ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ بردنەوەی جامی جیهانی تۆپی پێ بێ‌ گومان هیوا و ئومێد و ویستی هەموو یاریزانێكی تۆپی پێیە لەسەرتاسەری جیهاندا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی هەر یاریزانێك ئەو جامە گرانبەها و بەناوبانگە بەرزبكاتەوە، دەبێتە خاوەنی پێگەیەك لە هەموو ژیانیدا. یاریەكانی جامی جیهانی تۆپی پێی " مۆندیال" هەر چوار ساڵێك بەڕێوەدەچێت و عاشقانی ئەو یاریە چاوەڕوانن كێ‌ ئەو نازناوە بەدەستدەهێنێت، كە 32 باشترین هەڵبژاردەی جیهان كێبركێی بەدەستهێنانی دەكەن. لە رابردوودا یاریزانانی تۆپی پێ هەموو هەوڵێكیان دەخستەگەڕ بۆ ئەوەی بگەنە یارییەكانی كۆتایی مۆندیال لە پێناوی بەرزكردنەوەی ناوی خۆیان وڵاتەكەیان، بەڵام لەگەڵ بەرەوپێشچوونی یارییەكە و تێكەڵاوبووونی لەگەڵ جیهانی دارایی و بزنسدا ئامانجەكانی تیپەكان زیاتربوون، وبە تەنها دەركەوتن و بەشداریكردن لە پاڵەوانێتییەكەدا بە واتای دەستكەوتنی دەستكەوتێكی مادی زۆر دێت. 21 ەمین پاڵەوانێتی جامی جیهانی بە چاودێری یەكێتی نێودەوڵەتی تۆپی پێ " فیفا" رۆژی 14ی حوزەیرانی داهاتوو لە روسیا دەستیپێكرد و تا 15ی تەموز بەردەوام دەبێت. لەم راپۆرتەدا ئەو خەڵاتە داراییانە دەخەینەڕوو كە فیفا بۆ ئەو 32 هەڵبژاردەیەكی دیاریكردووە كە بەشداری مۆندیالی روسیا دەكەن، كە بەراورد بە مۆندیالی 2014 بڕی خەڵاتەكان زیاتر كراون. خەڵاتە داراییەكانی جامی جیهانی 2018 و چۆنێتی دابەشكردنی تشرینی یەكەمی رابردوو یەكێتی تۆپی پێی نێودەوڵەتی " فیفا" رایگەیاند بڕی 400 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی تەرخانكردووە بۆ خەڵاتە داراییەكانی ئەو 32 هەڵبژاردەیەكی بەشداری مۆندیالی روسیا دەكەن و بەمشێوەیە دابەشدەكرێت: •    هەر هەڵبژاردەیەكی تۆپی پێ كە بەشداری خولی كۆمەڵەكانی پاڵەوانێتییەكە دەكات بڕی 9.5 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی وەردەگرێت، 1.5 ملیۆن دۆلار تێچووی خۆئامادەكردنە بۆ پاڵەوانێتییەكە و 8 ملیۆن دۆلاریش بۆ بەشداریكردنیەتی لە گەڕی یەكەمی پاڵەوانێتییەكە، ئەم بڕە پارەیەش بە سەركەوتن بۆ خولەكانی داهاتوو زیادەكات. •    هەر هەڵبژاردەیەك بگاتە قۆناغی 16ی پاڵەوانێتییەكە 12 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی وەردەگرێت. •    هەر هەڵبژاردەیەك گەیشتە قۆناغی چارەكی كۆتایی 16 ملیۆن دۆلاری تر وەردەگرێت. •    ئەو دوو هەڵبژاردەیەكی لە چوار گۆشەی زێڕینی پاڵەوانێتییەكە دەكرێنە دەرەوە، یاری پلەی سێیەم و چوارەم دەكەن و ئەو هەڵبژاردەیەی پلەی سێیەم بەدەستدەهێنێت 24 ملیۆن دۆلار وەردەگرێت و هەڵبژاردەی پلە چواریش 22 ملیۆن دۆلار وەردەگرێت. •    ئەو دوو هەڵبژاردەیەی دەگەنە یاری كۆتایی بڕی 66 ملیۆن دۆلاریان بۆ تەرخانكراوە، ئەو هەڵبژاردەی جامەكە دەباتەوە 38 ملیۆن دۆلار وەردەگرێت و هەڵبژاردەی دووەمیش 28 ملیۆن دۆلاری پێ دەدرێت.  

(درەو میدیا): ئەمڕۆ شەممە یارییەكانی قۆناغی 16ی جامی جیهانی تۆپی پێی 2018ی روسیا دەستپێدەكات و ئە خولە چوار رۆژ دەخایەنێت و هەشت یاری لە خۆدەگرێت كە لە حەوت شاری روسیا بەڕێوەدەچن. لە یاری دەستپێكی ئەم قۆناغەدا، هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەرجەنتین و هەڵبژاردەی فەرەنسا لە یاریگای شاری کازان رووبەڕووی یەكدەبنەوە و ئێوارەش هەردوو هەڵبژاردەی ئۆرەگوای و پرتوگال لە شاری سۆچی یاری دەكەن. رۆژی یەكشەممەش دوو یاری بەڕێوەدەچێت، سەرەتا هەڵبژاردەی روسیای خانەخوێی مۆندیال و هەڵبژاردەی ئیسپانیا لە مۆسكۆی پایتەخت كێبركێی دەكەن بۆ بەدەستهێنانی بلیتی قۆناغی داهاتوو، پاشان هەڵبژاردەی كرواتیا و دانیمارك لە شاری نۆفگۆرد  رووبەڕوودەبنەوە. رۆژی دووشەممەش هەڵبژاردەی بەرازیل و مەكسیك لە شاری سامارا بەیەكدەگەن و دواتر هەڵبژاردەی بەلجیكا و ژاپۆنیش لە شاری رۆستۆڤ یاریدەكەن. لە دوا رۆژی قۆناغی شانزەدا هەڵبژاردەی سوید و سویسرا لە ساری شان پیترسبۆرگ رووبەڕووی یەك دەبنەوە و دوای ئەوە لە دوا یاری قۆناغەكەدا هەڵبژاردەی كۆڵۆمبیا و ئینگلتەرا لە مۆسكۆی پایتەخت یاریدەكەن و دوو رۆژ پشوو دەبێت و پاشان قۆناغی هەشت دەستپێدەكات. گۆڕانكاری نوێ‌ بڕیارە یارییەكانی قۆناغی شانزە بە یاسای نوێی تایبەت بە گۆڕینی یاریزانەكان بۆ یەكەمجار لە مێژوودا بەڕێوەبچن و رێگە بە هەردوو تیپ دەدرێت لەكاتی گەیشتنی یارییەكە بە كاتی زیادكراو گۆڕانكاری چوارەم بكەن، واتە لە جیاتی سێ‌ گۆڕینی سێ‌ یاریزان، رێگەیان پێدەدرێت یاریزانێكی تریش ئاڵو گۆڕ بكەن. ئاماری قۆناغی گروپەكان لە قۆناغی یەكەمی مۆندیالی روسیادا كە بە قۆناغی گروپەكان ناودەبرێت ، 122 گۆڵ تۆماركراوە و 349 پاسی دروستیش دراوە و داوەركانیش 158 كارتی زەردیان بە یاریزانان داوە.  

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ- فازل حەمەڕەفعەت كاتێك باس لەو هۆكارانە دەكرێت كە بونەتە هۆی هەڵگیرسانی جەنگەكان، یەكسەر هۆكاری لۆژیكی بە مێشكتدا دێت، وەكو ململانێی لەسەر سامان و داگیركردنی خاك و یان ئازادكردنی یاخود تەنانەت گەڕان بەدوای نەمری و ناوبانگدا، لە پشت ئەم هۆكارانەوە چەندین شیكردنەوەی پڕ گرێوگۆڵ دەبینین، كە لەگەڵ ئەو كوشتار و برینداربوون و زیانە مادییە زۆرانەدا دەگونجێت كە جەنگ لەدوای خۆی بەجێی دەهێڵێت، بەڵام كاتێك تەماشای كتێبەكانی مێژوو دەكەین توشی سەرسوڕمان دەبین بەو هەموو جەنگەی كە هۆكاری رودانیان دەكرێت بە پڕوپوچ وەسفبكرێت. 1: جەنگی "گوێی جەنگینز": خاڵی سەرەتای ئەم جەنگە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو كاتەی كە هێزەكانی ئیسپانیا سااڵی 1731 كاپتنی كەشتییەكی ئینگلیزییان دەستگیركرد بە ناوی كاپتن "جەنگینز" و سوكایەتییەكان پێكرد و بەشێوەیەكی توندوتیژ هەڵسوكەوتیان لەگەڵ كرد تا ئەو ئاستتەی فەرماندەیەكی ئیسپانی گوێی "جەنگینز"ی بڕی و پێی وت: پادشای ئینگلتەراش هەمان چارەنوسی دەبێت ئەگەر بێتە ناوچەی كاریبی یاخود بازرگانی بكات لەو ناوچانەی كە موڵكی ئیسپانیان. دوای ئازادكردنی "جەنگینز" گوێچكە بڕاوەكەی لە كوپێك خواردنەوەی كحولیدا هەڵگرت و گەڕایەوە بۆ ئینگلتەرا و رۆیشت بۆ لای پادشا جۆری دووەم ئاگاداری بكات لەو گوێیەی كە بڕیویانە، بەڵام پادشا لە سەرەتاوە بایەخی پێنەدا، ئەمە وایكرد "جەنگینز" پەنا بۆ بڵاوكردنەوەی چیرۆكەكەی ببات لە یەكێك لە گۆڤارە بەناوبانگەكان و بەردەوامیش بە گوێ بڕاوەكەیەوە بە قاوەخانەكاندا دەگەڕا و چیرۆكەكەی دەگێڕایەوە. دواجار لە ساڵی 1738 سەركەوتوو بوو لەوەی سكاڵایەك بخاتە بەردەم ئەنجومەنی گشتی بەریتانیا، ئەو بەریتانیانەی كە دیمەنی گوێی وروژاندبونی، گوێیان بۆ گرت، داوا لە ئیسپانیا كرا داوای لێبوردن لەو كارە بكات كە كردویەتی، بەڵام هیچ وەڵامێك نەبوو، لە 23ی ئۆكتۆبەری 1739 ئەو جەنگە هەڵگیرسا كە ناوی لێنرا جەنگی "گوێی جەنگینز"، دوای دەستپێكردنی جەنگەكە پەرەیسەند بۆ جەنگی نێوان دوو هاوپەیمانێتی نەك تەنیا دوو دەوڵەت، نەمسا و فەرەنسا و هەندێك لە وڵاتانی تر بەشدارییان لە جەنگەكەدا كرد، ئەمە وای كرد خەڵكانی پسپۆڕ بە شوێن هۆكاری راستەقینەی جەنگەكەدا بگەڕێن كە دوو هاوپەیمانی گەورەی بەشەڕدا، جەنگەكەش بە ئیمزاكردنی رێككەوتنێك بە ناوی "ئیكس لا شابل" لە ساڵی 1748 كۆتایی هات. 2- جەنگی باڵندەی ئیمو: ئەم جەنگە لەنێوان مرۆڤەكاندا نەبوو، لەنێوان مرۆڤ و ئاژەڵەكاندا بوو، لە نۆڤێمبەر/ تشرینی دووەمی ساڵی 1932 باڵندەی "ئیمۆ" لە شێوەیەك لە ئوسترالیا بڵاوبوەوە كە لە كۆنترۆڵ دەرچوو، ژمارەیان گەیشتە نزیكەی (20 هەزار) باڵندە، لە بیابانی ئوسترالیا بڵاوبونەوە و بەروبومی كشتوكاڵیان لەناودەبرد، ئەمە وایكرد سوپای ئوسترالیا هێزێكی چەكدار بنێرێت بۆ لەناوبردنیان. بەڵام كارەكە ئاسان نەبوو، باڵندەكان سەركەوتوو بوون لە نیشاندانی نەرمییەكی زۆر لەبەرامبەر چەكەكانیان، سەرباری كوژرانی (2 هەزارو 500) باڵندە، بەڵام زۆرینەیان رزگاریان بوو و هەڵاتنی لە دەستی سەربازە چەكدارەكان، دوای هەفتەیەك بەردەوانی جەنگەكە، فەرماندەی هێزە چەكدارەكە بێئومێد بوو لە لەناوبردنی باڵندەكان و بڕیاری كشانەوەی دا. 3-  جەنگی سەگێكی سەرلێشێواو: دوای تەواوبونی جەنگی جیهانی یەكەم، پەیوەندییەكانی نێوان یۆنان و بولگاریا زۆر ئاڵۆزبوو، كەشوهەواكە لەباربوو بۆ نوێبونەوەی جەنگ لە نێوانیاندا ئەگەر هۆكارێك هەبێت، ئەو هۆكارەش لە رۆژی 22ی ئۆكتۆبەر/ تشرینی یەكەمی 1925 رویدا كاتێك یەكێك لە سەربازانی یۆنانی شوێن سەگە هەڵاتوەكەی كەوت كە سنوری بولگاریای بڕی، سەربازەكە بەردەوام بوو لە راونانی سەگەكە ئەمە وایكرد بە تەقەی پاسەوانی سنوری بولگاریا بكوژرێت. ئەم روداوە هێزەكانی یۆنانی وروژاند و رۆژی دواتر جەنگیان لەدژی بولگاریان دەستپێكرد و ژمارەیەك گوندیان داگیركرد، لە سەروبەندی بۆردومانكردنی شاری "بیتریچ" بوون، بەڵام كۆمەڵەی نەتەوەكان دەستوەردانی كرد و ئیدانەی هێرشەكەی كرد، و لیژنەیەكی نێودەوڵەتیشی پێكهێنا بۆ دانوستان، سەركەوتوو بوو لە راگرتنی شەڕ، ئەمەش دوای ئەوەی 52 كەس كوژران. 4- جەنگی تۆپی پێ‌: ئەم جەنگە لە نێوان هندۆراس و سلڤادۆردا بەرپابووو، ناكرێت تەنها یاری تۆپی پێ بە هۆكاری سەرەكی هەڵگیرسانی ئەم شەڕە دابنرێت،کارەکە زۆر لەوە دژوارترە و رەگ و ریشەی قەیرانی نێو ئەو دوو وڵاتە بۆ شەستەكانی سەدەی رابردوو دەگەڕێتەوە، كاتێك حكومەتی هندۆراس تاپۆكردنی زەویی لە هاوڵاتیانی سلڤادۆر قەدەغەكرد و هاوڵاتیانی سلڤادۆریی دەركرد و پەیوەندییە دیپلۆماتییەكانیشی لەگەڵ وڵاتەكەیاندا پچڕاند، بەڵام تیروپشكی یارییەكانی پاڵاوتنی جامی جیهانی ساڵی 1970 تیپی هەردوو وڵاتی رووبەڕوووی یەك كردەوە لە یارییەكی یەكلاكەرەوەدا و سلڤادۆر یارییەكەی بردەوە و بۆ تەواوكردنی پاڵاوتنەكان سەركەوت، لەگەڵ كۆتاییهاتنی یارییەكە هەردوو دەوڵەت هێزەكانیان لەسەر سنور جێگیركرد و جەنگ بە پێشێلكردنی ئاسمانی سلڤادۆر لەلایەن فڕۆكەیەكی هندۆراسەوە دەستیپێكرد, فڕۆكەكە بنكەیەكی سەربازی بۆردومانكرد و سوپای سلڤادۆریش بەرپەرچی دایەوە، دوای پێنج رۆژ لە شەڕ هێزەكانی هندۆراس گەورەترین شاری سلڤادۆریان بۆردومانكرد، بەڵام هەوڵە نێودەوڵەتییەكان و هەوڵەكانی لیژنەی تایبەت بە رێكخراوی وڵاتانی ئەمریكای باشوور سەركەوتووبوون لە راگرتنی جەنگەكەدا. 5- جەنگی خواردن: هۆكاری هەڵگیرسانی ئەم جەنگە بۆئەوە دەگەڕێتەوە ، دوكانێكی خواردەمەنی كە خاوەنەكەی هاوڵاتییەكی فەرەنسیی بوو لە شاری مەكسیكۆ بەهۆی سەرهەڵدانی پشێوی ئاژاوەوە لە ساڵی 1828 تاڵانكرا، خاوەنەكەی داوای قەرەبووی لە دەسەڵاتدارانی مەكسیك كرد، بەڵام سكاڵا و داواكارییەكەی پێشتگوێخرا، بەوەش خاوەنەكەی ناچاربوو داوای هاوكاری لە حكومەتی فەرەنسا بكات، ماوەیەكی زۆر هیچ وەڵامێكی وەرنەگرتەوە، هەتا " لویس فیلیپ"شای فەرەنسا هاتەسەرخت و توڕە بووە لەوەی كە مەكسیك لە قەرەبووكردنەوەیدا شكستیهێناوە و ئەوەش وایكرد داوا لە شای مەكسیك بكات بڕی 600 هەزار پیزۆ وەك قەرەبوو بداتە خاوەنی دوكان خواردەمەنییەكە بەهۆی ئەو زیانانەی لێی كەتووە، كاتێك مەكسیك رەتیكردەوە قەرەبووەكە بدات، شای فەرەنسا جەنگی راگەیاند و جەنگەكە لە تشرینی یەكەمی 1838 دەستیپێكرد و لە ئازاری 1839 كۆتایی هات، دوای ناوبژیوانی حكومەتی بەریتانیا و ئیمزاكردنی رێككەوتنی ئاشتی لە نێوان هەردوو وڵاتدا، كە یەكێك لە بەندەكانی حكومەتی مەكسیكی پابەند كرد ئەو بڕە پارەیە وەك قەرەبوو بداتە خاوەن دوكانەكە. 6- جەنگی سەتڵەكە: ئەم جەنگە ساڵی 1328 لە نێوان دوو شاری سەربەخۆی ئەو كاتەی ئیتالیا بەرپابوو، كە ئەوانیش شاری مۆدینا و بۆڵۆنیا بوون، سەرەتا فیرقەیەك لە سەربازانی مۆدینا هێرشیانكردە سەر شاری بۆڵۆنیا و سەتڵێكی دارینی گەورەیان دزی و هێنایانە شارەكەیان، ئەوەش دانیشتوانی بۆڵۆنیای توڕەكرد و بە سوكایەتیكردن پێیان لە قەڵەمیاندا و ئەو هەڵوێستەش بووەهۆی بەرپابوونی جەنگ لە نێوان هەردوو شارەكەدا و شەڕەكە 12 ساڵی خایاند، سەرەڕای ئەوەی جەنگەكە ئەو ماوە دوورودرێژەی خایاندن بەڵام بۆڵۆنیان نەیتوانی سەتڵەكە بەدەستبهێنێتەوە و هەتا ئەمڕۆش ئەو سەتڵە بە تاوەری زەنگەكەوە لە مۆدینا هەڵوەسراوە. 7- جەنگی پاراگوای:  سەرۆكی پاراگوای " فرانسیسكۆ سۆلانۆ لۆپێز" زۆر بە سەركردەی سەربازی فەرەنسا ناپلیۆن پۆناپارت سەرسامبوو، هەمیشە هەوڵیدەدا لە هەموو بوارەكانی ژیانیدا لاسایی بكاتەوە، یەكێك لەو لایەنانەش ئازایەتی ناپلیۆن و زۆر شەڕكردنی بوو، لەبەرئەوە لۆپێز ساڵی 1864 جەنگی لەدژی سێ‌ دراوسێی وڵاتەكەی، ئەرجەنتین، و بەرازیل و ئۆرەگوای راگەیاند و ئەنجامەكەشی زۆر كارەساتبار بوو، بە گوێرەی خەمڵاندنەكان لەو جەنگەدا 90%ی پیاوانی پاراگوای گیانیان لەدەستدا، و كۆی قوربانییەكان گەیشتە 400 هەزار كوژراو لە هەردوو لایەنی شەڕ و لە كۆتاییدا هیچ چارەسەرێك بۆ وەستاندنی شەڕەكە نەبوو، جگە لە تیرۆركردنی سەرۆكە گەمژەكە نەبێت لە ساڵی 1870دا. سەرچاوە: هاڤینگتۆن پۆست عەرەبی    

(درەو میدیا): شیردان شاكیری و گرانیت چاكا دوو یاریزانی هەڵبژاردەی تۆپی پێی سویسران و بەرەگەز خەڵكی كۆسۆڤۆن، ئەم دوو یاریزانە لە یاری هەڵبژاردەی سویسرادا  لە مۆندیالی روسیا بەرامبەر بە هەڵبژاردەی سویسرا دوو گۆڵیان تۆماركرد و بە هێمای ئەلبانیا ئاهەنگیان گێڕا و ئەوەش حكومەتی سربیای توڕەو نیگەران كرد. یارییەكەی هەڵبژاردەی  سویسرا و سربیا رۆژی هەینی رابردوو بەڕێوەچوو، هەڵبژاردەی سربیا بە گۆڵێك پێشكەوت، بەڵام دواتر سویسرا ئەنجامەكەی هەڵگێڕایەوە لە خولەكانی كۆتاییدا بە ئەنجامی 2-1 یارییەكەی بردەوە، شیردان شاكیری یاریزانی بەرەگەز كۆسۆڤۆیی   گۆڵی بردنەوەی تۆماركرد و بەرەو هاندەرانی سربیا رۆیشت و هەردوو دەستی بە پێچەوانەی یەكرتەوە لەسەر سەنگی دانا و نیشانەی " هەڵۆی دووسەر" نیشانەی ئەلبانیا دروستكرد و پێش ئەویش چاكای هاوڕێی كە گۆڵی یەكەمی تۆماركرد و هەمان رەفتاریكرد. لە بەرامبەر ئەو كارەی ئەو دوو یاریزانە یەكێتی تۆپی پێی نێودەوڵەتی " فیفا" بڕیاریدا هەریەك لە شاكیری و چاكا بە بڕی 10 هەزار فرەنكی سویسری " 10 هەزار دۆلار" و هاوڕێكەیان و كاپتنی هەڵبژاردەی تۆپی پێی سویسرا شتیڤان لیختشتاینەر بە بڕی پێنج هەزار دۆلار غەرامەبكات. دوای ئەم بڕیارەی فیفا، لە كۆسۆڤۆ هاوسۆزی و پشتیوانی زۆر بۆ ئەو یاریزانانە دەبڕدا و سایتێكی ئەلیكترۆنی بۆ كۆكردنەوەی كۆمەك و هاوكاری بۆیان دانرا و لەماوەی 24 كاتژمێردا 12 هەزار یۆرۆ كۆكرایەوە. بایرام حەسانی وەزیری بازرگانی و پیشەسازی كۆسۆڤۆ یەكەمین كەس بوو بە موچەی مانگێكی ( 1500 یۆرۆ) بەشداری كۆكردنەوەی هاوكاری كرد بۆ ئەو سێ‌ یاریزانە و لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەكانی كۆسۆڤۆ وتی:" ئەوان تەنها لەسەر ئەوەی رەگ و ریشەی خۆیان لە بیر نەكردووە سزادراون، ئەوان ئەوەیان لە بیر نەكردووە كە لە كوێوە هاتوون، بە پارە قەرەبووی ئەو خۆشیە ناكرێتەوە كە چاكا و شاكیری بە ئاهەنگێڕان لەگەڵ دروشمی هەڵۆ بۆ ئێمەیان هێنا". شاكیری ساڵی 1991 لە كۆسۆڤۆ لەدایكبووە، لە تەمەنی یەك ساڵیدا لەگەڵ خێزانەكەیدا چووتە سویسرا، چاكاش ساڵی 1992 لە خێزانێكی كۆسۆڤۆیی لە سویسرا لەدایكبووە، و براكەی تولانت دوای یاریكردنی بۆ هەڵبژاردەی سویسرای خوار تەمەن 21 ساڵ چووە ریزی هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەلبانیاوە. كۆسۆڤۆ دەكەوێتە باكوری ئەلبانیا و زۆرینەی دانیشتوانەكەی موسوڵمانن، ساڵی 1998 هەڵمەتی جیابوونەوەی لە سربیا دەستپێكرد و سربیاش هەوڵەكانی سەربەخۆیی بە هێز سەركوتكرد، ئەوەش پەیمانی ناتۆی ناچاركرد لە ئازاری 1998 دەستوەردان بكات و هێرشی ئاسمانی بكاتە سەر بەلگرادی پایتەختی سربیا و دوای 78 رۆژ حكومەتی سربیا هێزەكانی لە كۆسۆڤۆ كشاندەوە. لە ساڵی 2008 كۆسۆڤۆ سەربەخۆیی وەرگرت و بووە ئەندامی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، بەڵام تا ئێستا لە لایەن سربیا و پێنج وڵاتی یەكێتی ئەوروپا روسیا و چینەوە دانی پێدانەنراوە.  

 (درەو میدیا): سیستمی سەرۆكایەتی لە توركیا بە سەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە و كابینەی نوێی حكومەتی توركیا گۆڕانكاری بەسەردا دێت. بە گوێرەی راپۆرتێكی سایتی " turkpress" كابینەی نوێی حكومەتی توركیا لە 14 وەزارەت پێكدێت و لەبەرامبەر كەمكردنەوەی وەزارەتەكاندا چەند دەست و ئەنجومەن و نوسینگەیەكی نوێ پێكدەهێنرێت. پەیكەری سیستمی سەرۆكایەتی توركیا لە 16 وەزارەت و 4 نوسینگە و نۆ دەستە و هەشت ئەنجومەن و سەرۆكایەتی پێكدێت. رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆمار جێگرەكانی و وەزیرەكانی حكومەتەكەی لە دەرەوەی پەرلەمان دیاریدەكات و رێوشوێنی كاری سیستمی سەرۆكایەتی بەمشێوەیەیە: •     چوار نوسینگە  پێكدەهێرنێت كە ئەمانەن: نوسینگەی دارایی، نوسینگەی سەرچاوە مرۆییەكان، نوسینگەی تەكنۆلۆژیا و نوسینگەی وەبەرهێنان، هەرچوار نوسینگەكە راستەوخۆ پەیوەستن بە سەرۆك كۆمارەوە و رۆڵی گرنگ دەگێڕن لە بوارەكانی وەبەرهێنان و بودجە و سەرچاوە مرۆییەكان، هەروەها راوێژكارەكانی ئێستا رەجەب تەیب ئەردۆغانیش كە ژمارەیان 36 راوێژكارە لەگەڵ چەندین كەسی تردا لەم چوار نوسینگەیەدا كاردەكەن. •    نۆ دەستەش دادەمەزرێنرێن و راستەوخۆ سەربە سەرۆكایەتی كۆمار دەبن و ئەركەكانیان بریتییە لە پێشكەشكردنی پێشنیاز لە بوارەكانی زانست، تەندروستی، پەروەردە و فێركردن، خۆراك و ئابوری ، ئاسایش و سیاسەتی دەرەوە و داڕشتنی سیاسەت و ستراتیژی دوورمەودا، یەكێم لە دەستەكان دەستەی ستراتیژی و بودجەیە كە لە نزیكەوە چاودێری بودجە دەكات و بەدواداچوون بۆ كاریگەری بڕیارە ئابورییەكانی بانكی ناوەندی و دەسەڵاتە باڵاكان دەكات لەسەر بودجەی گشتی وڵات. •    گرنگترین ئەو ئەنجومەنانەشی كە لە سیستمی سەرۆكایەتی توركیادا دادەمەزرێنرێن، ئەنجومەنی سیاسیەتی ئابورییە كە وەك دەستەیەكی ئابوری بەهێز پێشنیاز و ستراتیژی خۆی راستەوخۆ پێشكەشی سەرۆك كۆمار دەكات. هەروەها ئەنجومەنی ئاسایش و سیاسەتەكانی دەرەوەش دادەمەزرێنرێت كە ئەركی داڕشتنی سیاسەتی نوێیە بۆ بەرەوپێشبردن و بەرزركردنەوەی ئاستی توركیا لە نێوەندە نێودەوڵەتییەكاندا.

(درەو میدیا): دوای پێشكەشكردنی ئاستێكی خراپ، هەڵبژاردەی تۆپی پێی ئەڵمانیا پاڵەوانی مۆندیالی رابردوو، دوای دۆڕاندنی بە هەڵبژاردەی كۆریای باشوور ( 2- 0 ) ماڵئاوایی لە مۆندیالی 2018ی روسیا كرد. ئەو شكست هاندەرانی ئەڵمانیای تووشی شۆك كرد، چونكە لە ماوەی 80 ساڵدا ئەوە یەكەمجارە هەڵبژاردەی مانشافت كە چوارجار جامی جیهانیی بردوەتەوە لە قۆناغی یەكەمی مۆندیال بكرێتە دەرەوە و بەوەش ئەڵمانیا شكستیهێنا لەوەی هاوشێوەی هەڵبژاردەی ئیتالیا و بەرازیل بچێتە لیستی ئەو هەڵبژاردانەی سەركەوتووبوون لە پارێزگاریكردن لە نازناوی جامی جیهانیی. لە دوای كۆتایی هاتنی یارییەكەی ئەڵمانیا و كۆریای باشوور، هاندەرانی ئەڵمانیا جامی توڕەیی خۆیان بە مەسعود ئۆزێل یاریزانی هەڵبژاردەكەیان رشت. ئۆزێل لە كاتێكدا بەڕێوەبوو بۆ ژووری خۆگۆڕینی یاریزانەكان لەلایەن چەند هاندەرێكی توڕەوە  هێرشیكرایەسەر و ئەویش وەڵامیدانەوە. چەند شایەدحاڵێك بە رۆژنامەی " بێڵد" یان راگەیاند كاتێك ئۆزێل بەرەو ژووری خۆگۆڕین دەڕۆیشت، درێسەكەی هەڵداوە بۆ جەماوەری ئەڵمانیا، بەڵام پاشان بە توڕەییەوە گەڕاوەتەوە بووە بە شەڕەقسەی لەگەڵ هاندەراندا و دواتر راهێنەری گۆڵپارێزەكان ئەندی كۆپكە دۆخەكەی هێوركردوەتەوە. جەماوەری ئەڵمانیا لە پێش دەستپێكردنی یارییەكانی مۆندیالەوە لە مەسعود ئۆزێل و ئیلكای گۆندۆگان توڕەن بەهۆی كۆبوونەوەیان لە لەندەن لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان و داوایانكرد لە هەڵبژاردەی ئەڵمانیا دووربخرێنەوە. جگە لە هاندەران، لەلایەن ئەستێرەكانی پێشووی تۆپی پێی ئەڵمانیاوە مەسعود ئۆزێل رووبەڕووی رەخنە بووەوە بە تایبەتیش دوای پێشكەشكردنی ئاستێكی نزم لە یارییەكانی مۆندیالی روسیادا. ماریۆ بازلەر یاریزانی پێشووی بایرن میونشن و هەڵبژاردەی ئەڵمانیا  لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەی " گاردیان" ی بەریتانیی  لە ئاماژەیدا بۆ خراپی ئاستی ئۆزیل وتی:" ئۆزێل نیشانەكانی بۆقی مردووی لەسەر دەركەوتبوو". هەروەها  ستیڤان ئیفنبێرگ كاپتنی یانەی بایرن میونشن كە بەشداری مۆندیالی 1994ی كردووە لەگەڵ هەڵبژاردەی ئەڵمانیا جەختیكردەوە كە پێویست بوو ئۆزێل و گۆندۆگان دوای كۆبوونەوەیان لەگەڵ سەرۆكی توركیا لە لەندەن لە هەڵبژاردە ئەڵمانیا دووربخرایانەتەوە. هەروەها لۆتەر ماتیۆس كاپتنی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا لە 1900دا رەخنەی ئاراستەی مەسعود ئۆزێل كرد و وتی:" كاتێك دەبینم ئۆزێل دەچێتە ناو یاریگا، واهەستدەكەم كە خۆشحاڵ نییە بە پۆشینی درێسی هەڵبژاردەی نیشتمانی، وەكو ئەوە دەردەكەوێت كە هەر لە بنەڕەتدا نەیەوێت بەشداری بكات". لۆف بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ دەگرێت دوای ئەو شكستتە گەورەیەی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا، یواخیم لۆف راهێنەری هەڵبژاردەكە بە خێرایی دوای كۆتاییهاتنی یاریكە بەرپرسیارێتی شكستەكەی لە ئەستۆگرت و بەدووریشی زانی لەم كاتەدا باس لە چارەنوسی خۆی لەگەڵ هەڵبژاردنەكەدا بكات، بەڵام ئۆلیڤەر بێهۆف یاریدەدەری راهێنەری و بەڕێوەبەری وەرزشی هەڵبژاردەی مانشافت وتی" لە ئێستاوە چاو بە هەموو شتێكدا دەخشێنرێتەوە، هەموو شتێك، تێگەیشتم كە راهێنەر و ئەستێرە گەورەكانی مانشافت و هەموو وردەكارییەكان دەگرێتەوە." هەر لەسەهەمان پرس تۆنی كروز یاریزانی هێڵی ناوەڕاستی هەڵبژاردەكە وتی:" تۆپی پێی ئەڵمانیا لە بەردەم گۆڕانكاریی تەواوەتیدایە". تۆماس هۆمڵزی یاریزانیش كە یەكێك بوو لە یاریزانە ئاست بەرزەكانی مۆندیالی رابردوو، یەكەمجار بەرپرسیارێتی شكستەكەی خستە ئەستۆی خۆی بەهۆی ئەوەی لە خولەكی 85 یارییەكەداسەركەوتوو نەبوو هەژاندنی تۆڕی گۆڵی كۆریای باشوور. مانوێل نۆیەری كاپتن و گۆڵپارێزی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا وتی:" شایستەی ئەوە نەبووین، پێویستە بە روون و ئاشكرا بڵێین كە ئێمە بەرپرسین لەوەی روویدا، كارێكی زۆر تۆقێنەر بوو، مایەی بەزەییە." نۆیەر وتیشی: ئەگەر بۆ قۆناغی داهاتوش سەربكەوتینایە، ئەوا لە كۆتاییمان پێدەهات و لە یاری دواتردا شكستماندەهێنا".    

(درەو میدیا): دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوە پەرستی توركیا" مەهەپە"، سەفەر ئیجانی جێگری لە حزبەكە دەركرد بەهۆی لێدوانێكییەوە لەسەر ئەردۆغان و هەڵبژاردنەكانی توركیا. سەفەر ئیجان لە لێدوانێكیدا رایگەیاندبوو مەهەپە رەجەب تەیب ئەردۆغان و ئاكەپەی لە شكستهێنان لە هەڵبژاردنەكاندا رزگاركردووە. لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو وتانەی دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی مەهەپە دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان بڕیاریدا بە دوورخستنەوەی سەفەر ئیجان.  

(درەو میدیا): مۆسكۆ و واشنتۆن رێككەوتن لەسەر ئەوەی سەرۆكی هەردوو وڵات، ڤلادیمێر پوتن و دۆناڵد ترەمپ لە وڵاتی سێیەم كۆببنەوە. ئەم كۆبوونەوەی نێوان ترەمپ و پوتن، دوای كۆبوونەوەی ڤلادمێر پۆتن سەرۆكی روسیا و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا جۆن بۆڵتۆن لە مۆسكۆ راگەیەندرا. ترەمپ لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان رایگەیاند دوای كۆبوونەوەی لوتكەی ناتۆ لە برۆكسل مانگی داهاتوو چاوی بە پوتن دەكەوێت و ئاماژەیبەوەشدل كە كۆبوونەوەكە لە هێلسنكی پایتەختی فینلەندا بەڕێوەدەچێت. ترەمپ ئاشكراشیكرد كە لە كۆبوونەوەكەیدا جەنگی سوریا و دۆخی ئۆكرانیا لەگەڵ هاوتا روسییەكەی تاوتوێدەكات. دواهەمین كۆبوونەوەی نێوان ترەمپ و پوتن لە پەراوێزی كۆبوونەكەی لوتكەی " ئاسیان"  لە تشرینی دووەمی رابردوو  لە ڤێتنام بەڕێوەچوو. دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆكی روسیا جۆن بۆڵتۆن راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا  وتی ترەمپ لە چەند هەفتەی داهاتوودا لەگەڵ پوتن كۆدەبێتەوە و وتیشی هەردوو سەرۆك دەیانەوێت كۆبوونەوەكە بكەنە هەلێك بۆ باشكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات. پوتنیش رایگەیاند كۆبوونەوەی لەگەڵ بۆڵتۆن هیوای بە گەیشتن بە دەستپێكردنەوەی تەواوەتی پەیوەندییەكانی روسیای لەگەڵ ئەمریكا بەرزكردەوە و رونیشیكردەوە كە پەیوەندییەكانی مۆسكۆ و واشنتۆن لە باشترین دۆخدا نیە.    

( درەو میدیا): وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا داوا لە وڵاتان دەكات لە مانگی تشرینی دووەمەوە نەوتی ئێران هاوردەنەكەن و جەخحتیشیكردەوە هیچ لایەنێك لە سزاكانی نابورێت. لە كاردانەوەیدا بەرامبەر ئەو داواكارییەی ئەمریكا، نیهاد زیبكەچی ، وەزیری وزەی توركیا رایگەیاند توركیا پابەندی ئەو هەوڵانەی ئەمریكا نابێت و كاردەكات بۆئەوەی ئێران لەو هەنگاوەی واشنتۆن زیانی پێ نەگات. زیبەكچین لە كۆبوونەوەیەكدا لە ئەنكەرە لەگەڵ رابیتەی بازرگانی ئازادی ئەوروپا وتی:" توركیا پابەندی ئەو بڕیارەی ئەمریكا نابێت، و هەوڵدەدەین گرنگی بەو كارە بدەین بەجۆرێك ئێران كە وڵاتێكی دۆست و برامانە، رووبەڕووی هیچ ستەم و ئازارێك نەبێتەوە".  

(درەو میدیا): لایەنە ناكۆكەكانی باشووری سودان ئەمڕۆ چوارشەممە 27ی حوەزیران لە خەرتوومی پایتەختی سودان رێككەوتنێكیان بۆ ئاشتی ئیمزاكرد. ئەلدەردیری محەمەد ئەحمەد وەزیری دەرەوەی سودان رایگەیاند رێككەوتنەكە كە دوای 72 كاتژمێر لە ئیمزاكردنی دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە ئاگربەست و كردنەوەی رێگا و دەروازەكان بۆ گەیاندنی هاوكارییە مرۆییەكان و ئازادكردنی دیلەكان و كۆكردنەوەی چەك و كردنی هێزەكانی حكومەت بە هێزی نیشتمانی لە خۆدەگرێت. وتیشی :" دوای 120 رۆژ لە ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە حكومەتێكی ئینتیقالی پێكدەهێنرێت". باشووری سودان دوای چەندین ساڵ شەڕ و پێكدادان لە سودان جیابوەوە و ساڵی 2011 سەربەخۆیی وەرگرت، بەڵام لە 2013ەوە شەڕی ناوخۆ لەو وڵاتە نوێیە دەستیپێكردووە و هەزاران كەس بوونەتە قوربانیی.  

 راپۆرتی / كاروخ عوسمان لە هەڵبژاردنی 24ی حوزەیرانی 2018 ی پەرلەمانی توركیا لە لیستی پارتی دیموكراتی گەلاندا " هەدەپە"  لە كۆی 67 كاندیدی دەرچوو، تەنها 41 كاندیدی كوردن و 26 كاندیدی تری جگە لە كورد دەرچوون  كە 21 كاندیدیان بەرەگەز  توركن، لە لیستی ئاكەپەشدا لە كۆی 295 كاندیدی دەرچوو، 68 كاندیدی بەرەگەز  كورد لە نێو لیستەكەیدا دەرچوون.  ئەم شێوزای تێكەڵیە لە كاندیدی پێكهاتەكان لە نێو لیستە جیاوازەكاندا خوێندنەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت، هەندێك ئەو كاندیدە كوردانەی ناو لیستی  ئاكەپە بە جاش و بەكرێگیرا لەقەڵەم دەدەن و لەبەرامبەریشدا دەوترێت ئەی ئەو كاندیدە توركانەی ناو لیستی  هەدەپەدا چی ناودەنرێت، هەرچۆنێك بێت هەڵبژاردنەكانی توركیا و بەرنامەی لیستەكان سنوری پێكهاتەكانی بڕیوە. هاوپەیمانی پێشوەختی ئەكەپە و مەهەپە  دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردن و پێكنەهێنانی حكومەت هەڵبژاردن لە توركیا دووبارەكرایەوە و لە 1ی نۆڤەمبەری 2015 گەڕێكی تری هەڵبژاردن بەرێوەچوو كە تیایدا ئاكەپە ٣١٧ كورسی بەدەستھێنا بەرێژەی ( 57.6%) ی كورسییەكان، بەمەش توانی بەتەنھا حكومەت پێكبهێنێت چونكە بۆ پێكهێنانی حكومەتی پێویستی تەنھا بە ٢٧٦كورسی ھەبوو لە كۆی ٥٥٠ كورسی پەرلەمان، لەبەرامبەردا هەدەپە  توانی ٥٩ كورسی بەدەستبهێنێت بووە ئۆپۆزسیۆن.  بەڵام لە هەڵبژاردنی 24 ی حوزەیرانی 2018 دا ‏ ئاكاپە ٢٩٥ كورسی لەكۆی ٦٠٠ كورسی بەدەستھێناوە بەرێژەی 49%) ی كورسییەكان،بەمەش 23 كورسی لەدەستدا لەچاو هەڵبژاردنی رابردوودا، كە دەبوو كورسییەكانی زیاد بوایە لەبەر ئەوەی ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی لە 550 كورسییەوە بۆ 600 كورسی زیادكراوە، بۆیە ئێستا بەبێ هاوپەیمانی ناتوانێت حكومەت پێكبهێنێت هەربۆیە پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردن هاوپەیمانی  لەگەڵ مەهەپە گرێدا، ھەم بۆ لیستی پەرلەمانی و ھەمیش بۆ سەرۆكایەتی كۆمار.  رەجەب تەیب  ئەردۆغان بۆ سەرۆكایەتی كۆمار ( ٢٦ملیۆن و ٣٢٥ ھەزار و ١٨٨) دەنگی بەدەستهێناوە، لیستی پارتەكەشی ( ٢١ملیۆن  و ٣٣٥ھەزار و ٥٨١) دەنگی بەدەستهێناوە، جیاوازی نێوانیان ( ٤ملیۆن  و ٩٨٩ھەزار و ٦٠٧ )دەنگە، كە دەگەڕێتەوە بۆ هاوپەیمانێتی لەگڵ مەهەپە ، واتا ئەگەر هاوپەیمانی نەكردایە ( ٥٠+١)ی دەنگەكان ی بۆ سەرۆكی كۆمار نەدەھێناو  دەكەوتە خولی دووەم و بەھیچ جۆرێكیش نەیدەتوانی حكومەت پێكبهێنێت، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت ئەردۆغان، پێشبینی ئەو ئەنجامانەی كردبێت بۆیە لەگەڵ مەهەپە پێشوەخت هاوپەیمانێتی كرد، ھەرچەندە چاوەڕوان نەدەكرا جەماوەری مەھەپە دەنگ بەئەردۆغان بدەن، بەھۆی ئەو جیاوازییە زۆرەی لەئاستی تێڕوانیندا ھەیانە، بەڵام پێدەچێت ئەردۆغان بەڵێنی گەورەی بەو پارتە دابێت. جیاوازی دەنگەكانی هەدەپە و دەیمرتاش  لەبەرامبەردا سەڵاحەدین دەمیرتاش كاندیدی هەدەپە بۆ سەرۆكایەتی كۆمار، ( ٤ملیۆن و  ٢٠٥ھەزار و ٢٤٣ ) دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لیستی هەدەپە, ( 5 ملیۆن و ٨٦٥ھەزار و ٩٧٧ ) دەنگی بەدەستهێناوە، جیاوازی نێوان دەنگی دەمیرتاش و هەدەپە  ( ١ ملیۆن و ٦٦٠ھەزار و ٧٣٤ )دەنگە، ئەو جیاوازیەش بۆ تێگەیشتنێكی نێوان جەهەپە و هەدەپە دەگەڕێتەوە، كە پێشتر ڕێككەوتنێكی رانەگەیەنراو هەبوو،  كە بەشێك لەدەنگی جەهەپە بدرێت بە هەدەپە، بۆئەوەی بەربەستی ١٠٪‏ تێپەڕێنێت، چونكە ئەگەر ھەدەپە ئەم بەربەستەی تێنەپەڕاندایە 95% دەنگی ھەدەپە بۆ لیستی حزبەكەی ئەردۆغان  دەچوو، لەبەرامبەردا جەهەپە ئەو ڕێككەوتنەی لەگەڵ  هەدەپە كرد ،چونكە پێی وابوو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی دەچێتە خولی دووەم بۆیە لە ئەگەری خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆمارداهەدەپە دەنگ بدات بە( موحەڕەم ئینجە) كاندیدی جەهەپە. بەبەراورد بە هەڵبژاردنی رابردوو 1ی نۆڤەمبەری2015  ، كە 59 كورسی بەدەستهێنابوو هەدەپە ‏توانی ٦٧ كورسی بەدەستبهێنێت، كەواتە بەبەراورد بەھەڵبژاردنی  رابردوو  ٨ كورسی زیاد كردووە( ئەگەرچی بەپێی زیادبوونی كورسییەكانی پەرلەمان كە پێشتر 550 كورسی بوو زیادكرا بۆ 600 كورسی هەدەپە كورسیەكانی وەك خۆیەتی و زیادی نەكردووە) ،بەتایبەت لەسێ ناوچەی كوردنشیندا كورسی ڕابردووی ئاكەپەی بردووە، بەڵام نەئێستاو نەڕابردووش ھەدەپە لە ٦كورسی شاری ئەرزڕومی كوردیدا كورسی بەدەستنەهێناوە، ئەو كورسیە لەدەست چووەی  ئاكاپەش لەو پارێزگایە بۆ ئیی پارتی، پارتەكەی مەراڵ ئاكشینەر  ڕۆیشتووە. لەلایەكی تر لە لەلیستی هەدەپەدا لەكۆی 67 كورسیە بەدەستهاتووەكەی ٤١ كورد دەرچوون، كە دەكاتە ٦٢٪‏، 26 كاندیدی لە پێكهاتەكانی تر دەرچوون  كە دەكاتە 38% و لە نێویشیاندا 21 كاندیدی لەرەگەزی توركن بەرێژەی 21%، بەڵام هەدەپە  لە ھەندێ ناوچەی تورك نشین (Türk Metropolü)یشدا كورسییەكانی زیادیكردووە. لەبەرامبەردا لەلیستی دەرچووەكانی ئاكەپەدا ٦٨ كاندیدی بەڕەگەز كورد ھەیە، دەكاتە ٢٣٪‏، كەواتە ئەم لیستە تەنھا بەتوركەكانەوە پەیوەست نیە. هەدەپە و دەنگی ناوچە كوردنشینەكان. ھەدەپە لەوپەڕی ڕۆژھەڵاتی توركیا لە شارەكانی وان، ئاگری، ئیدر و ھەكاری، لەڕۆژئاواشی شاری شڕناخ و ماردین كە بەشاری بەرەنگاری دەوڵەت دەناسرێن كۆی كورسییەكانی بەدەستنەهێناوە. لەمێترۆپۆلە كوردییەكان لیستی ئاكەپە بەڕێژەیەكی زۆر لە پێشەوەیە، بۆ نمونە: -گازی ئانتاب لە كۆی ١٤كورسی هەدەپە یەك ١ كورسی  و ئاكەپە هەشت كورسیان بەدەستهێناوە. -ئورفا، كە زێدی عەبدوڵا ئۆجەلانی ڕێبەری پەكەكەیەهەدەپە نیو ئەوەندە ی ئاكەپی ھێناوە واتا ٤ بەرامبەر بە ٨ لە كۆی ١٤ كورسی. -لە شاری ئادیامان لە كۆی ٥كورسی هەدەپە یەك كورسی بەدەست نەھێناوە لەبەرامبەردا ئاكەپە چوار كورسی بەدەستھێناوە. -لە ماڵاتیا  هەدەپە لە كۆی شەش كورسی سفرە و ئاكەپە چوار  كورسی ھێناوە. -لەھاتای كە كورد پێی دەڵێت: (ئەسكەندەرونە) لە كۆی ١١كورسی تەنها یەك كورسی بەدەستھێناوە لەبەرامبەریشدا ئاكەپە پێنج كورسی ھێناوە، كورسیەكانی تریش ڕۆیشتوون بۆ لیستەكانی جەهەپە و مەهەپە و ئیی پارتی. - لە شاری ئەلازیخی باكوری كوردستان كەزێدی سەڵاحەددین دەمیرتاشە،  ئەردۆغان زۆرینەی دەنگەكانی بە رێژەی 70.4%     بەدەستھێناوە و دەكاتە ٤كورسی لە كۆی ٥كورسی. كەچی دەمیرتاش دەنگەكانی لە شارەكەی خۆیدا 6.44%    ناكاتە یەك لەسەر چواری  كورسیەك. لە شاری (ئامەد) كە بەپایتەختی باكوری كوردستان دەناسرێت لە كۆی ١٢ كورسی ، هەدەپە نۆ كورسی بەدەستهێناوە و ئاكەپەش سێ‌ كورسی.   ھۆكاری ئەم گرفتە چیە؟ گەلی كورد لەھەر چوارپارچەی كوردستان سۆزی بەلای ئاییندایە، جگە لە بەتورك كردن و  گۆڕانكاری دیموگرافیا لەدوای ٢٠٠٢ كۆمەڵگەی توركیا بەڕووی ئایین و پەرەسەندنی ئاستی ئابوریدا كێشكرا، كوردیش بەدەرنیە لەو پرسەدا، بەڵكو زیاتر لەگشت  نەتەوەكانی تر هۆگری بەئایین و ئابوری بووە، ڕاستە هەدەپە زەمینەی بۆ گشت چین و توێژ و ئایدیاكان لەباركردووە تاكو خۆیانی تێدا ببیننەوە، بەڵام بەئاشكرا بانگەشەی چەپ بوونی خۆی دەكات، ئەوەش لەناو بەشێكی زۆری كۆمەڵگەی كوردیدا رەتدەكرێتەوە لەو سیستمەشدا كە ھەدەپە پێی دەناسرێتەوە ئابوری دەكەوێتە دەستی دەوڵەت و باج و خەراج بەسەرشانی تاكەكانی كۆمەڵگە زیاد دەكەن، ھەرچەندە لە لیستەكەی ھەدەپەدا خەڵكی باوەڕمەند بە ئاین ھەیە، بەڵام فكری بنەڕەتی رۆڵدەگێڕێت لەناساندنی ئەجێندای حزب، بەو ھۆیەشەوە تەواوی دەنگی ناوچە كوردییەكان بەدەست ناھێنێت. ئەگەر ھەدەپە لەھەڵبژاردنەكانی داھاتووداو بەتایبەت لەھەڵبژاردنە نێوخۆییەكان (Yerel Seçimler)  بخوازێت خۆی لەم تیۆرە  رزگاربكات و  ببێت بەھێزێكی نیشتمانی و ئامانجەكانی بەدەربن لەھێزی ئۆپۆزسیۆنی چەكداری، دەبێت گرنگی بە ئایین بدات، لەبەرئەوەی گشت نەتەوەكانی دراوسێی كورد سودمەندی فەلسەفەی ئاین بوون  پێویستە  كوردیش ئەمجارە واقعی كۆمەڵگە وەك خۆی بخوێنێتەوە و ھەوڵی سود لێوەرگرتنی بدات. هەروەك چۆن  لە ساڵی ٢٠١٦ لەسەر داوای عەبدوڵا ئۆجەلان لە ئیستانبۆڵ كۆنگرەی ئایین و دیموكڕاسی بەسترا، بۆ زیاتر خوێندنەوەی واقعی كۆمەڵایەتی كەلتوری نێو كۆمەڵگەی توركیا ، كە ھەم كورد و ھەمیش توركەكان پێشوازیان لێكرد. نەدەبوو بەم حەجمە گەورەیە ئەم پرسە وەلا بنرێت... هەدەپە دەنگی توركە كۆمۆنیستەكان و عەلەویە مەغدورەكانی ژێر دەستەڵاتی سوننەمەزھەب دەھێنێت ، بەڵام بەم ھۆیەشەوە دەنگی كورد لەدەست دەدات، ڕەنگە ئەگەر ئایین بە و قەبارە گەورەیە تەریك نەكرێت لە بەرنامەو بیركردنەوەی  هەدەپە دەنگی توركە ئایینزاو پەیڕەوكارە ئاینییەكان زیاتر بەدەست بێنێت لە توركە كۆمۆنیستەكان. لەگەڵ ئەوەی لەم هەڵبژاردنی تەنانەت پێشتریشدا دەركەوت كە  هەدەپە بەتەنها تەعبیر لە كورد ناكات و نەتەوەیانە بیرناكەتەوە، بێشك ئەم  رێبازە لە داھاتوودا زوو یا درەنگ دەیگەیەنێتە ئەنجام و  رەنگە ئەم ئەزمونەی هەدەپە لە باكوری كوردستان ئەزمونێكی گرنگ بێت بۆ باشووری كوردستان و هێزەكانی باشووریش قۆناغێكی نوێ لە خەباتی پەرلەمانی لەسەر ئاستی عێراق بە فۆرمێكی نوێوە دەست پێبكەن، هەم كاندیدی پێكهاتەكانی دیكەیان هەبێت هەم هاوپەیمانێتی لەگەڵ هێزە عەرەبییەكانی عێراق پێكبهێنن پێش هەڵبژاردنەكان.     

(درەو میدیا): سەرۆكی سەندیكای شۆفێرانی تاكسی ئیستانبوڵ ئەیوب ئاقسۆ رایگەیاند، شارەوانی گەورەی ئیستانبوڵ مۆڵەتی شۆفێری خاوەن تاكسییەكی هەڵوەشاندەوە بەهۆی ئەوەی هەفتەی رابردوو رەفتاری نەشیاوی لەگەڵ گەشتیارێكی ژندا كردووە لە ناوچەی نیشان تاشی ئیستانبوڵ. ئاقسۆ وتیشی سەندیكا ئەو شۆفێرەی دەركرد و بڕیاریدا كاركردنی لێ قەدەغەبكرێت و ئاماژەیبەوەشدا سەندیكاكە بە هەماهەنگی لەگەڵ شارەوانی گەورەی ئیستانبوڵ پرۆژەیەكی هاوبەشیان بۆ بەدواداچوونتی سیستمی گواستنەوەی گشتی دەستپێكردووە بۆئەوەی ئەو پێشێلكاریانە كەمبكرێنەوە كە لە بەرامبەر هاوڵاتیاندا دەكرێن لە دەزگاكانی گواستنەوەی گشتیدا. ئاماژەیبەوەشدا كە ئەگەر شۆفێرەكە 100 خاڵی لە پێشێلكاریی و سكاڵا بەدەستهێنا لە سەندیكا دەردەكرێت و بە تەواوەتی رێگەی كاركردنی لێ قەدەغەدەكرێت. كۆتایی 2017ش دادگای تاونەكانی ئیستانبوڵ سزای ساڵێك و سێ‌ مانگ زیندانیكردنی بەسەر شۆفێرێكی تاكسیدا سەپاند بەهۆی ئەوەی فێڵی لە گەشتیارێكی سعودیە كردبووە. .  

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ لەسەر داوای عومەر حەسەن بەشیر سەرۆكی سودان، سەلڤاكێر میاردیت سەرۆكی باشووری سودان و ریاك مشار سەركردەی ئۆپۆزسیۆن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان و كۆتاییهێنان بە شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە لە خەرتووم كۆدەبنەوە. باشووری سودان  كە بە سامانی سروشتی و بە تایبەتی نەوت دەوڵەمەندە دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و كاولكاری و خوێنڕشتن 2011 لە سودان جیابووەوە و سەربەخۆیی وەرگرت، بەڵام دوو ساڵ دوای ئەو هەنگاوە لە ساڵی 2013ەوە شەڕی ناوخۆ لەو دەوڵەتە نوێیەدا بەرپابوو، بووە هۆی كوژرانی دەیان هەزار كەس و ئاوارەبوونی  چەندین ملیۆن كەس. ئێستا بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان سەلڤاكێر و مشار دوو سەركردەی باشووری سودان گەیشتونەتە خەرتوومی پایتەخت سودان، ئەو وڵاتە بە ویستی خۆیان و قوربانیدانی زۆر لێی جیابوونەوە، بۆئەوەی كۆتایی بە ناكۆكییەكانیان بهێنن، بەڵام لێدوانەكانیان هیچ ئاماژەیەكی وای تێدا بەدیناكرێت بۆ سازشكردن و گەیشتن بە چارەسەر. سەلڤاكێر سەرۆكی باشووری سودان لەكاتی گەیشتنی بە خەرتووم وتی:" بە عەقڵێكی كراوەوە هاتووم بۆ ئەم كۆبوونەوەیە، هیوادارم ریك مشاری برام هەمان شتی كردبێت، بە پێویستی دەزانم ئەم جەنگە ناپێویستە بوەستێت، هیوادارم دكتۆر ریك مشاریش بۆچوونی وابێت." سەلڤاكێر راشیگەیاند هێشتا ناكۆكی لەسەر پرۆسەكانی دابەشكردنی دەسەڵات و كاروباری ئەمنیی بەردەوامە، ئەوەش بەواتای ئەوە دێت هێشتا ناكۆكی لەسەر نوێنەرایەتی ئۆپۆزسیۆن لە حكومەتی باشووری سودان و تێكەڵكردنی چەكدارانی ئۆپۆزسیۆن بە هێزەحكومییەكان چارەسەر نەكراوە و بەردەوامە. لایخۆشیەوەر ریاك مشار سەركردەی ئۆپۆزسیۆن  لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنووسان وتی:" بۆ ئاشتی هاتوین بۆ خەرتووم". بەڵام مشار وتیشی بانگهێشتكردنەكەی دواكەوتووە بەبێ‌ ئەوەی هیچ وردەكارییەك ئاشكرابكات. ساڵی 2013 دوو ساڵ دوای سەربەخۆیی و جیابوونەوە لە سودان، شەڕ لەسەر دەسەڵات لە نێوان لایەنەكانی باشووری سودانی دەوڵەمەند بە نەوت هەڵگیرسا و قوربانی زۆری لێكەوتوەتەوە ئەو وڵاتەی دووچاری قەیرانێكی ئابوویی سەخت و دژوار كردووە.  ئێستا عومەر حەسەن بەشیر سەرۆكی سودان، بانگهێشتی هەردوو سەركردەە ناكۆكەی باشووری سودانی كردووە بۆئەوەی لە خەرتوومەوە ئاشتی بۆ باشووری سودان بگەڕێنرێتەوە. سەرچاوە: ئاژانسەكانی هەواڵ  

(درەو میدیا): " ئەردۆغان ناتوانێت وانەی دیموكراتیەت بداتە وڵاتانی تر" ئەمە وتەی مارگۆت ڤاڵسترۆم وەزیری دەرەوەی سویدە لە كاردانەوەیدا بەرامبەر بەو وتارەی كە رەجەب تەیب ئەردۆغان بە بۆنەی سەركەوتنی لە هەڵبژاردندا پێشكەشیكرد و تێیدا وتی:" هەڵبژاردنەكانی توركیا وانەیەكن بۆ جیهان لە دیموكراتیەدا". ڤاڵسترۆم لە رێگەیدا بۆ كۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا لە لۆكسمبۆرگ وەڵامی لێدوانەكەی ئەردۆغانی دایە و وتی:" ناتوانن بڵێن كە ئەوان وانەی دیموكراتیەت بۆ وڵاتانی تر بڵێنەوە." وەزیری دەرەوەی سوید راشیگەیاند سەرەڕای ئەوەی هەڵبژاردن لە توركیا بەڕێوەچووە، بەڵام هێشتا ئاستەنگەكانی بەردەم ئەم وڵاتە زۆرن وتیشی:" كاتێك سەركردەی ئۆپۆزسیۆن لە زیندانەكانی توركیادایە و پرسی كورد و پرسی ئابووری لە توركیا ئاستەنگی گەورەن. ئێمە بەهۆی پێشهاتەكانی ئەم دوایەی توركیا نیگەرانبووین". وەزیری دەرەوەی سوید هیواشیخواست توركیا لە مامەڵەیدا لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا چاكسازی بكات و دەربارەی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغانیش و مانەوەی لە كورسی دەسەڵاتدا بە دەسەڵاتێكی زۆرەوە وتی:" بەداخەوە، هیوای گەورەم نییە كە رووداوی زیاتر دیموكراتیانە رووبدات، بەڵام پیچویستە هەلێكی تر بدەینە ئەردۆغان".    

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت شەپۆلێك خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی نوێ ئێرانی گرتەوە، خۆپیشاندانی ئەمجارەی ئێران لە ناو بازاڕەوە دەستیپێكرد. بەرزبونەوەی بەهای دراوی بیانی و نرخی كاڵا و كەمبونەوەی كڕیاران لە بازاڕەكاندا سەرچاوەی نیگەرانی ئەمجارەی ئێرانە. بەپێی قسەی چالاكوانان و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، خۆپیشاندان شارەكانی (تاران- شەهرەیار- كەرەج- قیشم- بەندەر عەباس- مەشهەد) گرتوەتەوە، دوكاندارەكان وەكو ناڕەزایەتی دوكانەكانیان داخستووە. موحسین هەمەدانی یاریدەدەری ئەمنی پارێزگاری تارانی پایتەخت لەبارەی بارودۆخی تارانەوە رایگەیاند" ئێستا خەریكە بارودۆخەكە كۆنترۆڵ دەكەین، بڕیاردراوە هێزە ئەمنییەكان لەناو بازاڕدا جێگیربكرێن". یاریدەدەرەكەی پارێزگاری تاران لە لێدوانێكدا بۆ ئاژانسی ئیلنا وتی: هەندێك كەس دەیانویست بارودۆخەكە بقۆزنەوە، بۆیە بەرەنگاریان بوینەوە. راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان باسلەوەدەكەن، هێزە ئەمنییەكانی تاران گازی فرمێسكڕێژیان لەدژی كاسبكارە ناڕەزییەكان بەكارهێناوە و هەندێك لە بەشداربوانی ناڕەزایەتییەكان بە دەستی هێزە ئەمنییەكان لێیان دراوە. سەرەتای ناڕەزایەتییەكانی ئەمجارەی ئێران دژی خراپی دۆخی ئابوری و بازاڕ لە تارانەوە دەستیپێكرد، كاتێك ژمارەیەك لە دوكاندارەكان بڕیاریاندا دژی بارودۆخی خراپی بازاڕ دوكانەكانیان دابخەن. بەگوێڕەی هەندێك ڤیدیۆ كە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوبونەتەوە، دوكاندارەكانی تاران ئەوانەی ناڕەزایەتییان دەستپێكردووە، بەناو بازاڕەكاندا دەگەڕێن و داوا لە هاوكارەكانیان دەكەن دوكانەكانیان دابخەن و ببێنە ناو ناڕەزایەتییەكانەوە. ئەحمەد كەریمی ئەسفەهانی ئەمینداری ئەنجومەنەكانی سەندیكا و بازاڕ لە لێدوانێكدا بە ئاژانسی دانشجویانی ئێران (ئیسنا)ی وت: بارودۆخی بازاڕمان پێشبینی كردبوو، بۆیە چەندینجار یاداشتمان بە بەرپرسان داو پێمانوتن ناكرێت بەم سیاسەتانەی ئێستا بارودۆخی بازاڕ كۆنترۆڵ بكرێت. بازاڕی كڕین و فرۆشتنی موبایل لە تاران سەرچاوەی سەرەكی نیگەرانییەكانە، بەرزبونەوەی نرخی موبایل و ئاڵتون لە بازاڕەكاندا گەیشتوەتە ئاستێكی چاوەڕواننەكراو، ناڕەزایەتییەكان كۆمپانیاكانی وەبەرهێنان و بازرگانیشی گرتوەتەوە. ئێستا (100 هەزار) ریاڵی ئێرانی بەرامبەر بە (یەك دۆلار)ی ئەمریكییە، ژمارەیەك لە ئەندامانی پەرلەمانی ئێران هەڕەشەی بانگهێشتكردنی حەسەن رۆحانی سەرۆكی وڵات دەكەن بۆ لێپرسینەوە، ئەگەر دابەزینی بەهای دراوی ئێران هەر بەمشێوەیە بەردەوام بێت، ئەو پەرلەمانتارانە داوایان لە حكومەتی رۆحانی كرد رێوشوێنی خێرا بگرێتەبەر. لە تشرینی یەكەمی 2012وە ئەمە گەورەترین خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییە كە تارانی پایتەخت بەخۆیەوە ببینێت، كە لەو ساڵەدا بەهەمان شێوەی ئێستا سزا نێودەوڵەتییەكان بوونەهۆی دابەزینی بەهای دراوی ئێران و بەوهۆیەوە شەپۆلێك خۆپیشاندان لەو وڵاتە سەریهەڵدا و دواجار حكومەتی ئێران رەزامەندی نیشاندا لەسەر دانوستان لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەكەیەوە. محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ بەرپرسانی ژوری بازرگانی كۆبوەوە و وتی: نیگەرانی سزا ئابورییەكانی ئەمریكا مەبن، كێشەی ئاڵوگۆڕی درا و دارایی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی چارەسەر دەكرێت. زەریف وەكو ئاماژەیەك بۆ سزا ئابورییەكانی ئەمریكا لەسەر ئێران لەدوای كشانەوە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە روی دەمی كردە ناڕەزایەتییەكان و رایگەیاند" هەمومان لەناو یەك كەشتیداین، لاوازكردنی حەسەنی رۆحانی لەبەرژەوەندی هیچ لایەنێكدا نییە، ئامانجەكە نە رژێمی ئیسلامی ئێرانە و نە دەوڵەتی ئاغای رۆحانی، ئێران بە ئامانجگیراوە". لە تشرینی یەكەمی 2012وە ئەمە گەورەترین خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییە كە تارانی پایتەخت بەخۆیەوە ببینێت، كە لەو ساڵەدا بەهەمان شێوەی ئێستا سزا نێودەوڵەتییەكان بوونەهۆی دابەزینی بەهای دراوی ئێران و بەوهۆیەوە شەپۆلێك خۆپیشاندان لەو وڵاتە سەریهەڵدا و دواجار حكومەتی ئێران رەزامەندی نیشاندا لەسەر دانوستان لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەكەیەوە.