راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كۆنگره‌ی چواره‌می خۆی ئه‌نجامدا و یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی سه‌كردایه‌تی گشتیشی له‌ هه‌فته‌ی رابردوو به‌ڕێوه‌برد، به‌ڵام هێشتا كێشه‌ گه‌لێكی زۆری ناوخۆیی ماون، كه‌ دووباره‌ ئه‌و حزبه‌یان رووبه‌ڕووی قه‌یرانێكی دیكه‌ كردۆته‌وه‌، ئه‌گه‌ر به‌جۆرێك له‌ جۆره‌كان هه‌ریه‌ك له‌ لایه‌نه‌كان سازش بۆیه‌ك نه‌كه‌ن، ئه‌سته‌مه‌ بتوانرێت به‌م زووانه‌ ئه‌و قه‌یرانه‌ تێپه‌ڕبكرێت. مانگێك به‌سه‌ر ئه‌نجامدانی كۆنگره‌ تێپه‌ڕده‌بێت، ئه‌نجومه‌نی گشتییی ئه‌و حزبه‌ هێشتا له‌ قۆناغی هه‌مواركردنه‌وه‌ی په‌یڕه‌ودایه، له‌ دوای په‌یڕه‌ و قه‌یرانی دووباره‌ ته‌شكیلكردنه‌وه‌ی ئه‌و حزبه‌ و دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات دێته‌ گۆڕێ، ئاماژه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان ئه‌وه‌ ده‌رده‌خه‌ن، پێناچێت باڵ و گروپه‌كان وا به‌ ئاسانی رێكبكه‌ون، ئه‌وه‌ش به‌پێی ئه‌و دانوستاندنه‌ سه‌ره‌تاییانه‌ی له‌وباره‌یه‌وه‌ ده‌ستیانپێكردوه‌. جارێ تاوه‌كو سه‌رۆك و جێگر و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردن هه‌ڵده‌بژێردرێت، كۆسره‌ت ره‌سوڵ هه‌روه‌ك كه‌سی یه‌كه‌می ئه‌و حزبه‌ مامه‌ڵه‌ ده‌كات( ئه‌گه‌ری هه‌یه‌ تا ماوه‌یه‌كی زۆر به‌م شێوه‌یه‌ بێت)، له‌ ئه‌گه‌ری به‌رده‌وامبوونی ئه‌و دۆخه‌ش، ئه‌نجومه‌نی باڵای سیاسی و به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی ئه‌و حزبه‌ ڕۆڵی مه‌كته‌بی سیاسی كۆنی ئه‌و حزبه‌ ده‌گێڕێت، هه‌موو شته‌كان ده‌چنه‌وه‌ ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌. هاوكێشه‌كان و سیناریۆكان وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌ر له‌ كۆنگره‌ له‌باره‌ی پۆستی سه‌رۆك و جێگر و ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردن قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كرا، له‌ ئێستادا گۆڕاوه‌، ئه‌مه‌ش وایكردووه‌، هه‌ندێ باڵ و گروپ، كه‌ به‌ر له‌ كۆنگره‌ هاوپه‌یمان و نزیكی یه‌ك بوون لێك دووربكه‌ونه‌وه‌. به‌رهه‌م ساڵح كه‌ به‌ر له‌ كۆنگره‌ به‌ڵێنی پێدرابوو ژماره‌یه‌ك كه‌سی نزیكی بچێته‌ سه‌ركردایه‌تی، بۆئه‌مه‌ش 18 كه‌س له‌سه‌ر داوای ناوبراو خۆیان كاندیدكرد، هیچیان ده‌رنه‌چوون، ئێستا جگه‌ له‌ پۆستی سه‌رۆك و سكرتێری ئه‌و حزبه‌، هیچ شتێكی دیكه‌ی قبوڵ نییه‌، ره‌نگه‌ له‌ خراپترین حاڵه‌تدا هاوسه‌رۆكایه‌تی قبوڵ بكات له‌گه‌ڵ كه‌سێكی ماڵی مام جه‌لال، به‌ڵام ئایه‌ ماڵی كۆسره‌ت ره‌سول ئه‌وه‌ی قبوڵه‌؟ هاوشێوه‌ی به‌رهه‌م ساڵح، هه‌ریه‌ك له‌ (لاهور شێخ جه‌نگی و باڤڵ تاڵه‌بانی) ئه‌وانیش هه‌مان تموح و خواستیان هه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ ببن به‌ كه‌سی یه‌كه‌م، ئه‌وانیش ئه‌گه‌ر له‌ حاڵه‌تێكدا بیانه‌وێ سازش بكه‌ن، ده‌یانه‌وێ هه‌رخۆیان به‌ ته‌نها جێگری سكرتێری گشتیی بن، یاخود هه‌ردووكیان وه‌ك جێگری یه‌كه‌م و دووه‌می سكرتێری گشتیی بن. ره‌نگه‌ ئه‌م سیناریۆیه‌ش له‌ لایه‌ن باڵه‌كانی دیكه‌ی وه‌كو (كۆسره‌ت ره‌سوڵ و كه‌ركووكییه‌كان و دلێری سه‌ید مه‌جید) قبوڵ نه‌كرێت. لاهور شێخ جه‌نگیش ئه‌گه‌ر به‌مه‌ رازیبێت خۆی به‌ته‌نها، یان ئامۆزاكه‌ی به‌ ته‌نها ببنه‌ جێگر، گروپ و باڵه‌كانی دیكه‌ی نێو ئه‌و حزبه‌ لێی دوورده‌كه‌ونه‌وه‌، ره‌نگه‌ له‌ ئێستاشدا ناوبراو ئه‌وه‌ی نه‌وێت، چونكه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی لێی دوورده‌كه‌ونه‌وه‌، تاوه‌كو ئێستا ماڵی خۆیان له‌گه‌ڵ لاهور نه‌كردوه‌. كۆسره‌ت ره‌سوڵیش هاوشێوه‌ی باڵه‌كانی دیكه‌، جگه‌ له‌وه‌ی ده‌یه‌وێ ده‌سه‌ڵاتێكی باش بۆ خۆی له‌ نێو ئه‌نجومه‌نه‌كه‌، له‌ رێگه‌ی په‌یڕه‌وی ناوخۆ گه‌ره‌نتی بكات، له‌ هه‌مانكاتیشدا قبوڵی نییه‌ كه‌ یه‌كێك له‌ كوڕه‌كانی به‌ تایبه‌ت ( شاڵاو كۆسره‌ت ره‌سوڵ) نه‌كرێته‌ جێگر، یاخود یاریده‌ده‌ری سه‌رۆك هاوشێوه‌ی ماڵی مام جه‌لال. ئێستا دلێری سه‌ید مه‌جید و هه‌ندێ له‌سه‌ركرده‌كانی ئه‌و حزبه‌ش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن ( عیماد ئه‌حمه‌د) یه‌كێك بێت له‌و پێنچ تا شه‌ش كه‌سه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێ ببنه‌ جێگر. بۆ گروپی كه‌ركووكییه‌كانی ئه‌و حزبه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌یه‌، له‌ پێدانی پۆستی جێگری سكرتێر، یاخود سه‌رۆك كه‌متر رازی نابن بۆ (ره‌فعه‌ت عبدالله‌)، به‌ مافی خۆیانی ده‌زانن، به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌شێكی زۆر له‌ ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی ئه‌و حزبه‌ سه‌ر به‌و پارێزگایه‌ن ، زۆرترین نفوزی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتییان هه‌یه‌. ئه‌گه‌ر ئه‌و داواكاریه‌ی كه‌ركووكییه‌كان جێبه‌جێنه‌كرێت، ئه‌وا به‌ دڵنیایه‌وه‌ دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانیان له‌گه‌ڵ ماڵی مام جه‌لال و لاهور شێخ جه‌نگی نامێنێـت، به‌لای كۆسره‌ت ره‌سوڵ گروپه‌كانی دیكه‌دا ده‌چن و له‌ داهاتوو به‌یه‌كه‌وه‌ كارده‌كه‌ن، به‌ربه‌ست بۆ هه‌یكه‌لی نوێ دروست ده‌كه‌ن. باشترین سیناریۆ بۆ دۆخی ئێستای یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان، هه‌ڵبژاردنی سكرتێر و هه‌بوونی پێنج بۆ شه‌ش جێگره‌، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ هه‌ریه‌كه‌یان به‌رپرسی دۆسیه‌ك بێت، له‌ پاڵ ئه‌و سه‌رۆك و جێگرانه‌ش 13 كه‌سی دیكه‌، وه‌كو سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی ده‌ڤه‌ره‌كان و به‌رپرسی ژماره‌یه‌ك ئۆڕگان به‌یه‌كه‌وه‌ ئه‌و حزبه‌ به‌ڕێوه‌ببه‌ن. جگه‌ له‌ قه‌یرانی ته‌شكیلكردنه‌وه‌ی سه‌رۆكایه‌تی یه‌كێتیی، ئه‌نجومه‌نی باڵای سیاسی ئه‌و حزبه‌ش، دوای ئه‌وه‌ی سێ كه‌سیان چووه‌ ناو لیژنه‌ی هه‌مواركردنه‌وه‌ی په‌یڕه‌وی ناوخۆ، به‌ ئامانجی ئه‌وه‌بوو پێگه‌ی خۆیان له‌ رێگه‌ی په‌یڕه‌و به‌هێز بكه‌ن، به‌ تایبه‌ت حاكم قادر كه‌ دوای ئه‌وه‌ی كوڕه‌كه‌ی ده‌رنه‌چوو، ده‌یه‌وێ ده‌سه‌ڵاتی بۆ بگه‌ڕێته‌وه‌ ، مه‌لا به‌ختیاریش كه‌ پۆستی جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی سیاسی قبوڵ كردووه‌، نایه‌وێ ده‌سه‌ڵاتی نه‌بێت، دلێری سه‌ید مه‌جیدیش هه‌مان خواستی هه‌یه‌. چه‌ند سیناریۆیه‌ك بۆ سه‌رۆكایه‌تیكردنی یه‌كێتیی هه‌یه‌ كه‌ گرینكترینیان: سیناریۆی یەكەم: سیسته‌می هاوسه‌رۆكایه‌تی په‌یڕه‌ و بكرێت له‌ نێوان ماڵی مام جه‌لال و به‌رهه‌م ساڵح، به‌ڵام له‌و حاڵه‌تدا باڤڵ تاڵه‌بانی، یاخود لاهور شێخ جه‌نگی یه‌كێكیان قبوڵی بێت له‌گه‌ڵ چوار بۆ پێنج كه‌سی دیكه‌ جێگر، یاخود یاریده‌ده‌ر بن. ئه‌م سیناریۆیه‌ قوڕسه‌ چونكه‌ باڤڵ و لاهور تاوه‌كو ئێستا سازش بۆیه‌ك ناكه‌ن.   سیناریۆی دووه‌م: ئه‌وه‌یه‌ به‌رهه‌م ساڵح سكرتێر بێت و هه‌ریه‌ك له‌ باڤڵ تاڵه‌بانی و لاهور شێخ جه‌نگی و شاڵاو كۆسره‌ت ره‌سوڵ و ره‌فعه‌ت عبدالله‌ جێگر بن و هه‌ریه‌كه‌یان به‌رپرسی دۆسیه‌ی ئه‌منی و پێشمه‌رگه‌ و ئابووری و كارگێری و رێكخستن بگرنه‌ ئه‌ستۆ، ئه‌مه‌ باشترین سیناریۆیه‌، ئه‌گه‌ر ماڵی مام جه‌لال پێی رازیبن، به‌رهه‌م ساڵح به‌ ته‌نها سكرتێر بێت و ماڵی كۆسره‌ت ره‌سوڵ و كه‌ركووكییه‌كان هاوشێوه‌ی ماڵی مام جه‌لال بن. سیناریۆی سێه‌هه‌م:  هاوشێوه‌ی سیناریۆی دووه‌مه‌ و ته‌نها عیماد ئه‌حمه‌دیش بۆ پۆستی جێگر زیادبكرێت، له‌سه‌ر داواكاری گروپێكی نێو ئه‌و حزبه‌، زۆرجاریش ده‌وترێت ژنێك وه‌كو كۆتا بۆ پۆستی جێگر زیادبكرێت، بۆئه‌مه‌ش باسی (شاناز ئیبراهیم ئه‌حمه‌)د ده‌كرێت، ئه‌م داواكاریه‌ی كۆتایی خواستی به‌شێك له‌ باڵه‌كانه‌ وه‌كو كارتێك بۆ تێكدانی هه‌ندێ یاری سیاسی.  سیناریۆی چواره‌م: ماڵی مام جه‌لال پۆستی سه‌رۆك و سكرتێر وه‌رگرن، ئه‌م سیناریۆیه‌ له‌دوو رووه‌وه‌ كێشه‌ی هه‌یه‌، یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ماڵی مام جه‌لال ناتوانن لاهور شێخ جه‌نگی و باڤڵ تاڵه‌بانی یه‌كلابكه‌نه‌وه‌ كامیان بكرێته‌ سكرتێر، له‌ هه‌مانكاتیشدا به‌رهه‌م ساڵح و ته‌واوی گروپه‌كانی دیكه‌ دژی ئه‌و سیناریۆیه‌ ده‌بن. تێگه‌یشتن له‌و هاوكێشانه‌ی سه‌ره‌وه‌ بۆ هه‌ندێ كه‌سی ئاسایی، یاخود دوور له‌ رووداوه‌ ناوخۆییه‌كانی یه‌كێتیی قوڕسه‌، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی له‌ جه‌رگه‌ی رووداوه‌كانن، ده‌زانن چی نوسراوه‌؟ چی ده‌گوزه‌رێ؟ ته‌نها وێنه‌گرتنه‌كانی سه‌ركرده‌كان به‌یه‌كه‌وه‌ مه‌بینه‌، به‌ڵكو بزانه‌ حه‌قیقه‌تی ململانێكان چۆنه‌؟

درەو: لە هەرێمی كوردستان لە هەر 4 پرۆسەی هاوسەرگیری یەكێكیان بە جیابونەوە كۆتایی دێت و لە پارێزگای سلێمانیش لەهەر 3 پرۆسەی هاوسەرگیرییەك یەكێكیان بە جیابوونەوە كۆتایی دێت. بەڕێوەبەرایەتیی پلان و ئاماری ئەنجوومەنی دادوەریی هەرێمی كوردستان ئاماری مامەڵەی ئەنجامدراوی دادگاكانی بۆ ساڵی 2019 بڵاوكردەوە، لە كۆی ( 32 هەزار و 432 ) پرۆسەی هاوسەرگیری  (8 هەزارو 381) پرۆسەیان بە جیابونەوە كۆتاییان هاتووە بەرێژەی (25.8%) بەمشێوەیە: 🔹 پارێزگای هەولێر لە ( 11 هەزارو 144) پرۆسەی هاوسەرگیری ( 3 هەزارو 115) پرۆسەیان بە جیابوونەوە كۆتایی دێت بەرێژەی ( 28%).  🔹  پارێزگای سلێمانی لە ( 11 هەزارو 33) پرۆسەی هاوسەرگیری ( 3 هەزارو 448) پرۆسەیان بە جیابوونەوە كۆتایی دێت بەرێژەی ( 31.3%).  🔹  پارێزگای دهۆك لە ( 8 هەزارو 322) پرۆسەی هاوسەرگیری (هەزارو 129) پرۆسەیان بە جیابوونەوە كۆتایی دێت بەرێژەی ( 13.6%).  🔹 گەرمیان لە (هەزارو 933) پرۆسەی هاوسەرگیری (689) پرۆسەیان بە جیابوونەوە كۆتایی دێت بەرێژەی ( 28%). 

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت بەرپرسانی ئەمریكا لە عێراق خۆیان هەواڵەكەیان دزەپێكردووە، لەڕێگەی دزەپێكردنی ئەم هەواڵەوە دەیانەوێت هۆشداری بەو كەسانە بدەن كە ناویان هێنراوە، واشنتۆن لەڕێگەی یاسای ماگنتسكی-یەوە دەیەوێت لایەنگرانی ئێران لە عێراق راوبكات، ماگنتسكی چییە ؟ سزاكانی چین ؟ لەم راپۆرتەدا (درەو) زانیاری زیاتر بڵاودەكاتەوە. هەواڵێكی دزەپێكراو ئەمڕۆ لە چەند سەرچاوەیەكی ناڕوونەوە هەواڵێك بڵاوكرایەوە لەبارەی ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێنج سەركردەی عێراقی خستوەتەناو لیستی سزاكانییەوە، بەڵام تائێستا هیچ بەرپرسێكی ئەمریكی هەواڵەكەی پشتڕاستنەكردوەتەوە. (درەو) لەڕێگەی چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە لە بەغداد، بەدواداچوونی بۆ راستی‌و ناڕاستی هەواڵەكە كرد. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بەرپرسانی ئەمریكی لە عێراق خۆیان دزەیان بە هەواڵەكە كردووە، ئەمەش وەكو هۆشداریدانێك بۆ ئەو كەسانەی كە لە هەواڵە دزەپێكراوەكەدا ناویان هاتووە. ئەو كەسانەی كە ناویان هاتووە‌و هۆشدارییان پێدەدرێت لەبارەی ئەوەی ناویان دەخرێتە لیستی سزاكانی ئەمریكاوە بریتین لە هەریەكە لە: •    هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح‌و یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی ئێران لە عێراق. •    نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا •    حاكم زاملی سەركردەی میلیشیای سوپای مەهدی •    فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی •    شبل زەیدی ئەمینداری كەتیبەكانی ئیمام عەلی بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵە دوای ئەوەدێت ژمارەیەك لە سەركردە سەربازییەكانی حەشدی شەعبی هەڕەشەی هێرشكردنیان كرد بۆسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە تۆڵەی كوژرانی ئەبومەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە هێرشێكی ئەمریكادا لەگەڵ قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران. سزاكەی ئەمریكا چییە ؟ ئەو سزایەی كە واشنتۆن بەسەر بەرپرسانی عێراقدا دەسەپێنێت، لە ئەمریكای پێدەوترێت یاسای (ماگنتسكی جیهانی بۆ مافەكانی مرۆڤ و لێپرسینەوە)، ئەمە بۆ سزادانی ئەو كەسانەیە كە ئەمریكا تۆمەتباریان دەكات بە پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ ‌و گەندەڵی. یاسای ماگنتسكی چییە ؟ ئەمە پرۆژەیاسایەكی هاوبەش بوو كە هەردوو پارتی دیموكرات‌و كۆمارییەكان لە كۆنگرێس پێشكەشیانكردو دێسەمبەری 2012 باراك ئۆبامای سەرۆكی پێشووی ئەمریكا پەسەندی كرد. یاساكە بۆ سزادانی ژمارەیەك كەسایەتی روسی بوو كە واشنتۆن تۆمەتباريكردبوون بە تێوەگلان لە مردنی سێرگی ماگنتسكی لە زیندانەكەیدا لە مۆسكۆ لە ساڵی 2009دا. سێرگی ماگنتسكی ژمێریاری باج بوو، ئەو پیاوە لێكۆڵینەوەیەكی كردبوو، تێیدا رایگەیاندبوو، ژمێریارانی باج لە روسیا بڕی (230) ملیۆن دۆلاریان لە خەزێنەی دەوڵەت دزیوە، بەڵام دەسەڵاتدارانی روسیا لەبەرامبەردا ئەم قسەیەدا ماگنتسكی-یان دەستگیركردو رەوانەی زیندانیان كرد، راپۆرتەكان باسیان لەوەدەكرد لە زینداندا ئەشكەنجەی زۆر دراوە، هاوڕێیەكی ئەمریكی ماگنیتسكی بابەتەكە لە ئەمریكا وروژاند، لەسەر ئەو بنەمایە ئیدارەی ئەمریكا رێوشوێنی گرتەبەر. لە ساڵی 2016وە یاسای ماگنیتسكی كەوتوەتە بواری جێبەجێكردنەوە لە ئەمریكا، یاساكە تەنیا بەرپرسانی روسیا ناگرێتەوە، بەڵگو گشتگیركراوە بۆ هەموو جیهانیش، یاساكە ئیدارەی ئەمریكای دەستكراوە كردووە لەسەرتاسەری جیهان سزا بەسەر هەر كەسێكدا بسەپێنێت كە تێوەگلابێت لە پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ. سزاكانی ماگنتسكی چین ؟ ئەو سزایانەی كە لەچوارچێوەی یاسای ماگنتسكی-دا دیاریكراون ئەمانە لەخۆدەگرن:  •    لیستی رەشی بانكەكان ئەوانەی كە بەیاسای ماگنتسكی سزادەدرێن، ناویان دەخرێتە لیستی ئەو كەسانەی كە ملكەچكراون بۆ چاودێریكردنی نوسینگەی چاودێری دارایی بیانی لە ئەمریكا كە سەربە وەزارەتی خەزێنەیە، ئەم كەسانە دەستدەگیرێت بەسەر سەروەت‌و سامانیاندا لە ئەمریكا، هەروەها ناویان دەخرێتە سیستمی سڕینەوەی ئۆتۆماتیكییەوە كە بەتایبەتی لە بانكەكانی ئەمریكا‌و وڵاتانی خۆرئاوادا ئەم سیستمە بەكاردەهێنرێت، ئەمە وادەكات كەسی سزادراو نەتوانێت حسابی بانكی بكاتەوە یان پارە حەواڵە بكات یاخود مامەڵەی تایبەت بە خاوەندارێتی لە دەرەوەی وڵاتەكەی خۆی بكات. •    وەبەرهێنەران مامەڵەیان لەگەڵدا ناكەن سزایەكی تر كە لەیاسای ماگنتسكی-دا هاتووە، ئەوەیە وەبەرهێنەران مامەڵە لەگەڵ ئەو كەسانەدا ناكەن كە ملكەچن بۆ سزاكانی ئەمریكا‌و هاوبەشەكانی، ئەمەش وادەكات كاروباری بازرگانی ئەو كەسانە دوچاری داڕمان ببێت، هەروەك ئەم رێوشوێنە وادەكات ئەو كەسانە بەئاسانی نەتوانن بەشداری لە پرۆژە گەورە ئابورییە قازانجدارەكاندا بكەن، بەهۆی ئەوەی ناتوانن مۆڵەتی كاركردن وەربگرن. •    كۆتوبەندی گەشتكردن یاسای ماگنتسكی رێگری لەوە دەكات سزادراوان گەشتی ئەمریكا بكەن، هەروەها لەتوانایدایە گرێوگۆڵ بۆ ئەو كەسانە دروستبكات لە پێدانی ڤیزا بۆ گەشتكردنیان بۆ وڵاتانی تریش، سیستمی سڕینەوە لە هێڵی ئاسمانیدا، وادەكات ئەو كەسانە نەناسرێنەوە، ئەمەش كێشەیان بۆ دروستدەكات. •    پەراوێزخستن لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە ئەوانەی ناویان دەچێتە لیستی سزای ماگنتسكی-یەوە، لەلایەن ئیدارەو بەرپرسانی ئەمریكاوە بەتەواوەتی پەراوێز دەخرێن‌و كەس دیداری سیاسییان لەگەڵدا ناكات، سەرباری ئەمە، ئەوانەی دەچنە لیستی سزاكەوە، لە وڵاتەكانی خۆیان ناتوانن پۆستی وەزیر یاخود پارێزگار‌و پۆستی باڵا وەرگرن.  كێن ئەوانەی تائێستا سزادراون ؟ بۆیەكەمجار دوای دەرچوونی، یاسای ماگنتسكی لەسەر عێراق جێبەجێكرا، رۆژی 18ی تەموزی 2019 نوسینگەی چاودێری دارایی بیانی كە سەربە وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكایە، بەپێی یاسای ماگنتسكی سزای بەسەر چوار بەرپرسی عێراقدا سەپاند. بەرپرسەكان بریتی بوون لە هەریەكە لە (رەیان كلدانی- وەعد قەدۆ- نەوفل حەمادی عاگوب- ئەحمەد جبوری). رەیان كلدانی‌و وەعد قەدۆ سەركردایەتی میلیشیایەكیان دەكرد، بەقسەی بەرپرسانی ئەمریكی ئەو دوو كەسە فەرمانی حكومەتی ناوەندی عێراقیان بۆ كشانەوە لە ناوچەی مەسیحینشینەكانی دەشتی نەینەوا رەتكردوەتەوە، ئەمەش بووەتە بەربەست لەبەردەم گەڕانەوەی خەڵكی ئاوارەی ناوچەكە بۆسەر ماڵوحاڵیان هەروەها كێشەی بۆ پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكە دوای نەمانی "داعش" دروستكردووە. نەوفل حەمادی عاگوب و ئەحمەد جبوری كە خرانە لیستی سزاكانەوە هەردووكیان پارێزگار بوون، هەردووكیان تۆمەتباركرابوون بە گەندەڵی، نەوفل عاگوب پارێزگاری نەینەوا بوو، تۆمەتباردەكرا لە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی موسڵدا تێوەگلابێت لە گەندەڵی، ئەحمەد جبوریش پارێزگاری سەلاحەدین بوو، لەلایەن ئەمریكییەكانەوە تۆمەتبار دەكرا بە گەندەڵی‌و پاراستنی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆی. لەدوای ئەم چواركەسە، هەر لە ساڵی 2019دا ئەمریكا بۆ جاری دووەم یاسای ماگنتسكی لەدژی ژمارەیەك كەسایەتی تری عێراقی بەكارهێنا. رۆژی 6ی دێسەمبەری 2019 ئەمریكا چوار كەسایەتی عێراقی خستە لیستی سزاكانییەوە كە بریتی بوون لە هەریەكە لە: •    قەیس خەزعەلی: سەرۆكی میلیشیای عەسائیب ئەهل حەق، ئەمریكا تۆمەتباری كرد بەوەی بەپشتیوانی سوپای پاسدارانی ئێران خۆپیشاندەرانی عێراقی سەركوتكردووە، خەزعەلی لەو سەركردە سەربازییانەی شیعە بوو لە عێراق كە پێشتر ئەمریكییەكان بەتۆمەتی كوشتنی پێنج سەرباز دەستگیركریان كردبوو، دواتر ئازادیان كردبوو. •    لەیس غەزعەلی: ئەمە برای قەیس غەزعەلی-یە، لەلایەن ئەمریكییەكانەوە تۆمەتباركرا بە سەركوتكردنی خۆپیشاندەران‌و بەشداریكردن لە پرۆسەی پاكتاوكردنی سوننەكان لە پارێزگای دیالە. •    ئەبو زەینەب لامی: ناوی راستەقینەی حسێن فالح لامی-یە، یەكێكە لە ئەندامانی كەتیبەی (حیزبوڵا)، ئەمریكا ئەم كەتیبەی خستوەتە لیستی تیرۆرەوە، بەرپرسی ئاسایشی ناوەندی هێزەكانی حەشدی شەعبی بوو، ئەمریكییەكان تۆمەتباریان كرد بەوەی لەپشت بەئامانجگرتن‌و كوشتنی خۆپیشاندەرانەوە بووە بە چەكی قەناسە. •    خەمیس خەنجەر: یەكێك لە روخسارە دیارەكانی پێكهاتەی سوننەیە لە عێراق‌و بەشدارە لە كوتلەی بنیادنان لە پەرلەمانی عێراق كە كوتلەی گەورەی پێكهاتەی شیعەیە لە عێراق، ئەمریكا تۆمەتباریكرد بە وەرگرتنی بەرتیل‌و گەندەڵی‌و پشتیوانیكردن لە ئێران. یەكەم سزای ئەمریكا رۆژی 5ی ئایاری ساڵی 2018 ئیدارەی ئەمریكا ناوی (ئاراس حەبیب) شارەزایی ئابوری خستە لیستی سزاكانییەوە، بانكی (البلاد الاسلامی) كە ئاراس حەبیب خاوەندارێتی دەكرد خرایە لیستی "تیرۆرر جیهانی"یەوە، ئەمریكییەكان ئاراس حەبیبیان تۆمەتباركرد بەوەی رۆڵی هەبووە لە حەواڵەكردنی پارەی سوپای پاسدارانی ئێران لە عێراقەوە بۆ حزبوڵای لوبنانی. ئەمە سەرەتای دەستپێكردنی سزاكانی ئەمریكا بوو لەدژی ئەو كەسایەتییە سیاسییانەی عێراق كە پشتیوانییان لە ئێران دەركرد، لەكاتی خۆیدا سزاكەی ئاراس حەبیب جۆرێك لە شۆكی لەناو توێژی سیاسەتمەدارانی عێراقدا دروستكرد، ئەوە سەرەتای ئەو مەترسییە بوو كە ئێستا هەڕەشە لە زۆرێك لەوانە دەكات لە چینی دەستڕۆیشتووی سیاسەتن لە عێراق.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف سەرۆكی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان كە هەندێكجار دەستەواژەی "سەركردایەتی سیاسی كورد"یان بۆ بەكاردەهێنرێت، زۆربەیان بەپلەی باڵا خانەنشینن، یاسای چاكسازی لە خانەنشینی پلەباڵاكان گۆڕانكاری لە موچەكانیاندا دەكات، (درەو) لەم راپۆرتەدا لەسەر بنەمای یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینی هەریەكەیان بڵاودەكاتەوە. مەسعود بارزانی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، بارزانی (12) ساڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان بووە‌و تەنیا ئەو (12) ساڵەی وەكو راژە هەیە‌و جگە لەو (12) ساڵە هیچ ساڵێكی تری خزمەتی حكومی نییە، واتە مەرجی یاسایی كە (15) ساڵ خزمەتە، نیەتی، بەڵام یاساكە چارەسەرێكی بۆ داناوە‌و بەپێی بڕگەی (شەشەم) لەماددەی حەوتەمی یاسای چاكسازی "ئەوانەی خزمەتی خانەنشینییان نەگەیشتوەتە 15 ساڵ، ئەوا تاوەكو سێ ساڵ دەخرێتەسەر خزمەتەكەیان بۆئەوەی بگەنە تەمەنی خانەنشینی"، بارزانی لەم (3) ساڵە زیادكراوەی یاساكە سودمەند دەبێت‌و مەرجی یاسایی دەیگرێتەوە، بارزانی مەرجی یاسایی تەمەنی تێدایە‌و ئێستا تەمەنی (74) ساڵە، لەكاتێكدایە یاساكە تەمەنی (45) ساڵی بۆ خانەنشین بوون دیاریكردووە. یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2010ی پەرلەمانی كوردستان موچە‌و دەرماڵەی سەرۆكی هەرێمی بەمشێوەیە دیاریكردووە: •    موچەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم (15 ملیۆن) دینارە. •    دەرماڵەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم بەڕێژەی 50%ی موچەی مانگانەكەیەتی كە دەكاتە (7 ملیۆن 500 هەزار) دینار. •    كۆی موچە‌و دەرماڵەی مانگانەی سەرۆكی هەرێم دەگاتە (22 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار. بەر دەرچوونی یاسای نوێی خانەنشینی پلەباڵاكان، سەرۆكی هەرێم لەكاتی خانەنشینبوونیدا موچەی خانەنشینی بەڕێژەی 80%ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە وەردەگرت كە لەپێش خانەنشینی وەریگرتبوو، ئەوكات كۆی موچەی خانەنشینییەكەی دەیكردە (18 ملیۆن) دینار، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە، موچەی خانەنشینی بارزانی بەمشێوەیە دەبێت: •    بارزانی كە 15 ساڵ خزمەتی بۆ ئەژماردەكرێت، بەپێی ساڵی خزمەت بۆ هەر ساڵێك بڕی (1,5%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە دەبات كە لەكاتی سەرۆكایەتی وەریگرتووە، تەنیا لە ساڵی خزمەتدا بارزانی لە كۆی گشتی (22 ملیۆن‌و 500 هەزار)ی موچەكەی لەكاتی سەرۆكایەتیدا، بڕی (8 ملیۆن‌و 325 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی بەردەكەوێت. •    بارزانی بەهۆی ئەوەی هیچ بڕوانامەیەكی خوێندنی نییە، دەرماڵەی بڕوانامە نایگرێتەوە. بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەپێی یاسا نوێیەكە، دەبێت بە (8 ملیۆن‌و 325 هەزار) دینار، واتە بەبەراورد بە یاسا كۆنەكە، موچەی خانەنشینی بارزانی لە (18 ملیۆن) دینارەوە كەمدەكات بۆ (8 ملیۆن‌و 325 هەزار) دینار، بەهۆی یاساكەوە موچەی خانەنشینی بارزانی بەبەراورد بە رابردوو (9 ملیۆن‌و 675 هەزار) دینار كەمدەكات. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت لە پۆستی سەرۆكی هەرێم بۆ مەسعود بارزانی ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، واتە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بهێنێت موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (11ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار. كۆسرەت رەسوڵ كۆسرەت رەسوڵ عەلی كە لەدوای كۆنگرەی چوارەمی یەكێتییەوە پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستانی وەرگرتووە، بەهەمان شێوەی بارزانی یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە. كۆسرەت رەسوڵ ماوەی (12) ساڵ جێگری مەسعود بارزانی بووە لە سەرۆكایەتی هەرێم، جگە لەم خزمەتە، ماوەی (8) ساڵ سەرۆكی حكومەتی هەرێم بووە، واتە بە هەردووكیانەوە (20) ساڵ راژەی هەیە، سەرباری ئەمە بڕوانامەی (دیپلۆم)ی هەیە، واتە دەرماڵەی بڕوانامە دەیگرێتەوە. یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2010ی پەرلەمانی كوردستان موچە‌و دەرماڵەی جێگری سەرۆكی هەرێمی بەمشێوەیە دیاریكردووە: •     موچەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم (13 ملیۆن) دینارە. •    دەرماڵەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم بەڕێژەی 50%ی موچەی مانگانەكەیەتی، كە دەكاتە (6 ملیۆن 500 هەزار) دینار. •    كۆی موچە‌و دەرماڵەی مانگانەی جێگری سەرۆكی هەرێم (19 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینارە. بەر لە دەرچوونی یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان، جێگری سەرۆكی هەرێم بەرێژەی 80%ی كۆی موچە‌و دەرماڵەكەی خانەنشین دەبوو، كە خانەنشینییەكەی دەیكردە (15 ملیۆن‌و 600 هەزار) دینار، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینییەكەی بەمشێوەیەی لێدێت:  •    لەڕووی ساڵی خزمەتەوە، كۆسرەت رەسوڵ عەلی ماوەی (20) ساڵ خزمەتی هەیە، واتە مەرجی یاسایی خانەنشینی تێدایە كە یاساكە (15) ساڵی دیاریكردووە، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت یاساكە رێژەی (1,5%)ی كۆی موچە‌و دەرماڵەی دیاریكردووە، واتە موچەی خانەنشینی نوێی كۆسرەت رەسوڵ تەنیا بە ساڵی خزمەت دەبێت (7 ملیۆن‌و 215هەزار) دینار. •    كۆسرەت رەسوڵ بڕوانامەی دیپلۆمی هەیە، ئەم بڕوانامەیە لە یاساكەدا رێژەی (2%)ی كۆی موچەی بۆ دانراوە، واتە بەپێی ئەم بڕگەیەش كۆسرەت رەسوڵ (390 هەزار) دینار دەرماڵەی بڕوانامە دەچێتە سەر خانەنشینییەكەی‌و بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (7 ملیۆن‌و 215هەزار) دینار، بەبەراورد بە موچەی خانەنشینی پێشتری كە (15 ملیۆن‌و 600 هەزار) دینار بوو، خانەنشینییەكەی بڕی (8 ملیۆن‌و 385هەزار) دینار كەمدەكات. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت لە پۆستی سەرۆك وەزیران‌و جێگری سەرۆكی هەرێم بۆ كۆسرەت رەسوڵ ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، واتە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بهێنێت موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (9 ملیۆن‌و 750 هەزار) دینار. عومەر سەید عەلی عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو پەرلەمانتار بووە، بەڵام بە پلەی (وەزیر) خانەنشین كراوە، یاساكە موچەی هەموو ئەو كەسانە هەڵدەوەشێنێتەوە كە بەپلەیەك خانەنشین كراون كە كاریان تێدا نەكردووە، بۆیە لەهەموو حاڵەتەكاندا خانەنشینی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان دەگەڕێندرێتەوە بۆسەر خانەنشینی پەرلەمانتارییەكەی. عومەر سەید عەلی لە خولی یەكەمی پەرلەماندا ئەندام پەرلەمان بووە، ئەو خولە بەهۆی شەڕی ناوخۆوە (13) ساڵی خایاند، واتە ماوەی (13) ساڵ راژەی هەیە، ئەمە سەرباری ئەوەی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بڕوانامەی دیپلۆمی هەیە‌و كاری مامۆستایەتی كردووە بەرلەوەی پەیوەندی بە شۆڕشەوە بكات، بەڵام (درەو) نازانێت ساڵی خزمەتی وەكو مامۆستا چەندە‌و ئایا ئەو ساڵانەی خزمەتی گەڕاندوەتەوە یاخود نا. پێشتر كە بە پلەی (وەزیر) خانەنشین كرابوو، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان مانگانە بڕی (6 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەرگرتووە، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە ئەگەر خانەنشینییەكەی بگەڕێندرێتەوە بۆسەر پلەی پەرلەمانتارییەكەی، موچەی خانەنشینییەكەی بەمشێوەیەی لێدێت: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ماوەی (13) ساڵ خزمەتی هەیە، بەپێی یاسا نوێیەكە ماوەی (3) ساڵ خزمەتی بۆ زیاددەكرێت بۆئەوەی ساڵی خزمەتی بگاتە (15) ساڵ‌و خانەنشینی بیگرێتەوە، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت رێژەی (1,5%)ی كۆی موچە‌و دەرماڵە ئەژماركراوە، واتە تەنیا بە ساڵانی خزمەت (3 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار دەبات. •    عومەر سەید عەلی بڕوانامەی دیپلۆمی هەیە، ئەم بڕوانامەیە لە یاساكەدا رێژەی (2%)ی كۆی موچەی بۆ دانراوە، لەم بڕگەیەشدا رێكخەری گشتی گۆڕان (164 هەزار) دینار دەبات. واتە بە تێكڕا عومەر سەید عەلی موچەكەی وەكو پەرلەمانتاری خانەنشین دەبێت (3 ملیۆن‌و 214 هەزار) دینار. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت وەكو پەرلەمانتار بۆ عومەر سەید عەلی ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی‌و مامۆستایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، بۆیە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بگەڕێنێتەوە، موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار. محەمەد حاجی مەحمود محەمەد حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان بەهەمان شێوە یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو لە خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستاندا پەرلەمانتار بووە، دواین  پلەی حكومی كە وەریگرتووە پلەی وەزیری بووە، بۆیە بەپلەی وەزیر خانەنشین كراوە. خانەنشینییەكەی بە پلەی وەزیر پێشتر (6 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار بووە، بەڵام بەپێی یاسای نوێی خانەنشینی، موچەی خانەنشینییەكەی بەمشێوەیەی لێدێت: •    ماوەی (8) ساڵ خزمەتی هەیە وەكو پەرلەمانتارو وەزیر، واتە مەرجی ساڵی خزمەتی تێدا نییە كە یاساكە (15) ساڵی دیاریكردووە، بەو سێ ساڵ زیادكردنەكە كە لە یاساكەدا هاتووە هێشتا ساڵانی خزمەتی ناگات بە (15) ساڵ، بۆیە بەرێژەی 25%ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەكرێت كە وەكو وەزیر وەریگرتووە. •    محەمەدی حاجی مەحمود بڕوانامەی نییە، واتە دەرماڵەی بڕوانامەش نایگرێتەوە. بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینی سكرتێری حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان بەپێی یاسا نوێیەكە لەگەڵ ئەو (8) خزمەتەی كە هەیەتی، كە بۆ هەر ساڵێكی خزمەت رێژەی (1,5%) كۆی موچە‌و دەرماڵە دیاریكراوە، كۆی موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار. لەم ژمێركارییەدا تەنیا ساڵانی خزمەت لە وەكو پەرلەمانتارو وەزیر بۆ محەمەد حاجی مەحمود ئەژماركراوە، خۆئەگەر ساڵانی خزمەتی پێشمەرگایەتی بۆسەر راژەكەی زیادبكرێت، موچەی زیاتر دەبێت، بەڵام لە هەموو حاڵەتەكاندا بەپێی یاساكە نابێت موچەی خانەنشینییەكەی (50%)ی كۆی ئەو موچەیە تێپەرێنێت كە بەر لە خانەنشینی وەریگرتووە، واتە ئەگەر كۆی ساڵانی خزمەتیش بگەڕێنێتەوە، موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار. كاوە مەحمود كاوە مەحمود سكرتێری حزبی شیوعی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو وەزیر بووە لە كابینەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، بەپلەی وەزیر خانەنشینە. سكرتێری حزبی شیوعی بڕوانامەی دكتۆرای هەیە، واتە دەرماڵەی بڕوانامە دەیگرێتەوە، كە یاساكە بەرزترین پۆینتی بۆداناوە بڕوانامەی دكتۆرا داناوە‌و بەرێژەی (8%)ی كۆی موچە‌و دەرماڵەیە، كاوە مەحمود تەنیا (4) ساڵ خزمەتی هەیە، واتە مەرجی ساڵانی خزمەتی تێدا نییە كە (15) ساڵە. ئەگەر خزمەتی تریش بگەرێنێتەوە بۆسەر راژەكەی لەبەرزترین ئاستدا (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار موچەكەی دەبێت، لە كەمترین ئاستیشدا موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار دەبێت.  ئارام قادر ئارام قادر سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەوە بەر لەوەی لە كۆمەڵی ئیسلامی جیاببێتەوە، لەسەر لیستی كۆمەڵ پەرلەمانتاری كوردستان بوو. لەباشترین حاڵەتدا ئەگەر مەرجی تەمەن‌و بڕوانامەی بەرزی هەبێت موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت (4 ملیۆن‌و 100 هەزار)، خۆ ئەگەر هەموو مەرجەكانیشی تێدا نەبێت لە كەمترین ئاستدا بڕی (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەردەگرێت. بەڵێن عەبدوڵا بەڵێن عەبدوڵا سكرتێری حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو لە خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان پەرلەمانتار بووە. بەپێی یاسا نوێیەكە بەلەبەرچاوگرتنی ساڵانی خزمەت‌و بڕوانامە لەبەرزترین ئاستدا موچەی خانەنشینییەكەی (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار، لە كەمترین ئاستیشدا موچەكەی (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار دەبێت. باپیر كامەلا باپیر كامەلا سەرۆكی پارتی كرێكاران‌و رەنجدەرانی كوردستان یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو ئێستا ئەندامی پەرلەمانی كوردستانە، بەلەبەرچاوگرتنی مەرجەكانی تەمەن‌و ساڵی خزمەت لەبەرزترین ئاستدا بەپێی یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار، لە كەمترین ئاستیشدا موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار. محەمەد بازیانی محەمەد بازیانی رێكخەری گشتی بزافی چاكسازی‌و گەشە یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان دەیگرێتەوە، ئەو لەكابینەی حكومەتی هەرێم- هەولێر لە ساڵی 1996 وەزیر بووە، ئێستا بەپلەی وەزیر خانەنشینە. بەلەبەرچاوگرتنی تەمەن‌و ساڵی خزمەت لە بەرزترین ئاستدا بەپێی یاسای نوێی خانەنشینی، موچەی خانەنشینییەكەی دەبێت بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار، لە كەمترین ئاستیشدا موچەكەی دەبێت بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار. ئەوانی تر جگە لەوانەی باسكران، سەركردەی چەند حزبێكی تری هەرێم كوردستان هەن كە موچەی خانەنشینی پلەباڵا وەردەگرن، بەڵام یاسای نوێی خانەنشینی پلەباڵاكانی هەرێم نایانگرێتەوە. •    سەلاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتوو، لە هەرێمی كوردستان هیچ پۆستێكی وەرنەگرتووە، بەڵام دوای روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003، لە بەغداد بووە بە ئەندامی ئەنجومەنی حوكم‌و خانەنشینییەكەی لەسەر عێراقە. •    عەلی باپیر ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی بەهەمان شێوە لە هەرێمی كوردستان هیچ پۆستێكی وەرنەگرتووە، بەڵام لە یەك خولدا ئەندامی پەرلەمانی عێراق بووە، باسلەوەدەكرێت لە كوردستان بەپلەی وەزیر خانەنشین كراوە، (درەو) نازانێت ئێستا خانەنشینی پەرلەمانتاری عێراق وەردەگرێت یاخود خانەنشینی پلەباڵا لە هەرێم. •    عیرفان عەلی عەبدولعەزیز رابەری گشتی بزوتنەوەی ئیسلامی یاسای خانەنشینی پلەباڵاكان نایگرێتەوە، هیچ موچەیەكی خانەنشینی نە لە كوردستان‌و نە لە عێراقیشدا نییە. •    شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێ هیچ موچەیەكی خانەنشینی نییە، چونكە حزبەكەی حزبێكی نوێیە‌و تائێستا بەشداری دەسەڵاتی نەكردووە، بەڵام خۆی بزنسمانە‌و لەكاری بزنسەوە رووی لە جیهانی سیاسەت كردووە. •    سەرباری ئەمانە، ژمارەیەكی زۆر لە سەركردایەتی پارتە سیاسییەكانی هەرێم بەپلەی باڵا خانەنشین كراون، لەكاتێكدا زۆربەیان رۆژێك لە رۆژان هیچ پلەیەكی حكومییان نەبووە، بەپێی یاسا نوێیەكە دەبێت موچەكانیان ببڕدرێت.  

 (درەو): نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ سایتی (ئەلمۆنیتۆر): •    ئێمە لە ئێران ناترسین، رێزی لێدەگرین. •    ئەو بڕیاری پەرلەمانی عێراقی دەریكرد بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان بڕیارێكی باش نەبوو، كورد‌و سوننە بەشدارییان لەو بڕیارەدا نەكرد. •    بڕیاری كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان پێشینەیەكی خراپە، بڕیارەكە لەلایەن كوتلەی شیعەوە دەركرا بەبێ راوێژكردن لەگەڵ پێكهاتەی كوردو سوننەدا. •    ئێمە باوەڕمانوایە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا‌و هاوپەیمانان كارێكی پێویستە بۆ هەموو عێراق. •    مایك پۆمپیۆ لەسەردانەكەیدا بانگهێشتنامەی ئاڕاستە كردین بۆ ئەوەی سەردانی واشنتۆن بكەین، بەڵام بانگهێشتنامەكە بەر لە رووداوی كوژرانی قاسم سلێمانی‌و دەستلەكاركێشانەی عادل عەبدولمەهدی بوو لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق. •    نازانم دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بەشداری لە لوتكەی داڤۆس دەكات یاخود نا، بەڵام مایك پێنس جێگری سەرۆكی ئەمریكا دەبینم. •    لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا خۆت بەنێوەندگیر دەزانی لەنێوان ئەمریكا‌و ئێراندا، نێچیرڤان بارزانی دەڵێ:" بەڵێ ئێمە لەوبارەیەوە بەرۆڵی خۆمان هەڵدەستین". •    لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا بەمزوانە سەردانی تاران دەكەین ؟ نێچیرڤان بارزانی دەڵێ:" بەردەوام بانگهێشتنامە هەیە، بەڵام هێشتا هیچ وادەیەك دیارینەكراوە بۆ سەردانكردن". •    ئێمە پێشتر بە هێزەكانی سوریای دیموكراتیمان لە رۆژئاوای كوردستان وت پەیوەندی لەگەڵ پەكەكەدا بپچڕن، بەڵام ئەوان ئێستاش فەرمان لە پەكەكەوە وەردەگرن، بەهەرحاڵ دەبێت كارێك بكەن كە باوەڕ بە توركیا‌و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بهێنن كە بەشێك نین لە ئەجێندای پەكەكە. •    ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ توركیا باشە، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم دیدارێكی باشی كرد رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا‌و بەردەوامیش دەبین لەو رێگایە. •    پێویستە توركیا سەلاحەدین دەمیرتاش ئازاد بكات بۆ ئەوەی رۆڵ ببینێت لە دەستپێكردنەوەی دانوستانەكانی ئاشتی. •    لەوەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بەوەی لەدوای كوژرانی قاسم سولەیمانییەوە، ئێران فشار لە حكومەتی عێراق دەكات موچەی فەرمانبەرانی هەرێم رابگرێت، نچێرڤان بارزانی دەڵێ:" لەو بڕوایەدا نییە ئێران دەستوەردان بكات". •    لەوەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بەوەی ئەدای كاری مەسرور بارزانی سەرۆكی نوێی حكومەتی هەرێم چۆن هەڵدەسەنگێنیت كە كوڕە مامی خۆتە، نێچیرڤان بارزانی دەڵێ:" كاری باش دەكات، هاوسەنگییەكی باشی لەناو ئەنجومەنی وەزیران دروستكردووە". •    لەوەڵامی ئەوەی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم بۆچی وەزیری نەوتی نییە، نێچیرڤان بارزانی دەڵێ:" بەمنزیكانە وەزیری نەوتمان دەبێت.. بەڵام نازانم كێیە". •    لەوەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بەوەی ئایا ئێستا كێ سەرۆكایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكات، نێچیرڤان بارزانی دەڵێ:" سەرباری هەموو پێشبینییەكان، یەكێتی كۆنگرەیەكی سەركەوتووی كرد، بەڵام تائێستا روون نییە لە داهاتوودا كێ سەرۆكایەتی ئەو حزبە دەكات، لەو باوەڕەدام بەرهەم ساڵح ببێت بە سەرۆكی یەكێتی".

ئامادەکردنی: چیا عەباس بەشی یەکەم       ئەم نوسینە باس لە رۆڵی ئەمریکا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست و کەنداو دەکات، پشتئەستور بە چەندین توێژینەوە و نوسین و شێکردنەوە دامرشتوە.  سەرەتا گرنگە چاوێک بە مێژوی ئەمریکا لە ناوچەکەدا بخشێنینەوە، دواتر بێینە سەر باسی کورد و ئەمریکا. ئەم سەرەتایە پێویستە تا بەرچاومان رون بێت دەرباری ئەو دۆخ و گۆرانکاری و دەروازانەی کە ئەمریکا لە رێگەیانەوە دەستی بە مامەڵەکردن لە گەڵ وڵات و هێزەکانی ناوچەکە، بە کوردیشەوە، کردوە.  زۆربەی پسپۆر و توێژەر و چاوێداران کۆکن لە سەر ئەوەی سیاسەتی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست ماوەیەکی درێژە لە سەر چەند کۆڵەکەی بنەرەتی دارێژراوە: ١- پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل و دۆستە باوەرپێکراوەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە، ٢- پاراستنی بازاری نەوت و گواستنەوەی، ٣- جەنگی دژ بە تێرۆریزم، ٤- رێگری لە هەژمونی ئێران و هەوڵەکانی بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی، ٥- باس لە مافەکانی مرۆڤ و پرۆسەی دیموکراسی ناوچەکەش دەکرێت. لە سەردەمی حومکرانی ترەمپ شتێکی ئەوتۆ لەو سیاسەتە نەگۆڕاوە، تەنها ئەوە نەبێت ترەمپ بەو شێوازەی خۆی پێی باشە بەرێوەی دەبات، بۆ نمونە: ئایا کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمی ئێران ناچار دەکات بە تەسلیم بون لە کاتێکدا ئێران نفوزی لە ناوچەکە زیادی کردوە. نمونەیەکی تر زاواکەی ترەمپ Jared Kushner  نوێنەری تایبەتی خەزوریەتی بۆ بەدیهێنانی ئاشتی نێوان ئیسرائیل و فەلەستینیەکان، تا ئێستا هیچ هەنگاوێکی جدی نەناوە و گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا بۆ قودس رۆڵی ئەمریکای وەک نێوەندگیر لاواز کردوە. هەڵوێست و کارە ناجێگیرەکانی بەرامبەر تورکیا و کورد بە گشتی.... تاد.  ئاوردانەوەیەک لە مێژو لە مێژە رۆژهەڵاتی ناوەراست لە گەڵ تورکیا و ئێران و ئەفغانستان لە رۆژهەڵاتەوە ناوچەیەکە ناسراوە بە توندوتیژی و کێشەکانی سنور و ئاین و مەزهەب و شەری خێلەکی. ئیسرائیل کە دەکەوێتە سنوری رۆژئاوای ئەو ناوچەیە بە هۆی چەند هۆکارێکەوە ناچارە گەمەکەرێکی سەرەکی ناوچەکە بێت. مانەوەی ئیسرائیڵ لە بنەرەتدا ئەرکی خۆیەتی بەڵام ئەمریکاش رۆڵی بەرچاوی هەیە، ئیسرائیڵ بۆ ئەمریکا وڵاتێکی زۆر گرنگە لە گەمەکانی هێزە زلهێزەکانی دنیا لە ناوچەکە، بە تایبەت لە ساڵانی دواییدا روسیا توانیویەتی پێگەی ستراتیژی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست بەدەست بهێنێت.  واقیعێک لە ناوچەکە بۆتە خەسلەتێکی جێگیر و هۆکارێکی بنەرەتی ئاڵۆزی، ئەویش باڵانسی زلهێزەکانی دنیا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست بەردەوام لە گۆراندابوە،  دوای تێکشكاندنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ئینگلیز و فەرەنسیەکان باڵادەست بون، لە گەڵ دروستبونی دەوڵەتی ئیسرائیڵ و ئەو کێشە و و قەیرانانەی لێی کەوتنەوە پێگەی بەریتانیا، سەرەرای ئەوەی رۆڵی گرنگی لە دروستکردنی ئیسرائیڵدا هەبو، لاواز بو. پاش لاوازبونی بەریتانیا و فەرەنسا پێگەی ئەمریکا رو لە هەڵکشاندن بو. دەوڵەمەندیی ناوچەکە هۆکارێکی گرنگ بو کە ئەمریکا هاوپەیمانی لە گەڵ سیستەمە موحافزکار و ستەمکارەکانی ناوچەکە، وەک سعودیە و پاشکۆکانی، ببەستێت. لە ئێستادا ئەم هاوپەیمانیە بەهۆی گۆرانکاریەکان لە نێوان وڵاتانی عەرەب کەلێنی بەرچاوی پێوە دیارە. کێشەکانی شیعە و سوننە کە شەری یەکتر دەکەن، وەک ئەوەی عبادەی یەک خوا نەکەن، رۆڵیکی لەو هاوکێشەیەدا هەیە.  تا ئەم چرکەیەش هێزێک دەرنەکەوتوە توانیبێتی ئەو ئاڵۆزی و شەر و مەرافانە هێور کاتەوە و دەرفەتەکان بۆ ئاشتی زیاتر برەخسێنێت. لە سەردەمەکانی شەری سارد و تەوافقی نێوان یەکێتی سۆڤیەت و ئەمریکا بەشێک لە ئاڵۆزی و گرفت و شەرەکانی ناوچەکە رەنگدانەوەی رکابەری و ململانێکانی ئەو دو زلهێزە بون.  ئەوەی لە ماوەی دواییدا رویداوە و وا بەرچاو دەکەوێت کە ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست خەریکی کشانەوەیە. سەرۆکی ئەمریکا، ترەمپ، لەو باوەرەدایە کە دەبێت بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا بە رادەی سەرەکی  لە تێرامانێکی ناشیۆنالیزمەوە ببینرێت، ئەمریکا لە پلەی یەکەمدا دروشمە ناودارەکەی ترەمپە. دوای شەری دوەمی جیهان هەمو سەرۆکەکانی ئەمریکا تێرامانی فراوانی نێودەوڵەتیان هەبوە، پێیان وابوە کە رۆڵێکی بنەرەتی ئەمریکا بریتیە لەوەی دنیا بەرەو خۆشگوزەرانی و ئارامی ببات، هەرچەندە بەرژەوەندی سەرمایەداری رۆڵی بەرچاوی لە دارشتنی ئەم ئەم دیدگایەدا هەبوە، بەڵام ناشێت ئەوە بەرچاو نەگرین کە ئەمریکا وەک زەمینەخۆشکەر و پارێزەری دیموکراسیش بینراوە، بێگومان رکابەریکردنی توندی کۆمینیزمیش رۆڵی لەو تێرامانەدا هەبوە، تایبەت ئەمریکا دوای روخاندنی دیواری بەرلین لە ١٩٨٨ خۆی بە براوە دەبینی. ئەمریکا و کەنداو Charles Cogan  بەرپرسی بەشی رۆژهەڵاتەن ناوەراستی CIA لە کۆتایی هەفتاکان و سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابوردو دەڵێت: " پێموایە بۆ ئەمریکا ئارامی ناوچەکە گرنگە چونکە هەر تێكچونێک کاریگەری لە سەر رۆلی ئەمریکا وەک تاکە زلهێزی دنیا دەبێت". هەرچەندە کەنداو سەرچاوەیەکی گەورەی سامانی سروشتی وزەیە  هاوکات بۆ ئەمریکا ئاسایش و بەردەوامی گواستنەوەی نەوتیش زۆر گرنگە، هەروەها بە هۆی کاریگەری بەهێزی لۆبی جولەکە لە واشنتۆن ئاسایشی ئیسرائیڵیش بۆ ئەمریکا پرسێکی زۆر بنەرەتیە. بەم هۆیانەوە ئەمریکا رۆڵێکی گرنگی لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و کەنداو و ناوچەی دەوربەری کەنداو پەیداکردوە و کەنداو بە بەشێکی گرنگ بۆ مانەوەی بەهێزی خۆی دەزانێت.  جیمی کارتەر لە دوا ساڵی سەرۆکایەتیدا لە پەیامی ساڵی نوێدا گوتی: " هەر هێرشێکی هێزێکی بیانی بەمەبەستی کۆنترۆڵکردنی کەنداوی فارسی وەک هێرش بۆ سەر بەرژەوەندیە بنەرەتیەکانی ئەمریکا دەبینرێت، هێرشێکی لەو جۆرە بە هەمو شێوازێک بە سەربازیشەوە وەڵامی دەدرێتەوە". شەری سارد لە رۆژهەڵاتی ناوەراست لە دیسەمبەری ١٩٧٩ یەکێتی سۆڤیەت بۆ بە دەنگەوەهاتنی حکومەتی کۆمینیستی کابوڵ ئەفغانستانی داگیرکرد. سۆڤیەت خولیای کشاندن بو بۆ کەنداو، ئەمریکاش ترسی هەبو سوڤیەت بگاتە مینایەکی بێ بەستەڵەکی سەهۆڵ و هەروەها سەرچاوە زۆرەکانی نەوتیش لەو ناوچەیەدان. نێوان کەنداو و ئەفغانستان ئێران لەمپەرێکی ئەو خەونەی سۆڤیەت بو.  لە هەفتاکان سۆڤیەت پێگەی لاواز بوبو، مردنی جمال عبدالناصر لە ١٩٧٠ مانای کۆتایی بە رۆڵی دۆمینانتی میسر لە جیهانی عەرەبیدا کە پێشتر مەترسیەکی جدی بو لە سەر پێگە و نفوزی سعودیە. بەرە بەرە نفوزی سعودیە رو لە هەڵکشاندن بو، تایبەت کە یاسر عەرەفات وەک موحافزکارێکی سەر بە سعودیە سەرکردایەتی رێکخراوی رزگاری فەلەستینی دەکرد، نفوزی میسر تا دەهات کەمتر دەبو. جیهانی عەرەبی لە ئەرزی واقیعدا بەسەر دو بەرەدا نێوان دو زلهێزەکەی دنیا رو لە دابەشبون بو، ئەمریکا باڵادەست بو هەوڵی زۆریشی دا کە باڵانس رابگرێت بۆ پاراستنی ئارامی. لەو سەردەمەدا و تا ئێستاش ئەمریکا هەوڵی داوە و دەیدات بۆ دۆستایەتی لە گەڵ وڵاتە عەرەبە میانرەوەکان، وەک سعودیە و ئوردون و میسر  و هاوکاتیش پاڵپشتێکی بەهێزی ئیسرائیل بێت.  لە ١٩٦٨ بەعس لە عێراق بە کودەتای سەربازی حوکمی گرتە دەست، لە ١٩٧٢ عێراق و یەکێتی سۆڤیەت موعاهەدەی دۆستایەتی و هاریکاریان بۆ ١٥ ساڵ بەست. لە مێژەوە عێراق و ئێران کێشەی شەتی عەرەب و چەند دورگەیەکیان لە کەنداو هەبو. شۆرشی کورد باری حکومەتی عێراقی زۆر قورس کردبو، لە کۆبونەوەی ئۆپێک لە جەزائیر لە ئازاری ١٩٧٥ شای ئێران و سەدام حسێن، بە ئاگایی ئەمریکا و کارئاسانیکردنیش، رێککەوتن. ئەمریکا و ئێران پشتیان لە کورد کرد و شۆرشی ئەیلول توشی شکست بو و ئێرانیش شەتی عەرەبی دەسکەوت. ئێران و ئەمریکا پەیوەندی توند و تۆکمەیان هەبو، رێکەوتنی ساڵی ١٩٥٨ نێوان هەر دو وڵات پێگەی زۆر تایبەتی بە ئەمریکا بەخشیبو. شەری ١٩٦٧ نێوان عەرەب و ئیسرائیڵ پەیوەندیەکانی وڵاتانی عەرەبی لە گەڵ ئەمریکا خراپتر کرد و شا لەمە سودمەند بو. دۆکترێنە بە ناوبانگەکەی نیکسۆن کە ئێران پۆلیسی ناوچەکەیە پێگەی شای لە ناوچەکە زۆر بەهێز کرد. شۆرشی ئێران شا لە خۆی بایی بوبو، لەو باوەرەدا بو بە هۆی پشتگیری ئەمریکا و رێگری وڵاتەکەی لە تەشەنەکردنی کۆمینیزم لە یەکێتی سۆڤیەتەوە بوە بە یەکێک لە سەرکردە گرنگەکانی دنیا، بێباک بو لە بەرامبەر یاخیبون و نارەزایی ناوخۆ، لە ئاکامدا ساڵی ١٩٧٩ بە رابەرایەتی خومەینی شۆرشی ئیسلامی سەرکەوت و شا هەڵهات بۆ دەرەوەی وڵات  و لە ماوەیەکی کورتدا وەفاتی کرد.  ئەمریکا هاوپەیمانێکی باوەرپێکراوی لە دەستدا، ئێران لە فەوزایەکدا دەگوزەرا، بە هەڵسەنگاندنی Cogan  CIA ی لە کۆی گشتی ئەو روداوە خێرانەدا سەرسام بو، وەک شۆرشی ئیسلامی ئێران و لە دەستدانی چەن پۆستی راداری ئەمریکی لە ئێران کە بۆ چاودێری سۆڤیەت دانرابون، چەسپاندنی رژێمێکی کۆمینیست لە ئەفغانستان و لە کۆتایی ١٩٧٩ داگیرکردنی لە لایەن روسیاوە.  لەو گێژاوەدا پاکستان داوا لە ئەمریکا دەکات بەیەکەوە دژ بە حکومەتی نوێی ئەفغناستان بوەستنەوە، بە وتەی کۆگان: ئەمە دەرفەتێک بو پاش پشتگیری روسیا بۆ ڤێتنامی باکور وا بکەین روسیا لە ئەفغانستان نرخێکی باش بدات. زیادە بۆ ئەمەش پرسیارێک لای ئەمریکا سەری هەڵدابو: ئایا عێراق پاش نەمانی شا وڵاتێکی گونجاوە شوێنی ئەو بگرێتەوە و لە بەرژەوەندی رۆژئاوا کاربکات؟ بەڵام ئەمریکا هیچکات باوەری بە رۆڵی عێراق لەو روەوە نەبوە.  ئەمریکا هەوڵی میانرەوی عێراقی دەدا و هاوکات  پشتئەستور بو بە سعودیە، میسر و ئوردون وەک کۆڵەکەکانی ئارامی ناوچەکە. شۆرشی ئێران سنوری ئێرانی بەزاند، لە وڵاتانی دەوروبەری ئێران تەنها عێراق زۆرینەیەکی شیعەی هەیە، چەکدارەکانی ئێران گەیشتبونە کەنارەکانی چەند وڵاتێکی عەرەبی و کێشەیان بۆ دروست دەکردن، بەرە بەرە عەرەب و ئەمریکا دەرکیان بە مەترسیەکانی بڵاوبونەوەی ئیسلامە فەندەمەنتیلستەکانی سەر بە ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و باکوری ئەفریکا دەکرد، لە بەرامبەر ئەم دۆخەدا زۆربە دەیانروانیە عێراق وەک ئەو هێزەی رێگری لەو هەڵمەتەی ئێران بکات.  شەری یەکەمی کەنداو لوتکەی ساڤاک و سوپا و دەزگا هەواڵگریەکانی تری شا لە گەڵ شۆرشی ئیسلامیدا رویان لە وڵاتانی رۆژئاوا کرد، دواتر لە عێراق یەکیان گرتەوە و خۆیان رێکخست، لە ساڵی ١٩٨٠ سەدام حسێن حاکمی موتڵەقی عێراق بو، کۆماری ئیسلامی روبەروی فەواز و کێشە ناوخۆییەکانی بوبو، سەدام بە فرسەتی زانی پەلاماری ئێران بدات. لە کۆنفرانسێک لە بەسرە ئەفسەرە باڵاکانی سەردەمی شا لە گەڵ ژەنەراڵەکانی عێراق دۆخ و توانا سەربازیەکانی ئێرانیان شێدەکردەوە و پلانیان بۆ رێگریگرتن لە هەناردەکردنی شۆرشی ئیسلامی دادەرشت.  پێدەچیت CIA ش لەو کۆبونەوە بەشدار بوبێت کە پلانی پەلاماردانی ئێران تێیدا دراێژرا. ژەنەراڵە دێرینەکانی سەردەمی شا گەرەنتیان دا کە لە گەڵ دەست بەسەراگرتنی ناوچەکانی ئێران دانیشتوانەکانی رادەپەرن و دواتر تەهرانیش دەگرێتەوە و لە ماوەیەکی کورتدا ئەرکەکە کۆتایی دێت. کۆگان، بەرپرسی بەشی رۆژهەڵاتی ناوەراست لە CIA رەتیدەکاتەوە کە CIA بەشدار بوە لە ئامادەسازیەکان بۆ پەلاماردانی ئێران و عێراقیشیان بۆ ئەو هێرشە هان نەداوە. لە درێژەی باسەکەیدا دەشڵێت: لەوانەیە من ئاگام لە هەمو شتەکان نەبوبێت، هەرچۆنێک بێت بۆ من موفاجەئە بو. سەدام بە تەمای جەنگێکی کورت بو، بەڵام وا دەرنەچو.  لە ساتی دەستپێکردنی شەرەکەدا ئەمریکا پەیوەندی دبلۆماسی لە گەڵ هەر دو وڵاتەکە نەبو، بە فەرمی ئەمریکا لە سەر شەرەکە رەتدانەوەی نەبو، بە نافەرمی چاودێری دۆخەکەیان دەکرد و پێشیان ناخۆش نەبو دو وڵات کە دۆستی ئەمریکا نین شەری یەکتر دەکەن. کۆگان دەڵێت کاتێک شەرەکان بە قازانجی ئێران ئاراستەیان دەکرد ئەمریکا بە پێویستی زانی دەستتێوەردان بکات بە قازانجی عێراق.. نەک بە مەبەستی ئەوەی عێراق شەرەکە بباتەوە بەڵکو بۆ ئەوەی عێراق شەرەکە نەدۆرێنێت. ئەمریکا عێراقی لە لیستی دەوڵەتە تێرۆریستەکان دەرهێنا و Donald Rumsfeld وەک ناردەی تایبەتی ئەمریکا کاری لە سەر ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکان لە ساڵی ١٩٨٤ لە گەڵ عێراق کرد. هەمو وڵاتانی رۆژئاوا بە ئەمریکاشەوە چەکیان بۆ عێراق دەنارد، عێراق زۆر سودی لە دەزگای هەواڵگری ئەمریکا کرد. هاوکات چەکیش بە ئێران دەدرا، هەرچەندە ئێران جبەخانەیەکی گەورەی جەکی سەردەمی شای هەبو، بەڵام دوای شۆرشی ئیسلامی دەرگاکان بەروی ئێران بۆ بەشە ئیحتیاتەکانی چەکەکان داخرابون، هۆکارێکی ناردنی چەک بۆ ئێران ئەوەبو لەو ساتانەدا هێشتا رەهائینەکانی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە تەهران ئازاد نەبون، دواتریش بۆ پەلەکردن لە ئازادکردنی رەهائینە ئەمریکیەکان کە لە لوبنان لەلایەن حزب اللە ەوە دەستگیر کرابون، حزب اللە  پەیوەندی تۆکمەی لە گەڵ ئێران هەبو. پارەی دەسکەوتی فرۆشتنی چەکەکان بە شێوازێک زۆر ورد نێردرا بۆ یاخیبوەکانی نیکاراگوا کە دواتر وەک  Iran-Contra Scandal  ناسرا. کۆگان باس لەوەش دەکات کە ئیسرائیڵیش چەکی بە ئێران دەدا، هۆکارێک بۆ باشترکردنی رەوشی جوەکانی ئێران  و هەروەها بۆ درێژکردنەوەی شەرەکە.  لە ١٩٨٨ شەرەکە راگیرا، عێراق بەهۆی یارمەتیەکانی رۆژئاوا بە هێز و سوپایەکی گەورە لە شەرەکە دەرچو. ئەو سوپا گەورە و بەهێزە عێراقی کردە مەترسی لە سەر ناوچەکە، دو ساڵ دوای راگرتنی شەر لە گەڵ ئێران سەدام پەلاماری کوێتی دا و داگیری کرد. کۆگان دەڵێت: هەڵسەنگاندنمان باش نەبو کاتێک دەرکمان بەوە نەدەکرد کە عێراق مەترسیەکی گەورەترە لە ئێران بۆ سەر ناوچەکە. ئەمریکا ئەمجارەش وەک لە ساڵی ١٩٧٩ دوای واقیعە تازەکان کەوت. خوالێخۆشبو شا حەسەنی ئوردون وەسفی عێراقێ وەك " ئەسپە هار و درندەکەی جیهانی عەرەبی" کردوە.   ئەمریکا و داعش  بەشێک لە چاودێر و توێژەرە سیاسیەکان پێیان وایە داعش بەرهەمێکی راستەوخۆی شکستی داگیرکردنی عێراقە لەلایەن ئەمریکاوە. سەرەتای ئەم روداوانە  لە ١١ی سێپتەمبەری ٢٠٠١ دەستی پێکرد، سەرۆک بوش و دەوروبەرەکەی یەکسەر هەڵسەنگاندنێکی پەڵەیان بۆ  روداوەکە کر.، هێرشە تێروریستەکە وەک راگەیاندنی شەر دژ بە ئەمریکا درایە قەڵەم، بۆیە جەنگی دژ بە تێرۆریزمیان راگەیاند. لە بەر ئەوەی القاعدە هێزێکی نیزامی نەبو بۆیە شەرکردن دژیشی بە نیزامی بەرێوە نەچو، لە بری ئەوەی ئەمریکا بەدوای ئوسامە بن لادن بگەرێت و سزای بدات  چون بە دوای شەرێکدا دەگەران کە بە شێوەیەکی سەرسورمێنەر بیبەنەوە و بە دنیاش رابگەیەنن کەس ناتوانێت خۆی لە قەرەی ئەمریکا بدات، ئەمجۆرە جەنگ دژ بە تێرۆریزم ئاکامی نەخوازیاری لێکەوتەوە. لە ١١ ی سێپتەمبەری ٢٠٠١ Donald Rumsfeld، وەزیری بەرگری ئەمریکا و جێگرەکەی Paul Wolfowitz  ئاماژەیان دا بەوەی کە بە بۆچونی ئەوان  سەدام حسێن دەستێکی لە هێرشەکەدا هەبوە. هەرچۆنێک بێت ١١ی سێپتەمبەر وەک دەرفەتێکی بێ وێنەیان بینی بۆ خواستێکی کۆنیان، ئەویش گۆرینی رژێم لە عێراق. لە ئێوارەی ١١ی سێپتەمبەر سەرۆک بوش داوای لەRichard P. Clark ، مونەسیقی نیشتمانی دژ بە تێرۆریزم کە بگەرێت بەدوای ئەوەی سەدام چ رۆڵێکی لە هێرشەکەدا هەبوە، کلارک منگەمنگی دەکرد و دەیویست رونی بکاتەوە کە القاعیدە لە پشت هێرشەکەوە بوە، سەرۆک بوش بە گرژیەوە پێی گوت دەبێت تەرکیز لە سەر سەدام بکات. ئەمریکا شەرێکی قورسی بە چەکی مۆدێرن و بۆردومانی خەست دەست پێکرد. لە جانواری ٢٠٠٢ سەرۆک بوش لە وتاری ساڵانەی بۆ سینات و کۆنگرێس باسی میحوەری شەیتانی کرد، مەبەستی ئێران و عێراق و کوریای باکور بو. وەک سەرۆک باسیکرد عێراق هاوکاری و یارمەتی تێرۆریزم دەکات و کار لە سەر چەکە کۆمەڵکوژەکان کردوە.، عێراق چەکی کیمیاوی زۆری هەیە و سەرقاڵی بەدەستهێنانی جەکی ئەتۆمیش بوە. Dick Cheney ، جێگری سەرۆک بوش، دەیویست ئەمریکا بە تەنیا شەری سەدام بکات، تۆنی بلێر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، ئامۆژگاری کرد کە بە رێگەی نەتەوە یەکگرتوەکانەوە هەوڵ بدات. ئەمە هۆکار بو کە لە قۆناغی سەرەتادا تیمی نوێی چاودێری نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ عێراق نێردرا، تیمەکە چەکی کۆمەڵکوژیان نەدۆزیەوە، بە تەنیشت ئەمەشەوە ئاژانسی ئەتۆمی نێودەوڵەتی رایگەیاند کە سەدام هیچ بەرنامەیەکی ئەتۆمی نوێی دەست پێنەکردوە.  ئەمریکا پەلەی بو و چاوەروانی زیاتری تیمەکانی پشکنین و چاودێری نەتەوە یەکگرتوەکانی نەدەکرد، بۆیە لە ٢٠ی ئازاری ٢٠٠٣ بێ مانداتی ئەنجومەنی ئاسایش هێرشیان کرد بۆ سەر عێراق و رژێمی سەدام یان روخاند. دوای روخاندنی سەدام بزافێکی بەرەنگاربونەوە بە تەکتیکی گەرێڵلا دژ بە ئەمریکا سەریهەڵدا، بەهۆی چەند بریار و کاری دەسەڵاتی پاوڵ برێمەر، حاکمی عێراق، وەک رەگ و ریشەکردنی بەعس و هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق، سەدان هەزار کەس بێکار و بێ داهات بون. بەشێکی زۆری سەربازە دەرکراوەکانی سوپای عێراق  سوننە مەزهەب بون کە لە سەردەمی سەدام شیعەیان دەچەوسانەوە، خۆیان لە پێگەیەکی لاوازدا بینیەوە و دەشترسان شیعەکان تەسفیەی حساباتیان لە گەڵ بکەن بۆیە چونە بەرەی بەرەنگاربونەوە. ساڵی ٢٠٠٦ نوری مالیکی، شیعە و سەرۆکی حزبی دەعوە، حکومەتی نوێی عێراقی دروستکرد، مالیکی هەنگاو بە هەنگاو حوکمرانیەکی شیعەی بەهێزی سەپاند و زۆربەی سوننەکانی لە کار و پۆستەکانی حکومەت دورخستەوە. ئەم سیاسەتە زەمینەسازکەر بو بۆ بڵاوبونەوەی بەپەلەی داعش لە باکوری عێراق، لە دەرەوەی ناوچەی کوردستان. سوننەکان ئامادە بون هاوکاری داعش بکەن، سوپای عێراق لەو سەردەمەدا هێزێکی لاوازی پەرتەوازە بو و لە داگیرکردنی موسڵدا چەکە مۆدێرنەکانی ئەمریکایان بۆ داعش جێهێشت و هەڵهاتن. روداوەکانی تر لە گەڵ داعش لای هەمو زانراون و پێویست بە دوبارە کردنەوە ناکات. ئەوەی ماوە ئاماژەی پێ بکرێت:  یەکێک لە میلیتانتە یاخیبوەکان کە دواتر خۆی وەک ئەبو بەکر بەغدادی ناساند، لە ساڵی ٢٠٠٤ لە کامپێکی ئەمریکیەکان بەندکرا بو، لەو کامپە گروپێکی کۆنە بەعسی و ئەفسەرەکانی سوپای سەدامی ناسی، داتر  بەغدادی لە ساڵی ٢٠١٠ بوە سەرۆکی داعش و زۆربەی هاوبەندەکانی بونە کاراکتەرە گرنگەکانی داعش.  لە ساڵی ٢٠١٣ داعش دەسەلاتی بە ئاراستەی سوریا بەرفراوان کرد و دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و سوریا دروستکرد. * رۆتەردام: جانواری ٢٠٢٠   

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە هەرێمی كوردستان كە لەسەرەتای ساڵی 2000وە بووە بە بابەتی گفتوگۆ لە میدیا‌و شەقامدا، بۆ یەكەمجار ئەمڕۆ لە پەرلەمانی كوردستان بەشێوەیەكی نوێ رێكخرایەوە، بەپێی رێكخستنە نوێیەكە، هەموو پەرلەمانتارو پلەباڵاكان ئەوانەشی كە مەرجە یاساییەكانیان تێدا نییە، لە كەمترین ئاستدا بە زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) دینار‌و لەبەرزترین ئاستدا بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێن، دەرگای موزایەدەكردنیش داخرا بەڕووی ئەوانەی كە داوای هەڵوەشاندنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵانیان دەكرد، ئەوانەی دەیانەوێت موچەكە وەرنەگرن، دەتوانن بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشووی خۆیان، یاساكە بوو بەسەرەتایەك بۆ جیابوونەوەی بەرەی دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆن لەناو پەرلەمان، پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان پێكەوە بەرەی دەسەڵات بوون، نەوەی نوێ‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی پێكەوە ئۆپۆزسیۆن بوون، حزبی شیوعی كە پێشتر رایگەیاند بەشداری حكومەت ناكات‌و دەبێت بە ئۆپۆزسیۆن، لەگەڵ بەرەی دەسەڵات رۆیشت‌و پشتی لە ئۆپۆزسیۆن كرد.   پلەباڵا كێیە ؟ بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە پلەباڵاكان ئەوانەی كە بەرزترین ئاستی موچەیان هەیە‌و موچەكانیان بەبەراورد بە رابردوو كەمترین دەكرێتەوە ئەمانەن: •    سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی حكومەت لەگەڵ جێگرەكانیان •    ئەندامانی پەرلەمان‌و وەزیرەكان‌و ئەوانەی بە پلەی پەرلەمانتارو وەزیر خانەنشین كراون •    بریكارەكانی وەزارەت‌و ئەوانەی بە پلەی بریكاری وەزیر خانەنشینكراون •    خاوەن پلەتایبەتەكان‌و بەڕێوەبەرە گشتییەكان، ئەوانەی پلەی بەڕێوەبەری گشتییان هەیە‌و ئەوانەی موچەی بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرن •    سەرۆك‌و ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم •    گشت ئەو كەسانەی كە بەپێی خشتەی كارپێكراوی موچە لە هەرێم، موچەی پلەكانی (1)‌و (ب) وەردەگرن لەسەر میلاكی شارستانی‌و سەربازی‌و هێزەكانی ناوخۆ ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدا نییە، بەرێژەی (15%) بۆ (25%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (77 ) پەرلەمانتارە. نمونەیەك  بەپێی ئەم بڕگەیە، پەرلەمانتارێك كە تەنیا چوار ساڵ كاروباری گشتی راپەڕاندووە‌و مەرجی (15) ساڵ خزمەتی نییە‌و تەمەنیشی نەگەیشتووەتە (45) ساڵ، لە بەرزترین ئاستدا ئەگەر بڕوانامەی دكتۆرای هەبێت‌و لەگەڵ چوار ساڵی خزمەتی پەرلەماندا، رێژەی 25%ی كۆی ئەو موچەیەی وەكو خانەنشینی بۆ ئەژماردەكرێت كە ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرێت، واتە لە كۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار كە ئێستا وەریدەگرێت، بە (2 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت.  ئەوانەی مەرجیان تێدایە بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجی یاسایی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان تێدایە، بەرێژەی (15%) بۆ (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبن كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، ئەوانەی لەم خولەدا ئەم بڕگەیە دەیانگرێتەوە ژمارەیان (33) پەرلەمانتارە‌و موچەی خانەنشینییان نابێت زیاتر بێت لە 50%ی كۆی ئەو موچەیەی ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرن. نمونەیەك  بەپێی ئەم بڕگەیە، پەرلەمانتارێك كە تەمەنی (45) ساڵی تەواوكردووە‌و (15) ساڵیش خزمەتی بواری گشتی هەیە، ئەگەر بڕوانامەی دكتۆرای هەبێت‌و (30) ساڵ خزمەتی هەبێت، بەرێژەی (50%)ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە خانەنشین دەبێت كە ئێستا وەكو پەرلەمانتار وەریدەگرێت، واتە لەكۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار كە ئێستا موچەیەكەیەتی لە پەرلەمان، بە (4 ملیۆن‌و 100 هەزار) دینار خانەنشین دەبێت، بەپێی یاساكە ئەگەر مەرجەكانیشی لەرێژەی 50%ی كۆی موچەكەی زیاتر بێت، یاساكە هەر رێژەی 50%ی كۆی موچەی بۆ ئەژماردەكات. پێوەری نوێی خانەنشینی هەموو ئەوانەی كە خانەنشینی پلەباڵاكان دەیانگرێتەوە بەوانەی مەرجە یاساییەكانیان تێدایە‌و نوێیەكە بەوانەشی كە مەرجەكانیان تێدا نییە، بەپێی یاسا چەند پێوەرێك لەسەریان جێبەجێ دەبێت، پێوەرەكانیش ئەمانەن: •    بەپێی یاسا پەسەندكراوەكە، ئەوانەی پلەی باڵایان هەیە بەشێوەیەكی گشتی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینییان بەرێژەی 15%ی كۆی ئەو موچە‌و دەرماڵەیە دیاریكراوە كە بەر لە خانەنشینبوون وەریدەگرن، بەرزترین ئاستی موچەش بەرێژەی 50%ی كۆی موچە‌و دەرماڵە دیاریكراوە، ئەمە لەگەڵ دەرماڵەی ساڵی خزمەت‌و بڕوانامە بەمشێوەیەی خوارەوە: •    یاساكە بۆ هەر ساڵێكی خزمەت، رێژەی (1.5%)ی كۆی موچەی دیاریكردووە كە دەچێتە سەر موچەی خانەنشینی. •    یاساكە دەرماڵەی بڕوانامەی بەمشێوەیە دیاریكردووە: -    بڕوانامەی ئامادەیی بەرێژەی 1%ی كۆی دواموچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی بڕوانامەی دیپلۆم بەرێژەی 2%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی بڕوانامەی بەكالۆریۆس بەرێژەی 4%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی بڕوانامەی دیپلۆمی باڵاو ماستەر بەرێژەی 6%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. -    دەرماڵەی دكتۆرا بەرێژەی 8%ی كۆی دوا موچە دیاریكراوە. تێچووی ماددەكە بە پارە بەپێی راپۆرتی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لە پەرلەمانی كوردستان، تێچووی موچەی خانەنشینی پەرلەمانتاران بەشێوەیەكی گشتی تەنیا بۆ ئەم خولەی پەرلەمان بەپێی ئەوەی لە یاساكەدا پەسەندكراوە، مانگانە (295 ملیۆن) دینار لە بودجەی حكومەت دەبات، لە حاڵێكدا ئەگەر موچەی خانەنشینی ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە لە یاساكەدا بەتەواوەتی رەتبكرایەتەوە، مانگانە تێچوونی خانەنشینی ئەم خولەی پەرلەمان (135 ملیۆن) دینار دەكەوت، واتە ئەگەر موچەی خانەنشینی ئەوانەی مەرجیان تێدا نییە لە پەرلەمان رەتبكرایەتەوە، تەنیا بۆ ئەو خولە مانگانە (160 ملیۆن) دینار زیاتر بۆ حكومەت دەگەڕایەوە، بەڵام پەرلەمانتارە گەنجەكان كە تەمەنی یاساییان نەبوو، رێگربوون لەبەردەم تێپەڕینی ئەو پێشنیازەدا. دەرگای موزایەدە داخرا لەماوەی رابردوودا هەندێك لە پەرلەمانتاران كە رەخنەیان لە زۆری موچەی پلەباڵاكان دەگرت، تۆمەتباردەكران بەوەی تەنیا موزادەیە دەكەن، لە یاسا پەسەندكراوەكەدا بەپێی چەند بڕگەیەك دەرگای موزایەدەكردن داخراوە، بەمشێوەیە: •    ئەوانەی نایانەوێت موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان وەرگرن، دەتوانن بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە دەستبەرداری خانەنشینی پلە باڵا ببن، رێكاری هەڵوەشاندنەوەی موچەی خانەنشینی دیاریكراوە بەوەی ئەو كەسە (30) رۆژ دوای بەركاربوونی یاسا نوێیەكە داواكارییەك پێشكەشی دیوانی پەرلەمان بكات‌و داوای هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینی بكات.  •    یاساكە رێكارێكی تری بۆ ئەو كەسانە دیاریكردووە كە بەشێوەیەكی ئارەزومەندانە موچەی خانەنشینی پەرلەمان رەتدەكەنەوە‌و دەگەڕێنەوە بۆسەر وەزیفەی پێشوویان لە حكومەت، ریكارەكەش ئەوەیە پەرلەمانی ماوەی خزمەتی پەرلەمانیی بۆ مەبەستەكانی سەرەموچە‌و بەرزكردنەوەی پلە بۆ ئەو كەسانە دەكات. بەرەی دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆن جیابونەوە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان لە یاسای چاكسازیدا ماددەی ژمارە (7)ە، ئەم ماددەیە بەدەنگی پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكانی (پارتی- یەكێتی- گۆڕان- شیوعی‌و پێكهاتەكان) تێپەڕی‌و پەسەندكرا. بەڵام سەرباری ئەمەش لەناو ئەو فراكسیۆنانەی كە تەبەنی ماددەكەیان كرد‌و پێشتر رێككەوتنیان لەسەر كردبووە، ژمارەیەك پەرلەمانتار هەبوون كە دەنگیان بە ماددە كێشەلەسەرەكە نەدا، بەمشێوەیە: لە فراكسیۆنی یەكێتی (4) ئەندام دەنگیان ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان نەدا، بەڵام دواتر لەكۆی گشتیدا دەنگیان بە پەسەندكردنی پرۆژەی چاكسازی داوە. ئەوانەی لە فراكسیۆنی یەكێتی دەنگیان بە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان نەدا ئەمانەن: •    راهی رەهبەر •    هاوڕێ مەلا ستار •    سەركۆ ئازاد •    كاروان گەزنەیی لە فراكسیۆنی گۆڕانیش ژمارەیەك پەرلەمانتار پابەند نەبوون بە رێككەوتنی فراكسیۆنەكەیان لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، بەڵام بەكۆی گشتی دەنگیان بە پرۆژەی چاكسازی داوە. ئەوانەی لە فراكسیۆنی گۆڕان دەنگیان بە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان نەدا ئەمانەن: •    شایان عەسكەری •    شیرین ئەمین لەبەرامبەردا سێ فراكسیۆنی پەرلەمانی كوردستان نە دەنگیان بە ماددەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان دا‌و نەدەنگیشیان بە كۆی گشتی یاسای چاكسازیدا، ئەوانەش فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ- جگە لە پەرلەمانتار شادی نەوزاد)، فراكسیۆنی (یەكگرتووی ئیسلامی)‌و فراكسیۆنی (كۆمەڵی ئیسلامی). واتە لەم یاسایەكە لەناو پەرلەمانی كوردستان بەتەواوەتی بەرەی ئۆپۆزسیۆن‌و دەسەڵات لەیەكتر جیابوونەوە، پارتی‌و یەكێتی‌و گۆڕان پێكەوە بوون لە بەرەی دەسەڵات، نەوەی نوێ‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی پێكەوەبوون لەبەرەی ئۆپۆزسیۆن، بەڵام حزبی شیوعی كە پێشتر رایگەیاند بەشداری حكومەت ناكات‌و دەبێت بەئۆپۆزسیۆن، ئەمڕۆ لەناو پەرلەمان چووە پاڵ دەسەڵات‌و پشتی لە ئۆپۆزسیۆن كرد.

(درەو): بەپێی پرۆژەی چاكسازی كە پەرلەمانی كوردستان ئەمڕۆ پەسەندی كرد، موچەی خانەنشینی دادوەرو داواكارە گشتییەكانی بەرێژەی 30% كەمكراوەتەوە. پێشترو بەر لە پەسەندكردنی ئەم یاسایە، بەشی زۆری دادوەرو داواكارە گشتییەكان لە هەرێم بەرێژەی 100%ی كۆی ئەو موچەو دەرماڵەیە خانەنشین دەبوون كە لەكاتی كارو بەر لە خانەنشین وەریاندەگرت، بەڵام ئێستا رێژەكەیان بۆ 70%ی كۆی موچەكەیان كەمكراوەتەوە. لە هەرێمی كوردستان دادوەرەكان لە كۆتایی تەمەنی خانەنشینبونیاندا موچەی مانگانەیان دەگاتە (9 ملیۆن) دینار، پێشتر كە خانەنشین دەبوون موچەی مانگانەیان (9 ملیۆن) دیناربوو، بەڵام بەپێی یاسا نوێیەكە موچەی خانەنشینونیان دەبێت بە (6 ملیۆن‌و 300 هەزار) دینار، واتە بڕی (2 ملیۆن‌و 700 هەزار) دینار لە موچەی خانەنشینییەكەیان كەمكراوەتەوە. پەرلەمانتارانی هەرێمی كوردستان بەتایبەت ئەوانەی كە بە ئاشكرا داوای موچەی خانەنشینیی پلەباڵایان دەكرد، كاتێك لە شەقام روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی بوونەوە، توڕەیی خۆیان بەسەر دادوەرەكاندا رشت، پەرلەمانتاران رەخنەیانە گرت لەوەی بۆچی كەس باسی موچەی دادوەرەكان ناكات كە بەرێژەیەكی زۆرەو سەرباری ئەمەش لە قەیرانی دارایدا دەستكاری موچەكانیان نەكراوە، دواجار پەرلەمانتاران بەشێوەكی گشتی‌و بەرێژەی 30% موچەی خانەنشینی خۆیان كەمكردەوە، هەمان پێوەریشیان لەسەر موچەی خانەنشینی دادوەرەكان جێگیركرد.  

درەو: پەرلەمانی كوردستان بە دەنگی فراكسیۆنەكانی ( پارتی، یەكێتی، گۆڕان، شیوعی، پێكهاتەكان) مادەی تایبەت بە خانەنشینی پلە باڵاكانی پەسەندكرد و فراكسیۆنەكانی( نەوەی نوێ، یەكگرتوو، كۆمەڵ) دەنگیان بە مادەكە نەدا. لە كۆبونەوەكەدا راپۆرتی لیژنەی هاوبەش تایبەت مادەی 7ی خانەنشینی پلە باڵاكان خوێندرایەوەو بە دەنگی (84) ئەندامی پەرلەمان پەسەندكران، فراكسیۆنی یەكێتی دەنگی بە مادەكەدا بەڵام لەهەریەك لە ( سەركۆ ئازاد گەلاِڵی و كاروان گەزنەیی، هاوڕی مەلا ستار، راهی رەهبەر ) لەو فراكسیۆنە دەنگیان بە مادەكە نەدا، فراكسیۆنی گۆڕان دەنگی بە مادەكەدا بەڵام هەریەك لە ( شیرین ئەمین، شایان عەسكەری ) دەنگیان بە مادەكە نەدا.

درەو: یەكێتی پەرلەمانتارانی كوردستان بانگەواز دەكات كە بەرگری سەرسەخت لە پەرلەمان و شكۆی پەرلەمانتاران بكەن و داواش دەكات موچەی پەرلەمانتارو پلەباڵاكان كەمبكرێتەوە تا لەوێوە موچەی خانەنشینان كەمبكرێتەوە. لە رونكردنەوەیەكدا بۆ رای گشتی یەكێتی پەرلەمانتارانی كوردستان كە لە ئەندامانی خولەكانی پێشووی پەرلەمان پێكدێت رایدەگەیەنێت: 🔹  پشتیوانی پرۆژەی چاكسازی دەكەین  🔹   چاكسازی پێویستە بۆ بەهێزكردنی پێگەی دامەزراوەكان بێت بەتایبەتی ( پەرلەمانی كوردستان) 🔹   دەبێت شكۆی پەرلەمان و كەسایەتی پەرلەمانتاران پارێزراو بێت، بۆ ئەوەی بتوانێت بە ئەركی خۆی هەڵبسێت. 🔹  پێویستە موچەی ئێستای پەرلەمانتار و پلەباڵاكان كەمبكرێتەوە بۆ ئەوەی راستەوخۆ موچەی خانەنشینیان كەمبكرێتەوە. 🔹  بانگەوازی رای گشتی دەكەین كەبەرگری سەرسەخ لە دامەزراوەی پەرلەمان و شكۆی پەرلەمانتاران بكەن 

راپۆرتی: فازڵ حەمەرەفعەت - محەمەد رەئوف سبەینێ پەرلەمانی كوردستان كۆتایی بە چیرۆكی پرۆژەی چاكسازی دەهێنێت‌و پرۆژەكە دەخاتە دەنگدانەوە، دواین ساتەكان بەر لە دەنگدان لەسەر پرۆژەكە بەقۆناغێكی هەستیاردا تێپەڕی، تا ئەو ئاستەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان دەستوەردانی كردووە بۆ بەلاداخستنی پرسی موچەی پەرلەمانتارو پلەباڵاكان، نیگەرانی سەرەكی یەكێتی لەپرۆژەكە كە تایبەتە بە موچەی كادیرانی حزبیی، چارەسەركرا، بەڵام نیگەرانی كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراو و زیندانیانی سیاسی كاریگەری لەسەر حكومەت دروست نەكرد‌و حكومەت سورە لەسەر بڕینی موچە‌و مینحەكەیان. رۆژێكی یەكلاكەرەوە سبەینێ پەرلەمانی كوردستان كۆدەبێتەوە بۆ دەنگدان لەسەر پرۆژەیاسای چاكسازی. لەساتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا، تیمەكانی پەرلەمان‌و حكومەت لە كۆبونەوەدان بۆ كۆتایهێنان بە هەموو ئەو ناكۆكییانەی كە لەنێوان فراكسیۆنی لایەنە سیاسییەكان لە پەرلەمان دروستبووە سەبارەت بە هەندێك بڕگەی پرۆژەیاساكە، سبەینێ رۆژی یەكلاكەرەوە دەبێت. كێشەكە لە كوێدایە ؟ لەسەر پرۆژەیاسای چاكسازی لە موچەی‌و ئیمتیازاتی پلەباڵاكان، كۆمەڵێك بڕگە هەیە كە ناكۆكی لەنێوان لایەنەكان دروستبووە، ئەو ماددە‌و بڕگانەی پرۆژەكە، كە لەناو لایەنەكاندا كێشمەكێشی لەسەرە ئەمانەن: خانەنشینی پەرلەمانتاران پرۆژەكە لە بنەڕەتەوە نوسراوە بۆ ئەوەی موچەی پلەباڵاكان كە بریتین لە (وەزیرو پەرلەمانتارو بریكاری وەزیر تاوەكو بەڕێوەبەرە گشتییەكان) كەمبكرێتەوە، بەڵام لەسەر كەمكردنەوەكە كێشە هەیە، سێ پێشنیاز لە خوێندنەوەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا لەناو پەرلەمان خراوەتەڕوو، بەڵام هێشتا رێككەوتنی كۆتایی نەكراوە لەبارەی جێگیركردنی كام یەكێك لە پێشنیازەكانەوە، ئەو پێشنیازانەی كە پەرلەمانتاران پێشكەشیان كردووە ئەمانەن: •    پێشنیازی یەكەم/  ئەمە پێشنیازی هاوبەشی فراكسیۆنەكانی پارتی، یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵی ئیسلامییە. پێشنیازەكە داوا دەكات، خانەنشینبوونی پلەتایبەت بەرێژەی ٢٥٪‏ بۆ ٥٠٪‏ی كۆی گشتی دواین مووچە بێت، بەپێی ئەم پێشنیازە (78) پەرلەمانتار بەبێ ئەوەی مەرجی تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان هەبێت بەرێژەی ٢٥٪‏ی دواین مووچەیان خانەنشین دەكرێن، (33) پەرلەمانتار كە ئەو دوو مەرجەیان تێدایە بەرێژەی ٥٠٪‏ی دواین مووچەیان خانەنشین دەبن، بەپێی راپۆرتی فراكسیۆنی یەكگرتوو، كۆی تێچووی هەردوو جۆرە خانەنشینیەكە لەم پێشنیازەدا مانگانە بۆ هەر (111) زیاتر لە (295 ملیۆن) دینار لەسەر بودجەی حكومەت دەكەوێت. * پێشنیازی دووەم/ ئەم پێشنازە فراكسیۆنی یەكگرتوو پێشكەشیكردووە، پێشنیازەكە داوادەكات، تەنیا ئەوانە خانەنشین بكرێن كە مەرجی یاساییان تێدایە، مەرجی یاسایی ئەوەیە پەرلەمانتار تەمەنی (45) ساڵ كەمتر نەبێت‌و ماوەی (15) ساڵ خزمەتی هەبێت، ئەوانەی كە ئەو پەرلەمانتارانەی كە لەم خولەدا دوو مەرجەیان تێدایە ژمارەیان (33) پەرلەمانتارە، پێشنیازەكە داوا دەكات ئەو (33) كەسە وەك ئەوەی یاسای خانەنشینی یەكگرتووی عیراق هاتووە خانەنشین بكرێن، بەو مەرجەی كۆی گشتی خانەنشینیان زیاترنەبێت لە نیوەی دواین مووچەی پەرلەمانتاریان، كۆی گشتی تێچووی ئەم پێشنیارە لەرووی داراییەوە مانگانە (135 ملیۆن) دینار لەسەر بودجەی حكومەت دەكەوێت. * پێشنیازی سێیەم/  ئەمە پێشنیازی فراكسیۆنی نەوەی نوێیە، پێشنیازەكە داوا دەكات، بەشێوەیەكی گشتی خانەنشینی پلەتایبەت نەمێنێت، رەخنەیەك كە لەم پێشنیازە دەگیرێت ئەوەیە پێشنیازەكە پێچەوانەی سیستمی خانەنشینیەو پێشێلی مافی ئەو كەسانە دەكات كە مەرجی یاسایی خانەنشینبونیان تێدایە‌و پێشتر لەسەر ئەو بنەمایە پارەی خانەنشینی لە موچەكانیان بڕدراوە.   گەڕان بەدوای چارەسەردا بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێستا فراكسیۆن‌و تیمی حكومەت سەرقاڵی ئەوەن پێشنیازێكی نوێ لە دەرەوەی ئەو پێشنیازانەی كە لەدانیشتنی خوێندنەوەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا لەلایەن پەرلەمانتارانەوە خراونەتەڕوو، داخڵی ناو پرۆژەیاساكە بكەن، بەجۆرێك كۆدەنگی لەسەر بێت‌و نەبێتە بەربەست لەبەردەم دەنگدانی پەرلەمانتاران لەسەر پرۆژەكە. بەر لە هەمواركردنەوەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، لەدوای خوێندنەوەی دووەم نەدەتوانرا هیچ پێشنیازێكی نوێ داخڵی ناو پرۆژەیاساكان بكرێت، بەڵام كۆتایی خولی چوارەمی پەرلەمان، پەیڕەوی ناوخۆ هەمواركرایەوە‌و بەپێی ئەو هەموارە نوێیە دەرەچەیەك دۆزراوەتەوە بۆ ئەوەی لە رۆژی دەنگدان لەسەر پرۆژەكان پێشنیازی نوێ داخڵی ناو پرۆژەیاساكان بكرێت بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەری هاوسەنگ بۆ ئەو بابەتانەی كە ناكۆكییان لەسەرە. موچەی وارسی شەهیدان موچەی كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوان یەكێكی ترە لەو ماددانەی پرۆژەیاساكە كە كێشەی لەسەرەو ناڕەزایەتی لای كەسوكاری شەهیدان دروستكردووە. بەپێی رەشنوسی پرۆژەكە هەموو ئەوانەی كە وارسی دووەمی شەهیدو ئەنفالكراوانن موچەكانیان دەبڕدرێت، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی یاسای خانەنشینی عێراق، ئەم ماددەیە ئەگەر پەسەندبكرێت‌و بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە رێژەی 50%ی ئەوانە كە موچەی شەهیدو ئەنفالكراوان وەردەگرن، موچەكانیان دەبڕدرێت، ئەمە سەرچاوەی نیگەرانییەكەیە، سەرباری ئەوەش ماددەكە بۆ زۆرێك لە پەرلەمانتاران ناڕوونی تێدایە‌و پرسیاری زۆری لەسەر دروستبووە. (درەو) زانیویەتی، دوێنێ لە كۆبونەوەی لیژنە هاوبەشەكانی پەرلەمان‌و تیمی حكومەت، بەرەڤان حەمدی بریكاری وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوان وتویەتی:" موچەی كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوان لەدوو حاڵەتدا ناگوازرێتەوە، حاڵەتی یەكەم: ئەگەر وارسەكە موچەخۆر بێت، حاڵەتی دووەم: ئەگەر وارسەكە تەمەنی 18 ساڵی تەواو كردبێت"، واتە لە هەموو حاڵەتەكاندا موچەی كەسوكاری شەهیدان  ناگوازرێتەوە بۆسەر وارسی پلە دووی شەهیدەكە. كێشەی زیندانییە سیاسییەكان بەپێی رەشنوسی پەسەندكراوی پرۆژەی چاكسازی، مینحەی تایبەت بە زیندانیانی سیاسی دەبڕدرێت، كە خۆی وادە یاساییەكەی لە رۆژی 1/7/2020 كۆتایی دێت‌و بۆ ماوەی (15) ساڵ بووە. بەپێی ئەم بڕگەیەی پرۆژەكە، (5 هەزارو 175) كەس لە زیندانیانی سیاسی كە لەماوەی رابردوودا ئەم مینحەیەیان وەرگرتووە، لە رۆژی 1/7ی ئەمساڵەوە چیتر ئەو پارەیان پێنادرێت‌و پارەكە دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت كە مانگانە بڕەكەی بەكۆی گشتی (2 ملیار) دینارە، ئەمە ئەو كەسانەی نیگەران كردووە كە موچەی زیندانی سیاسی وەردەگرن. (درەو) زانیویەتی، دوێنێ تیمی حكومەت بەڕوونی بە پەرلەمانتارانیان راگەیاندووە، بڕیاری حكومەت ئەوەیە ئەو مینحە دەبڕدرێت‌و جارێكی تر نوێ ناكرێتەوە. نیگەرانی یەكێتی چارەسەر كرا لە خولی رابردووی پەرلەمانەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان نیگەرانە لە بڕگەیەكی پرۆژەیاساكە، كە تایبەتە ئەوانەی موچەیان لەسەر رێكخراوەكان بووە، یەكێتی نیگەران بوون لەوەی بەهۆی پرۆژەكەوە موچەی ئەو كەسانە ببڕدرێت كە سەربە رێكخراوەكان بوون، خۆی بە زەرەرمەندی یەكەم دەزانی لە پەسەندكردنی یاساكەدا، چونكە پارتی پێش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانگەی رێكخراوەكان كە تایبەت بوو بە بڕینەوەی موچە بۆ كادیرانی حیزب، زۆربەی كادیرو لایەنگرانی خۆی بەشێوەی یاسایی گواستوەتەوە بۆسەر خانەنشینی وەزارەتەكانی تر، بەڵام یەكێتی ئەم كارەی نەكردووە‌و لەحاڵی پەسەندكردنی یاساكەدا روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی لایەنگرانی دەبێتەوە، ئەمە لەكاتێكدا كە خانەنشینەكانی پارتی زۆربەیان دۆسیەی یاسایی‌و خزمەتیان بۆكراوە، بەڵام خانەنشینەكانی یەكێتی زۆربەیان ئەم دۆسیە یاساییەیان نییە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بڕگەی (پێنجەم) لەماددەی شەشەمی رەشنوسی پرۆژەیاساكە نیگەرانییەكانی یەكێتی لەوبارەیەوە رەواندوەتەوە، چونكە لە كۆبونەوەی دوێنێدا تیمی حكومەت بە پەرلەمانتارانیان راگەیاندووە، ئەو بڕگەیە تایبەتە بە كێشەكەی یەكێتی‌و موچەی ئەوانەی لەسەر رێكخراوەكان نابڕدرێت، بەڵام دەبێت ئەو كەسانە لێبڕینی خانەنشینییان بدەن. بارزانی دەستوەردان دەكات لە چەند رۆژی رابردوودا كێشمەكێش لەسەر پرۆژەی چاكسازی گەیشتە ئاستی ناكۆكی ناوخۆیی لەنێوان حزب‌و فراكسیۆنەكانی پەرلەمان، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لەناو پارتی دیموكراتی كوردستان كە خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمانە، دوو بۆچوونی دژبەیەك لەبارەی پرۆژەكەوە دروستبووە، بۆچونێكیان داوای ئەوەی كردووە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان بمێنێتەوە، بۆچونێكی تریش باسی لەوەكردووە پارتی لە كەمپەینی هەڵبژاردندا بەڵێنی بەخەڵكداوە خۆی چاكسازی بكات، بۆیە نابێت خانەنشینی پلەباڵاكان بمێنێت. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، دواجار پەیامێك لە بارەگای بارزانییەوە گەیشتووەتە ناو فراكسیۆنی پارتی‌و دەنگی هەموویانی یەكخستووە لەسەر: •    نابێت پەرلەمانتارانی پارتی موزادەیە بكەن •    نابێت موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە رێژەی 50%ی كۆی گشتی ئەو موچەیەی وەریدەگرن زیاتر بێت، مەسعود بارزانی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكانیشی بە رێژەی 20%ی دیاریكردووەو دەڵێ نابێت كەمترین ئاستی موچەیان لەو رێژەیە زیاتر بێت.  پەیامەكەی بارزانی بۆ فراكسیۆنی حزبەكەی، كۆتایی بە كێشەی ناوخۆی پارتی هێنا لەسەر پرۆژەكە، لەسەر ئەو بنەمایەش فراكسیۆنی پارتی پێشنیازەكەی كرد بە بنەمای رێككەوتن لەگەڵ فراكسیۆنەكانی (یەكێتی، گۆڕان، كۆمەڵ)‌و پێشبینی دەكرێت ئەوەی بارزانی خستویەتیەڕوو سبەینێ دەنگی زۆرینە لەناو پەرلەمان بەدەستبهێنێت.  

راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  دوای خوێندنه‌وه‌ی دووه‌م بۆ یاسایی چاكسازی، دانیشتنی لیژنه‌ی هاوبه‌شه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر ئاماده‌كردنی راپۆڕتی كۆتایی بۆ دانیشتنی سبه‌ی پێنجشه‌ممه‌، 16ی كانونی دووه‌م به‌رده‌وامه‌. ئه‌و ماده‌ و بڕگانه‌ی كه‌ تایبه‌تن به‌ زۆرینه‌ی توێژه‌كان و زۆربه‌ی فراكسیۆنه‌كان له‌سه‌ری رێكه‌وتوون به‌م شێوه‌یه‌ : * خانه‌نشینی پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌كان به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان فراكسیۆنه‌كانی پارتی و یه‌كێتیی گۆڕان و كۆمه‌ڵ و ژماره‌یه‌كی دیكه‌ی فراكسیۆنه‌كان دواین نوسینه‌وه‌ی راپۆڕتی لیژنه‌ی هاوبه‌ش به‌م شێوه‌یه‌ : 1. بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵاكان ئه‌گه‌ر مه‌رجی ته‌مه‌ن و ساڵانی خزمه‌تی هه‌بێت به‌ 15% خانه‌نشین ده‌كرێت، ساڵانی خزمه‌تیش حساب ده‌كرێت هه‌ر ساڵێكی خزمه‌تیش به‌ 1.5 داده‌نرێت، ئه‌گه‌ر بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌بێت 2 خاڵی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌كه‌لۆریۆس بێت 4، ئه‌گه‌ر ماسته‌ر بێت 6، ئه‌گه‌ر دكتۆرا بێت 8. به‌ڵام ئه‌و په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌ نابێت رێژه‌ی خانه‌نشینكردنه‌كه‌ی له‌سه‌دا 50% موچه‌كه‌ی تێپه‌ڕبكات. واته‌ ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتارێك ته‌مه‌نی له‌سه‌رووی 45 ساڵ بێت و 15 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت و بڕوانامه‌ی به‌كه‌لۆریۆسی هه‌بێت ئه‌وا 15+ 15 ساڵ خزمه‌ت ( هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت ) + 4 بڕوانامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 42 كه‌واته‌ ئه‌و پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌ به‌ له‌ سه‌دا 42ی موچه‌ی ئێستای خانه‌نشین ده‌كرێت، ئه‌گه‌ر ئه‌و رێژه‌یه‌ له‌سه‌دا په‌نجا تێپه‌ربكات، ئه‌وا هه‌ر به‌ سه‌دا په‌نجا خانه‌نشین ده‌كرێت. 2. بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵاكان ئه‌گه‌ر مه‌رجی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی تیدا نه‌بێت ئه‌وانیش به‌ 15% خانه‌نشین ده‌كرێن، بۆ ئه‌وانیش ساڵانی خزمه‌ت حساب ده‌كرێت هه‌ر ساڵێكی خزمه‌تیش به‌ 1.5 داده‌نرێت، ئه‌گه‌ر بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌بێت 2 خاڵی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌كه‌لۆریۆس بێت 4، ئه‌گه‌ر ماسته‌ر بێت 6، ئه‌گه‌ر دكتۆرا بێت 8. واته‌ ئه‌گه‌ر پله‌ باڵایه‌ك ته‌مه‌نی خانه‌نشینی كه‌متر بوو له‌ 45 ساڵ و 12 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت و بڕوانامه‌كه‌شی به‌كه‌لۆریۆس بێت 15 + 12 ( بۆ هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت) + 4 بروانامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ به‌ 37، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی نه‌گه‌یشتۆته‌ 45 ئه‌وكات به‌ له‌سه‌دا 25% موچه‌كه‌ی خانه‌نشین ده‌كرێت، نه‌ك له‌ سه‌دا 37. ئه‌گه‌ر پله‌ باڵایه‌ك ته‌مه‌نی خانه‌نیشینی كه‌متر بوو له‌ 45 ساڵ و 2 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌ی پێش كاری په‌رله‌مانتاری فه‌رمانبه‌ر نه‌بوون، بڕوانامه‌كه‌شی به‌كه‌لۆریۆس بێت 15 + 1 ( بۆ هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت) + 4 بڕونامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 21، ئه‌وكاته‌ به‌ له‌سه‌دا 21ی موچه‌كه‌ی خانه‌نشین ده‌كرێت. تاوه‌كو ئێستا ئه‌و بڕگه‌یه‌ جێگیركراوه‌ له‌ راپۆرتی لیژنه‌ی هاوبه‌شه‌كان، به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كان له‌ دوێنێ شه‌وه‌وه‌و هه‌ریه‌ك له‌ فراكسیۆنه‌كانی یه‌كێتیی و به‌شێك له‌ پارتییه‌كان و به‌ گشتیی گه‌نجه‌كانی نێو په‌رله‌مانتار پاشگه‌زبوونه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ری زۆره‌ ئه‌و بڕگه‌یه‌ ده‌ستكاری بكرێت. به‌پێی زانیارییه‌كان به‌ پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ زیاتر له‌ 30 په‌رله‌مانتار له‌ كاره‌كانی پێشووتریان موچه‌كه‌یان باشتربووه‌، بۆیه‌ له‌ دژی وه‌ستاونه‌ته‌وه‌. یه‌كێتی په‌رله‌مانتارانیش كه‌ برتین له‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مانتاری خوله‌كانی رابردوو هاتوونه‌ته‌ سه‌ر هێل و ئه‌و برگه‌و ماده‌یان ره‌تكردۆته‌وه‌. پله‌ تایبه‌ته‌كانی پێشووترو ئێستاش له‌ بڕیكارو راوێژكارو به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتییه‌كان، ئه‌و بڕگه‌یه‌ ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌ و پێیانوایه‌ ئه‌و بڕگه‌و ماده‌یه‌ غه‌درێكه‌ له‌وان، چونكه‌ ئه‌وان ساڵانی خزمه‌ت و ته‌مه‌نیان ته‌واوه‌و پێویست ناكات بێنه‌ نێو ئه‌و یاسایه‌. تاراده‌یه‌كی زۆریش حكومه‌ت و به‌شێك له‌ وه‌زیره‌كانی ئێستا و پێشووش له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕگه‌یه‌ نین، بۆیه‌ به‌هۆی ئه‌و فشارانه‌ی دروستبوون ئه‌گه‌ری زۆره‌ گۆڕانكاری زۆر بكرێت، جارێكی دیكه‌ ده‌ستكاری بكرێت، له‌ كۆبوونه‌وه‌ی سبه‌ی پێنجشه‌ممه‌ مشتومڕی له‌سه‌ر دروست بێت. هه‌رچه‌نده‌ نه‌وه‌ی نوێ و یه‌كگرتوو له‌سه‌ره‌تاوه‌ دژایه‌تی خۆیان بۆ خانه‌نشینی موچه‌ی پله‌ باڵاكان ده‌ربڕیوه‌، له‌گه‌ڵی نین، كۆمه‌ڵی ئیسلامیش ئه‌گه‌ر ده‌ستكاری ئه‌وه‌ی ئێستا بكرێت، سبه‌ی ده‌نگی پێناده‌ن. * مووچه‌ی بندیوارو رێكخراوه‌كان به‌پێی دواین راپۆڕتی لیژنه‌ی هاوبه‌ش سه‌رجه‌م ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ ماوه‌ی رابردوو به‌ نایاسایی پله‌كان به‌رزكراوه‌ته‌وه‌ و بندیدواربوون و سه‌ر به‌ رێكخراوه‌كان بوون، به‌ڵام ده‌وامی حزبیان هه‌بووه‌، به‌پێی رێككاری یاسایی و ئیداری ناونیشان و پله‌ی وه‌زیفیان ده‌پارێزرێت و موچه‌كه‌یان وه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه‌. جیاوازی زۆری نێوان پارتی و یه‌كێتیی له‌سه‌ر پڕۆژه‌ یاسایی چاكسازی ئه‌و بڕگه‌یه‌بوو، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی له‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه‌ ئۆكه‌ی درا كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ مافیان پارێزراو ده‌بێت، بۆیه‌ یه‌كێتیی ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر پڕۆژه‌كه‌دا بچێته‌ په‌رله‌مان. به‌پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ له‌ یه‌كێتیی و پارتی به‌ هه‌زاران كه‌س سوودمه‌ند ده‌بن له‌ یه‌كێتیی 11 هه‌زار كه‌سه‌ و له‌ پارتیش 16 هه‌زار و لایه‌نه‌ بچووكه‌كانیش چه‌ند سه‌د كه‌سێكیان هه‌یه‌. * موچه‌و ئیمتیازاتی زیندانیانی سیاسی له‌ كۆتایی ئه‌مساڵ ئه‌و 5 هه‌زار كه‌سه‌ی كه‌ موچه‌ی زیندانی سیاسی وه‌رده‌گرن دوای ته‌واوبوونی ماوه‌كه‌یان كه‌ 10 ساڵ بوو موچه‌كه‌یان ده‌بڕدێت، له‌ شوێنی ئه‌وان ئه‌و 18 هه‌زار كه‌سه‌ی وه‌كو یه‌ده‌گ دێنه‌ شوێنه‌كانیان، به‌ڵام به‌ پێی یاسایی چاكسازی ئه‌گه‌ر زیندانی سیاسی موچه‌یه‌كی دیكه‌ی حكومی هه‌بێت و موچه‌ی زیندانی سیاسی وه‌رناگرێت.فشارو خوپیشاندانی زیندانیانی سیاسی ده‌ستیپێكردوو، به‌ڵام پێناچێت حكومه‌ت و په‌رله‌مان بێنه‌ ژێر باری داواكارییه‌كانیان. * بڕگه‌ی تایبه‌ت به‌ كه‌مترین موچه‌ی خانه‌نشینی هه‌رچه‌نده‌ به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان فراكسیۆنه‌كان وادانرابوو كه‌مترین موچه‌ له‌ نێوان ( 400 بۆ 500) بێت، به‌ڵام به‌پێی دواین راپۆرتی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كه‌ كه‌ سبه‌ی ده‌خرێته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مانتاران، ئه‌و بڕگه‌یه‌ ده‌رهێنراوه‌ و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ ئێستادا ره‌تیكردۆته‌وه‌ ئه‌و بارگرانیه‌ بخانه‌ سه‌رخۆی. * پاشه‌كه‌وت به‌پێی دواین راپۆرت ته‌نها هه‌ژمارێكی تایبه‌ت به‌ فه‌رمانبه‌ر بۆ موچه‌ پاشه‌كه‌وتكراوه‌كانی له‌ داهاتوو دروستده‌كرێت. * موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان زۆرترین مشتوومڕ له‌سه‌ر ئه‌و بڕگه‌و ماده‌یه‌، چونكه‌ به‌پێی ئه‌وه‌ی حكومه‌ت دایناوه‌ خه‌ڵكێكی زۆر تیایدا زه‌ره‌رمه‌نده‌بێت و دوێنیش په‌رله‌مان و حكومه‌ت گفتووگۆی زۆریان له‌سه‌ر كردووه‌، بڕیاریشه‌ ئه‌مڕۆ ئێواره‌ دووباره‌ له‌سه‌ری كۆببنه‌وه‌. بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك مێرده‌كه‌ی شه‌هید و ئه‌نفالكراو بێت، منداڵه‌كانی موچه‌خۆربن، یاخود ته‌مه‌نیان له‌سه‌رووی هه‌ژده‌ ساڵیه‌وه‌ بێت، ئه‌وا دوای مردنی ئافره‌ته‌كه‌ موچه‌ی شه‌هید بۆ نه‌وه‌كانی ناچێت و ده‌بڕدرێت. ئه‌گه‌ر ئه‌و بڕگه‌یه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ دواین راپۆرتی ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌، جێگیربكرێت و سبه‌ی بخرێته‌ ده‌نگدانه‌وه‌، ئه‌وا به‌شێكی زۆری كه‌س و كاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان موچه‌كه‌یان ده‌بڕدرێت. به‌پێی زانیارییه‌كان حكومه‌ت و په‌رله‌مان نایانه‌وێ له‌ ئێستادا ئه‌و كێشه‌یه‌ رووبه‌رووی خۆیان بكه‌نه‌وه‌، هه‌ربۆیه‌وه‌ له‌ دوێنێ و ئه‌مڕۆش خه‌ریكی گۆڕینی ئه‌و بڕگه‌و ماده‌ن، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ كه‌مترین كه‌س تیایدا زه‌ره‌رمه‌ندبێت، به‌ڵام وردبینی دووباره‌ بۆ لیستی شه‌هیدان ده‌كه‌نه‌وه‌. * خانه‌نشینی نایاسایی به‌پێی دواین راپۆرتی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كان سه‌رجه‌می ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی خانه‌نشینی سه‌ربازی و مه‌ده‌نی كراون، یاخود به‌ پله‌یه‌ك خانه‌نشینكراون، كه‌ له‌ پێشووتردا ئه‌و پله‌ وه‌زیفه‌یان نه‌بوو، ئه‌وا سه‌ر له‌به‌ری هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌، به‌ڵام موچه‌یان نابڕدرێت، به‌ڵكو به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان دووباره‌ به‌پێی پله‌ی شایسته‌ی خۆیان خانه‌نشین ده‌كرێن، به‌ڵام به‌ پله‌و ناونیشانی پێشووتر نابێت، به‌مه‌ش موچه‌كه‌یان كه‌مده‌بێته‌وه‌.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف لە كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی باشماخ بڕی (233 ملیۆن) دینار دیارنەماوە، سێ كەس لەسەر ئەم دۆسیەیە دەستگیركراون‌و دادگایی دەكرێن، بەڕێوەبەری دەروازەكە دەڵێ بەڕێوەبەری گومرگ هەفتەیەك دوای دیارنەمانی پارەكە دەستیكردووە بە گرتنەبەری رێوشوێن، بەڕێوەبەری گومرگیش دەڵێ:" ئەو، رێوشوێنی گرتوەتەبەر، بەڵام بەڕێوەبەری دەروازەی ئاگادارنەكردووە تاوەكو كێشەكە بە ئارامی چارەسەربكات‌و بەر لەهەڵاتنی گومانلێكراوەكان، پارەكان بگەڕێنێتەوە"، ئەمە بەشی یەكەمی زنجیرەیەك دۆسیەیە لەسەر مەرزە سنورییەكان كە وەكو بەڵگەنامە دەست (درەو) كەوتوون‌و بڵاویاندەكاتەوە. چی رویداوە ؟ بڕی (233 ملیۆن) دینار لە گومرگی دەروازەی باشماخ كێشەی دروستكردووە، شەش نوسینگەی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل كە لە گومرگەكە كاردەكەن تێوەگلاون، بەرپرسی یەكێك لە نوسینگەكان‌و دوو كارمەندی گومرگ لەسەر ئەم دۆسیەیە دەستگیركراون. بەپێی نوسراوێك كە لە كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی باشماخەوە ئاڕاستەی بنكەی پۆلیسی باشماخ كراوە‌و كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، سێ كەس كە دوانیان كارمەندی گومرگن بەناوەكانی (س م)‌و (پ. ) لەگەڵ كەسێكی تر بەناوی (ك ك ع) یاریدەدەری نوسینگەی ژمارە (22)ی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل لەناو دەروازەكە، دەستگیركراون‌و چوار رۆژ بەر لە سەری ساڵی نوێی 2020، دۆسیەكانیان رەوانەی دادگا كراوە. ئەو سێ كەسە كە ناوی تەواوەتییان لای (درەو) پارێزراوە، ئێستا لە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پێنجوێن دەستبەسەرن، ئەم كەسانە تۆمەتباركراون بەوەی پارەی (79) مەنەفێستی ئۆتۆمبیلیان وەرگرتووە‌و بەهاوكاری كەسانێك لەناو بانكی گومرگی باشماخ، نوسراوی رادەستكردن یاخود دانانی پارەكەیان مۆركردووە كە لە فەرهەنگی بانكیدا پێی دەوترێت (ایداع)، بەڵام پارەكەیان دانەناوە‌و نوسراوی رادەستكردنی پارەكەش لە سیستمی بانكەكەدا تۆمارنەكراوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، شەش نوسینگەی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل لەم دۆسیەیەدا تێوەگلاون كە كۆی پارەكەی (233 ملیۆن) دینارە. چۆن ئاشكرابوو ؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئاشكرابوونی ئەم دۆسیەیە دوای ئەوە هاتووە بەرپرسی یەكێك لە نوسینگەكانی مەنەفێست لەبەردەم لیوا مەریوان شێخ كامل قەرەداغی بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی باشماخ‌و شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگی باشماخ دانی بەوەداناوە بڕی (42 هەزار) دۆلاری وەكو بەرتیل بە هەریەكە لە دوو كارمەندی گومرگ داوە بۆ جێبەجێكردنی ئەو كارە، ئەو دوو كارمەندەی گومرگ كە پارەكەیان وەرگرتووە، ئێستا دەستبەسەرن، یەكێكیان كارمەندی بەشی ئۆتۆمبیل‌و ئەوی تر كارمەندی دەروازەی سنورەكەیە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بانكی باشماخ بە (درەو)ی راگەیاند، ئاشكرابوونی دۆسیەی ئەو (233 ملیۆن) دینارە، دوای ئەوە هاتووە ناكۆكی لەنێوان ئەو كەسانەدا دروستبووە كە تێوەگلاون لە رادەستنەكردنی پارەكە بە بانك.  كەسوكاری هەندێك لە دەستگیركراوەكان باس لە تێوەگلانی بەرپرسانی دەروازەكە دەكەن لە دۆسیەكەدا، بەڵام (درەو) ئێستا هیچ زانیارییەكی ئەوتۆی لەوبارەیەوە لەبەردەستدا نییە.   بەرپرسانی دەروازەكە چی دەڵێن ؟ (درەو) پەیوەندی بە لیوا مەریوان شێخ كەمال قەرەداخی بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی باشماخەوە كرد، دەستگیركردنی ئەو سێ كەسە‌و دیارنەمانی پارەكەی پشتڕاستكردەوە. لیوا مەریوان رایگەیاند، رادەستنەكردنی ئەو پارەیە بە بانك، فرتوفێڵێك بووە كە لەنێوان گومرگ‌و نوسینگەكانی مەنەفێست‌و بانكی باشماخدا رویداوە، ئەوان هەموو رێوشوێنێكیان گرتوەتەبەرو چاوەڕێی بڕیاری دادگا دەكەن. لەبارەی ئەوەی ئایا هیچ یەكێك لە بەرپرسانی گومرگ تێوەگلاون لە دۆسیەكە، لیوا مەریوان وتی:" شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگ خۆی فرتوفێڵەكەی ئاشكراكردووە، بەڵام ئەگەر كەمتەرخەمیەك هەبێت لەوەدا بووە كە هەفتەیەك بووە ئەو رووداوە رویداوە، ئینجا دەستی كردووە بە گرتنەبەری رێوشوێن". لەبەرامبەردا، شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگی باشماخ لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند:" ئەم بابەتە پەیوەندی بە ئێمە‌و ئیخراجی بانكەوە هەیە، من خۆم ئەم بابەتەم ئاشكراكردووە، من سەیرم كرد هەندێك پارە هەیە كە نەدراوە، داوای هەندێك لە مەنەفێستەكانی خۆمانم كرد، مۆریان پێوەبوو، بە بانكمان وت ئەم نوسراوانە چۆن مۆركراوە، بەڵام پارە وەرنەگیراوە، پێیانوتین دەبێت كەمتەرخەمییەك هەبێت". بەڕێوەبەری گومرگ دەڵێ:" ئێمە دەبوو سەرەتا پارەكان وەربگرینەوە، بۆیە لە قۆناغی یەكەمدا پارەكانمان وەرگرتەوە، بەڵام بەر لەوەی رێوشوێن بگرمەبەر، من بەڕێوەبەری گشتی گومرگ‌و دادوەری داواكاری گشتی پێنجوێن‌و وەزیری دارایم لە رووداوەكە ئاگاداركردوەتەوە". ئەمە لەكاتێكدایە ئەوەی گومانی لای هەندێك لە كارمەندان‌و بەرپرسانی گومرگ دروستكردووە، ئەوەیە بەڕێوەبەری گومرگ دوای هەفتەیەك لە رووداوەكە بەڕێوەبەری دەروازەكەی ئاگاداركردووە، شاخەوان بەكر لە لێدوانەكەیدا بۆ (درەو) پشتڕاستیكردەوە، نزیكەی (8) رۆژ بەبێ ئەوەی هیچ كەسێك بزانێت پارەكەی وەرگرتوەتەوە‌و لە بانك بە ئەمانەت دایناوە‌و ئەوكاتە لیوا مەریوان پەیوەندی پێوەكردووە‌و پێی وتووە دەڵێن رووداوێكی لەوجۆرە رویداوە، ئەو لە دەرەوە بیستویەتی‌و دەكرێت لە روداوێكی لەوجۆرەدا ئەو وەكو بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازە ئاگادارنەكرێت، بەوتەی خۆی شاخەوان بەكر پێی وتووە" بەڵێ دەكرێت، چونكە نەدەبوو ئەو بابەتەكە باس بكات‌و گومانلێكراوەكان هەڵبێن‌و پارەكە لەدەست دەربچێت". بەپێی قسەی خۆی، بەڕێوەبەری گومرگ، دوای ئەوەی كە پارەكەی لەو نوسینگانە وەرگرتوەتەوە، لیژنەی لێكۆڵینەوەی لەسەر ئەو كەسانە دروستكردووە كە تێوەگلاون، شەش كەسی رەوانەی دادگا كردووە، سیانیان بە كەفالەت ئازادكراون، سێ كەسی تریان دەستبەسەرن،  لەناو ئەوانەی كە دەستبەسەرن‌و دادگایی دەكرێن، دوانیان كارمەندی بەڕێوەبەری گومرگن.  بەڵام بەپێی نوسراوێكی بانكی باشماخ كە كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، بڕی (220 ملیۆن‌و 927 هەزارو 250) دینار لەو شەش نوسینگەیە وەكو قەرەبووی ئەو پارەیە وەرگیراوە كە لە سیستمی بانكدا تۆمارنەكراوە، ئەم پارەیە وەكو (بارمتە) وەرگیراوە‌و بڕی (13 ملیۆن) دیناری كەمترە لەو پارەیەی كە دیارنەماوە. لەبارەی ئەوەی بۆچی لەكاتی خۆیدا ئەو پارانە لە نوسینگەكانی مەنەفێست وەرنەگیراوەتەوە، بەڕێوەبەری گومرگ دەڵێ:" هەندێك كێشەمان هەبووە لە حسابی بانكیدا، لەمانگی 10ی ساڵی 2019وە پارەكانیان لێوەرنەگیراوە، بەڵام ئێستا پارەكانیان لێوەرگیراوەتەوە"، لەمەشدا مەبەستی ئەو پارەیەیە كە وەكو بارمتەی دیارنەمانی (233 ملیۆن) دینارەكە لە نوسینگەكان وەرگیراوە‌و لە بانك دانراوە تا ساتی یەكلابونەوەی دۆسیەی تۆمەتبارەكان لە دادگا. بەپێی قسەی خۆی، لیوا مەریوان بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازە سنورییەكە داوای لە بەڕێوەبەری گومرگ كردووە لیژنەیەك دروستبكات بۆ لێكۆڵینەوە لە كەمتەرخەمییەكان لەو رووداوەدا، ئێستا لیژنەكە دەستبەكاربووە. لە دەروازەی سنوریی باشماخ زیاتر لە (100) نوسینگە هەن كە مۆڵەتی كاركردنیان پێدراوە، بەڵام (85) نوسینگەیان كاران‌و كاردەكەن. گەندەڵی لە مەرزەكان بەمدواییە لەناو پەرلەمانی كوردستانەوە قسەوباس لەبارەی گەندەڵی مەرزە سنورییەكان دەستیپێكردووەتەوە، پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان باس لە هاوردەكردنی نایاسایی هەندێك كاڵای وەكو (ئۆتۆمبیل- دوگ- هێلكە) دەكەن‌و دەوترێت بەرپرسان لەپشت ئەم جۆرە بازرگانیانەوەن، دواین كەس كە قسەی لەسەر ئەم بابەتە كرد رێواس فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بوو. بەڵام تائێستا هیچ یەكێك لە پەرلەمانتاران بەراشكاوی ناوی ئەوانەی نەهێناوە كە لە مەرزەكان یاسا پێشێل دەكەن، كارگەیشتووەتە ئەوەی، بەمدواییە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان، بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی هەرێم وتویەتی:" لە گومرگەكان داوا لە كارمەندان دەكرێت چاویان دابخەن، كە بارە نایاساییەكان تێپەڕدەبن ئەوجا چاویان دەكەنەوە". لەم هەفتانەی كۆتایدا لە بازگەی "دێگەڵە" دەست بەسەر بارێك هێلەكەدا گیرا، بەرپرسانی بازگەكە باسیان لەوەكرد، هێلەكان لە مەرزی باشماخەوە هاتونەتە ناوەوە‌و بەسەرچوون. ئەوەی زیاتر قسەی لەسەر دەكرێت مەرزەكانی باشماخ‌و پەروێزخانە كە بەڕێوەبردنی ئەم دوو مەرزە بەپێی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانی كە ساڵی 2014 ئیمزاكراوە، لەنێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕاندا دابەشكراون، بەمشێوەیە: دەروازەی باشماخ •    بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە سەربە یەكێتییە •    بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەكە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان  لە دەروازەی پەروێزخان پۆستەكان پێچەوانە كراونەتەوە، بەمشێوەیە: •    بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە لای بزوتنەوەی گۆڕانە •    بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەكە لای یەكێتییە هەردوو دەروازەكە دەكەونە سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە، بەمدواییە لەسەر سكاڵای ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان، كاری كۆمپانیایەكی دڵنیایی لە مەرزی پەروێزخان راگیرا، لەسەر ئەم دۆسیەیە بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە كە هەر سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە بۆماوەیەك دەستبەسەر كرا‌و هێشتا دۆسیەی سەرپێچییە یاساییەكانی كۆمپانیاكە لە دادگا یەكلانەبووەتەوە، هەر ئەو كۆمپانیایە لە مەرزی پەروێزخانیش نوسینگەی هەیە‌و كاردەكات، كۆمپانیاكە تۆمەتباركراوە بەوەی لەدەرەوەی مۆڵەتی كاركردنی خۆی بەشێوەی زۆرە ملێ پارەی لە شۆفێرو سەرنشینان وەرگرتووە. لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتی دیموكراتی كوردستانیش دوو مەرز هەن كە بریتین (حاجی ئۆمەران‌و ئیبراهیم خەلیل)، یەكەمیان دەروازەی هەرێمە بەڕووی ئێران‌و ئەوی تریان بەڕووی توركیادا، ئیبراهیم خەلیل گەورەترین دەروازەیە، چونكە تاكە دەروازەیە كە نەك هەرێمی كوردستان بەڵكو عێراق بەگشتی بە توركیاوە دەبەستێتەوە، لەم دەروازەیەوە نەوت بە تانكەر دەبرێتە توركیا، ئەمە لەكاتێكدا كوردستان بە هێڵی بۆری، نەوتی خوی بە توركیاوە بەستوەتەوە. بەشێوەی فەرمی هەرێمی كوردستان تەنیا ئەم چوار دەروازە سنورییەی هەیە، كە سیانیان دەروازی سنورین لەگەڵ ئێران، ئێران بەمدواییە بەهۆی سزا ئابورییەكانی ئەمریكاوە لەناوخۆدا دوچاری قەیرانی دارایی‌و ئابوری هاتووە، قسەكردن لەسەر بەرفراوانبوونی گەندەڵی لە مەرزەكانی هەرێمی كوردستان دوای گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكان هات بۆسەر ئێران. ئەمریكا كۆتایی ساڵی 2018 كشانەوەی تاكلایەنەی خۆی لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران راگەیاند، هاوكات دەستیكرد بە كاراكردنەوەی سزا ئابورییەكان لەسەر ئێران. ئەمریكا تائێستا عێراقی بواردووە لە جێبەجێكردنی ئەو سزایانەی كە بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە، هەرێمی كوردستان وەكو بەشێك لە عێراق هەمان بڕیار دەیگرێتەوە، ئێستا هاوكات لەگەڵ بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لەدوای كوژرانی قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لە هێرشێكی ئەمریكییەكاندا لە بەغداد، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای توندی ئابوری دەكات بەسەر عێراقدا ئەگەر لەم ململانێیەدا عێراق بەلای ئێراندا بشكێتەوە، یەكێك لە سزا هەرە لەپێشینەكان كە پێشبنی دەكرێت ئەمریكا بەسەر عێراقیدا بسەپێنێت ئەوەیە چیتر واشنتۆن، عێراق لە بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران نەبوێرێت‌و پابەندی بكات بە راگرتنی بازرگانی. نیسانی ساڵی رابردوو ستیڤ فەیگن كونسوڵی گشتی ئەمریكا لە هەولێر سەردانی گومرگی راپەڕینی كرد لە سنوری راپەڕین، كە گومرگێكی سنوریی هەرێمە لەگەڵ ئێراندا، كونسوڵ لەو سەردانەدا هۆشداریدا لەبارەی مەترسی خۆدزینەوە لەو سزایانەی كە ئەمریكا بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە.  

 (درەو): بەپێی نوێترین ریزبەندی پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان، پاسپۆرتی عێراقی كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان هەڵگری ئەم پاسپۆرتەن، خراپترین پاسپۆرتە، لە جیهاندا تەنیا پاسپۆرتی ئەفغانستان لە پاسپۆرتی عێراقی خراپترە، تەنانەت پاسپۆرتی لیبیا‌و سوریا‌و یەمەن كە جەنگیان تێدایە، لە پاسپۆرتی عێراقی باشترن، هاوڵاتییەكی ژاپۆرنی دەتوانێت بە پاسپۆرتەكەی بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت بۆ (191) وڵات لە جیهاندا گەشت بكات، بەڵام هاوڵاتی ئەفغانی دەتوانێت تەنیا بۆ (26) دەوڵەت گەشت بكات. پێوەر چییە ؟ دامەزراوەی "هنلی‌و هاوبەشەكانی" ریزبەندییەكی نوێی بۆ پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان بڵاوكردەوە، ریزبەندییە نوێیەكە پشتی بەستووە بەو تۆمارانەی كە رێكخراوەكە بەشێوەیەكی تایبەتی لە "یەكێتی نێودەوڵەتی گواستنەوەی ئاسمانی"یەوە دەستیكەوتووە كە بە "لاتا" ناسراوە. ریزبەندییە نوێیەكە دۆخی پاسپۆرتی (107) دەوڵەت لەسەر ئاستی جیهان نیشان دەدات، پێوەری یەكەم بۆ دیاریكردنی بەهێزی پاسپۆرتێك‌و جیاكردنەوەی لە پاسپۆرتێكی تر ئەوەیە، ئایا هەڵگری پاسپۆرتەكە بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت دەتوانێت بۆ چەند دەوڵەت گەشت بكات ؟ هەندێكی پێوەری تر بەپێی راپۆرتی رێكخراوەكە، وڵاتانی ئاسیا لە سەرەوەی ریزبەندی باشترین پاسپۆرتەكانی جیهاندان، ئەوەش بەهۆی سیاسەتی كردنەوەی دەرگا‌و رێككەوتنی ئاڵۆگۆڕی بازرگانییەوە كە لە چەند ساڵی رابردوودا دەریخستووە خەریكە جیهان خۆی دەگونجێنێت لەگەڵ بیرۆكەی هاتوچۆكردندا، راپۆرتەكە باسلەوەدەكات، ئەو وڵاتانەی كە ئەم بیرۆكەی هاتوچۆكردنەیان تەبەنی كردووە بوژانەوەیان بەخۆوە بینیوە‌و هاوڵاتییەكانیان بوون بە خاوەنی بەهێزترین پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان. لە بەشێكی راپۆرتەكەدا هاتووە: پەیوەندی هەیە لەنێوان ئازادی گەشتكردن و گواستنەوەو جۆرەكانی تری ئازادیدا، بەشێوەیەكی گشتی پاسپۆرتی ئەو وڵاتانە بەهێزترە كە لەناو ریزبەندی جیهانی بواری "ئازادی وەبەرهێنان"دان، لەڕوانگەی "ئازادی مرۆڤەوە" دەبینین كە پەیوەندییەكی بەهێز هەیە لەنێوان ئازادی تاك‌و ئازادی گەشتكردن لە وڵاتێكەوە بۆ یەكێكی تر.   ریزبەندییە نوێیەكە •    پاسپۆرتی ژاپۆنی پارێزگاری لە پێگەی خۆی كردووە‌و لە پلەی یەكەمدایە، ئەوانەی پاسپۆرتی ژاپۆنییان هەیە دەتوانن بۆ (191) دەوڵەت لە جیهان گەشت بكەن. •    سەنگاپورە بۆ پلەی دووەم لەسەر ئاستی جیهان دابەزیوە‌و هاوڵاتیانی دەتوانن بۆ (190) وڵات گەشت بكەن، ساڵی 2019 سەنگاپورە لە پلەی یەكەمدا بوو. •    لە ریزبەندی باشترین پاسپۆرتەكانی جیهاندا، كۆریای باشور بۆ پلەی سێیەم دابەزیوە‌و ئێستا لەگەڵ ئەڵمانیا لەیەك ئاستدان، هاوڵاتیانی هەردوو وڵات بە پاسپۆرتەكانیان دەتوانن بۆ (189) وڵات گەشت بكەن. •    پاسپۆرتی ئەمریكیش پاشەكشێیەكی گەورەی بەخۆوە بینیوە‌و ئێستا لە پلەی هەشتەمدایە لەسەر ئاستی جیهان، ساڵی رابردوو پاسپۆرتی ئەمریكی لە پلەی شەشەمدا بوو، بەر لە شەش ساڵی ئەمریكا لە ریزبەندی یەكەمدابوو، بەڵام ئێستا پاسپۆرتی ئەمریكی هاوتایە لەگەڵ پاسپۆرتی بەریتانی‌و بەلجیكی‌و نەرویژی‌و یۆنانیدا كە هەڵگرەكانیان دەتوانن بۆ (184) وڵات لە جیهاندا گەشت بكەن. •    پاسپۆرتی وڵاتانی عەرەبی لە كۆتایی لیستی باشترین پاسپۆرتەكانیانی جیهاندایە، جگە لە ئیماراتی عەرەبی كە لەریزی باشترین (20) پاسپۆرتی جیهاندایە، ئیمارات لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی لە پلەی یەكەمدایە‌و لەسەر ئاستی جیهان لە پلەی هەژدەهەمیندایە، بەڵام سەرباری ئەمەش بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (3) پلە پاشەكشێی كردووە، ئەوانەی پاسپۆرتی ئیماراتیان هەڵگرتووە بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت، یاخود وەرگرتنی ڤیزا لەكاتی گەیشتنیان بە خاكی وڵاتێكی تر، دەتوانن بۆ (171) وڵات گەشت بكەن، لەدوای ئیمارات لەناو وڵاتانی عەرەبیدا ناوی (كوەیت) هاتووە كە لە ریزبەندی ژمارە (58)دایە كە هاوڵاتیان دتوانن بۆ (95) وڵات گەشت بكەن، دوای ئەویش قەتەر دێت‌و پاشان بەحرەین‌و سعودیە، سعودیە لە ریزبەندی ئەمساڵدا بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (6) پلە هاتووەتە پێشەوە‌و ئێستا لە ریزبەندی (66)دایە، میسریش دوو پلە سەركەوتووە‌و لە ریزبەندی (93)دایە‌و هەڵگرانی پاسپۆرتی میسری دەتوانن بۆ (44) دەوڵەت گەشت بكەن، لیبیا لە ریزبەندی (102)دایە لەدوای ئەویش یەمەن‌و سوریا دێت.  •    پاسپۆرتی عێراقی كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان هەڵگری ئەو پاسپۆرتەن لەسەر ئاستی جیهان بۆ ساڵی 2020 خراپترین پاسپۆرتە‌و لەدوای عێراق تەنیان یەك وڵاتان هەیە كە ئەویش ئەفغانستانە.  

درەو: هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان رایدەگەیەنێت" سپیان ئامێدی جنێوی بەخۆم و بابم داوە"و سیپان ئامیدی پەرلەمانتاری نەوەی نوێش دەڵێت" هێڤیدار ئەحمەد هەڕەشەی كردوو وتی هەردوو چاوت دەردەهێنم". هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ "روداو" روداوی شەڕەكەی ناو پەرلەمان دەگێرێتەوەو دەڵێت" من ویستم بچمە لای وەزیری دارایی، فراكسیۆنی یەكگرتوو و نەوەی نوێ سەغڵەت بوون بە دۆخەكە بەتایبەت نەیانزانی كە فراكسیۆنی پارتی لەگەڵ فراكسیۆنەكانی تر رێككەوتووە لەسەر پرۆژەكەو كەمكردنەوەی موچەی پلە تایبەتیەكان لە 80%ەوە بۆ 15%. ئەو پەرلەمانتارەی پارتی ئاماژە بەوەش دەكات" من وەكو هاوڕیەتی لەگەڵیان قسەمكرد خۆیان شاهیدن، چومە لایان وتم نەرم نەرم لەسەرخۆتان وەزعەكە تێدەپەڕێت، ئەو كابرایەی پێی دەڵێن ئەبوبەكر هەڵەدنی لە كۆنگرەی یەكگرتووش بووە بەسەركردایەتی، وتی تۆ بۆ هاتووی لێرە هەڕەشە لە ئێمە دەكەیت، دواتر د. شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو، هاواری كرد سەرۆكی پەرلەمان ئەوە هاتووە هەڕەشە لە ئێمە دەكات، منیش لەوكاتەدا گەڕامە دواووە، لەكاتی مناقەشەدا سیپان ئامێدی جنێوی بەخۆم و بابمدا، دوای ئەوەی چومە سەرەوە دانیشتم هەر جنێوی بە بابمدا، دواتر قەڵەمێكی تێگرتم و بەر جەنابی وەزیری دارایی كەوت" سەبارەت بە چارەسەری كێشەكەش هێڤیدار ئەحمەد دەڵێت"بۆیە سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی داوای پێكهێنانی لیژنەیەكی كردووەو منیش داوا لە مامۆستا سەڵاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتوو دەكەم خۆی دادوەرییەكە بكات من پێی رازیم" بەڵام سیپان ئامێدی پەرلەمانتاری نەوەی نوێ چۆنیەتی روداوەكە بۆ ئێن ئاڕتی دەگێڕیتەوەكە" لەگەڵ ئەبوبەكر هەڵەدنی پەرلەمانتاری یەكگرتوو گفتوگۆمان دەكرد لەسەر مادەی 7 و موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، هێڤیدار ئەحمەد هات و پێی وتین، قسەكردن رابگرن، لە كاتێكدا مافی ئەو نیە پێمان بڵێت قسە مەكەن" دەشڵێت" هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی هەڕەشەی لێكردم وتی هەردوو چاوت دەردەهێنم، من بۆ بەرگری لەخۆم قەڵەمەكەم گرتە هێڤیدار ئەحمەد، بەڵام ژمارەیەك پەرلەمانتاری پارتی پەلاماریان داین و بە بۆكس و شەق هێرشیان كردە سەر سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ، سوپاسی جوامێری هەموو پەرلەمانتاران دەكەم كە بەرگرییان لە فراكسیۆنی نەوەی نوێ كرد بە هەندێك لە ئەندامانی فراكسیۆنی پارتیش  عەبدولستار مەجید سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ بۆ ئێن ئاڕتی، ئاڵۆزیەكە پەیوەندی بە لەسەر مادەكە نەبوو كە چۆن تێپەر دەبێت لەسەر شێوازی گفتوگۆ بوو، بەشێكی لێكتێنەگەیشتن بوو، داواكراوە لیژنەیەك درووست بكرێت لەپەرلەمانی كوردستان و دواتر ئەنجامەكەی ئاشكرا بكرێت.  كە ئەمە ناخۆش بوو پەلاماردان و قسەبەیەك وتنی تیا روودا. ئومێد خۆشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی بۆ روداو، ئەو جۆرە روداوانە زۆر ئاساییەو لە پەرلەمانەكانی جیهان روودەدەن، بەڵام ئەو كێشەی هیچ پەیوەندی بەو مادەیەی تایبەت بە پلە باڵاكانەوە نەبووە.