بەكر بۆزداغ وتەبێژی حكومەت توركیا رایدەگەیەنێت تا چارەسەری سیاسی كێشەی سوریا سوپای توركیا لە عەفرین ناكشێتەوە. بۆزداغ لەكۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا وتی: " گرنگترین شت ئێستا دۆزینەوەی دەرچەیەكی سیاسییە بۆ قەیرانی سوریا و دوای دۆزینەوەی ئەو چارەسەر لە عەفرین دەكشێینەوە." وتەبێژی حكومەتی توركیا ئاماژەیبەوەشدا كە كێشەی سوریا بە رێگاچارەی سەربازی چارەسەر ناكرێت  و جەختیشیكردەوە هاوشێوەی ناوچەكانی قەڵغانی فورات توركیا عەفرین رادەستی خەڵكەكەی دەكاتەوە و ئەوان شارەكە بەڕێوەدەبەن لە رێگەی ئەو ئەنجومەنەی پێكیدەهێنن و توركیاش هەموو هاوكارییەكیان دەكات. ئەم لێدوانەی توركیا دوای ئەوە دێت كە ئێران و روسیا داوادەكەن عەفرین رادەستی حكومەتی سوریا بكرێت.  

رەجەب تەیب ئەردۆغان وەڵامی لێدوانێكی سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیای دایەوە سەبارەت بە شاری عەفرینی رۆژئاوای كوردستان و رایگەیاند بۆچونی لاڤرۆڤ دەربارەی عەفرین زۆر هەڵەیە. ئەردۆغان لە وتەیەكیدا بۆ پەرلەمانتارانی پارتەكەی وتی" ئێمە باش دەزانین عەفرین رادەستی كێ‌ دەكەین، كەكاتی خۆی هات عەفرین ئەو كاتە عەفرین رادەستی خەڵكەكەی دەكەن و ئەوە ئێمەین وادەی رادەستكردنی عەفرین دیاریدەكەین نەك لاڤرۆڤ." دوێنێ وەزیری دەرەوەی روسیا لە لێدوانێكدا وتی:" ئاسانترین رێگە بۆ ئاساییكردنەوەی بارودۆخ لە عەفرین ئەوەیە توركیا ئەو شارە رادەستی حكومەتی سوریا بكات و جەختیشیكردەوە كە پێویستە دوای كۆتاییهاتنی ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتون توركیا عەفرین رادەستبكات." رۆژی 20ی كانونی دووەمی رابردوو سوپای توركیا بە هاوكاری ژمارەیەك لە گروپە چەكدارەكانی سوریا هەڵمەتێكی سەربازی بۆسەر عەفرین دەستپێكرد بەناوی "ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتون"، شەرڤانانی كورد (57) رۆژ بەرەنگارییان كرد، رۆژی 18ی ئازار سوپای توركیا چووە ناو عەفرین و بەوهۆیەوە شەپۆلێكی گەورەی ئاوارەبوون رویدا.  

گرنگترین سات لە مێژوودا بۆ یاریزانێكی تۆپی پێ چوونە سەر سەكۆی سەركەوتن و بەرزكردنەوەی جامی جیهانییە لەگەڵ هەڵبژاردەی وڵاتەكەیدا، چەندین چیرۆكی سەرنجڕاكێش و نامۆ هەن كە باس لەو جامە گرانبەهایە دەكەن، كەواتە چۆن یەكەمین جامی مۆندیال دروستكرا؟ كێ‌ دروستی كرد؟ ئەو رووداوانەی لەو بوارەدا روویانداوە كامانەن؟ لێرەدا وەڵامی ئەو پرسیارانە دەدەینەوە: سەرەتای ئایاری ساڵی 1928 یەكێتی تۆپی پێی نێودەوڵەتی " فیفا" لە كۆبونەوەیەكی مێژوویدا بڕیاریدا بە سازكردنی یەكەمین پاڵەوانێتی جامی جیهانی یاری تۆپی پێ‌ و لە ساڵی 1930 جۆل ریمیەی فەرەنسی جامەكەی رادەستی هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆرۆگوای كرد ككە ئەو كاتە ناوی " جامی سەركەوتن" بوو، دواتر و دوای جەنگی دووەمی جیهانی ناوەكەی گۆڕدرا بۆ " جامی جۆل ریمیە" وەك رێزلێنانێك بۆ ئەو پارێزەرە فەرەنسییە كە بۆ ماوەی 33 ساڵ سەرۆكایەتی فیفای كرد. یەكەمین جام كە بۆ مۆندیال ئامادەكرا لەلایەن پەیكەرتاشی فەرەنسی ئەبیل لافلۆرەوە دیزاینكرا و بریتیی بوو لە خواوەندی سەركەوتنی یۆنانییەكان كە مەنجەڵێكی ئاڵتونیی هەڵگرتووە، ئەوەش وەك سیبموڵێك بۆ بردنەوەی تیمی سەركەوتوو لە پاڵەوانێتیەكەدا، درێژی جامەكە 35 سانتیمەتر بووو، كێشیشی 3.8 كیلۆگرام بوو لە زیوی روپۆشكراو بە زێڕ دروستكرابووە و لەسەر بنكەیەكی جێگیركرابوو كە لە بەردی بەنرخ دروستكرابوو، هەروەها لەسەر هەرچوار پارچە زێڕی بنكەی جامەكە ناوی ئەو وڵاتانە هەڵكۆڵرابووو كە لە ساڵی 1930 هەتا 1970 جامەكەیان بەدەستهێناوە كە ئەمانەن: ( ئۆرۆگوای 1930 و 1950) ، ( ئیتالیا 1934 و 1938) ، ( ئەڵمانیا 1954 ) ،  ( ئینگلتەرا 1966 )،  ( بەرازیل 1958 و 1962 و 1970 ) و بەرازیل ساڵی 1970 دوای بردنەوەی لە مەكسیك و بەدەستهێنانی جامەكە بۆ سێیەمجار جامی جۆل ریمیەی بۆ هەمیشەیی بەدەستهێنا بە گوێرەی یاساكانی ئەو كاتەی فیفا. سێجار دزینی جامەكە و سەگی پیكلز لە یەكەمین گەشتیدا جامی جۆل ریمیە بە كەشتی " كۆنتی فێردی" و بە زەریای ئەتڵەسیدا ساڵی 1930 بۆ ئۆرۆگوای گوازرایەوە، پاشان جامەكە برایە ئیتالیا ساڵی 1938 دوای ئەوەی هەڵبژاردەی ئەو وڵاتە نازناوی مۆندیالی بەدەستهێنا و  دۆخی ئاڵۆزی پێش هەڵگیرسانی جەنگی دووەمی جیهانی بەرپرسانی دەربارەی بەهای ئەو خەڵاتە گرانبەهایە تووشی نیگەرانی و دڵەڕاوكێ كرد، لەبەرئەوە سەرۆكی یەكێتی تۆپی پێی ئەوكاتەی ئیتالیا ئۆتۆرینۆ پاراسی بڕیاریدا جامكە بەشێوازێك بشارێتەوە وەكو ئەوەی دزرابێت، لە سندوقێكی پێڵاودا لە ژێر جێگەی نوستەنەكەیدا شاردییەوە. جارێكی تر و لە ساڵی 1950 جامەكە رووناكی بینی و پێشكەشی هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆرۆگوای كرا، كە وەك یەكەمین هەڵبژاردە لەداوی جەنگی دووەمی جیهانییەوە جامەكەی بەدەستهێنا. لە 20ی ئازاری 1966دا پێش دەستپێكردنی مۆندیال لە چوار مانگ جامەكە لە ئینگلتەرا دزرا، لە كاتێكدا لە پێشانگایەكەی نمایشیكردنی پوولدا لە هۆڵی ناوەندی لە وێستمنسەر نمایشكرا، ئەوەش بەرپرسانی ئەو یارییەی كە زۆرترین هەوادار و جەماوەری هەیە لە جیهاندا تووشی شۆك كرد و خەڵاتی 15 هەزار پاوەند دیاریكرا بۆ هەر كەسێك كە هاوكار بێت لە دۆزینەوەی جامەكەدا و بەپەلەش لێپرسراوای بەریتانیا دەستیانكرد بە دیزاینكردنی كۆپییەكی جامەكە تا بۆ مۆندیال ئامادەبێت، لە حاڵەتێكدا ئەگەر جامە راستەقینەكە نەدۆزرایەوە، پاشان سەگێك كە ناوی " پیكڵز بوو"  لە باشووری لەندەن كە لەگەڵ خاوەنەكەیدا بوو جامەكەی دۆزییەوە كە لە كاغەزەوە پێچرابووو، خاوەنی سەگەكە دەیڤید كۆربیت خێرا دەسەڵاتدارانی ئاگاداركردەوە و  پیكڵزیش لە شەو و رۆژێكدا بوووە پاڵەوانی نیشتمانی و خەڵاتی زیوینی رایتەی نیشتمانی بۆ بەرگریكردن لە سەگی وەرگرت لە ئاهەنگێكی گەورەدا لە هۆتێل كنسینگتۆن، هەروەها لەلایەن كارمەندانەی هۆتێلەكەوە سینییەكی زیویی كە بەهاكەی 53 پاوەند بوو پێبەخشرا و بۆماوەی یەك ساڵیش خۆراكی بێ‌ بەرامبەری پێ بەخشرا. دواتر ئەو سەگە پاڵەوانە لە فیلمی " The Spy with a Cold Nose " رۆڵی بینی و  كۆربیت بەبەهای شەش هەزار پاوەند خەڵاتی بەدەستهێنا و لە هەمانكاتیشدا هەموو یاریزانانەی هەڵبژاردەی ئینگلتەر كە ناناوی مۆندیالی 1966 یان بەدەستهێنا بە 1360 پاوەند خەڵاتكران. هەمان جام و بۆ دوومجار لە ساڵی 1983دا لە بارەگای یەكێتی تۆپی پێی بەرازیل دزرایەوە، دوای ئەوەی بەرازیل ساڵی 1970 بۆ سێیەمجار نازناوەی بەدەستهێنا و بوو بەخاوەنی هەمیشەیی جامەكە، بەڵام ئەمجارە هەرگیز جامەكە نەدۆزرایەوە و ئەگەری ئەوە هەیە كە دزەكە ئەمجارە جامەكەی تواندبێتەوە. جامێكی نوێ‌ پێویست بوو لەسەر یەكێتی تۆپی پێی نێودەوڵەتی جامێكی تر پەیدابكات كە بەرازیل بەدەستیهێنابوو، لەبەرئەوە داوایكرد دیزاینی نوێی پێشنیاركراو پێشكەش بكەن و فیفا 53 دیزانیی نوێی جۆراوجۆری لە پەیكەرسازانی حەوت وڵاتەوە بەدەستگەیشت،  پەیكەرتاشی ئیتالی سێلڤیۆ گازانیگا دوو دیزاینی پێشكەش كرد و فیفا یەكێكیان دیاریكرد بۆئەوەی ببێتە جامی جیهانیی. جامەكە نوێكە لە زێڕی پوختەی عەیارە 18 دروستكرا و كێشەكەی دەگاتە 6.142 كیلۆگرام و بەرزییەكەشی 36.8 سانتیمەتر، دیزاینی جامەكە كە تیرەی بنكەكەی 13 سانتیمەترە بریتیە لە دوو یاریزان كە تۆپێكیان بەرزكردووەتەوە. گازانیگا دەڵێت" ئەو دووو یاریزانەی كە دەستیان بەرزكردووەوە سیمبوڵێكە بۆ تیپی براو لە ساتی دەربڕینی خۆشی و شادیدا، ئەو تۆپەشی كە لەسەر لوتكەی جامەكەیە وێنەی هەموو كیشوەرە جیاوازەكانی جیهان دەخاتەڕوو." جامەكە لەسەر بنكەیەكی زێڕ جێگیركراوە و ناوی ئەو وڵاتەی لێدەنوسرێت كە جامەكە بەدەستدەهێنن بە زمانی رەسمی ئەو وڵاتە بۆ نمونە ( Brazil 1994  ) و پێویستە ناوی وڵاتانی براوە بە شێوەیەكە بازنەیی بچوك بنوسرێت بۆئەوەی شوێن بمێنێتەوە بۆ ناوی ئەو وڵاتانەی لە داهاتوودا جامەكە بەدەستدەهێنن، بەڵام چەند راپۆرتێك ئاماژە بەوەدەدەن كە ئێستا جامەكە شوێنی نوسینی چوار ناوی تێدا ماوە، ئەوەش بە واتای ئەوە دێت كە پێویستە جارێكی تر لە 100 مین ساڵیادیدا ساڵی 2030 جارێكی تر جامەكە بگۆڕدرێت. پسپۆران و شارەزایان بڕوایان وایە كە جامی ئێستا لە ناوەوە بۆشە چونكە ئەگەر وانەبوایە كێشەكەی دەگەیشتە 70 كیلۆگرام، بەوەش بەشێوەیەكی زۆر قورس دەبوو، یاریزانەكان بەزەحمەت دەیانتوانی بەرزی بكەنەوە ئاهەنگی پێوە بگێڕن. پێش 2006 هەڵبژاردەی هەر وڵاتێك نازناوی مۆندیالی بەدەستبهێنایە جامەكەی لادەبوو هەتا جارێكی تر پاڵەوانێتییەكە دەستیپێدەكرد، بەڵام ئێستا بەو شێوەیە نەماوە و بە گوێرەی رێنماییەكانی فیفا ئەو تیمەی نازناوەكە دەباتەوە كۆپییەكی ئۆرجیناڵی دروستكراو لە برۆنزی بە زێڕ رووپۆشكراوی پێدەدرێت و جامە سەرەكییەوە لە ساڵی 206ەوە لە مۆزەخانەی فیفا لە زیوریخ دانراوە. ئامادەكردن و وەرگێڕانی : نامیق رەسول سەرچاوە: bbc arabic  

نوێنەری ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆبونەوەی نائاسایی ئەنجومەنی ئاساییشی نێودەوڵەتی رایگەیاند، ئەنجامی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایش هەرچیەك بێت، ئەمریكا وەڵامی خۆی دەبێت بۆ هێرشەكەی دوما.  ئەو وتانەی نیكی هەیڵی نێردەی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆبونەوەی نائاسایی ئەنجومەنی ئاسایش لە بارەی هێرشە كیمیاییەكەی شاری دوما لە غوتەی ڕۆژهەڵاتدا هاتوو هێرشی توندی كردە سەر سوریا و هاوكات روسیا و ئێرانیشی بە پاڵپشتی رژێمی سوریا تۆمەتباركرد. لەلایەن خۆشیەوە نوێنەری فەرەنسا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆبونەوەكەدا رایگەیاند، ئەگەر پشتیوانییەكانی روسیا و ئێران نەبایە لە رژێمی سوریا، ئەوەی ئێستا ڕوودەدات، ڕووی نەدەدا. بەڵام نوێنەری روسیا لە نەتەوەیەكگرتووەكان هۆشدا لە هەر هێرشێك بۆسەر سوریا كە كارەسات بەدوای خۆیدا دێنێت. نوێنەری ئەمریكا لەنەتەوە یەكگرتوەكان: ئەمریكا بڕیاری خۆی دەدات دژ بە سوریا و پشتیوانانی  لەلایەن خۆشیەوە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا هێرشی چەكی كیمیایی بۆسەر شاری دومای سوریا ئیدانەكرد و رایگەیاند لەگەڵ فەرماندە سەربازییەكاندا قسەدەكات و لایەنی بەرپرس لەو هێرشەی دوما دیاریدەكات، روسیا بێت یان حكومەتی بەشار ئەسەد یان ئێران یان هەر سێكیان. ترەمپ ئاشكراشیكرد لەماوەی 24 یان 24 كاتژمێری داهاتوودا بڕیارێك دەربارەی سوریا و چۆنێتی وەڵامدانەوەی ئەو هێرشە دەدات.  

ئەگەری بەكارهێنانی چەكی كیمیای لە شارۆچكەی دومای سوریا لەلایەن حكومەتی بەشار ئەسەدەوە دۆخی سوریای ئاڵۆزتركرد و لەسەر ئەو پرسە بڕیارە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر دوو داواكاری كۆببێتەوە كە یەكێكیان لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە پێشكەشكراوە ئەوی تریشیان لەلایەن روسیای نەیاریانەوە.   ئەگەری بەركاهێنانی چەكی كیمیای لە لایەن حكومەتی سوریاوە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ئیدانەكراو ئەمریكاش هەڕەشە دەكات و دەڵێت " رژێمەكەی ئەسەد باجەكەی دەدات" و مۆسكۆش هۆشداریدەدات لەسەر هەر كردەوەیەكی سەربازی دژی دیمەشق. یەكێتی ئەوروپا لە بەیاننامەیەكدا نیگەرانی خۆی لە بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە دوما دەربڕی و داوای لە ئێران و روسیاكرد هەژمونی خۆیان بەسەر بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا بەكاربهێنن بۆئەوەی چیتر هێرشی لەو جۆرە ئەنجامنەدرێت و داواشی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كرد دەستبەجێ‌ وەڵامی بۆ ئەوە هەبێت. سەرۆكی ئەمریكا بەشار ئەسەد بە " ئاژەڵ" وەسفدەكات لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو هێرشەی حكومەتی سوریا دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە تویتەرەكەیەوە هەڕەشەی لە بەشار ئەسەد كرد و وتی " باجێك قورسی " ئەو هێرشە دەدات. ترەمپ نوسیوێتی " ژمارەیەكی زۆر كە لە نێویاندا ژن و منداڵ هەن لە سوریا لە هێرشێكی كوێرانەی كیمیاییدامردن" ترەمپ دەشڵێت " سەرۆك پۆتن.. روسیا و ئێران. بەرپرسن لە پشتیوانیكردنی ئەسەدی ئاژەڵ، باجێكی قورس دەدرێت." ساڵی رابردووش ئەمریكا دوای بەكارهێنانی غازی سارین لە باكوری خۆرئاوی سوریا لەلایەن حكومەتی سوریاوە بە موشەكی كروز هێرشیكردە سەر بنكەیەكی ئاسمانی سوریا و یەكێك لە گەورە راوێژكارانی دۆناڵد ترەمپش هێرشێكی تری لەو شێوەیە بەدووردانانێت. لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی " ABC  " تۆماس پۆسرەت وتی :" هیچ شتێك بە دوور نازانم"، وتیشی :" ئێمە لەماكاتەدا لە هێرشێكی لەو شێوەیە دەكۆڵینەوە." فەرەنسا داوا لە ئەنجومەنی ئاسایش دەكات لایخۆشیەوە جان ئێف لۆدریان وەزیری دەرەوەی فەرەنسا وتی پاریس لەگەڵ هاوپەیمانەكانی لێكۆڵنەوە لە هەواڵی بەكارهێنانی چەكی كیمیای دەكەن و داواشی لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كرد كۆبوونەوەیەكی بەپەلە سەبارەت بەو دۆخە گرێبدات. لۆدریان وتیشی پارس بە توندی هێرش و بۆردومانی شارۆچكەی دوما بە چەكی كیمیایی لەلایەن حكومەتی سوریاوە ئیدانەدەكات و ئەو كارە پێشێلكارییەكی مەترسیداری یاسای مرۆیی نێودەوڵەتییە. چەند سەرچاوەیەكەی دیپلۆماتی رایانگەیاند لەسەر داوای فەرەنسا و هەشت وڵاتی تر ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كۆبونەوەیەكی بەپەلە بۆ تاوتوێكردنی هێرشەكەی شارۆچكەی دوما سازدەكات و  تیمی بەریتانیا لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە تویتێكدا رایگەیاند " بەریتانیا و فەرەنسا و ئەمریكا و پۆڵەندا و هۆڵەندا و سوید و كوەیت و پیرۆ و كۆتدیڤوار داوایان لە ئەنجومەنی ئاسایش كردووە بەپەلە كۆببێتەوە بۆ تاوتوێكردنی هێرشەكەی سەر دۆما. دیمەشق رەتیدەكاتەوە و مۆسكۆ هۆشداری دەدات لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەی ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا و جیهان وەزارەتی دەرەوەی سوریا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند " دەنگۆی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی قەوانێكی بێزاركەرە بڕوا پێكەر نییە تەنها لەلای چەند دەوڵەتێك نەبێت كە بازرگانی دەكەن بۆ خوێنی هاوڵاتیانی مەدەنی و پشتگیری لە تیرۆر دەكەن لە سوریا." وەزارەتی دەرەوەی روسیاش هۆشداریدا لە ئەنجامدانی هەر كردەوەیەكەی سەربازی دژی روسیا بە پاساوی " دروستكرا و هەڵبەستراو" و رایگەیاند ئەو هەنگاوە دەرەنجامی خراپی لێدەكەوێتەوە. وەزارەتی دەرەوە  روسیا تۆمەتی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە دوما لە غوتەی خۆرهەڵات بە ئیستیفزازی وەسفكرد و ئاماژەیبەوەشدا " ئامانج لەو دەنگۆیانە پەردەپۆشكردنی تیرۆریستان و ئۆپۆزسیۆنی رادیكاڵی سوریایە كە چارەسەری سیاسی بۆ دۆخی سوریا رەتدەكاتەوە." هاوكات روسیاش داوای لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كرد كۆبونەوەیەكی تر سازبكات و وتەبێژی وەفدی روسیا لە نیویۆرك فیۆدۆر ستریگۆڤسكی لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانی هەواڵەكانی سوریا رایگەیاند  ئەو كۆبوونەوەیەی كە بە دەستپێشخەری مۆسكۆ دەبەسترێت تایبەت دەكرێت بەو هەڕەشانەی كە رووبەڕووی ئاشتی و ئاسایشی جیهانی دەبنەوە."

ئامادەكردنی/ فازل حەمەڕەفعەت 9ی نیسان.. یادی كەوتنی بەغداد و لەگەڵیشیدا كەوتنی رژێمەكەی سەددام حسێن دوای سێ هەفتە لە بۆردومانی ئاسمانی هێزەكانی هاوپەیمانان بە سەرۆكایەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. رۆژی 20 ئازاری 2003 هاوپەیمانان دەستیانكرد بە هێرشی سەربازی بۆسەر عێراق بە بەهانەی ئەوەی رژێمی عێراق دەستیكردووە بە گەشەدان بە چەكی كۆكوژی كیمیایی و ئەتۆمیی و بایۆلۆژیی، بەڵام دوای تەواوبونی جەنگ و كەوتنی سەددام هیچ یەكێك لەو جۆرە چەكانە نەدۆزرانەوە. ئاگرەكە لە بەغداد رۆژی 21 ئازار بەهۆی هێرشی ئاسمانی هاوپەیمانانەوە تەقینەوەیەكی گەورە بەغدادی هەژاند، ئەوە سەرەتای هەڵمەتی سەربازی بەرفراوانی هاوپەیمانان بوو كە میدیاكانی ئەمریكا ناویان لێنا "شۆك و تۆقاندن". لە یەك رۆژدا فڕۆكە جەنگییەكانی ئەمریكا و بەریتانیا هەزارجار فڕینیان كرد و ژمارەیەكی زۆر موشەكی (كروز)یان خستەخوارەوە، ئەمە بەگوێرەی قسەی دەسەڵاتدارانی واشنتۆن. رۆژی دواتر فڕۆكە جەنگییەكان هێرشی چڕیان كردەسەر شارەكانی بەسرە، كەركوك، موسڵ و دەوروبەری بەغدادی پایتەخت. لە 25ی ئازاردا نزیكەی (4 هەزار) سەربازی هێزی دەریایی ئەمریكا (مارێنز) پەڕینەوە بۆ ناسریە، كە شارێگەیەكی گرنگە بە ئاڕاستەی بەغداد، سەرباری ئەوەی هێزە عێراقییەكان هەموو چەك و هێزی خۆیان بەكارهێنا، رۆژانی دواتر بەغداد و دەوروبەری بوون بە ئامانجی بۆردومانی فڕۆكەكان یەكێك لەو شوێنانەی بۆردومان كرا كۆمەڵگەی كۆشكی كۆماری بوو لەگەڵ ناوچەكانی نیشتەجێبون و پاسەوانی كۆماری كە بە بنەڕەتی دامەزرانی سوپای عێراق دادەنرێت. ئەمریكییەكان گەیشتنە فڕۆكەخانە 31ی ئازار، تیپی سێ پیادەڕەوی ئەمریكا یەكەمین شەڕی لەدژی یەكەكانی پاسەوانی كۆماری ئەنجامدا لە نزیك شاری كەربەلا كە 110 كیلۆمەتر لە باشوری بەغدادەوە دوورە. لە 2ی نیساندا ئەو تیپە سەربازییە رێگەی رۆشتنی بەرەو بەغداد كردەوە و رێگەی كەربەلای تێپەڕاند. لە 4ی هەمان مانگدا ئەمریكییەكان دەستیان بەسەر فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی سەددامدا گرت لە بەغداد، لەوكاتەدا كە فڕۆكەخانە گیرا، تەلەفزیۆنی حكومەتی عێراق دیمەنی سەردانی سەددام حسێنی بۆ یەكێكە لە گەڕەكەكانی بەغداد پەخش دەكرد. "علوج" 7ی نیسان بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر هێزەكانی ئەمریكا گەیشتنە ناوەڕاستی بەغداد و دەستیان بەسەر سیان لە كۆشكەكانی سەرۆكایەتیددا گرت. بەڵام محەمەد سەعید سەحاف وەزیری راگەیاندنی رژێمی ئەمریكییەكانی بە "علوج" ناوبرد، ئەم دەستەواژەیە میدیاكارانی خستە پێكەنین، لەكاتێكدا سەربازانی ئەمریكا دەستیان بەسەر كۆشكەكانی سەرۆكایەتیدا دەگرت، سەحاف وتی" ئەوان ئێمەیان گەمارۆنەداوە، ئەوە ئێمەین كە ئەوانمان گەمارۆداوە". كەوتنی پەیكەرەكە 9ی نیسان هێزەكانی ئەمریكا چونە ناو "شاری سەددام"ەوە كە ناوچەیەكی شیعەنیشن بوو لە باكوری خۆرهەڵاتی پایتەخت، هێزە عێراقییەكان لە بارەگاكانیان كشانەوە، تانك و ئۆتۆمبیلە زرێپۆشەكانی ئەمریكا گەیشتنە ناوەڕاستی بەغداد و گۆڕەپانی فیردەوس لەبەردەم هۆتێل فەلەستین كە میدیاكارانی بیانی تێدا جێگیربوبون، پەیكەرە گەورەكەی سەدام كە لە برۆنز دروستكرابوو شكێندرا و ژمارەیەك لە هاوڵاتی عێراقیی كە لە شوێنەكە ئامادەبوون بە قاچەكانیان چونەسەر پەیكەرەكە. هێشتا خەڵك ترسیان هەبوو لە گەڕانەوەی سەددام بۆ دەسەڵات وەكو ئەوەی دوای جەنگی كەنداو لە ساڵی 1991 رویدا، كە سەددام راپەرینی شیعەكانی لە باشوور سەركوتكرد، هێزەكانی ئەمریكا چاوپۆشییان كرد لە دزی و تاڵانی، ئەمە دواتر وڵاتی خستە ناو گێژاوی ئاژاوەیەكی گەورەوە.  لە دوو رۆژی دواتردا، كەركوك و موسڵ كەوتن بەبێ هیچ بەرەنگارییەكی ئەوتۆی هێزەكانی رژێم، لەم دوو شارە هێزەكانی پێشمەرگە هاوكاری گەورەی ئەمریكا و هاوپەیمانییان كرد، بەڵام تكریت (180 كلم باكوری بەغداد) كە شوێنی لەدایكبونی سەددامە، لە 14ی نیساندا كۆنترۆڵكرا. گرتنی سەددام لە كانونی یەكەمدا هێزەكانی ئەمریكا لە ناوچەیەكی نزیك تكریت سەددام حسێنیان دەستگیركرد و لە كۆتایی 2006 دا لە سێدارە درا. زیانەكان لەو شەڕەدا (139) سەربازی ئەمریكی و (33) سەربازی بەریتانی كوژران، ئەمە بەپێی ئاماری وەزارەتی بەرگری هەردوو وڵات، لە بەرامبەردا بەگوێرەی ئاماری رێكخراوی (ئیراكبادی كاونت) كە رێكخراوێكی ناحكومییە، زیاتر لە (7 هەزار و 300) هاوڵاتی مەدەنی عێراقی كوژران. دوای سەددام دوای كەوتنی سەددام، ئەمریكییەكان حاكمێكی مەدەنییان بۆ عێراق دانا بەناوی (پۆڵ بریمر)، 15ی تشرینی یەكەمی 2005 دەستورێكی نوێ بۆ عێراق خرایە راپرسی و پەسەندكرا، دواتر شەڕێكی خوێناوی تائیفی رویدا و لەو شەڕەدا هەزاران كەس كوژران. عێراقی نوێ وەكو ئەوەی پێشبینی دەكرا بەرەو دیموكراسی هەنگاوی نەنا، سەرباری ئەوەی لەدوای روخانی سەددامەوە بەردەوام پرۆسەی هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت، بەڵام دۆخی هێشتا دابەشبوونی تائیفی باڵی بەسەر وڵاتدا كێشاوە.  

باربارا بلیت ئاشەر- پەیامنێری بی بی سی، واشنتۆن وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ویلایەتە یەكگرتوەكان تەنیا یاریزانێكی سەرەكی نییە لە گۆڕەپانەكانە شلۆقەكەی شەڕدا لە سوریا، بەڵكو یاریزانێكە كە بایەخێكی گەورەشی هەیە. هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانە لۆكاڵییەكانی كۆنترۆڵی ناوچەیەكی بەرفراوان و گرنگی ستراتیژییان لە بەشی خۆرهەڵاتی سوریا بەدەستەوەیە، ئەگەر بەشێوەیەكی رێژەییش بێت نەك تەواوەتی، شكستیان بەو رێكخراوە هێنا كە لەوێ پێی دەوترێت رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی. ئەمدواییانە، كۆشكی سپی رایگەیاند هێزەكانی ئەمریكا ئەركەكانیان بۆ لەناوبردنی یاخیبوەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی تەواو دەكەن، بەڵام نابێت ئەوە كاتێكی دورودرێژ بخایەنێت.  ئەوەی تائێستا هەیە ئەمەیە، لەوكاتەوەی كە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ دەستیكردووە بە داڕشتنەوەی سیاسەتی وڵاتەكەی سەبارەت بە سوریا بەشێوەیەكی خێرا، ئەمەش لە رێگەی راگەیاندنی ئەوەی وڵاتەكەی لەوێ دەكشێتەوە " لە زوترین كاتی گونجاودا". سەرباری سەركەوتی هەڵمەتی سەربازی ئەمریكا لەدژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام لەناوبردنی بەشێوەیەكی تەواوەتی وەكو ئەوەی ترەمپ دەخوازێت، خێرا نابێت، بەتایبەتیش كە چەكدارانی رێكخراوەكە بەهێزی خۆیان سەلماندووە. هاوپەیمانە لۆكاڵییەكەی ئەمریكا كە كوردە، لە شەڕی دژ بە رێكخراوی داعش كشایەوە تاوەكو یارمەتی براكانیان بدەن لە باكوری وڵات، كە روبەڕوی هێرشی هاوپەیمانێكی تری ئەمریكا بونەوە كە توركیایە. بۆیە لەگەڵ هەڵپەساردنی ئۆپراسیۆنە زەمینییەكان لەدژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە مانگی رابردوودا، كارەكە بەتەواوەتی پڕبووە لە گرێ و گۆڵ. بەڵام تەنانەت ئەگەر ئەو ساتەش بێتەپێشەوە كە پێی دەوترێت "سەركەوتن"، وەزارەتی بەگری ئەمریكا "پەنتاگۆن" دەترسێت كشانەوەی تەواوەتی هێزەكانی ئەمریكا بۆشاییەكی مەترسیدار درروستبكات. رەنگە لە واقیعدا سازشكردن لەو ناوچانەی كە ئەمریكا كۆنترۆڵیكردون بۆ رژێمەكەی بەشار ئەسەدو و هاوپەیمانە روسەكانی وەكو ناپاكییەك بێت لە هاوپەیمانەكانی واشنتۆن لە سوریا، هەروەك ئەوە هەوڵەكانی واشنتۆن نائومێد دەكات بۆ سەپاندنی هەژمونی خۆی بەسەر رژێمدا دوای جەنگ، كە بەرژەوەندنی واشنتۆن و هاوپەیمانە هەرێمایەتییەكانی بە هەند وەردەگرێت. لەگەڵ ئەمەشدا ستراتیژیەتی ئەمریكا پەكدەخات بۆ پاڵپشتیكردن لە سەقامگیری ناوچە وێرانبوەكانی شەڕ بە ئامانجی رێگرتن لە گەڕانەوەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، ئەمە لەرێگەی فەراهەمكردنی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكان كە وا لە ئاوارەكان دەكات بگەڕێنەوە بۆ ماڵەكانیان. هەردوو وەزارەتی بەرگری و دەرەوەی ئەمریكا لەسەر ئەم بابەتە هاوڕان. هاوكات كشانەوە رێگە بۆ ئێران خۆش دەكات هەژمونی گەورەی خۆی لە سوریا و ناوچەكە بەگشتی فراوانتر بكات، هەروەها ئاسانكاری دەكات بۆ هەوڵەكانی تاران بۆ دروستكردنی رێگایەكی كۆمەكی وشكانی كە بە عێراقدا دەچێتە سوریا تا دەگاتە هاوپەیمانەكەی لە بەیروت كە حزبوڵایە. بەڵام ئەمە سەرچاوەی دودڵییەكی مەترسیدارە بۆ ئیسرائیل كە لە بونی سەربازیی ئێران لەسەر سنورەكەی دەترسێت، هەروەها بۆ سعودیەش كە ركابەری گەورەی هەرێمیی ئێرانە. محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە بونی هێزەكانی ئەمریكای لە سوریا بە بەربەستی كۆتایی دژی فراوانخوازی ئێران لە ناوچەكە ناوبرد. هەڵۆكانی سیاسەتی دەرەوە لە واشنتۆن كە ئاماژەیان بۆ هێرشی ترەمپ كرد بۆسەر رێككەوتنە ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، لەخۆڕا قسەیان نەكرد، مارك دوبویتز سەرۆكی جێبەجێكاری دامەزراوەی بەرگری لە دیموكراتییەكان لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی وۆل ستریت ژۆرناڵ وتی" ترەمپ ناتوانێ ببێت بە خاوەتی ستراتیژیەتێكی جددی بەرامبەر بە ئێران ئەگەر رێگەی بە ئێرانییەكاندا لە سوریا سەركەون". پێدەچێت لای ترەمپ هۆكاری قایلكەر هەبن لە پشت ئارەزوەكەی بۆ كشانەوە لە جەنگی ئاڵۆزی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمەش بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو راستییەی كە ئەو بەڵێنی ئەوەی داوە. ئاماژە هەیە بۆ بونی پابەندبونێك سەبارەت بە ئەفغانستان كە كۆتایی نایەت، باوەڕی ئەو سەبارەت بەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان یەدەگی ترلیۆن دۆلاری نییە بۆ دابینكردنی خەرجییەكەی. ترەمپ وتی ئەو بە سعودییەكانی وتووە كە" ئەگەر دەتانەوێت بمێنینەوە، دەبێت خەرجییەكەی بدەن". لەڕاستیدا ئەم قسە وەكو ئەوە وایە رێبازی ترەمپ لە سیاسەتی دەرەوەدا كورتبكرێتەوە بۆ ئەوەی: گرێبەستی بازرگانی كورت مەودا لەسەر ئەوە وەستاوە كە دەكرێت لە كاتی ئێستادا بەدی بهێنرێت، نەك لەسەر بنەمای ستراتیژیەتێكی گشتگیر كە كاریگەر بێت بە بارودۆخی نەرێنی مێژویی و پڕ گرێ و گۆڵ. بەپێچەوانەی ئەمەشەوە، ریكس تیلەرسۆن وەزیری پێشووی دەرەوە لەڕوی تێڕوانینی دورمەوداوە لێهاتوو بوو. چەند مانگێك بەر لەوەی ترەمپ دوریبخاتەوە، تیلەرسۆن هۆكارەكانی رونكردەوە كە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا دەكاتە كارێكی پێویست بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا تەنانەت دوای شكستهێنان بە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیش. بەڵام تیلەرسۆن ئەم ململانێیەی دۆڕاند، تائێستاش روون نییە ئایا سەركردە سەربازییەكانی تری ئیدارەكەی ترەمپ دەتوانن بیبەنەوە یاخود نا؟

لە راپرسیەكدا كە گۆڤاری بەناوبانگی ( لۆپوان)ی فەرەنسی ئەنجامیداوە 92%ی بەشداربوان بە بەڵی دەنگیانداوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان. گۆڤاری ( لۆپوان) كە گۆڤارێكی بەناوبانگی فەرەنسیيەو هەفتانیەو رۆژانی پێنجشەمان بڵاودەبێتەوە بە تیراژی( ٣٤٠٢٥٣ ) دەفرۆشرێت. لە راپرسیەكدا لەسەر سایتەكەی ئەنجامیداوە كە پرسیارێكی كردووە بەم شێوەیەیە:  پێویستە دەوڵەتێكی ئۆتۆنۆم و سەربەخۆ بەكوردەكان بدرێت؟ لە ئەنجامدا تا ئێستا كە كۆی گشتی دەنگدەران تا ئێستا ( 42.134 ) كەس بەشداری راپرسیەكەیان كردووە ئەنجامی بەڵی و نەخێر بەم شێوەیە بووە:   ( 38.673 ) كەس بە بەڵی دەنگیانداوە  بە رێژەی 91.8% بۆ درووست بونی ئۆتۆنۆمی یاخود سەربەخۆیی بە كوردەكان، لەبەرامبەردا (3.461 ) كەس بە نەخێر دەنگیانداوە بەرێژەی 8.2% . جیاواز لە وڵاتانی تری ئەوروپا و رۆژئاوا فەرەنسا گرنگیەكی زۆر بە دۆسیەی كورد دەدات تا پشتیوانی سەربەخۆیی، لەبارەی گرنگی فەرەنساوە بە كورد، د. هەردی مێد  مامۆستای زانستە سیاسیەكان لە زانكۆی پاریس-دۆفین لە وتارێكی تایبەتدا بۆ سایتی درەو نوسیویەتی : فەرەنسا وەك كەمینەیەكی ژێردەستە‌ مامەڵە لەگەڵ ‌ كورد دەكات. ئەم مامەڵەكردنەش لە چوارچێوەی كەمینەدا پەیوەندی بەو بەها و ڕێسا و ئایدیانەوە هەیە كە فەرەنسا دەیەوێت نوێنەرایەتیان بكات وەك وڵاتێكی پێشەنگ و دانەری جاڕنامەی مافی مرۆڤ. بۆیە هەماهەنگی فەرەنسا لەگەڵ كورددا‌ پەیوەندیەكی قوڵی بە كۆنەواری(ترادیسیۆنی) سیاسی فەرەنساوە هەیە وەك وڵاتێكی پشتیوانیكەر لە بەها مرۆییەكان‌. پاشان لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەوی دی وەك كەمینە فەرەنسا دەیەوێت لە رووی دیپلۆماسیەوە بیانویەكی شەرعی هەم بەو‌ بەرگریە بدات كە لە كەمینەكانی دەكات لە كایەی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان، هەمیش بە تەداخول و هاتنەپێشەوەی لە چارەسەركردنی كێشەكان. چونكە لە بیرمان نەچێت سەنگ و بەرچاوی زلهێزەكان لە سەر شانوی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان وابەستەی ئامادەبوونیانە لە هاوكێشە و ململانێ سیاسیەكان. بۆیە كورد بۆ فەرەنسا دەبێتە دەلاقەیەك كە بێتە ناو ململانێكان و رۆڵێك بۆ خۆی دابتاشێت. د. هەردی مێد ئاماژەی بەوەشكردووە: كە پاڵپشتی فەرەنسا لە كوردانی عێراق لەم دوایانە و زیاتر هاتنە پێشەوەی، لەوانەیە پەیوەندی بە ئەگەر و تێگەشتنی فەرنساوە هەبێت بۆ  ئێستای رۆژهەڵاتی ناوین و داكشانی نفوز و ئامادەیی ئەمریكا. فەرەنسا پێیوایە كە‌ ئەمریكا لە سەردەمی ئۆباماوە سیاسەتی تاڕادەیەك بەجێهێشتنی رۆژهەڵاتی ناوین جێبەجێ دەكات. كشانەوەیان تا ڕادەیەك لە عێراق و لە ئەفغانستان و كەمكردنەوەی خەرجییە سەربازییەكان هەموویان ئاماژەن بەم ئاقارەدا. بۆیە فەرەنسا بە دوای پێگەیەكی نوێی دەسەڵاتیدا دەگەرێت لە رۆژهەڵاتی ناوین كە لە مێژەوە  یەكێك بووە لە جێینفوزی ئەم وڵاتە. كوردیش یان كوردستان بە گشتی دەشێت یەكێك بێت لەو دەلاقانەی لێوەی زیاتر بێتەژوورە و پێگەی خۆت لێوە بسەلمێنێت.

هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش كە ئەمریكا سەرۆكایەتی دەكات، بنكەی سەربازی نوێ لەسەر كەناری خۆرهەڵاتی روباری فورات دروست دەكات. ریسان جیلۆ هاوسەرۆكی لیژنەی بەرگری كانتۆنی جزیرەی رۆژئاوای كوردستان ئاشكرایكرد" هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بنكەی سەربازی نوێ لە مەنبەج دروستدەكات. لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی نۆڤۆستی روسیا، ریسان جیلۆ وتی: دروستكردنی ئەو بنكە سەربازیانە لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە پەیوەندیدارە بە پلانێكی سەربازییەوە، ئەو بنكانە ئەمریكی بن یاخود فەرەنسی ئێمە مامەڵ هاوپەیمانی دەكەین نەك وڵاتان. جیلۆ ئاماژە بەوەشدەكات، بەهۆی هێرشی توركیاوە بۆسەر عەفرین و هەڕەشەكانی بۆ هێرشكردنەسەر مەنبەج و ناوچەكانی تری باكوری سوریا، داعش هەندێك لە هێز و توانای لە ناوچەكە بەدەستهێناوەتەوە. باسلەوەشدەكات، بنیادنانی بنكەی سەربازی لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە لە باكوری سوریا بەشێكە لە هاوكاری سەربازی نێوان هاوپەیمانان و هێزەكانی سوریای دیموكرات، بەتایبەتی لە خۆرهەڵاتی فورات. دروستكردنی بنكەی سەربازی نوێ لە مەنبەج لەلایەن هاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە دوای هەڕەشەكانی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا دێت بۆ هێرشكردن بۆسەر ئەو ناوچانە، هەروەها دوای چەند رۆژێك دێت لە لێدوانێكی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كە باسی لە كشاندنەوەی سوپای وڵاتەكەی كرد لە سوریا و دواتر بڕیاریدا ماوەی مانەوەی هێزەكان درێژبكاتەوە.  

وەرگێران و ئامادەكردنی: سەفین ئازاد  سایتی ( Atlantic Council  )لە راپۆرتێكی شیكاریدا باس لە مەترسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا دەكات لە سوریا و بڵاویكردۆتەوە، سەرۆكی ئەمریكا لە كۆتایی مانگی ئازاری ساڵی 2018 بڕیاری راگرتنی 200ملیۆن دۆلاریدا كەتەخانكرابوو  بۆ بنیات نانەوەی سوریا كە ئەمەش ئاماژەبوو بە هەنگاونان بۆ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا، كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا دەبێتە دەرفەتێك بۆ دەستوەردانی ئێران لە ناوچەكەو فراونبوونی دەسەڵاتەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە دەسەڵاتەكانی درێژدە بێتەوە لەعێراقەوە بۆ سوریا و لوبنان،  ئەگەر ویلایەتەیەكگرتوەكانی ئەمریكا لە لەسوریا بكشێتەوە و پشتگرییەكانی بۆ هیزی كوردی لەسوریا ڕابگرێت كەهاوپەیمانی سەرەكی ویلایەتەیەكگرتوەكانی ئەمریكایە، ئەو هەنگاوە كوردەكان  ناچاردەكات بەرەو لای رژێمی ئەسەد بچن.  بەشار ئەسەد ریگایدا بەهێزەكانی بەرگری نەتەوەیی سوریا تاكو بچنە عەفرین لەم جەنگەی بەم دواییە لە دژی توركیا و هیزەكانی قەڵغانی فورات بۆسەر عەفرین دەستی پێكردبوو،  ئەمەش رێگاكە بۆ هێزەكانی ئێران دەكاتەوە كە كۆنترۆڵی باكوری رۆژ هەڵاتی سوریا بكەن، ئەمەش دەبێتە سەرەتای ریگای دروست كردنی هیلالی شیعە كە لە ئیرانەوە دریژ دەبیتەوە لە ناو عێراقە وە بۆ حەلەب و  تا لە حمس كۆتایی دێت لە بەندەری لازقیە لەسەر دەریایی ناوەڕاست.   سەرۆكی پیشوی ویلایەتەیەكگرتوەكانی ئەمریكا باراك ئۆباما بەشێوەیەكی گشتی سیاسەتەكانی هیچ كاریگەری نەبووە لە ئیدارەدانی ململانێ و ناكۆكیەكان رۆژهەڵاتی ناوەرات، بەتایبەتیش لە سوریا، بەڵام دۆناڵد ترەمپ پشت دەبەستیت بەپلانی كورت خایەن و كاردەكات لە سەرناكۆكیەكانی وڵاتان لەسوریا وەك توركیا ، ئەڵمانیا، فەرەنسا و سعودیە ئەوان ناچاردەكات تاپشتگیری بكەن بۆ جێگربوونی سوریا و رێگا بگرێت لە فراوان بوونی ئێران بۆ ناوچەی رۆژ ئاوای روباری فورات و  روسیاش بوەستنێت  لە سوریا، كە كاریگەرترین یاریكەرە لە سوریا، كارتی بەردەستی ترەمپ لە سوریا ناوچەی ژێر دەستی هێزە كوردیەكانە، كە هێزەكانی سوریای دیموكرات كۆنترۆڵی لە سەدا 80%ی ناوچە نەوتیەكانیان كردووەو زۆرینەی نەوتی سوریا دەكەوێتە سنوری هێزە كوردیەكانەوە. ویلایەتەیەكگرتوەكانی ئەمریكا دەتوانێت كارتەكانی بەكاربهێنت بۆ دابەشكردنی  دەستكەوتەكانی لە سوریا لەگەڵ هێزەكانی تر بەرامبەر بە روسیا، بەتایبەتیش كارتی نەوت كەرۆڵێكی گرنگ دەگێرێت لە ململانێكان بەتایبەت بۆ نەوت بۆ روسیا زۆر گرنگە،  چونكە كەسەرۆكی روسیا هەوڵ ئەدات قەرەبووی خەرجی سەربازەكانی بكاتەوە لە سوریا بەتایبەتیش خەرجی سەربازەكانی لەو وڵاتە، كە ئەمە پەیوەندی بە پاراستنی بەرژەوەندیە ئابوریەكانی روسیاشەوە هەیە چونكە بەشێك لەوسەربازانە ئەركیان پاراستنی كۆمپانیا نەوتیەكانی روسیایە لە سوریا. بۆیە كشانەوەی ئەمریكا رێگە بۆ روسیا خۆش دەكات كە نزیك بێتەوە لە كوردەكان ئەویش بۆ دەستكەوتە ئابوریەكانی كە نەوتە لەو وڵاتە.  

دادگایەكی كۆریای باشوور بە تاوانی گەندەڵی سزای 24 ساڵ زیندانیكردنی بەسەر پارك گیۆن های سەرۆكی پێشووی وڵاتدا سەپاند. هەروەها دادگاكەی 17 ملیۆن دۆلار غەرامەشی بەسەر پارك گیون هایدا سەپاند. دادگای كۆریای باشوور 16 تۆمەتی بەسەر سەرۆكی پێشووی كۆریای باشووردا سەپاند كە دیاترینیان وەرگرتنی بەرتیل و خراپ بەكارهێنانەی دەسەڵاتە، دادگا بڕوای وایە كە سەرۆكی پێشووی كۆریای پۆستەكەی بەكارهێناوە بۆئەوەی كۆمپانیاكان ناچاربكات پارە بدەنەوە دامەزراوەكانی یەكێك لە هاوڕێكانی. پارك گیۆن های یەكەمین ژنە لە مێژووی كۆریای باشووردا پۆستی سەرۆكی وڵات بگرێتە دەست و ساڵی رابردوو داوای لەسەركارلابردنی لە پۆستەكەی لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیركرا.    

شەڕ و ململانێی لە سوریا ماوەی زیاتر لە حەوت ساڵە دەستیپێكردووە و رۆژ لەداوی رۆژ دۆخەكە خراپتر دەبێت، شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە بووە ململانێیەكی نێودەوڵەتی لەسەر خاكی سوریا. هۆكارەكانی ئەو جەنگە چین؟ لایەنەكانی ململانێكە كێن؟ پاڵنەرەكانیان چین؟ هۆكاری جەنگەكە لەسەرەتادا بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا هەوڵیدا لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە كە لەلایەن خۆرئاوای بە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و بۆردومانكردنی هەڕەمەكی و بەكارهێنانی چەكی كیمیایی تۆمەتباردەكرێت، هەرچەندە ئەسەد ئەو تۆمەتانە رەتدەكاتەوەن ئامانجی ئەسەد لە سەرەتاد نەهێشتنی ئۆپۆزسیۆن بوو كە بە " گروپە تیرۆریستییەكان" وەسفیدەكردن. ئۆپۆزسیۆنی سوریا دوای ئەو سەركوتكردنی ئەو خۆپیشاندانانەی كە بە شێوەیەكە ئاشتیانە لە 2011  بەڕێوەدەچوون دەستیكرد بە شەڕ  و سەرەتا چەندین كەسی سەربازی و مەدەنی پەیوەندییان كرد بە ریزەكانییە و ژمارەیەكی زۆریان لە شەڕەكاندا كوژران و ئێستا ئۆپۆزسیۆنی سوریا پێكدێت لە چەند گروپێكی چەكداری ئیسلامی توندڕەو، هەروەها كوردەكانیش هەن كە دوای كشانەوەی هێزەكانی حكومەتی سوریا لەسەرەتای شەڕدا ناوچەیەكی بەرفراوانیان كۆنترۆڵكرد و ئەوان وەك خۆیان دەڵێن ئامانجیان لە شەڕ بەدیهێنانی ئۆتۆنۆمی و نەهێشتنی داعشە. لایەنەكانی ململانێی سوریا •    سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد: لە لایەن روسیا و ئێران و چەند هێزێكی سەر بەئێرانەوە لەوانەش حزبولای لوبنانی هاوكاری دەكرێت. •    گروپە ئۆپۆزسیۆنەكان: ئەم گروپانە گورزێكی توندیان بەركەوت، بەڵام هێشتا شەڕ دەكەن و ئەمریكا و توركیا و وڵاتانی كەنداو هاوكاریان پێشكەشی چەند گروپێكی جیاوازی ئۆپۆزسیۆن كرد، گەورەترین گروپی سوپای ئیسلام و گروپی ئەحرار شامە. •    كورد: لە رۆژئاوای كوردستان و باكوری سوریان و ناوچەیەكی بەرفراوانیان لەژێر دەستدایە و هاوپەیمانی ئەمریكان. •    توركیا: كە دژی هێزەكانی كورد دەجەنگێت. •    ئیسرائیل: كە هێرشی ئاسمانی دەكاتە سەر باشووری سوریا •    رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی " داعش": ئەم رێكخراوە بۆ ماوەیەك رووبەرێكی بەرفراوانی خاكی سوریا و عێراقی كۆنترۆڵكرد و دواتر رووبەڕووی گورزی كوشندە بووە و تواناكانی لاوازبوون. پاڵنەرەكانی ئەم جەنگ و ململانێیە یەكێك لە هۆكارەكانی شەڕ و پشێوی سوریا ئەوەیە كە بووە گۆڕەپانی شەڕی بەوەكالەتی هێزە نێودەوڵەتییەكان، كەوات بۆچی ئەم هێزان دەستیان لەو شەڕ و ململانێیە وەردا؟ روسیا: ئەسەد  نزیكترین هاوپەیمانی مۆسكۆیە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەگەر بڕوخێت ئەوا روسیا جێ پێی لە ناوچەكەدا لەدەستدات و هەروەها تەرتوسیش لەدەستدەدات كە تاكە دەروازەیەتی لەسەر دەریای ناوەڕاست. ئێران: ئەسەد هاوپەیمانێكی دێرینی تارانە، هەروەها دەستوەردانی ئێران پەیوەندیشی هەیە بە رووبەڕووبوونەوەی سعودیەی نەیاری، جگە لە هەوڵدان بۆ فراوانتركردنی هەژمونی لە ناوچەكەدا. ئەمریكا: واشنتۆن هاوككاری چەند گروپێكی ئۆپۆزسیۆنی سوریای كرد، بە تایبەتی هێزەكانی سوریای دیموكرات كە پڕچەكی كردن و مەشق و راهێنانی پێ كردن و پێكهاتەی سەرەكی ئەم هێزەش یەكینەكانی پاراستنی گەلە. توركیا: رۆڵی سەرەكی بریتی بوو لە داڵدەدانی چەندین ملیۆن ئاوارەی شەڕ و ململانێتی سوریا، ئەنكەرە پشتگیری و هاوكاری گروپێكی ئۆپۆزسیۆن دەكات بەناوی " سوپای سوریای ئازاد" توركیا لەوە دەترسێت كە ئۆتۆنۆمیی و خۆبەڕێوەبەری كورد لە باكوری سوریا ببێتە هاندانی زیاتری بیری جواداخوازی كورد لە توركیا، لەبەرئەوە ئەنكەرە شەڕی لە دژی یەكینەكانی پاراستی گەل بەرپاكرد و بەوەش توركیا كە ئەندامی پەیمانی ناتۆیە لە نزیكەوە كار لەگەڵ روسیادا دەكات. ئیسرائیل: ئەوەی كە زۆر ئیسرائیل نیگەران كردووە گەیشتنی چەكی پێشكەوتووە بە حزبوڵای لوبنان، لەبەرئەوە هێزی ئاسمانی ئیسرائیل جارجارە چەند پێگەیەك لە سوریا بۆردوماندەكان و دەڵێت پێگەی حزبوڵان. وەرگێڕانی : نامیق رەسوڵ سەرچاوە : بی بی سی   

توركیا و ئێران و روسیا چوار ئەم مانگە بەڵێنیاندا هەوڵەكان خێرابكەن بۆ ئەوەی سەقامگیری باڵ بەسەر سوریادا بكێشێت و جەختیانكردەوە لەسەر پابەندبوونە هاوبەشەكانیان بەرامبەر ئەو وڵاتە. رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا لە ئاماژەیدا بۆ هاوكاریكردنی كوردەكانی سوریا لەلایەن ئەمریكاوە رایگەیاند یەكگرتوویی خاكی سوریا پشتدەبەستێت بە دووركەوتنەوە لە هاوكاریكردنی سەرجەم رێكخراوە تیرۆریستییەكان. ئێران و روسیا بە تەواوەتی پشتیوانی لە بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا دەكەن، بەڵام ئەنكەرە هاوكاری ئۆپۆزسیۆن دەكات بۆ رووخاندنی ، هێشتا ئەو سێ‌ وڵاتە لەسەر ئەرزی واقیع ناكۆكن سەرەڕای هەماهەنگی و هاوكارییان بە ئامانجی نەهێشتنی توندوتیژی، لەو چوارچێوەیەدا ماڵپەڕی گۆڤاری " دێرشپیگڵ"ی ئەڵەمانی دەربارەی كۆبوونەوەی سێ‌ قۆڵی ئەنكەرە نوسیوێتی:" ئەو گروپە سێ‌ قۆڵییە لە ساڵی هەشتمی جەنگدا گفتوگۆیان كرد كە چۆن دۆخەكە لە سوریا بەردەوام دەبێت، بڕیارەكەشیان جێبەجێكردنی بنەمای " پەرت بكە و زاڵ بە " بوو، هەرسێ‌ وڵاتە لە رێگەی بریكارەكانیانەوە دەیانەوێت لە ناوچە جیاوازەكانی سوریا بمێننەوە و دەشیانقۆزنەوەبۆ خزمەتكردنی بەرژەوەندییەكانیان.. ئێستا روحانی لە ئەنكەرەوە رایدەگەیەنێت كە داهاتووی سوریا پێویستە سورییەكان بڕیاری لێبدەن نەك حكومەتە بیانییەكان، ئەوە بۆ سورییەكان وادەردەكەوێت كە وەك گاڵتەپێكردن و بەكەم زانین بێت". هەرسێ‌ سەرۆكی توركیا و ئێران و روسیا لە بەیاننامە هاوبەشەكەیاندا دووپاتیانكردەوە لەسەر پابەندبوونیان بە هاوكاریكردن لە پێناوی گەیشتن بە ئاگربەستێكی هەمیشەیی لە نێوان لایەنە ناكۆكەكاندا لە سوریا بەوە چارەنوسری سوریا لەدەستی ئەو سێ‌ وڵاتەدا دەبێتم هەروەكا چۆن رۆژنامەی " دی تسایت" لە ماڵپەڕی ئەلیكترۆنی خۆی ئاماژەی پێداوە و نوسیوێتی:" پرسێك ئەو سێ‌ وڵاتە دەبەستێت بە یەكەوە، ئەوەش هەنگاوەكانی داهاتوو لە سوریا دیاریدەكات، بەهۆی تێبینی ئەوروپا لەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، و بەهۆی ناڕوونی سیاسەتی دەرەوەی  ئەمریكا و دۆناڵ ترەمپی سەرۆكی بۆشاییەكی دیپلۆماتی دەركەوت، رێكخستنەوەی دۆخی سوریا لە داهاتوودا ئێستا لە دەست روسیا و ئێران و توركیادایە ... ئایا ئەو گروپە سێ‌ قۆڵییە دەتوانن بگەنە لێكتێگەیشتن لە نێوان خۆیاندا؟ ئەمە هێشتا روون نییە، بەڵام ئەوەی كە زۆر ئاشكرایە، ئەوەیە كە روسیا و ئێران و توركیا بە بەردەوامی كاریگەرییان دەبێت." هەروەها دەبارەی ئەو كۆبوونەوە سێ‌ قۆڵییە رۆژنامەی " دی تاگستسایتۆنگ" دەڵێت:" پۆتین و رۆحانی ئێستا تاكە كەسن كە بتوانن ئەردۆغان لە هێرشكردنە سەر كوردەكات لە سوریا لابدەن، بەهای ئەوەش ئەوەیە  كە واز لە پارێزگای ئیدلب بهێنن بۆی كە هەموو چەكدارە نەیارەكانی ئەسەدی وەك ناوچەیەكی پارێزراو تێدا كۆبوونەتەوە، لە بەرامبەر ئەوەش ئەردۆغان ئامادەیە  چەند لێكتێگەیشتنێك لەگەڵ كورددا قبوڵ بكات و  لە كۆنگرە رۆژنامەوانییە هاوبەشەكەی ئەنكەرەدا هیچ وشەیەك دەربارەی داهاتووی دیكتاتۆری سوریا بەشار ئەسەد نەوترا، وادەردەكەوێت كە ئەردۆغان ئامادەیە قایل بێت كە ئەسەد لە دەسەڵاتدا بەردەوام بێت ئەگەر روسیا و ئێران گرەنتی ئەوەی بدەنێ لەبەرامبەردا هێزەكانی ئەسەد واز لە ئیدلب بهێنن و ئەوەش لانیكەم لەوانەیە ئاگربەستێكی كاتیی بهێنێتەدی." رۆژنامەی " بەرلینەر تسایتۆنگ" دەربارەی " هاوپەیمانێتی نوێ‌ بە بێ‌ ئەوروپا" بڕوای وایە كە  كۆبونەوەكەی ئەنكەرە ئاماژەیەكە كە بۆ ئەوروپییەكانی كە كێشەیان لەگەڵ كرملن و ئەنكەرە هەیە بەهۆی هێرشە ژەهراوییەكەی سالزبۆری و هەژموون و ستەمكاری ئەردۆغانەوە". رۆژنامەكە دەشڵێت" ئاماژەكە لەوانەیە بەو واتایە بێت كە دەربارەی بابەتێك لەگەڵماندا مشتومڕ مەكەن چونكە هەتا ئێستا ئەوروپا ناتوانێت دەستبەرداری وزەی روسیا بێت و توركیاش پرسی پەنابەرانی لە بەرژەوەندی ئەوروپا لە ئەستۆ گرتووە و بەرامبەر پارە لە ئەوروپییەكان ئاوارەكانی سوریای داڵدەداوە.

ئامادەكردنی: فازل حەمەرەفعەت دادگای باڵای بەرازیل رایگەیاند، لەو ماوەیەدا كە تانە لەو تۆمەتانە دەدرێت كە ئاڕاستەی كراون، لەناویاندا تۆمەتی گەنددەڵی، لویس ئیناسۆ دا سیلڤا سەرۆكی پێشووی وڵات زیندانی دەكرێت. بڕیاری دادگای باڵا بۆ دەستگیركردنی دا سیلڤا بەكۆی دەنگی ئەنجومەنی دادوەران بوو. لۆلا دا سیلڤا بەتاوانی گەندەڵی و وەرگرتنی بەرتیل ماوەی 12 ساڵ زیندانی دەكرێت، بەڵام ئەو خوازیارە دادگا رێگەی پێبدات لە دەرەوەی زیندان بمێنێتەوە تا ئەوكاتەی هەموو دەرفەتەكانی تانەدان لە حوكمەكانی دادگا بەكاردەهێنێت. لۆلا دا سیلڤا دەڵێ ئەو بڕیارەی دادگا كە لەدژی دەرچووە، بڕیارێكی سیاسییە نەك یاسایی و ئامانج لێی رێگرتنە لە خۆكاندیددكردنەوەی بۆ ویلایەتی سێیەمی سەرۆكایەتی بەرازیل. بڕیارە 7ی تشرینی یەكەمی داهاتوو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە بەرازیل بەڕێوەبچێت، راپرسییەكان پپێشبینی دەكەن لۆلا دا سیلڤا بە ئاسانی هەڵبژاردنەكە بباتەوە ئەگەر خۆی كاندید بكاتەوە. لە چوارچێوەی دۆسیەیەكی لێكۆڵینەوەدا كە ماوەی دوو ساڵە لە بەرازیل بەردەوامە ژمارەیەكی زۆر سیاسەتمەدار و لێپرسراوانی كۆمپانیای پترۆبراس دەستگیركراون. لۆلا دا سیلڤا لە ساڵی 2003 بۆ 2011 سەرۆكی بەرازیل بوو، دەیەوێت بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 2018ی بەرازیل جارێكی تر خۆی كاندید بكاتەوە، بەڵام ئەگەر تاوانەكانی لەسەر ساغ ببێتەوە و حوكمی دەستگیركردنەكەی لەسەر جێبەجێ بكرێت ئەو هەڵە بەدەستدەدات.

ئەمریكا ماوەی مانەوەی هێزەكانی لە سوریا درێژكردەوە، فەرەنسا بڕیاریداوە هێز رەوانەی سوریا بكات، بەریتانیا لە هەوڵدایە بچێتە ناو بارودۆخەكەوە، لەبەرامبەریشدا هەریەك لە روسیا و توركیا و ئێران بارودۆخی سوریا تاوتوێدەكەن، هەرلایەنەو لەهەوڵی پچِرانی پشكی خۆیەتی لە سوریا. ئەوەی زیاتر بوەتە جێگەی گفتوگۆی میدیا و سیاسییەكان بونی هێزەكانی ئەمریكایە لە سوریا، كە زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەمریكا ( 2000 ) سەرباز و 10 بنكەی سەربازی و 2 بنكەی ئاسمانی لە سوریا هەیە بەسەر ناوچەكاندا دابەشبوون بەم شێوەیە:. 1-    بنكەی سەربازی رمێلان كە دەكەوێتە فرۆكەكانی رمێلانی رۆژهەڵاتی شاری قامیشلۆ كە لە مانگی 10ی 2015 وەك یەكەم بنكەی سەربازی ئەمریكا لە سوریا دانرا ، كە تیایدا فڕۆكەخانەی سەربازی و سەربازو شارەزایانی ئەمریكی لێیە. 2-    بنكەی خەراب عیشق كە دەكەوێتە باشوری كۆبانی و رۆژئاوای عەین عیسا كە 300 سەربازو شارەزای سەربازی تێدا جێگیرە . 3-    بنكەی سەربازی عەین عیسا كە بە گەورەترین بنكەی سەربازی ئەمریكی دادەنرێت لەرووی روبەرەوە كە دەكەوێتە باكوری سوریا و كە زیاتر لە 100 سەربازی ئەمریكی لێیە. 4-    بنكەی سەربازی كۆبانی كە زیاتر لە 300 سەربازی ئەمریكی لێیە كە پێكهاتوون لە ژمارەیەك شارەزای سەربازی كە سەرپەرشتی پرۆسەی سەربازی هاوپەیمانان دەكەن دژ بە داعش، كە روبەری بنكەكە 35 هێكتار زەویە. 5-    بنكەی سەربازی بێدەر كە دەكەوێتە 30 كم باكوری رۆژئاوای پارێزگای حەسەكە لە قامیشلۆ لە سنوری توركیا كە سەربازگەیەكە بۆ راهێنانی پۆلیس و بەرگری مەدەنی بۆ هاوكاریكردنی هێزە كوردیەكان لەو ناوچانە. 6-    بنكەی سەربازی گردە سپی لە سنوری توركیایە كە زیاتر لە 200 سەربازی ئەمریكی لێیە كە لەوێ ئاڵای ئەمریكا لەسەر زۆرێك لە بینا حكومیەكانی ئەو ناوچەیە هەڵكراوە.  7-    بنكەی سەربازی تەبقە كە لە فرۆكەخانەی سەربازی تەبقەیە و لە ریفی رۆژئاوای رەقە. 8-    بنكەی سەربازی روباریا كە دەكەوێتە شارۆچكەی مالكیەی باكوری رۆژهەڵاتی حەسەكە لە نزیك سنوری توركیا عێراق، كە فرۆكەخانەیەكی كشتوكاڵیە و ئەمریكیەكان كردویانەتە فرۆكەخانەی سەربازی بۆ چاودێری و سەرپەرشتیكردنی سەربازەكانی و پێشكەشكردنی هاوكاری لۆجستی بە هێزە كوردیەكانی ئەو ناوچەیە  9-    بنكەی سەربازی تەنەف لە سنوری سوریا عێراق كە لەوێ سەربازانی ئەمریكی و بەریتانی و نەرویجی لەوێدا جێگیرن لە چوارچێوەی هێزی هاوپەیمانان. 10-    بنكەی سەربازی خربەت زەقف كە دەكەوێتە سنوری سوریا عێراقەوە و ژمارەیەك سەربازی ئەمریكی لێیە. ئەمە سەرەرای چەندین بنكە و هێزی سەربازی ئەمریكا لە مەنبج. هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ داعش لە مانگی ئابی 2014 پێكهات كە لە 68 وڵات پێكهاتووە.    سەرچاوە / http://www.aljazeera.net/encyclopedia/military/2018/3/1/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7-%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%B8%D8%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AC%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%81-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87%D8%A7 https://arabic.sputniknews.com/infographics/201712261028765313-%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B3%D9%83%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1%D9%8A%D9%83%D9%8A%D8%A9-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7/ http://alaalam.org/ar/politics-ar/item/599-611031117