■ عەبدوڵا مەحمود چارەکی کۆتایی ساڵی ٢٠١٦، دوو ڕووداوی گەورە روویاندا، یەکێکیان شکستی سەربازی داعش لەدواین بەرەکانی جەنگدا و ئەوی تریان ئەنجامدانی ریفراندۆم بوو لەکوردستان... کە خەڵکی کوردستان بە پەرۆشەوە و بە هیوای دەستراگەیشتن بە خەونی سەربەخۆیی بەشداری بەرچاویان تیایدا کرد. ئەم دوو رووداوە، ئاڵوگۆرێکی بەرچاوی لەسەر ئاستی عێراق و کوردستاندا بەدوای خۆیدا هێنا، جگە لەوەش پێگەو باڵانسی بزوتنەوە سیاسییە کۆمەڵایەتیەکان و حزبەکانی باڵادەستی ناو ئەو بزوتنەوە کۆمەڵایەتیانەی، گۆڕی... سەرکەوتنی سەربازی بەسەر داعشدا، پیگەی بزوتنەوەی ئیسلام-ناسیونالیستی تایفی شیعی لەسەر ئاستی عێراقدا چ لەبەرامبەر ناسیونالیزمی سونی عەرەبیدا و چ لەبەرامبەر ناسیونالیزمی کوردا، بەهێز کرد و غروری ئەو بزوتنەوەیەیەی بردە سەرەوە، هاوکات تا رادەیەک ریزەکانی سوپا و هێزە میلیشیاکانی سێبەری ئەو سوپاو هیزە چەکدارانەی رێکخستەوە. ئەو ئاڵوگۆرە ئەرک و چاوخشاندنەوەی خستە بەردەم هێزەکانی سەرکەوتوو بەسەر داعشدا. لەوچوارچێوەیەدا و لەهاوسەنگی هێزی تازەدا، حەل و فەسڵی دۆسیە هەڵپەسێردراوەکان، زێدەڕۆیەکان، ئاساییکردنەوەی ئەو دۆسیانەی لەگەڵ هاتنی داعشدا، سەریان هەڵدابوو، تادەگاتە تەسفیە حسابی ناوخۆیی لەناو خانەوادی ئیسلامی سیاسی شیعیدا... بوونە مەسەلەی رۆژ و دەبوو بجوڵینرین و بەرەو یەکلاییکردنەوە، ببرێن. بۆ بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کوردیش، کۆتاییهاتنی جەنگ لەدژی داعش، دەورەیەکی نوێ بوو، هێزە خاوەن بریارەکانی ئەو بزوتنەوەیە، بۆیان رۆشن بوو کۆتاییهاتنی جەنگ لەدژی داعش و شکانەوەی بەسودی بزوتنەوەی ناسیونال-ئیسلامی شیعی، دەروازە دەکاتەوە بۆ راگەیاندنی تەماحەکانیان و لە پیش هەمووشیانەوە یەکلاییکردنەوەی هەردوو دۆسیەی کیڵگە نەوتیەکان، گێرانەوەی ئەو ناوچانەی بەهۆی هاتنی داعشەوە لەلایەن هیزە چەکدارەکانی کوردایەتیەوە دەستی بەسەردا گیرابوو. بزوتنەوەی کوردایەتی و زۆر بەتایبەتیش پارتی لەو چوارچیوەیەدا، دۆسیەی ریفراندۆمی هێنایە گۆڕ... جوڵاندنی ئەم دۆسیەیە لەو سەروبەندەدا لایەنێکی سەرەکی وەڵامی پێشگیرانەی پارتی بوو، بەدۆخی دوای داعشدا، تالەو رێگایەوە هەم بتوانێت پێگەی خۆی لەسەر ئاستی کوردستان بە‌هیزتر بکات و دەستکەوتی خۆی لەشەری دژی داعشدا بچنێتەوەو هەمیش خۆی بە پرسێکەوە هەڵبواسێت، کە لەبنەرەتدا پرسی خەڵکی کوردستانەو پاشانیش وەکو کارتێکی سیاسی بۆ مامەڵەی خۆی لەگەڵ ناوەندو تەنانەت وڵاتانی ناوچەکەش بەدەستیەوە بگرێت. دیارە هێزەکانی تری سەر گۆرەپانی سیاسی کوردستان، لەوانە بزوتنەوەی گۆڕان ناڕۆشن و هاوکات لەدۆخێکی شلۆق و ناسەقامگیردا بوو. رەوتی روو لە لێژی دوای مردنی نەوشیرواندا، بەتەواوی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە دیار بوو. یەکێتی نیشتیمانیش بەجیا لە پەک کەوتەیی تەواوەتی تاڵەبانی، ململانێی ناو باڵ و لاباڵەکانی، لێکترازان و نەبوونی سەرچاوەیەکی بریاردان... یەکێتی کردبووە، هێزێكی داوەشاوی چەند سەرەی بێ ئاسۆ و بێ بریار و تەنانەت بی نەخشی کاریگەر لە ساحەی سیاسی عێراق و کوردستاندا. لەهەل و مەرج و دۆخێکی ئاوادا، کە لەلایەکەوە داعش لە باری سەربازییەوە شکاو و ڕاونراوە، ئیسلامی سیاسی شیعی پیگەی زۆرتر و کاریگەر تر بووە، لەلایەکی ترەوە پارتی وەکو هێزی خاوەن بریار هەڵمەتی پێش وەختەی بۆ بەرگری دەستپێکردووەو دەستی بە ریفراندۆمەوە گرتووەو، پاشان ریفراندۆم ئەنجامدراو بەگشتیش خەڵکی کوردستان پێشوازییەکی گەورەیان لێی کرد... لەم ململانێیەدا کە لەلایەکەوە ناوەند و هێزی ئیسلامی سیاسی شیعی وەستاون و لەلاکەی ترەوە پارتی وەکو لایەنی باڵادەستی ناو بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، وەستاوە. هێزەکانی ئیسلامی سیاسی شیعی، کە کۆنترۆڵی دەسەڵاتی ناوەندی کردووە، بۆ جێبەجێکردنی نەخشەکانی دوای جەنگی داعش، بەدوای هیزو لایەنی نزیک خۆیدا دەگەرا، لەو نێوەدا، یەکێتی نیشتیمانی کە لەقوتبی ئێران نزیکە بەتایبەتیش باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی باشترین مەقاشی یاریپێکردن و بەکارهێنانە. لەو کەش و ژینگە تایبەتیەدا، تەنها بیست رۆژ بەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی کوردستان و هاوکات لەگەڵ شکستی سەربازی داعش لەدواین بەرەکاندا، باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی و نۆکەر پیشەی ناو یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، بەمەبەستی گوزر وەشاندن لە خەونی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان و ریفراندۆمەکەی و بەمەبەستی راستکردنەوەی باڵانسی هێز لەبەرامبەر پارتییدا، چ لە ناوەندو چ لەناو کوردستاندا، هاوکاتیش بۆ جیگا پەیداکردن لەناو تەلاری رێکخراوەیی یەکێتی نیشتیمانی کوردستاندا، چوونە پاڵ سیاسەت و نەخشەی ناوەند و دەستی هێزەکانی حەشدی شەعبییان گرت و ئیرادەی خۆیان رادەستی قاسمی سلێمانی کرد و لەماوەیەکی کورتدا، ناوچەیەکی فراوانیان، لە قەڵەمرەوی ژیر دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتی، بە کەرکوکی" قودس و دڵی" کوردستانیشەوە، رادەستی هیزەکانی حەشدی شەعبی و سوپای!! عێراق کردوە. هیرشی دەوڵەتی ناوەندی بە هاوکاری و خۆشخزمەتی یەکێتی و پیگەی بزوتنەوەی ناسیونالیستی بەرەو داکشانێکی گەورە برد، چ لەئاستی عێراق و چ لە ئاستی ناوچەکەشدا، پاشەکشەیەکی گەورەی سەپاند بەسەر جێگەو رێگەی ناسیونالیزمی کورددا. لەم رووداوەدا، بەجیا لە گێرانەوەی دەسەڵاتی تایفی بۆ هەموو ئەو ناوچانەی لەساڵی ٢٠٠٣ وە، لەلایەن حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتییەوە کۆنترۆڵ کرابوو، وە ببووە ئەمری واقع، هاوکات ژمارەیەک پێشمەرگە، غافڵگیر کراون بوونە قوربانی، وە جەماوەرێکی زۆریش ئاوارە بوون. ئامانجی ئەو باڵەی یەکێتی لەو کردەوە دژە ئینسانییەدا، گۆرینی پارسەنگی هێز لەگەڵ پارتی مەسەلەی میحوەری بوو، بەڵام بەو هۆیەوە چ ئێران و چ کرێگرتەکانی لە حەشدی شەعبی و حکومەتی ناوەندی بەغدا، تەنها وەکو کرێگرتەیەک تەماشای ئەو نۆکەر پیشەییەیان کرد، کەرکوک و زۆریک لەو ناوچە کیشە لەسەرەکان کە ناوچەی جێگا نفوزی یەکێتی نیشتیمانی بوون، بۆ یەکیتی نەک نەبوو بەدەستکەوت، بەڵکو خۆشیان بوونە یاساغ لە ناوچانەو بەدەستی بەتاڵ لەو گەمە سەرشۆرانەیەدا هاتنە دەرەوەو ئێستاشی لەگەڵ بێت، ئەوەی دەسەڵاتی بەدەستە لەو پانیاییە فراوانەدا، دەسەڵاتی ناوەندی و حەشدی شەعبییە. یەکیتی نیشتیمانیش لە پیگەی دەسەڵاتدارێتیەوە بۆتە چاودێرێکی سیاسی دۆخەکە، ئەوە بەجیا لەوەی گورزێکی کەمەر شکینیشی لە پیگەی یەکێتی لەسەراسەری کوردستاندا، وەشاند. پارتی لەگەڵ ئەوەدا بێ زیان دەرنەچوو، بەڵام نەبووە نێچیرێکی شکستخواردو تا یەکێتی بە قازانجی خۆی، سودی لێوەربگرێت... لەناو تەلاری رێکخراوەیی یەکێتیدا، ئەو باڵەی نۆکەر پیشەیی و پێشلەشکری کرد، تا رادەیەک توانیان هەژموونی خۆیان دابسەپێنن و پایەکانی تەوریسی سیاسی، بەهیز بکەن و وەکو میراتگری تاڵەبانی ببنە قوتبێکی زاڵی ناو یەکێتی، بەڵام ئەو قوتبی بوونەی باڵی بنەماڵەی تاڵەبانی لەناو خۆی یەکێتیدا، بە نرخی پاشەکشەی یەکێتی لەسەراسەری کوردستاندا شکایەوە. ئەمرۆ یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، لە پێگەیەکی زۆر لاوازتر لە پێشوودایە لەچاو رەقیبە مێژوویەکەی "پارتی"دا... ئەم پاشەکشەیەی یەکێتی نەک هەر لە ئاستی کوردستاندا، بەڵکو لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکەشدا، راستیەکی ئینکار هەڵنەگرە. ئیستا دوای زیاتر لە ساڵیک بەسەر ریفراندۆم و ساڵیك بەسەر روداوی ١٦ ئۆکتۆبەردا، بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد بەگشتی لە مەقعیەتێکی لاوازتر و هاوکات بەرگرییەکی هەمیشەییدایە لەگەڵ ناوەند.. دۆسیە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا فراوانتر و کەلێنی نیوانیان گەورەتر و ئاسۆی چارەسەر و یەکلاییکردنەوەشیان قورستر... بووە. بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، لە ئێستادا لە زوربەی بوارەکاندا، لەژێر کۆنترۆڵی ناوەندایە. زوربەی هەرەزۆری کێڵگە نەوتییەکان و دەرهێنان و فرۆشتنی تا دەگاتە فرۆکەخانەکان، خاڵەکانی سنوری نێوان عێراق-ئیران و عێراق- عیراق-تورکیا و عێراق- سوریا... چاودێری بەغدای لەسەرە. هاوکات بری بودجەی هەرێم لە ١٧% و هێنراوەتە خوارەوە بۆ ١٢،٤٧% ... وە شاری کەرکوک و زوربەی هەرەزۆری ناوچە کێشەلەسەرەکان، لەدەست و ژێر کۆنترۆڵی دەسەڵاتی ناوەندیدایە، یان ئەوان تیایدا باڵادەستن. لەسەر ئاستی ناوچەکەش پەیوەندی هەرێم ناسەقامگیرو لاوازترە. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، و باڵی زاڵی ناوی کە باڵی بنەماڵەی تاڵەبانییە، لەگەڵ ئەوەدا لەناو یەکێتیدا، خاوەن و سەنگی زاڵ و بریاردەرن و ئۆرگانە حزبیەکانیان کردۆتە کاریکاتۆر و هەموو جومگە هەستیارەکانی دەسەڵاتدارێتی زۆنی سەوزو داهاتی ئەو زۆنەیان، پاوانی خۆیان کردووە، بەڵام لە ئاستی کوردستاندا نەیانتوانیووە پاشەکشە بە رەقیبەکەیان کە پارتییە بکەن و پیگەی جەماوەریان بەرەو هەڵکشان ببەن، بەپێچەوانەوە لەچاو کاتی بەر لە ١٦ ئۆکتۆبەر لە جێگاو رێگایەکی لەخوارتر دان و جغرافیای قەڵەمرەوی سیاسیان، بەرتەسک تر بۆتەوە و لە زۆنەشدا کە خاوەنی دەسەڵاتن، هاوبەشیان بۆ دروست بووە و بێ رێگری نین... هەروەها هیشتا ململانێی ناوخۆیی و بێ رابەری معتەبەر، لەپاڵ نەبوونی ئەجندایەکی سیاسی رۆشن، یەکێتی بەرەو داخورانی ناوخۆیی زیاتر دەبات. روداوی ١٦ ئۆکتۆبەر، بەپێچەوانەی خەونی باڵی نۆکەر سفەتەوە، یەکێتی لاوازکرد، نەک بەهێز، لە هەمیشەش زیاتر ریسوای کردو کردیە خاوەنی فایلێک کە بەئەنەندازەی فایلی ٣١ ئاب، باجی سیاسی و جەماوەری و متمانە لەدەستدانی، دەوێت. ئەم جێگاو رێگایە کە سەرجەم بزوتنەوەی ناسیونالیستی کوردی لەدوای ١٦ ئۆکتۆبەرەوە، بۆی ماوەتەوە، لاوازو ناسەقامگیرە. لە چوارچێوەی عێراقدا. ئەو پیگەیە لەناوخۆی کوردستانیشدا، روبەرووە لەگەڵ نارەزایەتی جەماوەری و بەئاقاری گۆرانی هاوسەنگی هیزدا، هەنگاو دەنێ... نارەزایەتی جەماوەری لەکوردستاندا، کە ریشەی لە دزی و تاڵانی و گرانی و بیکاری و سەرکوت و بێمافیەکان و نۆکەری پیشەیی دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتیدایە، ڕێگای گەرانەوەی لێگیراوە و رۆژ بەرۆژ بەرەو هەڵکشان دەچیت... دیارە هیشتاش، ١٦ ئۆکتۆبەر و ٣١ ئابی تر قابیلی پێشبینین و ئایندەی سیاسی کوردستان، لەچوارچیوەی عێراقدا، ئایندەیەکی لێڵە. ئەوەی کە دەتوانێت... ئەم چارەنووسە نادیار و لێڵە بگۆرێت، لە گرەوی کۆتایی هێنان بە دەسەڵاتی میلیشیییا و درۆی فیدرالیزمی قەومی لەگەڵ عێراق و دەست گرتنە بە ئاکامی ریفراندۆمەوە، کە دەتوانێت، ئایندەی سیاسی کوردستان بە ئاقارێکی تر ببات و بەریش بگرێت... لەوەی ١٦ ئۆکتۆبەرەکانی، دوبارە ببنەوە.
.gif)
■ لاوك ئەحمەد کێ لە ماڵی خۆیدا هەست بە دڵنیایی دەکات؟ کێ دەزانێ سبەی منداڵەکانی چ ژیانێک بەسەر دەبەن؟ کێ دەتوانێ بەدەر لەو ئاژاوە و هەراوهوریایەی کە سەرتاپا دونیای گرتۆتەوە، دۆخێکی باشتر بۆ ژیان دەستنیشان بکات؟ لە هەموو ساتێک زیاتر هەست بەوە دەکەم دونیا بەرەو هەڵدێر دەڕوات. لەم ساڵانەی دواییدا دیموکراسیەت تەنانەت لە وڵاتە دەوڵەمەندەکانی وەک ئەلمانیا وبریتانیا وئەمەریکا وسوید وهۆلەندا بە تەوژمە توندرەوەکان تەنراون. ئەم تەوژمانە هەر لە خۆرا نەبوونەتە هەرەشە لە هێنانەوەکایەی سیستمێکی ئیستبدادی گشتگیر، بەداخەوە لە بری ئەوەی شنەی دیموکراسیەتی رۆژئاوا بەرەو لای ئێمە هەڵبکات، بە پێجەوانەوە حکومەتەکانی رۆژئاوا تەکنیکەکانی دۆزەخی رۆژهەڵاتیان بەکارهێنا بۆ هەر شوێنێک کە چووبن، ئەوەی جێی تێبینیە تەنانەت لە پاش گەرانەوەیان بۆ وڵاتەکانی خۆیان ئاسەوری ئەو سیاساتانە لە مامەڵەکردن لەگەڵ کەیسە یاساییەکانی خۆشیاندا رەنگیداوەتەوە، نموونەیەکی سادە، تەماشای کاردانەوەی ئەمریکا لەسەر پرسی کۆچکردن بکە؛ دونیایەک کاردانەوە و ململانێی لەسەر ئاستی کە لتووری لە ناو کۆمەڵگەدا بەجێهێشتووە، بەهەمان شێوە، لە بریتانیا هەمان ململانێی ئایینی وکەلتووری بە روونی لە قوتابخانەکاندا دیارە. ئەم گۆرانکارییە دیموگرافی و کەلتووریانە بەرەو سەردەمێک بە کێشمان دەکەن کە تا دێت پانتاییەکانی دڵنیایی سیاسی و کۆمەڵایەتی تیا کەم دەکەنەوە ومتمانە بە یاساکان وسیستمەکان لاواز دەکات و دواجار نامێنیت. دیموکراسیەتی رۆژئاوا کە لە ماوەی دوو سەدەی رابردوودا گەشەی کردووە و بەرهەمی دونیایەک گۆرانکاری ئابووری و پیشەسازی و پەروەردەیی بووە، توانیویەتی خەڵک لە شارەکاندا کۆبکاتەوە و رێکیان بخاتەوە و پێکەوە لە کارگەکاندا کار بکەن. ئەم پرۆسەیە گواستنەوەی خەڵک بووە لە قۆناغی "مانەوە"دا کە دڵنیای سیاسی و کۆمەڵایەتی تیانەبووە بۆ قۆناغی "گەشەکردن و دڵنیایی و گەران بەدوای بەهای هەستپێکراوی وەک ئازادی دەربریندا. ئەم گواستنەوەیە دواتر لە سەر بنەمای بوونی مەعریفەی کار لە هەموو سەکتەرەکاندا کەناری کردووە. لە خاڵە گرنگەکانی پرۆسەی دیموکراسیەت هێنانەکایەی دڵنیایی سیاسی و کۆمەڵایەتیە هەروەها گواستنەوەی ئاشتیانەی دەستەڵات و هەڵبژاردنی سەرکردەکانە دوور لە توندوتیژی و خوێن رشتن، هەرچەندە ئەم پرۆسەیە گرێنتی ئەوە نادات کە سەرکردە زیرەک و لێهاتووەەکان هەمیشە هەڵدەبژێردرێن، بەڵام دواجار رێگەجارە هەر پرۆسەی دیموکراسیەتە. مەرج نییە هەموو پێشکەوتنێکی پیشەسازی ببێتە مایەی هێنانەدی و پاراستنی پرۆسەی دیموکراسیەت لە مەودایەکی درێژدا، بۆ نموونە وڵاتێکی وەک چیین لە پاش ماوتسۆنگ پشتیان بە ئابووری بازار بەست و وڵاتێکی خۆشگوزەرانیان دامەزراند و شێوازێکی تایبەتیان لە هەڵبژاردنی سەرکردەکانیان هێنایە کایەوە بە پەیرەوکردنی ئاستی تەمەن کە نابێت لە ٧٠ ساڵ تێپەر بکات و مانەوەی سەرکردە لە دەستەڵاتدا لە پێنچ ساڵ زیاتر نەبێت، بەڵام ئایا ئەو دەزگایانەیان هەیە کە ئەم مەرجانە بپارێزێت. رەنگە تا ئەم ساتە ئەم شێوازە ئیستبدادیە لە ئیدارەدانی حکومەت هەر لە چیندا سەرکەتوو بوو بێت بەڵام وەک وتمان بۆ مەودای درێژ دڵنیایی نییە کە بەردەوام دەبێت. ئابووریەک لەسەر بنەمای مەعریفە دامەزرا بێت زیاتر لە کۆمەڵگە کراوەکاندا گەشە دەکات. دیموکراسیەت بە تایبەتی لە سەدەی بیستدا زۆر جار دووجاری گرفت و کۆسپ بووە، راستە، لە سەرەتادا ئەو وڵاتانەی کە دیموکراسیەتیان تێدا پیادەکراوە زۆر نەبوون و بە پێی ستاندەردەکانی ئێستاش نەبوون. گەورەترین شکستی دیموکراسیەت لە ساڵانی ١٩٣٠ بوو، ئەوکاتەی فاشییەت پەرەی سەند، خراپی باری ئابووری لە ئەوروپا لە فاکتەرە سەرەکییەکان بوو، بەڵام دواتر دیموکراسیەت هەر هەڵسایەوە. لە ساڵانی ١٩٨٠دا پشتیوانیکردنی سیستمە ئیستبدادیەکان پەرەی سەند بوو. لە ساڵی ٢٠١٥ دا، پارتە توندرەوەکان و ئەوانەی دەیانەوێت پەیرەوەی سیستمێکی توند بکەن رێژەی ٪١٢ دەنگیان هێنابوو لەو ٣٢ دەوڵەتە دیموکراسیەی لە جیهاندا هەن. لە دانمارک و هۆلندا و سویسرا بوونە یەکێک لە پارتە گەورەکان کە بە پلەی یەکەم یان دووەم دەهاتن، لە هەنگاریا و پۆلندا کۆنترۆلی حکومەتیان کرد. لە ٢٠١٦دا رۆلاند ترەمپ بە ئاشکرا رقی خۆی لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا بەرامبەر نەتەوەکان دەردەخست و ئەمەریکای بە مەزن ناوزەند دەکرد، بێ گوێدانە ئەوەی کە ئەم پەیامە لەلای کەسی ئاسایی چۆن دەکەوێتەوە و بێ گوێدانە کاریگەرە مەترسیەکانی ئەو پەیامانە. لە ئەمریکا، لە نێوان ساڵانی ١٩٧٠ بۆ ٢٠١٥ رێژەی ئیسپانیەکان لە ٪٥ بۆ ٪١٨ بەرزبۆتەوە، لە وڵاتی سوید لە ساڵانی حەفتاکاندا دانیشتوانەکەی کەمایەتییە سویدیەکان بوون ئێستا ئەو بێگانانەی کە لەوێ لە دایکبوون ٪١٩ دانیشتووان پێک دەهێنن، ئەلمانیا ٪٢٣. لێکۆڵەوەران دەڵێن پانتای نێوان دیموکراسیەت و ئیستبداد بە رێژەی بوونی دڵنیایی خەڵک لە بوونیان دەپێورێت واتە چەند خەڵک هەست بە دڵنیایی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری بکەن ئەوەندە ئاستی پیادەکردنی سیستمێکی دیموکراسی بەرجەستەیە. کێ دەتوانێت بڵیت من لە ژیانی خۆم و لە ئاییندە بۆ منداڵەکانم لە ئێستادا دڵنییام؟ هەمیشە سیاسەتی رق و کینە دەبێتە ستراتیجیەتێکی پیادەکراو کە سەرچاوە و دارایی بەشی دانیشتوانی نەکردووە، هەروەک ملمڵانێی دوو خێڵ وایە لەسەر کانیاوێک یان سەرچاوەی ئاوێک، هەر بۆیە ترەمپ هەمیشە داوای پارە لە هەموو لایەک دەکات! ئەو ململانێ نێودەوڵەتییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست لە پاش رووخاندنی سۆڤیەتی پێشووەوە بەو جۆرە خوێناوییەی کە روودەدات، ململانێیە بۆ داگیرکردنەوەی سەرچاوە وزەی ئاییندە لە ژێر چەندان جۆر لە ناونیشان و شێواندنی کۆڵەکەکانی مێژوودا. ئەو راپرسی و لێکۆڵینەوانەی کە بۆ ئەم دۆخە کراون خەڵکیان دابەشکردۆتە نێوان دوو ئاست یان دوو بەش ئەوانەی بە ماتریالیست ناسراون کە ئەوانن داوای دڵنیایی ئابووری و ئاسایش دەکەن، داوای کەمکردنەوەی نرخ دەکەن، داوای پەرەسەندنی زیاتری ئابووری دەکەن، لەگەڵ جۆرەکەی دووەم کە بە پۆست ماتریالیست ناسراون ئەوانەن کە ئاسایش لە لایان دەستەبەرە و تەرکیزیان لەسەر بوونی ئازادییەکانە تا خەڵک دەنگی زیاتری هەبێت لە پرۆسەی بریاردانی حکومەتدا، ئەمە زۆر بە روونی لە هەڵبژاردنەکانی دوایی ئەمەریکادا رەنگیدایەوە. کوشتنی رۆژنامەنوووسێکی وەک جەمال خاشەقجی دۆخی ساڵانی شەستەکان و حەفتاکانمان وەبیردەهێنێتەوە کە لە سایەی بوونی رژێمێکی ئیستبدادا ئەو جۆرە کوشتنانە ئەنجامدەدرا، لێرەدا باسی کەسایەتی عەدنان ناکەیەن بەڵکو ئەو دۆخە نێودەوڵەتییە ئیستبدادیە دەست نیشان دەکەین کە زەمینە خۆش دەکات بۆ ئەوەی ئیتر هەر دەنگێکی جیاوازهەبێت رووبەرووی کوشتن دەبێتەوە. ترەمپ بە روونی رای خۆی دەڵێ: رێکەوتنی ئابووری ناکاتە قوربانی بەها و مافەکانی مرۆڤ لەهەر کۆیەک بێت.
.gif)
■ ئومێد جاف هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لە (٣٠ ئەیلولی ٢٠١٨) ئەنجام‌درا، عرفی پێشلکاری و ساختەکاری لە هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوامی هەیە. دەتوانین بڵێن بەشێک لە هۆکارەکان پەیوەسەتە بە (یاسای هەڵبژاردن، لایەنی جێبەجێکاری هەڵبژاردن و ئیرادەی دەسەڵاتی سیاسی و هۆشیاری تاکی کۆمەڵگا). ریکاری یاسایی لە یاسای کۆمسیۆن (علی سبیل حصر) هاتووە، کە لە ساتی دەست پێکردنی هەڵبژاردن بۆ ماوەی (٤٨) کاتژمێر لایەنی زەرەرمەند مافی پێشکەشکردنی سکاڵایان هەیە. پاش ئەوەی ئەنجومەنی کۆمسیۆن بریار لەسەر سکاڵاکان دەدات و بە هەردوو زمانی کوردی و عەرەبی لە (٣) رۆژنامەی رۆژانەدا بڵاوی دەکاتەوە یان کۆمسیۆن لە رۆژنامە و سایتی تایبەت بەخۆ بڵاوی دەکاتەوە. لایەنی نارازی لە بریارەکان دەتوانێت تانە لە بریارەکە بدات لە دەستەی دادوەری هەرێم لە ماوەی (٣) رۆژ لە رۆژی دوای بڵاوکردنەوەی بە لەبەرچاوگرتنی رۆژانی فەرمی پشو. پێویستە دەستەی دادوەری لە ماوەی (٧) رۆژدا بریار لەسەر یەکلایی کردنەوەی تانەکان بدات. بریاری ئەم دادگایە بنەبرە(کۆتایی)ە. پاش تێپەراندنی ئەم رێکارانە کۆمسیۆن ئەنجامەکان ئاراستەی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی کوردستان دەکات بە مەبەستی تصدیق کردنی. دواتر کۆمسیۆن ئیعلانی ئەنجامە کۆتاییەکانی هەڵبژاردن دەکات بە رێژەی سەدی لیستە بەشدارەکان و ناوی کاندیدە سەرکەوتووەکان بۆ پەرلەمانی کوردستان. * پارێزەرو شارەزای بواری هەڵبژاردن
■ كەمال محەمەد ویژداهەرگیزتوانای هەڵگرتنی كۆچ و مەرگی هاونیشتمانیانی نییە،بۆیەلەرەوشێكی بەم جۆرەدادەتوانین باشتردەرك بەم تراژیدیانە بكەین كەلەپێناوهەوڵی بەردەوامكردنی هەبونداقۆناغێكی نوێی شەڕی ژیانیان دەست پێكردوە،هۆكاری ئەمانەش ئەنجامی كەڵەكەبونی درێژخایەنی سیاسەتی دەسەڵاتدارانی ئەم هەرێمەیە كەخەمی گیرفان. و كورسی بازرگانیان لەپێش خەمی خاك و خەڵكدابووە . بەشێوەیەكی گشتی پاوانی سیاسی و حكومڕانی لەم هەرێمەداگوزارشت لەڕاستییەك ئەكات كەژیانی ئازادبەگوزارشتێكی ڕاست نەگەیشتوەو زیاترئەرستۆكراسی خێڵ و سیستەمی بنەماڵەیی و دەسەڵاتە خۆسەپێنەكان دەرخراونەتە پێش ولەوڕوانگەوە كۆنتڕۆڵێكی توندخراوەتەسەر ئەم جۆرەسیستەمە سیاسیە. لەكورستانی ئەمڕۆماندائابوری تەواووەك ئامرازێكی زۆرداری و بەسیخوڕیكردن بەكاردەهێنرێ ولەرێگەی بێكاری و برسیكردنی كۆمەڵگاوە هەوڵدەدرێت داماڵینی سەرجەم فاكتەرە چارەسەرییەكانی ژیانێكی هاوچەرخ وتەنانەت سەرەتاییش بدرێت و هەوڵی ئەوەئەدەن لای تاك وای نیشان بدەن كەچاوەروانیكردنی چارەسەری ڕیشەیی جارێكی دیكە خۆخەڵەتاندنە،یان باشتربڵێین بەڵكوسەرەكیترین كۆسپی بەردەم چارەسەریشە . هەردوپارتی دەست ڕۆشتووهاونیشتمانیانیان مەحكومی سنورەكانی مەرگ كردۆتەوەوئەوەی لەبەرمیداماوە ژیانێكە بەتەواوی مەحكومی بێ چارەیی كراوەوهەڵهاتنیان لەنیشتمان وەك بڵێی دواسەنگەرە لەدەستیان مابێتەوە،چون چەمكی پاراستنی پشت بەستووبەمرۆڤ بونیان گوزارشت لەدۆخێك دەكات كەزۆرلەوواتایە دوركەوتۆتەوە كە ئەم خاكە بەهی خۆی بزانێت ! هۆكاری ئەم بێ هیواییەش ئافراندنی ئەودۆخە چەقبەستوەیە لەبواری ئایدۆلۆژی و سیاسی و حكومڕانییەوە كەسیستەمێكی ناپێویستەوهەڕەشەلەژیانێكی ئازاددەكات و دەرفەتی بەردەوامبونی پێ نادات . دەستێوەردانەكانی پارتەدەسەڵاتدارەكان بۆكۆمەڵگاوچەوسانەوەی كۆمەڵگالەئاستێكدایەكەتاك نەتوانێت هیچ یەكێك لەكێشەمادی و مەعنەوییەكانی شیكاربكات،بۆیەلەكەنارخستنی خاكەكەیان بەجۆرێك لەجۆرەكان بوەبە چیرۆكی سەرلەنوێ گەڕان بەدوای خۆیاندا.هەرئەمەشەوایكردوە كەبێ باكی دەسەڵاتدارانی جگەلەقوڵكردنەوەوبنبەستكردنی كێشەكان هیچ ڕۆڵێكی دیكەنەبینن و تواناكاری ئەوەیان تێدانەبێت بناغەیەكی بەهێزبۆسەرلەنوێ بونیادنانەوەی تەواوی بوارەكانی سیستەمی سیاسی و حكومڕانی بەدیموكراتیزەبون بكەن،چون سیستەمی دیموكراسیانە پێویستی بەپەروەردەیەكی ئایدۆلۆژی و سیاسی و ئەخلاقی زۆرهەیە بۆئەوەی بتوانرێت پێداچونەوەبەسیستەمە شكستخواردەكە بكاتەخاڵێكی بەهێزبۆوەرچەرخان و ئەم بەهێزبونەش كاریگەری خۆی لەسەرپێشخستنی چارەسەری كرداریش بخاتەڕوتاوەكوچارەنوسی هاونیشتمانیانی نەگاتەئاستی كۆچ و تەنانەت كۆچی هەتایی .
.gif)
■ کاوێز مەلا پەروێز بۆ گرنگە کورد ئەنجوومەنی پارێزگەی کەرکووک کارا کاتەوە و پارێزگەرێکی کورد دانێ. تا پێش هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگەکان کە بریارە لە مانگی دوانزە ئەنجامبدرێ، دەبێ کورد خۆی کۆ کاتەوە و بە هەر شێوەیەک بێت ئەنجوومەن کاراکاتەوە و پارێزگەرێکی کورد دانێ چونکە بەم دۆخەوە بچینە ناو هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگەی کەرکووکەوە چەند ئەگەرێک هەیە کە دەبێ وەک مەترسی ببینرێ. یەکەم: پێناچێ لە کۆی سیانزە کورسی ئەنجوومەنەکە کورد حەوتی بە دەست بێنێ، بە دڵنیایشەوە پێکهاتەکانی تریش ناگەنە ئەو ئاستە کە پەنجا کۆ یەک بە دەست بێننەوە، لەو کاتەدا دۆخی ئیداری کەرکووک هەر وەک ئێستا ئەمێنێ ئەمەش مەترسیدارترین و نزیکترین سینارێۆیە. دووەم: ئەگەرێکی تر هەیە هەڵبژاردن دوابخرێ، بۆ ئەمەش دیسانەوە مانەوە و درێژە کێشانی ئەو دۆخەی لە کەرکووک هەیە بار و ئەرکی کوردی وەک پێکهاتەیەکی سەرەکی لە کەرکووک گران کردوە. بۆ ئەوەی دوێنێ تێپەرێنین دەبێ لە ئێستادا بین و بیر و بەرنامەمان بۆ سبەی هەبێ. دەبێ خەڵک لە کەرکووک چەقی سیاسیەت و ستراتیژی حزبیمان بێ، ناکرێ و نابێ لێرە لە ژێر هەژموونی سەرپێی و ناکامڵی هەندێک لە دۆخی ژیانی کورد لەکەرکووک بڕوانین، وەک چۆن نابێ لە پایی هەڵسوکەوتی هەندێک سیاسی ناو یەکێتی خەڵکی کەرکووک بە گشتی سزا بدەین، دەبێ پارتی پێش لایەنەکانی تر روانگەی رۆشنی هەبێ بۆ کەرکووک و لە ناو کەرکووک ئەو ململانیە بکات کە خەڵکی ناو شار لە دەوری ئەو نەهجە کۆکاتەوە و ئەنجومەنی پارێزگە و ئەندامەکانی بکات بە وەسیلەی خەباتێکی نوێی مەدەنی و میدیایی و یاسایی و ببێتە چەتر بۆ کەرکووکییەکان لە رووبەرووبوونەوەی هێزی داسەپاوی سەربازی، گەرنا کورد ئینجا پارتی بەری ئەم سیاسەتە کە پێم وایە هەڵەیە لە ئەنجامدا دەچنێتەوە.
مسته‌فا فه‌حس دوای ڕاگه‌یاندنی مه‌رجه‌كانی (مه‌ڕجه‌عیه‌ت)ی نه‌جه‌ف سه‌باره‌ت به‌و خه‌سڵه‌ته پێویستانه‌ی ده‌بێت به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رز له سه‌رۆكی حكومه‌تی ئاینده‌دا هه‌بن ، نه‌جه‌ف پێش ئه‌وه‌ی هه‌ڵوێستی خۆی له‌مه‌ڕ حكومه‌تی ئاینده ڕابگه‌یه‌نێت ، به بێده‌نگییه‌كی ووریائامێزه‌وه كه گره‌و له‌سه‌ر تێپه‌ڕبوونی كات ده‌كات ، چاودێری دۆخه‌كه ده‌كات ، هه‌ڵوێسته‌كه‌ی نه‌جه‌فیش پشت به هه‌ڵسه‌نگاندنی ئاستی كاری (ادا‌و) حكومه‌ت ده‌به‌ستێت ، بێده‌نگییه‌كه‌ی ئێستاشی نیشانه‌ی ڕه‌زامه‌ندییه‌كی كاتییه له‌مه‌ڕ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران. له‌و مه‌رجانه‌ی عه‌بدول مه‌هیدش هه‌نی – دوای ئه‌وه‌ی هێزه سیاسییه‌كان ناویان خسته ناو ناوانه‌وه بۆ وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكی حكومه‌ت وه‌ك پاڵێوراوێكی قبوڵكراو - بۆ وه‌رگرتنی پۆسته‌كه پابه‌ندبوونی هێزه سیاسییه عێراقییه‌كانه به مه‌رجه‌كانی ده‌ستبه‌رداربوون له به‌شبه‌شێنه ، هه‌لێكی ڕاسته‌قینه‌شی پێ بدرێت بۆ به‌رجه‌سته كردنی دیدگا چاكسازییه‌كه‌ی سه‌باره‌ت به ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌كانی. له نێو گێژاوی ئه‌و مه‌رجه ئاڵۆز و بڵۆزانه‌دا و له سایه‌ی ئاڵینگای سیاسی و ئابووری سه‌خت و دژواردا كه‌وا له بكه‌رانی سیاسی ده‌كات پابه‌ندی نه‌رمونیانییه‌كی سیاسیبن بۆ ده‌ربازكردنی پڕۆسه‌ی سیاسی كه له به‌رده‌م هه‌ره‌سهێنانێكی سه‌راپاگیردایه ، عه‌بدول مه‌هدی دڕ به ڕێبازی پێكهێنانی حكومه‌ته ئه‌رك قورسه‌كه‌ی خۆی ده‌دات ، ئه‌مه‌ش ئه‌و دۆخه بوو كه موقته‌دا سه‌دری سه‌ركرده‌ی ڕه‌ووتی سه‌در قۆزتییه‌وه به‌و پێیه‌ی باش ده‌زانی له ده‌ره‌وه‌ی پۆله مه‌له سیاسییه شێعه‌مه‌زه‌به‌كه له‌شه‌قه‌ی باڵ بدات ، بۆیه له‌سه‌ر واڵه‌كه‌ی له تویته‌ر جریوه‌یه‌كی ڕوون و ئامانج ئاشكرای بڵاوكردۆته‌وه كه پێودانگه سیاسییه‌كانی پێكهێنانی حكومه‌تی ئاینده‌ی تێدا دیاری كردوون ، ئه‌و گووتی "حزبه‌كان له ڕۆژگاری ڕابردوودا پۆسته‌به‌شی خۆیان هه‌بووه ، چ به ڕه‌واو چ به ناڕه‌واش ، پاره و پوولێكی زۆری عێراقیان له‌به‌ر ده‌ستدابوو... ئه‌مه‌ش پازده ساڵ درێژه‌ی كێشا ، ئه‌رێ تێر نه‌بوون!". له ساته‌وه‌ختی ڕاسپاردنی عادل عه‌بدول مه‌هدیش بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت ، موقته‌دا سه‌در به‌دوور له به‌شبه‌شێنه ، سووره له‌سه‌ر دیاریكردنی كه‌سه لێوه‌شاوه‌كان ، ده‌ستی له به‌شه‌كه‌ی (تیمه‌كه‌ی سیاسییه‌كه‌ی) خۆشی هه‌ڵگرتووه له حكومه‌تی ئاینده‌دا بۆ كه‌سایه‌تییه سه‌ربه‌خۆكان كه سه‌رۆك وه‌زیرانی ڕاسپێردراو دیارییان ده‌كات. هه‌ڵوێسته‌كه‌ی سه‌در له‌گه‌ڵ بڕیاره‌كه‌ی عه‌بدول مه‌هدی یه‌كانگیره به واڵاكردنی ده‌روازه‌ی خۆپاڵاوتن له‌به‌رده‌م كه‌سه لێوه‌شاوه عێراقییه سه‌ربه‌خۆكان بۆ خۆپاڵاوتن بۆ ئه‌و پۆسته حكومییانه ، ئه‌مه‌ش به ئامانجی شكاندنی ڕێچكه‌ی پاوانخوازی حزبی بۆ گرتنه‌ده‌ستی پۆسته جێبه‌جێكاریه‌كان ، چ به‌دووریش نییه ئه‌و ته‌رزه بیركردنه‌وه له لایه‌ن ئه‌و پارت و ڕه‌ووتانه‌وه ڕه‌تبكرێته‌وه كه ده‌ستیان گرتووه به نوێنه‌رایه‌تی سیاسییان به‌پاڵپشتی ئه‌و شه‌رعییه‌ته په‌رله‌مانییه‌ی هه‌یانه ، هه‌رچی ده‌سته‌بژێره عیراقییه سه‌ربه‌خۆكانیشن كه به درێژایی 15 ساڵ بێبه‌ش بوون له به‌شداریكردن له پڕۆسه‌ی بڕیارسازی نیشتمانیدا ، به‌و پێشده‌ستییه‌ی ده‌ده‌نه قه‌ڵه‌م كه شكۆداری بۆ چینی مامناوه‌ندی كۆمه‌ڵگای عێراقی ده‌گێڕێته‌وه ، ئه‌و چینه‌ی توانستی به‌شداری هه‌یه له به‌رێوه‌بردنی ده‌وڵه‌تدا. هه‌نگاوه‌كه‌ی عه‌بدول مه‌هه‌دی له‌گه‌ڵ جریوه‌كه‌ی ڕۆژی دووشه‌ممه‌ی ڕابردووی سه‌دردا كۆك و ته‌بایه كه بێ ئه‌وه‌ی نازناوه ئاینییه‌كه‌ی به‌كاربهێنێت به ناوی (سه‌دری هاووڵاتییه‌وه) واژۆی كردووه ، دووریش نییه مه‌به‌ستی ئه‌و هه‌نگاوه‌ی به‌ده‌نگه‌وه‌هاتنی ده‌رده‌دڵ و به‌رزه‌فڕییه‌كانی هاووڵاتییانی عێراق بێت ، سه‌در كه به‌رده‌وام له‌گه‌ڵ چالاكوانانی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌ندیدا له په‌یوه‌ندیدایه به‌تایبه‌تیش چه‌په‌كان ، وه‌ك هاووڵاتییه‌كیش گوزاره‌ی له هه‌ڵوێستی خۆی كرد به‌و سیفه‌ته‌ی تاكێكی ساده و ساكاری ناو كۆمه‌ڵگای عێراقییه كه له ساڵی 2003 وه دوڕدۆنگه له هه‌مبه‌ر ئاستی كاری حكومی و سیاسی ، جا ده‌كرێت هه‌ڵوێسته‌كه‌ی سه‌در و ئاماژه‌دانی كوتله‌ی فه‌تح به گرتنه‌به‌ری هه‌مان هه‌نگاو له‌مه‌ڕ پێكهێنانی حكومه‌ت بۆ دوو هۆكار بگێڕینه‌وه : - یه‌كه‌میان ئه‌وه‌یه كه شه‌قامی عێراقی پشت ئه‌ستوره به توانستی سه‌رۆك وه‌زیرانی ڕاسپێردراو له به‌ده‌نگه‌وه‌هاتنی داواكاری و پێداویستییه به‌په‌له‌كانی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵك و باشتركردنی خزمه‌تگوزارییه‌كان و دابینكردنی هه‌لی كار و سنورداركردنی گه‌نده‌ڵی ، ئه‌مه‌ش پشتیوانی شه‌قامی بۆ مسۆگه‌ر ده‌كات له ئه‌گه‌ری هه‌وڵدانی هێزه زه‌ره‌رمه‌ندبووه‌كان – كه به هۆی سه‌ربه‌خۆیی بڕیاردانی سه‌رۆك وه‌زیرانه‌وه زیانیان به‌رده‌كه‌وێت- كه ئاسته‌نگ له‌به‌رده‌م چاكسازییه‌كانی دروست بكه‌ن. - دووه‌م هۆكاریش په‌یوه‌سته به عادل عه‌بدول مه‌هدییه‌وه كه ئه‌گه‌ر ده‌وره بدرێت و فشاری سیاسی ناوخۆی و ده‌ره‌كی بخرێته‌سه‌ر كه كاریگه‌ربن بۆسه‌ر هه‌ڵوێسته‌كانی ، تاكه كه‌سایه‌تییه‌كی عێراقییه بوێری و جوامێری ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه و پاشه‌كشه‌كردنی ڕاسته‌وخۆ‌ی له كاری سیاسیدا له‌خۆیدا به‌رجه‌سته كردووه ، ئه‌و چاوی له حكومه‌تێك بڕیووه كه ووڵامده‌ره‌وه‌ی وه‌رچه‌رخانه سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی ئه‌م دواییه بێت ، ئه‌م دوو وه‌رچه‌رخانه‌ش (سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی) له‌م دواییانه‌دا له به‌یه‌ك گه‌یشتنی جوڵانه‌وه ناڕه‌زاییه‌كانی به‌سڕه و هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌ندێك له كوتله سیاسییه‌كان له گۆشه‌گیرییه تایه‌فی و ناوچه‌گه‌رییه‌كه‌ی خۆیان به‌ره‌و پانتاییه‌كی نیشتمانی فراوانتر كه هه‌موو پێكهاته عێراقییه‌كان له‌خۆی بگرێت ، یه‌كانگیربوون. له‌مه‌شه‌وه ، وا چاوه‌ڕوان ده‌كرێت عادل عه‌بدول مه‌هدی بۆ ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ ده‌ستوپێ به‌ستراوی ئه‌و سه‌ودا و مامه‌ڵه سیاسییه نه‌بێت كه كورسی ده‌سه‌ڵاتیان بۆ مسۆگه‌ر كردووه ، ئه‌مه‌ش به هۆی سازانكارییه‌كی تێكهه‌ڵشێلدراوی نێوان لایه‌نه جیاوازه‌كانه‌وه كه سه‌ركه‌ووتوو نه‌بوون له پێكهێنانی گه‌وه‌رترین كوتله‌ی په‌رله‌مانی ، بۆیه له بره‌ی ئه‌وه په‌نایان بۆ سازانێكی ته‌واو برد له‌مه‌ر پرسی دیاریكردنی ناوی سه‌رۆكی وه‌زیران كه به‌هۆی سه‌ربه‌خۆ بوون و بێپشتی حزبی له‌سه‌ری كۆده‌نگ بوون ، به‌ڵام ئه‌و هێزه سیاسییانه له‌وه بێ خه‌به‌رن كه پێگه‌ی سه‌رۆكی وه‌زیران توانستێكی زه‌به‌لاح به خاوه‌نه‌كه‌ی ده‌به‌خشێت كه ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه و ده‌زگاكانی ده‌كاته شاده‌مارێكی ڕاسته‌قینه و ده‌یانبه‌ستێته‌وه به جوڵانه‌وه‌ی شه‌قامه‌وه ، به‌و پێیه‌ی ئه‌و پۆسته هێزێكی هاوسه‌نگكاره و له كاتی په‌رته‌وازه‌بوونی ئه‌و هێزانه‌ی له‌سه‌ری ڕێككه‌ووتوون له ده‌رئه‌نجامی ناكۆكییه ناوخۆییه‌كان و وه‌رچه‌رخانه ده‌ره‌كییه‌كاندا ، عه‌بدول مه‌هدی په‌نای بۆ ده‌بات ، له‌وباره‌شه‌وه دكتۆر حارس حه‌سه‌نی توێژه‌ری عێراقی ده‌ڵێت: "گۆرانكاری له بونیادی سیاسی و ئابووری عێراقدا هه‌ر به پێكۆڵێكی (ئاڵێنگارییه‌كی) سه‌خت و دژورا ده‌مێنێته‌وه ، به تایبه‌تیش له‌ژێر سایه‌ی حوكمڕانی سه‌رۆك وه‌زیرێكی له‌سه‌رسازاو (توافقی) كه به‌رئه‌نجامی سه‌وداو مامه‌ڵه‌یه‌كه و به پاڵپشتی كاتی دوو كوتله‌ش كه بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ده‌كه‌ن گه‌ووره‌ترینن ، به‌رده‌وام نابێت ، بۆیه دوای چه‌ند مانگێكی كه‌م پشتیوانی هیچ كوتله‌یه‌كی نامێنێت و به ته‌نیاش ده‌مێنیته‌وه. ده‌ی كه‌وایه چۆنا و چۆن ده‌توانێت درێژه به پشتیوانی په‌رله‌مانی خۆی بدات و له هه‌مان كاتیشدا چاكسازی سه‌ره‌كی ئه‌نجام بدات و شه‌پۆل و ناڕه‌زاییه‌كانی شه‌قامیش سنوردار بكات".
.gif)
■ یاسن تەها رەنگە بەمدواییانە هیچ کەیسێک هێندەى شوێنبزرکردن و گێڕانەوەکانى کوشتن و پارچەپارچەکردنى رۆژنامەنوسى ناودارى سعودی جەمال خاشقی ، سەداى نەبووبێت. ئەم هەڵا گەورەیەش لەخۆڕا نییەو زیاتر لەهۆکارێکى هەیە، لەوانەش: خاشقچى رۆژنامەنووس و میدیاکارێکى پێگەیشتووى سەنگین و لێهاتوو بوو [60 ساڵ]، هەڵهاتنى لەسعودیە لەسەروبەندى هەڵکشانى دەسەڵاتى موراهیقانەى محەمەد بن سەلمان و دواتر چالاکییەکانى لەئەمەریکا بۆ بەرگریى لەمافى گیراوەکانى بیروڕا، ئەم رۆژنامەنوس و شیکاروانەیان کردە ئایکۆنى ئازادى لەوڵاتێکدا کە ئەوانەى لەدەرەوەى کایەى ئاینى ئیش دەکەن و دەستیان دەگاتە رۆژئاوا زیاتر خوو دەدەنە مەسەلەى مێبازى و ژن و یانەى شەوانەو قومارو زۆرجاریش دووچارى تاڵان و روتکردنەوە دەبنەوەو بەم هۆیەوە دەبنە مانشێتى میدیاى جیهانى. پارساڵ [2017] خاشقچى لەستونێکدا باسى لەوەکردبوو کە هیچ کات سعودیە وەک ئێستا سەرکوتکار نەبووە... بارودۆخ گەشتۆتە ئاستێک چیتر قبوڵ نەکرێت. کەچى پاش ساڵێک لەم رەشبینى و بێهیواییە، ناوبراو لەدوورى هەزاران کیلۆمەترو لەناو کونسوڵخانەى وڵاتەکەى لەئەستەنبوڵ بوو بەقوربانیی ئەو هەڵمەتى داپلۆسینەى کە لەسەردەمى باڵادەستى شازادە محەمەد بن سەلمانەوە دەستی پێکردووە، لەمەش تۆقێنەرتر زۆربەى گێڕانەوەو لێکۆڵینەوەکان باس لەوە دەکەن، پاش دوو کاتژمێر لەچونە ناو کونسوڵخانەى وڵاتەکەى لەئەستەنبوڵ رۆژى سێشەممەى رابردوو، بە فەرمانى باڵاى دەسەڵاتدارانى دیوانى شاهانەى سعودیەو لەسەر دەستى تیمێکى شارەزاى ئەو وڵاتە کوژراوە، دواتریش لەرێگەى مشارى کارەباییەوە تەرمەکەیان پارچە پارچە کردووە بۆ ئەوەى بەئاسانى ئاسەوارى تاوانەکەش سەرنگوم ببێت. لە گرتەیەکى ڤیدیۆییدا دەردەکەوێت، ماوەیەکى کەم پاش چوونە ناو کونسوڵخانە لەلایەن خاشقچییەوە، ئوتومبیلێکى جام رەشى گەورە دەچێتە دەرەوە کە رەنگە نهێنى شوێنبزر بوونى خاشقچى لەگەڵ خۆیدا بردبێتە دەرەوەى شانۆى ماجەراى کوشتنەکە، بۆیە سعودییەکان رازیی بوون دەرگاى کونسوڵخانە بۆ کامێرامانەکانى ئاژانسى رۆیتەرز واڵا بکەن و ئامادەییشیان پیشانداوە بۆ پۆلیسى تورکیاى بکەنەوە. بەقسەى سەرچاوە تورکییەکان 15 کارمەندى سعودیى بۆ جێبەجێکردنى پلانى کوشتنى خاشقچى سێشەممەى رابردوو، لەچەندین وڵاتەوە گەشتونەتە تورکیا، سەرجەمیشیان پاش چەند کاتژمێرێکى کەم ئەو وڵاتەیان بەجێهێشتووە، لەکاتێکدا بۆ چوار رۆژ حیجزى ئوتێلیان کردبوو. یەکێک لەئەندامانى ئەو تیمە کە ناوى سەرجەمیان لەرۆژنامەى ئەلسەباحى تورکیدا بڵاوکراتەوە پسپۆڕى توێکاریی تەرمەو وا دیارە کارى تەنها یارمەتیدان بووە بۆ شاردنەوەى ئاسەواری تاوانەکە. سعودیە کە وڵاتى حەرەمەین و لانکەى یەکەم و ڕووگەى ئیسلامە، هەمیشە بەوڵاتێکى هێمن و لاشەڕ ناسرابوو، جگە لەدۆسیەکانى گەندەڵى و خۆشخۆریی و شات و پاتى پارەو تەوریسى سیاسى، هیچیترى ئەوتۆ زۆر لەسەر سیستمى حوکمڕانى و بنەماڵەى ئال سعود نەدەوترا لەمیدیاکان، ئێستا کە کار بەوە گەشتووە لەتورکیا کەسێکى وەک خاشقچى ئەنجن ئەنجن بکەن کە لاى زۆربەى جیهان ناسراوە، بێگومان جێگەى شۆک و تۆقین و سەرسوڕمان و هەزاران نیشانەى پرسیارە. لەبایەخپێدانى وردەکاریی ئەم کەیسەشدا میدیاى قەتەرى و تورکی بەپلەى یەکەم رۆڵى بەرچاویان هەیە، چونکە لەڕکابەرەکەیان کە عەرەبستانى سعودیەیە قەوماوە، لەپاش ئەوانیش رۆژنامەى واشنتۆن پۆست کە ستونێکى هەفتانەى تەرخان کردبوو بۆ خاشقچى لەبارەى پێشهاتە سیاسییەکانى سعودیەو رۆژهەڵاتى ناوەڕاستەوە، ئەمەش بۆ کەسێکى سعودی کەم نییە. خاشقچى کە رەچەڵەکى بنەماڵەکەى تورکەو خۆى لەدایکبوى شارى مەدینەیە لەچەندین دامودەزگاى فەرمی و نیمچە فەرمی و سێبەردا سعودیدا کارى سەرنوسەرى و نووسین و راوێژکاریی و بەرێوەبەریی کردووە، بەهۆى ئەوەى لەپاش هەڵمەتەکانى گرتن و راوەدوونان نەیتوانى لەسعودیەدا بمێنێتەوە، ناچار رووى لەوڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا کردو لەوێ کەوتە رەخنەگرتن لە سەرکوتکاریی و لە رەوشى مافى مرۆڤ لەسعودیەى نوێ، بەڵام هەرگیز ئامادە نەبوو رۆڵى ئۆپۆزسیۆن یان باڵى سیاسى ببینێت و زۆرجار دەیوت "من بەیعەتێکم لەگەردندایەو وڵاتى خۆمم خۆش دەوێت"، زۆر بەهێمنى و بەپۆزەتیڤ ڕەخنەى دەگرت و دوور بوو لەهەڵەشەیی، بەڵام ئەم جوامێرییەى خاشقچى رێگر نەبوو لەمحەمەد بن سەلمان بەو دەردەى بەرێت کە ئێستا دەبینرێت، چونکە یەکێک بوو لەو رۆژنامەنووسە سعودییە دەگمەنانەى سەرى لەجیهانى رۆژئاوا دەردەکردو زۆر بەباشى میدیاى بەکاردەهێنا بۆ داواکردنى راگرتنى بن سەلمان لەهەڵەشەو هەرزەییەکانى. ئەوەشى جێگەى سەیرو پرسیارە تا ئێستا ئەوەیە خاشقچى کە کوڕى سیستمى سیاسى سعودیەیە چۆن فاوڵى وەها گەورەی کردو بۆ دەرهێنانى بەڵگەنامەیەک تا بتوانێت خەدیجە جەنگیزى تورکى مارە بکات، کە شارەزاى کاروبارى کەنداوە، بەپێى خۆى چووە بەردەم جەلادەکانى.. کەیسى خاشقچى، کەیسى ئازاداى ڕادەربڕین و ئازادیی و میدیاو رۆژنامەگەرییە، ئەوانەى بەستونەکانى لەئەلحەیات و دیدارەکانى لەئەلجەزیرەو BBC ئاشنان یان فۆڵۆى تویتەرەکەیان کردبوو، لەخێزان و ماڵ و منداڵى خۆى زیاتر بەداخترن بۆى کە شارەزایەکى وردى بەئەدەبى وەها بەفەرمانى گەنجێکى هەرزە پارچە پارچە بکرێت، تەنها لەبەر ئەوەى بەزمان و بەقەڵەمەکەى داواى ئازادیی بۆ هەزارو پێنجسەد گیراوى بیروڕا کردووە لە وڵاتەکەى.
.gif)
■ سەرتیپ ویسی كەریم ماوه‌ى سێ ڕۆژه دادگای تێهەڵچونەوەی هەولێر پرسی پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنی يه‌كلاكردۆته‌وه، دادگای تێهەڵچوونەوەی هەولێری تایبەت بە هەڵبژاردن، ئەو خاڵەی لە بڕیارەكەی كۆمسیۆن هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه ، كە بڕیارەكەی كۆمسیۆن لە راگەیەندراوێكی ئەنجومەنی كۆمسیاراندا لە رۆژی 29ى ئه‌یلول، كە لە بڕگەی پێنجەمیدا هاتبوو " پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بە دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی كۆمسیاران دەبێت ". بڕیارەكەی دادگای تێهەڵچونەوەی هەولێر پەسەندنكردنی ئه‌نجامه‌كانى له دوو له‌سه‌ر سێ كرد به ( 50 + 1 ) واتا بە دەنگی (5) ئەندام لە كۆی (9) ئەندامەكەی ئەنجومەنی كۆمسیاران. ماوه‌ى سێ ڕۆژ ده‌بێت دادگا به ڕێككه‌وتنى ژێر به‌ژێرى نێوان پارتى و یه‌كێتیى، به بێ ئه‌وه‌ى ئه‌ندامانى كۆمسیاران هه‌موویان ئاگایان لێبێت، جگه له هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى بڕگه‌ى تایبه‌ت به ده‌نگدان له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌كان، بڕگه‌یه‌كى دیكه‌ى له بڕیاره‌كانى كۆمسیۆنى له 29ى ئه‌یلول هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه : چوونه ژووره‌وه‌ى خه‌ڵكانى بوارى سه‌ربازى و ئاسایش بۆ ناو بنكه‌كانى ده‌نگده‌ران قه‌ده‌غه‌یه، به پێچه‌وانه پاشبوونى به‌ڵگه‌و به‌بێ بوونى سكاڵا ده‌نگى ئه‌و بنكه‌یه به پوچه‌ڵ هه‌ژمارده‌كرێت. دادگا ئه‌و بڕیاره‌ى سه‌ره‌وه‌ى هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه‌و ئێستا ده‌ڵێت " ده‌نگه‌كان پوچه‌ڵناكرێته‌وه، به‌ڵكو ئه‌و سه‌ربازو ئاسایشه‌ى چۆته نێو بنكه‌كان سزا ده‌درێن ". ده‌ركردنى ئه‌و بڕیاره‌ش بۆئه‌وه‌یه سندوقه‌كان به ته‌واوى پۆچه‌ڵنه‌كرێته‌وه، ئه‌مه‌ش له به‌رژه‌وه‌ندى پارتى و یه‌كێتییه‌و زۆرێك له‌و سندوقانه‌ى قردیڵه‌ى سووریان له‌سه‌ره هه‌ژمارده‌كرێن. به‌پێى زانیارییه‌كان هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ى چه‌ند بڕیارێكى كۆمسیۆن له لایه‌ن دادگاوه پێشتر له نێوان پارتى و یه‌كێتیى ڕێككه‌وتنى له‌سه‌ركرابوو، به‌ر له‌وه‌ى یه‌كێتیى تانه له‌و بڕیارانه بدات و هه‌ڵیوه‌شێنێته‌وه. ئه‌و سێ دادوه‌رى كه دانراون بۆ وردبینیكردن و په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامه‌كان دوانیان پارتین و یه‌كێكیان یه‌كێتییه. به‌ر له‌وه‌ى ئه‌نجامى به‌رایى به ڕێژه‌ى 85% ڕابگه‌یه‌نرێت پارتى و یه‌كێتیى ڕێككه‌وتنیان كردبوو، ئێستاش رێككه‌وتن كراوه له‌سه‌ر ئه‌و 120 سندوقه‌ى قردێله سووریان له‌سه‌ره له سنوورى هه‌ردوو پارێزگاى هه‌ولێرو سلێمانى، تاوه‌كو هه‌ردوولا به كه‌مترین زیان بێنه ده‌ره‌وه. ئه‌وه‌ى پارتى و یه‌كێیتى ده‌یكه‌ن نوێنه‌رانى كۆمه‌ڵ و گۆڕان و یه‌كگرتوو له كۆمسیۆن لێى بێئاگان. له‌مه‌ودوا هه‌ر ئه‌ندامێكى ئه‌نجومه‌نى كۆمسیارانتان بینى خه‌ریكى موزایه‌دبوو، یه‌ك شه‌قى تێهه‌ڵده‌ن و خه‌به‌رى بكه‌نه‌وه، چونكه تا په‌سه‌ندكردنى ئه‌نجامه‌كان زۆر شت له بن پاڵیان ده‌ڕوات، به‌بێ ئه‌وه‌ى ئاگایان لێبێت.
.gif)
■ رێبوار سیوەیلی 1. من باسی سیاسەتی واقیعی دەكەم، نەك واقعیگەرایی سیاسی. یەكەمیان ڕەهەندی كردەییانەی سیاسەتكردن دەگرێتەوەو دووەمیشیان ڕەهەندی تیۆریی سیاسەتكردن. لەبەر ئەوەی سیاسییەكانی ئێمە شارەزای تیۆرییەكانی سیاسەت نین و بەهەندی ناگرن و دەستەبژێری ئەكادیمیی و زانستچییەكانی ناو زانكۆكانیش نەیانتوانیوە ئەم ڕەهەندە بەرجەستە بكەن و سیاسییەكان وا لێبكەن لێی بەئاگا بن، ئەوە قسەكردن لەسەر ئاستی تیۆری، بێمانایە و تەنیا بۆتە كاری توێژەرانی ئەم بوارە. كەواتە ئەوەی دەبێت قسەی لەسەر بكرێت، سیاسەتی واقیعیی و پراكتێكیە، پێچەوانەی ئەوەی لە هەرێم هەیە و زیاتر سیاسەتی كەشخەیی و فیزلێدانە. 2. یەكەم مەبدەئی سیاسەتی واقیعی، ئەوەیە كە پێویستە دەست لە كەشخەیی سیاسی هەڵبگرین. میزاج و تووڕەیی و تۆران و خۆگرانكردن بخرێنە لاوە، چونكە لە كات كوشتن زیاتر هیچیان لێبەرهەم نایەت. 3. مرۆڤ تا ئەو كاتەی داییك و باوكە، یان سەرپەرشتیاری خێزان، یان سەرۆكی دەستەی شۆفێران، یاخود خاوەنی ڕیستۆرانت و سینەما و كارگەیەك، هەرجۆرە خۆلادانێكیشی لە واقیعیبوون هەبێت، خۆی و دەوروبەرەكەی زیان دەكەن و هەر خۆشیان باجەكەی دەدەن.. ئەمەش لەبەر ئەوەی لە هەموو ئەو پێگانە و چەندانیتریشدا، ئەو، بەری هەڵبژاردنەكانی خۆی و بڕیارەكانی خۆی، دەدروێتەوە و پاداشت و سزاكەی وەردەگرێت. 4. بەڵام ئەو كاتەی مرۆڤ لە پێگەی سیاسیی و بڕیارداندایە، واقیعیبوون، بۆ ئەو لەسەرووی هەموو پرانسیپێكەوەیە. سیاسەتی واقیعیانە لەسەر بنەمای "بەهەند وەرگرتنی ئەو ئیمكانیەت و توانا و ئامراز و هێزی كارەوە"، خۆی بەگەڕ دەخات، نەك لەسەر بنەمای پرانسیپی "ئایدیۆلۆژی و بڕوای تایبەت و دەستكەوتی حزبی و قودرەتی شەخسییەوە".. 5. تۆ بڕوات چۆنە و چی لە خەیاڵ و خەون و مێشكتدایە، جیاوازە لەوەی ئیمكانییەت و توانات چەندە و پەیوەندییەكانت چۆنن. بەڵام تۆ چەندە دەتوانیت لە دەوری ئامانجێكی هاوبەش هەموو تواناكان كۆبكەیتەوە، ئەمە هونەری سیاسەتێكی واقیعیانەیە. سیاسەتی واقیعیانە لەسەر بنەمای گۆڕان لە دۆخە سیاسییەكەوە، تەماشای ئیمكانییەتی بەرەوپێشچوونە سیاسییەكان دەكات. 6. لە سیاسەتی هەرێمی كوردستاندا، سیاسەتی واقیعیانە ناكرێت. یان ئەوەتا هەموو، یان زۆرینە لە دژی لایەنێك یەكیانگرتووە، یان ئەوەتا بەشبەش دەچنە ناو شێوە یەكگرتنێكی كاتییەوە، یان هەموو لەیەكتر بەگومان و تۆراون، یاخود هەموویان خۆیان وەك جێگرەوەی یەكتر دەبینن. ئەمەش هۆكاری داڕزانی پەیوەندییەكان و بەفیڕۆدانی هێز و وزەی مرۆیی و ئیداریی و جڤاكییە. حزبەكانی هەرێمی كوردستان، زیاتر گوزارش لە گریی دەروونی و میزاجی تایبەت و هیزی تایبەت دەكەن، نەك بەرجەستەكەری سیاسەتێكی واقیعیانە، كە هەریەكەیان لای خۆیانەوە، بە دووركەوتنەوەی هەنگاوێك لەوەی خۆیان بڕوایان پێی هەیە، لەو ئامانجە باڵایە نزیك بكەونەوە، كە بەرژەوەندیی گشتیی وڵاتەكەی تێدایە. ئەوان مێژووی نەتەوەیی و خەباتی نەتەوەیی و چەوساندنەوەی مێژوویی كوردیان، خستۆتە لاوە و هەریەكە باس لەو ئازارە دەكات، كە لە جەستەی خۆیدا ئازاری دەدات، لە كاتێكدا جەستەی نەتەوە، خوێنێكی مێژوویی لێدەچۆڕێت. 7. ئەم دۆخە و ئەم پەتە لە شوێنێكدا دەپچڕێت، هیچ دەستكەوتێك و شانازیی و شكستێكیش بە تەنیا بۆ كەسێك و لایەنیك نابێت. هەمووان لە دەستكەوت و سەرشۆڕی و شانازیی و پووكانەوەدا هاوبەش دەبن. 8. سیاسەتی واقیعی دەیەوێت بە شێوەیەكی كردەییانە، هەنگاو بۆ نزیكبوونەوە لە ئامانجی گشتی بنرێت و مێژووی بەشەكی نەكرێتە پێوەر بۆ تێگەیشت لە كۆی مێژووی میللەتی كورد. بۆیە پێویستە هەر لایەك هەنگاوێك لە خەون و بیروڕا و مەبدەئی حزبیی خۆی بكشێتەوە، تا بتوانێت هەنگاوێك هەمووان لە دەوری ئامانجی گشتی و واقیعیانەی وڵاتەكە نزیك بخاتەوە. 9. دەبێت كەشخەیی سیاسی كۆتایی پێبێت و دەستبكرێت بە سیاسەتكردنێكی واقیعیانە كە هەر یەكە لای خۆیەوە، وا بزانێت لە ئامانجە ئایدۆلۆژیاكان و خەونەكانی خۆی نزیك دەبێتەوە.. كەواتە ڕێگەكە پیچەوانە بكەینەوە: لە جیاتی جەختكردنەوە لەسەر پرانسیپەكان و بەرنامە و بیروڕا سیاسییەكان، جەخت لەسەر سیاسەتی كردەیی بكرێتەوە. ................... لە واڵی نوسەر رێبوار سیوەیلیەوە وەرگیراوە
.gif)
■ سەرتیپ جەوهەر ئەنجامی ئەمجارەی هەڵبژاردن هەموو لایەنەكانی توشی راچڵەكین كرد، زانیاریی و ئاماری پێش داخستنی سندوقەكان و ئاماری دەنگدان تەواو ناكۆك و دژ بوون، بەڵام ئەم ئەنجامە چاوەڕوانكراوبوو، چونكە پێشوەختە هەموولایەك لە ئەگەری ساختەكارییەكی رێكخراو ئاگاداربوون. رەنگە لێرەدا دەرفەتی ئەوەنەبێت باسی وردەكاریی ئەو ساختەكارییە بكەین كە لەم هەڵبژاردنەدا كراوە، هەم شێوەی ساختەكردنەكەو هەم قەبارەی ساختەكردنەكە زۆر جیاواز بوو لەهەموو هەڵبژاردنەكانی رابردوو! لەلایەك تەسكەرەو رەگەزنامە بەشێوەیەكی رێكخراو و بەچاپ و مۆری فەرمانگەی رەگەزنامەی هەولێرو دهۆك دەرهێنرابوون و بەبەرچاوی هەموومان دابەشیاندەكرد بەسەر بارەگاكانی حزب و دواتر دەنگی پێدەدرا، پێشبینی دەكرێت نزیكەی 200 هەزار دانە چاپكرابێت! هەمیش ئەو رێژەی ساختەو تەزویری پێكرا پێشبینی دەكرێت نزیكەی لە 40%ی دەنگەكانی سنوری هەردوو پارێزگای هەولێرو دهۆك پێكبێنێت! لەم هەڵبژاردنە سێ رێوشوێنی گرنگ هەبوو پێشوەختە گفتوگۆو قسەی زۆری لەبارەكرا، یەكەمیان سیستمی هەڵبژاردنی كوردستان كە یەك بازنەیە، ئەمە هەم مەترسییەكی زۆر گەورەیە بۆ سەر رێژەی دەنگدان و داواكرا بگۆڕێت بۆ چوار بازنە، وەك بەشێك لەڕێكاری ساختەكاریی، هاوكات خەڵكی ناوچەكان بتوانن باشتر نوێنەرانیان بنێرنە پەرلەمان، بەڵام نەكرا! دووەم پرسی رێژە یان ژمارەی كۆتاو رێوشوێنی دەنگدان بەكاندیدانی كۆتا، چونكە لەهەموو هەڵبژاردنێك زۆربەی دەرچوانی كۆتا لایەنێكی دیاریكراوی سیاسی كوردستان دەیبات لەڕێی دەنگدانی تایبەت و زێرەڤانی و پۆلیس! بۆیە دەبینین كاندیدی توركمان هەبوو لەهەندێ بنكەی دەنگدان لەچۆمان یان لەسەڵاحەدین رێژەی دەنگەكانی لەكورد زیاتر بوو!! سێیەمیان پرس و ترسی ساختەكارییەكی زۆرو رێكخراو لەلایەن لایەنێكی دیاریكراو، ئەم ترسە لەسەر بنەمای زانیاریی پێشوەختە بوو، لەلایەك پێشوەختە دەزانرا لیستی تۆماری دەنگدەران، زیاتر لە 150 هەزار ناوی دوبارەو نەسڕاوەی مردووانی تێدابوو، هەموو هاوارمانكرد بەم تۆمارە نەچنە هەڵبژاردنەوە، كەچی لەبری رێگری كردن، نوێنەرەكەی گۆڕان لە كۆمسیۆن لەكۆبونەوەی نێوان پەرلەمان و حكومەت و كۆمسیۆن، داكۆكییەكی سەرسەختی لەو تۆمارەكرد، ئەمەش جێی گومانە بۆ هەموومان! هاوكات رۆژانی 26 و 27ی ئەیلول، فەرمانگەی رەگەزنامە لەهەولێر شێواوییەكی زۆری پێوەدیاربوو، ئیشوكاری فەرمانگە بۆماوەی دوو رۆژ راگیرا، دامودەزگاكانی راگەیاندن لەم بارودۆخە شێواوە ئاگاداركرانەوە، بەڵام خێرا چاوپۆشی لێكرا! بەكورتی، ئەنجامی راگەیەنراوی كۆمسیۆن مەترسییەكی زۆر گەورە بۆئایندەی حكومڕانی كوردستان دروستدەكات، ئەگەر ئەم ئەنجامە وەكوخۆی لەلایەن هەموو لایەنەكانەوە پەسند بكرێت دوایین گورز دەبێت بەپرسی دیموكراسی و مافی دەنگدانی خەڵكی كوردستان دەكەوێت، بۆیە هەرچی كراوە پێویستە رێگری بكرێت، چونكە بەپێی ئەم ئەنجامە، لەلایەك ئەوانەی دەچنە پەرلەمانی كوردستان نوێنەری راستەقینەی دەنگدەرانی كوردستان نابن، لەلایەكی دیكە لەڕێی زۆرینەی پەرلەمانییەوە هەوڵدەدرێت ژمارەیەك گۆڕان لەقانون و باری حوكمڕانی كوردستان بكرێت، سەرەنجام گێڕانەوەی كۆی بارودۆخی كوردستانە بۆ چوارگۆشەی یەكەم، هەر لەگۆڕینی پرۆژەی دەستوری كوردستانەوە بگرە تا گۆڕینی هەیكەلی حكومەت و شێوازی بڕیاردانی پەرلەمان و دەستبەسەرداگرتنی زیاتری سامانی ئەم وڵاتە، ئەمەش نەك نامانگەیەنێتە كەناری ئارام، بەڵكو ئەوەندەی دیكە خەڵكی كوردستان بێئومید بێدەرەتان دەبن.
.jpg)
■ د. بەشار حەتاب دەستوری عێراقی ساڵی 2005 بە گوێرەی سیستەمی پەرلەمانی لە قاڵبە باوەكەی خۆیدا دەسەڵاتەكانی سەرۆكی كۆماری دیاریكردووە، بەوەی خاوەن دەسەڵاتێكی ڕاستەقینە نییە، كە لەسەر ئارەزوو و ویستی كەسێتیی خۆی بەندبێت، بەڵام سەرباری ئەوەش ڕۆڵی ئەدەبی‌و كاریگەریی مەعنەوی مەزنی سودبەخشی خۆی هەیەو هەمیشە لەو رێگەیەوە دەتوانێت كار بۆ ئەوە بكات هاوسەنگی لەنێوان دەسەڵاتەكاندا ڕاگرێت‌و هێزە ئاڕاستەكەرەكەیان بەرەو ئاڕاستەیەكی تەندروست بەرێت كە خێروخۆشی وڵاتی تێدا بێت. ڕۆڵی سەرەكی سەرۆك كۆماریش بەوە شیكار ناكرێت كە بە ڕەهایی بڵێین خاوەن دەسەڵاتێكی ئەرێنی یان نەرێنییە، بەڵكو بەوە دەبێت كە پەی بە خودی سروشتی سیستەمی پەرلەمانی بەرین لەڕووی ئەو پایانەی كە سیستەمەكەی لەسەری بونیادنراوە، لەگەڵ چۆنییەتی دابەشبوونی دەسەڵاتەكانی، لەمەشەوە ڕۆڵی سەرۆك كۆمار بە بەهای ئەو خاڵانە پێوانە دەكرێت كە لەڕێگەیانەوە دەتوانێت كاریگەری لەسەر گۆڕاوەكانی ئەو پڕۆسە سیاسییە دروستبكات كە خۆی تێیدا هەڵدەسوڕێت، ئەمەش نەك هەر لەڕووی مەعنەوییەوە، بەڵكو لەڕێگەی پیادەكردنی ئەو دەسەڵاتانەوە مەیسەر دەبێت كە ڕۆڵی دیارو بەرچاویان هەیە لە تەرازووی پەیكەربەندی سیاسەتی دەوڵەتدا. هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریش بەگوێرەی دەستورو لەڕێگەی دەستەیەكی نوێنەرایەتییەوە مەیسەر بوو كە سەر بە ئەنجومەنی نوێنەرانە، ئەو جۆرە شێوازەش لە دەسەڵاتدانەپاڵ سەرۆك كۆمار، ڕەخنەی ئەوەی لێدەگیرێت كە پێگەی سەرۆك لە بەرەنگاربوونەوەی پەرلەماندا لاوازدەكات، هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریش بە ڕێبازو شێوازی دیكە، ناتەبا نییە لەگەڵ لۆژیكی سیستەمێكی پەرلەمانی تێروتەواو. دەستور لەماددەی (70/ یەكەم ) بە دەق دەڵێت: "ئەنجومەنی نوێنەران لەنێوان پاڵێوراوانداو بەزۆرینەی دوو لەسەر سێ ئەندامانی سەرۆكێك بۆ كۆمار هەڵدەبژێرێت"، ئەمەش واتای ئەوەیە كە لە قۆناغی یەكەمدا زیاتر لە یەك پاڵێوراو لەلایەن پەرلەمانەوە بۆ ئەو پۆستە دەپاڵێورێت، براوەش ئەو كەسەیە كە زۆرینەی دوو لەسەر سێی دەنگی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران بەدەستدەهێنێت، ئەم ڕێژە گەورەیەش پێویستی بە ڕێككەوتننامەی سیاسی نێوان فراكسیۆنەكانی پەرلەمانە بۆ دیاریكردنی پاڵێوراوێك بۆ سەرۆكایەتی. پۆستی سەرۆك كۆمار لە دەستوری عێراقدا تەشریفاتی نییەو تەواویش كۆك‌و تەبایە لەگەڵ ڕۆڵە ڕاست‌و دروستەكەی سەرۆكی دەوڵەت لە سیستەمی پەرلەمانیدا، چونكە زۆر دەسەڵات هەن كە دەستور پێی بەخشیوەو سەربەرخۆیانەش پیادەیان دەكات، پسپۆڕیی واش هەن كە سەرۆك كومار سەربەخۆییانە پیادەیان دەكات‌و هی دیكەش هەن كە سەرۆك بە هاوبەشی لەگەڵ حكومەت‌و پەرلەمان پیادەیان دەكات، لێرەشدا گرنگترین ئەو پسپۆڕییانە دەخەینەڕوو كە خاڵی بەهێزی سەرۆكن‌و توانای ئەوەشی پێدەدەن ڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر سیستەمی سیاسی دروستبكات، بەمەش خۆی لەبەردەم ڕوبەڕوبوونەوەی ڕایگشتیدا دەبینێتەوە لە ئیدارەدانی ئەو تەنگژانەی كە دەكرێت یەخەی وڵات بگرن بەمشێوەیەی خوارەوە: • دەستنیشانكردنی سەرۆكی ئەنجزمەنی وەزیران: سەرۆك كۆمار بەهاوبەشی لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەران‌و بەگوێرەی ڕێساكانی سیستەمی پەرلەمانی، ئەركی دەستنیشانكردنی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران دەگرێتەئەستۆ، بەوەی سەرۆك كۆمار پاڵێوراوی گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمانی ڕادەسپێرێت بۆ پێكهێنانی ئەنجومەنی وەزیران، لە ڕواڵەتیشدا وا دەردەكەوێت ئەو ڕێوشوێنە ڕوكەش بێت، بەڵام لەناوەڕۆكدا بەرجەستەی زنجیرەیەك ڕێككەوتنی سیاسی دەكات كە فراكسیۆنە سیاسییەكان لەچوراچێوەی دیاریكردنی پاڵێوراوی گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمانی بۆ پێكهێنانی حكومەت پیادەی دەكەن. پڕۆسەی پێكهێنانی حكومەتیش مەیسەر نابێت، تا ڕێككەوتن لەسەر دیاریكردنی كەسێك بۆ سەرۆكایەتی وەزیران نەكرێت، ئەوەی لەخولی چوارەمی پەرلەمانیشدا ڕوویدا باشترین بەڵگەیە لەسەر ئەگەری پەكخستنی ماوە دەستوورییەكان لەكاتی بوونی ناكۆكی لەسەر كەسێتیی سەرۆكی كۆمار كە زۆر بەتوندی پەیوەندیدارە بەزانینی ناسنامەی سەرۆكی وەزیرانەوەو دەبێت هەردوو پۆستەكە لەیەك سەوداو مامەڵەی سیاسیدا ڕێككەوتنیان لەسەر بكریت. • متمانە سەندنەوە لە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران: ماددەی (61/هەشتەم/ ب)ی دەستوری عێراقی بە دەق ئاماژەی بەو پرسە كردووە، پیادەكردنی ئەو دەسەڵاتەش وا پێویست دەكات ئەوەی بەدوادا بێت كە موڵەتی دەستوری بەخشراو بە ئەنجومەنی نوێنەران تێپەڕێنیت لە وەرگرتنەوەی متمانە لە سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران كە پێویستی بە پیادەكردنی ڕێوشوێنێكی روكەشی هەیە بۆ خستنەڕوو و ورژاندنی بەرپرسیاریەتی سیاسی سەرۆكی وەزیران‌و متمانە لێوەرگرتنەوەی لەدوای لێپرسینەوەی. ئەم دەسەڵاتە بە مەترسیدارترین كارتەكانی فشار دادەنرێت كە دەكرێت كاریگەر بیت بۆسەر ڕێڕەوی كاری حكومەت‌و لە ماوە دەستورییەكەشی ( ویلایەتی دەستوری ) كەم دەكاتەوە. • ڕەزامەندبوون لەسەر پێشنیاری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران: دەستور ڕەزامەندی سەرۆكی كۆماری كردوەتە مەرج لەسەر ئەو داواكارییە پێشنیارئامێزەی كە لەلایەن سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانەوە سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران پێشكەش دەكرێت، ئەنجومەنەكەش بەڕەزامەندی زۆرینەی ڕەهای ئەندامەكانی هەڵدەوەشێتەوە. دەستوریش پەیڕەوێكی هەڵوەشاندنەوەی خودیی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران داناوە كە زیان بە مافی سەرۆك كۆمار ناگەیەنێت لە وەستاندنی پیادەكردنی ڕێوشوێنەكانی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لە دۆخی ڕەزامەندنەبوونی سەرۆك لەسەر داواكاری هەڵوەشاندنەوەكە، بەوپێیەی سەرۆك كۆمار خاوەن دەسەڵاتێكی خەمڵێنەری ( سلگە تقدیریە)ی خۆیەتی‌و واش باوە كە لە پیادەكردنیدا گۆڕانكارییەكانی دۆخی سیاسی‌و پلەی نزیكی نێوان پێكهاتە سیاسییە هاوپەیمانەكان لەپێكهێنانی حكومەتدا لەبەرچاودەگرێت. دەقی وتارەكە بەزمانی عەرەبی: https://www.mustaqila.com/
■ مەهدی حەمزە ساختەكاری رێكخراو و فراوان لەهەرێمی كوردستان بۆتە دیاردە و بەردەوام بێ منەتانەو بێ باكانە برەوی زیاتری پێدراوە ، لەهەموو هەڵبژاردنێك بەدەم رێگا باوە تەقلیدیەكان فۆڕمی تازەی بۆ دۆزراوەتەوە بێ گوێدانە هیچ بەهاو مۆڕاڵ و پڕەنسیپێك. ئەم تاوانە بۆتە كاریسەو مەترسییەكی ئێجگار گەورە لەسەر ئێستاو داهاتووی نیشتمان و نەتەوەو دۆزی كورد لە هەرێمی كوردستان بۆیە ئەركی سەرەكی لە پێشینەی تاك بەتاك و هەموو هێزولایەنەسیاسیەكانە سنوورێكی بۆدابنێن، بەداخەوە نابێ چاوەڕێی چاكبوون و بەخۆداهاتنەوەی دووهێزی دەسەڵات بین چونكە ئەوان مانەوەو بەردەوامیان بەندە بە كردەی ناڕەوایی و بوونی گەندەڵی و قۆرخكاری. بەڵگە نەویستە یەكێك لەسەرەكیترین رێ خۆشكردنەكان بۆ ساختەكاری بەشدارنەبوونی دەنگدەرانە لە پڕۆسەی هەڵبژاردن، لەهەڵبژاردنی 30/9/2018 ئەوە بەڕوونی دەركەوت ، دووهێزی دەسەڵات نەیانتوانی دەستكاری دەنگی هێزەكان بكەن بەڵكوتەنها توانیان بەساختەكاری دەنگی ناڕەوا لە بەرژەوەندی خۆیان و دووكانە سیاسیەكانیان زیادبكەن لەشوێنی ئەوانەی بەشداری هەڵبژاردن نەبوون و بایكۆتیان كرد. ئەگەر هاونیشتمانیانی وڵاتانی پێشكەوتوو و خۆشگوزەران پاساوی رێژەی كەمی بەشداری هەڵبژاردنیان هەبێ بەهۆی حوكمڕانی رەشید و كێبڕكێی شەریفانەی هێزە سیاسییەكان و خۆشگوزەرانی لە وڵات، ئەوا بۆ هاونیشمانیانی هەرێمی كوردستان پاساوە بۆ بەشداری راستەقینەو قوربانیدان بۆ چاككردنی دۆخی گشتی و رزگاربوونمان لەو دووحزبە بێ مۆڕاڵ لەسیاسەت و چاوچنۆك و قۆرخكارە لەهەرێم ، دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان لەهەموو هەڵبژاردنێك زیاتر لە نیوەیان بەشداری هەڵبژاردن نابن و بەشێكی بەرچاویشیان هاوكاری دووحزبی دەسەڵاتن بۆ ساختەكاری و ئەوەشی دەمێنێتەوە زۆرینەیانەیان بەنا وشیاری و سادەیی و لەژێر كاریگەری سۆ ز و گوتاری حەماسی دەنگ بەلیست و كاندیدەكان دەدەن، بۆیە هەموو خولەكانی پەرلەمانی كوردستان كوالیتی تەشریع و ئەدایان لەئاستی پێویست نەبووە، هەروەها زۆرینەی هەرە زۆری پەرلەمانتارەكانمان تووشی بێكاری دەمامكدراو بوون (البگالە المقنعە) لەكاری پەرلەمانتاری بەهۆی لێنەوەشاوەیی و ناشایستەیی و ناپسپۆڕی لە پیشەكەیان و خۆتەرخان نەكردن بۆ كاری پەرلەمانتاری ، چاكبوونی دۆخی گشتی هەرێمی كوردستان و هەنگاو نان بەرەو حوكمڕانییەكی رەشید، سەرەتا پێویستی بە گۆڕانكارییە لە ناخ و بیركردنەوەی تاكەكانمان . ئەگەر دیراسەیەكی هەمەلایەنەی هێز و لایەنە سیاسییەكانی دەرەوەی دەسەڵات بكەین لە هەرێمی كوردستان لەڕووی جێبەجێكردنی ئەركی رووبەڕووبونەوەو رێگری لە ساختەكاری رێكخراو و فراوان لەهەڵبژاردنەكان، بۆمان دەردەكەوێ رێژەی كەمتر لەنیوەی ئەركی خۆیان جێبەجێ نەكردووە . لەكاتێكدا دووحزبی دەسەڵاتدار لەهەرێم بەڕۆژی رووناك و بەو پەڕی بێ منەتییەوە بەزیادەوە دەستیان بۆ شێوەو شێوازەكانی ساختەكاری بردووە بەئامانجی دەستەبەركردنی زۆرترین دەنگ بەشێوەی ناڕەوا لەپێناو مانەوەو بەردەوامی دەسەڵاتیان بێ گوێدانە بەزاندنی هێڵی سوری نیشتمانی و نەتەوەیی و تەنانەت گوێ بەمێژووی دوور و نزیكیش نادەن. خۆزگە دەنگدەران بۆ خۆیان و بەرژەوەندی گشتی بەگرنگیەوە كاریان دەكرد لەسەرئەم هاوكێشەیە (ئایا رەوایە بایكۆت لەنێوان هەڵبژاردنی مشورخۆر و مشەخۆر لەپێناو خۆت و هەرێمەكەت) لەحاڵێكدا هاونیشتمانیان خاوەنی راستەقینەی نیشتمان و دەسەڵاتن لەهەرێم. هێز و لایەنە سیاسیەكانی دەرەوەی دەسەڵات هەمیشە ئەوە دووپات دەكەنەوە كە هەڵبژاردن تاكە رێگای خێراو مەدەنی و بەرهەمداری بەردەمیانە بۆ گۆڕانكاری و هێنانەكایەی حوكمڕانییەكی شایستە. لەكاتێكدا ئەم هێزانە نەیانتوانیوە ئەركەكانی خۆیان ئەنجامبدەن بەرامبەر زەمینە سازی و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی دوور لە ساختەكاری رێكخراو و فراوان جگە لە هات و هاوارێكی گەورەی بێ كردار. بەهۆی ئەوەی ساختەكاری لەهەڵبژاردنەكانی هەرێم بۆتە ئامانج و پیشە، پڕۆسەی سیاسی و رەوایەتی حوكمڕانی خستۆتە ژێر پرسیار، بۆیە لەئێستاوە پێویستە هێزەسیاسییەكانی دەرەوەی دەسەڵات هەوڵ و تەقەللاكانیان یەكخەن تا ئەنجامدانی هەر هەڵبژاردنێكی داهاتوو، ئەویش بە ئەنجامدانی ئەم ئەركانەی خوارەوە: 1. فیدڕاسیۆنێكی نیشتمانی پێكبهێنرێ بۆ چاودێری كارەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و رووبەڕووبوونەوەی ساختەكاری لەهەڵبژاردن ، بۆ ئەم مەبەستە پەیكەر و پێكهاتەو ئەرك و بەرپرسیارێتییەكەی پێویستی بە رەچاوی سروشتی كارەكە و واقیعی كوردستان هەیە. 2. هێزەكانی دەرەوەی دەسەڵات گرنگی تەواوبدەن بەدەزگاكانی هەڵبژاردنیان . 3. داكۆكی كردن تا لە عێڕاق سەرژمێری بكرێ ئەگەرنا وەكو ئەلتەرناتیڤ فشاربكرێ تا سیستمی بایۆمەتری فەرمانبەران تەكمیلە بكرێ بۆ ئەوەی تۆمارێكی پاكی هەڵبژاردن ئامادەبكرێ. 4. ساڵانە هەفتەی نیشتمانی ریسواكردن و رووبەڕووبوونەوەی ساختەكاری هەڵبژاردن بەگەرم و گوڕی لە شار و شارۆچكەكانی هەرێم بەڕێوەبچێ، هەروەها كۆنفڕانسێكی گەورەش هەرجارەو لەشارێكی كوردستان ئەنجامبدرێ. 5. دروستكردنی پردی پەیوەندی لەگەڵ سەرجەم باڵیۆزەكانی وڵاتانی بیانی و نوێنەرایەتی نەتەوە یەكگرتوەكان لەبەغداد و قونسوڵحانەكان لەهەرێم، بۆ پاڵپشتیان لەم پرسە. 6. دروستكردنی هەماهەنگی جیددی لەگەڵ رێكخراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان تایبەت بەم پرسە. 7. پاڵپشتی كردنی نوێنەری هێزەكانی دەرەوەی دەسەڵات لە كۆمسیۆن ، تا چالاكتر و بەدیقەت و بە بەرپرسیارێتی زیاترەوە ئەركەكانیان جێبەجێ بكەن، ئەمەش پێویستی بە بەردەوامی بوونە لە گەرم و گوڕی و پشوو نەدان بە ئاگایی و دوور لە غافڵگیری. 8. هێزە سیاسییەكان سندوقێكی تایبەت بەخەرجییەكانی هەڵبژاردن دروست بكەن، بۆ ئەوەی بتوانن بریكاری چاڵاك و راهێنراو بۆ سەر تەواوی سندوقەكانی دەنگدان لە هەربنكە و وێستگەیەك و بۆ هەموو هەنگاوەكانی پڕۆسەی هەڵبژاردن ئامادەبكەن بەجۆرێك توانای لەئەستۆگرتنی ئەركەكەو خۆڕاگری و یاداشتكردنی پێشێلكاری و نووسینی سكاڵایان هەبێ لەبەرامبەردا پاداشتی شایستەی دارایی بكرێن. 9. دروستكردنی هەماهەنگییەكی كاراو جیددی لەگەڵ دامەزراوە پەیوەندیدارە دەستورییەكانی دەسەڵاتی ناوەند و حزب و رێكخراوەكان لەعێڕاق بۆ دانانی سنوورێك بۆ ساختەكارییەكانی هەڵبژاردن لەكوردستان. 10. هاوكاری دارایی پێویست و راسپاردنی چەند شارەزایەك لەبواری هەڵبژاردن بۆ یاداشتكردن و دەستنیشانكردنی شێوەو شێوازەكانی تەزویری هەڵبژاردن لەكوردستان و ئامادەكردنی توێژینەوە لەم پرسە، بەجۆرێك لە پاڵ دەستنیشانكردنی بۆشاییە تەشریعی و یاساییەكان، دەستنیشانكردنی گرفتی رێككار و لایەنە كارگێڕی و مرۆییەكان بەمەبەستی چارەسەركردنی ئەم دیاردەیە. 11. جیددی بوون لە بەسزاگەیاندنی هەر تاك و لایەنێك كە بەبەڵگەوە بەشداری تەزویری لەسەر دەسەلمێ. بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە بە رێككاری یاسایی زۆر سەرسەختانە بە ئەندازەی بەشداربوونیان لە ساختەكاری هەڵبژاردن، رووبەڕوویان ببینەوە. 12. هەماهەنگی كردن لەگەڵ زانایانی ئایینی بۆ هۆشیاركردنەوەی هاونیشتمانیان لە مەترسی و گەورەیی گوناحی تەزویری راستەوخۆ و ناراستەوخۆ. 13. دروستكردنی فشار لەسەر دەزگای داواكاری گشتی لەكوردستان بۆ كاركردن لەسەر پرسی ساختەكاری هەڵبژاردن. 14. لەكاتی نووسینەوەی دەستوری هەرێمی كوردستان بە روون و راشكاوی ساختەكاری هەڵبژاردن بە خیانەتی گەورەی نیشتمانی پێناسە بكرێ. 15. ساڵانە لەماوەی هەفتەی بەرەنگاربوونەوەی ساختەكاری هەڵبژاردن پەرلەمانتارەكانی دەرەوەی دەسەڵات رۆژێكی كاری پەرلەمانتاری تەرخان بكەن بۆ ئەم پرسە بەپێی سروشتی كارەكەیان، وێڕای هەماهەنگی و كاری پێكەوەییان بەبەردەوامی لەسەر ئەم پرسە. 16. دروستكردنی هەماهەنگییەكی پتەو لەنێوان دەزگاكانی راگەیاندنی حزبی و ئەهلی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم پرسە وەكو ئەركێكی نیشتمانی پیرۆز و هۆشیاركردنەوەو هاندانی هاونیشتمانیان بۆ گرنگیدان بەپڕۆسەی هەڵبژاردن ، بەجۆرێك ساختەكاری وەكو كارێكی قێزەون و خیانەتێكی نیشتمانی مەترسیدار وێنابكرێ. 17. واژووی میساقی شەڕەف لەلایەن هێز و لایەنە سیاسیەكان بۆ تەزویرنەكردن و بەرەنگاربوونەوەی.
ئیبراهیم عەباس رەنگە من یەکەم رۆژنامەنووسی کوردبم کە بەزۆرترین وتارو شیکاری و تەنانەت لە لێدوان بۆ تیڤییەکان سەرسەختانە بەرگریم لە کچە ئێزیدییەک کردووە، کە خۆی و هەزاران لە هاوئایین و کەس و کارەکەی بوونە قوربانی دڕەندەترین و قێزەوەنترین هێزی چەکداری دونیا، ئەو هێزەی هیچ بەهایەکی ئایینی و مرۆیی و کۆمەڵایەتی نەهێشت. بەرگریەکەم بۆ ئەوە نەبووە بکرێتە منەتێک و بگوترێتەوە، ئەمە ئەرکێکی ئەخلاقی و پشیەیی و مرۆڤبوونم بووە، چونکە خودی نادیەو کەیسی ئێزیدییەکان بەردەوام قوربانی دەسەڵاتە جۆراوجۆرەکانی مێژووبوون، ئەرکم بوو بە قەدەر هەر ٧٤ فەرمانەکەی قڕکردن و ئیبادەکردنتان بەرگریتان لێبکەم. ناوهێنانی نادیە لەلایەن کۆمیتەی خەلاتەکانی سویدی نەرویجی بۆ بردنەوەی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی ساڵی ٢٠١٨، زۆر بەزوویی زۆرترین خۆشحاڵی و لەهەمانکاتدا زۆرترین کاردانەوەی لێکەوتەوە، لەناو هەردوو ئاراستەکەش دەنگی جیاواز ئەمجارە بەگورتر پەیداببووە، ئەو دەنگەش دەنگی عومەر عەبدولجەبار موسڵی یە، ئەو کوڕەی کە خۆی بە رزگارکاری نادیە موارد لە موسڵەوە بۆ کەرکوک و رادەستکردنی بە هێزەکانی یەکێتی لەشاری کەرکوک خۆی ئەناسێنێت. عومەر گلەیی ئەوە ئەکات کە بەهۆی رزگارکردنت، ماڵ و خانووەکەی لە موسڵ لەدەستداوەو خۆی کەوەکو پەنابەر رووی کردۆتە ئەڵمانیا بێ ئیقامەو پشتوانی ماوەتەوە و ئێوەش بەهانای نەچوون و لەبیرتان کردووە، بێگومان گەر ئەم گلەیانە راست بن، ئەشێت رێکخراوی یەزداو خودی نادیە ئەم پرسە بەهەندوەربگرن و سوپاسی چاکەکاران بکەن و لەتەنگانەدا ئێوەش دەستیان بگرن. چونکە بەمە نادیە گەورەتر و خۆشەیستتر ئەبێت و وەڵامێکیش ئەبێت بۆ هەموو ئەو دەنگانەی بەهەق و ناهەق رەخنەی شکێنەر لە نادیە ئەگرن، رەخنەیەک کە خەریکە ئەگاتە ئەو ئاستەی سەرجەم کەیسەکە بە یاری سیاسی ناو ئەبات.
.gif)
■ سەلام عەبدوڵڵا چەند رۆژێكە مەسەلەی كاراكردنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك لە ئارادایەو گوایە هەموو لایەنەكان ئامادەن بۆ كۆبوونەوەو تەنها پارتی نایەوێت ئامادە بێت و ئەمەش لە میدیای لایەنەكانی ترداو بەتایبەتی میدیای یەكێتی بە زەقی ئاماژەی پێدەكرێت و ئەو راستیەش پەردەپۆش دەكەن كە بارودۆخی كەركووك پاش 16ی ئۆكتۆبەر لە چ بارودۆخێكدایەو لەوكاتەوە كوردانی دانیشتووی شارەكەو دەورووبەری لە چ وەزعێكدایە كە ڕەنگە لە ڕاستی دوور نەبین گەر بڵێین زۆر خراپترە، ئەمڕۆ، لە دۆخی ژێر دەسەڵاتی بەعس و رژێمی پێشوو. ئێستاو لە ڕۆژی جێبەجێكردنی پیلانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە بارودۆخی ئەو شارە بە جۆرێكە كە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ڕووی لە خراپترەو پڕۆسەی ڕاوەدوونان و عەرەباندن و زەوتكردنی ماڵ و موڵكی كورد روو لە زیادبوونە بە ئاستێك كە ئەستەمە لەلایەن هیچ نیشتمانپەروەرێكەوە قبوڵ بكرێ. فەرموون ئەوەتا پارێزگاری ئەمڕۆ بەوەكالەت لە ڕۆژی دەستبەكاربوونیەوە خەریكی سڕینەوەی هەموو ئەو بڕیارانەیە كە ئەنجوومەنی پارێزگا كە لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە دەسەڵاتی گرتۆتە دەست، هەڵدەوەشێنێتەوەو بە ئارەزووی خۆی بڕیار بۆ گێڕانەوەی هەموو ئەو عەرەبە هاوردانە دەردەكات كە بە ویستی خۆشیان و دوای قەرەبووكردنەوەیان گەڕاونەتەوە سەر شوێنەكانی خۆیان، ئەمە سەرەڕای گێڕانەوەی هەموو بڕیارەكانی ڕژێمی بەعس كە بۆ تەعریبی ئەو ناوچە كوردیانە دەری كردبوون گوایە ئەوانە هەمووی بە یاسا دەرچوون دەبێت وەك خۆی پەیڕەوی بكرێن! ئەمڕۆ نە تەنیا سوپا حوكمی سەربازی لە كەركووك و دەورووبەری دەكات، بەڵكو دەیان میلیشای جۆراوجۆریش لەناو كەركووكدا وجوودیان هەیەو خەڵك دەگرن و ئەشكەنجەی هاووڵاتییان بەتایبەتی لایەنگرانی پارتی دەدەن و ناچاری بەجێهێشتنی زێدی باب و باپیرانی خۆیان دەكەن و خانووەكانیشیان زەوت دەكەن. ئەم میلیشیایانە بە یارمەتی سوپای عێراقی ناهێڵن هیچ سیمایەكی كوردی بەو شارەوە دیارو نیشان بدرێت و هەمووش بیرمانە لە یەكەم ڕۆژی داگیركردنی كەركووكدا نەیانهێشت سەرۆكی پۆلیس بە كوردیش قسەی بكات. لە بارودۆخێكی ئاوەهادا ئایا دەتوانرێ پڕۆسەی دیموكراتی لەو شارەدا لەژێر پۆستاڵی سەربازو چەكی میلیشیادا پیادە بكرێ و ئەنجوومەنی پارێزگا بتوانێت كاری ئاسایی خۆی بكات؟ بێگومان نا، بۆیە هەموو داوایەك كە ئەو ڕاستییە پشتگوێ دەخات تەنها بەردەوامی بە داگیركاری دەدات، چونكە بەڵگەنەویستە لە ژینگەی وادا دیموكراسی و ئازادی پیادە ناكرێت. بۆیە ئەو لایەنانەی داوا دەكەن ئەنجوومەنی پارێزگا كارا بكرێتەوەو لیستی برایەتی بگەڕێتەوە شار با داوا لە حكوومەتی عێراقی بكەن سوپاكەی بكێشێتەوەو میلیشیاكان بگەڕێنێتەوەو هەموو دەركراوەكان بگەڕێنێتەوە ئەوسا داوا لە لیستی برایەتی بكات كە بگەڕێتەوە.
■ حەمزە مستەفا هه‌فته‌ى پێشوو پرسى سێ سه‌رۆكايه‌تييه‌كه‌ى عێراق يه‌كلايى بوەوه ، سه‌رۆك كۆمار بۆ به‌رهەم سالح و سه‌رۆك وه‌زيران بۆ عادل عه‌بدولمه‌هدى ومحەمەد حه‌لبوسيش بۆ سه‌رۆكى په‌رله‌مان. له دواى ڕووخانى ڕژێمى سه‌دام له 2003 وه ، سيستمه تازه‌كه‌ى عێراق به ئيفليجى و ناته‌واوى له دايك بوو ، ته‌نها توێڵك و سه‌رتوێى ئه‌زموونى سيستمه ديموكراسييه‌كانى جيهانى به به‌ر خۆيدا كرد ، ده‌نا ماڵ ، خێزان ، پێكهاته‌كان ، هۆزه‌كان ، گروپه چه‌كداره‌كان و هه‌موو ديارده‌كانى ده‌وڵه‌تێكى تێروته‌واو زۆر به زه‌قى له‌سه‌ر شانۆى ديمه‌نه سياسييه‌كه‌ى عێراق له نمايشدان. ئه‌م ديمه‌نه ئاڵۆزكاوه به درێژايى سێ خولى يه‌ك له دواى يه‌كى په‌رله‌مانى عێراق سێ حكومه‌تى لێكه‌وته‌وه كه يه‌ك حزب (ده‌عوه) سه‌رۆكايه‌تى ده‌كرد و ئه‌وانيش يه‌ك به دواى يه‌كدا بريتى بوون له : (جه‌عفه‌رى 2005-2006) ، ( مالیكى 2006-2014) و ( عه‌بادى 2014-2018) بوون. پێش په‌سه‌ندكردنى ده‌ستوريش له ساڵى 2005 ، حكومه‌تێكى ڕاگوزه‌رى به سه‌رۆكايه‌تى ( ئه‌ياد عه‌لاوى2004 -2005) پێكهات كه ميراتگرى ئه‌نجومه‌نى حوكمى ساڵى (2003) بوو كه ئه‌و كات ( پۆڵ برێمه‌ر 2003-2004) ى فه‌رمانڕه‌وايى مه‌ده‌نى فه‌رمانڕه‌وايى عێراقى ده‌كرد. سه‌ربارى هه‌وڵه‌كانى حزبى ده‌عوه بۆ هێشتنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵات له ده‌ستى خۆيدا ، كه‌چى ململانێى توندى نێو دوو باڵه‌كه‌ى ( مالیكى و عه‌بادى) ئه‌م هه‌وڵانه‌ى شكستپێهێنا ، هه‌ر چه‌نده دواتر ئه‌نجومه‌نى شوراى حزبه‌كه ئاشته‌وايى له نێوان دوو باڵه‌كه هێنايه‌كايه‌وه ، كه‌شى سه‌ربارى ئه‌وه‌ش مالیکی پشتى عه‌بادى نه‌گرت بۆ سه‌رۆكايه‌تى خولێكى ديكه‌ى حكومه‌ت و له كۆتايشدا ده‌سه‌ڵاتيان له‌بن ده‌ست ده‌رچوو. دواى ئه‌وه‌ى حزبى ده‌عوه سه‌رۆكايه‌تى حكومه‌تى دۆڕاند ، پرسه‌كان له ڕێگه‌ى چه‌ند سازان و سازانكارييه‌ك يه‌كلايى بوونه‌وه كه سێ سه‌رۆكايه‌تييه تازه‌كه‌ى ئێستاى عێراقى لێ كه‌وته‌وه (كۆمار بۆ كورد و حكومه‌ت بۆ شیعه و په‌رله‌مانيش بۆ سوننه) ، ئه‌م بژارده‌يه تا ڕاده‌يه‌كى زۆر قبوڵكراو بوو بۆ ده‌ربازبوون له ته‌ڵه‌زگه‌ى پشكپشكێنه‌وه به‌ره‌و جوغزى گۆڕه‌پانى نيشتمانى. په‌رتبوونى ماڵه سه‌ره‌كييه‌كان ئه‌و گۆڕاوه گرنگه‌ى كه چوارچێوه‌كانى پێش خۆى جياوازتر بوو ، پێش هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانييه‌كه‌ى مانگى ئايارى ڕابردوو ده‌ركه‌وت به په‌رت بوونه زۆر تونده‌كه‌ى هه‌رسێ ماڵه سه‌ره‌كييه‌كه‌ى ( شیعه و سوننه و كورد). كوتله‌ى شیعە كه هاوپه‌يمانى نيشتمانى نوێنه‌رايه‌تى ده‌كردن بوونه پێنج كوتله (سائيرون به سه‌رۆكايه‌تى موقته‌دا سه‌در ، نه‌سر به سه‌رۆكايه‌تى عه‌بادى ، فه‌تح به سه‌رۆكايه‌تى عامرى ، ده‌وڵه‌تى قانون به سه‌رۆكايه‌تى مالیکى ، حيكمه به سه‌رۆكايه‌تى عه‌مار حه‌كيم). كوتله‌ى سوننەش كه (هاوپه‌يمانى هێزه عێراقييه‌كان) نوێنه‌رايه‌تى ده‌كرد بوونه سێ كوتله ( هاوپه‌يمانى قه‌رار به سه‌رۆكايه‌تى ئوسامه نوجێفى ، هاوپه‌يمانى یەکێتی هێزه عێراقییەکان بە سه‌رۆكايه‌تى كه‌ربولى ، پڕۆژه‌ى عه‌ره‌بى به سه‌رۆكايه‌تى خه‌ميس خه‌نجه‌ر ) . كوتله‌ى كورديش په‌رش و بڵاوبوون كه پێشتر هاوپه‌يمانى كوردستانيش (پارتى و يه‌كێتى ) و كوتله‌كانى گۆڕان و يه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ نوێنه‌رايه‌تى ده‌كرد له به‌غدا ، بوون بە چه‌ند كوتله‌يه‌كه‌وه ( يه‌كێتى ، پارتى ، هاوپه‌يمانى ، گۆڕان ، نه‌وه‌ى نوێ ، يه‌كگرتوو ، كۆمه‌ڵ ) نوسينى : حەمزە مستەفا له سایتی: الشرق الاوسط كه له‌م لينكه‌دا به‌رده‌سته : https://aawsat.com/home/article/1417956/
