راپۆرتی شیكاری: فازل حەمەرەفعەت  رۆژی 24ی حوزەیران هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی لە توركیا بەڕێوەدەچێت، لەدوای ئەم هەڵبژاردنە سیستمی سەرۆكایەتی لە توركیا دەچێتە بواری جێبەجێكردن كە ساڵی 2017 لە راپرسییەكی گشتیدا دەنگی لەسەردرا، بەمەش كۆتایی بە رۆڵی بەرفراوانی پەرلەمانی ئەو وڵاتە دێت. پارتی ئۆپۆزسیۆنەكانی توركیا چوار كەسیان كاندید كردووە بۆ ركابەرێتیكردن لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، ئەمەش بە مەبەستی كەمكردنەوەی دەنگەكانی ئەردۆغان و رێگرتن لە دەرچوونی لە خولی یەكەمی هەڵبژاردنەكاندا، پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان بەنیازن ئەگەر هەڵبژاردن بكەوێتە خولی دووەم، هەموویان پشتیوانی یەك كاندید بكەن لەبەرامبەر ئەردۆغاندا. ئەمڕۆ  دواهەمین رۆژ بوو بۆئەوەی كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ناوی خۆیان پێشكەش بە لیژنەی ناوەندیی هەڵبژاردنەكان بكەن. دیارترین ركابەرەكانی ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا: •    موحەڕەم ئینجیە- پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە" پارتی گەلی كۆماری كە پارتی ئۆپۆزسیۆنی سەرەكییە لە توركیا، موحەڕەم ئینجیەی كاندید كردووە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، ئینجییە تەمەنی (53 ساڵ)ەو پێشتر مامۆستای فیزیا بووە. ئینجییە وا ناسراوە یەكێكە لەو پەرلەمانتارانەی ئۆپۆزسیۆن كە زۆر بە حەماسەتەوە قسە دەكات، ئەو لە دواین هەڵبژاردنی ناوخۆیی پارتەكەی (2014-2016) تاكە ركابەری كەمال كلیچدار ئۆغلۆ بوو بۆ سەركایەتیكردنی پارتەكە. بەهۆی ئەو لێدوانە توندە بەردەوامەكانییەوە پێشبینی دەكرێت كاندیدێكی گونجاو بێت بۆ ركابەرێتیكردن لەگەڵ ئەردۆغان، هەروەها لەلایەن بنكەی دەنگدارانی پارتەكەی و لەناو رەوتی پارێزگار و چەپڕەوەكانی توركیاشدا لایەنگری هەیە. لە وتارێكدا لەبەردەم لایەنگرانی پارتەكەی لە ئەنكەرەی پایتەخت، ئینجییە وتی" دەبم بە سەرۆكی هەموان، سەرۆكێكی بێلایەن. رۆژی 24ی حوزەیران بێئومێدی كۆتایی دێت". •    میراڵ ئەكشینار- پارتی خێر میراڵ ئەكشینار یەكێكە لە سیاسەتمەدارە نەتەوەپەرەستەكانی توركیا، ئەم ژنە سەرۆكایەتی پارتی خێر دەكات و خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتووی توركیا كاندید كردووە، هەندێك لە چاودێران بوونی ئەم ژنە لە پرۆسەكەدا وەكو ئاڵنگاری لەبەردەم ئەردۆغان وێنا دەكەن، بەوپێیەی پێگەی جەماوەرییەكەی دەكەوێتە ناو بنكەی جەماوەری پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدارەوە كە ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات، كە بریتین لە خەڵكانی پارێزگار و لایەنگرانی كەرتی كار و خەڵكانی ئیماندار و نەتەوەپەرەست. بەهۆی نەیاریكردنی سیستمی سەرۆكایەتییەوە، میراڵ ئاستی جەماوەری بەرزبووەوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا تەنانەت لەناو پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار رەوتێك هەن حەزیان بەو سیستمە نییە كە دەسەڵاتێكی نیمچە رەها بە سەرۆك دەدات و وڵات بەرەو ستەمكاری دەبات. •    میراڵ ئەكشینار ساڵی 1996 وەزیری ناوخۆی توركیا بووە، یەكێك بووە لەوانەی بەشداری كردووە لە دامەزراندنی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار، بەڵام دواتر پارتەكەی بەجێهێشت و رایگەیاند، دادو گەشەپێدان تەنیا درێژكراوەی پارتی رەفاهی ئیسلامییە كە نەجمەدین ئەربەكان سەرۆكایەتی دەكرد. ئەكشینار پاش جیابونەوەی لە پارتی دادو گەشەپێدان چووە ناو پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەستەوە، بەڵام بەهۆی نەیاربوونی لەگەڵ شێوازی كاركردنی سەرۆكی پارتەكە بەتایبەتی لە پشتگیریكردنی لە ئەردۆغان، ساڵی 2016 لە پارتەكە دەركرا، لەوكاتەوە نازناوی "ژنە پۆڵاینەكە"ی پێدرا. •    سەلاحەدین دەمیرتاش- پارتی دیموكراتی گەلان- هەدەپە لەپشت دیواری زیندانەوە، سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) وەكو تاكە كوردێك خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتووی توركیا كاندید كرد. كاندیدبوونی سەلاحەدین دەمیرتاش لەناو زیندانەوە هیچ گرفتێكی یاسایی دروستناكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا تائێستا دادگاكانی توركیا هیچ تۆمەتێكیان لەسەر ساغ نەكردوەتەوە. دەمیرتاش بەتۆمەتی پەیوەندی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) دەستگیركراوە كە بەپێی یاسا كاركردنی سیاسی پەكەكە لەناو توركیا یاساغ كراوە، ئەگەر كۆی ئەو تۆمەتانەی كە ئاڕاستەی كراوە لەسەری ساغ بكرێنەوە، دەمیرتاش بە (142 ساڵ) زیندانی حوكم دەدرێت كە تەمەنی بەشی تەواوكردنی ئەو حوكمە ناكات. كاندیدبونی دەمیرتاش بۆ سەرۆكایەتی توركیا لەكاتێكدایە ئەندام و لایەنگرانی پارتەكەی (هەدەپە) لەدوای كودەتا شكستخواردوەكەی توركیاوە روبەڕوی هەڵمەتی سەركوتكردن و دەستگیركردن دەبنەوە. ئاستی جەماوەری هەدەپە لەنێوان 10% بۆ 12% ە لە توركیا، بەڵام پێشبینی دەكرێت بە كاندیدبوونی دەمیرتاش لەبەرامبەر ئەردۆغان ئاستی دەنگەكانی ئەو پارتە كوردییە بەرزتر ببێتەوە. دەمیرتاش یەكێكە لە دیارترین سیاسەتمەدارانی توركیا كە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2015ی توركیادا توانی لە دەرەوەی بازنەی دەنگدەرانی خۆی كە زۆرینەیان كوردن، دەنگ لە ناوچە جیاجیاكانی توركیا بەدەستبهێنێت، بەوەش توانی پارتەكەی بكات بە دووەم گەورە پارتی ئۆپۆزسیۆن لەناو پەرلەمانی توركیادا.  تیمیل كەرەموڵا ئۆغلۆ- پارتی سەعادەتی ئیسلامی پارتی سەعادەت ساڵی 2001 دامەزراوە، لە هەڵبژاردنی پێشووی توركیادا نەیتوانی رێژەی پێویستی دەنگ بەدەستبهێنێت بۆئەوەی بچێتە ناو پەرلەمانەوە، تیمیل كەرەموڵا كە سەرۆكایەتی پارتەكە دەكات خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كاندیدكردووە، بەڵام بۆ وەرگرتنی رەزامەندی لیژنەی ناوەندی هەڵبژاردنەكانی توركیا بەمەبەستی پەسەندكردنی كاندیدبونەكەی، دەبێت تاوەكو رۆژی 9ی ئەم مانگە (100 هەزار) ئیمزا كۆبكاتەوە. پارتی سەعادەت بانگەوازەكانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتداری رەتكردەوە بۆ چونەناو ئەو هاوپەیمانێتییەی كە پارتی دەسەڵاتدار لەگەڵ پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەست كردویەتی، بۆیە ئێستا ئەم پارتە بووەتە هاوپەیمانێكی پێشبینی نەكراوی ئۆپۆزسیۆنی عەلمانی توركیا لە هەڵبژاردنی داهاتوودا. پارتی سەعادەت هاوشێوەی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار ریشەیەكی ئیسلامی هەیە، بۆیە چاودێران پێشبینی دەكەن بەشداریكردنی لە كێبركێكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئۆپۆزسیۆن لە راكێشانی دەنگ لەناو بنكەی جەماوەری پارتی دادو گەشەپێدان و ئەمەش هۆكار دەبێت بۆ ئەوەی ئەردۆغان لە خولی یەمەمدا هەڵبژاردنەكە نەباتەوە. رۆژی سێ شەممەی رابردوو لە وتارێكدا كەرەموڵا ئۆغلۆ وتی: ئەردۆغان سەركوتكاری دەكات لەبەرامبەر هەموو توێژەكانی كۆمەڵگەدا". •    دوو كاندید لە پەراوێزدا جگە لەو كەسانەی كە پارتەكانیان فراكسیۆنی لەناو پەرلەماندا هەیە و خۆیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا كاندید كردووە، دوو كاندیدی تر هەن كە پارتەكانیان ئامادەگی لەناو پەرلەماندا نییە، ئەو دوو كاندیدەش بریتین لە هەریەكە لە (دۆغۆ بیرینچیك) سەرۆكی پارتی نیشتمانی چەپڕەو، هەروەها (وەجدەت ئووز) كە پارتێكی بچوكی هەیە.  

چوار پارتی سیاسی لە توركیا هاوپەیمانێتییەكیان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی توركیا پێكهێنا كە بڕیارە 24 حوەزیرانی داهاتوو بەڕێوەبچێت. بە گوێرەی هەواڵێكی رۆژنامەی " زەمان" پارتی گەلی كۆماری توركیا " جەهەپە"، پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە"، پارتی چاكە " ئیی پارتی" و پارتی سەعادەت هاوپەیمانێتییەكان رێككەوتن لەسەر پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەك بەناوی " هاوپەیمانێتی نەتەوە". بەرپرسانی ئەو چوار حزبە رایانگەیاند ئامانجیان لە پێكهێنانی ئەو هاوپەیمانێتییە دوورخستنەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغانە لە دەسەڵات لە هەڵبژاردنی 24ی حوەزیراندا. بە گوێرەی رێككەوتنەكە هەر حزبێك بە لیستی خۆی بەشداری هەڵبژاردن دەكات، جگە لە پارتی دیموكراتی گەلان كە بە یەك لیست لەگەڵ پارتی چاكە" ئیی پارتی" بەشداریدەكات كە میراڵ ئاكشنەر سەرۆكایەتی دەكات و لە پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا جیابوەتەوە و نازناوی ژنە پۆڵاینەكەی توركیا لێنراوە. ئەنجین ئەڵتای پەرلمانتاری جەهەپە لە دیدارێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند ئەم هاوپەیمانێتییە، هاوپەیمانێتی دیموكراتیەت و ئاسایش و دادپەروەرییە و لە پێناوی گەلدایە نەك بەرژەوەندی تایبەت. هەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆكایەتی و پەرلمانیی توركیا رۆژی 24ی حوەزیرانی داهاتوو بەڕێوەدەچێت و تا ئێستا هەریەك لە رەجەب تەیب ئەردۆغان لە پارتی داد و گەشەپێدانن سەڵاحەدین دەمیرتاش لە پارتی دیموكراتی گەلان میراڵ ئاكشنەر لە پارتی چاكە و موحەڕەك ئینجە لە پارتی گەلی كۆماری خۆیان كاندید كردووە.  

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ خەڵاتی نۆبڵ خەڵاتێكی جیهانییە، ساڵانە لەلایەن ئەكادیمیای شاهانەی سویدەوە بەو كەسانە دەدرێت كە لە بواری پزیشكی و كیمیا و فیزیا و ئابوری و ئەدەبدا داهێنیان كردووە و هەروەها خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بەو كەسانە دەدرێت كە لەو ساڵەدا كاریان كردووە بۆ بەدیهێنانی ئاشتی لە جیهاندا، ئەم خەڵاتە لەلایەن زانای سویدی ئەلفرێد نۆبڵەوە داهێنراوە. گێچەڵی سێكسی نۆبڵی بواری ئەدەبی هەڵوەشاندەوە ئەكادیمیای شاهانەی سوید بۆ خەڵاتی نۆبڵ، بەخشینی خەڵاتەكەی لەمساڵدا بۆ بواری ئەدەب راگرت، و رایگەیاند رووبەڕووی قەیران بوەتەوە. ماوەیەكە ئەكادیمیاكە رووبەڕووی رەخنەی زۆر بوەتەوە بەهۆی شێوازی رەفتاری وێنەگری فەرەنسی جان كلود ئەرنو هاوسەری ئەندامێكی پێشووی ئەو ئەكادیمیاییە، كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدان ساڵ. لە تشرینی دووەمی رابردوودا 18 ژن هەڵمەتێكیان لە دژی ئەرنو بەناوی " Me too" راگەیاند و بانگەشەی ئەوەیان كرد كە ئەرنۆ گێچەڵی سێكسی پێكردوون. بەهۆی ئەم هەڵمەتەوە ئەو ئەندامەی ئەكادیمیای شاهانەی سوید بۆ بەخشینی خەڵاتی نۆبڵی بواری ئەدەب لەگەڵ چوار ئەندامی تر دەستیان لەكاركێشایەوە، ئەكادیمیاكەش رایگەیاند، خەڵاتی 2018ی ئەدەب دوادەخات و ساڵی داهاتوو لەگەڵ براوەی 2019 رایدەگەیەنێت، ئەوەش گەورەترین سكانداڵە كە لە ساڵی 1901 رووبەڕووی دەبێتەوە. چەند ئەندامێكی ئەكادیمیاكە داوایان كرد بەخشینی خەڵاتەكە بەردەوام بێت، بەڵام ئەوانی تر دەڵێن دامەزراوەكە بەم دۆخەی ئێستایەوە ناتوانێت خەڵاتەكە ببەخشێت. خەڵاتی نۆبڵ بۆ بواری ئەدەب لە ساڵی 1901ەوە دەبەخشرێت و تا ئێستاش یەك ساڵ نەبەخشراوە، ئەوەش ساڵی 1935 بوو كە ئەكادیمیاكە ئەو كاتە رایگەیاند كاندیدێكی نەدۆزیوەتەوە شایانەی بردنەوەی خەڵاتەكە بێت. چیرۆكی خەڵاتی نۆبڵ؟ ئەلفرێد نۆبڵ زانای بواری كیمیا بوو هەروەها ئەندازیار و داهێنەر و كەسێكی ئاشتیخوازبوو، داهێنەری ماددەی " دینامیتە" بە گوێرەی یەكێك لەوانەی كە ژیاننامەكەیان نوسیوەتەوە، نۆبڵ ساڵی 1888 هەواڵی مردنی خۆی لە رۆژنامەیەكی فەرەنسیدا خوێندووەتەوە. رۆژنامەكە ئەو كاتە سەری لێتێكچووە لە جیاتی براكەی، بە هەڵە هەواڵی مردنی نۆبڵی بڵاوكردەوە و نۆبڵی بەوە ئیدانەكرد كە دینامیتی داهێناوە و  نازناوی " بازرگانی مەرگ"ی لێنا، بەڵام نۆبڵ خۆی بە كەسێكی ئاشتیخواز دادەنا و ویسی شتێك لە پاش خۆی بەجێبهێڵێت كە یادبكرێتەوە، لەبەرئەوە بڕیاریدا بەشێكی زۆر لە سامانەی بۆ بەخشینی خەڵاتی نۆبڵ تەرخانبكرێت و خەڵاتەش دەدرێت بەو كەسانەی لە بوارەكانی ئەدەب، ئاشتی، ئابووریی، پزیشكی و زانستی كیمیا و فیزیادا داهێنەر و لێهاتوون. كێ‌ یەكەم كەس خەڵاتی نۆبڵی وەرگرت؟ یەكەمین خەڵاتی نۆبڵ دوای دامەزراندنی لە ساڵی 1901 بەخشرایە هێنری دوناننت، كە بەشداریكرد لە دامەزراندنی رێكخراوی " خاچی سوور". و هەتا ئێستا لیژنەی نێودەوڵەتی خاچی سور سێ‌ جار نۆبڵی ئاشتی وەرگرتووە و هەریەك لە دایكە تیرێز و نیلسۆن ماندێلا و نەجیب مەحفوز و ئەنوەر سادات و ئەحمەد زۆیل لە ریزی ئەو كەسانەدان كە نۆبڵیان پێ بەخشراوە. تەمەن و رەگەز لیستەكانی براوەكانی خەڵاتی نۆبڵ ئاماژە بەوەدەدەن كە تێكڕای تەمەنی براوەكانی نۆبڵ 72 ساڵە، ئەوەش لە كاتێكدایە لە نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم تێكڕای تەمەنی براوەكانی نۆبڵ 56 ساڵ بوو. و ئاڕاستەیەكی روون و ئاشكرا هەیە كە خەڵاتی بواری زانستییەكان ببەخشرێتە ئەوانەی تەمەنیان هەڵكشاوە و ئەمەش لە پەنجاكانەوە دەستیپێكردووە هەتا ئەمڕۆ. هەروەها رێژەی بەخشینی خەڵاتەكە بە ژنان بەراورد بە رێژەی پیاوان ناهاوسەنگە و ئەوەش دیدی جیهان بەرجەستدەكات بۆ چەندین ساڵە و هێشتا لە بواری زانستدا رێژەی پیاوان لە ژنان زۆر زیاترە، بەڵام بەهۆی باشتربوونی دۆخەكە و زۆری دووبارەبوونەوەی براوەكان، پێدەچێت رێژەی بەخیشنی خەڵاتەكە بە ژنان و پیاوان لە كۆتاییدا یەكسان ببێتەوە. مۆزەخانەی نۆبڵ جەختیكردەوە كە لە تۆمارەكانیدا هیچ شتێك نییە كە ئاماژە بدات بە پشتگوێخستنی بەئەنقەستی كاری ژنان، بەڵام یەك چیرۆك هەیە و پێویستە ئاماژەی پێبدەین. نەخشەیەك ئەو وڵاتانە رووندەكاتەوە كە هاوڵاتیانی زۆرترین خەڵاتی نۆبڵیان بەدەستهێناوە ژنان لە كوێی بردنەوەی خەڵاتی نۆبڵی بواری زانستدان؟ لە ساڵی 1903 هاوسەری ماری كۆری و هاوبەشەكەی لە توێژینەوەكانیان لە بواری مادە تیشكدەرەوەكان رەتیانكردەوە خەڵاتەكە وەربگرن، ئەوەش وەك ناڕەزایەتییەك لەدژی كاندیدنەكردنی ژنەكەی بۆ خەڵاتەكە، ئەنجومەنی خەڵاتەكەش لە درەنگ وەختدا بڕیاری كاندیدبوونی داو بەوەش ماری كۆری بووە یەكەمین ژن كە خەڵاتی نۆبڵ بباتەوە. سەرچاوە: بی بی سی  

ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت رۆژی هەینی لە چین مەراسیمێك رێكخرا بەبۆنەی یادی 200 ساڵەی لەدایكبوونی بیرمەندی ئەڵمانی كارڵ ماركسەوە. شی جین بینگ سەرۆكی چین بەشداری مەراسیمەكەی كرد و لە وتەیەكدا رایگەیاند، سەرباری ئەو گۆڕانكارییە گەورانەی كە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە دوو سەدەی رابردوودا بەخۆیەوە بینیوە، بەڵام ناوی كارڵ ماركس هێشتا ناوێكی بەرێزە لەسەر ئاستی جیهان و هێشتا تیۆرییەكەی "پرشنگ دەداتەوە". سەرۆكی چین وتی: ماركس مامۆستای شۆڕشی پرۆلیتاریا و جەماوەری كرێكارانە لەسەرتاسەری جیهاندا و دامەزرێنەری سەرەكی ماركسیەت و داهێنەری پارتە ماركسییەكانە. كارڵ ماركس كێیە ؟ گرنگترین زانیارییەكان لەبارەی بیرمەند كارڵ ماركس: •    5ی مایۆ/ ئایاری ساڵی 1818 لە خۆرهەڵاتی ئەڵمانیا لە خێزانێكی جولەكە لەدایكبووە. •    یاسا و فەلسەفەی خوێندووە، لە كاتی خوێندنی لە زانكۆی بۆن كاریگەر بووە بە فیكری فەیلەسوفی ئەڵمانی جۆرج هیگڵ •    لەژێر كاریگەری سۆسیالیستەكانی فەرەنسا بووە بە سۆسیالیستیی •    بڕوانامەی دكتۆرای لە فەلسەفەدا بەدەستهێناوە لە ساڵی 1840، ماوەیەكی كەمیش كاری رۆژنامەوانی كردووە •    ساڵی 1843 ئەو رۆژنامەیە داخراوە كە ماركس كاری تێدا كردووە، بۆیە رووی لە پاریس كردووە و لەوێ بووە بە هەڵگری بیری شیوعی. •    بایەخێكی تایبەتی بە ئابوری سیاسیی داوە، نوسینەكانی دیارترین بیرمەندی ئەو بوارە كە ئادەم سیمسە، خوێندوەتەوە. •    لە چوارچێوەی رەخنەكانی لە كۆمەڵگەی سەرمایەداری، گەشەی داوە بە چەمكەكانی ململانێی چینایەتی و مشتومڕی دیالێكتیك و زیادەی بەها. •    بانگەشەی بۆ شۆڕشی پرۆلیتاریا كردووە بە ئامانجی گەیشتن بە سۆسیالیزم بەوپێیەی ئەوە روداوێكی مێژوییە كە هەر دەبێت رووبدات. •    سەرۆكایەتی رابیتەی شیوعیەتی كردووە لە برۆكسل لە ساڵی 1847. •    ساڵی 1848 لەسەر راسپاردەی كۆنگرەی دووەمی رابیتەی شیوعی كە لە لەندەنی پایتەختی بەریتانیا بەڕێوەچوو، ماركس لەگەڵ فریدریك ئەنگڵز مانیفێستی شیوعییان بڵاوكردەوە و دیارترین دروشمەكانی ئەو مانیفێستە بریتی بوو لەو دروشمەی كە دەڵێ" كرێكارانی جیهان یەكگرن". •    ساڵی 1849 دوورخرایەوە بۆ لەندەن و لەوێ پاشماوەی ژیانی تەواوكرد، و بەرگری یەكەمی كتێبەكەی "سەرمایەداری" بڵاوكردەوە. •    14ی مارس/ ئازاری ساڵی 1883ی كۆچی دواییكرد و لە گۆڕستانی ناوچەی "های گیت" لە لەندەن بەخاكسپێردرا. •    دیارترین كتێبەكانی بریتین لە: سەرمایەداری، مانیفێستی شیوعی، بوئسی فەلسەفە. •    ماركس خاوەنی ئەو گوزارشتە بەناوبانگەیە كە دەڵێ" ئاینی تریاكی گەلانە"، ئەو وای دەبینی" ئاین خەڵك بۆ بیری ئازاد هاننادات، بەڵكو بێهۆشیان دەكات و بەبێ هیچ ئارەزوویەك بۆ پێشكەوتن و گۆڕانكاری دەیانهێڵێتەوە". سەرچاوە: بی بی سی  

"پێدەچێت دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا لەڕێگەی پارێزەرەكەیەوە بڕی 130 هەزار دۆلاری بە ستۆرمی دانیێڵز ئەكتەری فیلمە سێكسییەكان دابێت " ئەمە قسەی سەرۆكی پێشووی شارەوانی نیویۆركە. رودی جولیانی سەرۆكی پێشووی شارەوانی نیویۆرك كە بەمدواییانە چوە ریزی تیمی یاسایی دۆناڵد ترەمپەوە، لە لێدوانێكدا بۆ تۆڕی (فۆكس نیوز) ئاشكرایكرد" پێدانی ئەو پارەیە لەلایەن ترەمپەوە بە ستۆرمی دانیێڵز لەبەرامبەر ئەوەیە بێدەنگ بێت لەبارەی ئەو قسەوباسانەی كە باس لەپەیوەندی سێكسی نێوانیان دەكەن". ئەم قسانەی رودی جولیانی بەتەواوەتی پێچەوانەی قسەكانی ترەمپە لەبارەی ئەو دۆسیەیەوە، ترەمپ پێشتر بەتەواوەتی رەتیكردەوە هیچ پەیوەندییەكی سێكسی لەگەڵ ئەو ژنە هەبێت، هاوكات رەتیشیكردەوە ئاگاداری ئەو پارەیە بێت كە پارێزەرەكەی بەو ژنەی داوە، بەڵام هەفتەی رابردوو دانی بەوەدا نا پارێزەرەكەی بەنوێنەرایەتی ئەو گرێبەستەكەی لەگەڵ ئەو ژنە كردووە. كۆتایی مانگی ئازاری رابردوو، ستۆرمی دانیێڵز لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا ئاشكرایكرد، مانگی تەموزی 2006 جارێك پەیوەندی سێكسی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپدا گرێداوە و دوای ئەوەش بۆ ماوەی ساڵێكی تەواو پەیوەندییان هەبووە.  

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ ئێران پشتگیری و هاوكاری ژمارەیەكی زۆر لە میلیشیای چەكداری شیعە دەكات لە سوریا كە هاوشانی سوپای سوریا و بۆ هێشتنەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا دەجەنگن و رۆڵی كارایان هەبوو لە رزگاركردنی حكومەتی سوریا لە دەست هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئەو وڵاتە. لە ساڵی 2014دا رژێمەكەی ئەسەد بەهۆی هێرشی ئۆپۆزسیۆنی چەكداری سوریاوە زۆری نەمابوو بكەوێت، بەڵام هەزاران چەكداری چەند گروپێكی شیعە بە پشتیوانی ئێران گەیشتنە ئەو وڵات و ئەسەد و رژێمەكەیان لە كەوتن رزگاركرد. ئەو میلیشیایانەی ئێران لە سوریا هاوكارییان دەكات، ئێرانی و ئەفغانی و پاكستانی و عێراقی و لوبنانین، هۆكاری ئاینی پاڵیپێوەناون تا پشتیوانی لە حكومەتی سوریا بكەن و هەندێكیشیان بە پێدانی پارە بە خۆیان و خێزانەكانیان براونەتە سوریا و فەرماندەكانی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران سەرپەرشتی چەكداركردن و مەشق و راهێنانیان دەكەن لە سوریا . بە گوێرەی خەمڵاندنی " تۆڕی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ" ژمارەی چەكدارە عێراقییەكان لە سوریا لە نێوان 15 هەزار بۆ 20 هەزار چەكداردایە و چەكدارەكانی حزبوڵای لوبنانیش بە 7 ب 10 هەزار چەكداری خەمڵێنراوە و نزیكەی 5 بۆ 7 هەزار چەكداری ئێرانی و ئەفغانی لە سوریان و خەمڵاندی دیكەش ئاماژە بەوەدەكات كە نزیكەی 80 هەزار چەكداری شیعە لە سوریان. دیارترین میلیشیا شیعەكان لە سوریا •    حزبوڵای لوبنان:  لە پلەی یەكەمدا دێت لە رووی زۆری ژمارەی چەكدارەكانی لە سوریا ژمارەیان لە نێوان 5 هەزار بۆ 8 هەزار چەكداردایە، بارەگاكەیان لە شاری قەسیرە لە ریفی خۆرئاوای شاری حمس، چەكدارەكانی لە سنوری نێوان سوریا لوبنان چالاكن و بە تێپەڕبوونی كات گەیشتونەتە ریفی حمیس لە ناوەڕاستی سوریا و لەمیانی شەڕەكانیاندا لەگەڵ چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا ژمارەیەكی زۆریان لێكوژراوە. •    فەیلەقی قودس: یەكەیەكی تایبەتی سوپای پاسدارانی ئێران، بەرپرسە لە ئۆپەراسیۆنەكانی دەرەوەی سنوری ئێران، فەرماندەكەی لیوا قاسم سولەیمانییە، ئەم فەیلەقە چەندین تەشكیلاتی سەربازی جۆراوجۆری هەیە، ژمارەیەكی زۆر لە شارەكانی سوریا لەلایەن ئەم فەیلەقەوە لە دەست گروپە ئۆپۆزسیۆنەكان دەرهێنران. •    لیوای باقر: چەكدارەكانی لە هەردوو شاری حەڵەب و دێرزوورن، یەكێكە لە دیارترین ئەو گروپە چەكدارانەی كە ئێران مەشقی بە ئەندامەكانی كردووە لە چەند ساڵی رابردوودا لە سوریا، ساڵی 2014 لەسەر دەستی فەرماندەكەی ئێستای خالید عەلی حسێن بە ئامانجی  تۆڵەكردنەوە لە چەكدارەكانی سوپای ئازاد دامەزرێنرا كە تۆمەتباریان دەكات بە كوشتنی باوكی لە ساڵی 2012 لە شاری حەڵەب. •    لیوای ئیمام حوسێن: لیوای ئیمام حوسێن لەگەڵ فیرقەی چواری سوپای سوریا لە زۆرینەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی چواردەوری دیمەشقی پایتەخت بەشداریدەكات، هەروەها لە ناوچەی نەخۆشخانەی بیرونی لە ناوچەی حەرەستا و غوتەی رۆژهەڵاتی نزیك دیمەشق هەن، ئەم لیوایە ئەركی خۆی دیاریكردووە كە پارێزگاریكردنە لە مەزارەی سەیدە زەینەب، چەكدارەكانی ئەم لیوایە هاوڵاتی ئێران و عێراق و ئەفغانستان و سوریا و چەند وڵاتێكی ترن. •    میلیشیا عێراقییەكان: چەند گروپێكی چەكداری شیعەی عێراق لە سوریا، سەرچاوەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا ژمارەیان لە نیكەی 20 هەزار چەكدار دەخەمڵێنن و بارەگاكانیان لە ناوچەكانی دیمەشقی پایتەخت و ناوچەی سەیدە زەینەب و شارۆچكەی عیسر و باشووری حەڵەب و ریفی خۆرهەڵاتی حیمسە. میلیشیاكان بریتین لە حزبوڵای عێراق،  حركە نجبا‌و العراق، میلیشیاكانی ئیمام حسێن، اسود الله، كەتیبەكانی ئیمام عەلی و اتحاد اصحاب الحق، عصائی اهل الحق و كەتیبەكانی ابوالفچل العباس و هێزەكانی فەیلەقی بەدر. •    میلیشیا ئەفغانییەكان: گرنگترینیان " لیوای فاتمیون"ە كە عەلیڕەزا توسەلی ساڵی 2014 بۆ شەڕی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دایمەزراند، چەكدارەكانی شیعەمەزهەبن و سەر بە هۆزی هەزارەی ئەفغانستانن، بودجە و مەشق و چەكی لەلایەن سوپای پاسدارانەوە بۆ دابیندەكرێت، ژمارەی چەكدارەكانی بە نزیكەی 3 هەزار چەكدار دەخەمڵێنرێت، هەندێك سەرچاوەی ئێرانی دەڵێن ژمارەیان دەگاتە 14 هەزار چەكدار، ئۆپەراسیۆنەكانیان لە دێرزوور و ئەلبوكەمال ئەنجامدەدەن، عەلیڕەزای توسەلی دامەزرێنەری لە شەڕێكدا لەگەڵ چەكدارانی بەرەی نوسرە لە درعا كوژرا. •    میلیشیای پاكستانی: خۆی لە لیوای" زەینەبیون" دا دەبینێتەوە، میلیشیایەكی شیعەی پاكستانییە و چەكدارەكانی لە سوریا هاوكاری سوپا  سوریا دەكەن ، بودجە و چەك و مەشقی لەلایەن فەیلەقی قودسەوە بۆ دابیندەكرێت، ئاژانسی هەواڵی فارس وەك هێزێكی بژاردەی هێرشبەر وەسفیكردووە، زیاتر لە 5 هەزار چەكداری شیعەی پاكستانی لەخۆگرتووە، بەڵام ئاژانسی رۆیتەرز و میدیاكانی خۆرئاوا ژمارەیان بە زیاتر لە هەزار چەكدار خەمڵاندووە، ئەم لیوایە لە باكور  باشووری حەڵەب و باشووری دیمەق و درعا جێگیربوون. سەرچاوە: بەشی عەرەبی DW  

" وەڵامێكی ناتەواو لە حكومەتی هەرێمەوە دەربارەی دەنگۆی ئەنجامدانی تاوانی جەنگ" بەڵقیس واللی – توێژەری یەكەمی پسپۆر لە عێراق و قەتەر لە بەشی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ سەرەتای شوبات رێكخراوی هیومان رایتس وۆچ چەند بەڵگەیەكی بڵاوكردەوە كە ئاماژە بەوەدەدەن كە هێزە ئەمنییەكانی سەربە حكومەتی هەرێم چەندین ئەندامی سەر بە رێكخراوی داعش و گومانلێكراو بە كۆمەڵ دەكوژن، كە لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی ئاب خۆیان رادەستی هێزە سەربازییەكانی هەرێم كردووە، حكومەتی هەرێم بە 24 پەڕە وەڵامیدایەوە نكوڵی لەو ئەنجامانە كرد كە ئێمەی پێی گەیشتووین. پێشوازی لە وەڵامەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین، كە لەناوچەیەكدایە چەندین حكومەت رێگەنادەن لێكۆڵەڕەكانی مافەكانی مرۆڤ بگەنە ناوچەكە و هاوكاریكردنی رێكخراوەكانی تایبەت بە مافی مرۆڤ ناكەن، بەڵام حكومەتی هەرێك لایەنە سەرەكییەكانی راپۆرتەكەمانی پشتگوێخستووە و هەتا ئێستا رەتیدەكاتەوە بە شێوەیەكی كارا وەڵامی بۆ ئەو ئەنجامانە هەبێت كە ئێمە پێی گەیشتووین. بۆ نموونە: دەیان خێزانی عێراقی و 27 ژنی بیانی ئاگاداریان كردینەوە كە لە نێوان 22 بۆ 29ی ئاب هەزاران كەس خۆیان رادەستی هێزەكانی پێشمەرگە كرد لە نزیك گوندی دەشتی مەلحە، ڤیدیۆیەك كە چەندین میدیا لە 30 ئابدا بڵاویانكردەوە نیشانیدەدات كە هێزەكانی پێشمەرگە لە ناوچەیەكی بیابان پیاوەكان ریزدەكەن و ژن و منداڵەكان جیادەكەنەوە، راپۆرتەكەمان بە چەند بەڵگەیەك لەوانە وتەی شایەدحاڵ , وێنەكانی مانگی دەستكرد و گرتەی ڤیدیۆی و وێنە دەیسەلمێنن كە لانی كەم چەندین پیاو دوای خۆ رادەستكردنیان بە پێشمەرگە كوژراون. " هیومان رایتس وۆچ" ئەمڕۆ وتی بەڵگەی نوێی هەیە كە ئاماژە بەوەدەكەن كە لقێكی " ئاسایش" لە خۆرئاوای دیجلە كە ناوچەیەكی ئەمنی سەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستانە، لە سێدارەدانی بەكۆمەڵیان بەسەر چەند چەكدارێكی سەر بە داعش جێبەجێكردوە كە دەستگیركراون و ئەوەش تاوانی جەنگە. بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە رەتیدەكاتەوە كە هیچ چەكدارێكی داعتش لەو ناوچەیە لە كۆتایی ئابدا خۆی رادەستی هێزەكانی پێشمەرگە كردبێت و دەڵێت:" گۆڕە دیاریكراوەكان لە گوندی بەدریە كە راپۆرتەكەی هیومان رایتس ئاماژەی پێداوە تەرمی ئەو چەكدارانەی داعشی تێدایە كە لەمیانی شەڕدا كوژراون." بەڵام گوندی بەدریە 33 كیلۆمەتر لە نزیكترن گۆڕەپانی شەڕ دوور بووە لەو كاتەدا، هەروەها حكومەتی هەرێم وەڵامدانەوەی بەڵگەی وێنەی فۆتۆگرافی رەتدەكاتەوە كە 20 تەرمی پیاو نیشاندەدەن كە هەموویان كەللە سەریان بریندارە، بە وتەی وێنەگرەكە، بە پشت بەستن بە داتاكان توانیمان پشتڕاستی بكەینەوە كە ئەو وێنانە لە 29ی ئاب لە دووری 460 مەتر لە گۆڕە بەكۆمەڵەكەوە گیراوە كە لە نزیك گوندی بەدریە دۆزیمانەوە. حكومەتی هەرێم هەنگاوێكی ئەرێنی ناوە كە لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی بۆ لێكۆڵینوە لەو ئەنجامانە پێكهێناوە كە ئێمەی پێی گەیشتووین، بەڵام پێشنیارێكی ئێمەی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ گروپەكەمان رەتكردەوە و هیچ هەنگاوێكی ئاشكرای نەنا بۆ پارێزگاریكردن لە بەڵگەكانی ئەو گۆڕە بەكۆمەڵەكەی نزیك بەدرە لە مەترسی لافاوی وەرزیی. ئەگەر ئامادەیی حكومەتی هەرێم بۆ وەڵامی راپۆرتەكانمان، بایەخدانێكی راستەقینە بێت لە لێكۆڵینەوە لە پێشێلكارییەكان، ئەوا پێویستە ئەو لیژنەیە ئامادەبێت ئێمە و لایەنی تریش لە بەڵگەكانی پەیوەست لەو پرۆسەی كوشتنانە ئاگاداربكاتەوە، هەروەها لەسەریشی پێویستە ئەو ئەنجامانەی كە پێان دەگات ئاشكرایان بكات، لەگەڵ ئەو رێوشوێنانەی بۆ سزادانی تاوانباران پیادەی كردوون، هەروەها پێویستە گوشار بكات بۆئەوەی لەلایەن پسپۆرانی پزیشكی شەرعیی نێودەوڵەتییەوە تەرمەكان دەربهێنرێنەوە بۆ دیاریكردنی چارەنووسی ئەو پیاوانەی نێژراون.  

راپۆرتی: ئارام مەحمود  نیوە شەوی یەكشەممەی ڕابردوو، جارێكی تر چەند بارەگایەكی سەربازی لە شاری حەما و حەلەبی سوریا كرانە ئامانج ، دوای هێرشەكە ئاژانسی (سانا)ی سوری لە هەواڵێكی بەپەلەدا كوژرانی 8 كەسی لەئاكامی ئەو بۆردومانە ڕاگەیاند، كە ئەنجامدەرەكەی بەلایەنێكی نادیار ناوبرد، ڕۆژنامەی (ئەخبار)ی لوبنانیش كە یەكێكە لەو میدیایانەی لەسەر ئێران ئەژمار دەكرێت، بۆردومانەكەی بە دوژمنكارییەكی تر بۆ سەر ئێران وەسفكرد، هاوكات ئاژانسی (ئیسنا)ی، ئێرانیش هەواڵەكەی بڵاوكردەوە و ڕایگەیاند: لە هێرشەكەدا 18 ئێرانی كوژراون.  بەڵام بۆ ڕۆژی دواتر میدیاكانی ئێران لەزاری بەرپرسێكی باڵای وڵاتەكەیانەوە هەواڵەكەیان ڕەتكردەوە و ڕایانگەیاند: لە هێرشەكەدا هیچ سەربازگەیەكی ئێران نەكراوەتە ئامانج و هیچ سەربازێكی سوپای ئێرانیش نەكوژراوە. بەگوێرەی هەندێك سەرچاوەی ئاگادار، بۆردومانەكە ئەوەندە بەهێز بووە وەك ئەوەبووە بومەلەرزەیەكی بەهێز  لە ناوچەكەی دابێت كە چەندین تەقینەوەی گەورەی بەدوای خۆیدا هێناوە، جیاوازی بۆردومانی ئەمجارە، كردنە دوو ئامانجی سەربازی لە یەككاتدا كە یەكەمیان لیوای 47 و دووەمیشان فڕۆكەخانەی (نەیرەب) لە حەلەب. بەپێی زانیاریانەی دزەپێكراوەكان، ئەو شوێنانەی كراونەتە ئامانج عەمباری چەك و تەقەمەنی و موشەكی زەمین بەزەمین بووە و كە بەشێكیان سوپای سوریا و بەشەكی تریشان چەكداری سەربە ئێرانی تیادابووە، لەگەڵ ئەوەی بڕی زیانەكان نادیارە بەڵام پێدەچێت لە هێرشێكی لەو شێوەیەدا كە بەكەم وێنە وەسفكرد دەكرێت زیانێكی گەورەی لێكەوتبێتەوە.  تاران بەخێرایی ڕەتیكردەوە سەرباز و پێگەكانی لەو هێرشەدا بەركەوتبێتن، بەڵام وەك دەوترێت ئەگەر دانی پیادابنایە ئەوە بەدووەم هێرش دادەنرا كە لە مانگی ڕابردوودا كرابێتە سەر بارەگا سەربازییەكانی ئێران لە سوریا، دوای ئەوەی شەوی (9)ی نیسانی ڕابردوو فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل سەربازگەی (تی فۆریان) موشەكباران كرد و تیایدا 7 ڕاوێژكاری سەربازی ئێران كوژران. تائێستا هۆكارەكانی ڕەتكردنەوەی ئەو هێرشە لەلایەن ئێرانەوە ڕوون نیە، لە كاتێكدا رژێمی سوریای هاوپەیمانی تەئكیدی كردوەتەوە، وەك هەندێك لە شرۆڤەكاران لێكدانەوەی بۆ دەكەن، ئێران نایەوێت كێشبكرێتە كاردانەوە و هەڵچون و  بكەوێتە ناو بۆسەیەك كە ڕەنگە ئیسرائیل بۆی نابێتەوە.  حكومەتی ئیسرائیل تائێستا ئەنجامدانی هێرشەكەی نەگرتوەتە ئەستۆ هەروەها ڕەتیشینەكردوەتەوە، بەڵام سروشت و قەبارە و ئامانجەكانی هێرشەكە والێكدەدرێتەوە كە ئیسرائیل ئەنجامدەری بێت و چەندین جاریش ئەوەی ڕاگەیاندوە كە دەیەوێت توانا سەربازییەكانی ئێران لە سوریا لەبەریەك هەڵوەشێنێت و وزەی هەر كاردانەوەیەكی لێببڕێت و نەتوانێت لە خاكی سوریاوە هێرشبكاتە سەر ئیسرائیل ئەگەرهاتوو لەناو قوڵایی خاكی خۆیدا پەلاماردار وەك ئەوەی هەندێك پێشبینی دەكەن. هەندێكی تریش ڕوداوەكانی ئێستا بەو پێشهاتانەوە گرێدەدەن كە ڕەنگە لەدوای 12 ئەم مانگە ڕوبدات كە تیایدا سەرۆكی ئەمریكا بڕیار لەچارەنوسی ڕێكەوتنە ئەتۆمییەكە دەدات، كە پێشبینی دەكرێت بڕیارەكەی لە بەرژوەندی تاران نەبێت و بڕیارەكەش تەنها پەیوەست نەبێت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی بەڵكو پرۆژە موشەكیەكانیشی بگرێتەوە، ئەگەر ئەوەش ڕوبدات پەراوێزی بژاردەكان بۆ تاران بەرتەسكدەكاتەوە و دەیخاتە حاڵی بەرگری و پاشكشێ‌ ئەگەر پەنانەبات بۆ جەنگێك كە دوبارە وێنەی هەژمونی بكێشێت و ڕێگریش بكات لە هەوڵەكانی واشنتن بۆ بچوككردنەوەی و لەبەریەكهەڵوەشانەوەی تواناكانی و كردنە ئامانجی هێزە شەڕكەرەكانی. بەشێكی تر لەچاوێران دەڵێن، ئەوەی ئێستا ئیسرائیل ئەنجامیدەدات لە لێدانی گروپە چەكدارەكانی سەربە ئێران لە سوریا، پارچەكردن و بەشكردنی جەنگ و دەستپێكردنێتی بەقۆناغ و بەشێوەیەكی نهێنی، ئەگەر ئەو بۆچونەش دروستبێت مانای وایە بەرنامەی ئیسرائیل، لێدانی هێڵەكانی پشتیوانی ئێران بۆ حزبوڵا لە سوریا و لێدانی بنكە سەربازییەكانی ئێران و گروپە چەكدارەكانی هاوپەیمانەكانێتی، تا لەو ڕێیەوە بونی ئێران بكەنە بونێكی ڕەمزی و بێكاریگەر، كە توانای دروستكردنی هیچ هەڕەشە و كاردانەوەیەكی نەبێت. پێشتر ئێران هەڕەشەی كرد و عەلی شەمخانی بەڵێنیدا كە وەڵامێكی ئازاردەری ئیسرائیل بدەنەوە لەبەرامبەر بۆردومانكردنی سەربازگەی (تی فۆر)، بەڵام تواناكانی بۆ وەڵامدانەوە بەندە بەكۆمەلێك بڕیار كە پەیوەستە بەتەواوی ناوچەكە، بەڕای زۆرێكیش تا ئێران لە بڕیاری جەنگ نزیكتربێتەوە حكومەتی مۆسكۆ زیاتر دوور دەكەوێتەوە لێی، بەڵام ئیسرائیلیەكان حەزیان گەورەتردەبێت بەئامانجی پاڵنانی ئێران بۆ وەڵامدانەوە و هەڵچون و وەبەرهێنانی لای ئەمریكی و ڕوسەكان، بۆئەوەی ببنە هاوپەیمانی تەلئەبیب لە ئەگەری هەر شەڕێكی چاوەڕوانكراودا.   

چەند سەرچاوەیەكی دادوەری فەرەنسا رایانگەیاند ئەو لێكۆڵینەوەكانی 11 مانگە بەردەوامە ئاشكرایانكردووە كۆمپانیای لاڤارجی فەرەنسی- سویسریی هاوكاری رێكخراوی تیرۆریستییەكانی كردووە لە سوریا بە تایبەتی رێكخراوی داعش. میدیاكانی فەرەنسا ئاشكرایانكرد كۆمپانیاكە بڕێك لە چیمەنتۆی داوەتە رێكخراوی داعش بۆئەوەی خۆی مامەڵەی پێوەبكات. روونیشیانكردەوە كۆمپانیاەكە چەند رێگایەكی بۆ پاراستنی دامەزروەكانی لەناوچەی جەلابیەی سوریا گرتوەتەبەر لەوانەش پێدانی پارە بە گروپە چەكدارەكان و كڕینی سوتەمەنی لە رێكخراوی داعش. كۆمپانیای لاڤارج تشرینی یەكەمی 2010  شەش مانگ پێش ئاڵۆزیبوونی دۆخی سوریا كارگەیەكی چیمەنتۆی لە ناوچەی جەلابیەی باكوری سوریا بەگەڕخست و 680 ملیۆن دۆلاری تێدا خەرجكرد و لە ساڵی 2013 بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ داڕما و داعش ناوچەكەی كۆنترۆڵكرد، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لەگەڵ كۆمپانیای تۆتاڵ و كۆمپانیا بیانییەكانی تر لاڤارج بڕیاریدا لە سوریا بمێنێتەوە. دەسەڵاتی دادوەری لە فەرەنسا لە ئەیلولی 2017ەوە تۆمەتی "هاوكاریكردنی مادی پلانی تیرۆریستی" ئاراستەی ئەریك ئۆڵسن بەڕێوەبەری گشتی پێشووی كۆمپانیای لاڤارج هۆڵسیم كرد، ئەوەش لە چوارچێوەی لێكۆڵینەوە لە دۆسیەی هاوكاریكردنی داعش بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ هاوكاری دارایی داعشی كردووە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت "ئێران بەشێوەیەكی نهێنی هەوڵی بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی دەدات" ئەمە قسەی بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلە. نەتەنیاهۆ دوێنێ شەو لە بارەگای وەزارەەتی بەرگری وڵاتەكەی وتارێكی بە هەردوو زمانی ئینگلیزی و عیبری پێشكەشكرد، لە وتارەكەدا كە خۆی بە ئاشكراكردنی "دۆسیە نهێنییەكانی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران" ناویبرد، وتی: هەزاران لاپەڕە لەو مادانەی كە ئیسرائیل دەستیكەوتون دەریدەخات كە ئێران جیهانی خەڵەتاندووە بەوەی كە نكولی لەوە دەكات هەوڵ بۆ بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی بدات. ساڵی 2015 لەچوارچێوەی رێككەوتنێك لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا كە پێكهاتبوون لە ئەمریكا و پێنج زلهێزی تری جیهان (5+1)، ئێران بەڵێنیدا سنورێك بۆ بەرنامە ئەتۆمییەكەی دابنێت لەبەرامبەر هەڵگرتنی ئەو سزا ئابورییانەی كە بەسەریدا سەپێندرابوو، دەسەڵاتدارانی ئێران بەردەوام جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە بەرنامە ئەتۆمییەكەیان بۆ مەبەستی ئاشتیانەیە و ئامانج لێی بەرهەمهێنانی وزەیە. بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی كە سەرۆك وەزیران ئیسرائیل باسی كردن، ئێران تاوەكو ساڵی 2003 بەرنامەیەكی بۆ بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی جێبەجێ كردووە، بەرنامەكە نهێنی بووە و ناوی "پرۆژەی عیماد" بووە، تەنانەت دوای داخستنی ئەو پرۆژەیەش، بەقسەی نەتەنیاهۆ ئێران بەردەوام بوو لەسەر بەرنامەكەی بۆ بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی. پرۆژە ئەتۆمییە نهێنییەكەی ئێران كار بۆ دروستكردنی (5) كڵاوەی ئەتۆمی دەكات كە هێزی هەریەكەیان دەگاتە (10 كیلۆتەن) لە ماددەی (TNT)  "فێڵێكی منداڵانەیە" لەیەكەم كاردانەوەدا محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لە تویتێكدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسی: بەڵگەكان دووبارە داڕشتنەوەی قەوانە كۆنەكەیە كە ئاژانسی وزەی ئەتۆمی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان بەشێوەیەكی كردەیی مامەڵەی لەگەڵدا كردووە.  وەزیری دەرەوەی ئێران، بنیامین نەتەنیاهۆی تۆمەتباركرد بەوەی "فیڵێكی منداڵانە"ی كردووە بۆ دانانی كاریگەری لەسەر بڕیاری دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا سەبارەت بە مانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێراندا. ترەمپ: 12 ئایار بڕیار دەدەم دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە ماوەیەكی زۆرە هەڕەشەی هەڵوەشاندنەوەی ئەو رێككەوتنە ئەتۆمییە دەكات كە باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووی وڵاتەكەی لەگەڵ ئێران ئیمزای كردووە، یەكێك بوو لەوانەی كە تەماشای وتارەكەی بنیامین نەتەنیاهۆی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلی كرد. ترەمپ وتی: ئەوە قبوڵكراو نییە، رۆژی 12ی ئەیلول بڕیار لەسەر مانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەدەم. بەڵام ئەمە رەنگە هەندێك كێشە بۆ ترەمپ دروست بكات، چونكە تائێستا زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا دەڵێن پەیوەستن بە رێككەوتنەكەوە. بەڵام وەكو خۆی دەڵێ بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دەیەوێت ئەوروپییەكان قایل بكات بە بەڵگەنامە نهێنییەكانی لەبارەی ئێرانەوە، نەتەنیاهۆ ئاماژەی بەوەكرد، لەگەڵ سەرۆكی فەرەنسا و ئەڵمانیا سەبارەت بە زانیارییە هەواڵگرییەكانی ئیسرائیل قسەی كردووە و بۆ گفتوگۆكردن لەسەر ئەو بابەتە نوێنەر رەوانەی هەردوو وڵات دەكات. وتەبێژی حكومەتی ئەڵمانی رایگەیاند، وڵاتەكەی شكارییەكی ورد بۆ زانیارییە هەواڵگرییەكانی ئیسرائیل دەكات. بەڵام جۆن هیوز كە جێگری پێشووی سزاكانە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و یەكێكە لەوانەی كە بەشداری لە نوسینی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە كردووە لەگەڵ ئێران دەڵێ" من هیچ شتێكم لەو كاغەزانەدا كە سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل ئاشكرایكردن نەدی بۆ گۆڕینی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە". هیوز وتی: لە راستیدا، بە راشكاوی، ئەوە لێدوانێكی سیاسییە كە ئامانج لێی دروستكردنی كاریگەرییە لەسەر بڕیاری دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا لەبارەی كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە. بەڵگەكانی نەتەنیاهۆ چین ؟ بەوتەی خۆی ئەو بەڵگەنامانەی كە نەتەنیاهۆ بڵاویكردنەوەی "كۆپی راستەقینە"یە و دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل لە ئەمبارێكی نهێنی تاراندا دەستیكەوتوون. بەڵگەنامەكانی نەتەنیاهۆ پێكدێت لە (55 هەزار) لاپەڕەو (183) سیدی تایبەت بە پرۆژەی عیماد، بەپێی قسەی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل پرۆژە ئەتۆمییە نهێنییەكەی ئێران كار بۆ دروستكردنی (5) كڵاوەی ئەتۆمی دەكات كە هێزی هەریەكەیان دەگاتە (10 كیلۆتەن) لە ماددەی (TNT)، ئیسرائیل بەڵگەنامەكانی رادەستی ئەمریكا كردووە و ئەمریكاش رادەستی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیان دەكات.

ئامادەكردنی درەو میدیا تەلئەبیب بێدەنگی هەڵبژاردووە لەبارەی ئەو زانیارییانە كەناڵی دووی ئیسرائیلی بڵاویكردوە، كە باس لە ئەگەری ڕاگەیاندنی (گرێبەستی سەدە)دەكات لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە دوای گواستنەوەی باڵیۆزخانەكەی بۆ شاری قودس. شرۆڤەكاران و لێكۆڵەرەوە سیاسییەكانی ئیسرائیل پێیانوایە هاوكات لەگەڵ بڵاوكردنەوەی وردەكاری جوڵەكانی ئەمریكا سەبارەت بەپلانە نوێكەی بۆ ئاشتی، كە قەرەبووكردنەوەی دارایی فەلەستنیەكان لەخۆدەگرێت، لەگەڵ ئەو گەشتەی مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامیداوە دەچێتە چوارچێوەی ئەو فشارانەی كە خراونەتە سەر دەسەڵاـدارێتی فەلەستینی لەپێناو گەڕاندنەوەی بۆ سەر مێزی گفتوگۆ.   بە پێچەوانەی بڵاوكراوەكانی پێشوی میدیاكانی ئیسرائیل كە لەبارەی ناوەرۆكی (گرێبەستی سەدە) بڵاویاندەكردوە، كەناڵی دووی ئیسرائیلی ڕۆشنایی خستوەتەسەر زانیارییەكانی سەرچاوەیەكی باڵای ئیسرائیلی و لەزاری ئەوەوە ئاشكرایكردوە كە پلانی نوێی ئاشتی قەرەبووكردنەوەی دارایی فەلەستینییەكان لەخۆدەگرێت وەك هەوڵێك بۆ گەڕاندنەوەیان بۆ دانوستان و بەشدارییان لە دیمەنە سیاسییەكە.  دانا فایس شرۆڤەكاری سیاسی كەناڵی دووی ئیسرائیل كە زانیاریەكەی بڵاوكردوەتەوە، سەردانی وەزیری دەرەوەی ئەمریكای بۆ تەلئەبیب و كۆبونەوەی لەگەڵ (بنیامین نەتانیاهۆ)ی سەرۆك وەزریرانی ئیسرائیل گرێداوە بە ئامادەكارییەكان بۆ ڕاگەیاندنی پلانی ئاشتی كە ئەمریكا سەرپەرشتی دەكات، ئاماژەی بەوەشكردوە پلانەكە وڵاتانی هەرێمیش لەخۆدەگرێت، فەلەستینییەكانیش لایەنێكن تیایدا بەڵام خاوەنی قسەی یەكلاكەرەوەنین.   پێشتر میدیاكانی ئیسرائیل دیارترین خاڵەكانی (گرێبەستی سەدە)یان، لەزاری (جایسۆن گرینبلات) نێردەی ئەمریكا بۆ ئاشتی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست بڵاوكردوە كە پێشنیازی چارەسەری دوو دەوڵەت و دامەزراندنی دەوڵەتێكی فەلەستینی كە پایتەختەكەی خۆرهەڵاتی قودس و بەپێی سنوری 4حوزەیرانی ساڵی 1967 بنەمایەك نابێت بۆ پلانە نوێكەی ئاشتی، ئەوەش پرسێكە كە وڵاتانی عەرەبی و فەلەستینییەكان ڕەتیدەكەنەوە. لە كاتێكدا حكومەتی ناتانیاهۆ و ئیدارەی ترەمپ هاوڕان سەبارەت بەدامەزراندنی دەوڵەتێكی فەلەستینی سەروەری نەبێت و لەچەك داماڵڕاوبێت، لەگەڵ جێگیركردنی سوپای ئیسرائیل بەدرێژایی دەریاچەی ئوردن و سەرپەرشتیكردنی ئاسایش لەلایەن ئیسرائیل بە بەشداری ئوردن و میسر و ئەمریكا، بەڵام لەبارەی پرۆژەی ئۆردوگاكانی نیشتەجێكردنی ئیسرائیلیەكان ناكۆكییان هەیە، واشنتن ڕەزامەندی لەسەر لكاندنی  10% ی خاكی كەرتی خۆرئاوا و ئۆردوگاكان بە ئیسرائیلەوە دەربڕیوە، حكومەتی ئیسرائیلیش داوای لكاندنی  15% خاكی ئەو ناوچەیە دەكات.  گرێبەست و چارەسەر (یواف شتێران) میدیاكاری ئیسرائیلی تایبەتمەند لە كاروباری عەرەبی و فەلەستینی دەڵێت، سەردانەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ سعودیە و ئوردن و ئیسرائیل، ئەگەر لەجەوهەریشدا تایبەت بوبێت بەتاوتوێكردنی پرسی پلانی سەرۆكی ئەمریكا سەبارەت بە ڕێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران و كێشە هەرێمییەكان و بەتایبەتیش دۆسیەی سوریا، تاتوێكردنی پرسی چارەسەری ملانێی عەرەب-ئیسرائیل و چارەسەری كێشەكان لەگەڵ فەلەستین تەوەرێكی گرنگی باسەكانی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بووە بەتایبەتی لە تەلئەبیب.  لەبارەی هەوڵەكانیشی بۆ كۆتاییهێنان بەو ڕەتكردنەوە عەرەبی و فەلەستینیەی سەبارەت بە گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بۆ قودس هەیە ، (شتێران) بەكەناڵی جەزیرەی وتوە، ئیدارەی ترەمپ پێشنیازی پایتەختێكی دروستكراو دەكات بۆ فەلستینیەكان لەدەوروبەری شاری قودس لەدەرەوەی چوارچێوەی 6 كیلۆمەتر چوارگۆشە لە سنوری ساڵی 1967 و هێشتنەوەی دۆخی قودسی كۆن وەكو خۆی لەگەڵ بونی چاودێرییەكی نێودەوڵەتی، لەبەرامبەردا ئیسرائیل زامنی ئازادی پەرستن بكات بۆ سەرجەم ئاینەكان لەناوچە پیرۆزەكان، كە بەوتەی ئەو شرۆڤەكارە سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل تێبینی هەیە لەسەر ئەم پێشنیازەی ئەمریكا.  گرێبەستی سەدە كشانەوەی هەنگاوبەهەنگاوی سوپای ئیسرائیلیش لەخۆدەگرێت لەو ناوچانەی بە(أ، ب ، ج) پۆلێنكراون و وەك ئەوەی لەڕێككەوتنی دووەمی (ئۆسڵۆ)دا، هاتوە كە مانگی ئەیلولی ساڵی 1995دا ئیمزاكراوە، كە مۆڵەتی كۆتایی كشانەوەی دیارینەكراوە و مەرجدارە بەمامەڵەی دەسەڵاتدارێتی فەلەستین و دوای ئەوە دەوڵەتی فەلەستینی لەو سنورەدا ڕادەگەیەنرێت بەپێی ئەو ناوچانەی پۆلێنكراون، بەوپێەش پێویستە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ئیسرائیل وەك نیشتمانێكی نەتەوەیی گەلی جولەكە و دەوڵەتی فەلەستنیش وەك نیشتمانی گەلی فەلەستین بناسێنێت. ڕازیبون و ڕەتكردنەوە  (نەمرود جۆرن) بەڕێوەری پەیمانگای (میتفیم)كە تایبەتمەندە بە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئیسرائیل، دەڵێت، لە مانگی ئەیلولی ساڵی 2017وە، كۆمەڵگای نێودەوڵەتی چاوەڕوانی دۆناڵد ترمپە گرێبەستی سەدە ئاشكرابكات، پێشیوایە ئەو ناوەڕۆك و پێشنیازانەی دزەیان كردوە واقیعی نین و لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێناكرێن، بەهۆی ڕەتكردنەوەی لەلایەن فەلەستین و وڵاتە عەرەبییەكان.  جۆرن ئاماژە بەوەشدەكات، كرۆكی سەردانەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ ناوچەكە ڕێككەوتنی ئەتۆمی ئێران و ڕۆڵی ئێران بوە لە سوریا و یەمەن و ململانێكانی ئیسرائیل و فەلەستینیش ئامادەییان هەبوە، لەو بڕوایەشدایە كە ئیدارەی ئەمریكا ئەو ڕاستیەی بۆ ڕونبوەتەوە كە بەبێ چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین ناتوانێت هاوپەیمانییەكی ئەمریكی ئیسرائیلی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی فراوانخوازییەكانی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پێكبهێنێت.  گومانی خۆشی پیشاندەدات لەوەی ئەمریكا بتوانێت هیچ چارەسەرێك بەسەر فەلەستنیەكاندا بسەپێنێت ئەگەر چارەسەری دوو دەوڵەت و  دروستكردنی دەوڵەتێكی فەلەستینی كە پایتەختەكەی خۆرهەڵاتی قودس نەبێت، پێشیوایە، واشنتن ناتوانێت هیچ چارەسەرێك لەسەر ئەرزی واقیع جێبەجێبكات ناوەرۆك و بڕگەكانی هەرچۆنێك بن، ئەگەر لایەنی فەلەستینی قبوڵیان نەبێت و ڕازامەندنەبن لەسەری.   سەرچاوە: ئاژانسەكان

ئەمبەر راد وەزیری ناوخۆی بەریتانیا بەهۆی خستنەڕووی زانیاری هەڵە بە پەرلەمان دەستی لەكاركێشایەوە. راد وتی:" بە نائەنقەست ئەندامانی پەرلەمانی چەواشە كردووە" دەربارەی پلانەكانی حكومەت بۆ دیپۆرتكردنەوەی ژمارەیەك لە كۆچبەرە ناشەرعییەكان. راد كە ئەمڕۆ دووشەممە لە پەرلەمان روونكردنەوە دەدات، لە سكانداڵی كۆچبەرانی وڵاتانی كۆمۆنوێڵس رووبەڕوووی گوشاری توند بووەوە كە بە سكانداڵی " ویندراش" ناسراوە. هەروەها راد لە ئامانجەكانی وەزارەتەكەی بۆ دیپۆرتكردنەوە ی پەنابەران رووبەڕووی رەخنەی توند بوەوە. دیان ئەبۆت وەزیری سێبەری ناوخۆ كە چەندینجار داوای دەستلەكاركێشانەوەی وەزیری ناوخۆی كردوە لەسەر دەستلەكاركێشانەوەی راد وتی :" رێوشوێنێكی دروستی پەیڕەوكردووە." دوێنێ‌ یەكشەممە رۆژنامەی گاردیان دەقی تەواوەتی نامەیەكی ئەمبەر رادی بڵاوكردەوە كە ئاراستەی تێریزا مەی سەرۆك وەزیرانی كردوووە و ماوەی هەفتەیەكی ئەو رۆژنامەیە راپۆرتی لەسەر بڵاودەكاتەوە. راد لە نامەكەیدا ئامانجی خۆی لە پلانێكدا كە دەكرێت جێبەجێبكرێت روونكردوەتەوە بۆ دیپۆرتكردنەوەی زیاتر 10%ی كۆچبەرانی نایاسایی لە ماوەی چەند ساڵی داهاتوودا. ئێوارەی یەكشەممە ئەمبەر رۆد بە تەلەفۆن مەی لە دەستلەكاركێشانەوەی ئاگاداركردەوە و وتەبێژی سەرۆك وەزیرانیش وتی :" سەرۆك وەزیران دەستلەكاركێشانەوەی وەزیری ناوخۆی پەسەند كردووە." ئەمڕۆش ساجد جاوید وەک وەزیری نوێی ناوخۆ دەستنیشان کرا.  

راپۆرتی شیكاری: ئارام مەحمود  ڕۆژی (9)ی نیسانی ئەمساڵ دوو فرۆكەی جەنگی ئیسرائیل لەئاسمانی لوبنانەوە بنكەی سەربازی (تی فۆر)یان لەسوریا موشەكباران كرد، وەزارەتی بەرگری ڕوسیا لەوكاتەدا ڕایگەیاند، لەكۆی 8 موشەك، دژە ئاسمانیەكانی سوریا 5 موشەكیان تێكشكاندوەو 3 موشەكەكەی تریان لەبەشی خۆرئاوای سەربازگەكە كەوتۆتەوە. وردەكاری هێرشەكە لەسەرەتادا تەمومژاوی بو، بەهۆی بێدەنگی ئیسرائیل، گوماندەكرا  هاوپەیماننان بەسەرۆكایەتی ئەمریكا ئەنجامیان دابێت، بەڵام دوای بڵاوبونەوەی هەواڵی كوژرانی 7 ڕاوێژكاری سەربازی ئێرانی لەو هێرشەدا و هەڕەشەكانی چەند ڕۆژی ڕابردوی عەلی شەمخانی ئەمینداری باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران، دیمەنە سیاسیەكە بەتەواوی ڕونبۆوە و ئەوەی بەرجەستەكرد كەململانێكانی ئێران و ئیسرائیل پێنایە قۆناغێكی نوێیوە. شەمخانی لەكاردانەوەی هێرشەكەدا وتی، وەڵاممان بۆ ئیسرائیل سزایەكی حەتمی و ئازاردەر دەبێت و، حكومەتی ئێران سروشتی وەڵامەكەو چۆنیەتی و كات و شوێنەكەی دیاریدەكات، جەختی لەوەشكرد "هەرگیز لەم ستراتیجیە پاشگەزنابنەوە چونكە ئەم پرسە پەیوەیستە بەهیبەت و شكۆی دەوڵەتی ئێران".   هەڕەشەكردنی ئیسرائیل و ئێران لەیەكتر شتێكی تازەنیە، بەڵام ئەوەی تازەبو لەهەڕەشەكانی شەمخانیدا ئەو زمانە توند و ڕاستەوخۆیە لەئیسرائیل كە (ئەفیگدۆر لیبرمان)وەزیری بەرگری ئیسرائیلی هێنایە قسەو لەوەش زیاتر لە ڕۆژنامەیەكی سعودیەوە وەڵامی هەڕەشەكانی شەمخانی دایەوە كە زیاتر لەپەیامێك بۆ ئێران لەخۆدەگرێت. جەنگ بەلای ئیسرائیل و خۆرئاواوە پڕۆژەیەكی ئابورییە، كارگەكانی چەك و تەقەمەنیە كە بەدرێژایی شەو ڕۆژ كاردەكەن، ئەوانەی دەكوژرێن خەڵكی عێراق و سوریا و یەمەن و ناوچەكەن، پارەی جەنگیش وڵاتانی عەرەبی دابینیدەكەن. لەدیارترین ئەو قسانەی لیبرمان لەچاوپێكەوتنەكەی ڕۆژنامەی(ئیلاف)ی، سعودیدا كردونی كە بەیەكەم چاوپێكەوتنی لەوشێوە دادەنرێت، دەڵێت، ئیسرائیل بەهەر نرخێك بێت ڕێگەنادات بەسەكۆی موشەكیی ئێرانی لەسوریا و ڕژێمی ئێرانی دوا ڕۆژەكانی تەمەنی بەسەردەبات، لیبرمان وتوشیەتی، ئەگەر ئێران هێرشبكاتە سەر تەلئەبیب، تاران دەكەنە ئامانج و سەرجەم پێگە سەربازییەكانی لەسوریا خاپوردەكەن، لەوچاوپێكەوتنەدا وێڕایی ئەم پەیامە هەڕەشە ئامێزانە، وەزیری بەرگری ئیسرائیل كۆمەلێك نهێنی ئاشكرادەكات كەئاماژە بە سەرهەڵدانی دۆخێكی نوێ دەكات لەناوچەكە و وروژاندنیشی لەم كاتەدا پەیامی سیاسین بۆ ئێران. لیبرمان دەڵێت، گفتوگۆیەكی قوڵ و ئارام لەگەڵ ژمارەیەك لەوڵاتانی عەرەبی لەئارادایە و دانوستانەكانیان بەشێوەیەكی دروست بەڕێوەدەچن و لەسەر لە 75% پرسەكان لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی گەیشتونەتە لێكگەیشتن، ئەوەش ئاشكرادەكات كە هەماهەنگیان هەیە لەبواری ئاسایشداو داواش لەوڵاتانی عەرەبی دەكات پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاشكرا بكەن و هاوشێوەی ئەنوەر سادات سەردانی وڵاتەكەیان بكەن.   خوێندنەوەی دۆخەكە لەچاوی شارەزایانەوە (مائیر جاڤیدانڤار)، شارەزای ئیسرائیلی لەبواری خۆهەڵاتی ناوەڕاست و مامۆستای وانەبێژە لەبارەی سیاسەتەكانی ئێران، دەلێت، ئامانجی سەرەكی لەم لێدوانەی وەزیری بەرگری ئیسرائیل ڕێگری و وەستاندنی ئێرانە لەسنوری خۆی ، ئیسرائیل بونی سوپای ئێران و چەكدارە هاوپەیمانەكانی لەسوریا بەمەترسیەكی گەورە دەزانێت بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی. ئاماژە بەوەشدەكات، كەسێك نیە لەئیسرائیل چاوەڕوانی ئەوەبكات سوپای ئێران سوریا بەجێبهێلێت، تەنانەت ئەگەر سبەینێ‌ ئاشتی لەسوریا ڕابگەیەنرێت چونكە بەشار ئەسەد هێزی پێویستی نیە بۆ پاراستنی وڵاتەكەی، كێشەی گەورەی ئیسرائیل ئەو هێزەیە كە لەسوریا دەمێنێتەوە لەگەڵ جۆری ئەو چەكانەی كە پیاندەبێت بۆ نمونە ئەگەر موشەكی كورت مەوداشیان هەبێت دەتوانن هەڕەشە لەسەر ئیسرائیل دروستبكەن، خاڵێكی تر بونی فرۆكەیە، دوای ئەویش نزیكی سوپای ئێران و چەكدارە هاوپەیمانەكانێتی لەسنورەكانی ئیسرائیلەوە، جەختیشدەكات، ڕاستڕەو چەپڕەوەكانی ئیسرائیل لەهەمو شتێكدا ناكۆكبن لەبەرامبەر هەڕەشەكان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی یەكدەستن و پێكەوە ڕوبەڕوی دەبنەوە. (نەشئەت ئەلئەقتەش) مامۆستای ڕاگەیاندن لەزانكۆی (بیرزێت)ی، فەلەستین، دەڵێت، هەڕەشەكردن مانای هێزو توانا ناگەیەنێت، ئێران هەڕەشەی زۆری كردوە،  هەڕەشەكانی وەزیری بەرگری ئیسرائیلیش جۆرێكە لەترس و دڵەڕاوكێ‌، ئەگەر ئیسرائیل بیتوانیایە بۆردومانی تاران بكات دەمێك بو ئەنجامیدابو، لەڕابردودا ئیسرائیل هەژمونێكی گەورەی هەبو، بەرنامە ئەتۆمییەكەی عێراقی خاپوركرد، جەزائیری بۆردمانكرد، هەر شوێنێكی بویستایە و بەهەڕەشەی بزانایانە بەبێ‌ هەڕەشەكردن دەیكردە ئامانج، دەشلێت بەدرێژایی 100 ساڵی ڕابردو عەرەب بكەر نەبوە لەهیچ جەنگێكدا، ئەوان تەنها كەرەستەی پشتیوانی داراین، لەجەنگی ئێران-عێراقدا وڵاتانی كەنداو سەرچاوەی دابینكردنی داهات بون، دوای ئەویش جەنگی ئازادكردنی كوەیت و جەنگی ڕوخاندنی ڕژێمی سەدام و جەنگی سوریا و یەمەنیش، رژێمە عەرەبیەكان خاوەنی بڕیارنین بەڵكو (دواكەوتەن)، هیچ جەنگیشیان بەبڕیار و ئیرادەی خۆیان ئەنجامنەداوە. پێشیوایە، جەنگ بەلای ئیسرائیل و خۆرئاواوە پڕۆژەیەكی ئابورییە، كارگەكانی چەك و تەقەمەنیە كە بەدرێژایی شەو ڕۆژ كاردەكەن، ئەوانەی دەكوژرێن خەڵكی عێراق و سوریا و یەمەن و ناوچەكەن، پارەی جەنگیش وڵاتانی عەرەبی دابینیدەكەن. دەشلێت ئێمە لەبەردەم دوو دژ بەیەكداین كە قورسە تێگەیشتنی، لەكاتێكدا باڵكێشانی ئێران لەیەمەن و سوریا و ناوچەكە بەكێشەو مەترسی دەزانین، بەڵام بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئێران ڕێكەوتن لەگەڵ ئیسرائیل مەترسیدارترە، ئەمە قورسە چۆن لەوە تێبگەین لەم دۆخەدا ئێران بكەینە دوژمنی ژمارە یەك و ئیسرائیل بكەین دۆست و هاوپەیمان بۆ ڕێگریكردن لەفراوانخوازییەكانی ئێران. بەدرێژایی 100 ساڵی ڕابردو عەرەب بكەر نەبوە لەهیچ جەنگێكدا، ئەوان تەنها كەرەستەی پشتیوانی داراین، رژێمە عەرەبیەكان خاوەنی بڕیارنین بەڵكو (دواكەوتەن)، هیچ جەنگیشیان بەبڕیار و ئیرادەی خۆیان ئەنجامنەداوە  (حسێن ریوواران) وانەبێژ لەزانكۆی خوێندنە جیهانیەكان لەتاران دەڵێت، لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی لەئێران هاوكێشەی نێوان ئیسرائیل و ئێران دوو ئاستە، هاوكێشەیەكی سیاسی نەگۆڕو هاوكێشەی سەربازی گۆڕاو ، ئێران پێیوایە ئیسرائیل قەوارەیەكی داگیركەرەو دەبێت كۆتایی پێبهێنرێت، لێرەوە ململانێیەكی سیاسی و ئایدۆلۆجی درێژەی هەیە و ناگۆڕێ‌ و چارەسەرناكرێت بەسڕینەوەی ئیسرائیل نەبێت، بەڵام هاوكێشە سەربازییەكە گۆڕانی بەسەرداهاتوە، لەسەرەتای شۆڕشدا هاوكێشەكە بەشێوەیەكی بەرچاوی بەقازانجی ئیسرائیل شكابۆوە، بەڵام لەدوو دەیەی ڕابردودا ئێران توانای پیشەسازییە سەربازییەكانی برەوپێبدات و گۆڕانكاری لەم هاوكێشەیەدا بێنێتەگۆڕێ‌.

وەرگێڕان و ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ رۆژنامەی " دی ڤێڵت"ی ئەڵمانیی چیرۆكی ئەو دوو ژنە ئەڵمانییەی ریزەكانی داعش دەگێڕێتەوە كە لە گرتوخانەیەكی هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستاندا بوون و رۆژی پێنجشەممە بە فڕۆكەیەكی هێڵی ئاسمانیی عێراق گەیەنرانەوە فڕۆكەخانەی فرانكفۆرت و حكومەتی ئەڵمانیا رێگەی پێداون سێ‌ منداڵەكەشیان لەگەڵ خۆیاندا ببەن، ئەوەش دوای سەلماندنی دایكایەتییان لەڕێگەی پشكنینی (DNA) وە. رۆژنامەكە لە راپۆرتێكیدا ئاشكرایكردووە، ئەو دوو ژنە داعشە بە یاوەری پۆلیسی تاوانەكانی فیدراڵی ئەڵمانیا گەیەنراونەتەوە فرانكفۆرت و خۆیان و منداڵەكانیان رەوانەی لیژنەیە ئامۆژگاری تایبەت دەكرێن كە فەرمانگەی گەنجان بە یاوەری دەسەڵاتی دادوەری پێكیانهێناوە. رۆژنامەی دی ڤێڵت: رۆژی پێنج شەممە دوو ژنە داعشە ئەڵمانیی و سێ‌ منداڵیان لە هەولێرەوە بە فڕۆكەیەكی هێڵی ئاسمانی عێراق گەیەنرانە فرانكفۆرتی ئەڵمانیا گەڕانەوەی ئەم ژنە داعشانە بۆ ئەڵمانیا لە كاتێكدایە ساڵی رابردوو پیتەر فرانك داواكاری گشتی ئەڵمانیا جەختیكردەوە كەمتەرخەم نابێت بەرامبەر ئەو ژنە ئەڵمانیانەی خۆبەخشانە پەیوەندییان كردووە بە ریزی رێكخراوە تیرۆریستییەكان و دواتر لە سوریا و عێراقەوە گەڕاونەتەوە بۆ وڵات، بەڵام دادگای فیدراڵی داواكارییەكی بۆ دەستگیركردنیان رەتكردەوە بەهۆی نەبوونی بەڵگەی پێویست لەسەریان. دادگای ئەڵمانیا جیاكاری دەكات لەنێوان ئەو پیاوانەی كە پەیوەندییان بە داعشەوە كردووە و لە ریزەكانیدا جەنگاون، لەگەڵ ئەو ژنانەی كە زۆربەیان لەناو داعشدا كاری ناوماڵیان كردووە و سەرقاڵی بەخێوكردنی منداڵەكانیان بوون و بڕوای وایە لەسەر ئەم بنەمایە یاساكانی سزادانی ئەڵمانیا لەسەر ئەم جۆرە لە هاوكاری جێبەجێ ناكرێت. پیتەر فرانك كانوونی دووەمی رابردوو تانەی لەم بڕیارەی دادگا دا، بەڵام دادوەرانی دادگای فیداڵی ئەڵمانیا تا ئێستا و دوای گەڕاندنەوەی ئەو دوو ژنەش ئەو كارەیان بە هەند وەرنەگرتووە، هەروەك چۆن خودی نەتەوە یەكگرتووەكانیش  لە بڕیارێكی پێشوودا داوایكرد مامەڵەی توند لەگەڵ ئەو ژنە داعشانەدا بكرێت كە هاوكارییان پێشكەشی رێكخراوی تیرۆریستییەكان كردووە. " دی ڤێڵت":  زیاتر لە 80 ژنی ئەڵمانی كە لە ریزەكانی داعشدا بوون، ئێستا لە گرتوخانەكانی رۆژئاوای كوردستان و هەرێمی كوردستان و عێراقن و ئەم ژنانەش منداڵیان هەیە و هەندێك لە منداڵەكانیان لە سوریا و عێراق لە دایكبوون بە گوێرەی راپۆرتەكەی " دی ڤێڵت" زیاتر لە 80 ژنی ئەڵمانی كە لە ریزەكانی داعشدا بوون، ئێستا لە گرتوخانەكانی رۆژئاوای كوردستان و هەرێمی كوردستان و عێراقن و ئەم ژنانەش منداڵیان هەیە و هەندێك لە منداڵەكانیان لە سوریا و عێراق لە دایكبوون و تا ئێستا 10 منداڵ دوای ئەنجامدانی پشكنینی (DNA) بۆ چەساندنی بنەچەیان بۆ ژنە ئەڵمانیا دەستگیركراوەكان گەڕێنراونەتەوە بۆ ئەڵمانیا. ئەو دوو ژنە داعشەی كە رۆژی پێنجشەممە گەیەنرانەوە فڕۆكەخانەی فرانكفۆرت بریتین لە، (سیبیل . ه)  بە رەگەز تورك كە خەڵكی شاری ئۆفنباخی ویلایەتی هیسنە، ئەوتریشیان (زابینە .س) لە ویلایەتی بادن ڤۆرتمبێرگە كە لەم چەند ساڵەی دواییدا موسوڵمان بووە. بە گوێرەی چەند سەرچاوەیەك لە داواكاری گشتی ئەڵمانیا، (سیبیل . ه) دوای باوەڕهێنان بە ئایدیۆلۆژی داعش ساڵی 2013 لەگەڵ هاوسەری یەكەمیدا (عەلی .س) لە ئۆفنباخ پەیوەندیی بە رێكخراوی داعشەوە كردووە و ساڵی 2014 دوای كوژرانی هاوسەری یەكەمی لە شەڕەكانی عێراق و سوریا گەڕاوەتەوە ئەڵمانیا و پاشان ساڵی 2016 لەگەڵ ئەندامێكی تری داعش لە فرانكفۆرت بەناوی (دینیس. ب)  هاوسەرگیری كردووە و جارێكی تر لەگەڵ ئەو هاوسەرەیدا گەڕاوەتەوە بۆ سوریا و عێراق و لەكاتی شەڕ لەگەڵ داعشدا لە عێراق دەستگیركراون و براون بۆ گرتووخانەیەكی هەولێر. (سیبیل) لەگەڵ منداڵە یەك ساڵانەكەیدا لە گرتوخانەی تەلەعفەری باكوری عێراق بوون و لە كانوونی دوومی رابردوودا لەو گرتوخانەیەدا منداڵی دووەمیشی بووە. شوباتی رابردووش وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا سەركەوتوو بوو لە گەڕاندنەوەی منداڵێكی 14 مانگ كە بە یاوەری باپیری ( باوكی باوكی) لە عێراقەوە گەیشتەوە ئەڵمانیا و دەركەوت ئەو منداڵە، منداڵی (سیبیل .ه) 30 ساڵە و هاوسەری دووەمی (دینیس ب) كە وەك فریاگوزارێك لە داعشدا كاریكردووە لەكاتی گەمارۆی سەر موسڵ خۆی رادەستی هێزەكانی پێشمەرگە كردووە. داواكاری گشتی ئەڵمانیا لەماوەی رابردووودا سەركەوتوو لە دادگاییكردنی سێ‌ ژنی ئەڵمانیی بە تۆمەتی هاوكاریكردنی رێكخراوێكی تیرۆریستی، بەڵام دووان لەوانە بە تۆمەتی رفاندنی منداڵەكانیان بۆ عێراق و سوریا چونە بەردەم دادوەر و سێیەمیش ژنێكی ئەڵمانی بە رەگەز پۆڵەندی بوو كە داواكاری گشتی توانی تۆمەتی هاوكاریكردنی داعش بسەلمێنێت. ئەو ژنە ئەڵمانیایە بە رەگەز پۆڵەندییە ناوی (كارۆلینا ب) ە، هاوسەرگیری لەگەڵ داعشێك كردووە بەوتەی " فرێد. س) " دادگا ئەوەی بۆ دەركەوت كە پارەی كۆمەك و كامێرای گەیاندوەتە رێكخراوی داعش لە سوریا و عێراق و بەو هۆیەوە دادگا سزای سێ‌ ساڵ و نۆ مانگ زیندانیكردنی بەسەردا سەپاند و ئێستا دوای تەواوبوونی حكومەكەی ئازادكراوە. وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا لیژنەیەی تایبەتی پێكهێناوە كە ژمارەیەك پسپۆری ئاسایش و هەواڵگری تێیدا بەشدارن و ئەركیان دانوستان و گفتوگۆكردنە لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عێراق دەربارەی ئەو ژنە ئەڵمانیە داعشانەی لەگەڵ منداڵەكانیان لە زیندانەكانی عێراقدان و لە ماوەی رابردوودا دادگاكانی عێراق سزای توندیان بەسەر دوو ژنی ئەڵمانیدا سەپاند بە تۆمەتی ئەندامێتی داعش. ئەو دوو ژنە ئەڵمانیا بریتی بوون لە (لیندا. ف) لە ویلایەتی سەكسۆنیا  و ( لەمیا. ك ) ئەڵمانیی بە رەگەز مەغریبی لە مانهایم و باڵیۆزخانەی ئەڵمانیا لە بەغداد نامەیەكی ناڕەزایی ئاڕاستەی وەزارەتی دەرەوەی عێراق كرد بەهۆی سەپاندنی بڕیاری لەسێدارەدان بەسەر (لەمیا. ك) دا رۆژی 22ی كانوونی دووەمی 2018. (لەمیا. ك)ی ( 50 ساڵ ) لە ریباتی پایتەختی مەغریب لەدایكبووە لە شاری مانهایمی ئەڵمانیا گەورەبووە و ساڵی 2014 لە رێگەی توركیاوە لەگەڵ دوو كچەكەیدا چووتە سوریا و لەوێ‌ شویان بە تیرۆریستانی داعش كردووە و چەند راپۆرتێكیش باس لە كوژرانی یەكێك لە كچەكانی دەكەن لە شەڕی دژ بە تیرۆر لە سوریا و عێراق.    

فەهمی كۆرۆ بەرپرسی راگەیاندنی عەبدوڵا گویل سەرۆكی پێشووی توركیا رایگەیاند، گویل بەنیازی خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی 24ی حوەزیرانی داهاتوو كاندید بكات. رونیشیكردەوە گویل دەیەوێت جارێكی تر وڵات بگەڕێتەوە بۆ سیستمی پەرلەمانیی و نیازی بۆ خۆكاندیدكردن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی راگەیاندووە. فەهمی كۆرۆ راشیگەیاند گویل هەمیشە بیروڕای خۆی دەربارەی سیستمی بەڕێوەبردنی وڵات ئاشكراكردوو و خۆكاندیدكردنیشی بۆ هەڵبژاردن رادەگەیەنێت. ئەو بەرپرسە نزیكەی سەرۆكی پێشوو توركیا وتیشی:" وڵاتەكەمان ساڵێك لەمەوبەر و پێش راپرسییەكە بۆ هەمواری دەستور زۆر لە ئێستا باشتربوو، هیچ شتێك نییە ئاماژەبەوەدات كە دۆخەكە دوای جێبەجێكردنی هەمواری دەستور باشتردەبێت." فەهمی كۆرۆ جەختیشیكردەوە گەنجانی توركیا كەچینێكی بەرفراوانی هاوڵاتیان زۆر بێ هیوا و بێ‌ ئومێدن و چاویان لە دەرەوەی وڵاتە. 16ی نیسانی رابردوو لە راپرسییەكدا هەمواری دەستوری توركیا پەسەندكرا و بڕیادرا سیستمی وڵات بكرێت بە سیستمی سەرۆكاتی و لە دوای ئەم هەڵبژاردنەی مانگی حوزەیرانەوە ئەو هەموارە دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە.