■ یاسین تەها  زۆربەی لایەنە پەیوەندیدارەكانی عێراق كۆڵێك هیوایان بە عادل عەبدولمەهدی هەیە. ناوبراو ئیداری و سیاسییەكی قورس و بیرمەندو نوسەرێكی ئابوریی‌و ستراتیژیی ناسراوی عێراقە. سەدرییەكان بە دەستەگوڵی خۆیانی دەزانن بەوپێیەی لەئێستادا سەربەخۆیەو مەرجەكانی نەجەفەی تێدایە. حەكیم و مەجلیسی ئەعلا پێیانوایە ئەوان براوەن بەڕاسپاردنی، چونكە پێشتر سەركردەیەكی دیاری ریزەكانی ئەم ڕەوتە بووە. پارتی‌و یەكێتی شاگەشكەن بە هەڵبژاردنی، چونكە هاوڕێی نزیكی بنەماڵەی تاڵەبانی‌و بارزانییەو پێشتر چەندین جوتە پێڵاوی سەردەمی خەباتی لە چیاكانی كوردستاندا دڕاندووە. ئێران بە كەسێكی وەلائیی دەزانێت، چونكە نزیكترین كەس بوو لە محەمەد باقر حەكیم‌و عەبدولعەزیزی برای. باكگراوەندە كۆنەكەشی لە دەورانی چەپ، لای رەوتی مەدەنی خۆشەویستی كردووە، رەگەزنامە فەڕەنسییەكەی‌و هەردوو بڕوانامە ماستەرەكەی لە بواری كارگێڕی‌و ئابووری نزیكی دەكاتەوە لە ئەمەریكی و ئەوروپییەكان. خەڵكی باشوری عێراق پێی دڵخۆشن، بەوپێیەی لەئەسڵدا بنەماڵەكەی خەڵكی ناسریەن‌و بەقسەی خۆیان "شروگی"یەو ئەزانێت لە خەموژانی شۆرەكاتی ئاو.  بەڵام سەرباری هەموو ئەمە، رێگای ناوبراو پڕە لەدڕك‌و داڵ‌و قۆناغێكی سەخت چاوەڕێی دەكات، تەنها یەك ساڵیش مۆڵەتی پێدراوە بۆ ئەوەی وێنەیەكی جیاواز لە خەراباتێكی گەورەدا پێشكەش بكات. عەبدولمەهدی لە 12 مانگدا دەبێت بەرەنگاری زۆر دۆسیە ببێتەوە لەوانەش: قەرزەكانی سەر عێراق، جێبەجێكردنی یاسای حەشد، كێشەی كەركوك‌و ناوچەی جێناكۆك، چەكی عەشایەر لە باشوور، كێشەی وشكەساڵی‌و كەمئاوی، شەڕەقۆچی ئەمەریكاو ئێران لەسەر خاكی عێراق، مەترسیی پاشماوەكانی داعش، مافیاتی فەسادو گەندەڵی حیزب‌و وەزارەتەكان، ئاوەدانكردنەوەی شارە كاولەكانی پاش شەڕو زۆر دۆسیەی تری ئاڵۆز. هاتنی عادل كۆتاییهێنا بە 15 ساڵ حوكمڕانی حیزبی دەعوە، بەڵام ئەگەر شكست بهێنێت رەنگە لەگەڵیدا سیستمی پاش 2003 بەتەواوی هەرەس بكات‌و ئەمیش كۆتا سەرۆك وەزیرانی ئەم تایپە حوكمڕانییە بێت، چونكە بارودۆخ بەبەرییەوە نەماوە.  زۆربەی لایەنەكان یەكدەنگ بوون لە كاندیدكردنی عەبدولمەهدی، بەڵام ناوبراو هیچ كوتلەو هاوپەیمانێتییەكی راستەوخۆی نییە لە پەڕلەمان تا پشتیوانی بكەن‌و بەڕوونی نازانرێت لەمەولا كێ پاڵپشتی یاسایی بۆ هەنگاوەكانی دابین دەكات؟ جگە لەوەش تەمەنی هەڵكشاوە بۆ سەروو 75 ساڵ‌و وەك جاران حەوسەڵەی نەماوە. جاران لەتافی گوڕی خۆیدا هەمیشە وازنامەیەكی نوسراوی لە گیرفاندا بوو، چ جای ئێستا كە هەم تەندروستی‌و هەم بارودۆخەكە سەختترە. سەرباری هەموو ئەمانەش هێشتا گەشبینی بۆ سەردەمی ئەو زاڵترە لەهەموو ئەگەرێكی تر بەتایبەت كە برادەری نزیكی سەرۆك كۆمارەو پێكەوە گونجانی زۆر هەیە لەنێوانیان.

■  كەمال رەئوف چەند مانگێك پێش وەفات كردنی تاڵەبانی، بۆ جاری سێهەم لەدەباشان چوومە دیدەنی، ئامانجی سەردانەكە گەیاندنی پەیامێكی گللەیی ئامێزی كاك نەوشیروان بوو، لەسەر جێبەجێنەكردنی هەندێك لەوخاڵانە، كە بریار بوو وەك دەستپێكی رێككەوتنێكی فراوانتری هەردولایان، یەكێتی وەك نیشاندانی نیەت پاكی ئەنجامی بدات. لە سەرەتای بەهاری 2012 سەردانەكان دەستی پێكردبوو، لەیەكێك لەسەردانەكان كە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانیم ساز كرد بۆ هاوڵاتی، ئارا ئیبراهیم هاوكارم بوو. دانیشتنەكان وا رێكدەخرا دوو بەدوو بێت، كۆتا جاری دیدەنیش، ناوەراستی مانگی هەشت بوو، ئەوكاتە مام جەلال بۆ چەند رۆژێك هاتبوەوە بۆ سلێمانی، لەودەمەدا پەیوەندیەكانی نێوان بزووتنەوەی گۆران یەكێتی، رووی لەهێوركردنەوە كردبوو، مەوعیدەكە پێشتر دانرابوو، دەبوو بۆ یەكتر بینینەكە بچمە دەباشان، ئەو رۆژە پێش ئەوەی بچمە دەباشان، شەو بەتەلەفۆن قسەم لەگەڵ كاك نەوشیروان كرد و ئاگادارم كردەوە لەمەوعیدەكە، ئەویش داوای كرد پێشتر بچمە لای لە گردی زەرگەتە تا لەنزیكەوە لەسەر سەردانەكە قسە بكەین، بەڵام ئەم جارە بینینەكە بەتەنها نەبوو، كاك نەوشیروان بۆ ئەوەی هەندێك لەبرادەرەكانی لەسەردانەكە ئاگاداربكاتەوە ئامادەی كردبوون و داوای كرد لەزمانی منەوە باسی ئاكامی سەردانەكانی پێشوو بكەم، تائەوانیش سەرنج و تێبینیەكانی خۆیان بخەنە سەر پەیامەكەی كاك نەوشیروان. دوایی وەرگرتنی پەیامەكە راستەوخۆ چوومە دەباشان، لەوێ‌ مام جەلال چاوەرێ بوو، مام جەلال وەك سروشتی خۆی نیوەرۆخوانێكی رێكخستبوو، زۆر بە ئارامییەوە گوێی بۆ پەیامەكە راگرت، دواتر وتی" ئەوان هەقی خۆیانە رەنگە برادەرەكانی ئێمە كەمتەرخەمیان كردبێت، بەڵام وادەكەم ئەو گرفتانە بەخێرایی چارەسەر بكەین". چەند پێشنیارێكی تری بۆ نزیك بوونەوەكە كرد، لەوانە ئاگادار كردنەوەی پارتی و كاك مەسعود، چونكە رەئی وابوو بۆ ئەوەی ئەوان واتێنەگەن ئەم نزیك بونەوەیە بۆ پیلانە لەدژی ئەوان، دواتر باسی لەمیكانیزمی چارەسەرەكانیش كرد و پێشنیاری كرد سەردانی كاك مەسعود بكەم، دواتر وەك هەموو جارێك بەحورمەتێكی زۆرەوە باسی رۆڵی كاك نەوشیروانی كرد، بەجۆرێك قسەی دەكرد كە مرۆڤ نەتوانێت گومان و شكی هەبێت سەبارەت بە خۆشەویستی و پەرۆشی بۆ كاك نەوشیروان.  ئەركی من ئەوەبوو هەندێك لەسەرنجە جدیەكان تۆماربكەم و وەك خۆیی بیگەیەنمەوە، بەشێكی تری قسەكان، كە گشتی بوون وەك وتووێژ باسم دەكرد. هەركەس كە لەنزیكەوە كاك نەوشیروانی ناسیبێت دەزانێت، كە ئەو بەسروشتی خۆی گوێگرێكی باش بوو، بەئارامی گوێی دەگرت، لەهەمانكاتیشدا حسابی بۆ بچوكترین دەربرین دەكرد، بۆ كۆتا جاریش هەستم كرد كە كاك نەوشیروان و مام جەلال لەخۆم باشتر لە پەیامەكانی یەكتر تێدەگەن و دەمزانی ویستێكی زۆر دروست بوە لەهەردولاوە بۆ نزیك بوونەوەی زیاتر. ئەمە جگە لەوەی دواتر زانیم لەپاڵ ئەو هەوڵەدا هەوڵی تریش لەئارادابووە بۆ نزیككردنەوە و لێكتێگەیشتنی نێوانیان، كە ئێرە شوێنی نییە باسی بكەین. هەر لەو ماوەیەدا بۆ چەند جارێك چاویان بەیەكتر كەوتبوو، لە 24/9/2012 وەك شاندنی گۆران سەردانی دەباشان كرا و بە رەسمی لە میدیاكانەوە بڵاوكرایەوە، دوا چاو پێكەونیش ئەو سەردانەی تاڵەبانی بوو بەچەند رۆژێك پێش نەخۆشكەوتنی سەردانی ماڵی كاك نەوشیروانی كردبوو. رۆژی 17/12/2012 هەواڵی نەخۆشكەوتنی مام جەلال لەمیدیاكانەوە بڵاوكرایەوە، من لەئۆفیسی رۆژنامەی هاوڵاتی لەگەڵ هاوكارەكانم سەرقاڵی ئیشكردن بووین، كەس زانیاری وردی لانەبوو كەچی رویداوە، هەندێك لایان وابوو وەفاتی كردوە، هەندێكی تریش گومانیان بۆشتی تر دەچوو، ئێمە وەك هاوڵاتی تەنها هەواڵی نەخۆشكەوتنەكەیمان بڵاوكردوە، پاش چەند دەقیقەیەك لەبڵاوكردنەوەی هەواڵەكە، كاك نەوشیروان تەلەفۆنی كردو پرسیاری ئەوەی كرد، چیت دەبارەی تەندروستی مام جەلال لەلایە. دوای قسەكردن وتم ئەگەر بە گوێی من ئەكەی تەلەفۆنێك لەگەڵ هێرۆخان بكە، دیاربوو پێشنیارەكەی قبوڵ بوو، بەڵام هیچی نەوت، پاش نیوسەعات تەلەفۆنی كردەوە، وتی تەلەفۆنم لەگەڵ كرد و پێشموتون چی بەمن ئەكرێت بیكەم، دواتر وتی دیارە باری تەندروستی جێگیر نییەو رەنگە بیبەنە دەرەوەی وڵات. چەند هەفتەیەك بەسەر نەخۆشكەوتنی مام جەلال تێپەریبوو، ئومێدی چاكبونەوەی خێرا و گەرانەوەی نەبوو، هەواڵەكان تەنها ئەوەبوون گەیەنراوەتە ئەڵمانیاو دكتۆرەكان دەڵێن هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەیە لەمردن رزگاری بكەن. لەنێوان یەكیتی و گۆرانیش نزیككەوتنەوەو رێككەوتن پەكیان كەوتبوو، چونكە پێشتر بە ئامادەیی هەردوكیان هەندێك گفتوگۆ لەسەر رێككەوتنەكە هەبوو هیچ كەس لە گۆران و یەكێتی ئاگاداری وردەكارییەكانی نەبوون. لەو سەروبەندەدا بەكارێك چووم بۆلای كاك نەوشیروان ئەو لەژوورەكەی خۆی بەپێوە وەستابوو، چەند كەسێكی تری لابوو، هێشتا بەپێوە بوو هەواڵی دەنگوباسی لێپرسیم، پاشان خۆی باسی تەندروستی مام جەلالی كردو بەتاسەوە وتی"ئەم جارە مام جەلال لەهەموومان رۆیی، چونكە ئەو رێككەوتنەكەی بەراست بوو، پرۆژەكەی ئێمەی بە گرنگ دەزانی و بەڵینی دابوو بیخاتە سەر سككە" بۆیەكەم جاربوو لەدوای ئەو هەموو یەكتر بینینە كاك نەوشیروان ئاوا ببینم كە بروای بەوەهێنابێت، مام جەلال بەراستیەتی بۆ رێككەوتن، بۆیە هەستم بەوەكرد بەنەخۆشكەوتنی مام جەلال كاك نەوشیروانیش بێئوێد بوو لەسەر كەوتنی رێككەوتن، بۆیە بە قوڵی وتی "مام جەلال لەئێمە رۆیی".

■  چیا عەباس دەمێکە کەسانێک بە گومانەوە دەرواننە پرۆسەکانی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان، گومانێک رەنگدانەوەی خەستی لە سەر کۆی گشتی پرۆسەی سیاسی و حوکمرانی هەبوە. کاک نەوشیروان بە چەند مانگێک پێش ماڵئاوایی لە کۆبونەوەیەک لە لەندەن رایگەیاند ژیانی پەرلەمانی لە هەرێم کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە، مەخابن دەسەڵاتدارانی گۆڕان دوای وەفاتی ئەو بۆچونەیان بە هەند وەرنەگرت و بەدوای ئەڵتەرنەتیڤێکی کاریگەردا نەگەران، پێیان وابو لە واحەیەکی دیموکراسی نێو بیابانی وشک و کەمەرشکێنەری ناوچەکە تینویەتی خەڵک دەشکێنن.   لە دوای یەکەم هەڵبژاردنی ساڵی ١٩٩٢ زەبری چەک ئاراستەی دەرئەنجامەکانی کرد، دو هێزی دەسەڵاتداریش ئاراستەکەیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان بە پرەنسیپی فیفتی بە فیفتی تەوزیف کرد. هەرچەندە تاکە سودی گەورەی ئەو پرەنسیپە رێگری بو لە سەرهەڵدانی شەری ناوخۆ لەو ساتانەدا، بەڵام سەرەتایەکی زۆر قێزەوەن و بەدناو بو بۆ یەکەم ئەزمونی دیموکراسی لە هەرێمێکی شەکەت و ماڵوێران لە ئاکامی سیاسەتەکانی رژێمی سەدام. خەڵکی کوردستان بەپەرۆشی و ئومێدێکی زۆرەوە پێشوازییان لە یەکەم هەڵبژاردن کرد، تەنانەت روداوەکە بوە باسێکی گرنگی ئاژانسەکانی دنیا و مایەی بەرزنرخاندنی کورد لە پرۆسەکەدا. لە گەڵ بەرپاکردنی شەری ناوخۆ پەرڵەمان و پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن کرانە قوربانی فیشەک و مشتێک دۆلار، خاک و حوکمرانی و رەنگ و سیما نەتەوەییەکان و زمان و سەروەری هەرێم نێوان دو لایەنی شەرکەر دابەش کران، دابەشبونەکە مۆدێلی دیموکراسی کوردیشی گرتەوە، هەر یەک لە دو تەرەفەکە بە جیا هاواری دیموکراسی لە زۆنی خۆی دەکرد و تەرەفی موقابیلی بە دکتاتۆر و بکوژ و جۆرەها ناو ناتۆرە وەسف دەکرد. دیموکراسیەک لە هەمو شتێک دەچو تەنها دیموکراسی نەبێت، چونکە لە گەڵ هەر هاوارێکدا فیشەکێک دەنگێکی رەسەنی کوردی کپ دەکرد. لە دوا مەتافدا بە زەبری ئەمریکا و بە ئامادەبونی وەزیری دەرەوەی، کۆڵن پاوڵ، یەکەم دانیشتنی یەکگرتوی پەرڵەمانی کوردستان پاش زیاتر لە چوار ساڵ لە سەباتی  " اهل الکهف" سازکرا. هێدی هێدی دوای روخاندنی رژێمی سەدام دو تەرەفی دیموکراتخواز بە ئەحکامی رێکەوتنی ستراتیژی کەوتنە گیانی پرۆسەی دیموکراسی و ئەو نوزەیەشی تێیدا مابو کپ کرا. وێرای چەند خاڵێکی سودبەخشی رێکەوتنەکە، بەڵام رێکەوتنەکە زەمینەی دەستەمۆکردنی دەنگدەر بو، ، گورزێکی قورس بو لە پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن درا. لێرە بەدواوە کاتێک هاتنە سەر دابەشکردنی پشکی حزبایەتی لە پۆست و ئیمتیازات و دەسکەوت لە هەرێم و بەغدا ئیتر پرۆسەی دەنگدان بۆ ئەو دو هێزە بوە پێوەری سەرەکی بۆ بەدەستهێنانی وەلا و گوێرایەڵی بۆ حزبەکانیان تا هەر لایەنێک هیزی خۆی بۆ بەرامبەرەکەی بسەلمێنێت، بۆیە هیچ رکابەری و ململانێەکیان لە هەڵبژاردنەکاندا لە سەر بەرنامە و کارنامەی حوکمرانی و سیاسی نەبوە، بێ یەک دو دوای هەڵبژاردنەکان غەنیمەی دیموکراسیان لە نێوانیان بەپێی قەوارەی وەلا دابەش کردوە. کرینی وەلا، ساختەکاری، فروفێلکردن و پشتگیری ئیقلیمی بونە ئامرازە گرنگەکانی هەڵبژاردنەکان. بێگومان خەڵک لە هەستی بەرپرسیاریەتی نەتەوەیی و نیشتمانیەوە و رێزگرتن لە خەبات و قوربانی ئەو دو هێزە لە مێژودا درێغیان لە ئەرکەکانی خۆیان نەکردوە.  دروستبونی گۆڕان و هێز و کاریزمای کاک نەوشیروان دەسەڵاتی ئەو دو هێزەی راچڵەکاند، پەرلەمان ژیانی بەبەردا کرایەوە و بۆ یەکەمجار لە مێژوی کوردایەتیدا هێزێکی گەورەی کورد بەرێگەی پەرلەمان و سیاسیەوە بوە ئۆپزسیۆنی دەسەڵاتێکی حوکمرانی کوردی. لێرەوە هیوای خەڵک بە ژیانی پەرلەمانی و پرۆسەی بە دیموکراتیزەکردن گەشایەوە.  هەر زۆر زو لە سەر دەستی کۆمەڵێک سیاسەتمەداری نابەرپرس پرۆژەی هەموارکردنەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم زیندە بەچاڵ کرا، دەبوا سەرکەوتن یاخود شکستی ئەو پرۆژەیە بە شێوازە دیموکراسیەکە بوایە، بەڵام پارتیش نابەرپرسانە و دور لە هەمو رەفتارێکی دیموکراسی ژیانی پەرڵەمانی ئیفلیج کرد. نەدەبوا پارتی سڵی لەو پرۆسەیە بکردایە چونکە شکۆداری و ناو و ناوبانگی بنەماڵەی بارزانی و پارتی لەم سەردەمەدا پەیوەستن بە دو چەمکەوە، یەکێکان مێژوە و دەومیشیان شێوازی مامەڵەکردنیانە لە گەڵ شەپۆلی هەڵچوی دیموکراسی لە ناوچەکە.       دوا هەڵبژاردنەکان بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پەرلەمانی کوردستان بێبەری نەبون لە ساختەکاری و فروفێڵ و دەست تێوەردانی دەرەکی بەرفراوان و هەمە چەشن. گۆڕان باجی گەورەی ئەو رەوشەی داوە، لێرەدا دەسەڵاتدارانی گۆڕان بێبەری ناکەم لە پشکیان لە پاشەکشەکانی گۆڕان، ئەمەیان کارێکی رێکخراوەیی ناو گۆڕانە و بێگومان گۆرانخوازان یەکلایی دەکەنەوە، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەگەر هەقی رەوای دزراوی دەنگدەرانی گۆڕان نەگەرێنرێتەوە بۆ خاوەنەکەی، دەبێت گۆڕان بوێرانە رەتی ئەنجامەکانی دوا هەڵبژاردن بکات و لەو جۆرە پرۆسە سیاسیەی لە هەرێم دەگوزەرێت بکشێتەوە، بەرەو ئاراستەی بزوتنەوەیەکی میللی هەنگاو بنێت تا دەستی زۆر کراوە بێت بۆ کارکردن بۆ ئامانجەکانی، بێگومانیش تەنیا هێز نابێت ئەوە بکات، بەم کارەش ساختەکاران دوچاری دابران و گەمارۆدان دەبنەوە.  ناشێت بە ساختە و فروفێڵ دەنگی خەڵکی بدزرێت، سەبریش سنوری هەیە و مافی دەنگدەرانە کاتێک رێکارە یاساییەکان مافەکانیان نەپارێزن پەنا بۆ یاخیبون وشێوازی تر بەرن بۆ بەرگریکردن لە خۆیان کە مافێکی رەوای هەر مرۆڤێکە. لە مێژە وتراوە هەق نابەخشرێت بەڵکو دەبێت بە بازوی خۆت بەدەستی بهێنیت.  هەر بەرپرس و باڵادەستێکی گۆڕان خۆی لەم بەرپرسیاریەتیە بە هەر هۆکارێک بێت بدزێتەوە بێگومان زو یا درەنگ روبەروی تورەیی و هەڵچونی گۆرانخوازان دەبێت و مێژوی خۆشی لە ناو بزوتنەوەکە بە گەشاوەیی بەجێ ناهێلێت. نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ١ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٨       

 ■  بڕوا بەرزنجی لە نەخۆشکەوتنی مام جەلالەوە، ئیتر دەوری پاڤێڵ تاڵەبانی ڕۆژ بە ڕۆژ دەردەکەوێت لە بڕیاردانی ناو یەکێتیدا. بەڵام لە گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەکێتی و کاندیداکردنی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار، لە ھەمویشی گرنگتر سەرکەوتنی کاندیدەکەی تاڵەبانی کوڕ لەبەرامبەر کاندیدەکەی بارزانی. بەم درامای ململانێی پۆستی سەرۆک کۆمار، سەلماندی بۆ ناوخۆی حزبەکەیی و دەرەوەیی حزبەکەی کە ئیتر پیاوی بڕیارە قورسەکان دەبێت. لەدوای ٣١ ی ئاب و وەستانی شەڕی ناوخۆوە ، یەکەم جارە یەکێتی بەڕاستی و تاکۆتایی ململانێی بارزانی بکات ودەرئەنجام شکستی بارزانی بێت. کە پێناچێت ئەم ململانێ نوێیە لێرەدا بوەستێت، بارزانی بە تەمەنێکی لە سەرو حەفتا ساڵییەوە جارێکیتر دەکەوێتە ململانێ لەگەڵ تاڵەبانییەکی گەنج. تاڵەبانی کوڕ، تا ئێستا وەک کەسێکی سەربازی و هەواڵگری ناسراوە. کە یەکەم دەرکەوتنیشی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠٠٣ و لێدانی ئەنسار ئیسلام لە ھەورامان و دروستکردنی دژەتیرۆر. وەک کادرێکی باڵای یەکێتی و نزیک لە ماڵی مام جەلال پێی وتم"مام جەلال دوری خستەوە چونکە پێیوابوو توند و عینادە".   بۆ لەمەودوا هەنگاوەکانی بە ئاڕاستەی ترۆپکی دەسەڵاتی سیاسییە لەناو یەکێتی و زۆنی سەوزیشدا. لەماوەی ڕابردودا هەنگاو بە هەنگاو کاری لەسەر ئەم ستراتیژەی کردوە. لە نەخۆشکەوتنی مام جەلالدا، یەکێتی بە دەیان باڵی تێدا بوو. کە ڕایان وابوو ئەوان دەتوانن یەکێتی بەڕێوە ببەن. ناوەندی بڕیار لە لایەن بەرھەم ساڵح و کۆسرەت ڕەسوڵەوە دیارترینیان بوو.   بەڵام ھەنگاوەکانی ئەم کارەکتەرە نوێیە، ڕێاگانی باڵ باڵێنی کورت کردەوە بۆ یەک ڕێگا کە دەباشانە.  گەڕانەوەو کاندیداکردنی بەرهەم ساڵح، گفتوگۆی ئەم ماوەیە نییە، کادرە باڵاکەی یەکێتی پێی وتم"لە دانیشتنێکی تایبەتدا لە دەباشان، لە ساتەوەختی هەڵمەتی هەڵبژاردنی پێشو بۆ پەڕلەمانی عێراق، لەبارەی د.بەرهەم و حزبەکەی، پاڤێڵ تاڵەبانی پێی وتین: نامەوێت کەس هێرش بکاتە سەر کاک بەرهەم و دژایەتی بکرێت. کاک بەرھەم برای ئێمەیەو کوڕی ماڵەکەیە" ئێستا، بەرهەم ساڵح کە بەدەر لە حزبەکەی و دوو کورسی پەڕلەمانی عێراق کەدەچنە پاڵ یەکێتی، کۆتایی بە ململانێ و جیابونەوەیش  لەناو یەکێتی ھێنا، کە لە دروستبونیەوە ئەم حزبە پێوەی دەتلێتەوە. چیترکوتلە دروستکردن و بیرکردنەوە لە جیابونەوە ڕێگایەک لە ڕێگا سەرکەوتوەکان نابێت. بەرھەم ساڵح، خۆی و ئایندەی سیاسی لە بەغدادەو پێناچێت چیتر بەڕێوەبردنی یەکێتی، لە خەیاڵدانی ئەودا مابێت. ھاوکات قوباد تاڵەبانی ، کوڕی بچوکی تاڵەبانی کە پێشتر و لە سەردەمی مام جەلالدا  چاوەکان لەسەر ئەو بون،  وەک کەسێکی دیپلۆماسی، بەڵام وادەردەکەوێت، ڕوی حکومداری ماڵی تاڵەبانی و یەکێتی بێت لە ھەولێر. وێنەکە وا پیشاندەدات، ئەوەی لەسەر کورسی دەباشان دادەنیشێت، پاڤێڵ تاڵەبانییەو بڕیارەکانی زۆنی سەوزیش  لەوێدەدرێت.  بەتایبەتی، کاتێک یەکێتی لە دوو ھەڵبژاردن پێشودا پێش بزوتنەوەی گۆڕان کەوت.  ھەروەک لە غیابی نەوشیروان مستەفا و بۆ لەمەودوایش غیابی  ھێرۆ ئیبرایم ئەحمەدی دایکی  ، بەھۆی باری تەندروستی،  کە ئەم  قسەیە بۆ کۆسرەت ڕەسوڵیش ڕاستە. واتە لە بەرامبەر بارزانیدا ، بڕیار و ئیرادەیەکیتر ھەیە، کە تاڵەبانی نوێیە.  ھەرچەندە تا ئێستا بارزانی و پارتی نایانەوێت دان بەم ڕاستییەدابنێن،  کە پێدەچێت درامای ڕوداوەکانی دوو ساڵی  ڕابردو توشی شۆکی کردبن. بەڵام یەکێک لە ڕەخنەکانی بارزانی و پارتی ، لە  دوای نەخۆشکەوتنی مام جەلالەوە ئەوەبوە،  کە نازانن  بڕیاری زۆنی سەوز لەکێ وەربگرن، بۆ لەمەودوا وەڵامی ئەو پرسیارە ڕونە. ئیتر لێرەوە  ئێمە لە سەردەمی ململانێی  نەوەی دوھەمی جەلالییەکان و نەوەی سێھەمی  مەلاییەکان دەژین. "بەخێر بێن بۆ سەردەمی پاڤێڵ تاڵەبانی".

  ■ توانا عوسمان  كاك مه‌سعود بارزانی كه‌ كاندیدی شه‌خسی خۆی “د.فوئاد“ بۆ سه‌رۆكایه‌تی كۆمار پێشكه‌شكرد و ڤیتۆیه‌كی رانه‌گه‌یه‌نراویشی له‌سه‌ر د.به‌رهه‌م دانا، شتێكی وایكرد كه‌ له‌كۆتایی گه‌مه‌كه‌دا وه‌ك سه‌رنه‌كه‌وتوو ده‌ربكه‌وێت “ئه‌كرا كاك نێچیرڤان بكاته‌ ئه‌دره‌س و په‌له‌ له‌به‌یاننامه‌ شه‌خسیه‌كان نه‌كات به‌ناوی خۆیه‌وه‌یه‌ و هه‌روه‌ها رێگه‌ش له‌وه‌ بگرێت د.فوئاد زوو زوو بڵێت من كاندیدی به‌رزانیم و وایبكردایه‌ پارتی ببێته‌ ناونیشانی ئۆپراسینۆنه‌كه‌ نه‌ك جه‌نابیان”. بۆیه‌ له‌ئێستادا بارزانی ناچاره‌ كرده‌وه‌‌یه‌ك یان هه‌ڵوێستێكی روونی وا بنوێنێت ‌شوێنی ئه‌و كه‌لێنه‌ پڕبكاته‌وه‌ كه‌خستیه‌ ناو چاوه‌ڕوانی خۆی و لایه‌نگرانی و كایه‌ی سیاسیه‌وه‌ به‌گشتی. بارزانی دوو ڕێگه‌ی له‌به‌رده‌مدایه‌ بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ یه‌كێتی، رێگه‌ی یه‌كه‌م دۆزینه‌وه‌ی هاوبه‌شێكی سیاسی تر‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی هه‌رێم، رێگه‌ی دووه‌میش مامه‌ڵه‌كردنه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كێتی له‌سه‌ر بنه‌مای كورسی وه‌ك برا بچوكێك. له‌راستیدا گرتنه‌به‌ری رێگه‌ی یه‌كه‌م له‌ئێستادا زۆر قورسه‌ ئه‌گه‌ر ئاسته‌میش نه‌بێت‌، چونكه‌ تێپه‌ڕاندنی یه‌كێتی و دروستكردنی حكومه‌تێك بێ یه‌كێتی سه‌ركه‌وتوو نابێت له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌: 1. هه‌رێمی كوردستان له‌دوو قه‌ڵه‌مڕه‌وییه‌ی جوگرافی سه‌ربازی و ئابوریی پێكهاتوه‌‌، قه‌ڵه‌مره‌وی پارتی كه‌ بادینان و به‌شی زۆری هه‌ولێره‌و ‌خاوه‌نی سه‌رچاوه‌ی دارایی و په‌یوه‌ندی هه‌رێمی و هێزی چه‌كداری و ده‌روازه‌ی سنوریی خۆیه‌تی، قه‌ڵه‌مره‌ویی یه‌كێتیش كه‌سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌و گه‌رمیانه‌ ئه‌ویش دارایی و ده‌روازه‌و چه‌كدار و په‌یوه‌ندی خۆی هه‌یه‌، له‌ هه‌رێمی كوردستاندا حكومه‌تێكی هه‌رێمی یه‌كگرتوو دروست نابێت به‌بێ ئه‌وه‌ی دوو هێزی چه‌كدار و ئابووری له‌ هه‌ردوو قه‌ڵه‌مره‌وه‌كه‌ به‌شداری له‌دروستكردندا نه‌كه‌ن، هه‌ر هه‌وڵێكی له‌و جۆره‌ش بدرێت سه‌رده‌كێشێت بۆ دوو ئیداره‌یی و دواتریش ره‌نگه‌ بگاته‌ شه‌ری ناوخۆ كه‌پێم وابێت له‌م قۆناغه‌دا ئه‌گه‌رێكی زۆر دوور بێت. 2. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانی ئێستا كه‌ بێ زه‌عیمێكی وه‌ك كاك نه‌وشیروانه‌ و كه‌ له‌بری ٢٥ كورسی ١٣ كورسی هێناوه و هێزێكی بێ چه‌ك و بێ ئابورییشه‌‌‌، ناتوانێت وه‌ك هاوبه‌شێك به‌ته‌نها نوێنه‌رایه‌تی قه‌ڵه‌مره‌ی سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌و گه‌رمیان بكات به‌رامبه‌ر به‌ پارتی له‌حكومه‌تی یه‌كگرتووی هه‌رێمی كوردستاندا. 3. ئێران كه‌پشتیوانی یه‌كێتیه‌ و به‌شداره‌ له‌هێشتنه‌وه‌ی پێگه‌ی یه‌كێتی به‌به‌هێزی له‌هاوكێشه‌ی عێراق و هه‌رێمدا، بوار نادات هاوپه‌یمانه‌كه‌ی "كه‌ قوڵایی ستراتیجی و سنوری ئه‌منی و جوگرافی هاوبه‌شیان پێكه‌وه‌یه" په‌راوێزبخرێ. رێگه‌ی دووه‌م رێگه‌یه‌كی كراوه‌یه‌ له‌به‌رده‌م بارزانیدا ئه‌ویش مامه‌ڵه‌كردنه‌‌ له‌گه‌ڵ یه‌كێتی وه‌ك خاوه‌نی نیوه‌ی كورسیه‌كانی پارتی له‌په‌رله‌ماندا، واته‌ سه‌وداكردنه‌ له‌گه‌ڵ یه‌كێتی وه‌ك خاوه‌نپشك به‌پێی ده‌نگه‌كانی نه‌ك هاوبه‌شێكی یه‌كسان "كه‌ تاراده‌یه‌ك" له‌ساڵانی پێشوودا كردویه‌تی. ئه‌م مامه‌ڵه‌ كردنه‌ش هه‌م بۆ پارتی و هه‌م بۆ یه‌كێتی بێ سه‌ریه‌شه‌ و گرژی و مانۆڕ نابێت، چونكه‌ قۆناغێك له‌گه‌ڵ خۆی ده‌هێنێت له‌یاریكردنی پارتی له‌ناكۆكیه‌ موزمینه‌كانی یه‌كێتی و موجامه‌له‌كردنی هێزه‌كانی تری قه‌ڵه‌مره‌وی سلێمانی و ئیسلامیه‌كان، ئه‌مه‌ش دۆخێكی تازه‌ دروست ده‌كات له‌ململانێ و ناكۆكی له‌هه‌رێمی كوردستاندا، كه‌ پێشبینی كردنی ده‌رئه‌نجامه‌كانی له‌ئێستادا ئاسان نیه‌. رێگه‌ی سێهه‌م كه‌ له‌ئه‌سڵدا له‌ئارادا نیه‌‌، من وه‌ك خه‌ونی خۆم پێشكه‌شی بارزانی ده‌كه‌م،:رێگای سێهه‌م خۆ به‌هێزكردنه‌ به‌چاكسازی و چه‌سپاندنی دادپه‌روه‌ری و سه‌روه‌ركردنی یاسا، ڕێگا راسته‌كه‌ شه‌ڕی نمونه‌ و پیشاندانی ئیراده‌ی باشكردنی وه‌زعی كوردستانه‌ و هیچی تر.

■  د. ئیسماعیل نامیق بەپەلەپەل وبێ ئاگادارى جڤاتى نیشتمانى بڕۆیت بۆ بەغداد ولەدانیشتنى هەڵبژاردنى سەرۆک کۆماردا سوێندى یاسایى بخۆیت تا بەشدارى دەنگدانەکە بکەیت، پاشان بڵیى دەنگم بەسپیدا ئاخر ئەمە ماناى چیە؟ کەس هەیە ئەو رێگە دورە ببڕێ و ماندوێتى توشى خۆى بکات بۆ ئەوەى دەنگ بەکەس نەدات؟ دەستتان خۆش بێت چون بۆ بەغداد، پیرۆزبایتان لێدەکەم چونکە ئەوە مافى خۆتانە لەهەمان کاتدا ئەرکیشە لەسەرتان نوێنەرایەتى دەنگدەرەکانتان بکەن، بڕیارى بەڕێز رێکخەرى گشتى وخانەى راپەڕاندن چی بو ئەوەتان جێبەجێ کردبا بەبێ هیچ شەرم وسڵەمینەوەیەک، بەئاشکراش بۆ خەڵکى کوردستانتان رابگەیاندایە، چونکە ئێمەش حیزبى سیاسین مافى خۆمانە لەروانگەى بەرژەوەندى خەڵکى کوردستان و ویستى دەنگدەرەکانمانەوە رێکەوتنى سیاسى ئاشکرا لەگەڵ هەمو پارتێکى سیاسیدا بکەین، یاخود کاندیدێکمان لاپەسەند بێت و یەکێکى ترمان لا پەسەند نەبێت، وە مافى خۆمانە وەکو هەر پارتێکى سیاسى تر تێڕوانینى سەربەخۆى خۆمان هەبێت، تێڕوانین وبڕیارى ئێمە هەرچیەک بێت وهەرچۆنێک بێت ئازایەتیە وعەیبە نیە، بەڵام بەخوا پاش ئەو رۆشتنە پەلەیەى دوێنێ بۆ بەغداد، دەنگدان بەسپى هیچ حیکمەتێکى سیاسى لەپشتەوە نیە وهەڵوێستێکى لاوازەو جێگەى قەناعەتى دەنگدەرەکانمان نیە.

دانا سۆفی برایم  له هەڵبژاردنى خولى پێنجەمى (٥) پەرلەمانى هەرێمى كوردستاندا رێژەى بەژادارى كردنى هاولاتيانى هەرێمى كوردستان- عيراق بەرێژەێكى زۆر بەرچاو كەمى كرد، سەرەراى شاردنەوەى ئەنجامه هەقيقيەكان. له هەرێمى كوردستان و بەتايبەتيش له پارێزگاى سلێمانى و هەڵەبجه و ئيدارەكانى راپەرين و گەرميان رێژەى بەژدارى ئێجگار كەم بوو، لەچاو کەمی رێژەی دەنگدەران ناوچەکانی تر، ئەمەش دەگەرێتەوه بۆ پەراوێز خستنى ئەم ناوچانه و ناونانى ناتۆرەى خراپ و جێهشتنى ئەم ناوچانه لەلايانى دانيشتيوانيەوه ئەمەش دەبێت هەڵويستەى لەسەر بكرێت له لايان سەركرده و پياوه ماوه باشەكانى ئەم هەرێمه و ئەم ناوچەيەش. یەکێکی تریش لە هۆکارەکان خزمەت نەكردنى حكومەت و بەدەم نەهاتنى لايەنى دەسەڵاتدار بۆ كێشه و گيروگرفتانەی هاولڵتيان وەك پێويست. رێژەى بەژدارى لەم زۆنانه بەگشتى له ٪؜ ٤٥ تێپەڕى نەكرد ئەمەش خوودى کۆميسيۆن راى گەياند تا كاژێر ۱۲ نیوەڕۆ لە ٪9.44 وە لە کاتژێر ٤:٣٠ خوولەكى دواى نيوەرۆ رێژەى بەژدارى ٪؜٤١ بووه، بەڵام دوايى هەموو ناوچەكان و بچڕانى پەيوەندى كۆميسيۆنى ناوەند و لقى سلێمانى كۆميسيۆن له پڕا له كاژێر ٩:٣٠ خوولەکی شەو راگەيندرا رێژەى بەژدارى كردنى خەڵكى زۆنى سلێمانى و دەورووبەرى بوو به له ٪؜٥٤! ئەمەش سەرسوڕمانى لاى خەڵكى و چاودێران و خودى كۆمسيارانيش دروست كردووه. پرسيارەكه ئەوه هێزه بەژدارەكانى خوولى پێنجەمى (٥) پەرلەمانى هەرێمى كوردستان تا چەند بەرگەى ئەم شةقامه نارازييه بێزار و ماندووه دەگرن و كێش دەبێت به خاوەنى؟!

شاناز ئیبراهیم ئه‌حمه‌د بێ گومان كاندید كردن و خۆ كاندید كردن كارێكی ڕه‌وایه‌ و ئاسایی و مافی هه‌موو تاك و حزب و لایه‌نێكه‌ بۆ هه‌ر پۆست و پله‌ و شوێن و كارێك …  به‌ڵام به‌راستی ناڕه‌وا و نائاساییه‌ كه‌‌ پۆستی سه‌رۆك كۆماری وڵاتێكی فره‌نه‌ته‌وه‌ی خێر له‌خۆ نه‌دیوی وه‌ك عیراق بكرێته‌ بابه‌تێك كه‌ ببێته‌ هۆی زیاتر لێكترازان.. مام ساڵه‌های ساڵ خه‌‌باتی كرد له‌ پێناو یه‌كریزی ناو ماڵی كورد و ئاشته‌وایی و پێكه‌وه‌ ژیان و ئارامی و لێك نزیك كردنه‌وه‌ی گشت حزب و لایه‌ن و نه‌ته‌وه‌ و مه‌زهه‌ب و ئاین و چین و توێژه‌كانی عیراق و باجێكی زۆریشی بۆ دا …… به‌ڵام داخه‌كه‌م له‌ كاتێكدا كه‌ ته‌نیا ساڵێك به‌سه‌ر دووا ماڵئاوایی ئه‌و سه‌ركرده‌ مه‌زنه‌ماندا تێ ده‌په‌رێت وا به‌ به‌ر چاوی خۆمانه‌وه‌ ده‌بینین كه چۆن ناته‌بایی و بێ سه‌روبه‌ری و به‌رژه‌وه‌ندی و هه‌لپه‌رستی و سیاسه‌تی ناحه‌كیمانه‌ی سیاسه‌تمه‌دار و حزب و لایه‌نه‌ كوردیه‌كان نه‌ك هه‌ر گڕیان به‌ر‌ داوه‌ته‌ ناو ماڵی خۆمان به‌ڵكو ناو ماڵی هه‌موو حزب و لایه‌ن و قه‌واره‌ و نه‌ته‌وه‌ و مه‌زهه‌ب و ئاین و زۆرینه‌ و كه‌مینه‌كانیانی عیراقیشیان به‌ خۆیانه‌وه‌ سوتاندوه‌… لێتان ناشارمه‌وه‌ زۆر ده‌ترسم له‌وه‌ی كه‌ یه‌كێتی هه‌مدیس باجی بریاری كۆمه‌ڵێك بێ ئه‌زمونی حزبی و سیاسی و سه‌ركرده‌ هه‌زار پێیه‌كانی ناو یه‌كێتی بدات .. زۆر ده‌ترسم له‌وه‌ی كه‌ به‌ كاندید كردنی كه‌سێكی نه‌شیاو ئه‌و پۆسته‌ له‌ده‌ست یه‌كێتی ده‌ربهێنرێت و له‌ به‌غداش یه‌كێتی بكه‌نه‌‌ حزبێكی وه‌لا نراو وه‌ك چۆن له‌ ماوه‌ی شه‌ش ساڵی ڕابوردودا له‌ هه‌رێم كردیان….!!!  هاورێیان، هه‌ڤاڵان، یه‌كێتیه‌ دڵسۆزه‌كان… ناكرێت یه‌كێتیكی خاوه‌ن هه‌زاران شه‌هیدو سه‌ركرده‌یه‌كی وه‌ك مام باجی كاندید كردنی كه‌سێك بدات كه‌ له‌و ساته‌ وه‌ختانه‌ی هه‌موو عیراق خڕۆشا بوو و خه‌ڵكی له‌ به‌سره‌وه‌ تاوه‌كو زاخۆ نزایان بۆ مام ده‌كرد كه‌ به‌ سه‌لامه‌تی هه‌ڵسێته‌وه‌ ئه‌و زه‌لامه‌ داوای پۆسته‌كه‌ی مامی كردبێت و حكومه‌تی ئه‌و كاتی عیراق پێی ڕاگه‌یاندبێت كه‌ { راسته‌ مام له‌ (كۆما)دایه‌ به‌ڵام هێشتا هه‌ر هه‌ناسه‌ ده‌كێشێت.. ئێمه‌ ناتوانین ئه‌و بێ وه‌فاییه‌ی به‌رامبه‌ر بكه‌ین…. و مام هه‌ر ‌سه‌رۆك كۆماری وڵاته‌كه‌مان ده‌مێنێته‌وه‌ }….  له‌وانه‌یه‌ هه‌ندێك له‌و جۆره‌ كه‌سانه‌ خۆش بن به‌ڵام ئایا هه‌مووان له‌و دكتوره‌ سپڵه‌یه‌مان خۆش ده‌بن؟ ئایا ناهه‌قیانه‌ بپرسن كه‌سێك كه‌ له‌ پێناو كورسیه‌كدا سه‌ره‌تا حزبه‌كه‌ی خۆی (یه‌كێتی) و پاشان حزبه‌ ساواكه‌ی و هاودیدانی فرۆشتبێت ئه‌ڕی ئه‌بێ چ خێرێكی بۆ عیراقی نه‌گبه‌ت هه‌بێت ؟؟ كه‌سێك كه‌ بوبێته‌ هۆی تێكدانی نه‌ك هه‌ر ناو ماڵی كورد به‌ڵكو ناو ماڵی یه‌كێتی و ده‌باشانیش چۆن ده‌توانێت ببێته‌ هۆی یه‌كگرتنه‌وه‌ی ماڵی عیراقێكی فره‌ نه‌ته‌وه‌ و فره‌ ئاین و مه‌زهه‌ب و‌ حزب و لایه‌ن..؟؟؟ كه‌سێك كه‌ سومبولی نائارامی و تێكدانی یه‌كریزی و ته‌بایی و ئاشتی بووبێت له‌ ناو یه‌كێتی و هه‌رێمدا چۆن ده‌توانێت ببێته‌ سومبولی پاراستنی یه‌كریزی و ته‌بایی و پێكه‌وه‌ ژیان و ئاشتی له‌ عیراقێكی هه‌زارو یه‌ك ریزدا…؟؟ ده‌ڵێم ئایا ئه‌گه‌ر سوور بوون له‌سه‌ر ئه‌و كاندیده‌ بووه‌ هۆی شكانی یه‌كێتی له‌ به‌غدا ئاخۆ ئه‌و كۆتره‌ سپیانه‌ی به‌غدا له‌ڕوویان دێت جارێكیتر باسی پاراستنی یه‌كێتی وه‌ك بیلبیله‌ی چاویان بكه‌ن؟؟ ئه‌گه‌ریش كاندیده‌كه‌یان پێ كرایه‌ سه‌رۆك ئایا ده‌توانن یه‌كریزی بگه‌ڕێننه‌وه‌ ناو ماڵه‌ گه‌وره‌كه و كوردستان كه‌ ئه‌ركێكی پیرۆزی مامی گه‌وره‌مان بووه‌؟؟؟  

عەزیز ڕەئووف 1 هەڵبژاردن لە کوردستان هیچ بەهایەکی نەماوە و هیچ ڕۆڵێک بۆ باشترکردنی ژیانی خەڵک و دەسکاریکردنی گەندەڵی نابینێت و مادام چەکدارێک دەتوانێ دەرگاکەی دابخات ئەوا قسەکردن لە گۆڕانکاری لەڕێی پارلەمانەوە تەنها ئەوانە باوەڕی پێ دەکەن کە بە عەقڵی دەسەڵات بیر دەکەنەوە. خۆکاندیدکردن و کەمپەینی هەڵبژاردن لای زۆرێک لە خەڵکی کوردستان گاڵتەجاڕیەکی گەورە بوو، ئەستەم بوو قەناعەت بە خەڵک بکرێت کە ئەم کاندیدانە بتوانن نوێنەری ڕاستەقینەی خەڵک بن. لەدوای داخستنی پارلەمان و هیچنەکردنی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن خەڵک بڕوای بە هەڵبژاردن تەواو لاواز ببوو. 2 زیاتر لە نیوەی خەڵکی کوردستان پشتیان کردە هەڵبژاردن و ڕوویان لە حزبەکان وەرگێڕا و بایکۆتیان کرد. کۆمەڵگەیەک نیوەی پشت بکاتە دەنگدان ئەوا خەلەلی گەورەی هەیە و برینی قوڵی هەیە و هێزەکان بە ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵاتەوە نەیتوانیوە قەناعەت بەم ڕێژەیە بکات کە بچنە سەر سندوقی دەنگدان. 3 سیاسەت لە کوردستان لەوە کەوتووە سیاسەت بێت و ئێستا تەنانەت حزبیش نەماوە و لە ناو سەرجەم هێزەکان تەنانەت مەکتەبی سیاسیەکانیشیان ڕۆڵیان نەماوە و ئەوەی هەیە چەند گەنجێکی نەوەی دووەمی پیاوانی شاخن لە ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات کە پەیوەندی بازرگانی و سیاسەتیان ئاوێتە کردووە و فەزای میدیایی و ئابووری و سیاسی و سەربازی دنیای ئێمەیان کۆنترۆڵ کردووە و هیچ دەرچەیەکیان بۆ باشترکردنی دنیای ئێمە نەهێشتۆتەوە. 4 هێزەکانی دەسەڵات لە ساڵی 1992 وەوە بە زیاد لە سیناریۆیەکەوە دەیانتوانی یاری بە سندوقەکان و تەنانەت نەتیجەی دەنگەکانیش بکەن و ئەو لە ماوەی ئەو بیست و شەش ساڵەدا توانیان لەسەر بای خۆیان بوەستن و کۆی جومگەکانی ئابووری و سەربازی لە هەرێم بخەنە ژێر دەستی خۆیان و کوردستان بکەنە کۆمپانیایەکی گەورە بۆ خۆیان و منداڵەکانیان. قورخکردنی بازاڕ و نەوت و سەرجەم داهاتەکانی کوردستان توانیان وەلائی زۆرێک خەڵک بۆخۆیان ڕاکێشن و لە وەها دۆخێکیشدا ئەوەی بەهای بۆ نەمایەوە دامەزراوەکان بوو لە سەرو هەموویانەوە پارلەمان.  5 کەمبوونەوەی دەنگەکانی گۆڕان چاوەڕوانکراو بوو. ئەوەندە بەس نەبوو بڵێی دەسەڵات خراپە و لە 2009 خەڵکی کوردستان بەرامبەر ئەم ئازایەتیە دەنگی پێدای بەڵام دوای نۆ ساڵ خەڵکی کوردستان دەزانن ئێوە دەتانەوێ بە هەمان عەقڵیەتی دەسەڵات دەسکاری دنیای ئێمە بکەن ئەوا ناچار پرۆسەی دەنگدان بایکۆت دەکەن. گۆڕان لە ئێستادا هیچ ڕێگەیەکی تری لەبەردەست نیە جگە لەداوای لێبوردن لە خەڵکی کوردستان و داننان بە هەڵەکانیان و ئیعترافکرن بەوەی کە نە توانیان خۆیان بگۆڕن نەک نەوەیەک لەگەڵ خۆیاندا بگۆڕن. 6 ئەگەر بەقسەی ئیسلامیەکانی کوردستان بێت لەسەدا نەوەد و پێنج ی خەڵکی کوردستان موسوڵمانن بەڵام ئەم هێزانە ناتوانن دەنگی پێویست بەدەست بێنن. دوای ئەم هەڵبژاردنە دەبێت کۆمەڵی ئیسلامی و یەکگرتوو و بزوتنەوەی ئیسلامی دەسبەرداری ئەم فۆرمە لە کاری سیاسی بن و تێکەڵکردنی دەعوا و سیاسەت هەڵەی کوشندەی ئەم هێزانە بوو کە لەم هەڵبژاردنەدا سەنگ و قورساییان دەرکەوت. هەرچەندە کۆمەڵی ئیسلامی لەڕووی سیاسیەوە ڕادیکاڵتر بوو، بەڵام خەڵکی کورستان ئێستاش سڵ لە سلوک و رەفتاری موجاهیدئاسای ئیسلامیەکان دەکەنەوە و ئەگەر دوای ئەم هەڵبژاردنە چاکسازی لەخۆیاندا نەکەن ئەو دەنگانەش بەدەست ناهێنن. 7 جوڵانەوەی نەوەی نوێ وەک بزوتنەوەیەکی تازە دەرکەوتوو لەڕووی هەڵوێستەوە لە سەرجەم پارتەکانی تری ئۆپۆزسیۆن ڕادیکاڵتر بوو. بەتایبەت جەرائەتی ئەم بزوتنەوەیە بۆ ڕەتکردنەوەی ڕیفراندۆم و شەفافی لە ڕا و بۆچونەکانیان سەرنجی زۆری گەنجانی بۆلای خۆی ڕاکێشابوو. هەرچەندە پارەی پشکەکانی چاڤی لاند و قەرزاری حکومەت و بێدەنگی دەسەڵات لەو قەرزانە و حەزی زیاد لەدەرکەوتنی سەرۆکی ئەم جوڵانەوەیە گومانی لای خەڵکی نەدەڕەواندەوە و بەشێک لە خەڵک بە بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە پێیان وابوو ئەم جوڵانەوەیە دروستکراوی دەسەڵاتە و ئۆپۆزسیۆنی ساختەیە و لێڵیەکی لای خەڵک دروست کردبوو، بەڵام هەموو ئەمانە نەیتوانی وا بکات ئەم هێزە نەبێتە هێزی چوارەم لەسەر ئاستی کوردستان.  7 ئێمە ئێستا لەسەر عەرزی ڕەقین. دەبوو بگاتە ئەم دۆخە. لەبەتاڵیدا هیچ ناکرێت و دەبوو بگەینە ئەم دۆخە و برینەکانی خۆمان ببینین. ئێستا دروست ئێمە لە سەر عەرزە ڕەقەکەین و ئەم هێزانە توانای ئەوەیان نیە دەسکاری دنیای ئێمە بکەن بە ئاراستەی یەکسانی کۆمەڵایەتی و دروستکردنی دامەزراوەی نیشتیمانی.

■ ئارام ئەحمەد شكستی گۆڕان حەتمی بوو، زۆر ئاسایی وەریبگرن و ئەمە نە كارەساتە نە ڕوداوێكی گرنگ، لە مانگی دووەوە ئێمە هاوار ئەكەین، لەبەرامبەردا نەك گوێیان نەگرت، سوكایەتی نەما پێمان نەكرێ، لە نۆزدەی حوزەیرانەوە كە پەرلەمان وەستاو گۆڕان دەركرا، لایەنگرانی گۆران‌و دەنگی گۆڕان لە بادینان‌و هەولێر پاشەكشەی كرد، سەرانی گۆڕان بەتەواوی پشتیان كردە ئەو ناوچەیە، نە كۆڕێ، نە كۆبونەوەیە، بێهیوای كردن‌و بێكەس و بێ پشت‌و پەنا بەجێیهێشتن، پارتی بەئارامی كاری لەسەركردن‌و بە شكستیا كێشان، لە هەولێر زیاتر لە سەدو بیست هەزار دەنگی هەبوو كاتێك تۆ لە ناویانا نامێنی، پشتیان تێدەكەی، بێمنەتی، ئاگاداریان نیت، پشتت تێدەكەن، بادینان هەرواو هەموو جێگاكانی تر هەروا. بەگشتی خەڵكی وایە دوای كۆمەڵێ خەڵك ئەكەون كە ڕابەر بن، ئازا بن، خاوەن بڕیار بن، سڵ نەكەنەوە، شەڕی مافەكانیان بكات، نەوشیروان مستەفا یەكێك بوو لەو كەسایەتیانە، بۆیە خەڵكی شەڕی لەسەر ئەكردو پشتی ئەگرت، ئەویش شەڕی لەسەر خەڵكی ئەكردو پشتی ئەگرت. ئەوەی كە گۆڕان شكستی خواردوە مەیبەنەوە بۆ پاساوی تەزویر، تۆ لە هەڵبژاردنەكانی بەغدا نۆ كورسیت هەبوو كردت بە پێنچ لەجیاتی ئەوەی دراسەیەكی زانستی بكەیت و بەخۆتا بچیتەوە، تەوەزەلانە وتت تەزویر كرا، لەوكاتەیشا ئەم قسانەم كرد، بەڵام گوومان دەرخوارددرا. تۆ گردەكەت پڕكردوە لە پیاوی یەكێتی و بە وێنەی كاك نەوشیروان و ئاڵای گۆڕانەوە لە تەخوینا پشتی پارتی‌و یەكێتیان شكاندوە، گۆڕانێكی ئازادیخوازیان كردوە بە گروپێكی خەنجەروەشێن‌و جوێن وەشێن، چۆن ئاوات بەسەر نایەت؟ تۆ هەرچی خەڵكی خۆشناو، خۆنەفرۆشە لە گۆڕان بەدەرتكردوە، كۆمەڵێ گزگل‌و ماستاوچی‌و عاشقە پۆست‌و پارەت هێناوە، هێشتا بە نیازی سەركەویت؟ من بە لایڤێك باسی هەموو ئەو هۆكارانە ئەكەم كە گۆڕانیان بەم دەردە گەیاند، هەرچەندە پێشتریش باسمكردوەو من ئاسنی سارد ئەكوتم، ئەوكاتەی ئەتان وت" كێ ئەڕوا با بڕوا، منەتمان بە كەس نیە" ئەمانزانی كۆمەڵی خەڵك لەناو گۆڕاندا، بە بەرنامە گۆڕان وا بچوك ئەكەنەوە. باشە هاوارمان نەكرد" ئەم بزوتنەوەیە مەكەنە كۆمپانیا؟"، نەمان وت "مەیكەن بەحسك؟"، نەمان وت "رەنجی ئەو پیاوە ئاوا هەرزان مەفرۆشن؟"، ئێوە خۆتان لەژێر ناو و وێنەی ئەو شاردەوەو دەستانكرد بە درۆو چەواشەكاری، ئیتر چۆن نادۆڕێن؟ وتمان گۆڕان رابەرایەتی نیە، كۆمەڵێ چەقۆكێش دەستیان بەسەراگرتوە، وتمان "كەس سڵ لە گۆڕان ناكاتەوەو حسابی بۆ ناكەن"، وتمان "سەرانی پارتی‌و یەكێتی تەلەفۆنی كاك عومەر هەڵناگرن"، وتمان "با حەمە تۆفیق ئەونە نەچێتە ماڵی مام جەلال‌و دەباشان"، وتمان "كوڕانی كاك نەوشیروانیش ناشیرین مەكەن، چونە بنكڵێشەیان‌و كردتان، وتمان "پارە لە یەكێتی وەرمەگرن و ئەوانە لە خۆڕایی پارە بە كەس نادەن"، وتمان "ژن لەبەر جوانی‌و سێكسی چەند كەسێ مەهێننە پێشەوەو مەیانكەن بەشت، دوایی دەبنە بەڵاو دەڕۆن"، وتمان "ئەم هەموو خەڵكە لاوازە كاندید مەكەن"، هەرچیمان وت، گوومان دەرخوارد درا. ئەوەی گۆڕانی ئاوالێكرد كوڕانی كاك نەوشیروان، دكتۆر یوسف، هۆشیار عەبدوڵاو هۆشیار عومەر، عەلی حەمەساڵح، عەدنان عوسمان‌و سەركەوتی كوبە، جەلال جەوهەر، گروپی خەلیل سەركانی‌و لەخوار ئەمانیشەوە كۆمەڵی مناڵەورتكەی چەورەو ماستاوچی، هەموو ئەمانە لاوازی كا عومەریان قۆستەوەو بەكاریان هێنا. من گومانم نیە ئەم تیمە بە بەرنامە خراپیان كرد، چاكیشی ناكەنەوەو ڕێگایش نادەن كەس چاكی كاتەوە، ئەی من پێشتر نەموت "گۆڕان نامێنێ‌و ئەوەی دەمێنێ كۆمپانیای فشەیە؟"خۆ شێت نەبووم لەخۆڕا ئەو قسانە فڕێ بدەم، ئێ وەڵاهی لەوپەڕی دڵسۆزیشمەوە هاوارم ئەكردو شەڕم ئەكرد، داخەكەم بیسود بوو، رەنج‌و شەونخونی هەمومان خوراو بە بەلاش رۆیی. ئاخر یوسف‌و هۆشیار چونكە پارەیان لابوو، دەیان پەیجیان دانابوو كۆمەڵێ لەهەرە ئینسانە خوێڕی‌و چەقۆوەشێنەكانیان بە پارە راگرتوە، ئیشی ئەمانە شەڕی پارتی‌و یەكێتی نەبوو، تەنها شەڕی شكاندنی گۆڕانە پاكەكان بوو، تەخوینكردیان بوو، سوكایەتی پێكردنیان بوو، ئەمانە باشترین خزمەتی پارتی‌و یەكێتیان كرد، هەرچی گۆڕانی جوان بوو هەمویان شكاند، راویان نان، ئەوەی بەتایبەت هوشیار عەبدوڵا كردی سەرسەختترین دوژمن بە گۆڕانی ناكات، ئەو خۆپەرستانە، ئەو گیرفان پڕانە، ئەو قارەمانی بەردەم مایك‌و شاشانە، ئەو ئەهلی شەڕە دەم‌و چەنەبازانە ئاوایان كرد. قسە زۆرەو دەردەدڵ دەریایە، با بمێنێ بۆ لایڤێك.

  ■ یاسین تەها کاتژمێر هەشتى ئەم شەو بڕیارە گەڕى یەکەمى هەڵبژاردن لەنێوان 24 پاڵێوراودا بۆ سەرۆکایەتى کۆمار لەناو پەڕلەمان بەرێوەبچێت. بەتیۆرى و بەپێى رێککەوتن ئەبێ د. فوئاد حوسێن لەرێى هاوپەیمانێتى "البناء" وە چانسى زیاتربێت و پۆستەکەى مۆسگەر کردبێت بەتایبەت کە پشتگیریی تەواوى بارزانى هەیەو ئەویش ئێستا بۆتەوە بەژمارە لەهاوکێشەکانى بەغدا، بەڵام لەئاستى تاک تاکى پەرلەمانتاران و نوخبەى سیاسى و رۆشنبیرى بەغدا د. بەرهەم ساڵح رکابەرو مەترسییەکى زۆر گەورەیەو تا ئێستاش رێگربووە لەوەى فوئاد لەدەنگى خۆى دڵنیا بێت. هەردوو کاندید کۆمەلێک کەمپینى هاوبەشیان لەدژ هەیە لەشەقامى سیاسى و رۆشنبیرى عێراقى، هەردووکیان بەشداریی ریفراندۆمیان کردووە کە ئەمە لەعەقڵى عەرەبى عێراقیدا شیرکى ئەکبەرە، بەڵام وردە وردە وا خەریکە بەرهەم لەم مەسەلەیە دەربچێت بەپاساوى ئەوەى بەناچارى کردوویەتى و یەکێک نەبووە لەرێکخەرانى و بگرە رەخنەشى لێگرتووە بەقسەى خۆى. فوئاد بەوە تۆمەتبارە کە پرسگەى بارزانییەو پێگەى هیچ بەهێز نییەو هەندێک نوخەبى عێراقى پرسیویانە ئەگەر پارتى بەوە رازى بن فوئاد حوسێن لەکوردستان سەرۆکى هەرێم بێت، ئەوە ئاسایی بەغداش بەسەرۆک قبوڵیانە، بەرهەم ساڵحیش تانەى ئەوەى بەدواوەیە جیگۆڕکێ و ئەمبەرەوبەرى کردووە لەپێناو وەرگرتنى پۆستەکە. فوئاد ئەوەشى زیاترە کە "کارۆلین"ى هاوسەرى هۆڵەندییەو چۆن دەبێت خانمى یەکەمى عێراق کریستیان و ئەوروپى بێت؟!، ئەمە لەکاتێکدا هەندێ پەرلەمانتارى باشور داواى سەرۆک وەزیرانێکى شروگى دەکەن بۆ ئەوەى لەخەموژانى خواردنەوەى ئاوى سوێرو ژینگەى پیسى بەسرەو میسان و عەممارە بەباشى تێ بگات.  لەلایەکیترەوە هەردوو کاندیدەکەى یەکێتى و پارتى لەسەر سیستمى هاوپشکى حیزبى و سیاسى ئەژمارن کە نوێنەرایەتى دوو حیزبى حوکمڕان دەکەن کە لەساڵانى رابردوو تۆمەتباربوون بەگرنگیدان بەبەرژوەندییە تایبەتەکانى خۆیان لەسەر حیسابى گەلەکەیان لەچەشنى حیزبە حوکمڕانەکانیترى شیعەو سوننەو ئەم تۆمەتەش بڕێک بازاڕى لەناو پەرلەمانتارانى عێراق هەیە. لەدەرەوە کاندیدانى پارتى و یەکێتى رەنگە ناسراوترین رکابەرەکان سروە عەبدولواحید بێت کە پشتیوانى رۆشنبیرى و سیاسى زۆرى هەیە بەوپێیەى یەکەم ژنە کاندیدە بۆ ئەو پۆستە، دەنگێکى بیستراوى دژە ریفراندۆم بووە، چالاکوانێکى مەدەنى بووە لەبەغدا، تەنانەت رەوتى حیکمە راپرسییەکەیان کردبوو 59% بەدەستهێنابوو تێیدا بەرانبەر کاندیدەکانیتر، بەڵام تەرجومەکردنى ئەم هاوسۆزییە مەدەنییە بۆ دەنگى ناو پەرلەمانکە سەفەقات بەسەریدا زاڵە قورس و رەنگە هەر مەحاڵیش بێت.  لەناو کاندیدە کوردەکانیشدا "بۆمبێکى چێنراو" هەیە کە لەتیف رەشیدى ئاوەڵزاواى تاڵەبانییەو دەشێت هەر چرکەیەک بتەقێتەوەو بەتەواوى کۆنترۆڵى مەشهەدەکە بکات وەک چارەسەرى مامناوەند، بەتایبەت پاش بەیاننامەکەى هێرۆخان. ئەگەر ئەوەش رووبدات ئەوە لەو کاتەدا خۆرى بەرهەم ساڵح لەکۆشکى سەلام ئاوا دەبێت. لەکۆتاییشدا نەگۆڕێک هەیە ئەویش ئەوەیە ئێمە لەعێراقداین، لەم وڵاتەش دیبلۆماسیەتى کاتژمێرەکانى کۆتایی و قسەى دەرو جیران پرسەکان دەبڕنەوە بەتایبەت سەرۆکایەتییەکان، بەشرۆڤەو لۆژیک و پێشبینى نییە.

■مەریوان وریا قانع و ئاراس فەتاح   (١١) بوونی دەسەڵاتە سوڵتانییەکەی ھەرێم، بەتایبەت لەژێر سایەی نەوەی دووھەمیاندا کە بەشێکی گەورەی جومگە ئابوریی و سەربازییەکانی ھەرێمیان لەژێردەستدایە، بە بەشێک لە سیستەمە نیۆلیبرالییە جیھانییەکە و بە بکەرێک لەناو سیستەمە ئیقلیمییەکەدا، مانای ئەوە نییە کە ئەم نەوەیە بوون بە کەسانی لیبراڵ. لیبراڵ بەمانای باوەڕھێنان بەوەی تاکەکەس بە ھەموو مافەکانییەوە، بەتایبەتیی.بە مافی ئازادییەوە، بنەمای بیرکردنەوە و سیاسەتکردن و دروستکردنی دەزگاکان و ھەڵسوکەوتەکانیان بێت. سیستمە ئابوورییەکەشیان سیستمێک نییە ئازادبێت بەمانای پەیڕەویکردنی لانی ھەرەکەمی پێشبڕکێی ئابوریی ئاشکرا و شەفاف و بەیاساڕێکخراو، شتێکیش بەناوی لێکجیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و ”حوکم“ و ”سەرەوریی یاساو“ ڕێزگرتن لە سەربەخۆیی ”کۆمەڵگای مەدەنیی“، لەناو دونیابینیی ئەم نەوەیەدا بوونی نییە. نیۆلیبرال لای ئەم منداڵانە و باوکەکانیان مانای کردنی ھەرێم بە بازاڕێکی گەورەی بێچاودێریی بۆ ساغکردنەوەی کاڵای ھەمەجۆر و سوڕی پارە و تێوەگلان لە وردەکارییەکانی ئابورییەکی بەرفراوانی قاچاغەوە کە کەس نەتوانێت کۆنترۆڵ و چاودێریی بکات. وەک چۆن یەکێک لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی لیبرالیزمی نوێ بریتییە لە خەسخەسەکردنێکی ھەمەلایەنی کەرتە ئابورییەکان و دەرھێنانی دەستی دەوڵەت لە پرسە ئابوورییەکاندا، ئاوھاش ئەم نوخبە نیولیبرالە سوڵتانییەی پارتیی و یەکێتی حکومەتی ھەرێمیان لەڕێگای چەند یاسایەکەوە کردووە بە پاسەوانێک بۆ پاراستنی بازاڕێکی قۆرخکراو و ڕزگارکراو لە دەستکاریی و چاودێرییەکانی دەوڵەت. چەند ساڵێکە سیاسەتی ئابووریی لە ھەرێمدا بریتییە لە جڵەونەكردن و كۆنترۆڵنەكردنی جوڵەی سەرمایە و کاڵا و نرخ و کردنی باج و گومرگەكان بە دخیلەیەکی تاریک و ناشەفاف بۆ حیزبە باڵادەستەکان و بۆ ژمارەیەک کەسایەتی ناو حیزب. ئەوەی دەیبینین سیاسەتی بەخشینی ئازادییەکی رەھایە بە جووڵەی سەرمایە، کە لەڕێگای چەندان میکانیزمی مافییانەوە کەڵەکەدەکرێت و، کردنی ھەرێم خۆشیەتی بە عەلوەیەکی حیزبیی بۆ ساغکردنەوەی کاڵا بیانییەکان، زۆرجار کاڵای خراپ و کواڵێتی نزم و ئێکسپایەر. ئەم دۆخە چەندە بووە بە فاکتەرێک بۆ فەراھەمکردنی دورگەیەکی بێیاسا و بەھەشتێک بۆ سەرمایەگوزاریی بیانیی، ھێندەش بووە بەھۆکاری وێرانکردنی کاڵاو بەرھەم و سەرمایەگوزاریی نیشتیمانیی و بە کارەساتێکیش بۆ ژینگەی وڵاتەکە. ئەم سیاسەتە نوێیەی ھەرێم بووە ھۆکاری دەستەبەرکردنی ئازادییەکی نیمچەڕەھا بۆ کاری كۆمپانیا تایبەتەکانی خۆیان و کرانەوەی بێمەرجی سنوورەکانیش بەڕووی سەرمایەگوزاریی کۆمپانیا و بازرگانە نێودەوڵەتییەکان لە ھەرێمدا، بە تێپەڕین بەناو وەرگرتنی شیرینی و نوقڵانەیەکی زۆر لەو کۆمپانیا بیانیانە و دابەشکردنیان بەسەر خێزانە سوڵتانییەکاندا. مۆدێلی سیاسەتی سەرمایەگوزاریی نیۆلیبرالیی لەو شێوەیەدا کە باسمانکرد دەرەنجامێکی تەواو وێرانکەری بۆ کەرتە گشتییەکان و کەرتە خزمەتگوازارییە سەرەکییەکان ھەبوو و ھەیە و دەشمێنێت. دۆخی سێکتەرەکانی پەروەرده و خوێندن و تەندروستیی و دەستەبەرنەکردنی ئاو و کارەبای گشتیی، نموونەی ئەم دۆخەن. سیاسەتی نیولیبرالی ھەرێم جگە لە پرۆژەی فرۆشتنی خزمەتگوزارییەکانی کەرتی گشتیی و حکومیی، وەکو سێکتەری کارەبا و ئاو و ئاوەڕۆ و پرد و ڕێگاوبان و وێرانکردنی خوێندنی خۆڕایی و خەستەخانەی گشتییەکان و ژینگە، چەند ھەنگاوێکی ترسناکی مۆدێلی بەتایبەتییکردنی ئابووریی وڵاتی پیادەکردووە، وەک بەموڵکاندنی حیزبیی و تایبەتیی لە کەرتی نەوت غاز و سوپا و دەزگای ئاساییش و پۆلیس و دەزگای ئەمنییەکان و کەرتی سێکیوریتیی و پەیوەندیی تێلێکۆمینیکانسیۆن و فرۆکەخانەکاندا کە گەورەترین سێکتەرەکانی سەرمایەگوزاریی لە ھەرێمدا پێکدەھێنن. بەم چەشنە دەسەڵات لە سیاسەتی ئابووریی ھەرێمدا ھەمان ڕۆڵ و مانای دەوڵەت نییە وەکو لە سیستەمە دیکتاتۆرەکاندا دەیبینین کە سیستەمێکی کۆماندۆئاسای ئابووری ھەیە و دەوڵەت ئاراستەی ئابووریی وڵات دەکات، بەڵکو لە ھەرێمدا مۆدێلێک لە ئازادیی سەرمایەگوزاریی تایبەت و بەموڵکاندنی تایبەت لە فۆرمی ”سەرمایەداریی چەتەگەریی“ ئامادەیە، کە نیولیبرالیزم دەتوانێت شەرعییەتی ئابووریی و سیاسیی پێببەخشێت و حیزبە سیاسییە حوکمڕانەکانیش بگۆڕێت بۆ یەکەی سەرەکیی و گرنگیی ناو ئەم ئابورییە نیۆلیبرالە. لەمەشدا حیزب بە ھیچ مانایەک بە لۆژیکی خێڵ و یەکە سونەتیی و تەقلیدییەکانی تر کارناکات، بەڵکو بە لۆژیکی ئەو ئۆرگانە رەسمیی و ناڕەسمیانە کاردەکات کە ئابوریی نیولیبرال یان ڕاستەوخۆ دروستیاندەکات، یان ئاکار و پێکھات و فۆرمە تەقلیدیی و سونەتەکانیان دەگۆڕێت و شتێکی تازەیان لێدروستدەکات. جگە لەم رەھەندانە لە ھەرێمدا رێگە لە ھەموو پێشبڕکێیەکی ئابووریی تەندروستیش گیراوە، فرۆشتنی کۆی کۆمپانیا حکومیی و زەویی و زار و موڵکە دەوڵەتییەکان و نەبوونی سیاسەتێکی تەندروستی نرخدانان بۆ کاڵاکان و بەخشینی بەشێکی گەورەی خزمەتگوزارییەکان بە سەرمایەدارە تایبەتەکان، کە زۆربەیان سەر بە بنەماڵە دەسەڵاتدارەکان و سەر بە حیزبن، نەبوونی بانکی مەرکەزیی و فەوزای باج و گومرگ؛ ھەموو ئەمانە بەسەر یەکەوە وایانکردووە بەشی ھەرەزۆری ئابوریی ئەم ھەرێمە ببێت بە موڵکی شەخسی بنەماڵە سوڵتانییەکان و حیزبەکانیان، ھاوکات بازاڕی ھەرێمیش ببێت بە شوێنی ساغکردنەوەی کاڵای بێکوالیتیی بییانی و ھاونیشتیمانیانی ھەرێمیش ببن بە مرۆڤێکی بەرخۆر و بێماف کە ھیچ جۆرە گارانتییەکیان لەبەردەم ھێرشی ئەو کاڵا خراپانەدا نەبێت. ھەموو ئەو گۆڕانکارییانەی سەرەوە کۆتاییان بەو مۆدێلی حیزبییە ھێناوە کە لە قۆناغەکانی پێشتری مێژووی ئێمەدا ئامادەبوون. حیزب لەم ژینگە تازەیەدا بووە بە ئۆرگانێکی نیولیبرالی مۆنۆپۆڵکەر و نیمچە مافیایی کە بە دەیان تۆڕی ئابوریی قاچاغ و ناقاچاغەوە بە ناوچەکە و ئابوریی جیھانەوە گرێدراوە و چەندان ڕۆڵی تازە و نێگەتیڤ لەناو کۆمەڵگای ئێمەدا دەگێڕێت. ئەم یەکە نیولیبرالە تازانە پێویستیان بە شیکردنەوە و خوێندنەوەی نوێ ھەیە و ئەو تەمەڵییە فیکرییە ئینشاییە ھاریکارمان نابێت کە حازربەدەستانە حیزب بە خێڵی تەقلیدیی و سەرۆکی حیزب بە سەرۆکخێڵی سونەتیی یەکساندەکات. (١٢) ھەڵەیەکی تر کە بۆ خوێندنەوەی ژیانی حیزبایەتی ئێمە لەئارادایە وێناکردنی حیزبەکانە وەک ھێزی لۆکاڵیی. ئەو دیدە ڕاست نییە کە پێیوایە پارتە سیاسییەکانی کوردستان پارتی خێڵ و لۆکاڵین، چونکە نە پەکەکە و نە پارتی و نە یەکگرتوو و نە کۆمەڵی ئیسلامیی و نە یەکێتی لۆکاڵی نین و نەبوون. ھەموویان یان درێژکراوەیان لە شارەکان و شوێن و پارچەکانی تری کوردستاندا ھەیە، یان خۆیان درێژکراوەی ھەندێک ئایدیۆلۆژیای ئیقلیمیی و نێونەتەوەیین. خەسڵەتی سەرەکیی زۆرینەی ئەم حیزبانەش ھێندەی بونیادێکی ڕێکخراوەیی لینینی ھەیە و ھێندەی لە حیزبی پێشڕەو و شێوە ستالینیی و بەعسیی نزیکە، ھێندەش دوورە لە حیزبی خێڵ و عەشرەتێکی دیارییکراو. ئەوە راستە کە پارتی حیزبێکی کرۆکخێزانییە، بەڵام ئەم خێزانە لەمڕۆدا خێڵ پایە سەرەکییەکانی پێکناھێنێت، بەڵکو زیاد لە ھێزێکی لۆکاڵیی و ئیقلیمیی و زیاد لە کەسایەتیی و ھێزێکی نێودەوڵەتی دەیپارێزن کە پەیوەندییان بە خێڵەوە نییە و پەیوەندیی خوێنی خێڵەکیی بەیەکیانەوە نابەستێت، ھەروەکو چۆن ئەم پێدراوە لای یەکێتییش بۆ تاڵەبانییەکان ڕاستە. پارتی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا و بەھۆی سیاسەتی کۆنترۆڵ و تۆقاندن و ڕاونان و کڕین و تەزویر و کۆتاکان و سەپاندنی سیستەمی یەکبازنەیی ھەڵبژاردنەوە، لە ھەموو ھەڵبژاردنێکدا زۆرینەیەکی ئاسانی بۆ خۆی زامنکردووە. بۆیە تا ئەمڕۆ ھیچ کێشەیەکی نییە لە پارێزگای سلێمانییدا یان لە گەرمیاندا چەند کورسیی دەھێنێت و ئەم ناوچەیەش وەک ناوچەی ئیرھابی فیکریی و فاشیزم وێنابکات. ئەوەی پارتی لەناو سیستەمی سیاسیی و حیزبیی ھەرێمدا پێویستی پێیەتی، بوونی ھێزێکی سیاسییە کە ھەیمەنەی ئەوی بێچەندوچوون قبووڵبێت و زۆرینەی پەرلەمانیی بۆ دروستبکات، بۆئەوەی کابینەی حکومەت پێکبھێنێت و لەناو ئەو کابینەیەشدا جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵات لە دەستی خۆیدا بێت و ھەندێک پۆست و پێگەی پلەدووی ناو ئەو دەسەڵاتدارێتییەش بۆ ھاوپەیمانەکەی بەجێبھێڵێت. ئەو ھێزەی بە پلەی یەکەم لە دوای ٢٠١٣ و تاوەکو ئەمڕۆش ئەو ڕۆڵەی بە دڵسۆزییەکی بێوێنەوە بۆگێڕاوە، یەکێتی نیشتیمانیی کوردستانە. وەک پێشتر وتمان لەبەرچاوی دونیای دەرەوەدا ئەم سیستەمە سوڵتانییە پێویستی بەو دیکۆرە سیاسییە پەرلەمانییە ھەیە کە جۆرێک لە شەرعیەت بە دەسەڵاتدارێتیەکە دەبەخشێت، ھەموو ئەوانەشی لە ھەلومەرجی ئەمڕۆدا لەناو ئەو سیستمەدا گوێڕایەڵانە خەریکی کارکردنن، سەرقاڵی بەخشینی ئەو شەرعیەتە پەرلەمانییەن بە نوخبە دەسەڵاتدارەکە. خاڵێکی سەرەکیی تر ئەوەیە کە دیاردەی لۆکاڵییبوونی حیزب دیاردەیەکی کوردیی نییە، بەڵکو لە زۆرینەی وڵاتانی دونیادا بوونی ھەیە و پەیوەندیشی بە خێڵگەراییەوە نییە. ئەوەی وادەکات یەکێتی لە شاری سلێمانیدا بەھێز و پارتی لە ھەولێر و دھۆکدا باڵادەستبن و ڕێگە بە گەشەکردنی ھێزەکانی ترنەدەن، پەیوەست نییە بە ئاکاری خێڵەکییەوە، بەڵکو پەیوەستە بە دابەشکردنی ھێز و بە مۆنۆپۆڵکردنی ئابوورییەوە، پەیوەندیی بە سیستەمی حیزبییانەی ھێزە چەکدارەکان و چۆنیەتی ڕێکخستنی بیرۆکراسیەتی ئیداریی و دامەزراندنی ئابوریی خزمچێتی Nepotism و داڕشتنی تێگەیشتنێکی سوڵتانیانەوە بۆ سیاسەت و شێوازی ئەو پەیوەندییە ئیقلیمیی و جیھانییانەوە ھەیە کە ساڵانێکە کار لەسەر دروستکردنی پایەکانی دەکرێت. نەبینینی ئەم خاڵە سەرەکییانە و خۆنووسان بە چەمکێکی سادە و تەقلیدیی وەک خێڵ و خێڵگەراییەوە دەلالەت لە قەیرانێکی فیکریی گەورە و نەخوێندنەوەیەکی ھەمەلایەنەی ئەو دۆخەوە دەکات کە دروستکراوە. (١٣) کێشەی سەرەکیی خەباتی سیاسیی و پەرلەمانیی و مەدەنیی لە ھەرێمی کوردستاندا وەڵامدانەوەی پرسیارێکی ئاڵۆز و جەوھەرییە کە ھەمیشە روبەڕومان دەبێتەوە، پرسیاری ئەوەی چۆن گۆڕانکاریی دروستبکەین؟ گەر خەباتی پەرلەمانیی لەم جۆرە سیستەمانەدا بەشێوەیەکی سیستەماتیکی شکستیان پێھێنرابێت، ئایا ئەلتەرناتیڤ شۆڕشە؟ ئەگەر نەکرێت ھێڵە گشتییەکانی ئەم سیستەمەی ئێستا ڕیفۆرمبکرێت ئەی داخۆ چۆن سەرجەمی سیستەمەکە بگۆڕین و بەشێوەیەکی ڕادیکاڵ شتێکی تەواو تازە دروستبکەین؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە ھێجگار زەحمەتە و ئەوانەشی کە ھەڵگری ئەم گوتارە ڕادیکاڵەن و داوای چوونە دەرەوە لە سیستەم دەکەن، یەک حەرفیان لەم ڕووەوە نییە و نەنووسیوە. ئەوەی ئێمە لێرەدا دەمانەوێت جەغتی لێبکەین ئەوەیە کە لە ئێستادا شۆڕش لەناوچەکەدا لەوە کەوتوە ئەگەرێکی ڕاستەقینە بێت، یان یاخیبوون و ڕاپەڕینی جەماوەریی کردەیەکی سیاسیی بەسەمەر بێت. ھەموو ئەگەرێک لەئارادایە کە سەرھەڵدانی ململانێیەکی توندتوتیژ لەھەر ناوچەیەکی ئەم ھەرێمە و ناو عێراق خۆشیدا، بگۆڕێت بۆ شەڕی لەبریی و بۆ شەڕکردن و پێکدادان لە پێناوی پاراستنی بەرژەوەندیی و ھەیمەنەی ھێزە ئیقلیمیی و نێودەوڵەتییە پڕچەک و پیلانەکاندا. دەبێت لەوە تێبگەین شەڕی ئەم حیزبانە لەگەڵ یەکتر و لەگەڵ کۆمەڵگادا دووبارەکردنەوەی شەڕی خێڵە کۆنەکان نییە و نابێت، بەڵکو شەڕێکی ئاڵۆز و ھەمەلایەن و فرەبکەری ناوەکیی و دەرەکیی دەبێت کە کۆنترۆڵکردن و کوژاندنەوەی و ڕێگرتن لە دەرەنجامە وێرانکەرەکانی تەواو زەحمەت دەبێت. شاری حەڵەب لە سوریا و دۆخی یەمەن لەمڕۆدا ئەو مۆدێلە دەبێت کە دەشێت لە دۆخی دروستبوونی ئەم جۆرە جەنگانەدا چاوەڕێیبکرێت. ئەوەی ئەم ئەگەری جەنگی لەبرییە پشتئەستووردەکات ئەو ڕاستییەیە کە زۆربەی ھەرەزۆری ھێزە ناوچەیی و ئەتنیی و تائیفییەکان، بەشێوەیەک لە شێوەکان بەستراونەتەوە بە ھێزە ئیقلیمییەکانەوە. ھەرێمی کوردستان ھێندەی ھەرێمی ھەیمەنەی ئێران و تورکیایە، ئەوەندە ھەرێمی دانیشتوانەکەی نییە. ئەوەندەی ئیملای سیاسیی ھێزە ئیقلیمییەکان لەناو ھەرێمدا دەبینرێت، ھێندە تێکستێکی دەستووریی نادۆزینەوە کە ھەموو حیزبەکان پێوەی پابەندبن و ھیچ ھێز و کەسێک بۆی نەبێت سنوورەکانی ببەزێنێت. دەستکارییکردنی ئەم سیستەمە ئیقلیمییەش کە پارتی و یەکێتیی دەپارێزێت، لە توانا و ھێزی ئۆپۆزیسیۆندا نییە. ئەو قۆناغی شۆڕشەی بۆنموونە لە ٢٠١١ لە تونسدا دروستبوو، لە ئێستادا لە ھیچ شوێنێکی ئەم ناوچەیەدا بوونی نەماوە. لە تونسدا جوڵە ناوەکییەکە ھەم ھێزی ھەبوو، ھەم لەژێر کاریگەریی ھێزە ئیقلیمییەکاندا نەبوو، ھەم دەسەڵاتدارانی تونس ئامادەی شەڕی گەورە و خوێنای لەگەڵ کۆمەڵگاکەیاندا نەبوون، ھەم کۆمەڵگاکەشیان بەو شێوەیەی کۆمەڵگاکانی ناوچەکە و کۆمەڵگای ئێمە دابەش و پارچەپارچە نەبوو، ھەم ھێزی مەدەنیی و ڕێکخراوی گرنگیی تێدابوو، بۆیە شۆڕش و یاخیبوونی ئەو وڵاتە نەگۆڕا بۆ جەنگی ناوخۆیی، یان بۆ ”شەڕی لەبریی“. بەپێچەوانەی ئەزموونی تونسەوە لە ئێستای ناوچەکەدا دۆخێکی جیۆسیاسیی لەئارادایە کە ھەر ھێزێکی سیاسیی دەسەڵاتدار تیایدا، جۆرێک لە وەکالەتی لای وڵاتێک لە وڵاتە ئیقلیمییەکان و ھەندێکجار ھێزە نێودەوڵەتتەیان ھەیە. لەڕاستیدا ئەم ناوچەیەی ئێمە قۆناغی ”جەنگی ئەھلیی“ یان ”جەنگی ناوخۆیی“ تێپەڕاندوە و جەنگەکانی گۆڕاون بۆ ”جەنگی لەبریی“. ھەندێکجاریش ھێزە ئیقلیمییەکان خۆیان ڕاستەوخۆ لەو جەنگانەدا بەشداردەبن و لەوەشی دەخەن تەنھا جەنگێکی لەبریی بێت، وەک ئەوەی تورکیا و ئێران لە سوریادا دەیکەن، یان ئەوەی ئەم دوو وڵاتە لە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی پارتی و یەکتێیدا لەتوانایاندایە بیکەن. ئەو پرسیارە ئاڵۆزەی کە ھەمیشە روبەڕومان دەبێتەوە ئەوەیە، ئایا لە دۆخ و فەزایەکی ناوەکیی و ئیقلیمیی لەم چەشنەدا ئەلتەرناتیڤ چییە؟ دەبێت چیبکەین؟ لەم دۆخە بنبەست و قەیراناوییەی ھەرێمدا، ئەوەی ئێمە بە کردەیەکی مێژوویی گرنگمان دەزانی و چەندجارێکیش بەر لە ڕیفراندۆم و دوای ریفراندۆمیش جەغدمان لەسەر کردەوە، تێپەڕاندنی پەرتەوازەیی ئۆپۆزیسیۆن و دروستکردنی بلۆکێکی مێژوویی بوو لە ھەموو ئەو ھێز و گروپ و تاکەکەس و کەرتە کۆمەڵایەتییانەی کە ئەم دۆخە چەقبەستووە سەرجەمی دەرگاکانی لەبەردەمدا داخستون و گۆڕیونی بۆ ھێز و مرۆڤی پلە سێ و پلە چوار لە وڵاتەکەدا. دروستکردنی ئەم بەرەیە مانای نوێنەرایەتییکردنی زۆرینەی کۆمەڵگای ئێمە و دروستکردنی زۆرینەیەکیشە کە دەیتوانی خاڵە زۆر و ھاوبەشەکانی بەرگریکردنی لۆکاڵیی لە دونیای ئێمەدا کۆبکاتەوە و بەیەکەوە گرێیانبدات. دەیتوانی زمانێکی ھاوبەش و بەرنامەیەکی ھاوبەش و خەونێکی ھاوبەشیان پێببەخشێت، لەدەوری پرۆژەیەکی مێژوویی کۆیانبکاتەوە و خۆشی وەک نوێنەر و قسەکەری خەمە کۆمەڵایەتیی و سیاسییەکانی ئەم زۆرینەیە چالاک بێت.

  ■ نەوزاد کەریـــــم دوێنی پرۆسەی هەڵبژاردنی هێزە تایبەتەکانی هەرێمی کوردستان بەرێوەچوو ، کە پێک هاتبوو لە دەنگدانی هێزەکانی پێشمەرگەو هێزەکانی ناوخــۆ ، بەرێوەچونی پرۆسەکە بێ گوێدانە ئەنجامەکەی کە هەرچونێک بوبێت و کە تا ئیستا بەفەرمی رانەگەیندراوە ، جێگای ئومێد و دڵخۆشیە ، بەوەی کە تا رادەیەکی باش و بەبەراوردکردنی بە بەرێوەچونی پرۆسەکە لە هەڵبژاردنەکانی رابردوودا شەفافترو ئارامتر بوو ، بەرێوە چونی پرۆسەکە بەشێوەیەک بوو کە رەنگە ئومێدێک ببەخشێتە هەموو ئەو نائومێدانەی کە فەزاحەتی هەڵبژاردنەکانی رابربوو لەم پرۆسەیە نائومێدی کردبون ، وزەیەکیان پێ ببەخشیت . ئێمە رەشبین نین و بەچاوی رەشبینانە هەموو شتێک نابین و سفری ناکەینەوە ، کاری باش باشەیە و کاری خراپە و ساختەکاری ، وەک خۆی بەکاری خراپ و ساختەکارانە ئەینین ، هەموو کارێک کە ئەکرێت ئەگەر بەچاوی بەرژەوەندی کەسی و حزبی سەیر نەکریت ، هەموو هەڵەو کەموکوری و جوانیەکانیشی وەک خۆی دەبینرێت ، لەگەڵ هەموو روەباشەکانی بەرێوەچونی ئەم پرۆسەیەدا ، ناشیرینیەکانی دیارن , تۆی حزبی ئەگەر بەرێوەچونی ئەم پرۆسەیە بەچاوی حزبیانەو بەرژەوەندی حزبیانە نەبینیت ، ناشیرنیەکانی وەک مانگی چوارە دەدرەوشێتەوە و دەبینریت، هەر ئەو پرسیارە لەخۆت بکە کە ئەوە چۆنە کە لە دەڤەری چۆمان بەبێ ئەوەی تورکمان هەبێت بەڵام دوو هێزو دوو کەسایەتی تورکمانی دەنگی دوەم و سێیەمی ئەو ناوچەیەی ناو هێزەکانی پێشمەرگەو ناوخۆ بەرن ، کە نەك جێگای گومانە بەڵکو بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگر و یەکێکە لە روە ناشیرینیەکانی ئەم پرۆسەیە ، یان تۆی حزبی و خاوەن دەسەلاتی ئەملا ، بە دیقەتەوە لە دەنگە پوچەڵەکانی ئەم ناوچەیە بروانە ، بەتایبەت لە سڵیمانی دا ، دەنگی پوچەڵ کراوە ئەو دەنگانەیە کە سەرەتا دەنگی بەحزبیک داوە و دواتر بەتاڵی کردۆتەوە ، بەدەرە لەوانەیە کە بەشداریان کردوە و ماتمانەی خۆیان بە هیچ هێزیک نەداوە و بە بەتاڵی کارتەکانیان خستۆتە ناو سندوقەوە و کە بەدەنگە سپیەکان ناودەبرێن ، ئەم حالەتی پوچەڵ کردنەوەی ئەو دەنگانە بە رێژەیەکی هیندە باڵایە کە لە دەڤەری سلیمانیدا توانیویەتی ببیتە هیزی سێیەم کە بەپێی ئەنجامە نافەرمیەکان ١٦٩٧ دەنگە ، ئەمەش نیشانەی ئەو فشار و زەختانەیە کە بەرامبەر بەم هێزانە کراوە لەلایەن حزب و فەرماندەکانیانەوە ، رونیشە لەم دەڤەرەی سلێمانی کە کام هێز ئەتوانیت فشار بکات و ئەم هیزانە ناچاربکات و ئەو کەسانە دەنگەکانی خۆیان بسوتێن کە لەکاتێکدا نەیانتوانیە بە خواستی خۆیان دەنگ بدەن ، هەروەک چٶن لە چۆمانیش ئاشکرایە کە کام هێز وکامە لایەنە ئەتوانێت چەند کەسانێک لەم هێزانە ناچار بکات دەنگ بە کەسایەتیەکی دەرەوەی لایەنەکەی خۆی بدات و مەبەستەکەش ئاشکرایە ، کە لەهەردوو دەڤەرەکە ئەوە پارتی و یەکێێتە ئەتوانن ئەو فشارە لەو هێزانە بکەن و ئاراستەیان بکەن ، کە بەداخەوە تاکو ئیستاش دوای بیست وحەوت ساڵ لە حوکمداری ئەم هێزانە دەستی حزب بەسەریاندا زاڵە ، ئەتوانریت لە هەرکوێ ویسترا ئیجرائاتیان لەگەڵ بکریت ، خۆ هیزەکانی تر ئەگەر بیشیانەوێت توانی ئیجرائاتیان لەگەڵ هیچ کەسێکی ناو ئەم هیزانەدا نیە تاکو بتوانن سزایان بدەن ئەگەر لە دژی بەرژەوەندی حزبی ئەوان رەفتارێک بکەن ، ئەگێرنەوە رۆژێک کەسایەتیەکی دیار و فەرماندەیەکی سەربازی کە ئیستا لەناو بزوتنەوەی گۆراندایە ، پیاین وتبوو ، هەندێک قسەی نهینی و دەنگوباس هەیە گومان ئەکریت لەم ژورەی تۆوە دەرەبچیت و رەنگە توشی سزا ببیت لەسەری ، ئەویش لەوەلامدا وتبوی جا ئەوە گریمان وابێت ، بەچی سزام دەدەن ، خۆ ئەو ( چــــا ) یەشی کە لە ژورەکەمدا ئەخورێتەوە خۆم لەماڵەوە ئەیهێنم. لەبەر ئەوەی ئەم هێزانەی دەرەی یەکێتی و پارتی لانی کەم ئەتوانین بڵین ئامرازی سزاکەیان لانیە ، کە بەهیواین لە پێناوی گەرانەوەی ئومێد بۆ خەڵکی و گرتنە بەری رێگا دیموکراتی و باوەکانی دەوڵەتە پێشکەوتوەکانی دنیا و گەرانەوەی حورمەت بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن کە یەکێکە لە بنەما سەرەکیەکانی دیموکراتی ، بەڕیوەچونی ئەم پرۆسەیە لەم ناچەیەی ئێمەش دا باشتر و باشتر بیت و بە ئومێدی ئەوەی بەریوەچونی پرۆسەکە لە دوێنیدا هیوایەکی بەخەڵک بەخشیبیت و بەرێژەیەکی زۆر خەڵک بەشدار بیت لە هەڵبژاردنە گشتیەکەدا و بەڕیوەچونی هەڵبژاردنە تایبەتەکەش بەو شێوە تا رادەیەک باشە ، گۆرانگاریەک بێت لە ئەقڵ و کردوەی ئەو هێزانەی کە لەپێشوتردا خەڵکیان نائومێد و بێحورمەتیان دەنگی دەنگدەر ئەکرد ، تەڵەیەک نەیێت و سبەینی بە تێکرای پرۆسەکە و دیموکراتی و ئیرادەی دەنگدەرا بتەقێتەوە .

■ د. ئیسماعیل نامیق یەکێتى وپارتى دوێنێ لەدەنگدانى تایبەتدا تەزویرى گەورەیان نەکرد لەبەر ئەوەى: 1) بەپێى یاساکانى کۆمسیۆن پێویستە هەمان رۆژ ئەنجامەکانى دەنگدانى تایبەت بدرێتەوە بەبریکارى قەوارە سیاسیەکان، واتە ئەگەر تەزویرى زۆر گەورەیان بکردبا ئاشکرا ئەبو، لەبارێکى واشدا حیزبەکانى تر قبوڵیان ناکرد وپشێوى دروست ئەبو، بەمەش دەنگدانى گشتى کێشەى بۆ دروست ئەبو، بۆ ئەوەى ئەمە رونەدات ئەو تەزویرە گەورەیەیان نەکرد. 2) دەیانەوێت ئەو تەزویرەى کە لەهەوڵدان لەدەنگدانى گشتیدا بیکەن بشارنەوەو پەردەپۆشیکەن، چونکە ئەو کات بەراى گشتى دەڵێن ئێمە لەدەنگدانى تایبەتدا تەزویرمان نەکرد چۆن لەدەنگدانى گشتیدا تەزویر ئەکەین، رەنگە بەمە قەناعەت بەڕاى گشتى بکەن. 3) ژمارەى دەنگى تایبەت سەدوحەفتا هەزار دەنگە ئەگەر هەموشى تەزویر بکەن کاریگەریەکى زۆر گەورەى نابێت بەراورد بەدەنگدانى گشتى کە نزیکەى سێ ملێون دەنگە، بۆیە نەیانویستوە لەبەر ئەم رێژە کەمەى دەنگ خۆیان وهەڵبژاردنەکەش توشى کێشە بکەن. بەڵام بەنیازن وخۆیان ئامادە کردوە لەدەنگدانى گشتیدا تەزویرێکى زۆر گەورە بکەن. ئەم هەوڵەى یەکێتى وپارتى بۆ تەزویرکردن نابێت لەهەڵبژاردن نائومێدمان بکات ولەخەباتى مەدەنى ساردمان بکاتەوە، بەڵکو دەبێت مکوڕتر وتوندتر بین بۆ روبەڕوبونەوەى، چونکە ئەمە ململانێیەکى تولانیە ئەندازەى سەرکەوتنمان زیاترە لەکەوتن. بۆ رێگرتن لەو هەوڵە نائەخلاقیە و بۆ ئەوەى نەهێڵین ئەو دوو حیزبە تەزویر بکەن ویارى بەدەنگ وئیرادە وچارەنوسمانەوە بکەن، پێویستە: 1) لەکاتژمێرەکانى سەرەتاى دەنگداندا هەمومان رو لەسندوقەکانى دەنگدان بکەین و دەنگى خۆمان بدەین، بۆ ئەوەى هیچ بوارێک بۆ ئیرادەى تەزویرچى نەرەخسێنین تا لەجیاتى ئێمە دەنگبدەن و یارى بەدەنگ وویست وچارەنوسمانەوە بکەن. بۆیە تا رێژەى دەنگدان بەرزتر بێت هەوڵى تەزویرکردن بێ بەرهەمتر وپوچتر ئەبێ. 2) کۆمسیۆنى باڵاى هەڵبژاردن وراپرسى رێوشوێنى توندتر بگرێتەبەر بۆ رێگریکردن لەتەزویر وشکست پێهێنانى هەوڵەکانى تەزویرکردن. 3) بریکارى قەوارە سیاسیەکان بەرپرسیارێتیەکى گەورەیان لەئەستۆدایە، چونکە کاتێک دەنگدەر دەنگ دەدات وسندوقى دەنگدان بەجێ دەهێڵێ هەست بەدڵنیاى دەکات لەبەر ئەوەى بریکارى ئەو قەوارە سیاسیەى کەدەنگى پێداوە پاسەوانى دەنگەکەى دەکات وناهیڵێت بفەوتێ وشوێنى خۆى نەگرێت. لەبەر ئەوە نابێت بریکار کارەکەى لەرۆژى دەنگداندا وەکو ئەرکێکى رۆتینى سەیر بکات بەڵکو ئەوە بەرپرسیارێتیەکى گەورەیەو دەبێت زۆر بەئازایى ووریایەوە ئەنجامى بدات. 4) قەوارە سیاسەکانى ترى دەرەوەى یەکێتى وپارتى لەهەماهەنگى وهاوکارى بەردەوامدا بن بۆ رێگریکردن لەتەزویر، بەوئەندازەیەى یاسا رێگەیان پێ ئەدات لەنزیک بنکەکانى دەنگدان بن وچاودێرى هەر جوڵەیەکى غەریب بکەن، هەروەها ئەگەر دڵنیا بون لەوەى کەسێک بەنایاسایى دەنگ ئەدات رێوشوێنى یاسایى لەدژ بگرنە بەر بۆ رێگریکردن. بەکورتى لەپرۆسەى هەڵبژاردندا دەنگدەر سەنتەرە، کۆمسیۆن رێکخەرە، قەوارەى سیاسى چاودێرە، دەنگدەر بەموجەڕەد دەنگدانى دەتوانێت گەورەترین رێگر بێت لەتەزویرکردن، دواى ئەو کۆمسیۆن بەو رێوشوێنانەى دەیگرێتە بەر دەتوانێت تا ئەندازەیەکى باش هاوکارى دەنگدەر بێت وبەهەردوکیان رێگرى لەتەزویر بکەن، هەرچى قەوارەى سیاسیە ئەوا کارەکەى لەم بوارەدا بریتیە لەهاندان وچاودێریکردن، هاندانى دەنگدەر بۆ ئەوەى خۆى بڕوات دەنگبدات وکەسى تر لەجیاتى ئەم دەنگنەدات، لەهەمان کاتدا چاودێریکردنى پرۆسەى دەنگدان وجێبەجێبونى یاسا ورێنمایەکانى کۆمسیۆن. کەواتە دەنگدەر ژمارەیەکى زۆر گرنگى هاوبەشە لەهەمو ئەم هاوکێشانەدا بەبەشداریکردنى لەهەڵبژاردندا هاوکێشەکان بەزیانى هێزە تەزویرچیەکان یەکلادەبنەوە، بەڵام بەنەچونى بۆ دەنگدان کۆى هاوکێشەکان لەسودى هێزە تەزویرچیەکان یەکلادەبنەوەو، زەرەرمەندى یەکەمیش دەنگدەر خۆى دەبێت. لەکۆتاییدا داوا لەیەکێتى وپارتى دەکەم ئەم هەڵبژاردنە هەرچەند ململانێیەکى نابەرامبەرە بەڵام لەگەڵ ئەوشدا لێگەڕێن بابەباشى بەڕێوە بچێت بۆ ئەوەى وێنەکى جوان پیشانى یارونەیارانى کوردستان بدەین، لەهەمان کاتدا هەر لایەنەو قورسایى وقەبارەى راستەقینەى خۆى بزانێت وپاشان لەسەر ئەو بنەمایە سیاسەت بکات.

■  كارۆخ عوسمان فێشخابور فێڵد دەكەوێتە لای خۆرهەڵاتی شاری زاخۆ، لەئێستادا (7) بیر لێدراوەو لە (4) بیریاندا نەوت دەردەهێنرێت و دەفرۆشرێت. كۆمپانیای (DNO) ئەم كارەی پێسپێردراوە، كە لە دەرەوەی سیستەمی وەزارەتی نەوتی عێراق و هەرێمی كوردستاندایە. بیری ژمارە یەك: هەڵكەندراوەو نەگەیشتوەتە نەوت، ئێستا شوێنگەكەی كراوە بە (كامپ) بۆ ئەو كەسانەی كە ئیش لە بیرەكانی ژمارە (2 و 3)دا دەكەن. بیری ژمارە دوو: تەواوبووەو ئێستا ڕۆژانە بڕی (5 هەزار) بەرمیل (bbl/day 5000)، بەكوالیتی (37API) نەوتی لێدەردەهێنرێت، كە نەوتێكی سوكەو زۆرباشە، شوێنی پاڵاوتەكردنی سەرەتایی نزیكەی (200) مەتر لە بیرەكەوە دوورە، شوێنی (Loading) لۆدینگیشی هەیە. داهاتی ڕۆژانەی (365 هەزار) دۆلارە، داهاتی مانگانەی (10 ملیۆن و 950 هەزار) دۆلارە. بیری ژمارە سێ: ئەم بیرە تەنها (150) مەتر لە بیری ژمارە دوو، دوورە، بەگۆشەی لار هەڵكەندراوە، (Direction Drilling). ئەم بیرە ڕۆژانە (9 هەزار) بەرمیل بەرهەمدەهێنێت (bbl/day 9000)، بەكوالیتی (37.5API)، كە كوالیتییەكی سوكە، واتا باشە. پاڵاوتەكردنی سەرەتایشی لەهەمان شوێنێ بیری دووەمدایە. شوێنی باركردن و جیاكردنەوە (Lodging)ی خۆی هەیە بۆ حاڵەتێك كە لۆدینگی یەكەم ئیش نەكات یاخود كاری نۆژەنكردنەوە- صیانە CPF پێویست بكات تێیدابێت. تێبینی: لەتەنیشت ئەوانەشەوە (CPF) دانراوە لێیان كڕاوە، توانای ئەو دوو بیرە لە پەمپی فێشخابور-توركیا زیاترە، كە ڕۆژانە (14 هەزار) بەرمیلە. داهاتی ڕۆژانەی (657) هەزار دۆلارە، داهاتی مانگانەشی (19 ملیۆن و 710 هەزار) دۆلارە. بیری ژمارە چوار: ئەم بیرە توانایەكی لەڕادەبەدەری هەیە، بەرهەمەكەی لە ڕۆژێكدا (17 هەزار و 900 هەزار) بەرمیلە (bbl/day 17,900). بەهەمان كوالیتی بیری ژمارە دوو (37API). (12) زۆن نەوتی تێدایە، ئێستا لە (CleanUP) دایە، واتا لەسەرەتای دەستپێكردنی بەرهەمهێنانیدایە، كەچی هێندەو نیوی شیواشۆكە. بیری ژمارە پێنج: دڕێڵینگ (Drilling) تەواوبووە، لەوێشدا بڕێكی زۆر نەوت هەیە كە بە (15 هەزار) بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا خەمڵێنراوە، (bbl/day 15000)، بەكوالیتی (37API). لەئێستادا كێشەی لە قۆناغی (Completion) هەیە، بۆیە تائێستا نەتوانراوە دەربهێنرێت، چونكە هەتا كامپلێشین تەواو نەبێت بەرهەمی نابێت، كە ئەویش بۆرییەكی تەواو گونجاوە بۆ قوڵایی بیرەكە، تاكو نەوتەكەی پێ سەربخەن، وا بڕیارە زوو تەواوبكرێت تاكو لەماوەیەكی نزیكدا دەست بكرێت بەهەناردەی نەوتەكەی. بیری ژمارە شەش: ئەم بیرە دەكەوێتە تەنیشت بیری ژمارە چوارە بەدووری (200) مەتر، لەئێستادا گشت قۆناغەكانی تەواوبووە، (7-27) دەستكراوە بە پڕۆدەكشن واتا دەرهێنانی نەوت، كە بڕەكەی ڕۆژانە (11 هەزار) بەرمیلە (bbl/day 11000). بەكوالیتی (37API) كە ئەمەشیان سوكەو جۆرەكەی زۆرباشە. داهاتی ڕۆژانەی (803 هەزار) دۆلارە، داهاتی مانگانەشی (24 مملیۆن و 90 هەزار) دۆلارە. بیری ژمارە حەوت: لەسەرەتای (Drilling) دڕێڵینگدایە، بڕی خەزانەی نەوتەكەشی خەمڵێنراوە بە (13 هەزار) بەرمیلە لە ڕۆژێكدا (bbl/day 13000)، بەهەمان كوالیتی بیری ژمارە شەش، وا بڕیاردراوە لەماوەیەكی زۆر نزیكدا تەواوبكرێت، بۆ ئەوەی هەرچی زووە بكەوێتەگەڕ. كۆی گشتی داهاتی وەدەستهێنراو تەنها لە (4) بیردا مانگانە (93 ملیۆن و 870 هەزار) دۆلارە، داهاتی ساڵانەشیان (ملیارێك و 126 ملیۆن و 4400 هەزار) دۆلارە. ئەگەر هەردوو بیری (5 و 7) بكەونەكار، داهاتیان مانگانە (61 ملیۆن و 320 هەزار) دۆلار دەبێت، واتا كۆی داهاتی ئەو (7) بیرە بەتێكڕا مانگانە دەگاتە (155 ملیۆن و 190 هەزار) دۆلارە، داهاتی ساڵانەی هەمووشیان دەگاتە: (ملیارێك و 862 ملیۆن و 280 هەزار) دۆلارە. وەكو زانیاری كۆمپانیا (DNO) دەڵێت:" ئەو زنجیرە بیرە نەوتیانە بەردەوام دەبن تاكو سنوری سێگۆشەی عێڕاق- توركیا- سوریا. تەنها لەم رێڕەوەوە ژمارەی بیرەكان دەگاتە (30) بیر. بەم پێیە بێت ئەم (30) بیرە نەوتە لە فێشخابور فێڵد، داهاتی ساڵانەی (7 ملیارو 500 ملیۆن) بۆ بنەماڵەی بارزانی و پارتی دیموكڕاتی كوردستان دابین دەكەن، ئەم كێڵگەیە لەدەرەوەی سیستەمی نەوتی عێراقیدایە، زۆرینەی كۆمپانیا جێبەجێكارەكانی وەبەرهێن لەو كێڵگەیەدا، توركین، و ڕاستەوخۆ بەبێ وەرگرتنی مۆڵەتی حكومەتی مەركەزی داخلی عێراق بوون. توركیاش بۆ بەدەستخستنی باجی نەوت و دۆزینەوەی كار بۆ كۆمپانیاكانی، ئاسانكاری تەواوەتی فرۆشتنی نەوتی كێڵگەكەیان بۆ دەكات. كاتێك فەرمانبەرو كاسبكاران دەڵێن كوا موچەو بازاڕمان، تەخوین دەكرێن بە چاوچنۆكی پارەپەرست، ئەدی ئەو حزب و خێڵەی بارزان بۆچی هێندە چاوچنۆكن و بەهیچ تێرناخۆن، دایمە خەریكی دزی و ڕاوڕووتی و تاڵان و بڕۆن؟