د. دیاری ئەحمەد مەجید باس و خواستی سیستەمی دیموكراسی و گونجاندنی لەگەڵ كولتورە هەمەڕەنگەكاندا و چۆنیەتی دروستكردن و ئاڕاستەكردن و گەشەسەندنی كولتوری سیاسی، كە كاریگەری گەورەی هەیە لەسەر سەرخستنی دیموكراسیەت، زۆر لەمێژە شك و دوودڵی گەورە و پرسیاری جدی لای زۆرێك لە لێكۆڵەرەوان دروستكردوە، سەبارەت بە سەركەوتنی دیموكراسی و سەقامگیربوون و كارپێكردنی وەك باشترین سیستێمی سیاسی، كە تا ئێستا مرۆڤایەتی ناسیبێتی. لە ئەوروپادا هەر لە سەردەمی ڕێنیسانسەوە ئەو باوەڕە لای زۆرینە دروستبووبوو، كە ئیتر ئاستی تێگەیشتنی مرۆڤ و بیری ئازادی و بەهاكانی تری مرۆڤایەتی، لە برەوبووندان و وردە وردە گەشە دەكەن و زیاتر بەرەو پێشەوە هەنگاو دەنێن، كە ئیتر كۆمەڵگا بەرەو بنیاتنانی سیستەمی سیاسی دادپەروەر دەبەن، لێ ئەو ڕووداوانەی كە جەنگی جیهانی یەكەمی هێنایە ئاراوە بە هەموو كارەسات و لێكەوتەكانیەوە و ئەوەی ڕێگەی خۆشكرد بۆ دەركەوتنی بیری ڕاستڕەوی فاشیزم و نازیزم و چەپی توندڕەو لە نێوان هەردوو جەنگی یەكەم و دوەمی جیهانی و دەسەڵات وەرگرتنی ئەو هێزانە لە ڕێی ”شۆڕش” یان سندوقی دەنگدانەوە، ئەو باوەڕەی لەقكرد و گەلێك دوودڵی و پرسیاری جدی درووستكرد، كە ئایا ئەو بیر و هزرەی سیستەمی دیموكراسی و پەڕلەمانتاریزم و فرەپارتی دەتوانێت بەتەواوی جێگیربێت؟ ڕەگوڕیشەی قوڵ دابكوتێت؟ بەهاكانی ببنە ئاكار و بەشێك لە ڕەوشتی مرۆڤەكان؟ تا ئیستاش ئەو شك و دوودڵیە لای زۆر لە بەدواداچووان ئامادەیە، كە ئایا تەنانەت لە كیشوەری ئەوروپاشدا دەتوانرێت فۆرمێكی جێگیری دیموكراسی بچەسپێنرێت، كە هەماهەنگ بێت لەگەڵ تایبەتمەندیە كولتوری و پێكهاتە كۆمەڵایەتیەكان و دامەزراوەكانیدا؟ تەنانەت ئەوەش ڕوون نیە كە ئایا دەتوانرێت فۆڕمێكی دیمۆكراسی ئەوروپی بەرهەم بهێنرێت؟ دیارە ئەو ڕووداو و پاشهاتانەی دوای جەنگی جیهانی دووەمیش پەیدابوون ناتوانن بەتەواوی وەڵامی ئەو پرسیارانەی سەرەوە بدەنەوە و هەڵسەنگاندنێكی چڕوپڕ و تەواو و وێنەیەكی دواڕۆژی دیموكراسیمان بدەنێ، تەنانەت بۆ ئەوروپاش، چ جای كیشوەرەكانی ئاسیاو ئەفریقا كە هێشتا لەناو گێژاوی ئاڕاستە فیكری و ئایدیۆلۆژیەكاندا خول دەخۆن. و نەتەوەكانیان لە هەژانێكی گەورەدان، لە پێناوی ئەوەی لە جیهانێكی مۆدێرنی جێگیر و بنیاتنراو لەسەر بنەماكانی بەها دیموكراسیەكان بژین. لێ نابێت ئەوەمان لەیادبچێت، كە پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیاو هەوڵی نەپساوەی مرۆڤ بۆ دەستبەسەراگرتنی سروشت و تەیكردن و پەیپێبردنی بەردەوامی لەو بوارەدا، ڕێگەیەكی فراوانی دابین و خۆشكردوە بۆ دروستكردنی گۆڕانكاریە كولتوریەكان، بەتایبەتی پێشكەوتنە بەرچاو و كاریگەرەكانی بواری پەیوەندیەكان، وەك نمونە ئینتەرنێت، كە لە دوا دەیەی سەدەی ڕابردووەوە تا ئێستا گرنگیەكی نوێ و گەورەی بۆ ئەو گۆڕانكاریە كولتوریانە دەستەبەر كردوە، كە تەنانەت خۆی وەك سەردەمێكی دیاری مێژووی جیهان و مرۆڤایەتیش بسەپێنێت. مەخابن، بۆ ئەم كولتورە جیهانیەی كە لە برەوبووندایە، هەر لە سەرەتاوە كێشەیەك هاتۆتە سەر ڕێگەی، ئەویش دیاریكردنی ناسنامەی سیاسیەتی. واتە ئەم پێشكەوتنە تەكنۆلۆژی و ژیریاریە ڕێكخراوە كە سەرجەم ناوچەكانی جیهانی گرتۆتەوە (بێگومان بەشێوەی جیاجیا)، پێویستە ئاڕاستەیەكی سیاسی گونجاو بەڕێوەیببات، بۆئەوەی ڕێبگرێت لە بەلادابردن و خراپ بەكارنەهێنانی و لەهەمان كاتیشدا تەوزیفكردنی لە پێناوی خزمەتی مرۆڤایەتیدا. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا كام سیستێمە؟ سیستەمی دیموكراسی یان سیستەمێكی دیكەی سیاسی كامیان دەتوانن بەو كار و ئەركە مەزنە هەستن؟ یەكێك لە سیما دیارەكانی ئەم كولتورە جیهانیەی بە بۆنەی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیاوە پەیدابوە، بڵاوكردنەوەی زانیاری و گەیشتنێتی بە هەموو تاكێك، كە دیاردەی بەشداریكردنی هەمووانی لەو ژیان و گۆڕانكاریە كولتوریەدا دەستەبەركردوە، لەوەش گرنگتر بەشداری كردنە لە ژیان و چالاكی و دروستكردنی بڕیاڕ و ڕای سیاسیدا، كە ئەگەر ئەوە بە شۆڕشێكی كولتوری ناوزەدبكرێت، ئەوا بێشك شۆڕشێكی سیاسی مەزنیش بەرپا دەكات، كە سیما دیارەكەی ”تەقینەوەی بەشداری سیاسیە”، كە ئەوە ئەوە دەگەێنێت، كەسی ئاسایی بە بۆنەی بیروڕاكانی و هەڵسوكەوتیەوە ئاكارێكی سیاسی، یان باشتر ناوی بنێین كولتورێكی سیاسی تایبەت بۆخۆی هەڵدەبژێرێت بۆ مامڵەكردن و بەشداریكردن لە كایەی سیاسیدا و بەرگری لە بەرژەوەندیەكانی و بۆ بوون لەهەمان كاتدا بە كارەكتەرێكی گرنگی كۆمەڵگا. پێدەچێت بابەتی ناوەندی و گرنگی سیاسەت لە چەند دەیەی داهاتودا مەسەلەی ”كولتوری جیهانی” بێت، بەتایبەتی ناوەڕۆكی كولتورە سیاسیەكەی; گرنگی بڵاوبوونەوەی كاریگەریەكانی كولتور، باسی پێكدادانی كولتورەكان، كولتوری ڕۆژئاوایی بەهۆی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیاو داهێنانی نوێوە بە ڕێچكەیەكی زۆر خێرا بڵاودەبێتەوە و كاریگەری پەیدا دەكات (فەیسبوك، تویتەر، گوگل و یوتوب ...)، و لەهەمووش گرنگتر توانای بیناكردنی دامەزراوەی گونجاو و پتەوی ئیداری و بیروكراتی ژیرانەی هەیە، هەروەك لوتسیان پای دەڵێت : ” كۆمەڵگا پێشكەوتوەكان لەم سەردەمەدا، لەسەر بنەمای دامەزراوەی تەكنۆلۆژی ڕێكدەخرێن”. (Lucian W. Pye: politics, Personality and Nation Bulding, 3 skk) بەڵام ئەوە كێشەیەكی گەورە دروستدەكات لە كۆمەڵگا تازە پێگەیشتوەكاندا، كە ناتوانن تەكنۆلۆژیای پێشكەوتوو و دامەزراوەی ئیداری و بیروكراتی كاریگەر دامەزرێنن، هەرچەندە بەردوام لە هەوڵی ئەوەدان كە ئەوانە بەدیبهێنن، كە لەگەڵ تایبەتمەندێتیەكانیاندا بگونجێت و ڕێ لە خراپ بەكارهێنانی ئەو تەكنۆلۆژیایە بگرن یان هیچ نەبێت لە ئاسەوارە نیگەتیڤەكانی كەم بكەنەوە. وەك ئاماژەم پێدا سیمای دیاری كولتوری سیاسی سەردەم، بەشداریكردنی ئەكتیڤی زۆرینەی كۆمەڵانی خەڵكە لە ژیان و كایەی سیاسیدا، بەڵام ووردەكاری ئەو بەشداریكردنە بەشێوەیەكی گشتی و بەتایبەتی لە كۆمەڵە دواكەوتوەكاندا ڕوون و ئاقار دیار نیە لەبەر زۆر هۆكار، كە جگە لە دواكەوتنی تەكنۆلۆژیاو دامەزراوەكانی هۆكاری خۆیی زۆر كاریگەر و چارەنووس دیاریكەر هەن، بۆ نمونە لە كۆمەڵی كوردیدا، كێشەی وەفاداری كوێرانەی خەڵكی بۆ كەسایەتی و بۆ هێزە سیاسیەكان، كە بە ”كولتوری حیزبی” ناوزەد دەكرێت. دامەزراوە كۆمەڵایەتیە پاشكەوتوەكان (خێڵ، عەشیرەت...)، كە ئێستا لەم سەردەمی گۆڕانكاریە گەورانەدا، هەوڵ دەدرێت زیندووبكرێنەوە، بەمەبەستی بەرژەوەندی حیزبی و شەخسی زۆر تەسك، بێگوێدانە دواڕۆژی نەتەوەیەك و كۆمەڵگاكەی. كۆمەڵگا پێشكەوتوەكان، سیستەمە دیموكراسیە ڕاستەقینەكان، حكومەتە ڕێزگرتوەكان لە بەها یاساییەكان، لەهەوڵی بیناكردنی ”كولتوری هاووڵاتیبوون” دان، بۆ دروستكردنی ئینتیماو پابەندێتیەك تەنها بۆ ووڵات و بۆ بەهاكانی هاووڵاتیبوون، كە لە سەروو ئینتیماكانی تری خێزانی و بنەماڵەیی و خێڵەكی و حیزبی و ئایینی و تایفی بێت، بەڵكو تەنها لەسەر بنەمای مەبدەئی ئەرك و مافی یەكسان بۆ هەموان بێت، بێ ڕەچاوكردنی نەژاد و زمان و ڕەنگی پێستی جیاواز. بۆ دروستكردنی كولتورێكی جیهانی (globalculture)، كە ڕێزی ”كولتورە هەمەڕەنگەكان(multicultural) و كولتورە تایبەتمەندەكان (subculture) بگرێت، هەرچەندە بەداخەوە كە لەم ساڵانەی دواییدا كێشەی كۆچ و كۆچبەران و بەستنەوەی بە توندڕەوی ئایینی و تیرۆریزمەوە یارمەتیەكی زۆری هێزە پۆپۆلیستە دەسەڵات بەدەستەكانی ئەوروپایدا، كە زاراوەی ”كولتورە هەمەڕەنگەكان” بكەنە دێوزمە و جێگەی ترسی هاووڵاتیانان لەو هێزە میانڕەوانەی داوای ژیانی هاوبەشی سەرجەم ”ڕەنگەكان” دەكەن. لێ بەداخەوە لای ئێمە تازەبەتازە دەگەڕێنەوە بۆ زیندووكردنەوەی ئینتیما بەسەرچوەكان و كولتورە تایبەتمەندیە تەسكە دابڕاوەكان، كە لەبری كولتوری هاووڵاتیبون و ئەكتیڤی سیاسی بەشدار فراوان، كولتوری خێڵی تەسكی لەچوارچێوەدراو بەرهەم دێنێت.  

عەلی ئۆرەماری  پشتی دوهی مەولود چاویش ئۆغلو ،وەزیرێ دەرڤەیێ تورکیا سەرەدانا عیراقێ کری و چاف بهەر ئێک سەروک وەزیران و وەزیرێ دەرڤەیێ عیراقێ کەفتی و دکۆنگرەیێ رۆژنامەڤانیێ هەردوک وەزیرێن تورکیا و عیراقێ دا تەکەزی لسەر چەند خالان وەک دیتنێن هەفبەش کرین ، ژوانا خۆرتکرنا پەیوەندیێن هەردولا و گرنگی دان ب زێدەکرنا ئالوگورێن بازرگانی ( ڤەکرنا دەرگەهەکێ دیێ بازرگانی دناڤبەرا بەغدا و ئەنقەرەدا ژدەرڤەی سنورێ ئیداریێ هەرێمێ )و هەڤدەنگی لسەر شەرێ تیرورێ و تێدا عیراقێ تەکەزیا وێ چەندێ کر کۆ لێک تێگەهاشتن هەیە دناڤبەرا مەو تورکیا و رێ نادەین کەف ل تورکیا بێنەکرن ژلایێ ئاخا عیراقێ ڤە ، وەک ئاماژەیەک بۆ گەریلایێن پارتا کارکەرێن کوردستانێ و تورکیا ژی وەسا لێک ددەت کۆ قەندیل بۆوانا ژ ئاڤ ڤەخارنێ بسانەهی ترە و دهەمان دەمدا ژی ڤەکێشانا هێزێن لەشکەری یێن ل ناف عیراقێ و هەرێمێ گرێ ددەت بهاریکاریا عیراقێ و هەرێمێ بنەهێلانا هێزێن پەکەکێ ، تا ڤێرە بۆ پەیوەندیێن دوو دەوڵەتا وەک عورفەکێ کارپێکەر و دیبلوماسی رەواتیەکا تێدا هەی ، کە ژرویێ فەرمیاتیانڤە دناڤبەرا دوو دەوڵەتان ئەف بابەتە بڤی رەنگی تێنە بەحسکرن ، لێ ئەوا گەلەک ژ چاڤدێران بەری نهۆ ئاماژەی پ کرین نێزیک بوونا مەترسیەکێ ئاشکەراکرین دهەولێن نهۆیێن تورکیا ل عیراقێ و هەرێمێ دا ، دوێ سەرەدانا دوهی بشەڤ یا وەزیرێ دەرڤەیێ تورکیا بۆ هەولێرێ و ئەو کۆمبوونێن هاتینە کرن دویرن ژ هەمی رێکارێن ئەتەکێت و دیبلوماسیەتێ لگەل رایەدارێن ئێک حکومەتێ بوویە ئەف جورە دیدارە یێن هاتینە کرن و بڤی رەنگی ئاماژەیێن خرابن و تمامکەرێن سەرەدانا دوهی نە بو بەغدا کە وەک پیلان کار ژبۆ هاتیە دان . 1- ئێکەم ویستگەها کۆمبوونا چاویش ئۆغلو بەری لگەل دەستهەلاتدارێن هەرێمێ کۆمبوونان گرێ بدەت ، کۆمبوون بو لگەل بەرەی تورکمانی و گوهداریا راپورتێن وان کر و ل گورەی وان شروڤەیێن وان داین لسەر هەرێمێ ، وەک چاف روونیەک شنی دەست ب کومبوونێن دیتر بکەت و ئەڤە بخۆ نیشانەیەکە کۆ تورکیا ب پلان هاتیە و ژهەمی رویەکیڤە ژی پلانا تورکیا راکێشانا هەرێمێ یە بۆ هندەک ئالوزیێن نەچاڤەرێکری .  2- کۆمبوونا دوێ یا چاویش ئۆغلو لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ هاتە کرن ، ئەگەر مەبەست ژێ بەرێز مەسرور بارزانی کەسێ ڕاسپاردیێ پارتی یە بۆ وەرگرتنا سەروکاتیا حکۆمەتا هەرێمێ و ڤیایە ل نێزیک پشتەڤانیا خۆ بو بەرێزی دیاربکەت ژخۆ دەبیت ئێکەم جار لگەل سەروکێ حکۆمەتێ رێزدار نێجیرڤان کومبوون کربا و دپەروازێن کۆمبوونا سەروکێ حکۆمەتێ دشیا لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ ژی کوم ببیت و پشتەڤانیا تورکیا بگەهینتێ کە تا نهۆ ئێکە ژ پێکهاتەیێن فێ کابینێ ، ژخۆ ئەگەر ژدەرڤەی وێ چەندێ کۆ کەسێ تەکلیفکریە بۆ کابینا نەهێ یاحکۆمەتێ و تنێ وەک بەرپرسێ بادەکا ئەولەهیێ لگەل کومبوویە ، ئەڤە ئاماژەیەکا خرابە کۆ لنک تورکیا بابەتێ ژهەمیان گرنگرتر راکێشانا هەرێمێ یە بۆ شەری لگەل قەندیل و بڤی ئاماژەیێن خرابن کو هەرێم تێکەلی شەروناکوکیێن تورکیا ببیت لگەل هێزێن پەکەکێ . 3- کۆمبوونا سیێ یا چاویش ئۆغلو شنی هات و لگەل سەروکێ حکۆمەتا هەرێمێ رێزدار نچیرڤان بارزانی کۆمبوون گرێدا کە هەر پاش ئێخستنا کۆمبوونێ لگەل کەسێ ئێکێ یێ هەرێمێ خۆ دویر ئێخستنە ب هەمی کارێن دیبلوماسی و عورفێن کارپێکرنێ ونەگرنگی دانە بفەرمیاتێن حکۆمەتا هەرێمێ ، کە تنێ تەکەزی هاتەکرن لسەر وان چڤینێن لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ هاتیە کرن 4- ژخۆ خالا جهێ سەرنچ راکێشانێ کۆمبوونا چارێ بوویە ، کە دئێک هەرێمدا و دئێک حکۆمەت دا چاویش ئۆغلو پشتی لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ و پشتی لگەل سەروکێ حکۆمەتێ کومبوون ئەنجامدای هات و کومبوونەکا دیتر لگەل جێگرێ سەروکێ حکۆمەتا هەرێمێ رێزدار قوباد تالەبانی و تیمێ ئێکەتیێ ل ناف حکومەتا هەرێمێدا کۆمبوون ئەنجام دا ، کە ئەڤە بخۆ ژ کۆفرایە د ئێک حکۆمەت دا وەزیرێ دەوڵەتەکێ جودا لگەل سەروکێ حکومەتێ و جێگرێ سەروکێ حکۆمەتێ کوم ببیت ، ئەڤە بخۆ دو خالا دئازرینیت یان ئەو کومبوونا لگەل راوێژکارێ ئاسایشا هەرێمێ و پاشان لگەل سەروکێ حکۆمەتێ هەلگرێ رەهند و بادەکەکا ئەمنی بوویە و گرێدای براکێشانا هەرێمێ ڤەهەیە بۆ شەرەکێ نەچاڤەرێکری و ژێ هاتیە خاستن چاویش ئۆغلو بخۆ لگەل پشکا ئێکەتیێ دحکۆمەتا هەرێمێدا کومبوونێ بکەت ، یان هەر ئەڤە بخۆ ژی پیلانەکا چاویش ئۆغلویە کۆ تورکیا بفەرمی تشتەکێ بناڤێ حکۆمەتا هەرێمێ نزانیت و ئەڤا هەی دەستهەلاتەکە و دهەر دان و ستاندنەکێ دا دەبیت لگەل پارتی جودا و لگەل ئێکەتیێ جودا بتایبەت وەختێ بابەت تێتە گرێدان بشەری لگەل گەریلایێن پەکەکێ و 1992 وەک نمۆنە .

رێبوار کەریم وەلی (1) ئەگەرچی دانوستاندنە سیاسییەكان لە نێوان گۆڕان، پارتی و یەكێتی گەیشتوونەتە ئەنجام، بەڵام هەر لە رۆژی یەكەمەوە سستییەك بە پڕۆسەكەوە دیارە. سەرباری ئەوەی ئەم سێ لایەنە لە زۆر قۆناغی سیاسیدا یەكتریان تاقیكردووەتەوە و شارەزای دەستی یەكترین، كەچی وەك سێ هێزی تازە و نەناسراو مامەڵەیان لەگەڵ یەكتریدا كرد. لەو روانگەیەوە ئۆباڵی دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت كە بە ئیحتیمالی زۆر دەكەوێتە نزیك جەژنی رەمەزانی ئەمساڵ، لە ئەستۆی هەرسێ حزبەكەیە، چونكە هەموو ئەو كۆبوونەوانەی كە هەفتەی یان دوو هەفتە جارێك دەكران و درێژكرانەوە بۆ مانگەكانیش، دەكرا لە مانگێكدا بكرێن. هەموو حزبەكان ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیان قەبوڵ بووە و قەبوڵیان بووە كە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و سەرۆكایەتیی حكومەت پشكی پارتی بێت وەكو ئیستیحقاقی حزبی یەكەم، بەڵام لەوێ بەدواوە جۆری مامەڵەی پارتی لەگەڵ داخوازییەكانی حزبی دووەم و سێیەم وایكرد، هەم كاتێكی زۆر بەفیڕۆ بدرێت و هەمیش لە كۆتاییدا پارتی مل بۆ داواكانیان بدات! ئەڵبەتە پارتی لەو پڕۆسەیەدا دەیتوانی زۆر لەوە باشتر بێتە پێش، بەڵام ئەگەر حزبەكانی دیكە كێشەی ناوخۆییان هەبووبێت، ئەوا پارتیش بێ ئامادەكاریی پێشوەخت، دەرگای خستنەڕووی داواكاریی زیاتری بۆ یەكێتی و گۆڕان كردەوە. بەڵام دیسانیش توانی دوو ئامانج بپێكێت كە گرنگترینیان كاراكردنەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم بوو ئەوەی دیكەشیان سەرباری ناڕەزایەتی یەكێتی لە سەرەتادا، توانی گۆڕانیش بكاتە یەكێك لە شەریكەكانی حوكمڕانی. ئەو قسەیەش راست نییە كە پارتی ویستبێتی ئەزموونی كابینەی هەشت لە دژی یەكێتی دووبارە بكاتەوە، بە پێچەوانەوە تا پێش رێككەوتنی گۆڕان و پارتی لە 18ی شوبات، گۆڕان ترسی ئەوەی هەبوو كە پارتی لەژێر گوشاری یەكێتی، لە حكومەتدا بەشداریان نەكات! ئۆباڵی دواكەوتنی پێكهێنانی حكومەت چەند لە ئەستۆی لایەنەكانی دیكە بێت، هێندەش لە ئەستۆی خودی پارتییە. پارتی ئەگەر بە رواڵەت یەك گوفتاری هەبووبێت، لە ئەرزی واقیعدا فرە كردار بووە. ئەوەش لای لایەنە بەرامبەرەكان وەكو خاڵی لاواز وەبەرهێنانی لەسەر كرا. ئەگەر پارتی لە رۆژی یەكەمەوە هێڵە سوورەكانی خۆی بەلاوە نابا و لە گرنگیی سەركەوتنەكەی تێگەیشتبایە، ئێستا هەم بە دەستێكی پڕتر و هەمیش بە ماوەیەكی زەمەنیی كورتتر دەگەیشتە ئەنجام. ماراتۆنەكە تازە دەستپێدەكات (2) بەپێی قسەی لایەنەكان بێت، ئیتر پارتی، گۆڕان و یەكێتی گەیشتوونەتە خاڵی كۆتایی لە پێكهێنانی حكومەت و هەموو لایەنەكان و تەنانەت باڵەكانی ناو حزبەكان پشكی خۆیان لە حوكمڕانی بەركەوتووە. بەڵام لە راستیدا تا لە ناوخۆی حزبەكانیش بە تەواوەتی بەربژێر (وەكو تاكەكەس) بۆ ئەو پۆست و بەركەوتانە یەكلا نەبنەوە، پڕۆسەكە ناگاتە ئەنجام. لێرەدا سەرۆكی حكومەت كە سەرۆكایەتی كابینەیەكی فراوانی نزیك بە بیست وەزارەت و چەندین دەستە دەكات، بەرەوڕووی ئاستەنگێكی دیكە دەبێتەوە. ئەم حكومەتە بۆیە هێندەی خایاندووە تا حكومەتێكی بەهێز بێت و كەسانی بەهێز پۆستەكان پڕ بكەنەوە. نیوەی كابینەی داهاتوو تەقریبەن بەر گۆڕان و یەكێتی كەوتووە و باڵەكانی ناو یەكێتی و تەنانەت گۆڕانیش ناوی بەربژێرەكانی خۆیان لەسەر هاوسەنگیی هێزی ناوخۆیی خۆیان یەكلا دەكەنەوە كە ئەو فاكتەرە، بناغەی رێككەوتنیانە لەگەڵ پارتیدا. بۆیە لێرەدا قودرەتی مانۆڕی سەرۆكی حكومەت بۆ دیاریكردن و هەڵبژاردنی یەكێك لە چەند كەسێكی پێشنیازكراو كەم دەبێتەوە، یان دەبێ رەچاوی رێككەوتنی سیاسی بكات و كێیان نارد قەبوڵی بێت، یان دەبێ پێداگری لەسەر كەسی دیكە بكات كە ئەوكاتە رێككەوتنەكان دەكەونە مەترسییەوە. هاوكات لە پشكی پارتیش میراتی 17 ساڵ سەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی ماوەتەوە و لەوەشیاندا مەرج نییە هەموو وەزیرە پێشنیازكراوەكانی پارتیش بەدڵی ئەو بن. ئینجا جیا لە هەموو ئەو ئاستەنگانەش، مەسەلەی كارنامەی حكومەت كە بەرمەبنا و لەبەر رۆشنایی هەردوو رێككەوتنی پارتی لەگەڵ گۆڕان و پارتی لەگەڵ یەكێتیدا شكڵ دەگرێت و خۆی لە نزیكەی 50 خاڵ دەدات، یەكێكی دیكەیە لە تەحدداكانی بەردەم پڕۆسەكە. چونكە هەر لە سەرەتاوە ئەگەری بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكانی گۆڕان و یەكێتی، شتێكی چاوەڕوانكراوە.  شاسوار و لاهوور (3) دەڵێ گەورە ئاو دەڕێژێ و گچكەش پێی لێدەخشێنێ! لاهوور جەنگی یەك دوو ساڵ پێش ئێستا لە كۆڕێكی حزبیدا لە دەربەندیخان هەڕەشەی كاسێتی ڤیدیۆیی (جا مەعلوم نەبوو چ جۆرە ڤیدیۆیەك) لە سەركردەكانی حزبەكەی خۆی كرد و جەماوەریش چەپڵەیان بۆ لێدا. ئەم زاتە سەرۆكی باندی دژەتیرۆرە لە سلێمانی! هەڕەشەی بڵاوكردنەوەی ڤیدیۆی ئەندام پەرلەمانەكانی نەوەی نوێ و ئەو دەنگۆیانەی كە كامێرای چاودێریی نهێنییان بۆ دانراوە، گەورەترین سكانداڵی سیاسی و ئەخلاقییە كە خەریكە وەكو جیاوازیی بۆچوون و "نمەك بە حەرامی" و "خیانەت" بەسەر سەرۆكی بزووتنەوەكەدا تێپەڕ دەبێت. ئەو زاتە لە دەرەوە یان لەبەغداوە دێتەوە هەولێر و بە باسك راوەشاندن دەچێتەوە سلێمانی و كەسیش ناڵێ ماڵت لە كوێیە!! ئەم پیاوە هیچ پارێزبەندییەكی یاسایی نییە، بەڵام درووستكراوی دەستی بنەماڵەی تاڵەبانییە. ئەگەرنا دەبوو هەر لە ساتەوەختی یەكەمەوە كە پەرلەمانتارێكی كوردستان ئەم بابەتەی بۆ رای گشتی راگەیاند، داواكاری گشتی وەكو تۆمەتباری سەرەكی مامەڵەی لەگەڵ سەرۆكی جوڵانەوەكە كردبایە. هەموو ئەو پەیج و ئەكاونتانەی كە پێشتر لەلایەن سەرۆكی جوڵانەوەكەوە كڕدراون و پەلاماری ئەم و ئەویان پێدەدرێت، دیارن و سەرچاوەی تەمویلیشیان دیارە. بۆیە ئەوە تیرۆرە لە بەرگێكی دیكەدا و هیچ جیاوازییەكی نییە لەگەڵ دۆسیەی شێخ زاناكەی هەولێر.

پەیڕەو ئەنوەر  ئەمڕۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا سەردانی هەرێمی کوردستانی کرد. دیارە هەرێم و تورکیا کایەی ئابوری و بازرگانی بەقوڵی بەیەکەوەیان دەبەستێتەوە! بەیەکەوەیان گرێدەدات. تورکیا لەناوچەکەدا بەدوای کۆمەڵێک بەها و وێنەدا دەگەڕێت، بەهای بوون بە هێزێکی ناوچەیی، گەڕانەوە بۆ سەردەمی عوسمانیزم، گەڕانەوە بۆ دوێنێ و سنوورەکانی سەدەی نۆزدەهەم، گەڕان بەدوای بازاڕ، گەڕان و هەوڵدان بۆ خۆتازەکردنەوەی سەربازی و سیستمی ئاسایش. مۆدێڵی ئاک پارتی مۆدێڵێکە لیبڕاڵیزمی ئیسلامی دەیجوڵێنێت و پایەکانی بۆ دادەرێژێت. لیبڕاڵیزمی ئیسلامی بەمانای ئەوەی لەلایەک خاوەن بازاڕ و بەرهەمێکی گەورەی و لەلایەکی ترەوەش بەدوای بازاڕی تر و ناوەندی تری بۆ فرۆشتنی کاڵا. لەلیبڕاڵیزمدا زمانی بازاڕ و ریساکانی بازاڕ سەنتەرە و؛ زیاتر لە هەموو کەرتەکانی تر قسەدەکات. لەڕاستیدا بازاڕ کڵێشەیەکی یەکجار گەورەیە و زۆرینەی ئەکتەرەکانی تر لە جەستەی خۆیدا هەڵدەگرێت. تورکیا، هەرێمی کوردستان و کەنداو وەک بازاڕێکی گەورە دەبینێت! لەڕووی جیۆپۆلەتیکەوە نزیکە، گواستنەوە و گەیاندن ئاسانترە، زمانی گفتۆگۆ و سیاسی نەرمترە، سەرمایەی ئاینی و مێژوویی تورکیا زاڵترە، هێزی نەرمی تورکی باشتر لێی دەجوڵێت و گەشەدەکات. لەڕاستیدا تورکیا دەیەوێت تەمەنی ئامادەبوونی خۆی لەناوچەکەدا درێژبکاتەوە! هیچ سوپەر مارکێت و مۆڵ و ناوەندێکی ئابووری ئێمە نییە کاڵا و بەرهەمێکی تورکی لێ نەبێت! لە زنجیرە دراما و فیلم و سینەماوە تا دەگاتە زەیتی زێڕ و هەویری تەماتەی زێڕ و ئاڵتونسا و خواردن و مەیک ئەپ و لەچک و مۆدەی تورکی! تورکیا نایەوێت ئەم مۆدێڵە لە پەیوەندیی، یەکترتەواوکردن، یەکتر تازەکردنەوەیە بپچڕێت! تورکیا هەم بەدوای ئاسایش و هەمیش بەدوای بازاڕەوەیە. ئەم دۆخە بۆ هەرێم شتێکی ترە. پێدەچێت پەیوەندی هەرێم لەبەرامبەر تورکیادا ناچاری بێت! دیارە هەرێم لاندلۆك و بێ دەروازەیە، بێ دەرگایە. هێزە ئابوورییە ناوەکییەکەی دیپێندنسی و وابەستەیە. توانای جوڵە و گەیشتن بە بازاڕ و بەندەرە گەورەکانی دونیای کەمە. هەرێم کەمتر دەتوانێت بچێتە قۆناغی (هەرێمی کوردستان بەبێ تورکیا!) ئەم دوانەیە دەبێت بەیەکەوەبن تاکوو ئەم دۆخە جیۆپۆلەتیکییەی ئێستا ئامادەبێت، تاکوو سنووری ناوچەکە دەرفەتی گۆڕانی تێدا دروستنەبێت. سەرباری ئەم زاڵێتیی و باڵاییەی تورکیا هێشتا رووبەرێکیشە بۆ پەیوەندیکردنی هەرێم بە دونیاوە. هەرێم مادام دوورە لە ئاو و دەریا و بەندەر، دەبێت لەڕێگەی تورکیاوە خۆی بلکێنێت بە بازاڕی لیبڕاڵی دونیاوە، ئەگینا دەخنکێت

جەمال حسێن  لەیۆنانی کۆندا و بەتایبەت ئەرستۆ کاتێک وتویەتی مرۆڤ بونەوەرێکی ئاقڵە، کەھەندێک جار بەمرۆڤ بونەوەرێکی قسەکەرە وەرگێردراوە و ھەردووکیشی ھەراستە، تەنھا مەبەستی ئەوەبوە بڵێ ( ئەقڵ / قسەکردن) رەگەزی سەرەکی جیاکردنەوەی مرۆڤە لەباقی بونەوەرەکان. بەوپێیەش ئەم پێناسەیەی مرۆڤ لای ئەرستۆ بۆ کتێبی ھونەری سیاسەت دەگەڕێتەوە، دەشێ مەبەستیشی ئەوەبوبێ مرۆڤ بونەوەرێکی سیاسییە لەڕێی زمانەوە. بۆیە چەند تایبەتمەندییە، ئەوەندەش ئیجابییە. ئەم گومانەمان ڕەوایەتی زیاتر وەردەگرێ کاتێک دەزانین کەتەنھا لاپەڕەیەک پێشتر ھەمان ئەرستۆ دەڵێ مرۆڤ بونەوەرێکی کۆمەڵایەتی و سیاسییە. کەواتە لەسەرێکەوە زمان مرۆڤ لەئاژەڵ جیادەکاتەوە، لەسەرێکی ترەوە لەڕێی زمانەوە توانای ئەوەی بۆدروست دەبێ باشتر کۆمەڵگاو فەزای گشتی ڕێکبخات. بەڵام مەتڵەبی من لەم نوسینە نەزمانەو نەسیاسەت، بەکورتی تەنھا ئەوەیە بڵێم زمان وەک چۆن دەشێ نیعمەت و خاڵێکی ئیجابی بێت لەمێژوی مرۆڤایەتی، بەپێچەوانەوە دەشێ نیقمەت و بەڵایەکیش بێ بەسەریەوە. خۆئەگەر بەڕاکردنیشەوە ئاوڕ لەمێژوی پەیوەندی زمان و مرۆڤ بدەینەوە، ئەوەندەی بەسەر درۆو ئەفسانەو ناشیرنی زماندا دەکەوین، یەکجار کەمتر لەوە ڕاستگۆیی و راستی نابینینەوە. ھەرچی مێژوی سیاسەتیشە، ئەوە ڕونە. ئەوەندەی شەڕو کوشتارو کاولکاری و ستەمکارییە، یەکجار یەکجار لەوەکەمتر شتی ترە.  بالێرەوە و ھەربەگەڕانەوە بۆ حیکایەتی قسەیەکی یۆنانی زیاتر مەبەستی خۆم ڕون بکەمەوە. دەگێڕنەوە سوقڕات لەگەڵ قوتابیەکانی بەردەوام خەریکی گفتوگۆبوو، ڕێگای بەقوتابیەکانی دەدا رای خۆیان لەبارەی پرسێک و بابەتێکەوە بڵێن، ئەویش دواتر سەرنج و بۆچونی خۆی دەخستە ڕوو. بەم جۆرە لەڕێی قسەکردنەوە ئاستی فکری و توانای ئەقڵیان دەردەکەوت. جارێکیان کەسێک بەبەرگێکی گرانەوەو بەفیزو پۆزەوە ھاتە ئەم مەجلیسی قسەکردنە، ئەوکات سوقڕات روی تێکردو پێی وت ( قسەبکە تا بتبینم ). دەشڵێن سوقرات بۆیە وتویەتی تابتبینم و نەیوتوە تابتناسم یان تێت بگەم، چونکە بەلای ئەمەوە جوانی روخسارو خۆگیفکردنەوەو شانازیەکانت نەک کەسایەتیت دیاری ناکەن، بەڵکو روی راستەقینەشت دەشارنەوە. رێگایەک کەبەھۆیەوە دەردەکەوی و دەبینرێی، قسەکانتە. قسەنەک وەک غەڵبەغەڵب و دەنگەدەنگ، چونکە ئاژەڵیش ئەوەی ھەیە. بەڵکو قسە وەک واتاوو ناوەرۆک، واتا چی دەڵێی و بۆ دەیڵێی و کەی دەیڵێی. بۆیە زۆرن ئەوانەی زۆر قسەدەکەن بێ ئەوەی ھیچ بڵێن، وەک چۆن دەشێ جاری واش ھەبێ ھیچ نەوتن، حیکمەت بێ. بەھەرحاڵ، ئێستاش با بچینە سەر دوایین پەیژەی مەتڵەبی ئەم نوسینە، کەبریتیە لەوەی چۆن زمان بەڵایە بۆ ئەوانەی بەرۆژ تەڕ قسەدەکەن و بەشەویش وشک دەخەون، ئەوانەی ھێند بەڵێن و قسەی گەورە گەورەدەدەن، دواتریش ھێند بچوک دەبنەوە کە قسەکانی دوێنێیان لێ دەبێتە بارێک کەپشتیان دەشکێ و پێیان ھەڵناگیرێ، ئەوانەی بەزمان دەفڕن، بەڵام دواتر دەبنە خشۆک.  ئاخر برادەران تەسەوڕدەکەم ئێوەش راتان وابێ کەلەچەند ساڵی ڕابردوو لەڕێی زمان و لەبازاڕی سیاسەتدا چیمان نەبیست لەوەعدو بەڵێن؟ نیوەی ئەو قسانە، تۆ بڵێ چارەگی ئەم قسانە راست بان، ئێستا ببوین بەھۆنگ کۆنگ. دەڵێن بەشێک لەسیاسەت ئەوەیە شتێک بڵێی و شتێک بشارییەوە، بەڵام خواھەڵناگرێ لێرە ھەموو شتێک دەوترێ و ھیچی شاراوەنییە، درۆنەبێ. بۆیە ئەگەر ئاوێنەیەک لەقسەکانی بازاڕی سیاسەت دروست بکرێ، کەم لەخاوەنەکانیان خۆیان دەناسنەوە، ھەزار نەوع بۆتۆکس و فیلەرو چەینج کەلەریان کردوە، خۆئەگەر بەقسەکانی خۆیان دادگاییان بکەی، وێران دەبن. ئەوقسانەی رەنگە ئەوان بیریان چوبێتەوە، دەشێ کۆمەڵگاش، بەڵام بۆ کەسێک لەڕوانگەیەکی ئەخلاقی و ویژدانیەوە لێی بڕوانێ شتێکی ترە. بۆیە ھەربەڕاستی تاقەتی دەوێ ئەوھەموو قسەکردنە، ئەوھەموو گوێگرتنە. شەونییە دۆنکیشۆتێک خۆی بەعیسا ساغ نەکاتەوە، رۆژ نییە کۆڵەوارێک بەقسە خۆی نەکات بەخولەپیزە. دەڵێن لەزانایەکی زمانەوانیان پرسی: ئەگەر لەھەسارەیەکی ترەوە بونەورێک بێتە سەرزەوی، بەبڕوای تۆ سەیرترین دیاردە بەلایەوە چی دەبێ؟! وتی: قسەکردن. ئەم بونەوەرە یەکەم شت سەرنجی رادەکێشێ ئەو ھەموو قسەکردنانەیە. خۆئەگەر ئەم بونەوەرە بێتە کوردستان و بۆماوەی ساڵێک گوێ لەقسەسیاسیەکان بگرێ، ئەوسا لەبری ئەوەی توشی شۆکی قسەکردن بێت، توشی شۆکی قسەی زۆرو ھیچ نەکردن دەبێ. وەکو ئەوەی قسە تەنھا غەڵبەغەڵب و دەنگەدەنگبێ و ھیچی تر، لەوەش سەیرتر ( تەبعەن ) ھەمیشە بونی چەپڵەیە لەکۆتاییەکەی، زۆری ئەوانەیە کەبروایان پێیەتی.

مەریوان وریا قانع    سەرنجێکی خێرا لەسەر ڤێستیڤاڵی ئێلی جاف     یەکێک لە خورافەتە ھەرە گەورەکانی فیکری ئینشایی باڵادەست لەناو ڕۆشنبیریی ئێمەدا، فیکرێک کە نووقمە لەناو سەدبارەکردنەوەی پێشداوەرییە ھەڵەکانی فیکری”خۆرھەڵاتناسیی“ کۆن و ھاوچەرخدا، وێناکردنی کۆمەڵگای ئێمەیە وەک کۆمەڵگایەکی خێڵەکیی و بینینی خێڵیشە وەک یەکەی سۆسیۆلۆژیی سەرەکیی و نەگۆڕ و بنەڕەتیی ناو پێکھاتەی کۆمەڵگای ئێمە. یەکەیەک کە گوایە سەدەھا ساڵە بەبێ ھیچ گۆڕانکارییەک ئامادەیە و لەناوەوە مێژووی ئێمە بە خۆدوبارەکردنەوەیەکی ھەمەلایەن مەحکوم دەکات. ئەم فۆرمە لە بیرکردنەوە ھەرچییەکی تێدابێت بیرکردنەوەی تێدا نییە، بیرکردنەوەیەک کە لانی ھەرە ھەرەکەمی میتۆدییبوون و زانستیبوونی لەخۆیدا کۆکردبێتەوە. بەشی ھەرەزۆری ئەوەی لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا لەسەر ”ڤێستیڤاڵی ئێلی جاف“ گوترا نموونەی ئەو جۆرە بیرکردنەوەیەیە کە لەڕاستیدا جگە لە ئینشانووسی شتێکی تری نییە لەسەر دیاردە تازەکانی ناو دونیای ئێمە بیانڵێت. خوێندنەوە و نیشاندانی دیاردەی وەک ئەم ڤێستیڤاڵە وەک دەرکەوتێکی سروشتیی لە دەرکەوتەکانی خێڵگەرایی لە دونیای ئێمەدا، ئەوەی بە ئینگلزیی پێیدەگترێت Tribalism، یان وەک نمایشێک لە نمایشەکانی ھێزی بانمێژوویی خێڵ وەک یەکەیەکی سۆسیۆلۆژیی نەگۆڕ، نموونەی ئەو جۆرە فیکرەیە کە توانای خوێندنەوەی سادەترین دەرکەوتە کۆمەڵایەتییەکانی دونیای ئێمەی نیە. ئەوەی لەو ڤێستیڤاڵەدا بینیمان نە درێژەدانە بە ”عەقڵیەت“ێکی خۆرھەڵاتی گریمانکراو، نە بەرھەمھێنانەوەی کۆمەڵگایەکە بۆ خۆی لە ڕێگای ھێزی خێڵەوە، نە قەدەرێکی کۆمەڵایەتیی خۆرھەڵاتیشە کە دەرچوون لێی مەحاڵە. نە ڕووداوێکی سروشتیی ناو خەیاڵ و عەقڵیەتی خێڵ خۆشیەتی.  ئەوەی بینیمان بەشێکە لەو ”ھەندەسە کۆمەڵایەتییە“ تازەیەی کە ھێزە سیاسییە سوڵتانییە حوکمڕانەکانی دوای ڕاپەڕین، بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خێزانە سیاسییەکانیان، لە ساڵانی ڕابردوودا دروستیانکردوە و گەشەیان پێداوە. ”ھەندەسەیەکی کۆمەڵایەتیی“ کە کاری سەرەکیی بریتییە لە ”پرۆسەی بەخێڵکردنەوە“ی پێکھاتە کۆمەڵایەتییە جیاوازییەکانی ناو کۆمەڵگای ئێمە. پرۆسەیەک بە ئینگلزیی پێیدەگوترێت retribalisation. لەپاڵ ئەم پرۆسەیەدا ئەوەی ڕوودەدات بەھیچ جۆرێک تەعبیر نییە لە ھێزی گریمانکراوی خێڵ وەک یەکەیەکی سۆسیۆلۆژیی، بەڵکو ھەوڵدانێکی پلانبۆدانراو و بیرلێکراوەی حوکمڕانانی کوردستانە بۆ وێرانکردنی تەواوی ئەو ”چینی ناوەڕاست“ەی لە دونیای دوای ڕاپەڕیندا دروستدەبێت. ئەم حوکمڕانانە لەڕێگای ئەم پرۆسە تازەیەی ”بەخێڵکردنەوە“وە، retribalisation، بەشێکی زۆری ئەندامانی ئەو چینە ناوەڕاستە ناچار بە گەڕانەوە بۆ باوەشی خێڵ و ناچار بە بوونەوە بە بەشێک لەشی خێڵ، دەکەنەوە. میکانیزمەکانی ئەم گەڕانەوەیەش ئاڵۆزە و لێرەدا مەودای باسکردنیانم نییە. بەڵام ناچارکردنی چینی ناوەڕاست بۆ گەڕاندنەوە بۆ باوەشی خێڵ، پرۆسەی کۆنترۆڵکردنی ئەندامانی ئەم چینە ھەم ئاسانتر دەکات و ھەم ڕێ لەوە دەگرێت ئەم چینە گەشەیەکی سەربەخۆ بکات و ببێتە ھێزێی کۆمەڵایەتیی سەربەخۆ. بەر لە حوکمڕانانی ھەرێم، لە ساڵانی نەوەد دا، ڕژێمەکەی سەدام حوسەین ھەمان پرۆسەی لە عێراقدا ئەنجامدا.  بە کورتییەکەی ئەوەی دەیبینین ھەم زنیدووکردنەوەیەکی بەمەبەستی خێڵە وەک ئۆرگانێکی کۆمەڵایەتیی، ھەم بەھێزکردنێکی ھۆشیارانەی سەرۆکەکانیانە، ھەم بەخشینی کۆمەڵێک وەزیفەی تازەیە بە خێڵ، لەناو ئەو ”ھەندەسە کۆمەڵایەتییە“ تازەدا کە سوڵتانیزمی سیاسیی لە ھەرێمدا پێویستیی پێیەتی.  نەبینینی ئەم پێدراوە سادانە نەک تەنھا سەتحیبوونی ئەو ھۆشیاریەمان نیشانئەدات کە بە ئارەزووی خۆی و بێ ھیچ دوودڵیەکی میتۆدیی لەسەر ھەموو دونیا قسەدەکات، بەڵکو نەزۆکی فیکرێکی ئینشانووسیشمان نیشانئەدات، کە وەک ”ڕێگرێکی ئەبستمۆلۆژیی“ گەورە لە دونیای ئێمەدا کاردەکات و تێپەڕاندنی یەکێکە لە ئەرکە سەرەکییەکانی بیرکردنەو ە لەو دونیایەدا.

بورهان حاجی سلێمان . لەسەردەمی حوكمی بەعسی لەناوچوو، بەو ژنانەی كە لە ئۆرگانەكانی ئەو حیزبە كاریان دەكرد دەوترا (رفیقات) بەواتای خانمە هەڤاڵەكان كە دواتر سەدام حوسێن نازناوی (ماجدات)ـی پێبەخشین كە ئەمیان واتای خانمە شكۆدارەكان دێت. ئەو دوو زاراوەیە لەسەر ئاستی گەلانی عێراق بەتەنزەوە باس دەكراو بەچاوی سووكەوە تەماشای ئەو ژنانە دەكرا، خۆ ئەگەر پیاوانی رژێم تەنها بە نۆكەرو پیاوی رژێم ناوبرابان، ئەوە بۆ ئەو (ماجدات)ـانە لەوە زیاتر دەوترا، چونكە سەرەڕای سیفەتی نۆكەری، بە داوێن پیسیش ناودەبران، خودی زاراوەكەش بۆ تەواوی مێینە بەدڕەوشتەكان بەكاردەهێنرا. لەدوای راپەڕینەوە لە هەرێمی كوردستان و دوای پرۆسەی ئازادیش لە تەواوی عێراق، ئەو دیدە بۆ بوونی ژن لە كایەی حیزبی كاڵ بووەوە، ژنی سفورو عەباو لەچك لەسەرو تەنانەت دەمامكداریش لەناو حیزبە ئایینی و عیلمانی و شیوعی و نەتەوەییەكان بەدەركەوتن، بەتایبەتی لە كوردستان بەشداری ژنانی تێكۆشەری شاخ و خەباتگێڕی رێكخستنەكانی ناوشارو خاتونی بنەماڵەی ناسراو لە كۆمەڵگەی كوردی و خاوەن بڕوانامەی باڵا، ئەو وێنە سلبییەیان سەبارەت بە بەشداری مێینە لە كاری سیاسی و حیزبی كاڵكردەوە، بەڵام دیارە شەڕی ناشەریفانەی داڵانەكانی سیاسەت و كەلاوەكانی حیزب، ناهێڵن حاڵەتە تەندروستەكان بەردەوامییان هەبێت، لە كۆمەڵگەیەكیشدا كە هیچ ركابەرێتییەكی هزری و مەبدەئی تێدانەماوە دواجار سوتاندنی سیاسی و سكانداڵەكان دەبنەوە ئەڵتەرناتیفی هزر بۆ شكاندنەوەی بەرانبەر، هەمیشەش ژن ناسكترین و سەرنجڕاكێشترین قوربانی ئەو گەمانەن، چونكە ئێستا چەمكی دزو گەندەڵ و خائین و تۆمەتباركردنی كەسێك بەم چەمكانە، ئەوەندە رۆتین بوونە نیو ئەوەندەی وێنەیەكی رووتی مێینەیەك بەتایبەتی ناودار بێت یان گرتەیەكی ڤیدیۆیی سێكسی دەنگدانەوەی نابێت. ئەوەی چەند رۆژی رابردوو لە ناو نەوەی نوێ روویدا یەكەمین حاڵەت نەبوو، چ لەسەر ئاستی كوردستان چ لەسەر ئاستی عێراق، چونكە پێشتر حاڵەتی لەوجۆرە زۆر بوو بەتایبەتی بۆ ئابڕووبردن و شكاندنەوەی كاندیدە مێینەكان لەكاتی بانگەشەكانی هەڵبژاردندا، بەڵام ئەوەی نەوەی نوێ پرسەكەی گەیاندە تەقینەوە كە پێویستە لەسەری رابوەستین، بەتایبەتی ناوەندێكی سیاسی كە ناوی نەوەی نوێی لەخۆی ناوەو تەمەنیشی نەگەیشتۆتە ساڵێك، كەچی دێت بە عەقڵیەتی حیزبەكانی سەدەی رابردوو و دەزگا موخابەرایەتیەكانی دەوڵەتە پۆلیسییەكان یەكەمین كاری دروستكردنی كەیسی سێكسی بێت بۆ ئەندامەكانی خۆی. گێڕانەوەی متمانە بەناوەندی سیاسی كارێكی ئێجگار قورسە، چونكە ئیتر هەر مێینەیەك دەبێت پێشوەخت قوربانی بە هەموو شتێك بدات و بەر لەبیركردنەوە لەچوونە نێو گۆڕەپانی سیاسەت و حیزبایەتی كردن، خۆی بۆ هەر ئەگەرێك ئامادەبكات، لێرەدا لەغیابی بەهاكاندا دەبێت قانون كار بۆ گێڕانەی ئەو متمانەیە بكات و بەیاسای توند پێش بەو دیاردەیە بگیرێت، بەڵام خودی ناوەندی قانونیش لەو شێوە ئیبتزازكردنە بەدەرنەبوونەو پێشتر بوونەتە قوربانی ئەو گرتە ڤیدیۆییانەو نموونەكەشمان لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان بینیوە! كەواتە لەمەشیان دەبێَت لە ئەی رەقیبەوە دەستپێبكەین!

پەیڕەو ئەنوەر  ئەوەی ئێمە هەستی پێدەکەین و لەناویدا دەژین کۆ دەسەڵاتێکن کە فەڵسەفەی سیاسی و کۆمەڵایەتی لەمێژووی خۆیدا، لەتەمەن و رابردووی خۆیدا بەرهەمیهێناوە. دەسەڵات هەم هێزە و هەمیش مەعریفە! (فۆکۆ) زیاتر دەسەڵات وەک کارخانەیەک بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفە وێنا دەکات. لەڕاستیدا دەسەڵات وەک دەزگا، نۆرم و رێسا و هێز هەموو کەرتە کۆمەڵایەتییەکان بەیەکەوە دەلکێنێت، هەر لە دەسەڵاتی یاسادانان و داڕشتنی یاساوە تا دەگاتە دەسەڵاتی جێبەجێکردن، دادوەری، راگەیاندن و کۆمەڵگەی مەدەنی. ئەم جوڵە میکانیکییەی دەسەڵات و جۆرەکانی کۆ دامەزراوەیەکی رەق و خاوەن زمانی کۆمەڵایەتی و وێنەی کۆمەڵایەتی تایبەتن؛ ئەوەی جارێکی توانای بازدان و خۆ زاڵکردن و هەژموون و تێکشکاندنی رێساکانی نێو ئەو دەسەڵات و زمانی بیرۆکراتیەتی ئەم دەزگایانەی هەیە لە دونیای ئێمەدا "دەسەڵاتی سێکس"، دەسەڵاتی چێژ و بەخشینەوەی مۆدێلە جیاوازەکانی چێژی جەستەیە بە ئەکتەرەکانی نێو دەزگا و دەسەڵاتەکان. لەڕاستیدا "سێکس" وەک سەرچاوەی چێژ لە دونیابینی ئێمە، مێنتاڵ و وێنەی رۆژانەی ئێمە، لەناو ئامێری بیرۆکراتیەت و جوڵە سیاسییەکانی ئێمەدا وەک دەزگا و کەرتێکی تایبەت و ئۆتۆنۆم دەردەکەوێت و قسەدەکات. نوێنەرایەتی دەسەڵاتێکی تەواو سەربەخۆ و زاڵ بەسەر کۆ سیسمی ئێمەدا دەکات. دوانەی دەسەڵات و سێکس دوانەیەکی تەواو بەیەکداچوو و ئاڵۆزن لە کۆمەڵگەی ئێمەدا بەڵام دەسەڵاتی سێکس هەم زاڵتر و هەمیش فشار و جوڵەکانی بەهێزتر و کاریگرترە!

د.محمد علی یەکەم: کەریم شەریف قەرەچەتانی: تەلەبەی خۆم کراوە بەسەرۆکی بەشەکەم! دەبو ئەم قسەیە بومەلەرزەیەک بوایە بۆ ھەمو دامەزراوەی خوێندنی باڵاو زانکۆی سلێمانی، بەڵام وەک ھەمو حەقیقە تاڵەکانی تر، بێ کاریگەری تێپەڕی ! خۆسەپاندنی حیزب بەسەر زانکۆکاندا بەردەوامە.  دوەم: بارزانی لە کردنەوەی پێشانگای کتێبی ھەولێر، لەڕۆژی ٢٠١٩/٤/٣، ھەڕەشەی کرد کە یەک چرکەی تر چاوەڕێ ناکەن! بەڵام ئەمڕۆ ٢٠١٩/٤/٢٧ یەو حکومەتیش پێکنەھاتوە! دەبێت چرکە لای بارزانی چەندرێژ بێت؟ بەڕاست پێشانگای کتێب پێویستە ئەھلی کتێب بیکاتەوەو وتەی ھەبێت یان سەرۆکی حیزبێک  و لەم بۆنە کلتوریەدا، ھەڕەشە بکات؟!  سێیەم: ئەرێ بەڕاست لیژنەی باڵای فەتوای ھەرێم چ پەیوەندیەکی بە ڤیستیڤاڵی ڕەنگەکانەوە ھەیە؟ ئایا ئەم لیژنەیە لە ھەمو ئەو ناعەدالەتی و ئیھانەیەی بەرامبەر بەرژوەندی گشتی دەکرێت، لەکوێیە؟! یان لەوھەمو کوشتنە بەناھەق و قوربانیانەی کێشە کۆمەڵایەتیەکان بۆ ھەڵوێستی نیە؟!  چوارەم: ئەندام پەرلەمان پارێزپەندی (حەسانەی ھەیە )، بەڵام عەقڵیەتی نوێی ئەمنی لەسەرۆکایەتی پەرلەمان و حکومەت، بڕیاریانداوە لە شوێنی کارەکەی خۆیان بیانپشکنن! لەھەموی کارەساتتر، کاندیدە زۆر بڵێیەکانی کاتی بانگەشەی ھەڵبژاردن ورتەیان لێوەنایەت! لەم ھەرێمەدا، تەنھا ئەندامانی خێزانە سیاسییە حوکمڕانەکان حەسانەیان ھەیە. پێنجەم: یەکێتی لەڕابردودا: تێبینی زۆرمان لەسەر یاسای سەرۆکایەتی هەرێم هەیە، بەڵام ئێستا: تەنها بڕگەیەک بۆ یاسایەکە زیاد بکەن بۆئەوەی جێگرێکمان هەبێت. ئەوەی لەکوردستان دەگوزەرێ، یەک زنجیرە درۆی گەورە و ماکیاڤیلەتێکی ساسیی بێمانایە.  شەشەم: کاندید بۆ سەرۆکی کابینەی داھاتوی حکومەتی ھەرێم ئامۆژگاری بەرپرسانی عێراق دەکات کەداھات زۆرە، بەڵام خراپ ئیدارەدانی ھەیە ! ئەم جورئەتی لەخۆڕازیبون و غرورە وەھمیەش، نمونەی دەگمەنە! باشە ٢٨ ساڵە کێ ئیدارەی کوردستان ئەدات؟ ئەمان خۆیان یان کەسانێک لە مەریخەوە ھاتوون؟ حەوتەم: کوێستان محمد: زیادکردنی جێگری دوەم بۆ سەرۆکی ھەرێم، بارگرانیە بۆ بودجەی ھەرێم! زەحمەت نەبێت سەرۆکی ھەرێم و جێگری یەکەمی بۆ بارگرانی نین؟ ئەوە ساڵ و نیوێکە ئەم دامەزراوەیە نەماوەو دەسەڵاتەکانی دابەشکراوە، چ کاروبارێکی ھەرێم پەکی کەوتوە؟! ئەمە لەکاتێکدایە گۆڕان خۆی داهێنانێکی هاوشێوەی کردوەو بەناوی چاکسازییەوە یاریدەرێکی بۆ سەرۆکی حکومەت زیادکردوە، هەموشمان ئەو ڕاستیە دەزانین کەچاکسازی بەم یاریدەدەرە ناکرێ و جگە لەبەهەدەردانی سامانی گشتی، ئەم پۆستەش هیچ جێگەیەک ناگرێت. ھێزێک کە ستراتیژەکەی بووە دۆزینەوەی پۆست بۆ کەسە نزیەکانی جەماعەتی سەرەوە، بەم دەردەی گردەکەی گۆڕان (نەک بزوتنەوەی گۆڕان) دەچێت.  ھەشتەم: جوڵانەوەی نەوەی نوێ داھێنەرو ناتەقلیدی بو لە داھێنانی دزێوترین جۆری ھەڕەشەکردن لە ئەندامەکانی. لەم فەزیحە سیاسیی و رەگەزیەدا،  ڕێکخراوەکانی ژنان و ئافرەتان و یەکێتی پەرلەمانتارن و داواکاری گشتی لەکوێن؟! ژەھرو ڤایرۆسی حیزبایەتی ھەمو کایەکانی ناشرینکردوە!  نۆیەم: میللەتی سودان بەیەکێک لەمیللەتە ھەرە ھەژارەکانی دونیا ئەژمار دەکرێت. بەڵام عمر بەشیر خاوەنی ١٣٠ ملیۆن دۆلاربوە (یەک ملیۆن و سێسەدھەزار دەفتەر دۆلار)! سەیرلەوەدایە، ئیسلامی سیاسی بەگشتی نەسیحەتیان ئەوەیە کە ئەم ژیانە ھیچ نیەو پێویستە گرنگی نەدەین بەلەزەتەکانی، بەڵام زۆربەی ھەرەزۆریان ڕێک بە پێچەوانەی ئەم نەسیحەتە ھەرزانەی خۆیانەوە ڕەفتاردەکەن!

هەندرێن شێخ ڕاغب   ئەگەر پەرلەمان ئۆپۆزسیۆنی تێدا نەبێت، دایبخەن و ناوێکی دیکە لەم بینایە بنێن. سیستەمی حوکمڕانی پەرلەمانی و دامەزراوەیی بێ ئۆپۆزسیۆن نابێت. لەم خولەی پەرلەمانی کوردستان ھێزە ئۆپۆزسیۆنەکان خاوەن کورسی کەم و پاڵپشتی کەمن، یەکێک لە گرنگترین رەگەزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە کوردستان کە بزوتنەوەی گۆڕان بوو، ئێستا بەشداری حوکمڕانی دەکات. تەنھا جوڵانەوەی نەوەی نوێ ‌و یەکگرتوی ئیسلامییە کە خاوەنی ١٣ کورسین دەیانەوێت بلۆکی ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان بن. بەڵام نەوەی نوێ گوتارێکی زۆر راشکاوانە و رون و بەر جەستەی ھەیە کە رێک ‌و رەوان خۆی بە بەدیلی دەسەڵات دەزانێت و دەزانێت چی دەوێت و چی دەڵێت. ئەم پۆلە گەنجە توانیان دەنگی بەرچاو بێنن ‌و دوو فراکسیۆنی پەرلەمانیان ھەیە. من مافی ئەوەم نیە بەھیچ شێوەیەک باس لەدیوی ناوەوەی جوڵانەوەکە بکەم، چونکە نە کادیر‌و نە ئەندامی ئەم جوڵانەوەیەم. بەڵام وەک ھاونیشتمانیەک سەد دەر سەد مافی قسەکردنم لەسەر وڵاتەکەم ‌و دەسەڵات ‌و حوکمڕانیەکەم ھەیە کە راستەوخۆ پەیوەستە بە ژیانی منەوە. ئەوەی ئێستا بەرامبەر نەوەی نوێ دەکرێت، بۆ خستن ‌و کەوتن ‌و لاوازکردنیەتی. پرۆسەیەکە پلان بۆ داڕێژراوە. ئەم گەنجە خوێندەوار و پاک و خاوەن ئیرادانە، کەوتونەتە ناو تەڵەیەکی ناشیرینی سیاسیەوە، کە دەیانەوێت بە دژایەتی کردنی سەرۆکی جوڵانەوەکە سەری جوڵانەوەکە ببڕن. کردەی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی لەھەرێمی کوردستان کێشەی گەورەی تێکەوتووە، کە یەکێک لە کێشەکانی پەرتەوازەیی و خراپی پەیوەندییانە، من ئێستاش لەم سیحرە تێناگەم بۆچی بزوتنەوەی گۆڕان ‌و نەوەی نوێ ناکۆکن. بۆچی گۆڕان ھێندە بۆچونی خراپە لەسەر نەوەی نوێ؟ ئایا جوڵانەوەکە بۆ بەئامانج گرتنی پێگەو دەنگی ئەوانە؟  گونجاو نیە ئەو ھێزانەی دەرەوەی دەسەڵات پەیوەندیان ھێندە خراپ بێت، رای جیاواز‌و بۆچونی جیاواز شتێکەو دوژمنایەتی شتێکی دیکەیە؟ حزبە دەسەڵاتدارەکانی کوردستان دەبێت بەگرنگیەوە سەیری ھێزە ئۆپۆزسیۆنەکان بکەن، چونکە پارسەنگی مانەوەو بەھێزبوونی حوکمڕانی، یەکێک لە کۆڵەکە سەرەکیەکانی ھەبونی ئۆپۆزسیۆنە. ئەگەر پێتان وایە نەوەی نوێ کردەی ئۆپۆزسیۆن نازانێت مومارەسە بکات، ئەوا دەرھاویشتەی دەسەڵاتداریەتی خۆتانە، کە ھەر ئەوەی لێ بەرھەم دێت. کادیران‌و دەنگدەرانی نەوەی نوێ دەبێت بزانن لەدوای روداوەکەی سماقوڵی، جوڵانەوەکەیان فشاری دروست کردووە، جاددەو رێگاوبانەکان وێران ‌و رێگای مەرگ ‌و چاڵ و چۆڵ بوون. کەس بەلایان دا نەدەھات، دوای ئەوەی شاسوار گوتی چاکی دەکەم، بە ملیار دینار تەرخان کرا بۆ چاککردنەوەی رێگاوبانەکان ‌و ھەرزووش سماقوڵیان چاک کرد؟ کەواتە مانای وایە جوڵانەوەکە توانیویەتی ھێزی فشار بێت بۆ سەر دەسەڵات. بۆیە ناشێ بەدەستی خۆتان سەری جوڵانەوەکەی خۆتان ببڕن. بۆچونم وایە کێشەکانی ناو جوڵانەوەی نەوەی نوێ زۆر گەورە نین، کێشەی کەرکوک و ریفراندۆم و کەپکی حەمەد ئاغا‌و گومرگ و موچە و پێکھێنانی حکومەت نیە، تاوەکو ھەڵوێستی بەمجۆرە توندە لە سەرۆک و بزوتنەوەکە ھەڵبگرن. ئاسایە حزبە دەسەڵاتدارەکان کێشەیان ھەبێت، چونکە گیرۆدەی ململانێی مێژوویی ‌و حوکمڕانی ‌و داھات ‌و شێوەی دەسەڵاتداریەتین. بەڵام سروشتی نیە نەوەی نوێ خاوەنی کێشەی گەورە بێت، بەڵام دەتوانێت خاوەنی دەستکەوتی گەورە بێت، ئەگەر یەکگرتوو، خاوەن ئیرادەو براو تەبا بن. ئەو تۆمەتانەی لەبارەی گرتەی سێکسی ‌و دەنگ ‌و رەنگ تۆمار کردن بڵاوکرایەوە، دەخوازێت نەوەی نوێ زۆر توند لەسەر ئەم بابەتە بێتە مەیدان، بەداخەوە بەرامبەر ھەمومان خەریکی گەمەی قێزەونی لەم جۆرەن، کەم ھێز‌و لایەن ‌و کەسایەتی ماوە سەدان بوختان‌و سیناریۆی قێزەونی لەمجۆرەی بۆ دروست نەکرابێت. دەبێت کردەوەی لەم جۆرە لە کوردستان بنەبڕ بکرێت‌و ئەوانەی سیناریۆی وا دەدارێژن کوڕی ئەم کۆمەڵگایە نین‌و دوژمنی ھەرە سەرسەختی کورد‌و کوردستانن. بەڵێ بۆ ھەبونی ئۆپۆزسیۆن..بەڵێ بۆ ئاشتی نیشتمانی‌و کۆتایی ھێنان بە سیناریۆی قێزەون.

د. زافر عانی   چەندینجار لە چاوپێكەوتنە رۆژنامەوانییەكانمدا باسم لەوەكردووە, پێویستە عێراق لە كۆتاییدا هەڵوێستی خۆی بەرامبەر بە ململانێی نێوان ئەمریكا‌و عێراق یەكلابكاتەوە‌و دەبێت بڕیاربدات كە لە پشت كام بەرەیانەوە دەبێت؟، لە ئێستاوە ئیتر نابێت بڵێت كە رێز لە پابەندبوونەكانی بەرامبەر واشنتۆن دەگرێت‌و لە هەمان كاتیشدا بڵێت پابەندی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر ئێران نابێت، ئەم هەڵوێستە ناڕوونە وادەكات زیانی زۆر بەر بەرژەوەندییەكانی عێراق بكەوێت، هەتا ئەگەری ئەوەش دەبێت هەردوو لایەنەكە بەیەكەوە لەدەستبدات. جیاوازییەكی گەورە لە نێوان بێلایەنیی‌و موراوەغەكردندا هەیە، بێلایەنی ئەوەیە هەڵوێستی لایەنگیریت بۆ هیچ لایەنێك نەبێت لە پرسێكدا كە كاریگەری بۆسەرت نابێت و هیچ زیانێكی بۆت لێناكەوێتەوە، بەڵام ئەگەر بێلایەنی قورساییت دەخاتەسەرشان، ئەوكاتە دانایی نییە ئەو هەڵوێستەت هەبێت، چونكە لە كۆتاییدا بێ‌ ویستی خۆت دەتكاتە لایەنێكی ململانێكە. هیچ كەس نكوڵی لە ئاستی هەژمونی ئێران لە عێراقدا ناكات، هەتا هەژمونی ئەو گروپە چەكدارانەی كە پەیوەندییان بە وەلفی فەقیهەوە هەیە‌و وەلائیان بۆی هەیە!! ئەم گروپانە لە توانایاندایە كە هەڕەشە لە دەوڵەت بكەن، ئەگەر عێراق رێگایەكی نادۆستانە لەگەڵ ئێران بگرێتەبەر، هەروەك چۆن بڕیاردان لە پابەندبوون بە سزاكانی ئەمریكاوە زۆر قورس دەبێت بۆمان، بەهۆی پێویستیمان بە غازی ئێران‌و بازرگانی لەگەڵیدا، بەڵام كێ‌ دەڵێت دەوڵەتان هەندێكجار پێویستیان بە بڕیارگەلێكی قورس نیە؟ بەڵكو لە بنچینەدا سەركردە مێژووییەكان ئەوانەن كە پەنا بۆ بڕیاری زۆر قورس دەبەن كە دەزانن لە بەرژەوەندی دەوڵەت‌و هاوڵاتیانیاندایە. بڕیاریدان بە پشتگیریكردنی ئێران‌و رەتكردنەوەی سزاكان، بڕیارە زۆر قورسەكەیە، چونكە دەوڵەتی عێراق دەخاتە ناو بازنەی سزاكانی ئەمریكاوە‌و نامەوێت وردەكاریی ئەو زیانانە باسبكەم كە بەر عێراق دەكەون، چونكە ئەوە بەسە كە یەدەگی پارە‌و مامەڵەی نێودەوڵەتیمان هەمووی بە دۆلاری ئەمریكییە‌و ئابوری عێراق هەمووی پشت بە هەنارەی نەوت دەبەستێت‌و زۆر پاشەكشە دەكات ئەگەر سزاكان بمانگرێتەوە، جگە لەدەستدانی هەوڵە نێودەوڵەتییەكان  لە بواری قەلاچۆكردنی تیرۆردا، كاتێك واشنتۆن لە پێشەوەی دەستپێشكەرانەوەیە‌و عێراقیش هەتائێستا لە تیرۆر رزگاری نەبووە. بە قەناعەتی خۆم، دەتوانین بڕیاری سەربەخۆی خۆمان بدەین بە قایلبون بە سزاكانی ئەمریكا، بەڵام مەرجی ئەوە بۆ ئەمریكییەكان دابنێن كە ئەركەكانی خۆیان جێبەجێ بكەن لە قەرەبووكردنەوەی عێراق بۆ ئەو زیانانەی كە لێی دەكەون بەهۆی جێبەجێكردنی سزاكانەوە، بە تایبەتی كارەبا, هەروەها پێویستە جێگرەوەی خێرا‌و گەرەنتیكراومان بۆ بدۆزنەوە لە سعودیە یان قەتەر یان وڵاتێكی تر, بە جۆرێك كە هاوڵاتی زیانی پێنەگات و حكومەتیش رووبەڕووی لەرزین نەبێتەوە بە قۆزتنەوەی نەهامەتیەكانی هاوڵاتیان. چونە پاڵ ئێران، قبوڵكردنی بەردەوامی هەژمونی ئێرانە لە عێراقدا لە رێگەی میلیشیاكانییەوە، هەروەها لەدەستدانی سەربەخۆییەتی بە تەواوەتی، ئەگەر وا سەیری پرسەكە بكەین بەوەی سزاكان هەلێكن بۆ رزگاربوونمان لە هەژمونی ئێران‌و پتەوتربوونی سەربەخۆیی دەوڵەت, ئەو كاتە بڕیاربەدەستان درك بەوە دەكەن قبوڵكردنی مەرجدانی سزاكانی ئەمریكا بۆسەر ئێران بڕیارە نمونەییەكەیە.  

گوڵاڵە سدیق  یەکێکە لە خزمەتگوزارییە گرنگەکانی بانک کە پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە بازرگانی هەناردە و هاوردەوە هەیە. ئیعتماد نوسراوێکی دەرچوە لەو بانکەی ئیعتمادەکەی لێ داواکراوە لەسەر داوای یەکێک لە عەمیلەکانی بانک کە کاری هێنان (هاوردە) بکات لەدەرەوەی وڵات، تێدا بانک بەڵێن دەدات کە پارەی کاڵاکە بدات بە فرۆشیار، یان دەسەڵات دەدات بە بانکێک بەپێدانی پارەی کاڵاکە بە لایەنی سودمەند (فرۆشیار) لەو وڵاتەی کە کاڵاکەی هەناردە کردوە، وە پێویستە هەمو سیفات و بڕی کاڵاکە لە ئیعتمادەکە بنوسرێت لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندی کڕیار و فرۆشیار. ئیعتماد بەیەکێک لە خزمەتگوزارییە گرنگەکان دادەنرێت بۆ کاروباری بازرگانی دەرەکی لە بواری هەناردە و هاوردە، کە لەڕێگەی بانکەوە ئەنجام دەدرێت کەدڵنیایی تەواو دەدرێت بەفرۆشیار بۆ بەدەستگەشتنی پارەکەی بەشێوەیەکی پارێزراو. ئیعتماد متمانەیەکی تەواو دەدات بە کڕیار و فرۆشیار، چونکە فرۆشیار دڵنیایە کە نرخی ئەو کاڵایەی کە فرۆشتویەتی بەتەواوەتی وەردەگرێت کاتێک کە کڕیار کاڵاکەی بەدەست گەشت. وە لەهەمان کاتدا کڕیاریش دڵنیایە کە بانک پارەی کاڵاکە نادات هەتا هەمو ئەو مەرجانەی لەسەری ڕێکەوتون لەگەڵ فرۆشیار سەبارەت بەکاڵاکە پێویستە لەکاڵاکەدا هەبێت( واتە ئەگەر کاڵایەک بەدەست کڕیار بگات کە مەرجەکانی تێدا نەبێت کە لەسەرەتاوە لەسەری ڕێکەوتون، ئەوا بانک پارەکە نادات بە فرۆشیار). لایەنەکانی ئیعتماد ١ـ کڕیار(کەسی هاوردەکەر): ئەو کەسەیە کە داوای کردنەوەی ئیعتماد دەکات لەو بانکەی هەژمار بانکی تێدا هەیە، واتە گرێبەستێک لەنێوان کڕیار و بانکەکەی دەکرێت بۆ کردنەوەی ئیعتماد، وە هەمو ئەو مەرج و سیفەتانە لە ئیعتمادەکەدا دەنوسرێت کە کڕیار داوای دەکات لە فرۆشیار. ٢ـ بانکی نێردەر: ئەو بانکەیە کە کڕیار هەژماری تێدا هەیە و کڕیار داوای ئیعتمادەکە دەکات، لەپاش ئەوەی کڕیار داواکارییەکەی پێشکەش بە بانکەکە کرد، بانک دەستدەکات بە دراسەکردنی داواکارییەکە، وە ئەگەر بانک ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر ئیعتمادەکە، دوبارە ئیعتمادەکە دەدرێتەوە بە کڕیارەکە هەتا ڕەزامەند بێت(چونکە حاڵەت هەیە کڕیار بە مەرجی بانکەکە ڕازی نابێت و ئیعتمادەکە فەشەل دەهێنێت)، لەدوای ڕەزامەندی بانک و کڕیار و واژۆکردنیان لەسەر ئیعتمادەکە، ئیعتمادەکە دەنێردرێت بۆ ئەو بانکەی کە فرۆشیارەکە لە وڵاتی خۆی هەژماری بانکی هەیە. بانک ئەم خزمەتگوزارییە بەرامبەر بڕێک لە عمولەی بانکی بۆ کەسی هاوردەکەر جێبەجێ دەکات. ٣ـ بانکی وەرگر: ئەو بانکەیە کە نامەی ئیعتمادەکەی لەلایەن بانکی نێردەرەوە پێدەگات، لەپاش گەشتنی نامەی ئیعتمادەکە لەلایەن بانکی نێردەر، ئەم بانکە (بانکی هاوردە) هەڵدەسێت بەئاگادارکردنەوەی لایەنی سودمەند (فرۆشیار)، وە ئەم بانکە پشتگیری خۆی دەردەبڕێت بۆ پشتیوانی کردن لە ئیعتمادەکە، هەرکاتێک پارەکە لەبانکی نێردەرەوە هات بۆ بانکی وەرگر ئەوا دەخرێتە سەر ژمارە بانکی فرۆشیارەکە بەرامبەر بڕێک لە عمولەی بانکی. ٤ـ فرۆشیار (کەسی هەناردەکەر): ئەو کەسە یان کۆمپانیا یان لایەنەیە کە ئیعتمادەکە لەبەرژەوەندی کراوە، پێویستە پاش بەدەست گەشتنی ئیعتمادەکە لەڕێگەی بانکی وڵاتەکەی خۆیەوە، هەستێت بە جێبەجێکردنی ئەو مەرجانەی لە ئیعتمادەکەدا هەیە، لەو کاتەی کەبۆی دانراوە لە ئیعتمادەکە. جۆرەکانی ئیعتماد لەڕوی هێزی بانکییەوە لەلایەن بانکی وەرگرەوە (فرۆشیار): ١ـ ئەو جۆرەی ئیعتمادەی توانای هەڵوەشاندنەوەی هەیە: ئەم ئیعتمادانە دەتوانرێت هەڵبوەشێنرێتەوە یان گۆڕانکاری تێدا بکرێت بەبێ ناردنی هیچ ئاگادارییەک بۆ فرۆشیار. ئەم جۆرە زۆر بەکەمی بەکاردەهێنرێت چونکە زۆر بەکەمی قبوڵ دەکرێت لەلایەن فرۆشیارەوە چونکە دەبێتە هۆی زەرەر و مەترسی بۆیان(واتە ڕیسکی زۆرە). ئەم ئیعتیمادە هەندێک دەستکراوەیی دەدات بەکڕیار بەوەی دەتوانێت پاشەکشە بکات لەکڕینی کاڵاکە، یان مەرجەکان بگۆڕێت، یان مەرجی تازە دابنێت لەهەرکاتێک بیەوێت بەبێ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ ڕەزامەندی فرۆشیار. ٢ـ ئیعتمادی بنەبڕ( قەتعی): واتە ئەو ئیعتمادەی کەناتوانرێت هەڵبوەشێنرێتەوە، یان گۆڕانکاری تێدا بکرێت. تەنها لەکاتێکدا گۆڕانکاری دەکرێت کە ڕەزامەندی هەمو لایەنەکانی لەسەر بێت، وەک کڕیار و فرۆشیار و هەردوو بانکەکە. جۆرەکانی ئیعتماد لەڕوی هێزی بانکییەوە لەلایەن بانکی نێردەر (کڕیار): ١ـ ئیعتمادی پشتگیری نەکراوە: ئەم ئیعتمادانە بانک بەڵێنی پارەکە نادات بە فرۆشیار لەپارەی خۆی لەبەرژەوەندی کڕیار. واتە هەر لەکاتی کردنەوەی ئیعتمادەکە، پێویستە کڕیار پارەی تەواوی لە هەژمارەکەی هەبێت، هەرکاتێک کاڵاکە بەهەمان سیفات و بڕ گەشت کە لە ئیعتمادەکە هاتوە و کڕیار دڵنیابویەوە لە کواڵیتی کاڵا هاوردەکە، بانکی نێردەر پارەکە حەواڵەی بانکی وەرگر دەکات بۆئەوەی بخرێتە سەر هەژماری بانکی فرۆشیار. لێرەدا بانک تەنها ڕۆڵی نێوەندگیرێک دەبینێت لەنێوان کڕیار و فرۆشیارەوە، چونکە ناردنە دەرەوەی بڕێک پارەی زۆر تەنها دەبێت لەڕێی بانکەوە بێت، بۆئەوەی نەچێتە خانەی سپیکردنەوەی پارە. ٢ـ ئیعتمادی پشتگیری کراو: لەکاتی ناردنی نامەی ئیعتمادەکە لەلایەن بانکی نێردەرەوە، بانکەکە هەڵدەسێت بەناردنی بەڵێن نامەیەک بۆ بانکی وەرگر، تێدا بانکی نێردەر بەڵێنی پێدانی پارەکە بەبانکی وەرگر دەدات لەکات و ساتی خۆیدا ئەگەر هاتو کەسی هاوردەکەر نەیتوانی لەکاتی دیاریکراودا پارەکە بدات. واتە بانکەکە دڵنیایی تەواو دەدات بەبانکی وەرگر لەڕوی پابەندبونی داراییەوە.

چیا عەباس      ژمارەیەک بەرپرس و کادیر و پێشمەرگەی دێرینی یەکێتی پشکیان لەدروستبونی گۆڕان و دواتریش لە گەورەبونیدا هەبو. ئەم گروپانە چەند خەسڵەتێکی هاوبەشیان هەبو: بۆ پرسە رەواکانی میللەتەکەیان کەسانی تێکۆشەر و خاوەن قوربانی بون و لەبواری فکردا بەگشتی لەفەلەکی فرە ئاراستە ناکۆکەکانی چەپی ئەو سەردەمەدا گیرسابونەوە. لێرەدا ناشێت ئاماژە نەکەم بەوەی کە بەرنامەی سەرەتایی یەکێتی، بەکۆمەڵەشەوە، زۆر نزیک و لێکچو بو لە گەڵ بەرنامەی چەپخوازی ناسیۆنالیزمی عەرەبی، ئەویش الاتحاد الاشتراکی العربی خوالێخۆشبو جمال عبد الناصر. خوێندنەوەی مێژو و وردەکاری ئەو بەرنامەیە ئەوەمان بۆ رون دەکاتەوە. سەرەرای ئەوەی ئەو گروپانە لە سەردەمی یەکێتیبوندا لە سایەی گرێبەستێکی رێکخراوەیی لەرزۆک و ناجێگیری نێوانیان و لە غیابی گرێبەستێکی فکری دیاری چەسپاو خەباتێکی سەخت و بەردەوامیان بەرێکردوە، بەڵام بە درێژایی ئەو سەردەمە لە گەڵ یەکتردا لە ململانێدا بون و دوچاری لەتبون و لێکترازان و تەنانەت شەری یەکتریش بون. زۆربەی ئەم گروپانە لەدوای راپەرین لە ژێر کاریگەری ئەقڵیەتی شاخ، ئیرسی فکری و سیاسی دێرینیان و مەغروریان کەوتنە رکابەریکردنی هەر کەس و فکر و هێزێک کە ئەشهەدوبیلای ئەوانی نەدەچریەوە. ئەم هەڵوێست و رەفتارانە هۆکارێکی گرنگی تێکچونی دۆخی نێو ماڵی کورد و حزبەکەیان و شەری ناوخۆ و لەتکردنی خاك و زمان و پێشمەرگە بون.  کاتێک پلە و پۆست و پارە جومگەکانی سیاسەت و حوکمرانیان چەور کرد بەشێکی بەرچاوی ئەم تاقمانە زۆر زیاتر لە شایستەی خۆیان سودمەند بون، لە لیتاوی گەندەڵیدا گیرسانەوە و پێشێلکاری یاسا و بەها جوانەکانی کۆمەڵگای کوردەواری بون.  کاتێک دەنگی نارەزایی خەڵکیان بیست هەوڵیان دا بە ئاوی ریفۆرمی ناو یەکێتی خۆیان بشۆرن، کاتێکیش گەیشتنە ئەو قەناعەتەی پێگە و مەنزلیان لە ناو یەکێتی رویان لە داکشانە ئەو حزبەیان جێهێشت، بە دروستبونی گۆڕان دەستنوێژیان گرت و شایەتمانی چاکسازیان راگەیاند.    ئەوانەی لەسەرەتاوە سەر بەکۆمەڵە بون ( زۆرینەی ئەوانە بون هاتنە ناو گۆڕان) میراتەکانی سەردەمی کۆمەڵەبون و خەباتکردنیان بە هەمو جیاوازیەکان، ململانێ شەخسیەکان و ناکۆکیە فکری و سیاسیەکانی نێوانیان، کە وەک قەتماغەیەکی ئەستوری تۆزی گەشتێکی درێژ لێیان نیشتبو، لە سایەی ناسنامەی مێژو و نیەتێکی تەم و مژاوی بۆ ریفۆرم گواستیاننەوە ناو گۆڕان. سەرەرای چەند جیاوازیەکی بچوک بەڵام هزر و فکری زۆربەی ئەم گروپە دێرینانە، ئێستاشی لە گەڵدا بێت، هەر لە فەلەکی ناسیۆنالیزمدا دەسورێنەوە، مام جلال بە چەپکە گوڵ ناوزەدی کردوە. گرێدانی ناسیۆنالیزم بە هزری گۆڕانەوە پرۆسەیەکی زۆر ئاڵۆز و سەختە، هۆکاری بنەرەتیش دەگەرێتەوە بۆ ئەو راستیەی گۆڕان پێشئەوەی حزب یاخود رێکخراوێکی سیاسی بێت باوەر و هزرێکی بەرفراوان و قوڵە کە بە رێگەی جەماوەری و مەدەنی کار بۆ ریفۆرمی حوکمرانی و سیاسی و فکری و کۆمەڵایەتی دەکات، هێز و دینامیکی گۆڕان لە مرونەتی رێکخراوەیی و متمانەی جەماوەری و پێداگری لە پرەنسیپەکانیەوە سەرچاوە دەکەن.  لەم پرۆسەیەدا خستنەگەری ئەرێنی ئەزمونەکانی مێژو دەتوانێت تەوژمێک بە پرسی گۆرانکاری بدات، بەڵام کاتێک ئەو مێژوە بکرێتە ئاوێنە گەورەکەی گۆڕانبون و گۆرانکاری، کاتێک ئەقڵیەتی رێکخراوەیی هەرەمی و ناوەندیەتی دەسەڵات کە زادەی هزری ناسیۆنالیزمن زاڵ بکرێن، کاتێک مێژو بکرێتە پاساوی داپۆشینی گەندەڵی و لادان و گوناح، چونکە ناکرێت ناسیۆنالیزم خەتابار و ناشرین بکرێت، کاتێک دۆستایەتی و تەکەتولگەری و یاسا و رێساکانی بنەماڵەیی کە چەمکە زەقەکانی ناسیۆنالیزمن لە باشور شوێن بە پرەنسیپەکانی گۆڕان شڵۆق بکەن، ئەوا بێگومان ئەو دیاردانە دەبنە سەرسەخترین لەمپەر و رێگر لە خودی پرۆسەی گۆرانکاری و پرسی گۆرانبون.   ئەم پارادۆکسە نالەبارانە لە دوای وەفاتی کاک نەوشیروان لە ناو گۆڕاندا بەرجەستەبون، نەک تەنها هەناوی گۆڕانیان بە گرژی تەنیوە بەڵکو قەدەری بزوتنەوەکەشیان نادیار کردوە.    گۆمی شڵەقاوی فکری، نارۆشنی دیدگا بۆ پرسی گۆڕان، زاڵبونی ئەقڵیەتی بەبنەماڵەییکردن و هزرێکی گوێرایەڵی ناسیۆنالیزمی کلاسیکی بەسەرچو و دوای وەفاتی کاک نەوشیروان غیابی کاریزما و سەرکردەی بریاردەر لاسەنگیەکی زەق، تێکشکاندنی هزری رەسەنی گۆڕان، لادان و بەرجەستەکردنی میکافیلزمێکی زەقیان لە ناو بزوتنەوەی گۆڕاندا بەرهەم هێناوە.  هەرچۆنێک بێت ئەو گروپە تێکۆشەرە دێرینە رۆڵی بەرچاویان لە چەسپاندن و گەشەکردنی پێگەی جەماوەری گۆڕان هەبو. ئەوان لە مێژوی خەباتی شاخدا لە ناچاریەوە راهاتبون خەبات و سیاسەت لە سایەی بارۆمێتری سیاسی و ئەمنی سنورەکانی گۆرەپانی خەباتیان لە باشور لە گەڵ هێزەکانی تری کوردستان و بەغدا و تەهران و شام و ئەنقەرەدا پێرەوبکەن. ئەگەرچی ئەمە قەدەرێکی نەخوازیار بوە، بەڵام نەدەبو لە دوای راپەرینەوە بەو خەستیەی جاران ئەو بوارە فراوانە بەو ناچاریە بدەن، دەکرا عەقڵ و پانتایی سیاسی و فکری خۆیان لەو داوە بێ رەحمە قورتار بکەن. ئەم واقیعە تەنها رەنگدانەوەی بەسەر سیاسەتکردن و مامەڵەکردن لە گەڵ هێز و وڵاتانی ناوچەکەدا نەبوە بەڵكو چەمکی عەقلیانیەتی کلاسیکی، شادەماری بزافە ناسیۆنالیزمە رزگاریخوازەکانی سەدەی رابوردو، مۆتۆربە و خەستتر کردۆتەوە، ئاکامەکەشی لەم سەردەمەدا گۆرانکاری، دەستپێشخەری و چەسپاندنی واقیعی نوێ ئەگەر ئیفلیجیش نەکرابن لە سەر پشتی کیسەڵ گیرساونەتەوە. خولەکانی شەری ناوخۆ، ٣١ ی ئاب، رێکەوتنی ستراتیژی، شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم، ١٦ی ئۆکتۆبەر و کەنارگیری و گوێرایەڵی سەرانی گۆڕان بۆ ئەمری واقیع شایەتحاڵی ئەو راستیەن کە ناسیۆنالیزمی کوردی تا ئەم چرکەیەش بەدەستیەوە دەناڵێنێت. بەتایبەت گۆڕان کە بەتەنیشت پاشەکشەکانی لە هەڵبژاردنەکاندا و لە دەستدانی متمانەی زۆربەی جەماوەرەکەی، خاوەنی هێزی چەکدار و پارە و پەیوەندی دەرەکی بەرفراوانیش نیە، دەسەڵاتدارەکانی دەیانەوێت لە سایەی دەستگرتن بەو چەمکە سواوە و خۆحەشاردان لە پشتیەوە بە پاساوێکی وەهمی چاکسازی و بەرژەوەندی گشتیەوە، شکستەکانیان پەردەپۆش بکەن، ئێستاش لەو باوەرەدان پەنابردن بۆ مێژو و ناسیۆنالیزم وەک جاران فریایان دەکەون.     پرۆسەی جێگۆرکێ و گواستنەوەی خەون و فکر و هزری گروپێکی شۆرشگیری چەپخوازی سەردەمی خەباتی نهێنی و شاخ بۆ بزوتنەوەیەکی جەماوەری بەرفراوانی سەردەمی کاری مەدەنی و سیاسەت و پەرڵەمان و دیبلۆماسیەت و جیهانگیری زۆر بە چەقبەستویی و قیرچسمەیی و گرژی و بەرتەسکی بەرێوەچوە و دەچێت، چونکە ئەو گروپانە لەو پرۆسەیەدا بێجگە لە پشتئەستور بونیان بە مێژو شتێکی نوێیان نەهێناوەتە ناو کایەی فکری و سیاسی بزوتنەوەی گۆڕانەوە. وێرای ئەوەی ئەو مێژوە سەرمایەکی نەتەوەیی و نیشتمانی مەزنە و خەڵک رێزی لێدەگرێت، بەڵام کەرەستەکانی گۆڕان هەم نوێن و زۆر لەو مێژوەش چرو پر و قوڵترن. بێگومان نمونەکانی شکست و لەناوچونی ناسیۆنالیزمی عەرەبی کلاسیکی لە چەند وڵاتێکی عەرەبی سەلماندیان کاتێک ئەو دو بەرەیە بەرەنگاری یەکتر دەبنەوە بێگومان لە دوا مەتافدا خواست و ئیرادەی گۆڕانکاری سەرکەوتو دەبن، دوا نمونەکانیش لە جەزائیر و سودان بینران. بەشێکی بەرچاوی تێکۆشەرە دێرینەکانی ناو گۆڕان نە ویستویانە و نە توانیشیویانە هێڵیکی رۆشن نێوان ئەو مێژوە و گۆرانبون بکێشن. ئەم تێکەڵاوبونە جار هەبوە سودی کاتی بۆ گۆران هەبوە، بەڵام بەگشتی ناسنامەی گۆڕانی خستۆتە بەر رەحمەتی هزری ناسیۆنالیزمەوە. گەر سەرانی گۆڕان بیانەوێت لاسایی هێزی بنەرەتی کلاسیکی ناسیۆنالیزمی کوردی کە پارتیە بکەن زۆر بە هەڵەدا چون، چونکە پێکهاتەی رێکخراوەیی و سیاسی و پێگەی پارتی لە کوردستان و ناوچەکە و دنیادا بە مێژوی خەباتی حزبەکە و لە سایەی رابەرایەتیەکی تۆکمە و بە رێگایەکی درێژی پر پێچ و پەنا و شکست و سەرکەوتندا بەدەست هێنراون، بەگشتی سەرانی پارتی ئەوەندە ترسیان لە مێژو نەبوە بۆیە دەستکراوەتر بون، پارتی سەرکەوتوش بوە رێژەیەکی چەسپاوی جەماوەری بۆ خۆی مسۆگەر بکات. بەرنامەی گۆڕان و پێکهاتەکەشی رێگە بەو کارانە نادەن و جەماوەرەکەشی ئەهلی ئەو مسۆگەرکردنە نین. لەو باوەرەدام پێویست ناکات ئەزمونی یەکێتی، تایبەت دوای خولەکانی شەری ناوخۆ، بە یادی بەرپرسانی گۆڕاندا بهێنمەوە، چونکە ئەو سەردمە خۆشیان خاوەن ماڵ بون.    هەڵسوراوە چەقبەستوەکان لە دوای وەفاتی کاک نەوشیروان کەوتنەوە چرینەوەی بۆچون و فکرە بەسەرچوەکان، کە کۆێ گشتی خۆ حەشاردانە لە پشت پەردەی ناسیۆنالیزمەوە لە سەر حسابی هزری گۆڕان، لەو پرۆسەیەشدا هەزار و یەک پاساو بۆ سیاسەتە چەوتەکانی ئێستایان دەهێننەوە، قەڵەم بەدەستەکانی عەرشیان بۆ ئەو بۆچونە نەزۆکە خستۆتە گەر بۆ چەواشەکردنی خەڵک و جەماوەری گۆڕان و وەستانەوەی بێ ویژدانانە بەرامبەر بە دەنگە زوڵاڵە نارەزاکانی ناو گۆڕان، بەتایبەت لە کوردستان و ئاراستەی پرۆگۆڕان لە دەرەوە کە بەهێزترین گروپی نارەزایە کە خۆی بە باشی رێکخستوە و دید و بۆچونەکانی بۆ هەمو بەیان کردوە کە مەبەستی سەرەکی لێیان چاکسازی نێو ماڵی گۆڕان و بوژاندنەوەی رۆحی رەسەنی گۆڕانە. ئێستا لە پرسی حوکمرانیدا، بە تەنیشت لیککردن بۆ پۆست و دەسکەوتی شەخسی و ئیمتیازات، هاوکاتیش نیەتێکی باش لە ناو هەڵسوراوان بەدی دەکرێت کە ئومێدێکیان لە سەر حوکمرانی بۆ چاکسازی و رێکخستنەوەی نێو ماڵی گۆڕان هەڵچنیوە، با چاوەروان بین بزانین پەنابردن بۆ هزری ناسیۆنالیزمی چەقبەستو و ملکەچکردن بۆ واقیعێکی دژوار گۆڕان بە کوێ دەگەیەنێت !

مه‌ریوان وریا قانع و ئاراس فه‌تاح   نەوەی نوێ تازه‌ترین ھێزی ئۆپۆزیسیۆنی ناو کایەی سیاسیی ھەرێمە كه‌ بەر لە هه‌موو شتێك زاده‌ی سایكۆلۆژیا و خولیای شه‌خسیی ملیۆنێر و سه‌رمایه‌دارێكی ناڕوون و دووڕوخسارە. ناڕوون و دووڕوخسار به‌و مانایه‌ی گه‌رچی پڕۆژه‌ ئابوورییه‌كانی و بوونی به‌ ملیۆنێرێكی گەنج و گه‌وره‌، جێگای مشومڕی گه‌وره‌ و به‌دگومانیی بوون لای خه‌ڵكێكی زۆر، بەڵام خستنه‌گه‌ڕی بەشێک لە سەرمایه‌كه‌ی و دامەزراندنی ئیمپراتۆرییه‌ته‌ میدیاییه‌كه‌ی له‌ناو پرۆسه‌ی دروستكردنی حیزبێكی سیاسیی نوێدا، ڕووداوێکی تازەی ناو کایەی سیاسیی ئێمە بوو. ئەم ھێزە تازەیە خاوەنی گوتارێکی سیاسیی رادیكاڵ و ”بوێرانە“بوو بەرامبەر بەو دەسەڵاتدارێتییەی لە ھەرێمدا دروستکراوە و ھەر ئەم گوتاری ”بوێریی“ەش بوو، بووە جێگای سه‌رسامیی ژماره‌یه‌كی به‌رچاوی ده‌نگده‌ران له‌ دواھەمین دوو هه‌ڵبژاردندا. ده‌نگده‌رانێك كه ‌هه‌‌م له‌ده‌سه‌ڵات و له ‌ئۆپۆزیسیۆن نائومێدبوون، هه‌م سه‌رسامبوون بەم ”بوێریی“ە و ھەم ھەڵگری خه‌ونی ده‌وڵه‌مه‌ندبوون و خۆشگوزه‌رانییەک بوون كه‌ ئایدیاڵ و نموونە باڵاکایەن خودی شاسوار عه‌بدولواحید بوو. نەوەی نوێ لە ساتی دروستبوونیەوە خۆی وه‌ك بۆمبێكی سیاسیی قۆناغی دوای بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان نماییشده‌كردوە و بانگه‌شه‌ی ئەلتەرناتیڤێکی دووسەرەشی ده‌كرد. ھەم ئەلتەرناتیڤی حوکمڕانیی دوو ھێزە باڵادەستەکەی ھەرێم و ھەم ئەلتەرناتیڤی ئەو ھێزە ئۆپۆزیسیۆنانەی كه‌ ”بوێریی“ سیاسییان نه‌ماوه‌. بەم ڕۆحییەت و وێناکردنە تایبەتەشەوە، لە پاڵ ئەو وێنەشدا کە لەسەرەوە کێشامان، بەشداریی له‌ ھەڵبژاردنەکانی ئەم دوایەی پەرلەمانی هه‌رێمی کوردستان و عێراقدا کرد. یەکەم سەرنج بکرێت لەسەر ئەم بەشداریکردنە دەریببڕین ئەوەیە کە ئەم ھێزە سیاسییە تازەیە ئەو قورسایی و ھێز و قەبارەیەی نەبوو، کە بۆ نموونە بزوتنەوەی گۆڕان لە ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٩ و ٢٠١٣ دا نیشانیدا. بکەرە سیاسییە سەرەکییەکانی ناو ئەم ھێزەش ھەڵگری ئەو کاریزما تایبەتە نەبوون کە لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا ھەبوون.  شاسوار خۆی و نه‌وه‌ی نوێی وه‌ك تاقه‌ سیاسیی و تاقە ھێزێکی سیاسیی وێناده‌كرد، كه‌ مێژوویه‌كی پاك و بێگه‌ردی هه‌یه‌ و له‌وانی تر ناچێت، چونكه‌ هه‌موو هێزه‌كانی تر، به‌زمانی خۆیان، ته‌قلیدیین و له‌ هه‌ناوی حیزبه‌كانی تره‌وه‌ سه‌ریانهه‌ڵداوه‌. به‌ڵام گه‌ر به‌وردی ته‌ماشای پێكهات و كه‌سایه‌تییه‌كانی جوڵانه‌وه‌كه‌ بكه‌ین، وێنه‌یه‌كی تر ده‌بینین. بەشێکی بەرچاوی ناوە دیارەکانی ناو ئەم ھێزە یان لەناو بزوتنەوەی گۆڕانەوە ھاتوون، یان لەناو ئەو ماشێنە میدیاییەوە کە لە ھەرێمدا ھەبووە و کاریکردوە. کەسانێکن بە مانای نوێ، نوێ نین و سەر بەو نوخبە سیاسیی و فەرھەنگە میدیاییەن کە لە دونیای دوای ڕاپه‌ڕین و دوای نائومێدبوونی سیاسیی له‌ ئۆپۆزیسیۆن، دروستبوون. جگە لەمە ھەم ھەڵگریی ئەو کولتورە سیاسیی و ئەو میکانیزمە ئابورییانەن کە لە ھەمان دونیادا دروستبووە.  بۆ ئەوەی زیاتر لەم ھێزە، یان لە ھەر ھێزێکی سیاسیی تر لە ھەرێمدا بگەین، پێویستە لانیکەم لە سێ ڕەھەندی سەرەکیی بڕوانین. یەکەمیان ئەو گوتاره‌ سیاسییانەیە کە ئەم ھێزە ھەڵیگرتوە. دووھەمیان پێكهاتی ڕێكخراوه‌یی ئەو ھێزەیە. سێھەمیان ئەو پەیوەندییەیە کە ئەو ھێزە بە کایەی ئابورییەوە گرێیدەدات.  بەبۆچونی ئێمە گوتارە سیاسییەکانی نەوەی نوێ نموونەیەکی تەواو ڕوونی ئەو جۆرە گوتارەیە کە لە ئەدەبیاتی سیاسییدا بە پۆپۆلیزم ناونراوە. یەکێک لەڕەگەزە ھەرە بنه‌ڕه‌تیی و گرنگەکانی پۆپۆلیزم، لە ھەموو مۆدێله‌كانیدا، بریتییە لە سادەیی و سەتحیبوونی گوتاره‌ سیاسییەکەی و وێناکرنێکی زۆر ساکاری کێشە ئاڵۆزەکان، ئینجا پێشنیارکردنی کۆمەڵێک ڕەچەتەی سیاسیی ساكاره‌ بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشە ئاڵۆز و کەڵەکەبووانە کە حوکمڕانییەکی خراپ دروستیان دەکات. ئامانجی ژمارە یەکی ھێزە پۆپۆلیستەکان دەستکارییکردن و گۆڕینی نوخبه‌ی حوکمڕانە به‌ نوخبه‌كه‌ی خۆیان، نەک دەستکاریکردنی ئەو واقیعەی کە ئەو کێشانەی دروستکردوە، داڕشتنەوەی دەزگاکانی و ھێنانەکایەی فۆرمێکی نوێ لە پراکتیک و کردەی سیاسیی و پێداچوونەوەیەکی ھەمەلایەن بە پەیوەندیی نێوان کایەی سیاسیی و کایەکانی تر، بەتایبەتی پەیوەندیی ئەم کایەیە بە کایەی میدیا و کایەی ئابورییەوە. ھێزە پۆپۆلیستەکان دەیانەوێت بەھەر نرخێک بگەنە ترۆپكی ده‌سه‌ڵات، نه‌ك ده‌ستكارییكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌سه‌ڵات بكه‌ن.  ئەوەی پێویستە لێرەدا جیاکارییەکی سەرەتایی تیادا بکەین، جیاکردنەوەی ”خەونی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی مێژوویی“ە لە ”ڕەچەتەی سیاسیی سادە“. ھێزە پۆپۆلیستەکان ھەڵگری خەونێکی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی مێژوویی نین کە ھێزەکانی ئەو خەونە و ڕەگوڕیشەکانی لەناو ئەو واقیعە کۆمەڵایەتیی و مێژووییەدا بێت کە لەناویدا ئامادەن. ھاوکات عەقڵانییەتێکی سیاسیی حیساب بۆکراویش ئاراستەیان ناکات، بەڵکو ھەڵگری ”ڕەچەتەیه‌کی سیاسیی“ سادەن کە نەک تەنھا دژ بە ھەموو عەقڵانییەتێکی سیاسییە، بەڵکو تەواو ناکۆکیشە بە ھێز و توانا مێژوویی و کۆمەڵایەتییەکانی ناو ئەو واقیعە. بەم مانایە گوتاری پۆپۆلیستیی لەباتی ئەوەی واقیع بناسێت و ئەگەری گۆڕانکاریی لەناویدا بدۆزێتەوە و گەورەبکات، لەسەر نەفیکردنێکی تەواوی ئەو واقیعە کاردەکات. ئامرازی سەرەکیی ئەم نەفیکردنەش جگە لە پێشنیارکردنی ڕەچەتەیەکی سیاسیی ئاسان، شتێکی دیکە نییە. گوتارەکانی نەوەی نوێ سەر بەم شێوازەن لە ڕەچەتەی پۆپۆلیستی و چاره‌سه‌ری ساده‌ بۆ كێشه‌ ئاڵۆز و گه‌وره‌كانی دونیای دوای ڕاپه‌ڕین.  ھەرچی مۆدێلی رێكخراوه‌یی هێزە پۆپۆلیستییه‌كانە، مۆدێلێکی هه‌ره‌مییه‌ و دیارده‌یه‌كی تاكسه‌رۆكیی ئاراستەیدەکات.  هه‌موو هیوا و گوتار و تواناكانیشی له‌سه‌ر له‌باقه‌ت و كارامه‌یی و كاریزمای ئەو تاکە سه‌رۆكە به‌نده‌. له‌ناو بزوتنه‌وه‌ پۆپۆلیستییەکاندا كه‌سی دووهه‌م و سێهه‌م بوونی نییه‌، چ جای سەرکردایەتییەکی دەستەجەمعیی و دروستبوون و دەرکەوتنی کەسایەتی سیاسیی تازە. بۆیه‌ له‌ زۆرینه‌ی حاڵه‌ته‌كاندا به‌ كه‌وتنی سه‌رۆكەکە، به‌بێزاربوون و بێتاقەتبوونی، یان بە مردنی، سەرجەمی بزوتنەوەکە و گوتارەکانیشی دەمرێت، یان تووشی شەلەلێکی سیاسیی ھەمەلایەن دەبێت تاڕادەی كۆتاییھاتنی خودی جوڵانه‌وه‌كه‌. بزوتنه‌وه‌ پۆپۆلیستییه‌ تاكسه‌رۆكه‌كان ئه‌و مۆدێله‌ن له‌ بزوتنه‌وه‌ی سیاسیی كه‌ یەک سەرۆک به‌تاقی ته‌نها ئاراسته‌ی كۆی سیاسه‌ت و گوتار و ئابووریی و هه‌یكه‌لی ڕێكخراوه‌یی جوڵانه‌وه‌كه‌ ده‌كات. نەوەی نوێش مۆدێلێكی ئه‌م ڕه‌وته‌یه‌ كه‌ له‌ جیهانی سیاسه‌تدا نموونه‌ی كه‌م نییه‌. نه‌وه‌ی نوێ وه‌ك هێزیكی سیاسیی نوێی ناو كایه‌ی سیاسه‌ت له‌ هه‌رێمی كوردستاندا، یه‌كه‌م رێكخراوه‌ كه‌ راسته‌وخۆ له‌لایه‌ن سه‌رمایه‌دارێكه‌وه‌ دروستده‌كرێت و ھەم خۆیشی سه‌ركردایه‌تی و ئاراستەی دەکات. گه‌ر هێزه‌ سیاسییه‌كانی تری ھەرێم پاش گرتنه‌ده‌ستی ده‌سه‌ڵات گۆڕابن بۆ كۆمپانیایه‌كی سیاسیی، ئه‌وا نه‌وه‌ی نوێ ھێزێکە لە کۆمپانیایەکی ئابورییەوە گۆڕاوە بۆ ھێزێکی سیاسیی. لە ھەردوو دۆخەکەدا پەیوەندییەکی تەواو ناتەندروست لەنێوان سیاسەت و ئابورییدا دروستبووە. لە دۆخی یەکەمیاندا سیاسەت دەبێتە ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردنی ئابوریی، لە دۆخی دووھەمیشیاندا ئابوریی دەبێتە ئامرازێک بۆ کۆنترۆڵکردنی سیاسیی. لە ھەردووکیشیاندا سیاسەت لەوەدەکەوێت کردە و بڕیاری پێکەوەیی و دەستەجەمعیی بێت بۆ دروستکردنی ”ژیانێکی ھاوبەش“ بەلانی ھەرەکەمی کێشە و گرفت و ململانێوە.  سەرۆکی نەوەی نوێ سه‌رمایه‌دارێكه‌ له‌ناو ئابوورییه‌ پڕ گەندەڵیی و تاریکییه‌كه‌ی دونیای دوای ڕاپەڕینی هه‌رێمی كوردستاندا بوو به‌ملیۆنێر. ئەوەی ئەمی لە ملیۆنێرەکانی ناو ئەو دونیایە جیاکردەوە سەرفکردنی بڕێكی سه‌رمایه‌کەی بوو له‌ دروستکردنی ده‌زگایه‌كی میدیاییدا كه‌ ماوه‌یه‌ك رۆڵێكی به‌رچاوی له‌ نیشاندانی پێشێلكردنی مافەکانی مرۆڤ و خراپەکارییه‌كانی سیسته‌می حوكمڕانیی لە ھەرێمدا گێڕا. NRT وەک دەزگایەکی میدیایی، گرنگییەکی مێژوویی تایبەتی لەناو ئەو ئیمپراتۆریەتە میدیاییە شەخسیی و حیزبیی و ئاراستەکراوەدا ھەیە کە دوو ئەرکی سەرکییان ھەیە: یەکەمیان، فرۆشتنی حیزب و بنەماڵە سوڵتانییەکانە بە نرخی فریشتە و فریادڕەسێکی مێژوویی بە کۆمەڵگای ئێمە. دووھەمیان تێکدان و شێواندنی ھۆشیاریی مرۆڤی ئێمە و بەناسیاسیی و ناڕەخنەییکردنی ئەو ھۆشیارییە. NRT لەدوای دروستبوونی نەوەی نوێوە وەک ھێزێکی سیاسیی، وەک زۆرێک لە تەلەفیزیۆنە حیزبییەکانی تر، بووە بە ئامرازی پڕوپاگەندەکردن بۆ نەوەی نوێ بەگشتیی و بۆ سەرۆکەکەی بە تایبەتی. خاوەندارێتی سەرۆکی نەوەی نوێ بۆ میدیای NRT وایکردوە گوتاره‌كانی بزوتنه‌وه‌ی نوێ، به‌فیگه‌ر و قسه‌كانی شاسواردا بناسرێنه‌وه‌. قسه‌كانی شاسواریش دووبارەکردنەوەیەکی زۆر سادەی ئه‌و گوتارانه‌یە كه ‌پێشتر له‌ كایه‌ی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسییدا بە شێوەیەکی سیستماتیکیتر و عه‌قڵانیتر هه‌بوون.  لەماوەیەکی کەمدا ھەم نەوەی نوێ وەک ڕێکخراو و ھەم NRT وەک دەزگایەکی میدیایی، بوون بە حیزب و میدیای تاكسه‌رۆك. نەوەی نوێ لە ئێستادا رێكخراوێكه‌ كه‌ دامه‌زرێنه‌ره‌كه‌ی كۆماندۆئاسا ھەم رێكخراوه‌كه‌ به‌ڕێوه‌ده‌بات و ھەم ئابوورییه‌كه‌ی له‌ژێر ده‌ستی خۆیدایه‌ و ھەم میدیاكه‌شی ھی خۆیەتیی. ئه‌م مۆدێله‌ له‌ حیزبایه‌تی مانای ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئابووریی و میدیا و ئیدارە و سیاسەتی رێكخراوه‌كه‌ به‌ریمۆت كۆنترۆڵی ده‌ستی سەرۆكەکەیەوه‌ به‌نده‌. بەشێکی زۆری ئەوانەشی لەناو بزوتنەوەکەدا کاردەکەن، یان به‌گرێبه‌ست له‌ ده‌زگاكانیدا کارمەندن، یان فەرمانبەر و مووچەخۆری سەرۆکی ڕێکخراوەکەن كه‌ به‌ خۆبه‌خش ناودێڕكراون. زۆری پێنه‌چوو وێنه‌ ڕاستەقینەکەی نه‌وه‌ی نوێ و شاسواری سەرۆکی بۆ ڕووبه‌ری گشتیی ئاشكرابوو. شاسوار رێكخراوێكی هه‌ره‌میی دامه‌زراند كه‌ خۆی كه‌سی یه‌كه‌م و کەسی كۆتایی و بڕیارده‌ری ناو ڕێكخراوه‌كه‌یه‌. ده‌زگای میدیایی رێكخراوه‌كه‌ شه‌خسی خۆی ئاراسته‌ی ده‌كات، زمان و گوتاره‌كانی جوڵانەوه‌كه‌ خۆی دیاریده‌كات و هه‌رچی ئه‌ندامانی ڕێكخراوه‌كه‌شه‌ كه‌ ناوی ناون خۆبه‌خش، جگه‌ له‌ كارمه‌ندێك كه‌ به‌گرێبه‌ست كاری بۆ ده‌كه‌ن، شوناسێكی تریان نییە.  ئەندامبوون له‌ جوڵانه‌وه‌ی نەوەی نوێدا هه‌ڵگری هه‌مان خه‌سڵه‌ت و مۆدێلی ”كارمه‌ندی گرێبه‌سته‌“ له‌ناو كۆمپانیایه‌كدا كه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ر سه‌رپێچییه‌كدا، بێگومان ئەوەی سەرۆکی کۆمپانیاکە بە لادان و خیانه‌تی بزانێت، نه‌ك ته‌نها ئه‌گه‌ری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی گرێبه‌سته‌كه‌ی ئاماده‌یه‌، به‌ڵكو ناوزڕاندن و تیرۆری كه‌سایه‌تیشی ئه‌گه‌رێكی كراوه‌یه‌. به‌م چه‌شنه‌ مۆدێلی حیزبایه‌تی له‌ناو نه‌وه‌ی نوێدا سەرلەنوێ بەرھەمھێنانەوەی هه‌مان په‌یكه‌ری سیاسییه‌ كه‌ له‌حیزبه‌ نادیموكراسییه‌ ‌سوڵتانییه‌كانی تردا ده‌یبینینه‌وه‌، ئەگەر لەوان خراپتریش نەبێت. شاسوار ده‌توانێت به‌گرێبه‌ست سیاسییەکانی ناو بزوتنەوەکە دابمەزرێنێت و موچه‌یان بۆ ببڕێته‌وه‌، هه‌ر شاسواریش ده‌توانێت گرێبه‌سته‌كه‌یان هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌ و ده‌ریان بكات و بێكاریان بكات. گه‌ر بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان یه‌كێك بێت له‌و هێزه ‌سیاسییانه‌ی دوای ڕاپه‌ڕین كه‌ له‌ ماوه‌یه‌كی كورتدا زوو هه‌ڵكشاو دوای دوو ھەڵبژاردن داكشا، ئه‌وا جوڵانه‌وه‌ی نەوەی نوێ ئەم پله‌ی یه‌كه‌می لە گۆڕان سه‌نده‌وه‌. گه‌ر گوتاری ”به‌ڵێ ده‌یگۆڕین“ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ ماوه‌یه‌كی زه‌مه‌نییدا مه‌ترسییه‌ك بووبێت بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵات و له‌ ئێستاشدا له‌ناو دیوەخانی ده‌سه‌ڵاتدا كۆتایی هاتبێت، ئه‌وا له‌مڕۆدا نه‌وه‌ی نوێ له‌ گوتاری گۆڕینی ترۆپكی ده‌سه‌ڵات له‌ پایتەخته‌وه‌ کەوتۆتە ناو مه‌ترسیی ئەوەی ترۆپكی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی له‌ گوندی ئه‌ڵمانی بكه‌وێته‌ له‌رزین. دوای چروکبوونی بۆمبی گۆڕان، بۆمبێكی سیاسیی و ئه‌خلاقیی گه‌وره‌ی تر له‌كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا له‌ چروکبووندایە. ئاكامی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ش ته‌نها ناچیزبوونی ئه‌و هێزانه‌ نییه‌ كه‌ خۆیان بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات به‌ ئۆپۆزیسیۆنی راسته‌قینه‌ ده‌زانن، به‌ڵكو مه‌ترسیی هه‌ره‌ گه‌وره‌ له‌وه‌دایه‌ كه‌ هه‌م مانای ئۆپۆزیسیۆنبوون بەتەواوی وێران ده‌كه‌ن و هه‌م  كرده‌ی سیاسییش لە ھەموو نرخ و بەھایەک دادەماڵن. بەسەریەکیشەوە متمانه‌ی ئەو زیاد لە حەفتا لەسەدەی، دەنگە ناڕازییه‌كانی دونیای ئێمه‌ به‌ سیاسه‌ت و گۆڕانكاریی شكستپێده‌‌هێنن.  ئێمه‌ هه‌میشه‌ جه‌غدمان له‌سه‌ر ئه‌و خاڵه‌ كردۆته‌وه‌ كه‌ له‌م قۆناغه‌دا هه‌موو حیزبه‌ سیاسییه‌كانی كوردستان به‌پله‌ی جیاواز له‌ پرۆسه‌یه‌كی خێرا و هێواشی به‌سوڵتانیبووندان. سوڵتانیبوونیش مانای ئه‌وه‌یه‌ خێزانێك ده‌ست به‌سه‌ر قه‌ده‌ری حیزبدا ده‌گرێت و حیزب ده‌كات به‌ كۆمپانیایه‌ك بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ ئابووریی و گروپییه‌كانی خۆی و، ھەموو سیستمی حوکمڕانییش دەگۆڕێت بۆ موڵکایەتییەکی شەخسیی و جوڵاندنی بەپێی لۆژیکی ئەو موڵکایەتییە. ئێمه‌ ڕامان وایه‌ كه‌ پرۆسه‌ی به‌كۆمپانیاكردنی سیاسیی نەوەی نوێ بە میكانیزمی به‌خێزانییكردنێکی تەواوی جوڵانه‌وه‌كه‌ كۆتایی دێت و پرۆسه‌ی هه‌ڵوه‌رینی گوتاره‌كانی و به‌داوه‌شانی جوڵانه‌وه‌كه‌ و ته‌كینه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و بكه‌ره‌سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ش كۆتایی دێت كه‌ له‌ قۆناغی دروستبوونی فه‌راغی سیاسیی دوای کەوتنی بزوتنەوەی گۆڕاندا، ئومێدێكیان پێی هه‌بوو. خاڵێکی دیکە کە ئێمە بەدرێژایی دونیای دوای ڕاپەڕین بەرگریمان لێکردەوە بەستنەوەی سیاسەتە وەک چالاکییەکی ناو ڕووبه‌ری گشتیی بە مەسەلەی ئه‌خلاقی بەرپرسیارێتییەوە. کۆمەڵگای ئێمە پێویستی بە ھێزێکی سیاسیی نوێیە کە بە ئەخلاق و کولتوور و میدیا و زمانێکی سیاسیی نوێ و بڕێکی گەورە لە بەرپرسیارێتییەوە ئامادەبێت، ھەم واقیعەکە بناسێت و ھەم کەرەستەکانی دەسکاریکرنیشی گەڵاڵە بکات. ھەموو ئەمانەش لەناو ئەخلاقیەتێکی بەرپرسیارانەدا کە سیاسەت دەگۆڕێت بۆ ئاکتێکی عەقڵانیی و مێژوویی. ئه‌زموونی سیاسیی كورتی نەوەی نوێش پێمانده‌ڵێت كه‌ ئه‌م جوڵانه‌وه‌یه‌ لە خولی یه‌كه‌می كاری سیاسییدا له‌ ھەموو بەشەکانی ئەم تاقیکردنەوەیەدا دەرنەچوو.  

ئومێد قەرەداغی  یه‌كه‌م : ره‌فتاری نه‌وه‌ی نوێ به‌ هه‌ره‌شه‌كردن له‌ ژنێك به‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی گرته‌ی ڤیدیویی، جارێكی دیكه‌ دوو راستی سه‌لماند ، یه‌كه‌میان ئه‌وه‌ی كه‌ ژن له‌به‌رده‌م تراژیدیایه‌كی گه‌وره‌دایه‌ له‌ دنیای سیاسی ئێمه‌دا، دوه‌میشیان ئه‌وه‌یه‌ مینتاڵیتی نوخبه‌ی سیاسی كوردی به‌وانه‌شه‌وه‌ كه‌ خۆیان به‌ نه‌وه‌ی نوێی سیاسه‌ت ئه‌زانن و ئیدیعای به‌رهه‌مهێنانی نه‌ریتێكی دیكه‌یان له‌ سیاسه‌ت هه‌یه‌ نه‌گۆراوه‌ ، ئه‌ویش به‌كارهێنانی كه‌یسی ئه‌خلاقی بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئامانجی سیاسی دووه‌م : ئه‌و روداوه‌ ، به‌داخه‌وه‌ جارێكی دیكه‌ ده‌رگای به‌رووی به‌شداری كچان و ژنانی ئیمه‌دا دا ئه‌خات بۆ به‌شدارییان له‌ سیاسه‌ت و چالاكییه‌كانی ژیانی گشتیدا ، كچێك دانیشتن له‌ ماڵه‌وه‌ی پێ باشتره‌ تا به‌شداری له‌ سیاسه‌ت و ژیانێكی گشتیدا كه‌ كه‌رامه‌ت و كه‌سایه‌تییه‌ ره‌مزیه‌كه‌ی بكه‌وێته‌ به‌رده‌م هه‌ره‌شه‌ و بكرێته‌ ئامرازی ملكه‌چپێكردنی سیاسی، باوكێك و برایه‌ك له‌ بیستنی هه‌واڵیكی له‌م شێوه‌یه‌ كه‌ كامێرای نهێنی بوونی هه‌یه‌ و كه‌سایه‌تی منداڵه‌كانیان ئه‌خاته‌ به‌رده‌م هه‌ره‌شه‌ ، هه‌رگیز ئاماده‌ نابێت كچه‌كه‌ بخاته‌ گۆره‌پانی سیاسیه‌ت و چالاكی گشتیه‌وه‌ ، به‌داخه‌وه‌ روداوێكی له‌و شێوه‌یه‌ خه‌ونی هه‌موو ئه‌و مرۆڤه‌ ئازادیخواز و مه‌ده‌نیانه‌ له‌ بار ئه‌بات كه‌ خوازیاری به‌شدارییه‌كی كارای ژنن له‌ ژیانی گشتیدا . سێیه‌م : ئه‌و حزبانه‌ی له‌ كوردستان هه‌ن و تا ئه‌م ساته‌ له‌ دایك بوون هیچیان مۆدیلێكی تازه‌ی سیاسه‌تكردنیان به‌رهه‌منه‌هێناوه‌ ، هه‌ر یه‌كه‌یان وێنه‌ی خۆی له‌ویدیكه‌ وه‌ر ئه‌گرێت ، هه‌موویان گرفتارن به‌ ده‌ست هه‌مان ده‌رده‌وه‌ ، ده‌ردی ته‌ماشاكردنی سیاسه‌ت وه‌ك ئامرازی خۆ ده‌وڵه‌مه‌ندكردن و بزنس ، ده‌ردی تاكڕه‌وی و حساب نه‌كردن بۆ دامه‌زراوه‌كانی دروستكردنی بڕیاری سیاسی ، ده‌ردی ته‌كه‌ته‌ول و شه‌ری باڵه‌كان ، گوێزانه‌وه‌ی شه‌ری به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی بۆ نێو ژیانی سیاسی حزب، هه‌موو ئه‌مانه‌ ماكی نه‌خوشین و سیاسه‌ت له‌ كوردستانی عێراق پێوه‌ی گرفتاره‌. چواره‌م : ره‌فتاره‌كانی نه‌وه‌ی نوێ و پێشتریش بزووتنه‌وه‌ی گۆران سه‌رچاوه‌یه‌كی گه‌وره‌ی دۆراندنی به‌های سیاسه‌ت بوون له‌ كوردستانی عێراقدا ، هۆكارێكی گرنگی نا ئومێدی بوون بۆ باشتركردنی ژیانی گشتی و به‌دیهێنانی لانیكه‌می دادپه‌روه‌ری ، ئه‌وان وه‌ك له‌ رێگای هه‌ندێك هه‌ڵویستی سیاسی و حزبییه‌وه‌ بێ ئومیدیان گه‌یانده‌ لوتكه‌، نه‌وه‌ی نوێ كه‌ ته‌نها كاری له‌سه‌ر شۆكی میدیایی ئه‌كرد بۆ مۆبیلیزه‌كردنی رای گشتی و ، بزووتنه‌وه‌ی گۆرانیش كه‌ له‌ پراكتیكی سیاسیدا شتێكی جیاواز له‌ حزبه‌كانی پێش خۆی نیشان نه‌دا ، سیاسه‌تی له‌مانای راسته‌قینه‌ی خۆی خاڵیكرده‌وه‌ و ئه‌و خه‌ونانه‌ له‌ گۆڕ نران كه‌ به‌م كایه‌ گرنگه‌دا هه‌ڵواسرابوون بۆ باشتركردنی ژیان پێنجه‌م : به‌ بروای من رێگای راسته‌قینه‌ی تێپه‌راندنی ئه‌و گرفتانه‌ بوونی حزبێكه‌ كه‌ توانای ئه‌وه‌ی هه‌بێت تایپێكی نوێ له‌ مرۆڤ به‌رهه‌م بهێنێت ، مرۆڤێكی نوێی و په‌روه‌رده‌كراو بخاته‌ گۆره‌پانی سیاسه‌ته‌وه‌ ، مرۆڤێكی په‌روه‌رده‌كراو به‌ به‌ها و فكر و پره‌نسیپ، مرۆڤێكی كه‌متر قابیلی ئه‌وه‌ بێت گه‌نده‌ڵ بكرێت ، ته‌سلیم ببێت، مرۆڤێك كاری رێكخراوه‌یی و دامه‌زراوه‌یی وه‌ك پره‌نسیپی خۆی ته‌ماشا بكات ، ئه‌م تایپه‌ له‌ مرۆڤ ئه‌توانێت زۆر شت بگۆریت و مۆدیلی نوێی سیاسه‌تكردن بهینیته‌ ئاراوه‌ ، به‌ڵام حزبێكی وه‌ك نه‌وی نوێ كه‌ به‌ سه‌ره‌تایه‌كی ته‌واو پۆپۆلیستی ده‌ستی پیكرد ، پرۆژه‌ گه‌وره‌كه‌ی نمایش بوو له‌ رێگای میدیایه‌وه‌ ، به‌دڵنیاییه‌وه‌ نه‌ ئه‌توانێت مۆدیلی نوێی سیاسی بهینیته‌ ئاراوه‌ ، نه‌ ئه‌شتوانێت بۆ زه‌مه‌نێكی درێژ روخساری راسته‌قینه‌ی بشارێـته‌وه‌ ، له‌ گه‌ڵ به‌شداریكردن له‌ یه‌ك خولی په‌رله‌مانیدا گه‌وره‌ترین كه‌رتبون و یه‌كترتۆمه‌تباركردن سه‌ریهه‌ڵدا