( درەو میدیا): جەبار ئەمین ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی سوید لە پەیجی تایبەتی خۆی رایگەیاندووە، لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی سوید كە لە 9/9/2018 بەرێوەچوو،  ژمارەی كاندیدە دەرچوەكانی كورد لە 5 كەسەوە بوە شەش كاندید و    سارا سێپەڵە لە پارتی دیموكراتە سویدیەكان گولان ئاڤجی لە پارتی لیبرالەكان قادر كاسرگە لە پارتی سۆسیالدیموكراتەكان لاوێن ڕێدار لە پارتی سۆسیالدیموكراتەكان سەركان كوێسە لە پارتی سۆسیالدیموكراتەكان ئەمینە كاكە باوە، پارتی چەپ (هەڵبەتە جارێ ناوی ئامینە كاكەباوە تەواو ساغ نەبوەتەوە، بەڵام بە پێی زانیاری و شیكردنەوەی من ئامینە كاكەباوەش دەبێتە پەرلەمانتار). جگە لەوەش چەند ئەندامێكی پەرلەمانی یەدەكیش دەبێت، بۆ نمونە ژین ئاكگوڵ حاجۆ لە پارتی چەپ و شادیە حەیدەری لە پارتی سۆسیال دیموكرات. ئەو 6 كوردە لە كۆی 40 كاندیدی كورد لە نێو پارتەكانی سویدان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەو وڵاتە كە لە 9/9/2018 بەڕێوەچوو تیایدا ئاستی بەشداربوان 84% بووە.  هەڵبژاردنی پەرلەمان و پارێزگاكان و شارەوانییەكانی سوید لە 9/9/2018 بەرێوەچوو: * (7 ملیۆن و 500 هەزار) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەبوو * ڕێژەی دەنگدان گەیشتە (84%) * ژمارەی بنكەكانی دەنگدان: (6 هەزار) بنكە * ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی سوید: (349) كورسییە تەنها (5) كاتژمێر دوای بەڕیوەچوونی پرۆسەكە، واتە كاتژمێر (1)ی شەو، ئەنجامە بەراییەكان (كە نزیكەی 98%ی دەنگەكانە) بڵاوكرایەوە، و ئەنجامەكان بەم شێوەیەن: 1- پارتی دیموكراتەكانی سوید (واتە رەگەزپەرستەكان) و پارتی مەسیحی و پارتی چەپ و پارتی سەنتەر سەركەوتنێكی دیاریان بەدەستهێنا: * ژمارەی كورسی پارتی ڕەگەزپەرستەكان لە (42) كورسییەوە دەبێت بە (٦٢) كورسی، واتا (20) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی مەسیحییەكان لە (16) كورسییەوە دەبێت بە (23) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی سەنتەر لە (22) كورسییەوە دەبێت بە (31) كورسی، واتا (9) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی چەپ لە (21) كورسییەوە دەبێت بە (28) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. 2- هەردوو پارتی حوكمڕان، واتە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە، دابەزینیان بە خۆیانەوە دی:  1-  پارتی سۆسیال دیموكرات لە (113) كورسییەوە كەم دەكات بۆ (101) كورسی، واتا (12) كورسی كەم دەكات. 2- پارتی ژینگە لە (25) كورسییەوە بۆ (15) كورسی كەم دەكات، واتا (10) كورسی كەم دەكات. 3- پارتی پارێزەران كەم دەكات و ژمارەی كورسییەكانی لە (83) كورسییەوە دەبێت بە (70) كورسی، واتا (13) كورسی كەم دەكات. 4- پارتی لیبرال (19) كورسییەكەی خۆی دێنێتەوە، واتە نە زیاد دەكات و نەكەم. 5- كوتلەی چەپ/ سەوز (كە لە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە و پارتی چەپ پێكدێت)، (144) كورسی بەدەستهێناوە. 6- كوتلەی ڕاستڕەو (كە لە پارتی پارێزەران و پارتی لیبرال و پارتی سەنتەر و پارتی مەسیحی پێكدێت)، (143) كورسی بەدەستهێناوە. لەبەرئەوەی پارتی ڕەگەزپەرستەكان، كە ئێستا (62) كورسیی بەدەستهیناوە، ئەگەرێكی بەهێز هەیە كوتلەی ڕاستڕەوەكان چەند هەفتەیەكی تر و لە ڕێگای هاوكاری ڕەگەزپەرستەكانەوە، دەسەڵات بگرێتە دەست.    

(درەو میدیا): راپۆرتێكی نێودەوڵەتی پێشبیندەكات لە ئەمساڵدا 18.1 ملیۆن كەس لە جیهاندا توشی شێرپەنجە ببن و بەهۆیەوە 9.6 ملیۆن كەسیش بمرن. راپۆرتەكە كە ئاژانسی نێودەوڵەتی بۆ توێژینەوەكانی تایبەت بە شێرپەنجەی سەر بە رێكخراوی تەندروستی جیهانی ئەو بەرزبوونەوەی لە ژمارەی توشبوان بە نەخۆشی شێرپەنجە بە بەراورج بە 14.1 ملیۆن توشبوو و مردنی 8.2 ملیۆن حاڵەتی مردن بەهۆی شێرپەنجەوە لە ساڵی 2012، بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێنێتەوە كە دیارترینیان بریتیە لە زۆربوونی ژمارەی دانیشتوان و بەرزبوونەوەی تێكڕای پیریی. راپۆرتەكە ئاماژەبۆئەوەدەكات كە لە هەر پێنج پیاوێك یەكێكیان و لە هەر شەش ژنێك یەكێكیان لە ژیانیاندا دووچاری ئەو نەخۆشییە دەبن و هەروەها لەگەڵ دەوڵەمەندبوونی ژمارەیەك وڵات، خەڵك تووشی شێرپەنجە دەبن زیاتر لە وڵاتێك كە شێوازی ژیانیان هەژارانەیە. ئاژانسی نێودەوڵەتی توێژینەوەكانی شێرپەنجە بەشێوەیەكی دەوریی زانیاری دەربارەی پەرەسەندن و زیاتر بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكە لە جیهاندا بڵاودەكاتەوە لە رێگەی توێژینەوە دەربارەی 36 جۆری شێرپەنجە لە 185 وڵاتدا. توێژەران دەڵێن لە كاتێكدا رێگاكانی پێوانەكردن و كۆكردنەوەی داتا دەربارەی نەخۆشی شێرپەنجە گەشەی كردووە لە چەند ساڵی رابردوودا، بەڵام دەركەوتووە كە تێكڕای توشبوون بە نەخۆشییەكە و مردن بەهۆیەوە ساڵ لە دوای ساڵ زیاتربووە. " نەهێشتنی جگەرەکێشان" توێژەران دەڵێت شێرپەنجەی سییەكان هۆكاری سەرەكییە بۆ مردن بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە لە نێو ژنانی 28 وڵات و ئەو وڵاتانەشی كە زۆرترین زیانیان پێگەیشتووە بەهۆی شێرپەنجەوە بریتین لە ئەمریكا، هەنگاریا، دانمارك، چین و نیوزلەندا. جۆرج پاتروۆرس لە پەیمانگای توێژینەوەكانی شێرپەنجە لە بەریتانیا دەڵێت:" ئێستا زیاتر لە هەموو كاتێك توتن تاكە هۆكارە، لە زیاتربوونی توشبونی ژنان بە شێرپەنجەی سییەكان لە جیهاندا". دەشڵێت:" لە بەریتانیا دیاردەی جگەرەكێشانی ژنان لەمدواییەدا زۆر زیاتربووە، بە بەراورد بە پیاوان، لەبەرئەوە مایەی سەرسوڕمان نیە كە دەبینین تێكڕای توشبوون بە شێرپەنجەی سییەكان ئێستا زیاددەكات". ئەو توێژەرە بەریتانییە دەشڵێت:" جگەرە كێشانی ژنان لە وڵاتانەی كە خاوەنی داهاتێكی نزم یان مامناوەندن زۆر بەرزبووەتەوە، بازاڕی بەهێزی توتن و جگەرەش كاریگەری لەسەر ئەوە هەیە". هەر سەبارەت بە هەمان پرس دكتۆر فریدی پرای لە ئاژانسی نێودەوڵەتی توێژینەوەكانی شێرپەنجە دەڵێت:" ئەنجامەكان جەختدەكەنەوە لەسەر پێویستی بەردەوامبوون لەسەر جێبەجێكردنی سیاسەتە كاراكانی تایبەت بەنەهێشتنی جگەرە كێشان لە هەموو وڵاتانی جیهاندا". "فرە چەشنیی نائاسایی" بەگشتی راپۆرتەكە پێشبینی ئەوەی كردووە نیوەی حاڵەتەكانی توشبوون بە شێرپەنجە و زۆرینەی حاڵەتەكانی مردن بەهۆی ئەو نەخۆشییەوە لە ئەمساڵدا لە ئاسیا دەبێت، ئەوەش بۆ بەرزبوونەوەی ژمارەی دانیشتوان لەو كیشوەرە و بڵاوبوونەوەی ئەو جۆرە لە شێرپەنجانەی كە زۆر كوشندەن لە و ناوچەیەدا، بۆ نمونەیە تێكڕای بەرزی توشبوون بە شێرپەنجەی جگەر لە چین. جگە لەوەش ئامادەكارانی راپۆرتەكە دەڵێن " فرەچەشنییەكی نائاسایی" لە جۆرەكانی شێرپەنجە و شێوازەكانی نەحۆشییەكە لە جیهاندا دەبێت و بەو هۆیەوە توێژەران دەڵێن وڵاتانی جیهان پێویستیان بەوەیە چاوبخشێننەوە بە سیاسەتەكانیاندا دەربارەی چۆنیەتی خۆپاراستن و چارەسەركردنی شێرپەنجە. سەرچاوە: بی بی سی   

(درەو میدیا): مامادۆ گاساما، ئەو پەنابەرە مالییەی  مانگی ئایاری رابردوو لە پاریس منداڵێكی لە باڵاخانەیەكی بەرز رزگاركرد، ئەمڕۆ بە رەسمی رەگەزنامەی فەرەنسی و هەلی كاری بەدەستهێنا، ئەوەش دوای ساڵێك لە گەیشتن بە پاریس و داواكردنی مافی پەنابەرێتی. مامادۆ گاساما ی تەمەن 22 ساڵ ئایاری رابردوو بووە مانشتێی هەواڵ  كاتێك سەركێشی كرد و بە باڵاخانەیەكی بەرزدا سەركەوت بۆ رزگاركردنی منداڵێك و رۆژنامەكان نازناوی " سپایدەرمان" یان لێنا. مامادۆ لەدوای ئەو رووداوەوە لەلایەن ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا لە كۆشكی ئەلیزێ‌ پێشوازی لێكراو بەهۆی ئەو سەركێشیەیەوە لە كۆچبەرێكی نایاسایی خۆرئاوای ئەفریقاوە كە بەبێ‌ مۆڵەت كاریدەكرد، بووە هاوڵاییەكی فەرەنسیی خاوەن هەموو مافێك و كارێكیشی لە كەرتێكی گرنگی وڵاتانی ئەوروپا دەستكەوت.  

( درەو میدیا): لەدوای رایگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكی پەرلەمانی سوید پێنج كورد بوونە ئەندامی خولی نوێی پەرلەمانی سوید کە ئەمانەن: -    لاوێن رێدار  -    گوڵان ئاقچی  -    رۆژا گوجلو هێدین  -    سەركان كۆسی  -    قادر كاسیرگە جەبار ئەمین ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی سوید رایگەیاندووە: ئەو پێنج كوردە لە كۆی 40 كاندیدی كورد لە نێو پارتەكانی سویدان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەو وڵاتە كە لە 9/9/2018 بەڕێوەچوو تیایدا ئاستی بەشداربوان 84% بووە.  هەڵبژاردنی پەرلەمان و پارێزگاكان و شارەوانییەكانی سوید لە 9/9/2018 بەرێوەچوو: * (7 ملیۆن و 500 هەزار) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەبوو * ڕێژەی دەنگدان گەیشتە (84%) * ژمارەی بنكەكانی دەنگدان: (6 هەزار) بنكە * ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی سوید: (349) كورسییە تەنها (5) كاتژمێر دوای بەڕیوەچوونی پرۆسەكە، واتە كاتژمێر (1)ی شەو، ئەنجامە بەراییەكان (كە نزیكەی 98%ی دەنگەكانە) بڵاوكرایەوە، و ئەنجامەكان بەم شێوەیەن: 1- پارتی دیموكراتەكانی سوید (واتە رەگەزپەرستەكان) و پارتی مەسیحی و پارتی چەپ و پارتی سەنتەر سەركەوتنێكی دیاریان بەدەستهێنا: * ژمارەی كورسی پارتی ڕەگەزپەرستەكان لە (42) كورسییەوە دەبێت بە (٦٢) كورسی، واتا (20) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی مەسیحییەكان لە (16) كورسییەوە دەبێت بە (23) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی سەنتەر لە (22) كورسییەوە دەبێت بە (31) كورسی، واتا (9) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی چەپ لە (21) كورسییەوە دەبێت بە (28) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. 2- هەردوو پارتی حوكمڕان، واتە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە، دابەزینیان بە خۆیانەوە دی:  1-  پارتی سۆسیال دیموكرات لە (113) كورسییەوە كەم دەكات بۆ (101) كورسی، واتا (12) كورسی كەم دەكات. 2- پارتی ژینگە لە (25) كورسییەوە بۆ (15) كورسی كەم دەكات، واتا (10) كورسی كەم دەكات. 3- پارتی پارێزەران كەم دەكات و ژمارەی كورسییەكانی لە (83) كورسییەوە دەبێت بە (70) كورسی، واتا (13) كورسی كەم دەكات. 4- پارتی لیبرال (19) كورسییەكەی خۆی دێنێتەوە، واتە نە زیاد دەكات و نەكەم. 5- كوتلەی چەپ/ سەوز (كە لە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە و پارتی چەپ پێكدێت)، (144) كورسی بەدەستهێناوە. 6- كوتلەی ڕاستڕەو (كە لە پارتی پارێزەران و پارتی لیبرال و پارتی سەنتەر و پارتی مەسیحی پێكدێت)، (143) كورسی بەدەستهێناوە. لەبەرئەوەی پارتی ڕەگەزپەرستەكان، كە ئێستا (62) كورسیی بەدەستهیناوە، ئەگەرێكی بەهێز هەیە كوتلەی ڕاستڕەوەكان چەند هەفتەیەكی تر و لە ڕێگای هاوكاری ڕەگەزپەرستەكانەوە، دەسەڵات بگرێتە دەست.    

 (درەو میدیا):  ئەمریكا بەرپرسیارێتی هەر هێرشێك كە لە عێراق بكرێتەسەر بەرژەوەندییەكانی، دەخاتە ئەستۆی ئێران و هەڕەشەی وەڵامدانەوەی خێرا دەكات. سكرتێری رۆژنامەوانی كۆشكی سپی ئەمریكا بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە و تێیدا رایگەیاند" ئەمریكا بەشێوەیەكی خێرا و یەكلاكەرەوە وەڵامی هەر هێرشێك دەداتەوە كە هاوپەیمانەكانی ئێران لە عێراق بیكەنەسەر بەرژەوەندییەكانی و ببێتەهۆی برینداركردنی هاوڵاتیانی ئەمریكی یاخود زیانگەیاندن بە دامەزراوە ئەمریكییەكان". بەیاننامەكە ئێران تۆمەتبار دەكات بەوەی هیچ دەستوەردانێكی نەكردووە بۆ رێگرتن لەو هێرشانەی كە لە چەند رۆژی رابردوودا لە بەسرەو بەغداد كراونەتەسەر كونسوڵگەری و باڵیۆزخانەی ئەمریكا، لەكاتێكدا "ئەو هێرشانە لەڕێگەی بریكارەكانی ئێرانەوە لە عێراق ئەنجامدراون، كە ئێران پارە و چەكیان پێدەدات و راهێنانیان پێ دەكات". هۆشداریش دەدات بە ئێران لەبارەی ئەوەی" بەشێوەیەكی خێرا و یەكلاكەرەوە وەڵامی هەر هێرشێك دەداتەوە بۆ بەرگیركردن لە گیانی هاوڵاتیانی خۆی". رۆژی هەینی سێ گوللە هاوەن لەناوچەی سەوزی بەغداد كەوتەخوارەوە، كە ناوچەیەكی پارێزراوە و بارەگای حكومەت و پەرلەمان و باڵیۆزخانەی وڵاتانی تێدایە، هێرشەكە هیچ زیانێكی لێنەكەوتەوە، بەڵام لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا ئەوە یەكەم هێرشی لەوجۆرە بوو بۆسەر ناوچەی سەوز. كوسنوڵگەری ئەمریكا لە بەسرە دەكەوێتە نزیك ئەو فڕۆكەخانەی كە رۆژی شەممە هێرشی موشەكی كرایەسەر.  

(درەو میدیا): ئێران هەڕەشەی هێرشی موشەكی نوێ لە هەرێمی كوردستان دەكات، داوای ڕادەستكردنی ئەو كەسانەش دەكات كە لە كردەوە "تیرۆریستییەكان"ەوە، تێوەگلاون. محەمەد حسێن باقری سەرۆكی ئەركانی سوپای ئێران ئەمڕۆ سێشەممە، ڕایگەیاند" پێویستە لەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان و دەسەڵاتدارانی عێراق،  ئەو" تیرۆریستە كوردانە" ڕادەستی كۆماری ئیسلامی ئێران بكەن، كە بەرپرسیارن لە ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر پاسەوانانی سنوری ئێران". بە گوێرەی ئاژانسی هەواڵی "تەسنیم"ی ئێران، باقری هەڕەشەی ئەنجامدانی هێرشی موشەكی نوێی كردووە، ئەگەر چالاكی گروپە "تیرۆریستییەكان" دژی ئێران ڕانەگیرێت، كە بەقسەی ناوبراو، ئەو كارە هەنگاوێكی پێویستە بۆ زامنكردنی ئەمن و ئاسایشی وڵاتەكەی.   ڕۆژی شەممەی ڕابردوو، سوپای ئێران بارەگاكانی حزبی دیموكراتی كوردستان و حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانی لە شاری كۆیە موشەكباران كرد و بەوهۆیەوە (16) سەركردە و پێشمەرگەی ئەو دوو حزبە شەهیدبوون و زیاتر لە (40) كەسی دیكەش برینداربوون.

راپۆرتی: درەو میدیا دوای ڕۆژێك لە شكستهێنانی كۆبوونەوەی لوتكەی سێ‌ قۆڵی (توركیا_ڕوسیا_ئێران) كە هەینی ڕابردوو لە تارانی پایتەختی ئێران بەڕێوەچوو و  تایبەت بوو بە تاوتوێكردنی چارەنوسی پارێزگای ئیدلیبی سوریا، فڕۆكە جەنگییەكانی ڕوسیا و سوریا زنجیرەیەك گورزی ئاسمانیان لە ناوچە جیاوازەكانی باشوری شاری ئیدلیب و ناوچەی (ئەللەتامنە) لە باكوری شاری (حەما) وەشاند، كە لەژێر كۆنترۆڵی گروپە چەكدارە توندڕەوەكاندان.   ڕۆژێكیش پێش كۆبوونەوەكەی تاران، 8 وڵاتی خۆرئاوا داوایان لە ڕوسیا و ئێران كرد پابەند بن بە وەستاندنی ئاگربەست و هۆشداریشیاندا لە ئەنجامدانی هەر پرۆسەیەكی سەربازی كە ئاكامی كارەساتباری دەبێت لەسەر هاوڵاتیانی سڤیل. پارێزگای ئیدلیب، بەدواین پێگەی گەورەی گروپە چەكدارەكانی سوریا دژ بەڕژێمی بەشار ئەسەد دادەنرێت ، كە زۆبەی گروپە چەكدارە توندڕەوەكانی نزیك لە توركیا كردویانە بەدواین پێگەی سەربازییان لە جوگرافیای سوریادا. ئەردۆغان شكستیهێنا و هەڕەشەدەكات  لە كۆبونەوەی لوتكەی (تاران)دا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا هەوڵی گەیشتن بەئەنجامدانی ئاگربەستی دا، بەلڵام ڤلادیمێر پوتین سەرۆكی ڕوسیا ڕەتیكردەوە و ڕایگەیاند، ئاگربەست سودی نابێت, چونكە ئەو مەسەلەیە گروپە ئیسلامییە توندەڕەوەكان ناگرێتەوە كە ئەسەد هاوپەیمانەكانی بە تیرۆرستیان دەزانن، وەك زۆربەی سەرچاوە هەواڵییە جیهانییەكان ئاماژەیان پێدا. بە گوێرەی ئاژانسی هەواڵی ئەڵمانی، دوای كۆبوونەوەكەی تاران، ئەردۆغان ڕایگەیاندووە، لەبەرانبەر گیان لەدەستدانی هاوڵاتیانی سڤیل دەستەوسان ناوەستن و تەماشاكار نابن، لەزنجیرەیەك تویتیشدا لە ئەكاونتی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر، ئەردۆغان ئاماژەی بەوەدا" ئەگەر جیهان چاپۆشی كرد لە كوژرانی دەیان هەزار هاوڵاتی بێتاوان لەپێناو بەرژوەندی رژێم، ئەوا ئەوان هەڵوێستی تەماشاكاریان نابێت یان بەشداربوون لە یارییەكی لەو شێوەیە".  ڕوانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ ڕایگەیاندوە، توركیا هێزی نوێی ڕەوانەی خاڵەكانی چاودێری كردووە لەناو سوریا و لەو چوارچێوەیەدا دەیان ئۆتۆمبیلی سەربازی و بە چەك و تەقەمەنییەكی زۆرەوە لە ڕێی خاڵی سنوری (بابولهەوا) داخڵی سوریا بوون. بەوتەی سەرچاوەكە، ئەوەش دوای ئەوەی دانوستانی نێوان دەزگای هەواڵگری توركیا و دەستەی تەحریری شام (بەرەی نوسرە) شكستهێناوە، كە لە چوارچێوەی هەوڵەكانی ئەنكەرەدا دەستیپێكردبوو بۆ قەناعەت پێكردنیان بەدەستبەرداربوون لە چەك و بڵاوەپێكردنیان پێش ئەوەی رژێمی سوریا هێرشە سەربازییەكەی بۆ سەر ئەو شارە دەستپێبكات.  نەتەوە یەكگرتووەكان هۆشداریدەدات لە كارەساتێكی مرۆیی بەپێی خەمڵاندنی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەنجامدانی پرۆسەی سەربازی بۆ سەر پارێزگای ئیدلیب كە ماوەیەكە ڕژێمی سوریا ئامادەكاری بۆ دەكات و هەڕەشەی كۆنترۆڵكردنەوەی دەكات، 800 هەزار كەس ناچاردەكات ماڵ و حاڵیان جێبهێڵن، كە ئەوەش بە گەورەترین پرۆسەی ئاوارەبوون دادەنرێت كە سوریا بەخۆیەوە بیبینێت لە ماوەی حەوت ساڵی بەرپابوونی شەڕ و توندوتیژی لەو وڵاتە.  پارێزگای ئیدلیب دەكەوێتە باكوری خۆرئاوای سوریا، بایەخێكی ستراتیژی گرنگی هەیە، هاوسنوری توركیایە كە پشتیوانێكی بەهێزی گروپە چەكدارەكانە، 132 كلیۆمەتر لە پارێزگای لازقیەوە دوورە، بەزێدی  تایفەی عەلەویی دادەنرێت، كە تائیفەكەی سەرۆكی سوریایە. بەپێی ئامارەكان، ژمارەی دانیشتوانی ئیدلیب نزیكەی 2 ملیۆن و 400 كەس دەبێت، جگە لەوەی نزیكەی ملیۆنێك و 300 هەزار ئاوارەی ناوچە جیاجیاكانی سوریای لێ نیشتەجێیە. بە گوێرەی سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكان، هۆكاری گەورەی بایەخی توركیا بۆ ئەو شارە، وێڕایی نزیكیی لە زۆرێك لەگروپە چەكدارەكان كە كۆنترۆڵی بەشێكی گەوری شارەكەیان لەدەستدایە، نزیكی دەریای سپی ناوەڕاستە، كە دەكەوێتە خۆرئاوایەوە و لە باكوریشەوە شاری هاتای توركیا و حەلەبی سوریایە و بەدوایدا شاری عەفرین دێت، كە ئێستا لەلایەن سوپای توركیاوە داگیركراوە و پێشتر لەژێر دەستی شەڕڤانانی یەپەگەدا بوو، توركیا ترسێكی هەمیشەی هەیە شەڕڤانانی كورد لە ئایندەدا لەم ناوچەیە نزیكببنەوە و لەوێشەوە بگەنە سەر دەریای سپی ناوەڕاست، وەك چاودێران دەڵێن، ئەوە یەكێكبوو لە هۆكارە دیار و سەرەكییەكانی داگیركردنی شاری عەفرین.  ڕوسیا مەترسی هەیە و ئەڵمانیاش هەڕەشەدەكات ئیگۆر كوناشیكوڤ, وتەبێژی سوپای ڕوسیا دەڵێت، زانیاری تەواویان هەیە چەكدارە جیهادییەكانی سوریا پلان بۆ ئەنجامدانی كارێكی ئیستفزازی لە پارێزگای ئیدلیب دادەڕێژن بۆئەوەی پاسا و بدەن بە دەستوەردانی وڵاتانی خۆرئاوا، حكومەتی مۆسكۆش زیاد لەجارێك ڕایگەیاندووە، گروپە چەكدارەكانی ئیدلیب پلانی ئەنجامدانی هێرشیان بۆ سەر هاوڵاتیان داڕشتوە كە ڕەنگە لەڕێی غازی كوشندەوە بێت، وتەبێژەی سوپای ڕوسیا لە بەیاننامەیەكدا ئەوەشی وتوە، دەستەی بزوتنەوەی تەحریری شام سەر بەڕێكخراوی قاعیدەبوون و كۆنترۆڵی 60% شاری ئیدلیبیان بەدەستەوەیە، لەگەڵ حزبی ئیسلامی توركستانی و چەند گروپێكی تر ڕێككەوتن لەسەر ئەنجامدانی سیناریۆیەك كە ببێتە هۆی تاوانباركردنی حكومەتی سوریا بە بەكارهێنانی غازی كوشندە دژی هاوڵاتیانی سڤیل.   ڕۆژنامەی (بیڵد)ی ئەڵمانی، لە ژمارەی ڕۆژی دووشەممەیدا بڵاویكردەوە، ئۆرسولا ڤۆن دەر لەین وەزیری بەرگری ئەڵمانیا بژادەی بەشداریكردنی لە پرۆسەیەكی سەربازی  لەگەڵ هاوپەیمانەكانی (ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا) تاوتوێكردووە، دژی هێزەكانی سوپای بەشار ئەسەد ئەگەر چەكی كیمیاوی دژی هاوڵاتیانی مەدەنی لە جەنگی ئیدلیبدا بەكاربهێنن. بە گوێرەی ڕۆژنامەكە، ئەو هەنگاوەی وەزارەتی بەرگری ئەڵمانیا دوای داوایەكی واشنتۆن هاتوە لە ئەڵمانیا. ئیدلیب تۆرا بۆرای سوریایە ئیدلیب بە گەورترین گەنجینەی گروپە چەكدارییەكانی پەیوەست بەفیكری قاعدەو توندڕەوەكان دادەنرێت، هەزاران چەكدار لەوانەی  ڕێككەوتنیان لەگەڵ حكومەتی سوریا ڕەتكردوەتەوە و بە پاسە سەوزەكان بۆ ئەو شارە گواستراونەتەوە. بەدرێژایی چەند ساڵی ڕابردووی شەڕ لە سوریا، ئیدلیب لەلایەن زۆرێك لە چاودێرانەوە بە "تۆرابۆرا"ی، سوریا  ناویهێنراوە، دەیان فەرماندەی دیاری گروپە جیهادییەكان لەڕێی توركیاوە هاتونەتە ناو  ئەوشارە. بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەكان، دوای سەركەوتنی سوپای ئەسەد بە هاوكاری ئێران و ڕوسیا و گروپە چەكدارە شیعییە جیاوازەكانی نزیك لە تاران و  گەمارۆدانی گروپە چەكدارەكانی دژ بە رژێمی سوریا لەو  ڕوەبەڕە جوگرافیەدا و دەنگۆی نزیكبونەوەی هێرشی سەربازی بۆ سەر ئەو شارە، توركیا بەرەیەكی نوێی لێپێكهێناون بە ناوی (بەرەی نیشتمانی بۆ ئازادی) كە هەریەك لە گروپەكانی (فەیلەقی شام، سوپای ئیدلیبی ئازاد، فیرقەی ساحلییەی یەكەم و فیرقەی ساحلییەی دووەم، فیرقەی یەكەمی پیادە، سوپای دووەم، سوپای بژاردە، سوپای نەسر، لوای شەهیدەكانی ئیسلام لە داریا، لیوای ئازادی، فیرقەی 23  لەخۆدەگرێت،  بۆئەوەی گروپێك بن هاوتەریبی، دەستەی تەحریری شام كە جگە لە بەرەی نوسرە ژمارەیەكی بەرچاو لە گروپەكانی سەربە ڕێكخراوی قاعیدی لەخۆدەگرێت ، وێڕای بەرەی ئازادی سوریا كە بەم دواییانە لە بزوتنەوەی ئازادی خوازی شام و بزوتنەوەی نورەدین زەنگی پێكهات. پارێزگای ئیدلیب لە پێنج ناوچەی ئیداری پێكدێت كە ئەوانیش ( ناوچەی ئیدلیب، ناوچەی ئەریحا، ناوچەی موعەرەت ئەلنوعمان، ناوچەی جسر ئەلشغور ، ناوچەی حارم).  لەم ناوچانە گروپی چەكداری جیاواز هەن، دیاریترین ئەو گروپانە (بزوتنەوەی ئەحراری شام)ە، كە ژمارەی چەكدارەكانی دەگاتە نزیكەی 15 هەزار و زۆرینەشیان خەڵكی سوریان.  ئەحراری شام یەكێكە لەو گروپانەی توركیا هەوڵەدات بانگەشەی ئەوەی بۆ بكات كە میانڕەوە، ئەم بزوتنەوەیە لە ئاكامی یەكگرتنی چوار گروپی چەكدار پێكهات كە ئەوانیش (كەتائیبی ئەحراری شام، حەرەكەی فەجر، گروپی تەلیعە، كەتائیبی ئیمانی جەنگاوەر). دوای ئەو، جەبهەی نوسرە دێت، كە ژمارەی چەكدارەكانی 10 هەزار كەسە و زۆبەی ئەندامەكانی خەڵكی بیانین و سوری نین، ئەم گروپە و گروپەكانی ڕێكخراوی (نوسرەت لئیسلام) كە هەریەك لە (حوراس لدین و لیوای تەوحید و حزبی تركستانی ناسراو بە ئیگۆر) لەخۆدەگرێت،  بەگروپە تەكفیرییەكان ناسراون و  لەلایەن توركیاوە پشتیوانیەكی بێسنور دەكرێن. دوای ئەوانیش، فەیلەقی شام دێت كە ژمارەی چەكدارەكانی بە 8 هەزار ئەژمار دەكرێت و 19گروپی جیاواز لەخۆدەگرێت.

(درەو میدیا): بەپێی بەدواداچونێكی جەبار ئەمین پەرلەمانتاری سوید، پارتی سۆسیال دیموكراتی سوید لە هەڵبژاردنی دوێنێدا، ژمارەی كورسیيەكانی لە (113) كورسیيەوە بۆ (101) كورسی  و 12 کورسی كەمیكردووە ، پارتی ژینگەش لە (25) كورسيیەوە بۆ (15) كورسی كەميكردووە، واتا (10) كورسی، هەرچی  پارتی ڕەگەزپەرستەكانە لە (٤٢) كورسییەوە بۆ (٦٢) كورسی زیادیکردووە، واتا (20) كورسی. كاتژمێر ٨ی ئێوارەی دوێنێ هەڵبژاردنی پەرلەمان و پارێزگاكان و شارەوانییەكانی سوید كۆتایی پێهات: * (7 ملیۆن و 500 هەزار) هاوڵاتی مافی دەنگدانی هەبوو * ڕێژەی دەنگدان گەیشتە (84%) * ژمارەی بنكەكانی دەنگدان: (6 هەزار) بنكە * ژمارەی كورسیيەكانی پەرلەمانی سوید: (349) كورسییە تەنها (5) كاتژمێر دوای بەڕیوەچوونی پرۆسەكە، واتە كاتژمێر (1)ی شەو، ئەنجامە بەراییەكان (كە نزیكەی 98%ی دەنگەكانە) بڵاوكرایەوە، و ئەنجامەكان بەم شێوەیەن: 1- پارتی دیموكراتەكانی سوید (واتە رەگەزپەرستەكان) و پارتی مەسیحی و پارتی چەپ و پارتی سەنتەر سەركەوتنێكی دیاریان بەدەستهێنا: * ژمارەی كورسی پارتی ڕەگەزپەرستەكان لە (42) كورسییەوە دەبێت بە (٦٢) كورسی، واتا (20) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی مەسیحییەكان لە (16) كورسییەوە دەبێت بە (23) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی سەنتەر لە (22) كورسییەوە دەبێت بە (31) كورسی، واتا (9) كورسی زیاد دەكات. * ژمارەی كورسییەكانی پارتی چەپ لە (21) كورسییەوە دەبێت بە (28) كورسی، واتا (7) كورسی زیاد دەكات. 2- هەردوو پارتی حوكمڕان، واتە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە، دابەزینیان بە خۆیانەوە دی:  1-  پارتی سۆسیال دیموكرات لە (113) كورسییەوە كەم دەكات بۆ (101) كورسی، واتا (12) كورسی كەم دەكات. 2- پارتی ژینگە لە (25) كورسییەوە بۆ (15) كورسی كەم دەكات، واتا (10) كورسی كەم دەكات. 3- پارتی پارێزەران كەم دەكات و ژمارەی كورسییەكانی لە (83) كورسییەوە دەبێت بە (70) كورسی، واتا (13) كورسی كەم دەكات. 4- پارتی لیبرال (19) كورسییەكەی خۆی دێنێتەوە، واتە نە زیاد دەكات و نەكەم. 5- كوتلەی چەپ/ سەوز (كە لە پارتی سۆسیال دیموكرات و پارتی ژینگە و پارتی چەپ پێكدێت)، (144) كورسی بەدەستهێناوە. 6- كوتلەی ڕاستڕەو (كە لە پارتی پارێزەران و پارتی لیبرال و پارتی سەنتەر و پارتی مەسیحی پێكدێت)، (143) كورسی بەدەستهێناوە. لەبەرئەوەی پارتی ڕەگەزپەرستەكان، كە ئێستا (62) كورسیی بەدەستهیناوە، ئەگەرێكی بەهێز هەیە كوتلەی ڕاستڕەوەكان چەند هەفتەیەكی تر و لە ڕێگای هاوكاری ڕەگەزپەرستەكانەوە، دەسەڵات بگرێتە دەست.

(درەو میدیا): ستیف بانون، گەورە راوێژكاری پێشووی كۆشكی سپی بۆ كاروباری ستراتیژی رایگەیاند دۆناڵد ترەمپ رووبەڕووی " كودەتایەك" دەبێتەوە، ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ ئەو وتارەكەی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز بڵاویكردەوە بەبێ‌ ناوهێنانی نوسەرەكەی و تێیدا وردەكاریی بوونی ئۆپۆزسیۆنی لەناو ئیدارەكەی ترەمپدا ئاشكراكردبوو. بڵاوكردنەوەی وتارێكی ئیمزانەكراو بەناوی یەكێك لە گەورە بەرپرسانی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپەوە، ئەو گریمانەیەی ترەمپی پشتڕاستكردەوە كە بەرگری لێدەكات و باوەڕی وایە ژمارەیەك لە كارمەندە باڵاكانی ئیدارەكەی وەك " دەوڵەتێكی سێبەر" بە نهێنی كاردەكەن بۆ شكستپێهێنانی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی. ستیف بانون لە سەردانێكی خێرادا بۆ ئیتالیا وتی:" ئەوەی ئەو رۆژە بینیتان زۆر مەترسیداربوو، ئەوە هێرشێكی راستەوخۆیە بۆسەر دامەزراوەكان و ئەوە كودەتایە". رۆژنامەی نیویۆرك تایمز دەڵێت ئەو وتارەی رۆژی چوارشەمممە بڵاوكرایەوە بەرپرسێكی دیاری ئیدارەكەی ترەمپ نوسیوێتی بەبێ‌ ئەوە ناوەكەی ئاشكرابكات. نوسەری وتارەكە رەخنەی لە " نەبوونی رەهەندی ئەخلاقی" لەلایی ترەمپ گرتووە و دەڵێت:" ژمارەیەكی زۆر لە بەرپرسانی ئیدارەكەی بە بەردەوامی لەناوەوە كاردەكەن بۆ شكستپێهێنانی بەرنامە و ئارەزووە خراپەكانی". قەیرانێكی سیاسی راستەقینە بانون راشیگەیاند لەماوەی رابردوودا كە سەرۆكێكی ئەمریكا رووبەڕووی هەمان ئاڵنگاری بوبێتەوە، ئەوە بوو لە میانی شەڕی ناوخۆی ئەمریكادا روویدا كاتێك ژەنەراڵ جۆرج بی. مەكلیلان لەگەڵ سەرۆك ئەبراهام لینكۆڵندا ناكۆك بوو. بانون وتی:" وڵات لە هاوینی 1862وە قەیرانێكی لەو شێوەیەی بەخۆیەوە نەبینیوە، كاتێك ژەنەراڵ مەكلیلان و ئەفسەرە باڵاكان لە سوپای فیدراڵی كە هەموویان سەر بە دیموكراتەكان بوون، رایانگەیاند كە ئەبراهام لینكۆڵن شیاوی ئەوە نییە فەرماندەی گشتی بێت". ترەمپ رۆژی هەینی رایگەیاند پێویستە وەزارەتی دادی ئەمریكا ناسنامەی نوسەری ئەو وتارە ئاشكرابكات و وتی ئەوە پرسی ئاسایشی نیشتمانییە. مانگی ئابی 2017 ترەمپ بانونی لە پۆستەكەی دوورخستەوە دوای ناكۆكی لەگەڵ راوێژكارەكانی سەرۆك دەربارەی هەوڵەكانیان بۆ ئەوەی پارتی كۆماری خشتەی كارە ئابورییە نەتەوەییەكانی پەسەندبكات، بەڵام بانون لەو كاتەدا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ تۆڕی " سی بی ئێس" رایگەیاند خۆی دەستی لە پۆستەكەی كێشاوەیتەوە و وتیشی:" دامەزراوەی كۆماریی چاوی لە پوچەڵكردنەوەی هەڵبژاردنەكانی 2016 و دوورخستنەوەی ترەمپە". هەروەها بانون لە رۆما رایگەیاند:" گروپێك لە كەسایەتییەكان لە دامەزراوەی كۆمارییەكاندا باوەڕیان وایە كە ترەمپ شیاوی ئەوە نییە سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكان بێت، ئەوەش قەیرانە". وتیشی:" پیاوی پیلانگێڕییەكان نیم... وتم دەوڵەتێكی قوڵ نییە بەڵكو دەوڵەتێكی دیار و ئاشكرایە" هاوكات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو وردەكارییانەی ناو كۆشكی سپی لیبراڵە پێشكەوتنخوازەكانی ناو پارتی دیموكرات، وەك بێرنی ساندەرز هۆشداریدا لەوەی كە دڵخۆش نەبن بەوەی لە كۆشكی سپیدا روودەدات و وتی:" وانەزانن ئەگەر دەسەڵاتان گرتەدەست كارەكە جیاوازدەبێت، چونكە ئەوە سیستمەی ئێستایەكە دەڵێت كە ئەو زۆر لەگەل بەئاگاترە". سەرچاوە: " DW"

سوپای پاسداران یەكلای كردەوە كە ئەو موشەكانەی ئاراستەی بارەگاكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی كردبوو موشەكی ( فاتح 110 ) لێرەوە (درەو میدیا) زانیاری وورد لەسەر موشەكی (فاتح 110 ) بزانە:   •    موشەكێكی زەمین بە زەمینە •    ساڵی 2002 بۆ جاری یەكەم ئەم موشەكە تاقیكراوەتەوە •    ساڵی 2003 بۆ جاری یەكەم لە نمایشێكی سەربازیدا لە تاران نیشان دراوە •    كێشی موشەكی فاتح 110 سێ تەنەو كڵاوەیەكی پڕ تەقەمەنیش هەڵدەگرێت كە كێشەكەی نیو تەن (500 كیلۆگرام)ە. •    مەودای موشەكەكە (295 كیلۆمەتر)ە •    موشەكەكە بە وزەی پتەو كاردەكات كە ئەمە وایلێدەكات بە خێراییەكی زۆر و بەبێ ئاگاداركردنەوەی پێشوەخت بتەقێندرێت و بەوردی ئامانجەكەی بپێكێت •    مانگی ئابی 2012 ئێران رایگەیاند، نەوەی چوارەمی موشەكی فاتح 110ی تاقیكردوەتەوە كە مەوداكەی لە (300 كیلۆمەتر) زیاترە و لە توانایدایە ئامانجەكانی لە وشكانی و دەریادا بە وردی بپێكێت  

(درەو میدیا): چەند كاتژمێرێك دوای هێرشە موشەكییەكانی ئێران بۆسەر بارەگای حزبی دیموكراتی كوردستان لە كۆیە، كەناڵی (روسیا تودەی) چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ راوێژكارێكی عەلی خامنەیی رابەری باڵای كۆماری ئیسلامی بڵاوكردەوە. لە چاوپێكەوتنەكەدا عەمید حسێن دهقان راوێژكاری خامنەیی بۆ كاروباری پیشەسازی سەربازی دەڵێ" دانوستان لەسەر توانا موشەكییەكانمان ناكەین، چونكە ئەوە پرسی بوون و نەبوونە، ئەوە پرسی شكۆ و شەرەف و سەربەخۆیی و متمانەی نشتیمانییە، ناكرێت گفتوگۆی لەسەر بكرێت، ئەگەر ئەمریكییەكان وابزانن دەكرێت لەبارەی توانا موشەكییەكانەوە دانوستانمان لەگەڵ بكەن، ئەوە زۆر گەشبینن و حساباتیان هەڵەیە، بۆیە ئێمە لەبارەی سیستمی موشەكییەوە لە هیچ بارودۆخێكدا دانوستان ناكەین". راوێژكارەكەی خامنەیی ئاماژەی بەوەدەكات" ئەوان لە توانایاندایە لەماوەیەكی كەمدا گەشە بەو موشەكانە بدەن كە ئێستا هەیانە، ئەوەش بەپێی ئاستی هەڕەشەكانی ئێستا، توانا موشەكییەكانیان لە ئاستی پێویستدایە بۆ روبەڕبوونەوە، بەڵام ئەگەر هەڕەشەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هات و پێویستیان بە وەڵامدانەوە هەبوو، هیچ بەربەستێك نییە بۆ ئەوەی مەودای موشەكان زیادبكەن". قسەكانی حسێن دهقان نیشانی دەدات دیوێكی ئەو هێرشە موشەكییەی كە سوپای پاسداران كردیەسەر بارەگای حزبی دیموكرات لە كۆیە، بۆ نیشاندانی توانای موشەكی ئێران بووە بە وڵاتانی ناوچەكە و ئەمریكا و ئیسرائیل، بەتایبەتی لەكاتێكدا كە موشەكەكان لە مەودایەكی دورەوە ئاڕاستە كران. حسێن دهقان لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەدا دەڵێ" لەو بڕوایەدا نین ئەمریكا و ئیسرائیل بڕیاریان دابێت بەشێوەیەكی راستەوخۆ بچنە شەڕەوە لەگەڵ ئێران، بەڵام دەكرێت لەژێر ناوی تردا لە سوریا و عێراق پرۆسەی سەربازی لەدژی هاوپەیمانەكانمان ئەنجام بدەن، ئەوەش لێكەوتی خۆی دەبێت و هەموو بڕیارێك باجی خۆی دەبێت، هەرچی سعودیەیە، دەوڵەتێكی ناسەربەخۆیە، ناتوانێت لەسەر ئاستی ناوچەكە بە ئاڕەزووی خۆی بڕیاربدات و توانایەكی گەورەی سیاسی و ئابوری و جوگرافی وەهای نییە كە بتوانێت هێرش بكاتەسەر ئێران.

(درەو میدیا): روسیا بەنیازە مانگی داهاتوو مانۆڕێكی سەربازیی زۆر گەورە ئەنجامبدات كە 300 هەزار سەرباز بەشداری تێدادەكەن و ئەو مانۆڕەش گەوەترین مانۆڕی سەربازییە لە دوای مانۆڕەكانی جەنگی ساردەوە لە ساڵی 1981دا. بەوتەی دیمیتری پیسكۆڤ، وتەبێژی كۆشكی سەرۆكایەتی روسیا " كرملن" مانۆڕی " ڤۆستۆك- 2018" پاساوی خۆی هەیە  بە لەبەرچاوگرتنی ئەو تێڕوانینە دوژمنكارانە و نادۆستانانەی بەرامبەر بە وڵاتەكەی هەن. لەو مانۆڕە گەورەیەدا كە لە گۆڕەپانە سەربازییەكانی ناوەڕاست و خۆرهەڵاتی روسیا بەڕێوەدەچێت چەند یەكەیەكی سەربازی چین و مەنگۆلیاش بەشداری دەكەن و مانۆڕەكەش لە كاتێكدایە پەیوەندییەكانی نێوان پەیمانی باكوری ئەتڵەسی " ناتۆ" و روسیا بەرەو ئاڵۆزبوونی زیاتر هەنگاویناوە. چی روودەدات لە مانۆڕەكەدا؟ سێرگی شویگۆ، وەزیری بەرگری روسیا رایگەیاند 36 هەزار تانك و زرێپۆش و ئۆتۆمبیلی سەربازیی  لە 11 بۆ 15ی ئەیلول بەشداری دەكەن لە مانۆڕی " ڤۆستۆك – 2018" جگە لە زیاتر لە هەزار فڕۆكە. هەروەها هەموو یەكە سەربازییەكانی روسیا و دووو كەشتیگەلیش لە سیبریا و خۆرهەڵاتی روسیا بەشداریدەكەن. وەزیری بەرگری روسیا مەشق و راهێنانەكانی مانۆڕی ڤۆستۆك 2018شی بەراورد كرد بە مانۆڕەكانی یەكێتی سۆڤیەت لە ساڵی 1981دا كە چەند مەشقێكی لەسەر هێرشكردنە سەر پەیمانی ناتۆ لەخۆگرتبوو. شویگۆ لەو بارەیەو وتی:" لە هەندێك رووەوە دووبارەكردنەوەی مانۆڕەكانی زاباد – 81 ە بەڵام بە شێوەیەكی بەرفراوانتر". دەربارەی بەشداریكردنی چینیش لە مانۆڕەكەدا وتەبێژی كرملن رایگەیاند ئەو هەنگاوە هەماهەنگی و هاوكاری هەموو بوارەكانی نێوان روسیا و چین نیشاندەدات. قەبارەی مانۆڕەكانی " ڤۆستۆك 2018" یەكسانە بە هێزەكانی یەكێك لە شەڕە گەورەكانی جەنگی دووەمكی جیهانی و ساڵی رابردووش روسیا و بیلاروسیا چەند مانۆرشێكی سەربازی بچوكیان لە ناوچەكانی خۆرئاوای ئەنجامدا و كاری لە پێشینەی ڤلادیمێر پوتنی سەرۆكی روسیاش  لەماوەەی رابردوودا بریتی بوو لە نوێكردنەوەی سوپا و توانا سەربازییەكان،  لەوانەش دروستكردنی موشەكی ئەتۆمیی نوێ‌ و ئێستاش سوپای روسیا بە نزیكەی یەك ملیۆن سەرباز دەخەمڵێنرێت. چۆن و بۆچی چین بەشداری دەكات؟ وەزارەتی بەرگری چین بەیاننامەیەكی جدیی بڵاوكردەوە تائاستێكی زۆر باس لە قوڵبووونەوەی هاوكارییە سەربازییەكان و پەرەپێدانی تواناكانی هەردوولا دەكات لە پێناوە رووبەڕووبوونەوەی" هەڕەشە ئەمنییە جۆراوجۆرەكان" ، بەڵام دەشڵێت مانۆڕەكە " هیچ لایەنێكی سێیەم" بە ئامانج ناگرێت. هەروەها وەزارەتی بەرگری چین ئاشكرایكرد كە بە 3200 سەرباز و زیاتر بە 900 پارچەی سەربازیی و 30 فڕۆكە و هێلیكۆپتەر بەشداری مانۆڕەكە دەكات و گۆڕەپانی مانۆڕەكەش لە گۆڕەپانی مەشقی تسۆگۆل لە ناوچەی ترانس- بەیكاڵی روسیا دەبێت و ئێستاش بەشێك لە هێزەكان گەیشتونەتە ناوچەكە، بەڵام تائێستا هیچ وردەكارییەك دەربارەی بەشداریی مەنگۆلیا لەو مانۆڕەدا بڵاونەكرانەتەوە. ناتۆ چی دەڵێت؟ دیلاین وایت، وتەبێژی پەیمانی ناتۆ رایگەیاند، ناتۆ لە مانگی ئایاری رابردووەوە ئاگاداركراوەتەوە لە مانۆڕی " ڤۆستۆك – 2018"و چاودێری دەكات. ئاشكرایكرد ناتۆ پێشنیازێكی روسیا تاوتوێدەكات كە رێگەدات پاشكۆی سەربازی رەوانەی مۆسكۆ بكات بۆ چاودێریكردنی مەشق  و راهێنانی مانۆڕەكە. وتەبێژەكەی ناتۆ لە بەیاننامەیەكدا وتی:" هەموو وڵاتان مافی ئەوەیان هەیە مەشق بە هێزە سەربازییەكانیان بكەن، بەڵام پێویستە ئەو مانۆڕانە بە شەفافیی بەڕێوەبچێت و بە شێوازێك كە پێشبینیكراو بێت. هۆكاری ئاڵۆزیی پەیوەندییەكانی روسیا و ناتۆ پەیوەندییەكانی روسیا و ناتۆ ساڵی 2014 زیاتر ئاڵۆزبوون، كاتێك مۆسكۆ نیمچە دوورگەی كریمیای لە ئۆكرانیا كردەوە و كردییە بەشێك لە روسیا و هاوكاری یاخیبووەكانی سەر بە روسیای لە خۆرهەڵاتی ئۆكرانیا كرد، ناتۆش بە بڵاوكردنەوەی هێزی ززیاتر لە ئەوروپای خۆرهەڵات وەڵامی ئەو هەنگاوەی روسیای دایە و نزیكەی چوار هەزار سەربازی رەوانەی وڵاتانی ئەندامی ناتۆ كرد و روسیا دەڵێت ئەو كارەی ناتۆ پاساوی نییە و ئیستیفزازییە.  

(درەو میدیا): لە هەنگاوێكدا كە وەكو گورزێكە بۆ سەرۆك ئیمانوێل ماكرۆن، نیكۆلا هۆلۆ وەزیری ژینگەی فەرەنسا دەستی لەكاركێشایەوە. لە لێدوانێكدا بۆ ئێزگەی "فرانس ئینتەر"، نیكۆلا هۆلۆ لەبارەی دەستلەكاركێشانەوەی وتی:" بۆ روبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییە ژینگەییەكان من بەتەنیا كاردەكەم، ئەمە سەختترین بڕیارە لە ژیانمدا، نامەوێت لەمەودوا درۆ بكەم، ناشمەوێ وای نیشان بدەم بوونم لە حكومەت بەواتای ئەوەدێت لە ئاستی ئاڵنگارییەكاندام". نیكۆلا هۆلۆ وەزیری ژینگەی فەرەنسا كە تەمەنی (62 ساڵ)ە، یەكیك لە وەزیرەكانی كابینەی حكومەتەكەی سەرۆك وەزیران ئیدوارد فیلیپە كە وەكو پڕجەماوەرترین كابینەی حكومەت لە فەرەنسا تەماشا دەكرێت، بۆیە دەستلەكاركێشانەوەی ئەم پیاوە گورزێكی بەهێزە بۆ پێگەی ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات. هۆلۆ ئاشكرایكرد، هێشتا ئیمانوێل ماكرۆنی سەرۆكی وڵات و ئیدوارد فیلیپی سەرۆك وەزیرانی لە دەستلەكاركێشانەوەكەی ئاگادارنەكردوەتەوە، چونكە دەترسێت جارێكی تر رێگری لە دەستلەكاركێشانەوەكەی بكەن. ئاماژەی بەوەشكرد" سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار لەماوەی 14 مانگی رابردوودا سۆز و پشتیوانی و وەفایەكی گەورەیان لەبەرامبەر ئەودا نیشان داوە، بەڵام سەرباری ئەوە حكومەت نازانێت چۆن ئەولەویەت بە ژینگە بدات و جگە لە چەند هەنگاوێكی بچوك نەبێت هیچ نەكراوە".  

( درەو میدیا): پەرلەمانی ئێران لەسەر خراپبوونی دۆخی ئابوریی و بێكاری و دابەزینی بەهای دراو،  لێپرسینەوەی لەگەڵ حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆمار كرد و پەرلەمانتاران بە زۆرینەی دەنگ وەڵامەكانی رۆحیانیان رەتكردەوە پێی قایل نەبوون. ئەمڕۆ سێشەممە حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران لەبەردەم ئەنجومەنی شورا " پەرلەمان"ی ئێران ئامادەبوو بۆئەوەی پێنج پرسیاری دەربارەی پێنج بابەتی سەرەكی لێبكرێت كە ئەمانە بوون: •    شكستهێنانی حكومەت لە كۆنترۆڵكردنی بەقاچاخبردنی كەلوپەل و دراوی قورس. •    بەردەوامبوونی سزا بانكییەكانی دژی ئێران. •    حكومەت رێوشوێنی گونجاوی بۆ كەمكردنەوەی بێكاری نەگرتوەتەبەر. •    داڕمانی ئابوریی كە چەند ساڵێكە بەردەوامە. •     بەرزبوونەوەی بەهای دراوی قورس و دابەزینی بەهای دراوی ئێرانیی. رۆحانی چی وت؟ دوای ئاراستەكردنی پرسیارەكان لەلایەن ئەندامانی پەرلەمانەوە، سەرۆك كۆماری ئێران لە وەڵامدانەوەیدا بەڵێنیدا حكومەتەكەی زاڵ بێت بەسەر ئەو سزایانەی كە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا سەپاندونی و وتی كێشە ئابورییەكانی ئێران كاتێك دەستیپێكرد كە واشنتۆن سزاكانی بۆسەر وڵاتەكەی گەڕاندەوە. رۆحانی وتیشی:" لێپرسراوە دژەكانی ئێران لە كۆشكی سپی دەبینن كە سزاكان شكستدەهێنن و ئێمە لە ویلایەتە یەكگرتووەكان و كێشە ئابورییەكان ناترسین و ئەو كێشانە تێدەپەڕێنین". رۆحانی لێپرسینەوەكەی پەرلەمانی بە بەرزترین خاڵی بەهێزی رژێمی وڵاتەكەی وەسفكرد وتی:" كەس وا لێكی نەداتەوە كە لێپرسینەوە خاڵی لاوازە و وەڵامدانەوەی پرسیاری پەرلەمانتاران خاڵی بەهێزی لێپرسراوانی كۆماری ئیسلامی ئێرانە. لە كۆتایی وەڵامدانەوەی پرسیارەكاندا سەرۆك كۆماری ئێران وتی:" پێویستە بە زمانێكی دروست و راست قسەبكەین بەو شێوەیەی كە گەل متمانەبكات كە كێشەكانی ئێران لەماوەی چەند مانگێكدا چارەسەردەبن، ئەوە كلیلی پرسەكەیە و پێویستە بۆ خەڵكی روونبكەینەوە كە ئێمە لە رێنماییەكانی سەركردایەتی و هەماهەنگی هەرسێ‌ هێزەكە و هێزە چەكدارەكان كێشەكان تێدەپەڕێنین". پەرلەمان متمانەی بە وەڵامەكانی رۆحانی نەكرد دوای وەڵامدانەوەی پرسیارەكان لەلایەن رۆحانییەوە، عەلی لاریجانی سەرۆكی پەرلەمانی ئێران داوای لە پەرلەمانتاران كرد كە ئایا باوەڕ و قەناعەتیان بە وەڵامەكانی سەرۆك كۆماركرد، لە وەڵامدا پەرلەمانتاران رایانگەیاند كە قەناعەتیان بە وەڵامەكان نەبووە و داوایانكرد بە ئاشكرا دەنگ لەسەر ئەوە بدرێت. پاشان لاریجانی وەڵامی رۆحانی بۆ پێنج پرسیارەكە بەجیا خستە دەنگدانەوە و زۆرینەی پەرلەمانتاران وەڵامەكانی رۆحانیان رەتكردەوە بەمشێوەیە: لە دەنگدان بۆ پرسیاری بۆچی حكومەت  لە كۆنترۆڵكردنی پرۆسەی بە قاچاخبردندا سەركەوتوو نەبووە كەبە یەكێك لە هۆكارەكانی ئیفلیجبوونی بەرهەمی نیشتمانی دادەنرێت؟ 138 پەرلەمانتار وەڵامەكەی رۆحیانیان رەتكردەوە و 123 پەرلەمانتاریش پەسەندیان كرد و شەش پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری دووەمیش كە تایبەت بوو بە هۆكاری بەردەوامی سزا بانكییەكانی سەر ئێران سەرەڕای تێپەڕینی زیاتر لە دوو ساڵ بەسەر جێبەجێكردنی بەڵێننامەكانی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا؟ 137 پەرلەمانتار وەڵامەكانی رۆحانیان بە پەسەنددانا و 130 پەرلەمانتاریش رەتیانكردەو و سێ‌ پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری سێیەم: بۆچی حكومەت رێوشوێنی گونجاوی بۆ كەمكردنەوەی بێ‌ كاری نەگرتوەتەبەر؟  لە دەنگداندا 190 پەرلەمانتار وەڵامەكانی رۆحانیان لەسەر ئەم پرسیارە رەتكردەوە و 74 پەرلەمانتار پەسەندیان كرد و هەش پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری چوارەم: هۆكاری بەردەوامیی داڕمان و داتەپینی ئابوری بۆ چەند ساڵێك سەرەڕای بەڵێن و راگەیاندنی تێپەڕاندنی ئەو دۆخە؟ لە دەنگدان لەسەر وەڵامەكانی رۆحانی بۆ ئەم پرسیارە 150 پەرلەمانتار وەڵامەكەیان رەتكردەوە و 116 پەرلەمانتاریش پەسەندیان كرد و شەش پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. پرسیاری پێنجەم : هۆكاری خێرا بەرزبوونەوەی بەهای دراوی بیانی و دابەزینی خێرای دراویی نیشتمانی؟ لە دەنگدان بۆ وەڵامەكانی حەسەن رۆحانی تایبەت بەم پرسیارە 196 پەرلەمانتار متمانەیان بە وەڵامەكانی نەكرد و رەتیانكردەوە و 68 پەرلەمانتاریش پەسەندیان كرد و هەشت پەرلەمانتاریش دەنگیان نەدا. چارەنوسی رۆحانی دوای لێپرسینەوەكە  بە گوێرەی مادەی 213ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی ئێران راپۆرتێكی تەواوەتی دەربارەی پرسیار و وەڵامەكان و دەنگدانی پەرلەمانتاران لەسەر وەڵامەكان بۆ دەسەڵاتی دادوەریی ئێران بەرزدەكرێتەوە بۆئەوەی بە گوێرەی دەستوری ئێران یەكلایبكاتەوە. لە دوای كشانەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە رێككەوتە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران و گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكان، دۆخی ئابوری ئێران بە جۆرێك خراپبووە كە لە ماوەی رابردوودا خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی دژ بە حكومەت لە زۆربەی شار و شارۆچكەكانی ئەو وڵاتە بەڕێوەچوو، پەرلەمانی ئێرانیش لە چەند رۆژی رابردوودا متمانەی لە مەسعود كەرباسیان وەزیری ئابوری  سەندەوە.  

(درەو میدیا): دوو شارەزایی بواری سەربازی ئیسرائیلی، لە ڕاپۆرتێكدا پێشبینی هەڵگیرسانی جەنگێكی گەورە دەكەن لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، كە لایەنە سەرەكییەكانی ئیسرائیل و ئێران و حزبوڵای لوبنانین. (نەداف بین حور) كە فەرماندەیەكی سوپای ئیسرائیلە، لەگەڵ (مایكل ئایزنشتات) پسپۆڕی بواری سەربازیی، ڕاپۆرتەكەیان ئامادەكردووە، ئاماژە بەوەدەكەن، "پەرەسەندنی ئاڵۆزییەكان لە سنورەكانی باكوری ئیسرائیل" مەترسی ڕودانی ڕوبەڕوبونەوەی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا یاخود هەڵگیرسانی شەڕی لەنێوان ئیسرائیل و ئێران لە سوریا زیاتر كردووە.  ئەو دوو شارەزا سەربازییە، هۆكاری سەرهەڵدانی ئەو ئاڵۆزییانەیان گەڕاندوەتەوە بۆ هەوڵەكانی حزبوڵا و سوریا بۆ بەرهەمهێنانی موشەكی پێشكەوتوو لە لوبنان و سوریا، كە ڕەنگە ژێرخانی ئابوری ئیسرائیل پەكبخات و وابكات ژیان تێیدا سەخت بێت، هاوكات هەوڵەكانی ئێران بۆ كردنی سوریا بەخاڵی دەستپێكردنی پرۆسەی سەربازی دژی ئیسرائیل و سەكۆیەك بۆ نمایشكردنی هێز لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. لە ڕاپۆرتەكەدا ئەوە ئاشكراكراوە، ئیسرائیل لە ساڵی 2013دا زیاتر لە 130 گورزی دژی ئەو بارە چەكانە ئاڕاستەكردووە كە ڕەوانەی حزبوڵا دەكران، لە كۆتایی ساڵی 2017دا هێرشەكان فراوانتر بوون بۆ بۆردومانكردنی پێگە سەربازییەكانی ئێران لە سوریا.    ئەو دوو پسپۆڕە هۆشداریان داوە لە ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕ لە زیاتر لە بەرەیەك لەناوچە دورەكان، لە زەوی و ئاسمان و ئاودا و بەشداریكردنی جەنگاوەرانی حزبوڵاو ئێران و سوریا و عێراق و ئەفغانستان و پاكستان و تەنانەت یەمەنیش لەو شەڕەدا. باسیان لە كۆمەڵێك گریمانەش كردووە بۆ هەڵگیرساندنی  ئەو جەنگە، ئەوەش لە ئەنجامی ئاڵۆزبونی دۆخەكە بەشێوەكی بێمەبەست، ئەویش لەئاكامی ڕێوشوێنەكانی ئێران دژی ئیسرائیل لە سوریا یاخود بەهۆی وەشاندنی گورزێكی سەربازی ئیسرائیل لە لوبنان و سوریا (بۆنمونە، دژی دامەزراوەكانی بەرهەمهێنانی موشەك)، ڕەنگە لەئاكامی گورزێگی ئەمریكی یان ئیسرائیلی بۆ سەر بەرنامەی ئەتۆمییەكەی ئێران ئەو جەنگە دەستپێبكات.  ڕاپۆرتەكەی ئەو دوو پسپۆڕە باسی لە ئەگەرێكی تر كردووە، كە ئەویش هەڵگیرساندنی جەنگێكە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەكامی ململانێكانی وڵاتانی كەنداوی و كە دەگاتە سنوری ئیسرائیل. چەند سیناریۆیەكیشیان بۆ جەنگە پێشبینكراوە دیاریكراوە كە ساڵی 2019 یان وەك كاتی دەستپێكردنی دەستنیشانكردوە: یەكەم: جەنگی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا لە لوبنان و جەنگاوەرە ئێرانی و بیانییەكانیش بەشداری دەكەن تێیدا. دووەم: هەڵگیرسانی جەنگ لەسەر خاكی سوریا لەنێوان سوپای ئێران و ئیسرائیل و چەكدارەكانی نزیك لە ئێران و ئەندامانی سوپای سوریا. سێییەم: جەنگێك لەسەر ئاستی دوو بەرە، لە لوبنان و سوریا لە نێوان سوپای ئێران و سوپای ئیسرائیلدا. چوارەم: هەڵگیرساندنی جەنگێكی ئیقلیمی كە بە ئەگەرێكی لاواز وەسفكراوە و گریمانەی بەشداری سعودیە و ئیماراتی عەرەبی تێدا كراوە.  ئەو دوو پسپۆرە ئیسرائیلییە لەم سیناریۆیەدا پێشبینیانكردووە، ئیسرائیل لەوەڵامی هێرش بۆ سەر ژێرخانی ئابورییەكەی، گورزی ئاسمانی یان هێرشی ئەلیكترۆنی بۆ سەر كەرتی نەوتی ئێران و تەنانەت دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران ئەنجامدات، لەگەڵ هاندانی وڵاتانی كەنداو و پشتیوانیكردنی لۆجستیان، ئێرانیش وەڵامی ئیسرائیل بداتەوە و هاوكات هێرشی موشەكی یان كاری تێكدەرانە یاخود هێرشی ئەلیكترۆنی بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەكانی وڵاتانی كەنداو ئەنجامبدات، ئەوەش ببێتە هۆی ئاڵۆزبونی زیاتری دۆخەكە و تا ئاستی دەستوەردانی سەربازی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا. ڕاپۆرتەكە لەم سیناریۆیەدا پێشبینی ئەوەشی كردووە، نەیارەكانی ئیسرائیل هێزی پیادە بەكاربهێنن لەناو هێڵەكانی ئیسرائیل و بتوانن هەندێك گوندی ئیسرائیل داگیربكەن یاخود پێگەی سەربازی بچوك و ئەگەری بەدەستهێنانی هەندێك دەستكەوتی سەربازی لەلایەن نەیارەكانی ئیسرائیلەوە لەمجۆرە جەنگانەدا، بەڵام وەك لە ڕاپۆرتەكەدا هاتووە "ئیسرائیل دەرفەتی زیاتری سەركەوتنی هەیە بەبەراورد بەنەیارەكانی".   سەرچاوە: https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/the-great-middle-eastern-war-of-2019