و ره‌وشا مروڤایه‌تی ئێخسته بن ته‌نگاڤی و كریزێن مه‌زنێن مروڤایه‌تی، هه‌م ژی ژینگه‌ه و شارستانیه‌تێن مه‌زن وێران و كاڤل كرن...ژبلی وێ هنده‌ك، ئایینان داگیركاریێ به‌رده‌وامی دایێ تاكو ئاخ و سه‌روه‌ت و سامان و سه‌بایه و كوله بكه‌ڤنه ناڤا ده‌ستێ وان و خو پێ زه‌نگین بكه‌ن و زه‌وقا خو یا نكو حه‌زێن خوه پێ تێر بكه‌ن...هنده‌ك دیانه‌ت و مه‌زهه‌بان ژی صه‌گێن غوفرانێ دفروتن و هنده‌كێن دی ژی به‌هشت دكری و خو ژی ژ ئاگرێ جه‌هنه‌مێ دیسان قورتال دكر...تاكو ئه‌ڤ ئاوایێ دین و ده‌وله‌تداریێ بویه باشترین و پرره‌واج ترین بازرگانیا جیهانی، بهه‌زاره‌ها و بگره بملیونان سوزانی و كولا(عبید) كرین و فروشتن پێ دهاته كرن، ئه‌ڤ حاله‌ته یێ به‌رده‌وام بوو! تاكو گوهرین كاریێن شارستانیه‌تا نوی ل ئه‌وروپا دروست بوین و دین و ده‌وله‌ت ژێك هاتینه جودا كرن، دین بو په‌رستنێ ل كه‌نسێ و ده‌وله‌تداری بو رێڤه‌برنا ژیانا گه‌ل و ملله‌تان(لناڤا رێڤه‌به‌ریێن میری) و هوسان دین و ده‌وله‌ت ژێك هاتنه جودا كرن. لێ ئه‌وا راستی بیتن، دینێ ئسلامێ و ڤه‌كرنێن ئیسلامی(الفتوحات الاسلامیه)، دین كره، ئالاڤێ ده‌ستهلاتێ (ئه‌وا دگوتنێ ده‌ستورێ مه‌دینێ ژی كارتێركرنا وێ زور لاواز بویه)، راسته ڤان ڤه‌كرنێن ئیسلامی، زور مه‌ره‌م و مه‌قسه‌د پێ هه‌بوینه، لێ مه‌ره‌ما ژ هه‌میان پێترێ، مه‌به‌ست( مال و ملك، سه‌روه‌ت و سامان، كوشتن و كویله‌كرن و ده‌ستسه‌ر كرنا سه‌بایا..)، بونا ڤێ راستیێ یافه‌ره هنده‌ك نمونێن ڤه‌كرنێن ئیسلامی بده‌ینه دیار كرن...عێراق(ده‌وله‌تا ساسانی)، بوسلمانان(16)هێرش كرنه سه‌ر، بوده‌مێ(14) هه‌یڤا گرتنا عێراقێ یابه‌رده‌وام بو! بتنێ د سێ هێرشاندا، یائێكێ(حه‌فتێ و دوو هزار) یادووێ(نوت و سێ هزار) یا سیێ(سه‌دوبیست هزار) مروڤ هاتنه كوشتن، بسه‌دان هزار كویله(عه‌بد) و سوزانی(سه‌بایه) هاتنه گرتن، بسه‌دان هزار بارێن سه‌روسامانی هاتنه گرتن، صه‌حابه‌یان به‌رچاڤ(مه‌كشوف) سێكس دگه‌ل سوزانیان دكر...ل ده‌مێ گرتنا كه‌لها هه‌ولێر(اربیل) كوشت و كوشتارگه‌هه‌كا زور مه‌زن هاته كرن، ل ده‌مێ كه‌لهه هاتیه گرتن و خوراده‌ست كری، خالدێ كورێ وه‌لیدی كو سه‌رله‌شكه‌رێ بسلمانان بو، چوو د ژورڤه‌ی كه‌لهێ دا، ل ده‌مێ ده‌ركه‌ڤتی ده‌ڤێ وی یێ بكه‌نی بو! صه‌حابیان گوتێ میرێ بسلمانان دیاره خه‌لكێ ناڤ كه‌لێ بسلمان بون، گوتێ نه‌خێر! گوتێ ئه‌رێ پا بوچی تویی بكه‌یفی! گوتێ دێ جوزیێ ده‌ن...واته ئه‌و بو جوزیێ(مالی) هاتبوون! ل ده‌مێ گرتنا مه‌دائین ژی(مه‌روان كومه‌زنترین كه‌سایه‌تی بو) كوشتی، ل سه‌ر پشتا هه‌سپی مه‌كشوف سیاری ژنكاوی بوی! صه‌حابیه‌كی گوتێ ته بو مه‌روان كوشت، ئه‌و بسلمان ببوو! ئه‌وی به‌رسڤ دا و گووت، دلێ من چوو ژناوی! گه‌له‌ك جاران ژی خالدی دپیاده‌كرنێن شه‌رێ خوه‌دا، هیچ بنه‌مایكێن دینێ ئیسلامێ بجهنه‌دكرن! ل ده‌مێ صه‌حابیه‌كی شیره‌ت بو كربایه یان ژی گازنده‌یه‌ك ژ خه‌له‌تیه‌كا وی كربایه! ئه‌و دا به‌رسڤێ ده‌تن و بێژیتن شیری ده‌رفه‌ت نه‌دایه من بزانم چ دقورئانێ دا هه‌یه! واته بسلمانان ژ مه‌غریبا عه‌ره‌بی تاكو روژهه‌لاتێ ئیرانێ و سنورێ صین و هندێ وه‌لات داگیر كرن، مروڤ كرنه بسلمان...لێ ئه‌و ل سه‌ر مه‌بده‌ئه‌كی بوون دگوتنێ دینێ ئسلامی، مه‌بادئێن ڤی دینی ویاسا و رێوره‌سمێن وی دكتێبه‌كێ دابون دگوتنێ قورئان، لێ ئه‌ڤ قورئانه و ئه‌ڤ مه‌بادئێن، دینێ ئیسلامی نه‌دنڤێسین بوون، سه‌ر له‌شكه‌رێن وان ژی پشكا هه‌ری زور نه‌دزانی قورئان چ دبێژیتن...به‌رئه‌نجام وان وه‌لات داگیر دكرن، ملله‌تێ ئیسلامی دروست دكر، لێ مه‌ره‌ما هه‌ری مه‌زن سێ ئه‌رمانج بوینه(مال و ملك، كوشتن وداگیر كرن، كویله و سوزانی) و زوربه‌یا وه‌لاتێن، هاتینه داگیر كرن ژی نه‌دبونه بوسلمان، ته‌نها جوزیه ددا ئیسلامێ! ل ڤێره ره‌خنا من نه‌ئه‌وه بێژم دینێ ئیسلامێ دینێ سه‌لامه‌تیێه یان دینێ شه‌روكوشتن و تالان وێرانكرنێیه! (ئه‌زدئاستێ هه‌لسه‌نگاندنێ دا نائاخڤم...) به‌لكی مه‌ره‌ما من ئه‌وه بێژم دینێ ئیسلامێ بوان باوه‌ری و بنه‌مایكێن سه‌لامه‌تی و پێكڤه‌ژیان و براتیێ نه‌گه‌هشتیه ده‌ڤه‌را مه! به‌لكی ئه‌و ئیسلاما هاتیه سه‌رمه، ئیسلامه‌كا بیابانی هشك و ده‌رچویی ژباوه‌ریا سه‌لامه‌تیێ بویه، واته ئسلاما مه ئیسلامه‌كا(عه‌ره‌بی، توركی، فارسی....هشك و توندرو..) بویه، چاوان وه‌لات بشیری هاتیه داگیر كرن، ملله‌ت بزوری هاتیه ئیسلامی كرن، هه‌ر بوی راده‌یی ژی مه(بتایبه‌تی كورد)، ئسلاما خو وه‌كی چاڤلێكرن و زارڤه‌كرن گرتیه و ژبه‌ركریه، ئه‌م نڤێژادكه‌ین لێ رامانا نڤێژان نوزانین، ئه‌م قورئانێ دخوینینن لێ دیسان مه‌عنا زاراڤێن قورئانێ نوزانینن... له‌ومانێ ئه‌وادقورئانێ دا هاتی، نه‌خاسم ده‌ربارێ(سه‌لامه‌تیێ، گوتنا راست، هاریكاریێ، چاكیێ...) ناكه‌ین و هه‌می تشتێ خراب دكه‌ین و وه‌سان هزر دكه‌ین كرنا روژی و نڤێژا بومه‌به‌سه...!! تو ته‌ماشا بكه، جه‌زیرا عه‌ره‌بی دناڤ ناله‌بارترینێ ره‌وشا مروڤایه‌تی دا بویه، نه‌زانین و جه‌هاله‌ت ل كوپیتكێ هه‌ری به‌رز بویه، سه‌روسیمایێن شارستانیتێ بئێكجاره‌كی لێ نه‌بوون، زمانێ سه‌قه‌ت و بێ نڤێسین، عادات و ته‌قالیدێن كه‌ڤنار و بێ شه‌رمی، سكسه‌بازی و بێ شه‌رمیا وان بێ راده‌بویه، دزین و شه‌لاندن ل ده‌ڤ وان عاده‌ت ومیراس و مێرخاسی بویه، دووسه‌ری و فه‌ساده‌كا بێ یه‌مان، كچ بساخی دكوشتن بو ڤه‌شارتنا عارا خوه...ره‌وش و تیتالێن وانان یێن كرێت، ل ده‌مێ ئه‌م به‌حس بكه‌ین، لاپه‌ره و قه‌له‌م تێرا مه‌ناكه‌ن....ده‌ی ته‌ماشا بكه، ژ ڤێ گزیرته‌یا هوسان پاشكه‌ڤتی، په‌یمابه‌رك و دینه‌ك و په‌رتوكه‌كا ئایینی(قورئان)...ئه‌رێ گه‌لا ملله‌ته‌كێ بڤی راده‌ی كه‌ڤتی و نه‌زان و نه‌خوینده‌وار...چاون چێدبیتن، ببیتن سه‌ركێشێ رێكه‌كێ و بێژینه وێ رێكێ ئیسلام و سه‌لامه‌تی(مه قورئان بزمانه‌كێ عه‌ره‌بی یێ فه‌صیح ئینانده‌خارێ بو گه‌له‌كی كو خرابترینێ گه‌لایه، به‌لكی بئاقل بكه‌ڤن- واته خودا یێ ل ئاقل بونا وان بشك بو!)...براستی یا شاشه وناكه‌ڤیتن به‌رئێك، نه‌یا ڤه‌شارتی ژی بویه، په‌یاما ئیسلامێ ل ده‌مێ بو پێغه‌مبه‌ری هاتی، ژیێ وی(40)چل سال بوون،(12)دوازده‌سالان په‌یاما خوه به‌لاڤ كر، كه‌سێ گوهداری نه‌كر و نه‌وه‌رگرت، بتنێ(72)كه‌س نه‌بن، ژوان ژی(ئه‌وبخو، خێزانا وی، عه‌لیێ كورێ ئه‌بوتالبی، ئه‌بابه‌كرێ خه‌زویرێ وی، ل ژیێ(62)شێست و دوسالیێ ژی وه‌فات كر، واته ل ده‌مێ(10)ده‌ه سالان شه‌رگه‌هێ به‌لاڤ كرنا دینانه‌تا وی بویه، ئه‌ڤ ده‌مه‌ژی تێراهندێ ناكه‌تن دینه‌كێ وه‌كی دینێ ئیسلامێ و ب په‌رتوكه‌كا نه‌نڤێسی و نه‌خاسم لناڤ گه‌له‌كێ هوسان جاهل و نه‌زان( نه‌خاسم ئه‌و ده‌هساله‌ژی هه‌می شه‌روشور و غه‌زابوون...)...ئه‌ڤ گه‌له یانی فێری دیانه‌تێ نه‌بوی، دیانه‌ت به‌لاڤ كر، نه‌خاسم پشتی جیهاد(ئه‌نفال) هاتینه راگه‌هاندن، واته عه‌ربێن نه‌زان و دناڤا شه‌ری دا، بهه‌ردوو ملا مژویل كوشت و كوشتاران بون، بو سه‌رو مالی و داگیركرنا ئاخێ و گرتنا سه‌بایه و كویلان...له‌ومان جاره‌ك دی نابێژم دینێ ئیسلامێ سه‌لامه‌تی تێدا نینه، لێ سه‌لام و ئارامی دمه‌ژیێ عه‌ره‌بان دا نه‌بو! بڤی ئه‌قلێ داكه‌ڤتی جیهاد كر و ئه‌م ژی لبن ده‌ڤێن شیر و سه‌رێن تیرا فێری ئیسلامه‌كا عاده‌تكی بوین..! (( گرنگه‌ژی وێ بزانین دینێ ئیسلامێ دینێ ئیبراهیم په‌یامبه‌ره، ل وی ده‌می ئیسلام ته‌ناهی و په‌روه‌رده‌كرن و فێركرن بو، دویرژ سه‌رێن تیر و ده‌ڤێن شیرا، ته‌ماشا بكه ل ده‌مێ جاریا قبتی(ماریه) كوره‌ك(ئیبراهیم) بو پێغمبه‌ر مه‌حه‌مه‌دی ئینای، سێ هه‌یڤا ئیراهیم ژیا و پاشی مر، ل وی ده‌می(محمد)زور گریا خه‌ریك بو خوین ژ چاڤان بهێتن، سه‌حابی ژێ ترسیان بمریتن، ده‌ست دلێ وی دان...مه‌حه‌مه‌دی گوتێ ئێشا من گرانه، نه‌بتنێ(ئیبراهیمێ)كورێ من مر، به‌لكی كورێ من و باپیرێ من ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر هه‌دوك مرن، ئه‌ڤه خاله‌كا جه‌وهه‌ری زور گرنگه، یا فه‌ره‌ژی خاندن و ڤه‌كولینێن لوجیكی بو بهێنه‌كرن، ئیبراهم پێغه‌مبه‌ر زانست زان و په‌روه‌ردێ شارستانیه‌ته‌كا پێشكه‌ڤتی و روبیشته‌یێ وه‌لاته‌كێ ته‌ناه و پێشكه‌ڤتی بو، لێ ژینگه‌ها مه‌حه‌مه‌د پێغه‌مبه‌ری ته‌مام به‌روڤاژی بوو....)). لێ ئه‌گه‌ر به‌لاڤكرنا دینێ ئیسلامێ ل سه‌رده‌مێ پێغه‌مبه‌ری و ئه‌بوبه‌كری مه‌ره‌م دین و سه‌لامه‌تی ژی بیتن، ل سه‌رده‌مێ عومه‌رێ كورێ خه‌تابی و بسه‌ردا، ئسلام هاته گورین بو خزمه‌تا نه‌ته‌وا عه‌ره‌بی و دینێ ئیسامێ هاته راپێچ كرن دناڤا نیشتیمانێ عه‌ره‌بان دا، واته وان دین كر بو نه‌ته‌وه و وه‌لاتێ خوه، لێ ئه‌م ژی بوینه هه‌سپێن وانان، مه‌دین گرت و نه‌ته‌وه و نیشتیمان به‌ردان و دینێ مه ژی ژبلی وه‌كی چاڤلێكرن مه وه‌رگرت، دینێ مه ژی بو دینێ ئبسلاما عه‌ره‌بی و بو نیشتیمانێ عه‌ره‌بی و هوسانێ ده‌وله‌ت ژی بو ده‌وله‌تا عه‌ره‌بی...بو نا پاراستنا ڤێ ژی خه‌لیفه(عومه‌رێ كورێ خه‌تابی) فه‌وج و لیوایێن تایبه‌تی ژ عه‌ره‌بێن قوح دروست كرن، تاكو خو ل مه‌یدینێ بپارێزن، چونكی وی دزانی له‌شكه‌رێ ئیسلامێ چ زولم و زورداری كریه به‌رامبه‌ری گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یێن نه‌عه‌ره‌بی، ئه‌وی هه‌رده‌م هزرا وێ دكر، پایته‌ختێ خوه ژعلوجا(خه‌لكێ نه‌عه‌ره‌ب) بپارێزیتن و شورهه‌یه‌كا مروڤێن شه‌ركه‌رێن عه‌ره‌بی دروست كرن...!! یا ئاشكرایه ژی ل سه‌رده‌مێ خیلافه‌تا راشدی، ڤه‌كرنێن زور مه‌زن هاتن كرن، وه‌لاتێ مسرێ، شامێ، جزیرا عه‌ره‌بی، یه‌مه‌ن، عێراق، وه‌لاتێ فارسان....بته‌مامی هاتنه داگیر كرن و ئیمپرتوریه‌ته‌كا مه‌زنا ئیسلامی هاته دروست كرن، لێ ئه‌و ژی یازانا بویه نڤێسین ل شامێ ب (عبری = ئارامی)بویه، ل مسرێ ب(قبتی)بویه، ل عێراق و وه‌لاتێ فورسێ ب(په‌هله‌وی = زمانێ ساسانی و ئوراتوو)بویه...زمانه‌كێ نڤێسیی یێ عه‌ره‌بی نه‌بویه...ئێكه‌مین نڤێسه‌ڤانێن حه‌دیس و تاریخا عه‌ره‌بی ژی نڤێسای( بوخاری، مسلم، ابن جه‌وزه....)، هه‌می ژی نه‌عه‌ره‌ب بوینه و هنده‌كا ژ وان زمانێ عه‌ره‌بی ژی نه‌دزانی، ئێكه‌مین نڤێسه‌ر(بوخاریه) كو(200)دووسه‌د سالا ل پاش وه‌فاتا پێغه‌مبه‌ری ژد ایك بویه...ئه‌ڤ و زور گروڤه‌یێن دی وێ شكێ دده‌ن هه‌می دێروك و حه‌دیسێن ئیسلامی دبیتن جهێ شكێ بن و زور شاشی ژی تێكه‌ڤتینه....ئه‌ڤه وێ دگه‌هینیتن ئئیسلام وه‌كی مه‌بادیْ بدروستاهی نه‌گه‌هشتینه وه‌لاتێ مه. گه‌كه‌ك دێروك زان و نڤێسه‌رێن كه‌ڤن، وه‌سان دایه دیاركرنێ، عه‌لیێ كورێ ئه‌باتالبی ئێكه‌مین قورئان دروست كریه، هنده‌ك ژی دبێژن ئوسمانێ كورێ عه‌فانی قورئان كومكریه و نڤێسیه و كریه(4) په‌رتوك، ئێك ل ده‌ڤ خوه هێلایه و ئێك ژی بو(شام، مسر، عێراق) ره‌وانه كریه، لێ ببه‌لگه چ راستیێن سه‌لماندی نینن، هه‌تا كو ئه‌گه‌ر هه‌بن ژی(4)قورئان تێرا گه‌لێن بوسلمان ل ئمپراتوریه‌ته‌كا هوسان به‌ربه‌لاڤ ناكه‌ن...!! ده‌وله‌تا ئسلامیا ئه‌مه‌وی ژی كو پایته‌ختێ وێ ل شامێ بویه، ئه‌ڤانان گه‌له‌ك مه‌سترێ سنورێن ده‌وله‌تا ئیسلامێ به‌رفرهه كرن، واته ده‌ربازی ئه‌وروپا و ئه‌فریقیا و كیشوه‌رێ هندی بوون! (( ژبلی وێ مژویلی شه‌رابوون، كوچكێن خوه بو خارن و ڤه‌خارنێن روحی، بو سوزانی و ره‌قس و سه‌مایێ مه‌زن و به‌رفرهه دكرن...گوتنێن ئه‌بو هوره‌یره‌ی بو خه‌لیفه عومه‌ری باشترین به‌رسڤن! ل ده‌مێ عومه‌ری پسیار ژێ كری! ئه‌رێ ته چاوان شامێ دیت، ئه‌وی گوت من چ تشتێ باشترێ ژیێ سولتانێ رومێ نه‌دیت! بتنێ كوچكێن وان مه‌ستربوون، خارن و ڤه‌خارنێن وان و دیوانێن وان یێن ره‌قس و سه‌مایێ دمه‌زنترێ بوون...)،لێ ئه‌م دكارین بێژن پێشكه‌ڤتنا شارسانیه‌تا ئسلامی ده‌ست پێ دكه‌تن... درویێ نڤێسین و دێروكاڤانیێ دا، ل سه‌ر ده‌مێ عبدالمه‌لك بن مه‌روان و خه‌لیفێن دسه‌ر وی دا، لێ دیسان نڤێسیننێن وان ژی ئه‌گه‌ر چی بزمانێ عه‌ره‌بی بیتن، لێ رێنڤێسا وان بزمانێ ئارامی و زمانێن دی یێن نه‌عه‌ره‌بی بوینه. هه‌تا ل سه‌رده‌مێ ده‌وله‌تا عه‌باسی ژی ( بناڤێ عه‌باسێ مامێ پێغه‌مبه‌ری)، كو نێزیك(600)سالان ده‌ستهه‌لات گێرایه، لێ نڤێسینێن وان ب رێسایێن ئارامی و په‌هه‌له‌وی یان ئوراتی و مسری(قبتی) بوینه...تاكو هاتنا ده‌وله‌تا ناڤكرن و نڤێسین...تاكو ل سالا1923 كه‌مال ئه‌تاتوركی حوكم كری و ده‌وله‌تا توركی دروست بوی، ژ نوی توركیا ده‌ست ژ زمانێ ئوسمانلی به‌ردایه و بلاتینی رێسایا زمانێ خوه دروست كریه. بابه‌تێ مه نه‌دێروكه، له‌ومانێ ئه‌م به‌حسا دێروكا ئیسلاما(عه‌ره‌بی، توركی، فارسی ..) ناكه‌ین، لێ ل ڤێره مه‌سه‌له‌یه‌ك گرنگه ئه‌م به‌حس لێ بكه‌ین، ئه‌و ژی ئیسلاما(سنی = توركی و شیعه‌تیا = فارسی)، سه‌ره‌تایێن شیعه‌گه‌رێ و سونه‌ت بونێ، ریشه‌یێن وان زور دكه‌ڤنارن و ڤه‌دگه‌رهن بو به‌ریا ئیسلامێ، چاوه‌ن دمه‌سیحیه‌تێ( پروتستا‌ند و ئه‌رسودوگس) هه‌بوینه، وه‌سان شیعه و سونه‌ژی هه‌بوینه، شیعه یانی ئه‌تباع(لاگر یان تاگر)، سونه(تاگرێن حه‌دیسا پێغه‌مبه‌ری)، پشتی كوشتنا عوسمانی، خوینا وی و قه‌میسێ وی، مه‌سه‌لا دوو ئالیبونا ئیسلامێ به‌رفرهه‌كر، شه‌رێ جه‌مه‌ل، شه‌رێ صه‌فین، كوشتنا حوسێن، كوشتنا یه‌زید بن حوسێن بن عه‌لی...مه‌سئه‌لا شیعاتی(تاگرێن عه‌لی) سونه‌تی(تاگرێن معاویه) بره‌گه‌كێ خویناوی و تژی ناكوكیێن كویر سه‌رهه‌لدا و به‌رده‌وام بو! لێ مه‌سئه‌لا مه‌زهه‌بێ شیعی و سونی، په‌یدابونا دوو ئیمامه‌تیێ لناڤ ئیسلامێ پاش(ئسماعیل شاهێ صه‌فه‌وی) ده‌ست پێ كر، نه‌خاسم پشتی شه‌رێ ناڤدارێ چالدیرن ل سالا1514ز لناڤبه‌را وی و سولتان سه‌لیمی ده‌ست پێكری، هه‌م شه‌رێ سونه و شیعه و هه‌م ژی مه‌زهه‌بێ سونه و شیعه لناڤكدا كویر و دویر ژێكڤه‌بوون، ژبلی وێ ژی كوردستان هاته پارچه كرن، لناڤبه‌را ده‌وله‌تا سونی(عوسمانی) و شاهنشینا(شیعی) صه‌فه‌وی دا، لڤێره ئه‌ڤی شه‌رێ تائیفی شه‌ره‌نیخا وی كه‌ڤته سه‌ر ئاخا كوردان، كورد بونه زیان ببه‌ركه‌ڤتیێن ئێكێ( كوردا وه‌لات و نه‌ته‌وه) هه‌ردوك لێ چوون و نه‌هاتن هه‌ژماركرن ژی وه‌كی بسلمان، به‌لكی هه‌رئێكی ژ شاهێن صه‌فه‌وی و توركێن عوسمانی كورد وه‌كی پره‌كێ، وه‌كی هه‌سپێ ترواده‌ی بخو بكارئیناندن، وه‌ك كورد دبێژن(ئه‌م ژ عه‌یدا كه‌لێ و سه‌یرانا روباری بوین، ژ هه‌ردووكان بوین)، ل ڤی سه‌رده‌می( سه‌ردمێ ئوسمانلیان) عه‌ره‌بان ژی چ رول نه‌ما و ده‌وله‌ت ما بو فارس و بو توركا، هه‌ردووكان ئه‌م كورد بخو بكارئیناندین، واته ڤان هه‌ردوو ده‌وله‌تا دینێ خوه كره دناڤا نیشتیمان و نه‌ته‌وه‌یا خوه‌دا و سواری هه‌سپێ مه‌یێ ره‌هوان بون، مه‌ژی دین كره پشتا خوه و نه‌ته‌وه و نیشتیمانێ خوه كرنه قوربانێ تورك و فارسان..!! بونا ڤێ، هه‌رده‌مێ ئه‌م ده‌ستهه‌لاتا ده‌وله‌تداریێ داخاز بكه‌ین، به‌ریا ڤێ داخازیێ، دڤێتن ئه‌م نه‌ته‌وا خوه یان دینێ خوه دروست بكه‌ین، ژڤی دینی یان ڤێ نه‌ته‌وێ فه‌رترێ ئه‌وه بكه‌ینه ناڤا نیشتیمانێ خوه، بو نیشتیمانێ خوه بكار بینین، بێی ڤێ نه‌یا به‌رئاقل كورد بكارن ده‌وله‌تا خوه دروست بكه‌ن...ئه‌ڤ دینێن ده‌وله‌ت هه‌ی ل ده‌ڤه‌را مه، نه‌خاسم(یه‌هودی، مه‌سیحی، ئسلام..) بهزاره‌ها سالان مه په‌یره‌وكرن، بوینه پیره‌ودارێن وان، هه‌رتشێ مه هه‌ی ژی بونا وانان مه سه‌رف كرن، لێ چ دینان ژ ڤان هه‌رسێكان ئه‌م قه‌بیل نه‌كرین و ده‌وله‌تا مه دروست نه‌كرن، دیسان نه‌ته‌وا مه ژی(كوردی) هزار ساله هه‌ی، دیسان وێ ژی ده‌وله‌تا مه دروست نه‌كر، ژبه‌ر ڤێ دڤێتن ڤان سێ دین و ڤێ نه‌ته‌وه‌یێ ئه‌م باش بخوینین، باش تێبگه‌هین، بهویری لێگه‌رهانێ ژی ل سه‌ر هه‌می بیاڤێن وان بكه‌ین...لێ گرنگترێ ئه‌وه مه دینه‌كێ تایبه‌تی یان نه‌ته‌وه‌یه‌كا تایبه‌تی بخوه هه‌بیتن...ئه‌ڤجارێ ئه‌گه‌ر ئه‌م پشت راست بوین، ئه‌ڤ سێ دینه مه‌قه‌بیل ناكه‌ن، یا شاش نینه ئه‌م بوخو دینه‌كێ دی دروست بكه‌ین، ئه‌ڤجارێ ئه‌ڤ دینه هه‌ر چ دین بیتن و چ ناڤ وی دینی هه‌بیتن...هه‌تا دبه ئه‌م ل دینێن خوه یێن كه‌ڤنار ڤه‌گه‌رهین( یارسانی، زه‌ره‌ده‌شتی، ئیسلاما ئیبراهیمی، ئازادیی....)، لێ ژ وێ ژی گرنگترێ ئه‌وه، ئه‌م ئه‌و دینێ بوخو دهه‌لبژێرین و په‌یمانێ ل سه‌ر دروست دكه‌ین، دینێ خوه نه‌ته‌وه‌یه‌كا بئاوایه‌كێ دیموكراسی دروست بكه‌ین و ڤی دینی بكه‌ینه ناڤا نیشتیمانێ، وه‌لاتێ خوه پێ ئاڤا بكه‌ین، دین و نه‌ته‌وه‌یا خوه بكه‌ینه مه‌بده‌‌و! بكه‌ینه ناڤ و ئه‌رناڤ، بكه‌ینه ئه‌خلاق و شه‌ره‌ڤ و بكه‌ینه روح بو وه‌لاتێ خوه! تاكو بكارین ده‌وله‌تا خوه ئاڤا بكه‌ین، ل ده‌مێ ئه‌م به‌حسا نه‌ته‌یێ ژی دكه‌ن..دیسان بمن وه‌ره نه‌یا گرنگه ناڤێ وێ چ بیتن، گرنگ ناڤه‌ك بیتن! نه‌ژادێ مه هه‌لبگریتن و ئه‌م خه‌لكێ كوردستانێ هه‌می(نه‌ته‌وه، ئول، مه‌زهه‌ب، فكر..)، ل سه‌ر رێك بكه‌ڤین و خوپێ ناڤ بكه‌ین و بكه‌ینه مه‌بده‌ئێ گشتی خه‌لكێ كوردستان، جا چ ناڤ بیتن( سومه‌ر، ئوراتوو، ئاشور، كلدان، میدیا، صوبار، كاشی، كاردوخی....ژ خو ئه‌گه‌ر كوردی بوناڤ و بو په‌یمان ئه‌ڤه تاكێ ترێ و شانصه‌كێ هه‌ری مه‌زنه ئه‌م دێ وه‌رگرین...!! لێ ئه‌ڤ تشته ژ خورایی دروست نابیتن، كار و بریار و داكوكی، ناڤ و ئه‌رناڤ دڤێتن، بساخله‌می بهێنه پیاده‌و بئه‌نجام گه‌هاندن...واته ئه‌ڤه پروسه‌یه‌كا دور و درێژ و به‌رده‌وامی كار كرنه‌كا مجد و به‌رنامه‌كری بو پێویسته! یانی بزمانه‌كێ ساده‌تر و مه‌عنادارترێ ئه‌م بێژین...په‌روه‌رده، فێركرن، مه‌شق و راهێنانه‌كا زانستی بنگه‌هی دڤێتن بهێتن ئه‌نجامدانێ:- واته په‌روه‌رده‌یا ئه‌خلاقی، په‌روه‌رده‌یا جه‌سته‌یی، په‌روه‌رده‌یا فێركاری(زانستی)، په‌روه‌رده‌یا هزر و رامانی...ئه‌ڤ چارپه‌روه‌رده‌كرنه، وه‌كی خاندنێن فه‌رمی زور گرنگه ئێك ل دویڤ ئێكێ بو هه‌رتاكه‌كێ كومه‌لێ، بگره بو ده‌یك و بابان و بو زاروكان هه‌ر ژ به‌ری بونێ، تاكو دبن و قوناغ بقوناغ مه‌زن دبن...ئه‌گه‌ر ئه‌ڤه هاتنه كرن، واته ئه‌م خودان كومه‌لگه‌هه‌كێ پێگه‌هشتی و تێگه‌هشتینه، كه‌واته ده‌ولتداری مه لناڤا خوه‌دا خودان كریه و ئه‌م ده‌وله‌تین...راگه‌هاندنا ده‌وله‌تێ ژی نه‌گرنگه، به‌لكو قوناغێن ئاڤاكرنا وێ دگرنگن...ئه‌گه‌ر مه لناڤا خوه‌دا ده‌وله‌ت دروست كر، هینگێ ئه‌م دێ كارین ئالاڤ و پێكهاته‌یێ بنه‌ستریێ ده‌وله‌تێ ژی ئاڤه‌دان كه‌ین....ل ده‌مێ ئالاڤ و بنیاتێ ده‌وله‌تێ ژی بته‌مام( ئاخ و سنور، ئابورێ بهێز و رێكخستی، هێزا پاراستنێ، په‌یوه‌ندیێن زانستی و ئالیسه‌نگ و هه‌ڤپشك، زمان و دێروك و كولتور، په‌روه‌رده و فێركرن...)، ل ڤێره بتنێ راگه‌هاندن دمینیتن و ل وی ده‌می ژ نوی باشه بهێتن راگه‌هاندن...!! نویكاری و نوی باری...ژ كولتور و كه‌ڤناری...!! كورد دبێژن نوی هاتن كه‌ڤن خه‌لاتن، ئه‌ڤه گوتنه‌كا پێشیایه، لێ گوتنه‌ك دلێنی و نه‌زاستیه، ل مالێ ل ده‌مێ زاروكه‌كێ نوی دهێتن، هه‌می ئه‌ندامێن خێزانێ خه‌ریكن خو بوی ڤه موژیل دكه‌ن و كه‌یفا وان پێ دهێتن و ئاسویه‌كێ نوی، روناهی و هه‌یڤیه‌كا نوی دكه‌ڤیتن به‌رچاڤ و به‌ردلێ وانان، ل ده‌مێ جله‌ك یان پێلاڤه‌كا نوی ئه‌ندامه‌كێ خێزانێ دكریتن و دئینیتن مالێ، دیسان سه‌رنجا هه‌می ئه‌ندامێن خێزانێ به‌ره‌ڤ وی تشتێ نویهاتی دهێتن كێشان و پێڤه موژیل دبن...ئه‌ڤه دیارده‌یه‌كا دلێنی و نوباریه، لێ چێكه‌رێ خانی، هوستا، ئه‌ندازیار، دروست كه‌رێن بیناسازی و دیزاینسازیێ، نه‌خاسم ل وه‌لاته‌كی، هزرا ده‌وله‌تداریێ و پروسه‌یا ئاڤاكرنێ، لێ ده‌ستپێكی بیتن یا دقوناغا رزگاریا مروڤایه‌تی، شارستانی ...دا ده‌رباز ببیتن، ئه‌ڤ شاره‌زا و هوستاكاره( بیناسازی و شاره‌وانی زان بن...یان كولتور و كه‌له‌پور و هونه‌زان بن....)، ل ڤی ده‌می كه‌ڤنێن وان، شارستانیه‌تا وان كه‌ڤنار، ئه‌ده‌ب و فلكولور و هونه‌رێ وان یێ كه‌ڤن دهه‌می ئالیێن ژیانێ...بوان زور گرنه، كه‌ڤناریێن وان(اپار)، ل ده‌ڤ ڤان زانایێن هونه‌رزان و دیزاینكار و نه‌خشه‌دانه‌ر، دهه‌ر واره‌كی و دهه‌ر بیاڤه‌كێ ژیانێ و ئاڤه‌دانێ دا، كاره‌كێ مجده، ئه‌ركه‌كێ زور گرنگه، بنواشه‌یه‌كێ ئاڤاكه‌ره، روحا ژیان و ڤه‌ژاندنا وایه...دێ بینی ئه‌ندازیار بونا داهێنانێن خوه، دێ سه‌رگه‌ریانا كه‌ڤناری و ئاپارتمانێ كه‌ڤن كه‌تن، سترانبێژ و لاڤژه‌بێژ و هونه‌رمه‌ند، تاكو كاره‌كێ خومالی و جوان و سه‌رنج راكێش به‌رهه‌م بینن، دێ سه‌ردانا كه‌سانێن كه‌ڤن و خودان سه‌ربور كه‌تن، په‌یڤ و رسته‌یێن خومالی و لائیق و ره‌سه‌ن دێ كه‌نه بنیاتێ ستراون و لاڤژه و هونه‌رێ خوه...جوتكار، كشتوكالزان دێ ل دویڤ به‌رهه‌م و به‌رێ خومالی و كه‌ڤنار گه‌رهیتن تاكو گیانداه‌كێ خومالی و ساخله‌م، گشتوكال و دان و تكاكه‌كێ خومالی و تژی بها و بهێن خوه‌ش، بو كریارێن خوه ئاماده بكه‌تن، هه‌ر پیشه‌كاره‌ك...دێ موژیلی په‌یدا كرنا كه‌ڤنارێ خوه بیتن تاكو تشته‌كێ نوی و خومالی و خودان زاد و مفادار به‌رهه‌م بینیتن و بازارێ خوه پێ ره‌واج بكه‌تن...ئه‌ڤه پروسه‌یا نویاتی و دناڤا كه‌ڤناریێ دا، پروسه‌یه‌كا روبیشته‌ییه، پروسه‌یه‌كا نوی باری و ژیاندنه‌وه‌یه‌كا ره‌سه‌ن و خومالی یه، ئه‌ڤه ئه‌و ئاوایێ ئاڤاكرن و خو ته‌مام كرنێیه، یێ كاربه‌ده‌ستێ مه، هوستاكارێ مه، دیزاینزانێ مه، دكتورێ مه، ماموستا و په‌روه‌رده‌كارێ مه...به‌ره‌ڤ وێ ژیانێ دچیتن یا كو دبێژنێ ژیانا خو ژیاندنێ و بنیاتێ خو ئاڤاكرنێ و پروسه‌یا نژیاری و بنیاتی بو نه‌ژادێ نوی، به‌ربابكێ نوی... به‌رده‌وامی دانا پێشكه‌ڤتنا خومالی و ئاڤاكه‌ر و نوی خازیه‌كا ریهوریشلی به‌رده‌وام و تژی خوه ئافرێنه‌ر و دیزانكاریێن لائیق و ره‌سه‌ن...لێ دیسان ئه‌ڤێ پروسه‌یێ ژی دیسان په‌روه‌رده‌كاریه‌كا ساخله‌م، فێركاریه‌كا زانستی، ئه‌خلاقه‌كێ خومالی و پێشكه‌ڤتی، مه‌شق و راهێنانێن به‌رده‌وام و خودان كری ب به‌رنامه و پروگرامێن پێشكه‌ڤتی بنیاتنه‌ری، ژر یهو ریشالان بو كوپك و تاكێن سه‌ری، ژ نه‌ژادێ باب و كالا ن بو زاروكێن نویهاتی و نوباهێرێن گه‌ش و به‌رهه‌م هه‌می ئالی. ل دوماهیكێ په‌یڤه‌كا كورت و كورمانج...!! دێ جاره‌كا دی بێژم، مه خوداهێلایه ده‌ریایه‌كێ و دزانینن ئه‌م نه‌دمه‌لاڤانینن، مه رێكه‌ك ل به‌رخوه گرتیه و نه‌شاره‌زایێن وێ رێكێیه‌ن، مه هونین و هونه‌ره‌ك كریه دده‌ستێ خوه دا و دژه‌نین و نه‌ژه‌نیارین و نه‌ژی راڤه‌كرنا وی هونه‌ری دزانین، لێ یا من دڤێتن بێژم و كار بوب هێتن كرن، وه‌كی هاولاتیه‌ك، وه‌كی مروڤه، مه وه‌شانه‌ك وه‌شاند، نوباره‌یه ئێخسته ده‌ستێ هه‌وه، باوه‌ریا من ئه‌وه و هیڤیا من ژی ئه‌وه یێن دزانن، یێن پسپور و شاره‌زانه، یێن هونه‌رمه‌ند و ته‌كنیكارن، یێن تایبه‌تمه‌ندیا وان هه‌ی، یێن دزانن هونه‌ری ڤه‌هینن و ته‌لاران ئاڤا بكه‌ن، ره‌وشه‌نبیرێن هزرو بیرزان، دكتور و زانستڤان...بو هه‌میان دبێژم مه ده‌رگه‌هه‌ك ڤه‌كر، پێره‌هه‌ك ژی چ باش چ ژی خراب دانانده به‌رده‌ستێ هه‌وه، دێ وه‌رن خرابان باش بكه‌ن، نه‌ساخان چاره‌سه‌ر بكه‌ن، هه‌رفته‌یان ئاڤه‌دان بكه‌ن، بله‌یزن و هونه‌رێ خوه‌ش و بره‌وش بئافرینن، بونیاته‌كێ لائیق بو گه‌لێ مه، بو وه‌لاتێ مه، بو جڤاكێ مه ئاڤا بكه‌ن، ساخله‌میێ په‌یدا بكه‌ن، كار و كوكه‌كێ بنه‌جه و لاو به‌رهه‌م بینن....خودانێ هزر و شیانیان دگه‌ل مه‌دا هاریكار بیتن. اكرم خالد عبدالكریم/ سید اكرم/ دهوك
د. سالار باسیره لە ماوەی دروستبوونی هەرێمی كوردستانەوە ژمارەیەكی بەرچاو لە رێكخراو و حیزبی سیاسی دروستبووە بەشێكیان حیزبی سێبەرو بەشێكیان حیزبی بەشداربوو لە دەسەلات و بەشێكیش گوایە ئۆپۆزیسیۆن بەلام تا ئێستە بێكاریگەر لەسەر گۆڕەپانە سیاسیەكە. لەبەر ڕۆشنایی ئەزمون و واقیع و مێژوە سیاسیەكە ئەم نوسینەم ئامادە كردوە ، تا ئەم بارودۆخەش بەم جۆرە بمێنێتەوە بیرۆكەی هەمە چەشنە دروست دەبێت وەك ئەلتەرناتیڤ بۆ ئەو بارودۆخە سیاسی و كۆمەلایەتیە چەقبەستو و ناهەموارەی دەسەلات و كۆمەلگەی كوردیی لە باشور تێی كەوتوە. لە كاتێكدا كایەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان توانایەكی ڕاستەقینە ناداتە ئۆپۆزیسیۆن بۆ كاركردنی سیاسی ، چ جای بینینی ڕۆلێك. كار بۆ لەیەكتر ترازاندن و دابەش كردنی ئۆپۆزیسیۆن دەكات ، ئیتر هی ناو پەڕلەمان یان ئەوەی شەقام بێت ، بەم میتۆدە دەسەلات كار بۆ سەقامگیر كردنی دەسەلاتەكەی دەكات. دەسەلات دەیەوێ بەناوی ئازادی و دیموكراسیەوە ئازادی و دیموكراسی لەناو بەرێت. هەربۆیە ئۆپۆزیسیۆن بوون بۆ باشوری كوردستان وەك هەوا وایە بۆ ژیان ، بەلام كام ئۆپۆزیسیۆن؟ ئەو مرۆڤەی بڕوای وابێت سروشتی ئەو دەسەلاتەی هەرێم ، دەسەلاتی خێڵ و خێزان و دەسەلاتی تەقلیدیی و كۆنەپارێز هی چاكسازی و دەستاودەست كردنی دەسەلات و خۆگۆڕین و گوێگرتن بێت لە داواكاریەكانی گەل و پەیڕەویی پڕەنسیپە دیموكراتیەكان و رێفۆرم كردنی ڕاستەقینە بكات ، ئەوا لە بازنەیەكی داخراوی بۆش و خەیالاویدا دەخولێتەوەو هیچ لە سیاسەت و ئەزمونە سیاسیەكان و مێژووی سیاسی تێنەگەیشتوە سەبارەت بە جیهانبینی بۆ دەسەلات و كۆمەلگە. هەڵبژاردنی گالتەجاری و دیموكراسیەتی ساختە بەشداریكردن لە هەڵبژاردنی گاڵتەجاری و دیموكراسیەتی ساختەدا لە هەرێمێكی داگیكراودا بەو هەلومەرجەی دەگوزەرێت تەنیا شەرعیەتدانە بە دەسەلاتی ستەمكارو پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ لە لایەن ئەو شێوە دەسەلاتەوە ، هەموو ئەوانەی لەو دەسەلاتەدا بەشدارن. دەبێت دوای ئەزمونی 28 ساڵ بزانرێت خەباتی پەڕلەمانیی لە هەرێمی كوردستان بەو شێوەیەی دەگوزەربَت كۆتایی هاتووە چونكە دەسەلاتی ڕاستەقینە لای پەڕلەمان و حكومەت و دادوەریی نیە بەلكو لای تاك و خێزان و خێڵی سیاسیە كە خاوەن موئەسەسەو ئیدارەو پارەو میلیشیای خۆیەتی. لێرەدا دەبێت بیرۆكەی بەنرختر بۆ ئایندەو چارەنوسی گەل دەستەبەر بكرێت. خوێندنەوەی ڕاستەقینەمان بۆ دەسەلات و كۆمەلگە هەبێت. ئێمە دەبێت مرۆڤەكانمان فێری یاخی بوون بكەین چونكە لەسەر هەقن و ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتیمانی و بەها مرۆییەكانی بۆ بگێرینەوەو لە ئازادی خوود تێبگات بۆ ئەوی نەبێتە بتێك. ئەو مرۆڤانەی ئێمە كە هەمیشە ئامرازی سیاسی بوون بەلام ئەكتەری سیاسی نەبوون. ئێمە دەبێت هەنگاو بۆ شێوە كارو خەباتێكی تری جەماوەری و سیاسی بوێر بنێین وەك سەرەتایەك بەدەر لە حیزبە ئۆپۆزیسیۆنە تەقلیدیەكانی جێگای هیواو متمانە نەماوون و لە بازنەیەكی بەتاڵدا دەخولێنەوە. "گەمژە ئەو كەسەیە چەندین جار یەك كار دوبارە بكاتەوەو چاوەرێی ئەنجامی جیاواز بێت". ئەو ئۆپۆزیسیۆنانەی كە ئامادە نین پشتگیریی بزوتنەوەی شەقام بكەن یان شەرمنانە دەیكەن. 17ی شوبات نمونەیەكی بەرچاوە. كەرەسەكان لە بارن بەلام شەقام پێویستی بە قیادەیەكی بوێرو شۆڕشگێڕو ژیرو پاك هەیەو دەست لەگەڵ دەسەلاتدا تێكەڵ نەكات و بزوتنەوەكە نەفرۆشرێت و بڕوای وابێت كە ڕێفۆرمی ڕاستەقینە بەم دەسەلاتەی ئێستەی هەرێم ، دەسەلاتی تەقلیدیی خێزان و خێڵی سیاسی ناكرێت. بزوتنەوەیەكی نوێی فكری و سیاسی و كۆمەلایەتی و ئەخلاقی و سێكولار بۆتە پێویستیەكی ژیانیی. بەرەیەكی نوێی ئۆپۆزیسیۆن ژمارەیەكی بەرچاو لە رێكخراوەكانی كۆمەلگای مەدەنی و گروپەكانی فشار هەن كە رێكخراوی سێبەر نین و خاوەن هەڵوێستی تەندروستن ، خاوەنی كەسانی ڕۆشنبیرو ئەكادیمیست ، نوسەر ، ڕۆژنامەنوس و مامۆستایان و ڕەنجدەرو كەسایەتی بە هەڵوێست و بوێرین ، خاوەن چەندین رێكخراوی گەنجان و ژنان و خوێندكارانی ڕەخنەگری دەسەلات و ژمارەیەك لە لایەنە چەپەكان هەن ... ئەگەر هەموو ئەمانە بە ڕاكێشانە ناوی زەحمەتكێشان ، كاسبكاران و فەرمانبەران ، مەبەستم چین و توێژە كۆمەلایەتیەكان ... بتوانرێت بە ڕۆح و هەڵوێستێكی رێكخراوەیی شۆڕشگێڕانەوە لەسەر (پلاتفۆرمێكی، بەرنامەیەكی هاوبەش) لە بەرەیەكداو لەژێر چەترێكی جەماوەریداو لەژێر (سەركردایەتیەكی دەستەجەمعیدا) بۆ ئەم قۆناغە رێكبخرێن و كۆبكرێنەوەو خاوەن مەرجەعیەتێك بێت بۆ سەركردایەتی كردنی بە پلان و ستراتیژو بەرنامەو بە نەفەس درێژی و ورە بەرزی دەكرێت ببێتە هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنی ڕاستەقینەی داهاتووی شەقام. دور نیە لە ئەنجامی توڕەیی جەماوەر بەرامبەر پێشێلكردنی مافەكانی ، ڕاپەرینێكی جەماوەریی عەفەوی بێ سەرو سەركردە ڕوبدات و دواتر دامركێتەوەو كورت خایەن بێت ، هەربۆیە پێویستی بە سەركردایەتیەكی مەحكەم دەبێت بە تایبەت كە ریزەكانی دەسەلات ناتەباو لێكترازاو بن. ئەو دەسەلاتە لە بنەڕەتدا ئەوە نیە كە نەتوانرێت نەگۆڕدرێت یان نەخرێتە ژێر فشاری ڕاستەقینەوەو خۆی لەبەردەم بزوتنەوەیەكی جەماوەریی شۆڕشگێڕی بوێرو رێكخراو و نەفەس درێژ بۆ مەودای دوور بگرێت. دوای نزیكبونەوەی لایەنە ئاماژە پێكراوەكان كار لەسەر نوسینەوەی پلاتفۆرمێكی هاوبەشی گونجاو بكرێت و لە كۆنفرەنسێكی سیاسیدا شیكردنەوەو ئامادەكاری خۆی بۆ بكرێت. ئەو بەرەیە كراوەیە بۆ هەموو تاك و لایەنێك بڕوای بە گۆڕانی شۆڕشگێرانەی ریشەیی هەبێت لە باشوری كوردستان لە دەرەوەی ئەو دەسەلاتە. سەبارەت بە چەپەكان وەك حیزبی شیۆعی كوردستان و حیزبی كۆمۆنیستی كوردستان و گروپە چەپ و كۆمۆنیستەكانی تر بە پێویستی دەزانم بچنە ناو یەك بەرەوەو ئەم بەرەیەش ببێتە بەشێك لە بەرە سیاسیە نوێكەی ئۆپۆزیسیۆن ، ئەوانە بەو شێوەیەی ئێستەیان لاوازو بەربلاون. بەدەر لەوە گۆرینی ناوی وشەی كۆمۆنیست و شیۆعی چونكە گونجاو نیە بۆ كۆمەلگەیەك زۆرینە موسوڵمان و دژەكانی ئیدیعای كافر بونیان دەكەن ، بەلام دەكرێ لە كرداردا كۆمۆنیست بن. ئەوەی لێرەدا گرنگە قسەی لەسەر بكرێت : * نوسینەوەی پلاتفۆرمێكی هاوبەش * لێكۆڵینەوە لەسەر بابەتی دەسەلات و ئۆپۆزیسیۆن بوون لە باشوری كوردستان بە گشتی . * هەڵسەنگاندنی ئەزمونی ئۆپۆزیسیۆنەكان لەگەڵ دەسەلات. * ستراتیجیەتی نوێ بۆ كاری ئۆپۆزیسیۆن لە باشور لەبەر ڕۆشنایی ئەوەی ئۆپۆزیسیۆنی ڕاستەقینە كێیەو دەبێت چۆن بێت. * دەكرێ لە دەرەوەی ولات لق و نوێنەرایەتی بۆ بكرێتەوەو كەم نین ژمارەی كوردانی تاراوگە كە ئامادەی ئەم كارە دەبن. وتنی ئاسانترە وەك لە كردنی دیارە وتنی كاریكی لەم جۆرە ئاسانترە وەك لە كردنی. خۆ ئەگەر بزوتنەوەیەكی نوێی ئۆپۆزیسیۆنێكی نوێی شەقام خاوو كەمیش بێت بەلام دەبێتە سەرەتاو ناوك و داینەمۆو وزەیەكی نوێ بۆ ئایندە. پڕۆسەیەكی درێژو زەمەن خایەندو دوای هەر لێدان و لاواز بوونێك دەكرێ دوبارە هەستێتەوە سەر پێی خۆی. خۆ ئەگەر سەركەوتووش نەبێت ، رێگا خۆشكەر دەبێت بۆ ئەوانەی دوای خۆی. جا ئەم كارە چۆن و كەی ڕوو دەدات و كێ ئەنجامی ئەدات بەندە بە چەندین فاكتەرەوە بەلام زوو یان درەنگ تەنیا رێگایەكە بۆ ڕزگاریی لە كۆت و زنجیری چەوساندنەوەو كۆیلایەتی. جێگای دڵخۆشكەریی دەبوو ئۆپۆزیسیۆنەكانی ئێستە توانای گواستنەوەی ئەم مەهامەیان هەبوایە. بێرتۆلت برێشت وتەنی "ئەو مرۆڤەی خەبات دەكات و تێدەكۆشێت لەوانەیە بدۆرێت ، بەلام ئەوەی نایكات ئەوە هەر دەمێكە دۆڕاوە". ناوچەی باشوری كوردستان لە ڕووی جوگرافی و دەورەدانی بە چەند دەوڵەتی دیكتاتۆرەوە بارودۆخەكەی ئالۆز كردوەو هەوڵی سەپاندنی هەژمونی خۆیان دەدەن بەسەر باشوری كوردستانیشدا ، ئەگەر ئەو دەسەلاتەی باشور لەو بیست و هەشت ساڵەداو لە چوارچێوەی هەرێمێكی بەناو فیدرالیەوە لە ڕووی سیاسی و ئابوری و كۆمەلایەتی و خزمەتگوزاریەوە هەنگاوی جدی و عەمەلی بنایە ئێستە دەوڵەتێكی ئیعلان نەكراوی پتەو دەبووین و لە پۆزشنێكی هێزەوە مامەڵە لەگەڵ مەركەزو دەرەوەشدا دەكرا ، بەلام ئەو مەهامە مێژووییە بە دەسەلاتی خاك و گەل فرۆش ناكرێت كە بەرژەوەندی تاك و خێزانی سیاسی ئەولەویەتی هەبێت و سوپایەك لە خەلكی خۆفرۆش و كاسەلێس دروست بكات. چەندین لە دەوڵەتەكانی كەنداو لەلایەن ئەمیرو شێخ و خێزانەوە فەرمانڕەوایی دەكرێت ، ئازادی و مافی مرۆڤ تێیاندا بابەت نیە ، بەلام لانی كەم ولاتانی خۆیان پێشخستوە، خزمەتگوزارییان هەیەو نان هەیە. ئێمە بەدەر لە خەباتمان بۆ نان و ژیانێكی شایستە خەباتمان بۆ ئازادییشە ، بەواتا بۆ ئازادی فكر ، ئازادیی و پاراستنی كەرامەتی تاكو نوسین و ئازادیی بیركردنەوەو ڕادەربڕین و كۆمەلگای مەدەنی و مافەكانی مرۆڤ و دەستوری عەلمانیە... لەوانەیە گۆڕانێك لە هاوكێشە سیاسیە ئیقلیمی و نێودەوڵەتیەكەو ناوخۆی عێراقدا ببێتە هۆی گۆڕانكاریەك لە تەواوی عێراق و باشوری كوردستانیشدا ، بەلام مەرج نیە ئەرێنی بێت. سەرجەم كۆمەلگە تەقلیدیەكان لە قۆناغی پەرینەوە بۆ كۆمەلگەیەكی مۆدێرن بەناوچەیەكی خۆلەمێشیدا دەڕۆن كە ماوەی گواستنەوەی لە كۆمەلگەو ولاتێكەوە بۆ ئەوی دی جیاوازە ئەویش بە پێی هوشیاری كۆمەلگەو فاكتەرە لە بارەكان بۆی. ئێمە دەكرێ بۆ ئەو قۆناغی پەرینەوەیە ڕۆلێكی ئەرێنی ببینین. ئەوروپاش بەو قۆناغەدا ڕۆیشتوە ، بە قۆناغی شۆڕش و رێنسانسدا ڕۆیشتوە. ئێمە دەكرێ پاڵ بە مێژو بنێیین بۆ پێشەوە.
.gif)
د. هەردی مێد به رای من بوونی رۆژێك بۆ دروستكردنی زاكیره‌ی ئه‌نفال و هێشتنه‌وه‌ی به ته‌نها گرنگ نییه. به‌ڵكو گرنگی ئه‌م رۆژه له چۆنێتی یادكردنه‌وه و به‌ڕێكردنێتی. گه‌لۆ چۆن ئه‌م رۆژه ده‌بێت به‌ڕێبخرێت؟ چی بكرێت و چی بوترێت؟ به پێی تێبینیه‌كانم و خۆێندنه‌وه‌ی زۆرێك له گوتاره سیاسی و چڤاكی و ئه‌و بابه‌ت و نوسینانه‌ی له هه‌ر ساڵێكدا بۆ یادی ئه‌نفال ده‌نوسرێن و ده‌هۆنرێنه‌وه، یه‌كێك له‌و شته زه‌قانه‌ی هه‌ستی پێده‌كه‌م، بوون و خستنه سه‌ر شانۆی <زه‌بروزه‌نگه> له به‌رگی تۆڵه‌سه‌نده‌وه، تۆڕه‌یی، هه‌ڵبڕین، هه‌ڵواسین، كوشتن، تد. به كورتی، زۆرێك له‌م رۆژه‌دا جاڕی ئه‌وه ده‌ده‌ن ده‌بێت ئه‌و موسته‌شارانه‌ی ده‌ستیان له ئه‌نفالدا هه‌بوو دادگای بكرێن تا هه‌ڵواسینیان. ده‌زانم و له‌م تۆڕییه تێده‌گه‌م. ده‌زانم و هۆشیارم دادگایكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال یه‌كێكه له میكانیزم و توخمه بنه‌ڕه‌تی و گرنگه‌كانی دروستكردنی زاكیره‌ی ئه‌نفال. ده‌زانم دادگاییكردنی تاوانبارانی ئه‌نفال له خودی خۆێیدا واته به‌خشینی چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی به ئه‌نفال، و دروستكردنی داپێدانان بۆی. وه‌لێ، گه‌لۆ به كوشتن و بڕین و هه‌ڵواسینی ئه‌م مسته‌شار و ئه‌و مسته‌شار چی له دۆخی ئه‌نفالكراوه‌كان ده‌گۆڕێت؟ له راستیدا، هه‌ڵه‌یه‌كی سامناكه گه‌ر یادی ئه‌نفال ببێته بۆنه‌یه‌ك بۆ تیژكردن و تیغكردنی ده‌می زه‌بروزه‌نگ، جۆشدانی گیانی نالێبورده‌یی، تۆوكردنی رق و كینه، دروستكردن و كاراكردنی گیانی تۆڵه. یادی ئه‌نفال نابێت ببێت به فیستیڤاڵی نمایشكردنی زه‌بروزه‌نگ و جاڕدانی مه‌رگ و په‌ت و سێداره. ئه‌نفال به‌رهه‌می زه‌بروزه‌نگه، بۆیه ده‌بوو و ده‌بێت ئه‌نفال بكه‌ین به بۆنه و ریتواڵێك بۆ قاودانی زه‌بروزه‌نگ و روحی تۆڵه‌سه‌نده‌وه. ئه‌و په‌ڕی ساویلكه‌ییه گه‌ر پێمان وابێت به هه‌ڵواسینی ئه‌م تاوانبار و ئه‌و توانبار، دڕ به خیانه‌ت ده‌ده‌ین و ڕێگه له مه‌یل و كه‌ڵكه‌ڵه‌ی تاوان ده‌گرین. كێ بڕوا به‌مه ده‌كات؟ كێ بڕوا ده‌كات به سه‌رپه‌ڕاندنی تاوانبار ئیتر تۆوی تاوان بنه‌بڕ ده‌كرێت؟ یادی ئه‌نفال نابێت ببێته مایه‌ی مه‌ترسی بۆ ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی و مه‌ترسی بۆ ته‌ناهی چڤات. راستگۆیی له یادی ئه‌نفالدا بریتیه له دروستكردنی ئاگاییه‌كی به‌رده‌وام و نه‌مر بۆ هێشتنه‌وه‌ی ئه‌م زاكیره‌یه له هه‌ر رۆژ و هه‌فته‌یه‌كی ساڵدا له ڕێگه‌ی كار و چالاكی یاسایی، هونه‌ری، په‌روه‌رده‌یی، لێكۆڵینه‌وه، تد بۆ بونیادنانی یاده‌وه‌ری ئه‌نفال. راستگۆیی بریتیه له بیركردنه‌وه له بونیادنانه‌وه‌ی كه‌سوكاری ئه‌نفالكراوه‌كان، بوژاندنه‌وه‌ی گوند و ئاواییه‌كانیان. یادی ئه‌نفال له‌وه‌دا گرنگه گه‌ر ببێت به سه‌رمایه‌یه‌كی ره‌مزی بۆ كه‌سوكاری ئه‌نفال و كورد به گشتی. له‌وه‌دا گرنگه ئه‌نفال ببێت به كه‌رنه‌ڤاڵی ئاشتی، ته‌بایی و قایمكردنی رایه‌ڵه كۆمه‌ڵایه‌تی و چڤاكیه‌كان. ئه‌نفال ده‌بێت ببێت به‌مێژوو و كۆستی نه‌ته‌وه‌یه‌ك. ده‌بێت بكرێت به یادێك بۆ بوژانه‌وه و سه‌رهه‌ڵدانه‌وه. یادێك بۆ خۆپاكردنه‌وه له زه‌بروزه‌نگ و تۆڵه.
.gif)
هێڤیدار ئەحمەد تا ئێستا بزووتنەوەی گۆڕان رازی نەبووە جێگری دووەم بۆ یەکیتی دابنرێ. سەرۆک بارزانی گوتوویەتی ئەم بابەتە دەبێ بە هەماهەنگی بێ لەگەڵ گۆڕان. پارتی پێیوابوو گۆڕان رازی دەبێت، چونکە یەکێتی چەندین جار بە پارتی گوتووە لە حەقی گۆڕان زیاترتان پێداوە و پارتیش گوتوویەتی ئەوەی لەگەڵ گۆڕان کراوە با زۆریش بێ، یەک هەنگاو بۆ دواوە ناگەڕێینەوە. پێشنیازەکان چین بۆ جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستان؟ یەکەم: سەرۆک تەنیا یەک جێگری هەبێ و بۆ گۆڕان بێ. دووەم: وەزیری پێشمەرگە بۆ گۆڕان بێ و جێگری سەرۆکی هەرێم بۆ یەکێتی بێ (گۆڕان داوای کردووە و یەکێتی رەتیکردووەتەوە). سێیەم: جێگری سەرۆکی هەرێم و وەزیری پێشمەرگە بۆ گۆڕان بێ و وەزیری دارایی بدرێ بە یەکێتی (یەکێتی ئەمەی پێشنیاز کردووە، بەڵام گۆڕان رەتیدەکاتەوە). چوارەم: سەرۆکی هەرێم دوو جێگری هەبێ و هیچ ناوێکی لێ نەنرێ کە ئەم جێگرە بۆ کاروباری سەربازییە و ئەوی دیکە بۆ کاروباری .... بەڵکو سەرۆکی هەرێم بەشێک لە دەسەڵاتەکانی خۆی بە ئەوان بدات و تەواو (هێشتا لەسەر ئەمە رێککەوتن نەکراوە). پێنجەم: پارتی داوای یەکێتی بۆ دیاریکردنی جێگری یەکەم و دووەم بۆ سەرۆکی هەرێم رەتکردووەتەوە، جێگر هەر جێگرە، پاشگری یەکەم و دووەمی پێوە نابێ. پارتی 100% پابەندی رێککەوتنیەتی لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان. وەک سەرۆک بارزانی گوتوویەتی یەک هەنگاویش ناگەڕێتەوە بۆ دواوە، بەهەمان شێوە پارتی 100% بەو رێککەوتنەی لەگەڵ یەکێتیش کردوویەتی پابەند دەبێت. راستە بە کاندیدکردنی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی بۆ پۆستی سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەرکەوتنەکەی 200%، بەڵام ئەوە قەت راست نییە کە دەڵێن پڕۆژەیاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەیە پارتی دەیەوێ ئەو پۆستە وەربگرێتەوە، نەخێر راست نییە، بەگوێرەی پڕۆژە یاساکە کە خوێندنەوەی دووەمیشی بۆ کراوە، لە ماددەی چوارەم بڕگەی دووەم دەڵێت: "هەرکەسێ خیانەتی نەکردبێ و ... مەرجی دیکەش هەیە، دەتوانێ خۆی کاندید بکات" ئینجا هەر کەسێ جورئەتی هەیە بەرامبەر بەڕێز نێچیرڤان بارزانی خۆی بۆ ئەو پۆستە کاندید بکات دەرگا واڵایە. بەڵام کێشەکە ئەوە نییە کێی دیکە خۆی کاندید دەکات بۆ ئەو پۆستە، بەڵکو کێشەکە جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستانە! یەکێتی و گۆڕان لەسەر مەسەلەی پڕۆژە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان 180 پلە گۆڕاون. لە 23ی حوزەیرانی 2015 کاتێ گۆڕان و یەکێتی ویستیان کودەتا لەسەر پارتی بکەن لە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، گۆڕان لە پڕۆژەکەیدا کە لە 10/6/2015 ئیمزای بۆ کۆکردووەتەوە، داوای کردووە سەرۆکی هەرێمی کوردستان دوو جێگری هەبێ و لەنێو پەرلەماندا سەرۆک هەڵبژێردرێ. تەنانەت ئەوەندە پێداگیرییان کردووە لەسەر مەسەلەی دوو جێگرەکە، لە ماددەی هەشتەمی پڕۆژەکەی گۆڕاندا لە بڕگەی یەکەم و دووەم دەڵێت، سەرۆکی هەرێم دوای 30 رۆژ لە هەڵبژاردنی ئەگەر جێگری بۆخۆی هەڵنەبژارد ئەوا بەپێی بڕگەی دووەمی هەمان ماددە، پەرلەمان دوو جێگری بۆ هەڵدەبژێرێ. بەڵام بۆ ئەم کابینەیە تێڕوانینی گۆڕان 180 پلە گۆڕاوە و لە رێککەوتنی 18/2/2019 کە لەگەڵ پارتی ئیمزای کردووە، پێش یەکێتی کەوت و پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێمی کوردستانی وەک دەستکەوتێکی دانوستاندنەکان ناوبرد. بە گوێرەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان کە بە یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2005 ناسراوە، سەرۆکی هەرێمی کوردستان جێگرێکی دەبێ. هەرچی یەکێتییە لە پڕۆژە یاساکەیاندا کە لە 21/6/2015 ئیمزایان بۆ کۆکردووەتەوە و پێشکەشی سەرۆکایەتی پەرلەمانیان کردووە، لە ماددەی نۆیەمدا دەڵێ، سەرۆکی هەرێمی کوردستان دوای 30 رۆژ لە سوێندخواردنی وەکو سەرۆکی هەرێم، جێگرێک بۆخۆی دەستنیشان بکات. کەچی ئێستا دەڵێ ئیلا و بیلا دەبێ سەرۆک دوو جێگری هەبێ و پارتی بەمە رازی بووە بۆ ئەوەی یەکێتی لە پرۆسەی سیاسی و پێکهێنانی حکومەت دوورنەکەوێتەوە. کاندیدەکانی پارتی بۆ پۆستە وەزارییەکان 90% تەواوبوونە و یەکلابوونەتەوە و تەنیا یەک وەزیری کابینەی هەشتەم بۆ کابینەی نۆیەم دەمێنێتەوە، پارتی لەسەر ئاستی باڵای نێو حکومەتیش گۆڕانکاری گەورە دەکات و هەردوو پارێزگاری هەولێر و دهۆکیش پۆستیان دەبێ لە کابینەی نۆیەمدا. هەرچی بزووتنەوەی گۆڕانە تاوەکو ئێستا تەنیا دوو کاندیدیان یەکلایی بوونەتەوە، ئەویش کاندیدیان بۆ پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم بەڕێز مستەفا سەید قادرە و وەزیری دارایی ئاواتی شێخ جەناب، باقی وەزارەتەکانی دیکە مشتومڕی توندیان لەسەرە. پێداگریی یەکێتی لەسەر وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم ئەمەیە: باڵەکانی نێو یەکێتی بەم شێوەیە پۆستیان وەرگرتووە: باڵی کۆسرەت ڕەسوڵ، کوڕەکەی لە ئەنجوومەنی ئاسایش پۆست وەردەگرێ. باڵی مام جەلال: قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەت دەبێت. باڵی مەکتەبی سیاسی حاکم قادر، یان عیماد ئەحمەد پۆستی جێگری سەرۆکی هەرێم وەردەگرن. باڵی بەرهەم ساڵح پۆستیان پێ نادرێ. باڵی کەرکووکییەکان لە پارێزگای کەرکووک پۆست وەردەگرن. ئەوەی پێشبینی دەکرێ لە نێو یەکێتیدا ئەوانەی چەندین کابینەیە لە عێراق و هەرێمی کوردستان و لەسەر ئاستی مەکتەبی سیاسی یەکێتی پۆستیان هەبووە، هەر ئەوان پۆستی کابینەی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەردەگرن. هیوادارم لەسەر ناوی کاندیدەکان دیسان کێشە دروست نەبێ و نەبێتە هۆی دواکەوتی راگەیاندنی کابینەی وزاری. کابینەی نۆیەم لە 23 کەس پێکدێت: سەرۆکی حکومەت جێگری سەرۆکی حکومەت 19 وەزارەتی فیعلی 3 وەزارەت بۆ کاروباری هەرێم یەکێتی: 7 دەنگی هەیە لە ئەنجوومەنی وەزیران جێگری سەرۆکی حکومەت و 5 وەزارەتی فیعلی و یەکێک بۆ کاروباری هەرێم گۆڕان: 4 وەزارەتی فیعلی هەیە واتە یەکێتی و گۆڕان بەس لە ئەنجوومەنی وەزیران 11 پۆستیان هەیە ئێستا 12 پۆستی ئەنجوومەنی وەزیران ماون، ئەمە ئەگەر کۆمەڵی ئیسلامی بەشدار نەبێ لە پێکهێنانی حکومەتی نوێ. پارتی تەنیا 10 پۆستی بەردەکەوێ، دوو وەزیرەکەی دیکە یەکێکیان بۆ مەسیحییەکانە و وەزیرێکیش بۆ سۆسیالیستە، خۆ یەکێتی و گۆڕان قەت ئامادەنین لە پشکی خۆیان رۆژێک لە رۆژان پۆستێک بە برا مەسیحی و تورکمانەکان بدەن، ئینجا هەموو رۆژێ لە ئاستی باڵا و خوارەوەی یەکێتی و حیزبەکانی دیکە دەبیستین کە دەڵێن بۆ هەموو جارێ مەسیحی و تورکمانەکان نزیکن لە پارتی! پشکی پارتیش، گوتمان ئەگەر کۆمەڵی ئیسلامی بەشدار نەبێ کە تاوەکو ئیستا یەکلایی نەبووەتەوە، بە سەرۆکی حکومەتەوە دەکاتە 10 پۆست. شەش مانگ و نیو بەسەر پڕۆسەی هەڵبژاردنەکاندا تێپەڕیوە، هێشتا حکومەت پێکنەهاتووە و چاوەڕوان دەکرێ مانگێکی دیکەش تێپەڕێ. لایەنگر و دەنگدەر و کادیری پارتی هەمیشە بە تووڕەییەوە دەپرسن بۆ پارتی ئەوەندە نەرمی دەنوێنێ بۆ پێکهێنانی حکومەت؟ پارتی 45 کورسی هەیە و لەگەڵ دۆستەکانی دەتوانن حکومەت بەبێ یەکێتی پێکبهێنن، بۆ نایکەن؟ حەقی خۆیانە ئەم پسیارە بکەن بەڵام... پارتی بۆ ئەم قۆناغە دەڵێ تەنیا دوو رێگا لە پێش ئێمەیە و ناچارین تەنیا رێگای یەکەم هەڵبژێرین. رێگاکەش ئەوەیە کە یان دەبێ بەشێکی زۆری خواستی یەکێتی و گۆڕان قبووڵ بکەی بۆ بەشداریکردنیان لە حکومەت کە لە قەبارەی خۆیان زیاترە، یان دەبێ رێگەی دووەم هەڵبژێرین کە رەنگە ئەگەر وەکو ئەوان نەیەینە پێش، چاوەڕێی دۆخێکی وەکو ئەوەی چوار ساڵی رابردوو بکەین. بۆیە رێگای یەکەم بۆ هەموو هەرێمی کوردستان ساخڵەمترە و هەر ئەوەمان هەڵبژاردووە.
مەریوان وریا قانع - ئاراس فەتاح بەشی سێیەم گەرچی دواھەمین ھەڵبژاردنی پەرلەمان یەکێکە لە ڕووداوە سیاسییە گرنگەکانی دونیای دوای ڕاپەڕین، كه‌چی بەدەگمەن نەبێت گفوگۆیەکی عەقڵانیی لەبارەوە نەکرا. بایکۆتکردنی بەرفراوانی ئەم ھەڵبژاردنە ڕووداوێکی سیاسیی گرنگ بوو. پەنابردنی گەورە و سیستماتیکیش بۆ تەزویر، بۆ ڕزگارکردنی وێنەی ھەڵبژاردنەکە و بۆ درێژەدان بە دەسەڵاتی دوو پارتە سیاسییە باڵادەستەکە، لانیکەم ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەم دوو ھێزە، نەک تەنھا متمانەی سیاسیی و ئەخلاقیی خۆیان لەناو کۆمەڵگای ئێمەدا لەدەستداوە، بەڵکو ھێما بۆ لەدایکبوونی دۆخێکیش دەکات کە ھیچ دیماگۆگییەت و درۆیەکی سیاسیی لەناویدا ناتوانێت خۆی وەک ھەقیقەت بە کۆمەڵگا بفرۆشێت. گرنگ نییە ئەو درۆ و دیماگۆکییە لە کوێوە دێت، لە ھێزە حوکمڕانەکانەوە یان لەو ھێزانەوە کە سەردەمانێک ئۆپۆزیسیۆن بوون. ئەمڕۆ درۆی سیاسیی وەک درۆیەکی بێده‌مامك و ڕووت، وەک درۆیەک کە ھیچ گوتارێک ناتوانێت ڕزگاریبکات، كه‌وتۆته ناو ڕووبەری گشتیی کۆمەڵگای ئێمەوە. لەسەرێكه‌وه ئەوەی دەیبینین دروستبوونی کۆمەڵگایەکە لە ڕێگای تەڵاقدانی سیاسەتەوە لە بۆشاییەکی سیاسیی گەورە و ترسناکدا دەژیی و خەمێکی مێژوویی ڕاستەقینە بۆ دروستکردنی ”ژیانی گشتیی“ عەقڵانیی لەئارادا نەماوە. لەسەرێکی دیکەوە جۆرێک لە گیرخواردنی قووڵ و ھەمەلایەن بەدەست تەفاسیلە ڕۆژانەییەکانی ئیشکردنی کایەی سیاسەتەوە لە کۆمەڵگای ئێمه‌دا لەئارادایە. لە فۆرمی ئێستایدا سیاسەت نەک توانای چارەسەرکردنی ھیچ کێشەیەکی لە کوردستاندا نەماوە، بەڵکو خۆشی بووە بە ئامرازی بەرھەمھێنانی کێشەی نوێ و ترسناک، ھەم بۆ ناو کایەی سیاسیی خۆی و ھەم بۆ کۆمەڵگاش. لەوانە بۆ نموونە، ململانێی نێوان منداڵانی خێزانە سوڵتانییەکان لەگەڵ باوکان و پیرەکانی ناو حیزبدا و ململانێیان لەنێوان خۆیاندا و ململانێشیان لەگەڵ منداڵانی خێزانە سوڵتانییەکانی تردا. ئەم ململانێ تازەیە بووە بە یەکێک لەو کێشە سەرەکیی و گەورانەی کە ڕووبەڕووی ئەمڕۆکەی کۆمەڵگای ئێمە بوەتەوە: کێشەی چەسپاندنی تەواوەی تەوریس و سوڵتانیزمی سیاسیی. ئەم پرۆژەی ”دەستگۆڕکێ“ ناوەکییەی ناو دەسەڵات لەنێوان منداڵەکان و پیرەکاندا، ڕەنگە نه‌توانێت بەبێ پێکدادان و شەپۆلێکی گەورە لە توندوتیژی تێپەڕێت، ھاوکات چەندەھا دابەشبوونی تازە دەخاتە ناو کۆمەڵگای ئێمەوە و بڕێکی زۆریش لە دابەشبوونە کۆن و تەقلدییەکان توندتر و تۆختر دەکاتەوە. منداڵەکان لەم ساتەدا لە پرۆسەی دروستکردنی لەشکری تایبەت و میدیای تایبەت و پێگەی ئابوریی و سیاسیی تایبەت بەخۆیاندان، خەریکی گەشەدانن بە پەیوەندیی ئیقلیمیی و نێودەوڵەتیی تایبەت و لەناو حیزبیشدا باڵی تایبەت بە خۆیان دروستدەکەن. ھەموو ئەمانەش بە کۆمەڵێک تەماحی سیاسیی قەبەوە گرێدەدەن، که ئابوریی لێڵ و تاریکیی نەوت و بەکۆمپانیاکردنی کۆمەڵگا و بازرگانیکردن بە ھەمووشتێکەوە ژێرخانەکەیان دەستنیشاندەکات. ئەگەر لەسەردەمی دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە بەگشتیی و لەدوای حەڤدەی شوباتەوە بەتایبەتی، بەشێکی گەورەی کۆمەڵگای ئێمە بە ”نھێنی“ لەگەڵ ئەم دەسەڵاتدارانە و فۆرمی حوکمڕانییەکەیاندا نەبووبێت، ئەوا لە دواھەمین ھەڵبژاردنی پەرلەماندا بە ”ئاشکرا“ خۆی لەم فۆرمە حوکمڕانییە و سەرجەمی نوخبەکانی دابڕیی. دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی 2009دا تەنھا ساتەوەختی لەدایکبوونی گوتار و دید و زمانێکی تر بۆ سیاسەت نەبوو، تەنھا پێشنیارکردنی پلان و بەرنامەیەکی مێژوویی نەبووە، تەنھا ساتەوەختی بەرھەمھێنانی سایکۆلۆژیایەکی سیاسیی نوێش نەبوو، تەنھا دۆخی ھاتنەکایەی جۆرێک لە حەماسەتی سیاسیی و کۆمەڵایەتییش نەبوو کە سنوورە ئەستورەکانی ترسی سیاسیی لە کوردستاندا تێکشکاند، بەڵکو ساتەوەختی دروستبوونی ”نوخبەیەکی سیاسیی نوێ“ش بوو لە به‌رامبه‌ر هه‌ردوو نوخبه سوڵتانییه حوکمڕانەکەی ھەرێمدا. لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕاندا نەوەیەک لە گەنجانی سەر بە خێزانەکانی چینی خوارەوە و چینی ناوەڕاست، بوون بە بکەری سیاسیی نوێ و لەناو کایەی سیاسیی و ڕووبەری گشتیی و له میدیا تازەکەی دوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕاندا دەرکەوتن. دروستبوونی ئەم نوخبە تازەیە، لەپاڵ ئەو گوتار و بەرنامە و سایکۆلۆژیا و حەماسەتە تازەیەدا کە دروستبوو، ھەم کۆمەڵێک کێشەی بۆ نەخشە تەقلیدییەکەی دروستبوونی نوخبەی سیاسیی لە ھەرێمدا دروستکرد، ھەم ھیوا و چاوەڕوانییەکی گەورەشی بە کۆمەڵگای ئێمە بەخشیی بۆ چارەسەرکردنی ھەندێک لە کێشە سەرەکییەکانی. ئەم نەوە تازەیە چونکە پێگە سیاسییەکانیان بە تۆڕە مافیایی و گەندەڵکارییە گەورەکانی ناو ھەرێمەوە تێکەڵ نەبووبوو، چونکە لەناو ھیچ پرۆسەیەکی تەوریسیی سیاسیشەوە نەھاتبوون، چونکە نوێنه‌رایه‌تی نه‌وه‌یه‌كی نائومێد و دڵشكاو و توڕه‌ی نەناسراوی کۆمەڵگای دوای ڕاپه‌ڕینی ئێمەیان ده‌كرد، بۆیە کێشەیەکی ئەوتۆیان لەگەڵ دید و گوتار و زمانە ڕادیکاڵەکەی بزوتنەوەکەدا نەبوو. دروستبوونی ئەم نوخبە تازەیە، کە پێکھاتبوون لە ئەندامانی پەرلەمانی ئەم بزوتنەوەیە و لە کەسە دیار و چالاکەکانی ناو بزوتنەوەکە خۆی و بە تایبەتیش لەوانەی لەناو میدیای گۆڕاندا کاریاندەکرد و دەردەکەوتن، شەپازلەیەکی گەورەبوو لە میکانیزمەکانی دروستبوونی نوخبە لە دونیای ئێمەدا و ناکۆکیش بوو بەو ھەندەسە سیاسییە باڵادەستە کە دروستبوونی نوخبەی سیاسیی بەتوندیی بە پرۆژەی بەھێزبوونی خێزانە سوڵتانییە سیاسییەکانەوە گرێدەدا. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لەماوەیەکی كورتدا بوو بە ”پارتێکی باڵادەست“، بەڵام لەوەدا سەرنەکەوت ببێت بە ”پارتێکی حوکمڕان“. ئەم جیاوازییە لەنێوان ”پارتی حوکمڕان“ و ”پارتی باڵادەست“دا گرنگییەکی میتۆدیی ھەیە. بزوتنەوەی گۆڕان نەیتوانی باڵادەستەیی خۆی بگۆڕێت بۆ حوکمڕانییکردن، چونكه تا ئەمڕۆ ھێزی حوكمڕان لە دونیای ئێمەدا هێزێكه جومگه ئابووریی و سه‌ربازیی و ئه‌منیی و ئیدارییەکانی مۆنۆپۆڵکردوە و له‌ڕێگای ئەم مۆنۆپۆڵکردنەشەوه كۆمه‌ڵگاکە ئاراستەده‌كات. ھەرچی ”پارتی باڵادەست“ە هێزێكه هه‌یمه‌نەی له‌ناو ”ڕووبه‌ری گشتیی“دا هه‌یه و له‌ڕێگای گوتاره‌كانیه‌وه ڕووداو دروستده‌كات. حیزب دەکرێت لەناو خەڵک و کۆمەڵگادا باڵادەست بێت، دەشێت گوتارەکانی ببنە گوتاری باڵادەست، زمانەکەی ببێت بە زمانی قسەکردنی زۆرینەی کۆمەڵایەتیی، دەشێت نوخبەیەک دروستبکات لەناو ڕای گشتییدا شوێنی باوەڕ و متمانە بێت، بەڵام لە دونیای ئێمەدا تا ئەم ساتە مەرج نییە ئەم شتانە بیگۆڕن و بیكەن به”پارتێکی حوکمڕان“ و بیگەیەنن بە دەسەڵات. گەیشتن بە دەسەڵات و بوون بە ”پارتی حوکمڕان“ لە دونیای ئێمەدا میکانیزمی تریان لە پشتە. ئەگەر دیموکراسییەت ئەو سیستمە بێت کە ھەموو پارتە سیاسییەکان بتوانن ھەڵبژاردن بدۆڕێنن، ئەوا لە ھەرێمی کوردستاندا تا ئەم ساتە ئەم دۆڕاندنە شمولی ”پارتە حوکمڕانەکان“ ناکات، ئەوان بە دەیەھا شێوە ناھێڵن بدۆڕێن و دۆڕاندن تەنھا شمولی ئەوانە دەکات کە دەشێت ”باڵادەستبن“ و دەیانەوێت به میكانیزمی ئاشتییانه به‌ده‌سه‌ڵات بگەن و ببن به حوكمڕان. بێگومان ”پارتی حوکمڕان“ دەشێت شتێک لە لیبرالیزمی سیاسیی دەستەبەربکات، بۆ نموونە ھەڵبژاردن ئەنجامبدات، ڕێگەبدات زیاد لە پارتێکی سیاسیی بوونی ھەبێت و بەشداری ھەڵبژاردنەکانیش بکەن، دەشێت بڕێکی کەم لە ئازادیی مەدەنییش دەستەبەربکات، بەڵام ھاوکات ناھێڵێت سیستەمێک دروستببێت تیایدا دەستگۆڕکێی دەسەڵات ڕووبدات. ”پارتی حوکمڕان“ لە شوێنێکی وەک کوردستاندا، تا ئێستاش دەتوانێت ڕێگە لە دەستگۆڕکێی دەسەڵات و لە ململانێی سیاسیی یەکسان و بەیاساڕێکخراو بگرێت. دەشتوانێت تەزویری گەورە و سیستماتیک ئەنجامبدات و چۆنیشی ویست بەوشێوەیە دەستکاریی ئەنجامی دەنگدانەکان بکات. لەگەڵ دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕاندا ڕاستەوخۆ ھەوڵدان بۆ پەکخستنی ھەمەلایەنەی پرۆسەی گۆڕانكاریی و بێنرخکردنی بکەرە سیاسییە تازەکانی ناو ئەم بزوتنەوەیە دەستیپێکرد. کڕینی کەسانی سەر بە نوخبە تازەکەی ناو گۆڕان له‌لایه‌ن هه‌ردوو هێزه حوكمڕانه‌كه‌وە، بەتایبەتی لەلایەن پارتییەوە، بە شێوەیەکی سیستماتیک دەستیپێکرد. لە ماوەی چەند ساڵێکی کەمدا پارتی لەوەدا سەرکەوت ژمارەیەک لە ناوە دیار و تازەکانی ناو ئەم بزوتنەوەیە بکڕێت و بیانھێنێتە ناو ڕیزەکانی خۆیەوە. ھەندێک ناوی تریش بەھۆی ناڕازیبوونیان لە چۆنیەتی ئیشکردنی ناوەکیی بزوتنەوەکەوە وازیانھێنا. لە دوای مرنی نەوشیروان مستەفا خۆشییەوە، نوخبە سیاسییەکەی ناو بزوتنه‌وه‌کە بە لەدەستدانی كاریزما سیاسییەکەیان لەڕووی سیاسییەوە ھەتیوکەوتن. كۆچی دوایی نەوشیروان مسته‌فا ته‌نها بزوتنه‌وه‌كه‌ی لاواز و بێئیراده و بێپلان نه‌كرد، به‌ڵكو نەوشیروان خۆشی وه‌كو باوكێكی بایۆلۆژیی پێگه‌ی هه‌ردوو كوڕه‌كه‌ی به‌چه‌شنێکی مه‌ترسییدار به‌هێزكرد و ئه‌و مۆدێله‌ی لە تەوریسی سیاسیی بۆ بزوتنەوەکە بەجێھێشت كه به‌درێژایی ته‌مه‌نی سیاسیی خۆی دژایه‌تیی ده‌كرد. به‌مردنی نه‌وشیروان مسته‌فا بزوتنەوەکە تەنھا توشی ئیفلیجبوونێکی گەورە نه‌بوو، به‌ڵكو به‌و بڕیارانه‌ش تووشی شۆك بوو كه نەوشیروان بەر لە مردنی دایبوو. نەوشیروان مستەفا لەڕێگای تەوریسکردنی موڵک و ماڵ و دەزگا سەرەکییەکانی بزوتنەوەکەوە بۆ کوڕەکانی، ھەڵەیەکی ستراتیژیی كوشنده و کارەساتێکی سیاسیی هێجگار گه‌وره‌ی ئەنجامدا، کە مۆدێل و ئاکاری بزوتنەوەکەی لەدوای مردنی خۆیەوە تەواو گۆڕی. له‌چركه‌ساتی ده‌ركردنی قه‌سامی شه‌رعیی گردەكه‌وه بۆ کوڕەکانی، ڤایرۆسی تەوریسی سیاسیی لەناو ئەم بزوتنەوەیەدا کەوتە ئیش و ھەمان ئەو فۆرمەی لە ململانێ دروستکرد کە لەنێوان منداڵی خێزانە سوڵتانییەکان و نەوەکانی بەر لەخۆیان لەناو یەکێتی و پارتیدا ئامادەیە. پرۆسەی تەوریسکردنی سیاسیی لەناو گۆڕاندا ئەو فیشەکی رەحمەتە بوو کە بە كه‌لله‌سه‌ری نوخبە سیاسییە تازەکەی ناو گۆڕانەوە نرا. گروپێكی دێماگۆگی ناو نوخبە تازەکە بوون بە پیادەکەر و پارێزەری پرۆژەی تەوریسیی سیاسیی لەناو ئەم ھێزەدا و پاساوی یاسایی و سیاسیی و ئه‌خلاقییان بۆ ئه‌م پرۆسه‌یه داده‌تاشیی. ئەو ئەندام و ھەوادارانەش کە ئه‌م پرۆسه‌یه‌یان به‌كوشتنی سیاسیی بزوتنەوەکە ده‌زانی، یان ده‌ستیان له‌كار كێشایه‌وه، یان ماڵی سیاسیی گۆڕانیان به‌جێهێشت و گه‌ڕانه‌وه ماڵی شەخسیی خۆیان. به‌شێكی تریشیان به‌ھۆكار و پاساوی جیاواز بۆ دۆزینەوەی کار، تا ئەمڕۆ لەناو گۆڕاندا ماونەتەوە. کەسە بەتەمەنەکانیش دەستیان بە کڵاو و تەماحە شەخسییەکانی خۆیانەوە گرتوە، تاوه‌كو بای تەوریسکردن نەیبات. لە پرۆسەی چەسپاندنی ئەم پرۆژە تەوریسییەدا بزوتنەوەی گۆڕان گۆڕا بۆ ھەڵقەیەکی تری پرۆژەی دروستکردنی خێزانێکی سوڵتانیی تازە لە ھەرێمدا. وەکچۆن بارزانی ”بارەگای بارزانی“ ھەیە و لەو بارەگا ناڕەسمییەوە ئاراستەی حکومەت و پێگە سەرەکییەکانی دەسەڵات لە ھەرێمدا دەکات، بەھەمان شێوە کوڕەکانی نەوشیروان مستەفا، بەبێ بوونی ھیچ پێگەیەکی ڕەسمیی لەناو گۆڕاندا، لە ماڵەکەی باوکیانەوە لە گردەکە، بڕیار لەسەر پرسه سەرەکییەکانی ناو بزوتنەوەی گۆڕان دەدەن و ئاراسته‌ی سیاسیی ناوخۆیی و ده‌ره‌كیی بزوتنه‌وه‌كه‌ش دیارییده‌كه‌ن. بەمجۆرە لەماوەی دە ساڵدا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لە ھێزێکی سیاسیی تازە و ڕادیکاڵەوە گۆڕا بۆ ھێزێکی نیمچە سوڵتانیی. لەمڕۆشدا کارکردن بۆ چەسپاندنی تەواوەتی تەوریسی سیاسیی بەشێکی زۆر لە جوڵە و ئاکار و ھەڵوێستە سیاسییەکانی ئەم بزوتنەوەیە دەستنیشاندەکات. گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌ی ڕه‌مزیی سیاسه‌ت متمانه‌یه. هه‌ر هێزێكی سیاسییش ئه‌م سه‌رمایه‌ی لەده‌ستدا، ناتوانێت ببێت به بكه‌رێكی سیاسیی بۆ گۆڕانكاریی. لەكاتی نه‌خۆشكه‌وتنی نه‌وشیروان مسته‌فادا، به‌تایبه‌تی پاش كۆچی دوایی و خستنه‌گه‌ڕى پڕۆسه‌ی ته‌وریسی سیاسییەوە، بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌ی ڕەمزیی خۆی كه شانازیی پێوه‌ده‌كرد و خه‌باتی بۆ ده‌كرد، لەدەستدا. سەرمایەیەک کە بریتیی بوو لە دژایه‌تییكردنی ته‌وریسی سیاسیی و بەگژاچوونەوەی سیسته‌می سوڵتانیی. ئیتر یەکێک لە کۆڵەکە ھەرە سەرەکییەکانی بەرنامە و دونیابینی ئەم بزوتنەوەیە، کە ڕێگرتن بوو لە تەوریسی سیاسیی، ڕووخا. ھاوکات له‌دوای مردنی نه‌وشیروان مستەفاوه ژماره‌ی هه‌ڵه ستراتیژییەکان و نه‌بوونی ئیرادەیەکی سیاسیی بەھێز و چالاک بۆ کاری سیاسیی، لەناو بزوتنەوەکەدا لە گەشەیەکی بەردەوامدایە. سه‌ره‌تای گۆجبوونی سیاسیی گۆڕان له بەشدارییكردن له حكومه‌ت و شكستی خه‌باتی په‌رله‌مانیی و قفڵكردنی په‌رله‌مانه‌وه ده‌ستپێده‌كات. پاشان هه‌ر له نەبوونی دیدگایه‌كی ئه‌ڵته‌رناتیڤه‌وه بۆ ریفراندۆم بیگرە، تا ده‌گات به له‌ده‌ستدانی ئه‌و هه‌له مێژووییه كه گۆڕان دوای شانزه‌ی ئۆكتۆبه‌رەوە سه‌ركردایه‌تی دروستكردنی به‌ره‌یه‌كی ئۆپۆزیسیۆنی گه‌وره دژ به شكسته مێژووییه‌كانی ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم بكات. دوای ئەوانەش دۆڕانی دوو هه‌ڵبژاردن و كه‌مكردنی ژماره‌ی كورسییه‌كانی بۆ نیوه، قبوڵكردنی هه‌موو ئه‌و ته‌زویر و ساخته‌چێتییه‌ی پرۆسه‌ی ھەڵبژاردن و ئاماده‌نه‌بوونی هیچ یه‌كێك له سه‌ركرده نوێكانی ئەم بزوتنەوەیە بۆ داننان به‌و شكسته سیاسییه گه‌وره‌یەدا و ده‌ست له‌كار نه‌كێشانه‌وه‌ی ھیچ یەکێکیان. له‌م كۆتاییه‌شدا گەڵاڵه‌كردنی سه‌فه‌قه‌ی سیاسیی له‌گه‌ڵ پارتیدا بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ و زیندوکردنەوەی سەرۆکایەتی ھەرێم لەژێر ھەیمەنەی خواست و تەماحەکانی پارتیدا. هه‌موو ئه‌مانه نه‌ك هه‌ر بوون به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌و سەرمایه ڕه‌مزیی و سیاسییە گەورەیەی خۆی له‌ده‌ستبدات كه هه‌یبوو، به‌ڵكو بوون به‌هۆكاری به‌رهه‌مهێنانی كولتوورێكی سیاسیی زۆر خراپیش كه متمانه‌ی دەنگده‌ر تیایدا دەکرێت به قوربانی بەرژه‌وه‌ندیی گروپ و تاقمی تایبەت و بە قوربانیی بەخێزانیكردنی ده‌سه‌ڵات. ئه‌م كولتووره له داهاتوودا ته‌نها متمانه‌ی ده‌نگده‌ر به ئەخلاقیی سیاسیی و چه‌مكی ئۆپۆزیسیۆن له‌قناكات، به‌ڵكو كۆی پرۆسه‌ی سیاسیی و خه‌باتی مەدەنیی و په‌رله‌مانتارییش لە ھەموو شێوەکانیدا بەتەواوی بێنرخدەکات. به‌بۆچوونی ئێمه بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان لە ئێستادا و به مانا سیاسییه ته‌قلیدییه‌كه‌ی ”خیانه‌ت“ له ستراتیژ و سیاسەتی ئەم ساتەی خۆی ناکات، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه زۆر ڕاستگۆیانه په‌یڕه‌وی ئه‌و سیاسه‌ته نوێیه‌ی ته‌وریسی سیاسیی و بەخێزانییكردنی حیزب و گرێدانی سیاسەت بە دەسکەوت و پێگەی ئابوورییەوە ده‌كات. ھەموو ئەمانە بە خێراییەکی زۆر له‌دوای مردنی نه‌وشیروان مسته‌فاوه لەناو ئەم بزوتنەوەیەدا دروستبوون و بوون به‌هۆكاری شكستێكی گه‌وره بۆ نوخبەیەکی سیاسیی نوێی ناو كۆمه‌ڵگای ئێمه.
.gif)
د. كامەران مەنتك ئەنفال پڕۆسەیەكی بەردەوام بووە دژی كورد، بەڵام لە ژێر ناوی جیا جیا، تاوێ لەژێر ناوی بڵاوكردنەوەی ئاین و دەمێكی ترلە ژێر ناوی راگوێزان و بە شارستانی كردن و، جارێكی تر لە ژێر چەتری تەبعیس و تەعریب و تەتریك و تەفریسدا. بۆیە ئەگەر بەخیرایی چاوێك بە مێژووی كورد بخشێنین، دەبینین پڕۆسەیەك هەیە لە هەموو قۆناغەكان و لەژێر پەردەی جیاوازدا خۆی نوێ دەكاتەوە، ئەویش پڕۆسەی قڕكردن و سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەیەكە، داڕمان و خاپووركردنی كەلتوورو كەسایەتی و رابردو و ئایندەی هەزاران مرۆڤە، كە پێیان دەگوتریت كورد. سەرباری گۆڕانكاری لەقۆناغەكانی مێژوو، سەرباری ئەو پەرەسەندنانەی مرۆڤ بە خۆیەوە بینیویە، سەرباری چاخەكانی كشتوكاڵ و ئاسن و تەكنەلۆژیا و ئەلیكترۆنی، ئەو ئاوەزو بیركردنەوەی كاری لەسەر سڕینەوەی ئەو نەتەوەیە ستەمدیدەیە كردووە، تۆزقاڵێك گۆڕانی بەسەردا نەهاتووە، درێژكراوەی ئەمەش ئەنفالی بەعس بوو لە كۆتایی دەیەكی هەشتەمی سەدەی بیستەم. رژێمی بەعس، كە رەنگدایەوەیەكی تەندروست و راشكاوانەی كەلتوورو بیركردنەوەی عەرەبی و شۆفینیزمی ئاوێتەكراوی ئاینی- ناسیونالیستی عەرەبی بوو، لە ژێر ناوی ئەنفال، بە پشت بەستن بە ئاین و گەڕانەوە بۆ دەقەكانی قورئان، میللەتی كوردی موسڵمانیان كردە ئامانج، بە پلانیكی تۆكمە، بە شێوەیەكی هۆڤیانە، كەوتنە وێران كردنی گوندەكانی كوردستان و كوشتنی مناڵانی كوردو بەتاڵانبردنی ئابوری كوردو بە سەبایەكردنی كچ و ئافرەتی كوردو فرۆشتنەوەیان لە بازاڕی مرۆڤ فرۆشی دەوڵەتە دواكەوتووەكانی ناوچەكە، كە هەڵگری هەمان كەلتووری ئەنفال و سەبایاو كەنیزەك و كۆیلەكردن بوون! ئەم ئەنفالە نوێیە بەگوێرەی جوگرافیای كوردستان، دابەشكرا بۆ هەشت قۆناغ، كە لە سنورەكانی دۆڵی جافایەتیەوە لە 23\2\1988دەستیپێكردو لە ناوچەی بادینان بە كۆتا هات، لەو ئەنفالەدا تۆپ و تانك و مەتریالیۆزو چەكی قورس و سووك چەكی كیمیاوی جێگەی شمشێرەكانی گرتەوە، بەڵام ئەنجام هەمان ئەنجام بوو!، لە ماوەیەكی كەمدا، 182هەزار مرۆڤی كوردیان لەو ناوچانەی، كە پێی دەگوترا ناوچە قەدەغە كراوەكان، لەناوبرد و لە بیابان و گۆڕە بەكۆمەڵەكان تووڕیان هەڵداو دیزە بە دەرخونەیانكرد. جێگای داخە ئەنفال هەر لەسەر دەستی دوژمنانی كورد نەوەستا، تەنیا چوار ساڵ دوای ئەنفالی بەعس، لەسەردەمی حكومەتی بەناو كوردیدا، ئەنفالی نۆ دەستپێكرد، كە تەواوكەری هەشت قۆناغەكانی پێشووتر بوو، بەڵام ئەمجارەیان لەژێر ناوی برا كوژی! ئەو جاش و مەفرەزە خاسانەی ئەنفالیان بۆ بەعس ئەنجامدا، جلی پارتی و یەكێتیان لەبەركردو كەوتنە وێزەی كوردەكانی باكور، دواتر روویان لەیەكتر كرد، لە ئەنفای نۆدا هەمان پڕۆسەی ئەنفالەكانی ترو هەمان شیواز، لە تاڵانكردن و زیندە بەچاڵكردن و ئەتككردنی مرۆڤ، بە دەستی هەمان جاش و كوردكوژەكانەوەو لە ژێر پەردەی ئەو دوو حیزبە ئەنجامدرا، بۆیە پێویستە كە باس لە ئەنفال دەكرێت، قۆناغی نۆیەمی ئەنفال، وەك لە نوسینیكی پێشووتردا ناوم ناوە، هەرگیز نابێت فەرامۆش بكرێت، كە رەنگ بیت لە هەموو قۆناغەكانی تر قێزەون تربێت، چونكە ئەمجارەیان لە ژێر ناوی كوردایەتیەوە ئەنجامدراوە، دوا قۆناغیش، قۆناغی ئەنفالی دەیە، كه تا ئێستا بەردەوامەوە لە كاتی ئێستادا لەناوی دەژین! هەموو حیزبەكانی باشووری كوردستان، بەوانەی پێیان دەگوترێت دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، دژی تێكڕای میللەتی كورد لە باشوور ئەنجامی دەدەن، ئەویش ئەنفالی بەهاكان و ئەنفالی زانست وئەنفال وشەو رستەو زمانی كوردی، ئەنفالی قوتی خەڵك و ئەنفالی برسیكردن و ئەنفالی دزینی نەوت و سەرو سامانی كوردستان و ئەنفالی ریزی تاكی كوردوسووككردنی بەرامبەر دوژمنەكانی و ئەنفالی لێدانی كەسایەتی و چرووكردنی تاكی كورد، ئەنفالی......، ئەنفالی.... هتد، بۆیە كاتیك یادی ئەنفال دەكەین، وا باشترە یادی هەر دە قۆناغی ئەنفال بەیەكەوە بكەینەوە، نەك بە تەنیا ئەنفالەكانی بەعس و ئەوانی پێش بەعس و ئەوانەی لەتەك بەعس!، ئەگەر خویندنەوە بۆ كۆی ئەو دە ئەنفالە بەیەكەوە نەكەین، هەرگیز ناتوانین لەمێژوو تێبگەین و هەمدیس وەك سەتان ساڵ بەر لە ئێستا، مێژوو فریودەدەین و لە دواجاریشدا مێژوو فریومان دەدات!
.jpg)
ئاریان فەرەج حەفتا ساڵ لەمەوبەر (ئیرنیست یانینگ) وەزیری دادی سەردەمی حوكمی نازی لە داداگای نۆرمبۆرگ و لەبەردەم تاوانی هۆلۆكۆستی جووەكاندا گووتی: ئەگەر عەدالەت هەبوایە، دەبوا هاوشانی ئێمەی نازی، حكومەتەكانی ئەمریكا و ئینگلیز و تەواوی رۆژئاواش لە قەفەسدا بوونایە، چونكە ئەوان بوون لەسەرەتاوە لە مەترسییەكانی نازیزم و بەرنامەی خەتەرناكی هیتلەر بۆ سەر بەشەریەت چاویان پۆشی و دەنگییان نەكرد تەنها لەبەر ئەوەی هیتلەر دژی كۆمۆنیزم بوو، پڕچەك و بەهێزیان كرد ورێگەیاندا پەل بهاوێ، هەر ئەو چاوپۆشین وهەلپەرستییە دواجار گەیشت بە هۆلۆكۆست وجینۆسایدی شەش ملیۆن ئینسان، خۆ ئەگەر هیتلەر پەلاماری خۆیانی نەدایە، هەرگیز لەسەر هۆلۆكۆست بەرەنگاری نەدەبوونەوە. چل ساڵ لەمەوبەر، هاوشێوەی نازیزم، بەعسیزم هەراش بوو، هەر خودی ئەو دەوڵەتانە لە مەترسیی بەعسیزم و سەرەتای تاوانەكانی، چاویان پۆشی و بۆیان پۆشی و بەهێز و پرچەكیان كرد تەنها لەبەر ئەوەی دەروازەی رۆژهەڵاتی لە مەترسیی تەشەنەی ئینقلابی ئێران بۆ دەپاراستن، هەر ئەو چاوپۆشین و بۆپۆشینە دواجار گەیشتە ئەنفال و جینۆساید، خۆ ئەگەر بەعس پەلاماری كوەیتی نەدابا و بەرژەوەندییەكانی ئەوانی نەخستبایە خەتەر، رەنگە هەرگیز لەسەر جینۆساید بەرەنگاری نەبونایەتەوە. ئەنفال بۆنەیەك نییە بۆ كڕوزانەوە و راكێشانی سۆزو بەزەیی جیهان بۆ مەرگەساتی كورد، جیهان بەرژەوەندی بەڕێوەی دەبات نەك بەها و مۆڕاڵ وبەزەیی. هیچ میللەتێك بە پشتی بەهاكانی مرۆڤایەتی و ئیدیعاكانی مافی مرۆڤ ناتوانێ خۆی بپارێزێ، ئەوانەی بە درەنگەوە سەدامیان بە بەهانەی جینۆساید و ئەنفال لەناوبرد، هەر خۆیان لە ریفراندۆمدا ئیرادە و دەنگیان ئەنفال كردین. جووەكان دوای هۆلۆكۆست هەموو توانایان یەكنەخستبایە و نەبونایەتە خاوەن دەوڵەت و سەروەری و چەك و ئابوریی بەهێز، دەمێك بوو جارێكی دیكە فڕێدرابوونە دەریاوە. گەلی بێ دەوڵەت پارێزراو نییە و نابێ. ئەنفال و یادی ئەنفال بۆنەیەكە بۆ بیركردنەوەی قووڵ لە خۆپاراستن و بەدەستهێنانی تەدارەكی خودپارێزی، بۆنەیەكە بۆ پێداگیری لەسەر ئەو حەقیقەتەی كە تا نەبینە دەوڵەت، مەلۆتكەیەكی روتەڵەی بەردەم رەشەبای ژەهراوی سەحرایەكی بێ ئامانین. نەپارێزراوین و لە مەترسیداین.
د. شۆڕش حاجی سی‌و یەک ساڵ لەمەوپێش حکومەتی عیراق گەورەترین تاوانی بەرامبەر گەلی کورد لە کوردستانی عیراق ئەنجامداو ئەو تاوانەی ناونا ئەنفال. ئەنفال بریتی بو لە جێبەجێکردنی بەرنامەی حیزبی بەعس بەرامبەر نەتەوەی کورد. نەخشەی ئەنفال لە زنجیرەیەک ئۆپەراسیۆنی سەربازیدا بەرجەستە بو، کە لەلایەن هێزە چەکدارەکانی عیراقەوە ( سوپاو جاش‌و جەیشی شەعبی‌و ئەمن‌و ئیستیخبارات) کرایە سەر تێکڕای ناوچەو گوندەکانی کوردستانی عیراق بە مەبەستی لەناوبردنی گوندنشینەکان. ئەنفال بە هەشت قۆناغ تەواو کراو ١٩٧ رۆژی خایاند. لە کارەساتی ئەنفالدا دەیان هەزار ژن‌و منداڵ‌و پیاو کوژران‌و زیاتر لە ٣٢٠٠ گوند وێران کران‌و هەمو سامانی گوندنشینەکان تاڵان کرا. ئەنفال هەمو گوندو ناوچەکانی کوردستانی عیراقی گرتەوە. هێزەکانی عیراق پەلاماری گەرمیان‌و کوێستانیان دا. لە پێدەشتەکانی گەرمیان‌و شارەزورو شوان‌و ساڵەیی‌و قەراج‌و کەندیناوەو بەڕانەتی‌یەوە تا لوتکە چیاکانی هەورامان‌و ژیلوان‌و قەندیل‌و کارۆخ‌و هەڵگوردو گاراو سرت‌و مەتین بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتن. پلانی حیزبی بەعس لەناوبردنی گەلی کورد بو بە گشتی، بۆیە هیچ جیاوازییەکی لە نێوان چین‌و توێژو هۆزو تیرەو عەشیرەت‌و ناوچەکانی کوردستان نەکردو هەمان سیاسەتی بەرامبەر هەموان وەک یەک پەیڕەو کرد. سۆران‌و کرمانج، جوتیارو ئاغا، شێخ‌و مسکێن، داراو نەدار لەلایەن هێزەکانی بەعسەوە قەتلوعام کران. لە کۆتایی قۆناغی هەشتی ئەنفال هیچ گوندێک بەپێوە نەماو هەمو گوندنشینەکانی کوردستانی عیراق یان کوژران یان لە زیندان بون یاخود دەربەدەر بوبون. بەڵام وێرای ئەو کارەساتە گەورەیە ئیرادەی گەلی کورد نەشکاو جوڵانەوەی رزگاریخوازی کورد کۆتایی نەهات. بە پێچەوانەوە، سەرەڕای جەورو ستەمی دەسەڵاتی بەعس هەستی کوردایەتی بەهێزتر بوو ئاڵای ناسیۆنالیزمی کوردی بە بەرزی مایەوە. دو ساڵ دوای ئەنفال گەلی کورد بە یەکگرتویی هەلێکی مێژویی قۆستەوەو توانی راپەڕین ئەنجام بداو تێکڕای کوردستانی عیراق لە دەسەڵاتی حیزبی بەعس پاک کرایەوە. هەمو ئەو قوربانی‌و خوێن رژانەی ئەنفال بۆ ئەوە بو کوردستان سەربەخۆ‌و کورد ئازاد بێ. بەڵام سی‌و یەک ساڵ دوای ئەو هەمو قوربانی‌و روبارە خوێنە هێشتا گەلی کورد لە کوردستانی عیراق بە هەمو ئامانجەکانی نەگەیشتوەو کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال بەری رەنج‌و قوربانی ئازیزەکانیان نەدیوە. هێشتا بەشێکی زۆری خاکی کوردستانی عیراق لەژێر دەسەڵاتی کوردا نیە؛ هێشتا خاوەنی هێزی پێشمەرگەی نیشتیمانی‌و میدیای نیشتیمانی‌و دادگای سەربەخۆ نین؛ هێشتا نەوەکانی ئەنفال‌و راپەڕین ژیانو گوزەرانێکی شایستەیان نیە؛ هێشتا رۆڵەکانمان لەسەر بیرورای جیاواز توشی لێپرسینەوەو سزا دەبنەوە؛ هێشتا مەترسی دوبارە بونەوەی ئەنفال بە شێوازی ترو لەسەر دەستی دوژمن‌و ناحەزانی کورد لە ئارادایە. بێگومان هەمو ئەمانەش لە ئەستۆی حیزبە دەسەڵاتدارەکانی کوردستانە. ئێستا بەم بۆنەیەوەو لەم قۆناغە هەستیارەی گەلەکەمان پێیدا تێدەپەڕێ ئەرکی هەمو هێزە سیاسییەکانی کوردستانە، هەر یەکەو بەپێی قەبارەو کاریگەری خۆی، بەرپرسیارانە روبەڕوی ئاڵنگارییەکانی بەردەم گەلەکەمان ببنەوە. ئەمەش بەوە دەکرێ کە راستگۆ بن لەگەڵ هاوڵاتیانی کوردستان سەبارەت بەو پەیام‌و بەڵێنانەی بە خەڵکی کوردستانیان داوە. ئەرک‌و بەرپرسیاریێتی ئەوانە کە ئێستاو ئایندەیەکی گەش بۆ خەڵکی کوردستان دابین بکەن. گەر ئاوڕێک لە مێژو بدەینەوە دەبینین کە زۆربەی گەلانی دنیا بە قوربانی زۆر کەمتر لەوەی گەلی کورد داویەتی ئامانجی زۆر گەورەتریان بەدەستهێناوە.
.gif)
پەیكار عوسمان سەرۆکە دیکتاتۆرەکان ئەڕۆخێن و مەلیکە دیکتاتۆرەکان مێش میوانیان نیە! ئەمەش تەنیا هی پشتیوانی دەرەکی نیە، خۆ موبارەکیش پشتیوانی دەرەکی هەبوو.. تەنیا نەوت و دەوڵەمەندیش نیە، خۆ ئوردون و مەغریب فەقیرن.. تەنیا موئامەرەی دەرەکی و موخابەراتییش نیە، خۆ قەتەریش موئامەرەی لەسەربوو.. هۆکاری هەرە سەرەکی کەوتنی سەرۆکەکان و نەکەوتنی پاشاکان، ئەوەیە کە سەرۆکەکان بێ ئەوەی بزانن، زهنی خەڵکیان ئامادەکردوە بۆ هەڵگەڕانەوە، بەڵام لە وڵاتە مەلەکییەکاندا، زهنی خەڵك بۆ مانەوەو بەردەوامبوونی دۆخەکەیە. ١- سەرۆکەکان بە کودەتای "شۆڕشێنراو" هاتوون، شۆڕشێکی ڕاستەقینە ڕووی نەداوە، بەڵام هەر لەڕۆژی یەکەمەوە، بەردەوام خەڵك شەحن ئەکەن بە باس و پیاهەڵدانی شۆڕش، ئیتر خەڵکیش لەلاشعوردا هەمیشە ئامادەیە بۆ هەڵگەڕانەوەیەكی لەو بابەتە کە وائەزانێ شۆڕشە! بەڵام خەڵکی ژێر حوکمی پاشا، پێشتر قاننەدراوە بە باسی شۆڕش و کودەتا، بۆیە دەرونیشی ئامادەنیە بۆ شتێکی وا. ٢- حوکمی عەسکەر لە زهنی خەڵکا قۆناغێکی ئینتیقالییەو خەڵك هەمیشە چاوەڕێ ی گواستنەوەیە ئەگەرچی دەیان ساڵیشی پێبچێت! بەڵام لە دەسەڵاتی مەلەکیدا خەڵك ئەو چاوەڕوانییەی نیەو هەستئەکا لە قۆناغێکی جێگیردایە نەك گواستنەوە. ٣- مەلیکەکان ڕاستگۆترن و کەمتر درۆی دیموکراسی لەگەڵ خەڵك ئەکەن، بەڵام سەرۆکەکان لەو هەڵبژاردنانەت بۆئەکەن کە خۆیان سەرو نەوەتی دەنگەکانی تێدا ئەهێنن!! لای مەلیکەکان ئەسڵەن هەڵبژاردن نیە، هەشبێ بۆ خوارخۆیەتی و پەیوەندییەکی بە عەرشی ئەوەوەنیە، ئیتر خەڵکیش ناکەونە خەیاڵی دەساودەس.. بەڵام هەڵبژاردنی سەرۆکەکان بەحساب بۆ کورسی ئەوانەو ئەوان بەدرۆشەوەبێ هەرخۆیان چەنساڵ جارێك خەڵك ئەخەنە سەر خەیاڵی دەساودەسکردن! ٤- شیعاری مەلیکەکان (خوا، مەلیك، وەتەنە) باسێکی گەل لەئارادا نیە، بەڵام سەرۆکەکان هەموو شتێك بەناوی گەلەوە ئەکەن و سەری زمان و بنی زمانیان گەلە، ئەم درۆ گەورەیەش لەلایەك ڕقی خەڵك ئەستورئەکا، لەلایەکیش ئەم "حوکمی گەلە"، ئەگەر نەشچێتە هۆشیاری خەڵکەوە، ئەچێتە لاشعوریانەوەو هەمیشە ئامادەن بە فیکەیەك بۆی بێنە سەرجادە! بەڵام خەڵکی وڵاتە مەلەکییەکان، لە یادەوەرییاندا حوکمی گەل ئامادەنیە، بۆیە ناشبێتە پاڵنەری جوڵەیان. ٥- سەرۆکەکان عەسکەرو کودەتاچین و مناڵی شەڕعی توندوتیژین بۆیە کەڵبەو نینۆکیان هەمیشە دیارە.. بەڵام مەلیکەکان چونکە لە عەسکەرو کودەتاوە نەهاتوون، ئیتر توندوتیژی و عەسکەرتاریەت هەرهەیە، بەڵام سیمانیە. ٦- مەلیکەکان شەرعیەتی تەوریسیان هەیەو سەرۆکەکان شەرعیەتی شۆڕش، بۆیە تەوریس بۆیەکەمیان حاڵەتێکی زۆرئاساییە کە ڕووئەداو خەڵك ئاهەنگ ئەگێڕن، بەڵام لە دووەمیاندا تەوریس شتێکی نەخوازراوەو خەڵك بۆیان هەزمناکرێ و ئەکەونە بیری یاخیبوون. ٧- سەرۆکەکان تەنیا شەرعیەتی هێزیان هەیە، بەڵام مەلیکەکان شەرعیەتی کولتوریش! کۆمەڵگای عەرەبی بە تەبیعەت قەبەلییەو شێخی قەبیلە خیلافێکی لەسەرنیەو کەس خۆی موقاڕەنە ناکات پێ ی، کاتێکیش قەبیلە ئەبێ بە دەوڵەت، ئاسایی شێخ ئەبێ بە مەلیك و بەلای خەڵکەوە هیچ شتێکی نائاسایی ڕووینەداوە! بەڵام کاتێ هێز ئەتکا بە سەرۆك، خەڵک تەنیا لەترسی هێزەکەیە ئەمە قبوڵئەکەن، ئەگین لە ناخەوەو بە عەقڵیەتی قەبەلی، ئەمە قبوڵکراونیەو ئەوان تۆ بەسەرتر لە خۆیان نازانن. ئەمەیە وایکردوە خەڵکی لیبیا زۆرتر پڕبن لە قەزافی و خەڵکی مەغریب کەمتر پڕبن لە مەلیك، لەکاتێکا لیبییەکان خۆشتریش ئەژیان! ٨- مەلیکەکان دەسکەوتیان هەبووە، بەڵام سەرۆکەکان لەبری دەسکەوت وەهمی دەسکەوتیان لای گەل دروستکردوە! مەسەلەن کاتێ ناسرو ئەفسەران لە میسر شۆڕشیانکرد، ئیمارات سەحرایەکی ڕووتبوو، ئێستا ئیمارات پشکنین لە بۆشایی ئاسماندا ئەکاو میسرییەکانیش لەهەمان دۆخی ئەوکاتەدان ئەگەر خراپتریش نەبن، کەچی هەمیشە لەو وەهمەدان کە خلیجییەکان کەرن و ئەوان عاقڵن! خولاسە ئەگەرچی ئەمانیش هەر زبڵ و ستەمکارن و کاتیشیان هەر دێ، بەڵام مەلیکە دیکتاتۆرەکان کەمتر ڕق و توندوتیژییان بڵاوکردەوەو کەمتر دنیایان ناشرینکرد، بەراورد بە سەرۆکە دیکتاتۆرەکان، چونکە مەلیکەکان وەڵامدەرەوەی واقعی کۆمەڵگای قەبەلی بوون و درۆو دەلەسەو شیعارات و شتی زیادەی موزەییەفیان لە کۆمەلگا بارنەکرد، بۆیە خۆشیان کەمتر بارن بەسەر کۆمەڵگاوە! کێشەی ئەم ناوچەیەش ئەونەی کە دیموکراسی موزەییەفە، ئەونە دیکتاتۆریەت نیە، هیچ بەقەت (کۆکردنەوەی دیموکراسی لە هەڵبژاردندا) ئەم ناوچەیەی سەرگەردان نەکردوە! کە ئەڵێم نموزەجی عەسکەر، کە هی نیو سەدە لەمەوپێش و لێکەوتەی دووجەمسەریی و شەڕی ساردە.. فەشەلی هێناوە، مەبەست ئەوەنیە بگەڕێینەوە بۆ سەدەیەك لەمەوپێش و مەلەکیەتی لێکەوتەی جەنگی جیهانی یەکەم! بەڵکو ئێمە ئەبێ بەپێی ئێستای خۆمان، نموزەجی خۆمان دروستبکەین(وەك ڕۆژئاوای کوردستان) نەك لاسایکردنەوەیەکی درۆزنانەی هەڵبژاردن و دیموکراسی غەرب. ناکرێ چاوەڕێبین کۆمەڵێ حیزبی نادیموکرات، بە هەڵبژاردن کوردستانمان بۆ بکەن بە وڵاتێکی دیموکرات! سەیرکە کۆنترین و نوێترین حیزبی تۆ، کە حەفتا ساڵیان بەینە، لەوەدا فەرقیان نیە، کە تۆ تیایاندا ناتوانی ببیت بە کەسی یەکەم! دەی ئەمانە چی بۆ دیموکراسی ئیزافەئەکەن؟ دیموکراسی کارتۆنیی حیزبی شەخست بۆ دروست ئەکا، کە دواتر ئەبێ بە حیزبی خێزان و بنەماڵە، چونکە هەموو موڵکێکی تایبەت ئەچێ بۆ وەرەسە.. وەك ئەوانەی لوبنان و کوردستان (حیزبی جونبوڵات و جومەییل و جەعجەع و مێشێل عۆن.. حیزبی بارزانی و تاڵەبانی و نەوشیروان و شاسوارو کاکە حەمە..) ڕۆشنبیریش زۆر دڵی بەم فرەحیزبییە خۆشە، لەکاتێکا هەریەك لەم حیزبانە قەبیلەیەکی سیاسین و تۆ وەکچۆن لە خێلدا ناتوانی مونافەسەی شێخی قەبیلە بکەیت، لە حیزبیشا ناتوانی مونافەسەی شێخی حیزب بکەیت! یەك ملیۆن حیزبت هەبێ، کە هەمووی ڕابیتەی خوێن بیگێڕێ، فرەیی وا ناچێتە خزمەت دیموکراسیی، دیموکراسی لە تێپەڕاندنی ڕابیتەی خوێنەوە دەستپێئەکا. ڕابیتەی خوێن، قۆناغی نابیرکردنەوەی ئینسانە، تۆ کە دێیتە کۆمەڵگاوە، بێ هیچ بیرکردنەوەو عەزێتێك لەسەر ڕابیتەی خوێنیت و ئەو شتانەت بەدەستهێناوە کە خوێن بۆتی ئەهێنێت. کاری عەقڵ سەرخستنی مرۆڤە بۆ قۆناغی دوای خوێن و بۆ بەدەستهێنانی ئەو شتانەی کە بە خوێن بەدەستنایەن. کاری ڕۆشبیر ئەوەیە بمانبا بۆ قۆناغی عەقڵ، نەك ئەوەی خۆی مشەخۆری سەر قۆناغی خوێن بێت.
بێستون ژاڵەیی بەڕەهایی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هیچ میللەت وگروپێك نیە وەك كورد ڕووبەڕووی جینۆساید وقڕكردن بووبێتەوە و بەو بێباكی ودەستەوەستانیە مامەڵەی لەگەڵ كۆست وپرۆسەی لەناوبردنی خۆیدا كردبێت ، ئەنفال كە جینۆسایدێكی بێ وێنەی نیوسەدەی ڕابردووی مێژووی جیهانە ، تیایدا لەڕیوایەتە ڕەسمیە كوردیەكەدا لەچەند مانگی ساڵی 1988 دا 182000 ئینسانی سڤیل لە گوند وئاوەدانیەكانی زێدیانەوە كۆكرانەوە و گوزرانەوە بۆ تونەكانی مەرگ لە بیابانەكانی باشووری عیراق و بەكۆمەڵ زیندەبەچاڵ كران ، ئەم تاوانە دەبوو سەراپا دنیای كوردی بگۆڕێت و ببێتە خاڵی جیاكەرەوەی هەموو مێژووی كورد ، كورد دەبوو لەدوای ئەنفالەوە نەتەوەیەكی جیاوازتر بێ و دید وتێڕوانینی خۆی بۆ خۆی و بوون وبەردەوامی ومانەوە و وبەرژەوەندیەكانی بگۆڕێ ، كورد دەبوو بەتەوزیفی ئەنفال خۆی دروست كاتەوە وداڕێژێتەوە و مامەڵەی جیاواز لەگەڵ خۆی و دەوروبەری وداگیركەرانی ودونیاشدا بكات ، بەڵام ئەم نەتەوە سەیرە "كە هەقیشە بەهۆی تێنەگەیشتن لە ئەنفالەوە گومان بكەی لەوەی هەر نەتەوە بێت !"لەدوای ئەم سەدمە هەڕۆژێنەرو و بومەلەرزە كاولكەرەوە نەك هەر نەبووە بونەوەرێكی تر ، بەڵكو گەڕایەوە بۆ خووەكانی شیری خۆكوژی وتۆوی یەكتربڕینەوە ویەكترسڕینەوە ، هێشتا بیابانە بێڕەحم و لماویەكانی عەرەبستان لاشەی ئەنفالكراوەكانی نەخواردبوو ، كە كورد لەباشووری دوای ڕاپەڕینی بەهاری 1991 بەربوونەوە گیانی یەكتر و بەهەناسەی ئەنفالاوی بڕینەوەی تۆرم وتۆو و دەرهێنانی ڕیشە وڕەچەڵەكی یەكدی یەكتریان دەكوشت ، لەو ساڵانەی دوای ڕاپەڕیندا حیزبەكوردیەكان سەدان شكڵ وشێوەیان لە ئەنفالی بچوك بچوك لە دژی یەكتر پیادەكرد و لەسەر چەند كەپك وكڵاوەی شاخێ هەزاران كوڕی كوردیان بە كوشت دا ، هیچ ڕەفتارێكی ئەو ساڵانە وتائێستای ئەحزابی كوردی وسیاسی وفەرماندەكانی كورد لە هی نەتەوەیەكی ئەنفالدیدە ناچێ كە بڕیاری دابێ مومارەسەی ئەنفال وسڕینەوە وجینۆساید ولەناوبردن جێ بهێڵێت و مۆزەخانەی بۆ بكاتەوە ! لەم نێوانەشدا سەیر ئەوەیە كە هەندێك توێژەر وئەكادیمی كورد دەكۆشن ڕووەكانی لەیەكچوون لەنێوان ئەنفال وهۆلۆكۆست یا فڕنەكانی غازی خنكاندنی جووەكاندا بدۆزنەوە ! كە تێگەیشتنی جوو لە هۆلۆكۆست وحاڵی نەبوونی كورد لە ئەنفال لە هیچ ڕوویەكەوە قابیلی بەراورد نین ، جا بۆ دەرخستنی ئەم ڕاستیەش بەكورتی دەربارەی تەوزیفی جولەكانەی هۆلۆكۆست و ڕۆڵی پیشەسازی هۆلۆكۆست لەبیناكردن وبەهێزكردنی دەوڵەتی ئیسرائیلدا هەندێك زانیاری دەخەینە ڕوو ، ئەڵبەتە پاساوی هیتلەر بۆ لەناوبردنی جولەكە بەشێكی پەیوەست بوو بەوەی كە ئەوان بوونەتە هۆی دۆڕاندنی ئەڵمانەكان لەجەنگی جیهانی یەكەمدا ، ئەمە لەئەنفالیشدا هاوشێوەی ڕقی كەڵەكەبووی سەدام وسەرانی ڕژێمەكەیەتی لە گوندنشینانی كورد ، هیتلەر لەهەڵمەتەكانی كۆمەڵكوژی جولەكە و قەرەج وهاوڕەگەزبازەكاندا بە دەیان هەزاری لێ كۆكوژ كردن ، وبەناوبانگترین تەكنیكی كوشتنی ئەڵمانیای نازی هیتلەریش خنكاندنی قوربانیان بوو لە فڕنەكانی غازی سەربازگەكانی ئەشكەنجەدا ، كە گرنگترینیان سەربازگەی ئۆشفیتز بوو لە پۆڵەندا كە لەنێوان ساڵانی 1940 و 1942 دا زیاتر لە یەك ملیۆن جووی تێدا كوژران ، هەموو ئەو جوانەی كە لەلایەن ئەڵمانیای نازیەوە كوژران گەیشتنە 6000000 شەش ملیۆن جوی ئەوروپی ، لەپاڵ 5000000پێنج ملیۆن غەیرە جووشدا كە هەموویان لەو 5 ساڵەی دەورانی جەنگی جیهانی دووەمدا لە 1940 بۆ 1945 لەناوبران ، ئەم كۆمەڵكوژیانە بە هۆلۆكۆست یا تونی مەرگی جوولەكە دەناسرێن ، هەرچەندە زۆر توێژەری جدی لە خۆرئاوا گومان لە ژمارەی قوربانیەكان دەكەن و دەڵێن ئەوان لە جیاتی چەند ملیۆن تەنیا چەند سەد هەزارێكن وهی تریش هۆلۆكۆست بە ئەفسانە وبەرهەمی پیشەسازی درۆ و فریودانی زایۆنیزمی جیهانی دەزانێ! هەرچۆنێك بێت لەدوای جەنگ وبەشوێن ڕێكەوتن نامەكانی پۆتسدام 1945 و ڕێكەوتن نامەی ئاشتی 1947 دا دەوڵەتانی میحوەر ئیلزام كران بە قەرەبووكردنەوەی دەوڵەتانی زیانلێكەوتووی جەنگەكە وەك پۆڵەندا ویونان وجولەكەكانی هەموو دنیا ، كەتا ئەو كاتە ئەوانیش وەك كورد دەوڵەتێكیان نەبوو ، بەڵام گەورەترین دەسكەوتی جوو لە هۆلۆكۆست دروستكردنی دەوڵەتی جولەكە بوو لە" زەوی میعاد"واتە فەلەستین ، نیشتەجێكردنی پاشماوەی قوربانیان لە نیشتمانێكی یەهودیدا بەشێك بوو لەوەڵامدانەوەی "هاواری ویژدان "ی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ تاوانی هۆلۆكۆست ، هەر بۆیە دیڤید بن گۆریۆن یەكەم سەرۆك وەزیران ودامەزرێنەری دەوڵەتی ئیسرائیل لە قەرەبووكردنەوەی جووەكاندا هەر بە نیشتەجێكراوانی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە نەوەستا وقەرەبووی بۆ جووەكانی مەغریب وجەزائیریش وەرگرت ، كەواتە ئەو كۆستە مێژووییە هەر لە ڕێوە جووەكانی كردە خاوەن دەوڵەت . بەڵام لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جولەكە هەر بە دروستكردنی دەوڵەت دەسبەرداری هۆلۆكۆست بوون ؟ وەڵامی ئەمە لەسەر وەستانی ناوێ كە نەخێرە . بەماوەیەكی كەم دوای دروست بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل ، ئەم دەوڵەتە تازەیە كە وەك وتمان بەرهەمی هۆلۆكۆستە ڕێكەوتن نامەی لۆكسمبۆرگی لەگەڵ ئەڵمانیادا ئیمزاكرد ، هەر لەگەڵ ئیمزاكردنی ڕێكەوتن نامەكەدا ئیسرائیل 822 ملیۆن دۆلاری لە ئەڵمانیا وەرگرت و لەوە بەدوواش لە 14 ساڵدا ئەڵمانیای خۆرئاوا 3 ملیار ماركی لەدرێژەی قەرەبووكردنەوەی هۆلۆكۆستدا دایە دەوڵەتی ئیسرائیل ، ئەم قەرەبووانە بۆ 1300 لایەنی فەرمی وحكومی ئیسرائیل خەرجكرا و ژێرخانی دەوڵەتی پێ دروست كرا ، بەڵام وەك ناحۆم گۆڵدمان سەرۆكی كۆنگرەی یەهودی وسەرۆكی ڕێكخراوی زایۆنیزمی جیهانی و ئەندازیاری ڕێكەوتنەكانی قەرەبووكردنەوەی ئیسرائیل لەلایەن ئەڵمانیاوە دانی پێدانا" قەرەبووكردنەوەكان بۆ دروستكردنی ژێرخانی دەوڵەتێك بەكارهاتن كە لەكاتی تاوانەكەدا بوونی نەبووە" دەلیلێكی ئەم قسەیەی گۆڵدمانیش ئەوەبوو كە لەناو قەرەبووە ئەڵمانیەكاندا بۆ ئیسرائیل 4 كەشتی ژێردەریایی ئەتۆمیش هەبوون ! دوای ئەمەش لەساڵی 2007 و لەكاتێكدا باری دارایی دەوڵەتی ئەڵمانیا تەواو لەژێر ئەم قەرەبووكردنەوە بێ كۆتاییەدا قورس بوو بوو ،ئەڵمانیا بە فەرمی ناڕەزایەتی وبێزاری دەربڕی ،ئەمەش ئیسرائیلی توڕەكرد ویەكسەر ڕۆنی بار ئۆن وەزیری دارایی ئەودەمی ئیسرائیل هاتە سەر خەت و وتی "ئەڵمانیا دەبێ بزانێ هەموو سەرمایەی ئەڵمانیا قەرەبووی قوربانیانی هۆلۆكۆستی پێ ناكرێتەوە و ئێمە بەم ڕێگایەدا بەردەوام ئەبین " هەر بەم ڕێگایەدا چاوەڕێ دەكرێت لەچەند ساڵی داهاتوودا كۆی ئەو قەرەبووانەی ئیسرائیل لە ئەڵمانیای وەرگرتووە بگاتە 100 ملیار دۆلار . ئیسرائیل هەر بەقەرەبووی مادی كاری لەسەر هۆلۆكۆست نەكردووە، بەڵكو یەكێك لەحەرامە گەورەكان لای زایۆنیزمی جیهانی ئینكاركردن یا گومان كردنە لە تونی مەرگی جولەكە یا"مەحرەقەی یەهودی " ، هەر بۆیە جولەكە لەڕێی لۆبیكردنەوە كۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەكگرتووەكانیان ناچاركرد لە خولی 62 یدا و بێ دەنگدان وبەتەزكیە لەبڕیارێكدا هەر گومانكردنێكی لەهۆلۆكۆست بەتاوانێكی جیهانی ناساندووە ، تا كار گەیشتە ئەوەی بەم ڕێگایەدا نووسەر وفەیلەسوفێكی وەك ڕۆجیە گارودی لەسەر كتێبی (ئەفسانەی دامەزرێنەری سیاسەتەكانی ئیسرائیل )تەنیا بە گومان كردن لە تەكنیكی تاوانەكە و ژمارەی قوربانیانی كەوتە بەر نەعلەتی جولەكەی جیهانی و تەخوین كرا و هەموو كەناڵە میدیاییەكان بایكۆتیان كرد و دادگایی وزیندانی كرا ، یامێژوو نووسی فەرەنسی ڕۆبێر فۆریسۆن كە دوایی نووسینی كتێبەكەی "درۆی مەحرەقەی یەهودی" كەوتە بەر پەلاماری هەمەلایەنە و لەزانكۆ دەركرا و لەماڵەكەی خۆیدا بەزۆرمانەوەی بەسەردا سەپێنرا تا مرد ، وەك قەشە میشێل لیۆلۆنگ ی هاوڕێی وتی "ئەم پیاوە هەر بە زیندووی نێژرا" ، لەسەر ئەو دۆخەی كەبەسەر فۆریسۆن هێنرا پیاوێكی وەك نوام چۆمسكی تەنیا لەبەر ئەوەی یاداشتێكی ناڕەزایی لەدژی ئەو جۆرە رەفتاركردنە ئیمزاكردبوو ، ئەمیش كەوتە بەر هێرشی جولەكەی جیهانی وبەدژایەتی سامی تۆمەتباركرا , هەرچەندە چۆمسكی باوەڕی تەواوی بەمەحرەقەی یەهودی هەیە و دژی ئینكاركردن وگومان لێكردنیەتی . ئەڵبەتە ئیسرائیل هەر لە ڕەهەندی قەرەبووكردنەوەوە كاری لەسەر هۆلۆكۆست نەكردووە وتەوزیفی نەكردووە ، بەڵكو هۆلۆكۆست چەكێكی سیاسی لەسەر پێ وهەمیشە ئامادەیە كە سیاسیە جووەكان وەك خەنجەری هەموو ململانێ وڕوبەڕوبوونەوە سیاسیەكان هەڵی ئەكێشن ، بەنمونەش لەكۆنگرەی زایۆنیزمی جیهانیدا كە خرابویە رۆژی یادكردنەوەی سەرەتای ساڵی 2019 ی هۆلۆكۆست ، لەمۆنۆمێنت ومۆزەخانەی گەورەی هۆلۆكۆست لە قودسی خۆرئاوا بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل كە كوڕی گەورەمێژوونووسێكی جولەكەیە ، هەمووانی تووشی شۆك كرد كاتێك وتی "لەكاتی تاوانەكەدا هیتلەر ویستی جووەكان لە ئەوروپا دوورخاتەوە ،بەڵام حاجی ئەمین حسەینی موفتی قودس پێی وت ئەمانە ڕەگەزێكی پیسن وبەوجۆرە لەكۆڵ نابنەوە ، بۆیە بیان سوتێنە وبیانخنكێنە" ئەوەی سەیرە ئیسرائیل ئەوە نزیكەی 70 ساڵە بە وەرگرتنی قەرەبوو بڕستی لەدەوڵەتی ئەڵمانیا بڕیوە ، بەڵام لەپڕدا لەبەرئەوەی لەگەڵ فەلەستینیەكان لەجەنگ وململانێدایە و وەك كارتێكی فشار بۆ سەوداومامەڵەی "سەفقەی سەدە" خەریكە ئەستۆی ئەڵمانەكان لەهۆلۆكۆست پاك دەكاتەوە وهەمووی دەئاڵێنێتە ملی فەلەستینیەكان . بەڵام سەمەرەیەكی تری ئەم كەیسە ئەوەیە كە ئەوەڵین كەسێك وەڵامی نەتەنیاهۆ ئەداتەوە لەسەر ئەم لێدوانەی ئەنگێلا مێركلی ڕاوێژكاری ئەڵمانیایە كە لە وەڵامدا بەتەنیاهۆ وتی "هیچ هۆكارێك نیە بۆ ئەوەی مێژوو بشێوینین وقسەی تر بكەین ،ئێمە بەرپرسیارێتی خۆمان لە هۆلۆكۆست هەڵگرتووە" وێنەیەكی تری تەوزیفی سیاسی هۆلۆكۆست كاتێك بوو ،كە پۆڵەندا پرۆژەی بڕیارێكی لەپەرلەمان تێپەڕاند كە هەر تۆمەتباركردنێكی پۆڵەندا وهاوڵاتیانی لەتێوەگلان لە هۆلۆكۆستدا بەتاوان ئەژمار دەكرێ وبەیاساكانی پۆڵەندا لێپرسینەوەی یاسایی لەسەرە ، دەرچوواندنی ئەم یاسایە كە مافێكی سیادی پۆڵەندایە چونكە لەكاتی هۆلۆكۆستدا وڵاتێكی داگیركراو و بێ سەروەری بووە ،بەڵام ئەمە ئیسرائیلی ئەوەندە توڕەكرد كە دنیا هەستێنێتە سەر پێ ودای نەنێتەوە ، یسرائیل كاتساف سیاسی ناسراو كە بەوەكالەت وەزیری دەرەوە بوو ، لەكاردانەوە بەم بڕیارەی پۆڵەندادا وتی "پۆڵەندیەكان فرچكیان بەشیری دژایەتی سامیەوە گرتووە." توڕەبوونی ئیسرائیل لەم هەنگاوە پۆڵەندیە كە دەیان هەنگاو و ڕێوشوێنی حكومەتی ئیسرائیل و لۆبی جولەكەی لەدنیادا لێكەوتەوە پاساوەكەی ئەوەبوو كە ڕەنگە تۆمەتبارێكی پۆڵەندی هەبێت لە هۆلۆكۆستدا تێوەگلابێت وبەهۆی ئەم یاسا پۆڵەندیەوە لە لێپرسینەوە دەربازی بێت . ئێستا دوای خستنەڕووی چەند دیوێكی مامەڵەی جولەكە و دەوڵەتی ئیسرائیل لەگەڵ هۆلۆكۆست و كۆستەمێژووییەكەیاندا ، هەقە ئیدی پرسیار دەربارەی مامەڵەی كورد لەگەڵ ئەنفالدا بكەینەوە ، ئایا كورد دوای 30 ساڵ لەتاوانەكە قۆناغی شۆكبوون وتێگەیشتن لە ئەنفالی تێپەڕاندووە ، واقیعی ئێستا ئەوەیە كورد كە چارەكە سەدەیەك زیاترە لە باشوور خۆی حوكمی خۆی دەكات ، لەو ماوەیەشدا خاوەنی داهات وخەزێنە ودەزگا ودامەزراوەی جۆراوجۆر بووە ، بەڵام وەك لەسەرەتاشدا وتمان كورد لەمامەڵە لەگەڵ گەورەترین كۆست ونەهامەتی ونوشوستی ناو مێژوویدا ناحاڵی وسادە و ڕووكەشانە جوڵاوە و زۆر جار لەجیاتی تەوزیف وسەرمایەگوزاری كەیسەكەشی سەقەت كردووە ، وەك هەندێك پیری لاتەریك ودابڕاو كە لەحاڵی مەرگی ئازیزێكیاندا تەركی دنیا دەكەن وگریان دەبێتە بەشیان ، كوردیش لەو هەموو ساڵەدا بەزۆری خەریكی گریان ولاواندنەوە بووە بۆ ئەنفال ، ئێمە تەنیا ژمارەیەكمان لەبەركردووە كە 182 هەزار ئەنفالكراومان هەیە و وەزارەتێكیشمان بەناوی شەهیدان وئەنفالكراوانەوە هەیە ، كە ئەم وەزارەتە لەجیاتی ئەوەی دیارترین ئیش و كاری ببێتە موچە وئیمتیازاتی وارسی شەهید وئەنفالكراوێك و لاواندنەوەیەكی ساڵانەی قوربانیەكان ، دەبوو ئەم ئەرك وپرۆژانە جێ بەجێ بكا كەلێرەوە لەسەریان دەوەستین وهیچیان بەوجۆرەی كە دەبێ هەبێ نەكراون ، ئێمە مۆزەخانەیەكی نیشتیمانی موعتەبەر وناسراو و واڵای ئەنفالمان نیە كە ناو و یادەوەری قوربانیەكانی تێدا پارێزراو بێت و هەموو میوانە فەرمی ونافەرمیەكانی كوردستان سەردانی بكەن و تاجەگوڵینە لەسەر مەزاری ئەنفالكراوان دانێن ، وەك ئەوەی ئیسرائیل بۆ هۆلۆكۆست لەقودسی خۆرئاوا هەیەتی ، سەنتەرێكی نیشتیمانی دۆكۆمێنتكردن و توێژینەوەكانی ئەنفالمان نیە كەگشت بەڵگەنامە وشوێنەوارەكانی تاوانەكە بەئەلیكترۆنی بكا وهەڵیانگرێ و وەرگێڕێ و هەروەك بیانخاتە خزمەت توێژەران وناوەندەكانی توێژینەوەی جینۆسایدی دنیاوە ، مۆزەخانەكە یەكەیەكی تایبەتیشی هەبێ كە تیایدا ڕزگاربووەكانی گۆڕەبەكۆمەڵەكانیش لەوێ بن و ژیان وئاسایشیان دا بین كرابێت و ڕۆژانە شایەتیە دۆكۆمێنتكراوەكانیان بەزیندوویی بۆ میوانان بگێڕنەوە وببرێنە كۆنگرەجیهانیەكانی جینۆساید ، لەجیاتی ئەمە ئەوانەی لەم شایەتحاڵانە ماون هەریەكەو لەسوچێكی ئەم دنیایەدا بە زامەكانی دڵ وڕۆحیانەوە بە كولەمەرگی ئەژین ولەخەمی نانی شەوێكیاندان !دوای سێ دەیە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ونەتەوەیەكگرتووەكان ئەنفالی بەجینۆساید نەناساندووە ، تەنانەت دەوڵەتی عیراقی میراتگری رژێمی سەدامی ئەنجامدەری تاوانەكەش بەڕاشكاوی بەرپرسیارێتی خۆی لەتاوانەكە قبوڵ نەكردووە ، تا وەك ئەڵمانیا لەهەمبەر هۆلۆكۆستدا ئۆباڵی تاوانەكە بخاتە گەردنی خۆی وتەحەمولی قەرەبووكردنەوەی هەمەلایەنە بكات ، ئەوەی لەم نێوانەدا وەك دۆكۆمێنتێكی بێ هێزی یاسایی هەیە ،بڕیارێكی 13 ی نیسانی 2017 ی پەرلەمانی عیراقە كە بێ دەنگدان وتەنیا لەڕووی مەبدەئەوە!ئیقراری ڕۆژێكی نیشتیمانی بۆ یادكردنەوەكە كردووە ووداوای دامەزراندنی سندوقی قەرەبووكردنەوەی قوربانیان كردووەو هیوای خواستووە ناوەندێكی وەرگێڕانی دۆكۆمێنتەكان و جوڵاندنی دۆسیەی ئەنفال لە ناوەندە نێودەوڵەتیەكان وناساندنی هەبێت و مۆنۆمێنتێك بۆ تاوانەكە لەبەغدا دروست بكرێ ، كە وەك پێشتر وتم ئەم بڕیارە سەیرە هیچ هێزێكی یاسایی نیە وهیچ كەس ولایەك دیار و مولزەم نیە بەجێبەجێ كردنی وهیچ شایستەیەكی دارایی بۆ هەموو ئەو كاروپرۆژانە دیار نیە! هەرچی پەیوەستە بە لۆبیكردنیش كورد لەم بوارەدا فەقیرە و سەرەڕای بوونی سەدان هەزار كوردی هەرچوار پارچەی كوردستان لە ئەوروپا وئەمریكا ودنیای عەرەبی ، بەڵام تەنیا چەند كوردێكی كەم هەن لەڕێی دۆستایەتی كەسی و پەیوەندیەكانی خۆیانەوە بۆ بەجینۆساید ناساندنی تاوانەكە لەپەرلەماناتی ئەوروپادا هەندێك هەنگاویان ناوە ، لەوەزیاتر جالیەی كوردی نەك نەیتوانیوە تاوانەكە بە گەلانی دونیا وناوەندە نێودەوڵەتیەكان بناسێنێت ، بەڵكو سەدان هەزار كوردی باكوور وخۆرئاوا هەن كە هیچ دەربارەی ئەنفال نازانن ، لەوە خراپتریش بەشی هەرەزۆری نەوەكانی دوای راپەڕینی 1991 ی باشووریش كە لە دەرەوەی كوردستان یا لەناوەوەشن هەر نازانن ئەنفال چیە ، ئەوەی لە25 ساڵی رابردووی دەسەڵات وحوكمڕانی كوردیدا دەربارەی ئەنفال خراوەتە پرۆگرامەكانی خوێندنەوە بەشی داڕشتنێكی باشی قوتابیەكی ئامادەیی ناكات ! لەبواری ئەكادیمی وتوێژینەوەشدا هەموو میراتی توێژینەوەی كورد لەسەر ئەنفال ئەوەندەی ئەوە نیە كە شیعەعیراقیەكان لەو 15 ساڵەی رابردودا دەربارەی ئەو تاوانە بەراورد بە ئەنفال بچووك وجوزئیانە كردوویانە كە ڕژێمی سەدام حسێن دەرهەق بە شیعەكانی عیراق ئەنجامیان داوە . لەپێش هەموو ئەمانەشەوە سیاسیەكانی كوردیش لە كۆڵەوارترین مەخلوقەكانی خوا بوون لەمامەڵە لەگەڵ تاوانی ئەنفالدا و نەك هەر نەیانتوانیوە وەك سیاسیە جووەكان تاوانەكە بكەنە چەكی پاراستنی كورد ومافەكانی ، بەڵكو نەیانتوانیوە تەنانەت لە دپەیتێكی تەلەفزیۆنیشدا لەبەرامبەر سیاسیەكی شۆڤینی عەرەبدا ئەنفال بۆ دادگایكردنی ئەو ئەنگێزە شۆڤینیە بەكار بێنن . ئەوەی بۆ من لە كۆتایی ئەم نووسینەدا مایەی سەرسوڕمان ولەسەر وەستانە ئەوەیە كورد وەك نەتەوە و شۆڕش وسەركردایەتی سیاسیش بەردەوام لەلایەن شۆڤینیەتی عەرەبیەوە بەبوونی پەیوەندی ودەست تێكەڵكردن وهەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیلدا تۆمەتبارە ، باشە پرسیار ئەوەیە كورد وسەركردایەتیە سیاسیەكەی لەو هەموو ساڵەی حكومڕانیاندا كە دەستیان بە ئاسانی بەهەموو دونیا وناوەندە كاریگەرەكانی بڕیاری جیهانی دەگەیشت، بۆ نەیانتوانی ونەیانزانی لینكێك لەگەڵ ئیسرائیل وناوەندەكانی مامەڵەی لەگەڵ هۆلۆكۆستدا دروست بكەن تا بۆ تەوزیفی ئەنفال سودی لێ ببینن!لەكاتێكدا پۆل پۆل سیاسی وبەرپرسانی ئیداری كورد شاند دەكران بۆ هەموو شوێنێكی دنیا و زۆربەی زۆریشیان لەگەشت وگەڕان زیاتر ئەلفێك فێر نەبوون ، ئەی بۆ كەس بۆ ئەم كارە گەورەیە كە كورد بەدیاری كراوی تیایدا پێویستی بە ئیسرائیلە نەنێردرایە ئیسرائیل و لای ناوەندە بەهێز وكاریگەرەكانی جولەكەكانی دنیا؟! ئێستاش دوای زیاتر لە 30 ساڵ لەتاوانەكە بەبڕوای من كورد هەر دەبێ بۆ تێگەیشتن لە ئەنفال وتەزیفكردنی لە جوولەكەكان وهۆلۆكۆستەوە فێر بێ و بەڕەچاوكردنی جیاوازی وجیاكەرەوەكانی هەردوو تاوانەكە ئەو ئەزموونە سەركەوتووەی جوو وەرگێڕێ و سودی لێ ببینێ .
هێمن عەبدولقادر کوڕەکە هاوسەرگیری کردووە ڕێزی خێزان و مناڵەکانی خۆی ئەگرێت هەرچییەک کە پێویستی ژیانە بۆیان دابین ئەکات ، تەبعەن (شەرع و یاسا و ویژدان )یش هەر ئەمە داوادەکات ، کەچی کۆمەڵگا لە بری ئەوەی ستایشی ئەو پیاوە بکات ، هەموویان بەچاوی گومانەوە تەماشای دەکەن و لێی ئەکەونە تەقە و یەکێک پێێ ئەڵێ (هۆمەر) یەکێک پێێ ئەڵێ (مل پان) یەکێک پێێ ئەڵێ (ژنانی) ، یەکەم کەسیش کە بەم کارە هەڵئەستێ خێزانەکەی خۆیەتی ، ئەوان پێیان وایە کە کوڕەکەیان زوڵمی لێدەکرێت کاتێک ئەو هەموو پێداویستیانە لە (ڕێز ، سۆز ، خۆشەویستی) بۆ منداڵەکانی دابین دەکات ، بۆەیە خێزان بەهۆکاری ئەم کارە ڕاستەوخۆ یان ناراستەوخۆ دەست ئەکەن بە تەداخول کردن و هاندان تێکدانی ژیانی. ......................... دانەیەک هاتبوو بۆ لام ئاماژەی بە لەپی دەستی ئەکرد زوزو ئەی ووت مامۆستا بە خوا (کوڕەکەم ئائەمەنەی ماوەتەوە ) ووتم بۆ کوڕەکەت ڕێجیم ئەکات ؟ ئەی ووت (نا) ڕۆژتا ئێوارە بۆ ئەو ژن و مناڵانەی ڕادەکات ، دەی دایکی من پەنگوین دوومانگی ڕێک بەناو زەریا و دەریاکاندا بە بەردەم سەدان دڕندە دا بێچوەکانی بەجێ دەهێڵێت تا پاروویەک نانیان بۆ بهێنێتەوە ، کوڕە دائەنیشێت و ئیش ناکات ، پێی ئەڵێن (بێ کار و دەست و پێ سپیە) کار ئەکات و ئەیەوێت لەسەر پێی خۆی بوەستێێت پێی ئەڵێن کوشتوویانە ، ..................................................................... بۆ کچەکەش هەمان دۆخە ،کوڕێکی باش و بێ کێشەی بە نسیب بووە ، لەبری ئەوەی ئەو پەیوەندیە بە زیندووێتی بهێڵێتەوە ، پێێ بزانێت ، ڕێز بۆ ئەو هەموو ماندوونە بنوێنێت کەس و کاری هاوسەرەکەی بە کەس و کاری خۆی بزانێت . کەچی هەمیشە ئامۆژگاری ئەکەن (زۆر مەیە بەدەم هاوسەرەکەتەوە) هەوڵ بدە ڕکێفی هاوسەر و منداڵ و هاتوچۆ لە دەست تۆدابێت ، .................................... ئێ ... لەنێوان فشاری کلتور و کۆمەڵگا و خێزان و ئیدیۆمدا ئەوەی دەبێتە قوربانی هەر کوڕ و کچەکە خۆیانن ، دواتر هەموو ئەوانی تر دەچنەوە بەلای ژیانی رۆژانەی خۆیانەوە و بەدبەختیەکە بۆ منداڵەکانیان دەهێڵنەوە چونکە کۆمەڵگا ، خێزان ، کلتور ، دەست بەردارت نابێت هەتا نەتکات بەبەشێک لەخۆی ................................................... لە ڕاستیدا خۆش بەخت دەبیت خەڵکی لێت ناگەڕێت هەتا ژیانت تێک دەدەن ، بەد بەخت دەبیت کەس دەستت ناگرێت هەتا ئەتکەن بەبەشێک لەخۆیان ......................... لەژیانی منداڵەکانتان وەرنە دەرەوە با بکەون ، با کێشەیان هەبێت ، با ماندوو بن ، وەک ئەو بێچوانەی کە پەڕو باڵیان دەرکرد و ئیتر دەفڕن ، بەڵام تەداخولات و چاودێری زۆر ناهێڵێت منداڵەکانتان فێری ئەزموونی چارەسەری کێشەکان بن ، ئەوان ئەوکات بۆ هەموو شتێک هانا بۆ خەڵکی تر دەبەن ، ...................................................................... بە بوکەکانتان مەڵێن (ئارد دەبێژیتەوە بۆ خۆت دەلەنگێنیت) بیانوویان پێمەگرن ، توانج و تانەیان لێمەدەن ، چۆنایەتی ژیانیان ئیتر تۆ بەرپرس نیت لێی ، خۆیان دەکەون و فێر دەبن ، وەک ئەو منداڵەی هەتا فێری ڕۆشتن ئەبێت سەدان جار دەکەوێت ، لە باوەش کردن باشە بەڵام پێ گرتن دوا دەخات ، ........................................... ڕێزی زاواکانتان بگرن ، ئەگەر کچەکانتان خۆش ئەوێت، ژیانی کچەکانتان تێک مەدەن ،ئەگەر بەختەوەریتان دەوێت ، بۆ هەموو شوێنێک و بۆ هەموو کارێک ئەوەندە بانگهێشتیان مەکەن ، کچەکانتان بەرپرسیارێتی مێرد و منداڵی خۆیان لە ئەستۆدایە، کە وەک جاران نایانپەرژێتە سەر تۆ ، مانای فەرامۆشکردنی تۆ نیە ، (نالی) ووتەنی :- (گەر ئاب و تابی جەننەتیی و دۆزەخیت دەوێ بنواڕە نێو چەوانی بەشوش و برۆی عەبووس) ئەتانەوێت منداڵەکانتان بەردەوام بەشوش و دڵخۆش بن یان دڵتەنگ و حەبووس ، ئەگەر ئارامی و بەهەشت و پێکەنینتان بۆ منداڵەکانتان دەوێت کەمێک لە ژیانیان وەرنە دەرەوە ، سەیرێکی منداڵەکانتان بکەن ، هەم خۆتان هەست بە ئاسودەیی دەکەن ، هەم بوار بەوانیش دەدەن لەسەر پێی خۆیان بوەستن
.gif)
لەتیف فاتیح فەرەج 1 دۆڕاوی سەرەكی هەرێمی كوردستان یەكێتی و گۆڕانن ، ئەگەر هەموو حكومەتیش ئەو دوو حزبە دروستی بكەن ، براوەی سەرەكیش لە یاریەكە پارتیە ، ئەگەر هیچیش وەرنەگرێت ، دەی دیارە ئێستا یەكێتی و گۆڕان بە هەردوو كیان 12 كورسی لە پارتی كەمترن ، كوردیش گوتویەتی گوێز بە ژمارە مایەی دیارە ، پارتی هەر 45 كورسی نیە ، ئەو 11 كورسی كۆتاشی لە بەرژەوەندی خۆی یەكلاكردوەتەوە ، كورسیەكەی كاكە حەمەش هەموو جارێك هی ئەوە ، لە هەر دۆخێكی پێویستیشا پارتی دەتوانێ لە یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوش كورسی بۆ بەرژەوەندی خۆی یەكلای بكاتەوە ، یانی براوەی سەرەكی پارتیە ، نەك ئەوەی لیژنەی دانوستانی یەكێتی یان گۆڕان كورسیەك وەزارەتێك زیاد یان كەم وەربگرن لە یەكتر ، هەڵبەت لە دۆخی بەو جۆرەدا ئەوە هەر پارتیشە دەتوانێت بە ویستی خۆی كێ بكاتە ئۆپۆزسیۆن و كێ بكاتە دەسەڵاتدار ، ئێستا زانیتان ئێوە سلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجەتان بە چ دەردێك بردووە . 2 یەك بازنەیی هەڵبژاردن ، وای كردوە دەنگێك لە كوڵە جۆ دواتر لە بەرژەوەندی كاندیدێكی دهۆك تەواو بێت ، ئێمە كە باسی فرەبازنەیمان دەكرد مەسەلە كە ئەوە یە كە دیموكراسی دەكەوێتە ژێر پرسیارەوە لە یەك بازنەیداو مافی زۆرینە دەبێتە قوربانی، چ لۆژیك و ئاوەزێكە 111كورسی بە بێ بەرنامەو لە یەك بازنەدا دابنرێن و هیچ پارێزگایەك قەبارەی خۆی نەزانێت لانی كەم بە پێی رێژەی دانیشتوان ،نەك بە پێی رێژەی ئەوەی كێ دەڕوات بۆ دەنگدان و كێ ناڕوات ، رونتر ئەگەر ئێمە بە پێی ئەو چوار پارێزگایەی هەرێم و بە گوێرەی دانیشتوان كورسیەكان دابەشبكەین ، بۆنمونە هەر یەك لە هەولێرو سلێمانی 30 كورسی و دهۆك 25 كورسی و هەڵەبجە 15 كورسی ئاخۆر دۆخەكە هەر بەم جۆرە دەبێت ، یان لەو دابەشكردنەدا دادگەری تەواو هەیە ، هەڵبەت كۆتاكانیش پێویستە بە پێی رێژەی پێكهاتەكان بێت ، بۆنمونە بۆ هەر 15 هەزار كەس كورسیەك دابنرێت نەك هەبێت بە 250 دەنگی تایبەت دەربچێت و هەر 250 كەسەكەش كوردو سەر بە لایەنێكی سیاسی بن . 3 مەسەلە ئەوە نیە پارتی یەكەمە ، یان حزبێكی تر ، مەسەلە دیموكراسیەت و فرەییە ، ئەم دۆخەی ئێستاو چوار ساڵی ئایندە بەم جۆرەی ئێستا زۆر خزمەتی دیموكراسیەت و پێكەوەیی ناكەن ، بۆیە ئەگەر لایەنێكی تریش بیەوێت بەو جۆرە ئەوانی تر قوت بدات و بێ ئەرزشیان بكات هەمان رامان هەیە . كێشە ئەوەیە گۆڕان و یەكێتی لە هیچ پەیام و زمانێك ناگەن ، لەو زمانە نەبێت كە خۆیان و بۆ خۆیان قسەی پێدەكەن ، زمانی چۆنێتی بۆڕدانی یەكتر ، قسەكانی ئەم چەند رۆژەی نێوانیان زۆر بە ڕوونی ئەو راستیە دەسەلمێنن.
جەمال حسێن ھیگڵ لەشوێنێکدا وتویەتی ( تاکە وانەیەک لەمێژوو فێری ببین، ئەوەیە کەس لەمێژوو ھیچ فێرنەبوە) ئەم وتەیە کەدەربریشە لەروانگەیەکی فراوان بۆ مێژوو، لەزۆ ڕوەوە راستەو لەزۆر ئاستدا مێژوی مرۆڤ پشت ڕاستی دەکاتەوە. نەک ھەر لەئاستە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکەی، بەڵکو لەئاستی تاکەکەسیش دەشێ زۆرینەمان لەژیانی کەسی خۆماندا، چەندین ھەڵەھەبن بەشێوەو فۆڕمی جیاجیا دووبارەو چەند بارەمان کردبێتەوە. بەڵام ئەوەی من دەمەوێ لەڕێی ئەم قسەیەوە لێی نزیک ببمەوە، ئەوەیە نەعومەری سودان لە بوتەفلیقەی جەزائیر ھیچ فێربوو، نە موبارەکی میسر لە عەلی یەمەن و نەئەویش لە بن عەلی تونس پەندی وەرگرت و نەئەوانەی تریش کەماون عیبرەت لە ئەمانە وەردەگرن. بەم جۆرە ستەمکارو دکتاتۆرەکان دەبنە گەورەترین نمونەو وانەی مێژوو بۆ فێرنەبوون و پەند وەرنەگرتن. ئەوکاتەش جەنەڕاڵە گەنجەکەی سودان بەیاننامەی لەسەرکارلابردنی عومەری خوێندەوە، لەدڵی خۆمدا وتم کەی دێت ئەویش بەدەردی ئەم بچێ، کاتێکیش سودانیەکانم بینی لەشەقامەکان بۆ دەربرینی شادی ھەڵدەپەڕین، وتم کەی جارێکی تر دێنەوە سەرشەقام بۆ ناڕەزایەتی دەربڕینێکی تر. ئاخر مێژووی سیاسی ئەم ناوچەیە، وەکو چۆن مێژویەکی ناشیرینی پڕ لەستەمکاری و جەنگ و دەسەڵاتی سەربازییە، بەھەمان شێوە مێژویەکی بێ ئەنداز بازنەیی و دوبارەشە، جا لەفۆرمی ناسیونالیستی دابێت یان ئاینی، ھەر ئایدۆلۆژیایەک بپۆشێ، ناوەرۆکەکەی ستەمکارییە. دەشێ تورکیا باشترین نمونەیان بێ، کەدوای ئەوەی لەرژێمێکی سکولاری سەربازییەوە، گۆڕا بۆ رژێمێکی پەردەپۆشکراو بەئاین، ھیچی لەبەھا سەرەکیەکانی نەگۆڕا کەبریتیە لەستەمکاری، بگرە لەزۆر ڕوەوە خراپتر بوەو خراپتریش چاوەڕێ دەکرێ. ئەوە ھیچ کات واتای ئەوە نییە کەستەمکاری قەدەرێکی نەگۆرەو ھیچ چانسێک نییە بۆ ئەوەی مرۆڤ لەم وڵات و ناوچانە چاوەڕێی سپێدەیەکی باشتر بکات. یان ھەوڵبدات خەون بەژیانێکی شەرەفمەندانەو بەکەرامەتەوە ببینێ، بەڵام بۆ من بەڕاستی ئەمە پرسیارێکی گەورەشە کەبۆچی بەردەوام ئەم مێژوە دوبارە دەبێتەوە؟ چی وایکردوە ھەر نزیکەی سی ساڵ یان زیاتر نوخبەیەکی سیاسی فاسد بێت نوخبەی فەرمانڕەوای فاسدی پێش خۆی لەناو ببات، ئەوجار نوخبەیەکی تری لەوان فاسدتر بێ بۆ ھەڵتەکاندنی ئەوان ؟ ئەوەی لێرەدا تەواو شەرعیەو لەڕوی دەرونیەوە مایەی شادییە، بێگومان چرکەسات و گەرماو گەرمی خودی گۆڕان کارییەکانە، بەڵام ئەوەی تراژیدی و خەمبارانەیە ئەنجامەکانیەتی، کەبریتیە لەدووبارەبوونەوە. لەم چوارچێوەیە یەکێک لەوتەو قسەکانی شاملوی شاعیری ئێرانی ھەمیشە لەیادەوریمدایە، ئەویش ئەوەیە کاتێک شۆڕشی گەلانی ئێران رویدا، وتی ئەم شۆڕشە ناتوانێ ھیچ گۆڕانێکی گەورە دروست بکات کەلەبەرژەوەندی خەڵکی رەش و روت و ھەژاردابێ، ئەوەی ھەیە کۆتایی ھاتنی شایەو دەست پێکردنی ئیمامە، وەکو چۆن بۆ دەرکردنی شا و کۆتایی ھاتنی دەسەڵاتەکەی پێویستمان بەئیمام بوو، رۆژێک دێت بۆ رزگاربونیش لەئیمام پێویستمان بە شایەکی تر دەبێت. لەکۆتاییشدا شاملو وتی ( ئەم رژێمانە یەکتری دووبارە دەکەنەوە). دووبارەکردنەوەیەکی تراژیدی ترو کارەسات بارتر. چونکە ئەم دەسەڵاتانە بۆ ئەوەی بەدەردی ئەوانەی پێش خۆیان نەچن، زیاتر خۆیان بەھێزدەکەن و دڕندەتردەبن، بۆیە لابردنیشیان خوێن و توندوتیژی زیاتری بەدواوەدەبێت. ئەوە سەرباری ئەوەی لەماوەی فەرمانڕەواییان دەوڵەت و کۆمەڵگاش وا وێران دەکەن، کەدوای خۆیان نەتوانن لەسەر پێ بوەستنەوە. بۆیە بۆمن کەوتنی عومەرەکەی سودان و کۆتایی ھاتنی بوتەفلیقەی جەزائیر وەک روداوو پێشھاتێک مایەی دڵخۆشییە، بەڵام وەک روداوی داھاتوو پێم وانییە ھیچی زیاتربێت لەڕوداوەکانی تری بەناو بەھاری عەرەبی. دڵنیام ھەرزوو وڵاتانی ناوچەکە و بەرژەوەندی وڵاتانی زلھێز لەسودانیش بەریەک دەکەوێ ناھێڵن شتێک روبدات کەمایەی مەترسی بێت بۆ بەرژەوەندییەکانیان، ھەتا ئەگەر پێویست بکات وەک سوریا ئەوێش ببێتە گۆڕەپانی بەریەککەوتنی سەربازی. بۆیە وەک چۆن لەسەرەتای روداوەکانی سوریا و پێنج ساڵ پێش ئێستا وتارێکم نوسی بەناوی کەس خەمی سوریەکانیی نییە، بەھەمان شێوە یەقینم ھەیە کەس خەمی سودانییەکانی نیە. شەڕی ئەم وڵاتانە بۆ بەرژەوەندییەکانیانەو ھیچی تر، ئەوەی باجی قورسی ئەو مێژوە ناشیرنەش دەدات، سودانیەکی بەستەزمانە، کەئێستا بەخۆشی کەوتنی ستەمکارێک دڵی خۆشە.
نەبەز گۆران ئەو دیمەنانەی لە وڵاتی(سودان) روودەدەن، لەرووی كردەی شۆڕشگێڕی و بەرگری و، رووبەروو بوونەوەی دەسەڵاتی خۆسەپێن، دیمەنگەلێكی جوان و رۆمانسین. ئەكرێت بۆ چەندساتێك تەماشای دیمەنەكان بكەین و، ئەو هێزە گەورەیەی لەناو جەوهەری كۆمەڵگەدا بوونی هەیە و، لە چركەساتی نادیاردا دەردەكەوێت، لەو دیمەنانەدا بیبینین. ئەمما مەرج نییە ئەنجامی دیمەنەكان بە هەمان كردەی دیمەنەكە، رۆمانسی و جوانبن و ئەشێت پێچەوانەكەی رووبدات و مێژوو لە زەمەنێكی دیكەدا دووبارە ببێتەوە. سەرەتای بەهاری _عەرەبی_ بەهارێكی شۆڕشگێڕانەبوو، شەقامەكان بوونە شوێنی خەڵك بۆ بەرگریكردن دژ بە دەسەڵاتەكانی ئەم ناوچەیە، ئەما بەهارێكبوو، شكستی هێنا. ئەو درزەی لەنێوان خەڵك و دەسەڵاتەكاندا دروستبوو، ئیسلامی سیاسیی توندوتیژ خۆی خزاندە ناوییەوە. هاتنە ناوەوەی ئەو فۆڕمەی ئیسلامی سیاسیی بۆ ناو ئەو درزە، كۆی خەونی كۆمەڵگەكانی بەرەو شوێنێكی مەترسیداربرد. هەریەك لەو كۆمەڵگایانەی دژی دەسەڵاتە خۆسەپێنەكانی ئەم ناوچەیە هاتنە سەرشەقام، بەو خەونەوە هاتن، ئایندەیەكی روون، دیموكراسی، مافی هاوڵاتی بوون، بخەنە شوێنی سەركوتكردن و، كۆتایی هێنان بەو مۆدێلە دەسەڵاتانەی، كە بەشێكی زۆریان لەرێگای كودەتای سەربازییەوە هاتبوونە سەر كورسی دەسەڵات و كۆمەڵگەیان دەچەوساندەوە. بەڵام ئەم خەونە گۆڕانێكی گەورەی بەسەردا هاتوو، ئیسلامی سیاسیی تونندوتیژ بووییە پاییەكی بنەرەتی، بۆ دووبارە بوونەوەی مێژوو، بە دیوی دیكە و روخساری دیكەوە. ئەشێت ئەوەی ئەمڕۆ لە _سودان_ روودەدات، هەمان ئەگەری ئەوەی لە _میسر، یان سوریا، لیبیا... هتد. روویدا دووبارە ببێتەوە. "عومەر البشیر، لە ساڵی 1989 بە كودەتایەكی سەربازی هاتە سەر كورسی دەسەڵات. بەهەمان شێوە، لە ساڵی 2019 بە كودەتایەكی سەربازی لەسەر كارلادرا.(1)" بەشێكی زۆری نارەزایەتییەكان لەسەر دەسەڵاتەكەی ئەم كارەكتەرە، پەیوەندی بە سەركوتكردن و لەناو بردنی نەیارانی خۆی و، دەستگرتنە بەسەر سامانی نیشتیمانی وڵات و كۆنترۆڵكردنی تەواوی دامەدەزگاكان. لەو چركەساتەدا نارەزایەتییەكان گەورەبوون، كە ئیدی نرخی نان تادەهات گرانتردەبوو، هەژاری بەشێوەیەكی ئاسۆیی سەرتاپای وڵاتی دەگرتەوە و، دەستەو تاقمەكەی دەسەڵاتیش لەوپەڕی خۆشگوزرانییدا دەژیان و جیاوازییەكی چینایەتی گەورە دروستبوو. نارەزایەتییەكان تەواوی شارەكان دەگرێتەوە. بەڵام ئەوەی ئەم نارەزایەتییانە لەوانی وڵاتانی دیكەی عەرەبی جیادەكاتەوە، ئامادەیی بەرفراوانی ژنە. بەپێی چاودێری رۆژنامەنووسان، لە هیچ كام لەشارەكاندا، روونادات زۆرینەی خۆپیشاندەران ژن نەبن! "خاتوو (ئالا سەڵاح) كە تەمەنی 22 ساڵە و لە زانكۆی خەرتووم بەشی ئەندازیاری تەواوكردوە، یەكێكە لە فیگەرە بەهێزەكان و بەناوبانگەكانی خۆپیشاندەران. (2) ئەم خاتوونە لەماوەیەكی كەمدا وەك كارەكتەرێكی شۆڕشگێر بووەتە جێی باسی میدیا جیهانییەكان. گوتاربێژێكی باشوو، زمانێكی شیعری بەهێزی هەیە، بۆ بەجۆشدانی خەڵكی. خۆی لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی فەرەنسا دەڵێت: " سەیر نییە لە سودان ژن سەرمەشقی شۆڕشەكان بێت، چونكە گەر ئێوە مێژووی وڵاتەكەمان بخوێننەوە، دەزانن چەندین ژن مەلیكەی ئەم وڵاتە بووە و، ئێستاش ژن دەیەوێت بگەڕێتەوە شوێنە راستەقینەكەی خۆی." خەونی ئێستای سوودانییەكانی سەرشەقام، خەونی گەڕانەوەی ئازادی و ماف و نەهێشتنی چینایەتیی و كۆتایی هێنانە بە كوشتن و زیندانیكردن. وشەی _شۆڕش_ لە هەموو كوچەو كۆڵانێكدا دەنگی لێوەدێت. هێزە سەبازییەكانیش كودەتاكەی خۆیان بەسەر دەسەڵاتی پێشودا نماكرد. لەم چركەساتەدا، دوو بۆچوونی دژ بەیەك دروستبووە. بۆچونێكیان دەڵێت: "شورایەكی سەربازی بۆ تێپەڕین بەسەر قۆناغەكەدا دروستبكرێت." خاوەنانی ئەم بۆچوونە ژەنەراڵە سەربازییەكانن، كە دینەمۆی كودەتاكەن بەسەر دەسەڵاتەكەی بەشیردا. بۆچوونی دووهەم دەڵێت: " بەیاننامەكەی هێزە سەربازییەكان، دووبارەكردنەوەی هەمان ئەزموونی رابردووە." خاوەنانی ئەم بۆچوونە، ئەو خەڵكانەن لەسەر شەقامەكاندان و نایانەوێت شەقامەكان چۆڵبكەن، بۆئەوەی ژەنەراڵەكان ئەزموونی رابردوو دووبارە نەكەنەوە. گەر لۆژیكێك نەیەتە ئاراوە ئەگەری پێكدادان لەئارادایە. ئێستا وڵات لە بۆشاییەكدایە و دوو بۆچوونەكەش چاوەروانكراوە ببێتە درێزێك و ئەو درزە وەك هەمان مۆدێلی وڵاتانی دیكە، ئیسلامی سیاسیی توندوتیژ خۆی بخزێنێتە ناوییەوە. هیچ یەك لەو چاودێرانەی چاودێری ئێستای دۆخەكە دەكەن، ناتوانن بە موتڵەقی ددان بەوەدا بنێن، ئایندەی ئەو وڵاتە بەرەو چارەنووسێكی باشتر لە چارەنووسی وڵاتانی دیكەی بەرهەمی بەهاری عەرەبی بچێت. هەمیشە گۆشەیەك دەدۆزرێتەوە بۆ ترس لەو ئایندەیە و دووبارەكردنەوەی مێژووی ئەوانی دیكە. بەهۆی بەهێزی خێڵ و بنەما نەریتییەكان لەو كۆمەڵگەیەدا، چاوەڕوانكراوە خەونی كۆمەڵگە بگۆڕێت بۆ خەونێكی دیكە، كە هەرگیز ئەو كۆمەڵگەیەی لەسەر شەقامەكانە چاوەروانی ئەو خەونە نەبووبن. هەرچۆنێك بێت، دەسەڵاتێكی سەركوتكەری بكوژ و نادادپەروەر كۆتایی هات، ئایا لە شوێنی ئەو دەسەڵاتێكی دادپەروەرو دیموكراسیی و یەكسان دێتە شوێنی، یان ئایندە ترسناكەكە چاوەڕێی ئەو كۆمەڵگەیەش دەكات؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە لە داهاتوودا وەڵامێكی دروستدەدرێتەوە. گەر كودەتاكە هەمان مۆدێلی كودەتای میسربێت، كەوایە تەنها روخسارێك دەگۆڕێت بۆ روخسارێكی دیكە. گەر درزەكە گەورەببێت و ئیسلامی توندوتیژی سیاسیی بچێتە ناو درزەكەوە، ئەوا سوریاییەكی دیكە، یان لیبیاییەكی دیكە دووبارە دەبێتەوە. لە دەرەوەی ئەم دوو سیناریۆیە، سیناریۆی سێهەمە، كە هیچیان نەبێت و لەرێگەی هەڵبژاردنەوە حكومەتێكی نوێ دروستبێت، كە ئەمەش بۆ ئەم قۆناغەی ئەو كۆمەڵگەیە كەمێك قورس دەبێت. نەبەز گۆران _* ئەم ناونیشانە سودبینینە لە ناونیشانی كتێبێكی(ژیژك) بەناوی، ساڵی خەونە ترسناكەكان،لەسەر بەهاری عەرەبی. _(1)_ بحران سودان، ارتش عمر البشیر را سرنگون كرد. بی بی سی. _(2)_ سودان: زنی كە خواند: بە اسم دین مارا سوزاند. كیوان حسینی، بی بی سی.
د. كەنعان حەمەغەریب دەسەڵاتی عومەر بەشیر بەشێكی گرنگ لە مێژووی نوێی سودان پێك دەهێنێت، كۆتایی هێنا بە درێژترین شەڕی ناوخۆ و جیابوونەوەی باشوری سودان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ. لە ناوڕاستی نەوەتەكانەوە كۆمەڵێك گۆڕانكاری بەرچاو دەستیپێكرد لە بواری تەكنۆلۆجیای پەیوەندی و بوژانەوەی ئابوری، لە ساڵی ٢٠٠٤ ەوە قەیرانی دارفور دەستیپێكرد و سەرەتاكانی توندتیژی هاتە ئارایەوە، لە بورای گەشەسەندن و بوژانەوە گۆڕانكاری زۆر بەدیهات، رێژەیەكی زۆری بەڕیوەبەرانی دەزگاكانی حكومەت دەرچووی زانكۆكانی ئەمریكاو بەریتانیا بوون بەتایبەت كۆمەڵێكی زۆری ئەوانە دكتۆرایان بەدەست هێنابوو لە كۆتایی هەفتاكان و سەرەتای هەشتاكان، لەم دەساڵی دوایدا " عومەر بەشیر " زۆرێك لەوانەی دورخستەوەو جەنەراڵەكانی سوپای هێنایە پێشەوە. بەردەوام سیمای گشتی دەسەڵاتی بەشیر بەرەو سنورداركرنی ئازادیەكان هەنگاوی دەنا، كە تێیدا تێورسێنی كودەتای ١٩٨٩ و سەرەتاكانی حوكمی ( حەسەن تورابی ) راپێچی زیندان كرا، خاڵی جەوهەری جیاوازی نێوان تورابی و باڵی عومەر بەشیر ئەوە بوو تورابی باسی لەوەدەكرد دەبێت مەوداكانی ئازادی فراون بكرێت و ئازادی رۆژنامەگەری دەستەبەر بكرێت و هەڵبژاردنی ئازادانە بكرێت و حوكمی لامەركزی حەقیقی بەرپا بكرێت ،دەسەڵاتەكانی سەرۆك كەمبكرێتەوەو دەسەڵاتی تەشریعی بەهێزتر بێت لە دەسەڵاتی تنفیزی. بەڵام ئەو كاتە " علی عوسمان تەها" كە ئەمڕۆ دەست بەسەر كراوە بە توندی دژی تورابی وەستایەوەو تورابی راپێچی زیندان كراو پەرلەمان هەڵوەشایەوە. لەم چەند ساڵەی دوایدا زۆرێك لە نوسەرو كەسایەتیە سەرەكیەكانی دەسەڵات ئامۆژگاری " عومەر بەشیر" یان كرد واز لە دەسەڵات بهێنێت، بەڵام ئەو هەر پێداگیری دەكردو لە ئەنجامدا سەدان نوسەر و خاوەن فكر دوركەوتنەوە لە دۆخەكە یاخود هەڵبژاردنی بێدەنگی و وازهێنان لە سیاسەت. ئێستا كێ خاوەن هێزە لە سەر شەقام؟ حزبە تقلیدیەكان وەك حزبی ئومەی صادق مهدی و حزبی ئیتیحادی دیموكراتی دورن لە رۆحی سەردەمی نوێ، بەشیكی زۆری گەنجانی سەر شەقام بێ سەركردەو ئایدیان و تەنها خوازیاری ژیانێكی شایستەو دادپەروەرخوازانەن. ئەو كەمینەیەی ئێستا شەقام دەجوڵێنێت و هیزێكی رێكخراون، دوو هێزن، حزبی بەعسی سودانی و چەپەكان كە تا رادەیەك لە رووی میژووییەوە ئەزمونی توندوتیژیان هەیە، لە لایەكی ترەوە هێزە لیبرالەكان لە سودان زۆر لاوازن و بەشێكی گرنگی ئەم دۆخە نین. ئاییندە بەرەو كوێ دەڕوات؟ زۆر ناروونە چونكە هەموو دام و دەزگاكانی سوپا و هێزە ئەمنییەكان پەروەردەی سەردەمی حوكمی ئینقازن، كە ئەوانە مومكین نییە بونیادنەری حوكمێكی دیموكراتی بن ئەو كەسانەی ئێستا لە مەشهەدەكەن هە لە "عەوز بن عەوف" و جەنرال " حمیدتی" و " صلاح قۆش" پاسەوانی سەردەمی حوكمی ئینقاز بوون.
.png)
