+ ئارام سەعید    "رۆژێک لە رۆژان ئەبێت شەربکەن لەگەڵ ئەوەی ئێستا ئاهەنگ بۆ دامەزراندنی دەگێڕن" راستیان وتوە،  واتە هەمیشە بەدڵخۆشیەوە و هەست بە کامەرانیەکی زۆر دەچنە ناو هێزێکی تازەوەو دواتر دەبێت بکەونە خەبات بۆ لەناوبردنی هەمان هێز کە بەشداربون لە دروستکردنیدا، ئەم نمونانە لە مێژویی کوردستاندا زۆرە، سەیری مێژوو بکەین دەبینین مام جەلال چەند کادرێکی بەتوانای پارتی بوو بەڵام دواتر چۆن خەباتی دەکرد بە دژی ئەو حزبەی کە لە ئاست خەونەکانیدا نەبوو، ئیبراهیم ئەحمەدیش هەروا، نەوشیروان موستەفا بە هەمان شێوە کارەکتەری گرنگی مێژویی خەباتی یەکێتی، بەڵام دواترخەباتگێرێکی سەرسەخت دەرچوو لە دژی یەکێتی و سیاسەتەکانی. رەنگە دەیان نمونەی تر هەبن کە ئێستا دەرفەتی ناوهێنانی هەموی نیە.  لە شەستەکانی سەدەی رابردوەوە و تەنانەت پێشتریش لەناو حزبی کوردیدا ململانێی سیاسی و جیابونەوەو لێکترازانی ناوخۆیی حزب هەبوە، لەسەردەمی مەلامستەفای بارزانی (پارتی دیموکراتی کوردستان) و دواتر دروستبونی باڵی جەلالی و پاشان جیابونەوەی بچوکتر و وازهێنان و بەجێهێشتن رویداوە، هیچ حزبێک بەدەر نەبوە لەو کێشانە، لەناو ئیسلامیەکاندا و حزبی شیوعیش بەهەمان شێوە. هەر جیابونەوەکانی ناو یەکێتی  حسک و زەحمەتکێشان و دواترینیان کە کاک نەوشیروان بریاریدا بە دروستکردنی هێزێکی تازە، پاشان دامەزراندنی هاوپەیمانی لەلایەن د.بەرهەم ساڵحەوە.گەر سەرنجی وڵاتانی تریش بدەین هەر لە ئاسیا و ئەوروپا و کیشوەرەکانی تر بە هەمان شیوە چەندین ئینشقاقی سیاسی دەبینین. تەنها لە ئەوروپا دوای جەنگی جیهانی دووەم زیاتر لە ٤٠٠ حاڵەتی ئینشیقاق لە حزبەکاندا هەبوون.  هۆکارەکان:  " مێژوو پێمان دەڵێت کۆکردنەوەی هەموو دەسەڵاتەکان لای یەک کەس یان گروپیک مانای ئەوەیە ئەوانی تر دەسەڵاتیان لێوەرگیراوەتەوەو دەسەلاتیان کەمی کردوە لەوەی پێویستە هەیان بێت، هەربۆیە لە سیستمی دیموکراسیدا بەردەوام تەئکید لە جیاکردنەوەی دەسەلاتەکان دەکرێت لەگەل ریگرتن لە خراپ بەکارهێنانی دەسەلاتەکان و پاراستنی ئازادی هەموان"   ئەوکاتانەی ئەندامانی حزبێک بیر لە جیابونەوەو وازهێنان دەکەنەوە بریتین لە:  1.    ئەندامان داواکاری سیاسیان هەیە وهەست دەکەن دەسەلاتی پێویستیان نیە،یان وەڵامی داواکاریەکانیان نیە. ئەوکات دەرفەتی تەواو دروست دەبێت بۆ دروستبونی هێزێکی نوێ لەناو حزبەکەدا. 2.    کاتێک گروپێک یان کەسیک لەناو هەیکەلی حزبدا  نوسینگەو شوینە گرنگەکانی ، دارایی ،رێکخستن، کۆنترۆل دەکەن و بەمەش سەرکردەکانی تر هەست بە مەترسی دەکەن. لەوکاتەدا لەناو خودی حزبەکە ئەو ئەندامانەی کە ناڕازین بۆ سەرکردەیەک دەگەرێن کە لەدەوری کۆببنەوە کە توانای سەرکردایەتی کردنی ئەو نارەزایەتیەی هەیە و پاشان بەجێهێشتنی حزب دەستپێدەکات. 3.    هەندی جار فاکتەری ناوخۆیی حزبە کە هەڵوێستی بەرامبەر هاوپەیمانیەک یان روداویکی سیاسی جیاوازی دروست دەکات.   4.     هەندێ جار فاکتەری ترە وەک  هەڵبژاردن کاتێک حزب لە هەڵبژاردن دەنگ ناهێنێت، کە ئەویش کاردەکاتە سەر پێگەی حزب و هەندی لە ئەندامان بێئومید دەبن و دەڕۆن. 5.      لادانی سەرکردەکان لە دروشمی سەرەکی کە ئەوەش وێران بونە و سەرلەنوێ هەلسەنگاندنەوەی دەوێت کە لەسەر چ بنەمایەک دامەزراویت و ئێستا بەچی گەیشتویت واتە ناکۆکی ستراتیژی دروست دەبێت. 6.     رەنگە لە سوچێکدا غروری سەرکردەیەک تێرنەکرابێت، نەرجسیەتەکەی تەواو تێر نەبوە و هەست دەکات ئەو گرنگیەی پێ نادرێت، بۆیە بیر لەوە دەکاتەوە کە بەرەیەکی نارازی بۆ خۆی دروستبکات، یان سەرکردەیەک بەرژەوەندیە داراییەکانی دەکەوێتە مەترسیەوە بەهەمان شیوە دەبیتە نارازی. یان تەماحی بەرزی سەرکردەیەک بەوەی گرنگیەکی سیاسی ئەوتۆی پێ نادرێت و بۆیە حزبەکەی بەجێدەهێڵێت بۆ تەماحێکی گەورەتر و دەستکەوتی زیاتر دەڕوات. کەواتە سەرەتا نارەزایی، دواتر بێ ئومیدبون لە بەدیهاتنی داواکاریەکان و دواتر جیابونەوە. دەرئەنجام:  نارازیەکان چەند بژاردەیەکیان دێتە بەردەم: 1.    بەجێهێشتنی حزب و گفتوگۆ لەگەل حزبێکی تر بۆ ئەو داواکاریانەی هەیانە. 2.     چاوەروانیی تا ئەو کاتەی کە خوازیارن حزبە ئەسلیەکەیان بە دەنگ داواکاریەکانیانەوە بێت. 3.    بێلایەن بوون و دورکەوتنەوە لە سیاسەت.  4.    دەستگرتن بەسەر حزبەکەدا کە دەکرێت بە کودەتا ناوی بەرین.  5.     خۆسەرقاڵکردن بە دروستکردنی حزبێکی نوێوە.  دروستکردنی حزبی نوێ ئەرکێکی ئاسان نیە و دۆزینەوەو کارکردن لەسەر ئەو دەرفەتە پێویستی بە وردبینی و خوێندنەوەی واقیعیی هەیە، چونکە خەلک ئارەزو و حەزی بۆ هیچ هێزێکی تازە نابێت و دەنگی بۆ نادات تا پێی نەڵێت لەجیاتی ئەمەی ئێستا چی دادەمەزرێنیت، واتە بەدیلی ئێستای دەبێت بگوترێت و شیبکرێتەوە.بەومانایەی کە باسی خەباتی مەدەنی و گۆڕینی سیستمی سیاسی و بەریوەبردن دەکات دەبێت لە جیاتی ئەو سیستمیک هەبێت کە هاوڵاتی بروای پێبکات، لەسەروو هەمو ئەمانەشەوە بودجەو میدیای دەوێت، کەواتە پێویستە هەمو ئەو لایەنانە رەچاوبکرێت.  کاک نەوشیروان سەرەرای هەبونی بەرنامە و خەونی گۆڕین بۆ ئەوەی حزبێکی نوێ دروستبکات پێویستی بە پارە بوو بۆیە دوای دابینکردنی ١٠ ملێۆن دۆلاروژمارەیەک مولک لە مام جەلال لەگەڵ هاوڕێکانی بریاری دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕانیدا. دیارە بۆ نەوەی نوێش بەهەمان شێوە کە بریاردرا بە دامەزراندنی، پارەو میدیای شاسوار عەبدولواحید هانیدا ئەو حزبە دابمەزرینێت لەگەل هاورێکانی، دواتریش د.بەرهەم ساڵح بەهەمان شیوە سەرەرای بەرنامەو ستراتیژی نوێ ، توانای دارایی و میدیایی هەبوو کە بڕیاری دامەزراندنی حزبی نوێی دا لەگەڵ ئەندامانی تر. بەڵام  هەردوو حزب کە سۆسیالیست و زەحمەتکێشانە بەهۆی نەبونی ئەو فاکتەرە گرنگانە کە لە حاڵەتەکانی تردا هەن بە لاوازی مانەوە.   دیارە هەموو ئەو پاساوانە مانای ئەوە نیە حزبی دایک باشە و ئەوانەی لایان داوە خراپن،یان بە پێچەوانەوە، بەڵکوو سیاسەتکردن و ململانێی سیاسی هەندێک جار دەگاتە ئەو ئەنجامەی جیابووەکان دەچنەوە سەرهەمان سیاسەتکردنی حزبی دایک چونکە لەئەنجامی ململانێی زۆر و بەکارهێنانەوەی هەمان ئامرازەکانی حزبی دایک ولە ئەنجامی ئەو لاسایکردنەوەیە دەبنەوە بە هەمان بیرکردنەوەو بەرنامە لە جەوهەردا. بەڵام ئەگەر جیابوەکانیش بە بەرنامە ستراتیژی نوێ کاربکەن ئەوا ململانێکان بەرهەمدار دەبن و دەبنە هێزی کاریگەر لە کۆمەڵگادا، سەرەتای بزوتنەوەی گۆڕان بە نمونە، هەروەها لێرەدا دەتوانین سەرەتاکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە نمونە بهێنینەوە کە تا ئەوکاتەی ناسنامەی خۆی هەبوو لە ئاستی کۆمەڵگادا هێزێکی کاریگەر بوو لە ئاستی هەرێمی کوردستان و عێراقیشدا.

+ سه‌لام عەبدوڵڵا    تا (16)ی ئۆكتۆبەری 2017 هەرگیز نە حكومەتی عێراق و نە عەرەب نە توركمان لە كەركووك، نەك داوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگایان نەدەكرد، بەڵكو بە ئاشكرا دژایەتیشیان دەكرد، كەچی دوای (16)ی ئۆكتۆبەر كە زۆرینەی خەڵكی رەسەنی كەركووك دەرپەڕێندرا، بە خێرایی پڕۆسەی تەعریب و نیشتەجێ بوونی نایاسایی جارێكی تر دەستیپێكردەوە كە لە ماوەیەكی كورتدا خەریكە تەواوی دیموگرافیای كەركووك لە بەرژەوەندی خۆیان دەگۆڕن، بۆیە وا بە پەلە پرۆزێ داوای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان بەتایبەتی لە كەركووكدا دەكەن، ئەمەش دوای ئەوەی كە بە هەزاران عەرەبی هاوردەیان هێنایەوە كە قەرەبووش -لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە -كرابوون و بە خواست و رەزامەندی خۆیان كەركووكیان بەجێهێشت و بۆ شارو گوندەكانی خۆیان گەڕابوونەوە، بەڵام هەر دوای ئەو كارەساتەی بەسەر كەركووكدا هێنرا، ئەوا بە بڕیاری راكان جبوری و خودی حكوومەتی عێراقی، هەموو ئەوانە مۆڵەت بە گەڕانەوەیان دراو داوا لە خەڵكە رەسەنەكە دوای چەندین ساڵ نەهامەتی گەڕابوونەوە سەر زێدی باو باپیرانیان كە موڵك و ماڵی خۆیان چۆڵ بكەن. جا نەك تەنیا ئەمە، بەڵكو كۆمەڵێ هەوڵی دوژمنكارانە درا بۆ ناچاركردنی جوتیاران و دانیشتوانی گوندە كوردەكانی نزیك كەركووك، ئەویش بە سووتاندنی دەغڵ و دانیان كە بژێوی ساڵانەی خۆیانیان پێ پەیدا دەكرد، ئەوانیش ناچار كران كە گوندەكانیان بەجێبهێڵن. پڕۆسەی تەعریب زۆر بە خێرایی بەردەوامەو رۆژانە عەرەبی هاوردە و خەڵكانی تر دەهێنرێتە كەركووك و هەر بە وتەی كۆمپانیای خۆراكی كەركووك لە ماوەی ئەم (7) مانگەدا چل هەزار كەسی تازە ناوی لە كەركووك تۆمار كراوەو كە مافی دەنگدانی پێدەدرێت. بۆیە حزبە كوردییەكان و دانیشتوانی رەسەنی كەركووك بەهیچ جۆرێك نابێ قبوڵی ئەو هەڵبژاردنە بكەن تا بارودۆخی كەركووك بە تەواوی ئاسایی دەكرێتەوەو هەموو ئەو بڕیارە چەوتانەی رژێمی دیكتاتۆری پێشوو لەپێناو بە عەرەب كردنی كەركووك و دەورووبەریدا دابووی پووچەڵ دەكرێتەوەو سەرژمێری 1957 دەكرێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی دانیشتوانی رەسەنی كەركووك. دەنا بەم شێوەیەی ئێستا كە رۆژ لە دوای رۆژ كورد كەمدەكرێتەوەو عەرەب زیاد دەكرێت ئەوا هەر لە ئێستاوە ئەنجامەكان ئاشكرایە كە لە بەرژەوەندی عەرەب و حكوومەتی عێراق دەبێ، هەرچەند حكوومەتی عێراق دەڵێ با جارێ هەڵبژاردن بكرێ و پاشان بە تۆماریی دەنگدەراندا بچنەوە كە بڕیارێكی چەوت و بێ مانایە، لێرەدا دەڵێین گەر توركمانەكان وا دەزانن بەم هەڵبژاردنە نائاساییە سوودمەند دەبن زۆر هەڵەن، چونكە لە كۆتاییشدا ئەوانیش زەرەرمەند دەبن، چونكە حكوومەتی عێراقی هیچ حیسابێكیان بۆ ناكات و كەركووك بە شارێكی عەرەب لە قەڵەم دەدات، هەموو بیرمانە هەڵوێستی تاریق عەزیز لە توركیا لە كۆتایی ساڵی هەشتادا كە چۆن لە ئەنقەرە لە وەڵامی رۆژنامەنووسانی توركدا گوتی: ((لە عێراقدا توركمان نییە)).. و لە زەمانی بەعسیشدا دەبوو توركمان نەتەوەكەیان بە عەرەب بگۆڕن گەر دەیانەوێت لە كەركووك بمێنن.

+ هونه‌ر حاجی جاسم    یەکێک لە فاکتەرەکانی نوێبونەوەی پڕۆسەسی سیاسی؍ کۆمەلایەتی؍ ئابوری و فەرهەنگی هەبون و پێشکەشکردنی مەشروعی بەدیلە. بەو مانایەی کە ئەگەر ئەو میکانیزمەی کاری پێ دەکرێت نەیتوانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت ئەوە پێویستی بە بەدیلێکی باشترە!. هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکردووه‌ یەکێک لە تایبەتمەندیە دیارە و گرینگەکانی گەشەپێدانی پڕۆسەسی سیاسی بریتی بێت لە ئەبدێتی سیاسی Political Update یان بە مەنایێکی تر خۆ نوێکردنەوە. ئەم خۆ ئەبێدێتکردنەوەش پێویستە دەستبەجێ  Alternative ئەلتەرناتیڤێکی باشتر بێنیتە پێشەوە.  له‌ چارێگە سەدەی رابردوو نەتوانراوە نوخبەیێکی سیاسی یان فۆرمێکی سیاسی؍ یانیش هێزێکی سیاسی ببێتە بەدیلی حوکمڕانی سیاسی دوو هێزە سیاسیەکەی هەرێمی کوردستانی عێراق، چونکه‌ نزیک بە سی سالی رابردوو نە سولتەی سیاسی حوکمڕان توانیوەتی ببێتە بەدیلی حوکمرانیێکی خاوەن دامەزراوەی نیشتمانی؍ نە ئۆپۆزسیۆنیش توانیوەتی ببێتە ئەلتەرناتیڤی مۆدیڵێکی سیاسی بۆ پڕۆسەسی سیاسی هەرێمی کوردستانی عێراق.  هه‌رچی تایبه‌تیشه‌ لە ماوەی دە سالی رابردوو لە ئەدای ئۆپۆزسیۆنی سیاسی هەمان فۆڕمی سیاسن Political   Form دوبارە کردۆتەوە؍ یان بە مانایێکی تر هەمان مەدرەسەی سیاسی پارتی و یەکێتی پراکتیزە کردووە، به‌لکو زۆرجاریش له‌ ئه‌داکردنیان زۆر نێگه‌تیڤتر بووین  له‌ سولته‌ی سیاسی. بۆیە دەتوانین بلێین ئەگەر دوو هێزی سیاسی دەسەلاتدار نەیان توانیە مۆدیلێکی سیاسی  جیاوازتر لەوەی هەیە پێشکەش بکەن. ئه‌وه‌ هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانیش نەیان توانیە پڕۆژەیێکی فکری و ستراتیژی  سیاسی جیاواز پێش بخەن. کە بە مانای کلیمە جیاوازتربێت لەوەی کە هەیە لە ئەرزی واقیعدا.  نەتیجەش ئەوەمان پێ دەلێت نە هێزە ئۆپۆزسیۆنیە سیاسیەکان نە هێزە دەسەلاتدارەکان خاوەن مەشروعی سیاسی بەدیل نەبوینە بۆ پڕۆسەسی سیاسی؍ تاکو ئەم ساتە وەختەش بە ئامانجی پێشکەشکردن بەدیلی سیاسی واقیعی و جیاوازتر کە فاکتەر بێت بۆ گەشە و هێزی سیاسی و جیۆستراتیژی Geo-strategic هەرێمی کوردسانی عێراق.  ئەلتەرناتیڤی ئۆپۆزسیۆنێکی سیاسی Political Opposition خاوەن مەشروعی ستراتیژی و جیۆسیاسی تەنیا بە قسە ئەستەمە بکرێت!. هەروەها ئەلتەرناتیڤی حوکمرانێکی دامەزراوەی نیشتمانی خاوەن ناسنامەش تەنیا بە دروشم ناهێتە بوون؍ بەلکو پێویستی بە فۆرمێکی سیاسی خاوەن فکری هەیە؍ تاکو بتوانێت لە کردەوەدا بە خوێندنەوەی واقیعی دیفاکتۆی هەرێم و سیاسی هەرێمی و نێودەولەتی مەشروعێکی بەدیل بێنتە پێشەوە؍ ئەمەش پێویستی بە هێلێکی سیاسی فراوان هەیە. کە ستراتیژیان بۆ ئایندە بەسترابێتەوە بە هەبوونی مەشروعێکی سیاسی بەدیلی ئێستای سولتەی سیاسی و هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێستای هەرێمی کوردستانی عێراق.  به‌ مانایێکی تر هه‌رێمی کوردستان پێویستی به‌ مه‌نۆفێستێکی سیاسی ته‌واو جیاواز هه‌یه‌، که‌ له‌ ئێستادا نزیکه‌ی 70% خه‌لکی هه‌رێمی کوردستان خواستی له‌سه‌ر هه‌بوونی به‌دیلێکی زۆر ڕاستقینه‌ هه‌یه‌!. وه‌ بتوانێت ئه‌و بێ هیوای و بێ متمانه‌ی خه‌لک هه‌یه‌تی به‌رامبه‌ر پڕۆسسه‌ی سیاسی دروستی بکاته‌وه‌. ئه‌وه‌ی ئێستا خواستی و پێویستی خه‌لکی‌ هه‌رێمیشه‌ هه‌بوونی مه‌شروعێکی ستراتیژی دوورمه‌ودایه‌، که‌ ببێته‌ جێگره‌وه‌یێکی باش بۆ پشخستنی ژیانی گشتی، ئه‌م خواسته‌ش پێویستی به‌ دیراسه‌ی فکری و ستراتیژی زۆر هه‌یه‌، وه‌ هه‌وروه‌ها میکانیزمی نوێی سیاسی مۆدێرنی بۆ به‌رجه‌سته‌ بکرێت تاکو بتوانرێت پرۆژه‌یێکی سیاسی خاوه‌ن به‌دیل به‌ ئه‌نجام بگریت!

+ هێڤیدار ئەحمەد   دەڵێن کاتی خۆی کە بارزانی نەمر لە ئەمریکا بوو دۆخی تەندروستی باش نەبوو، ئەو کات لەنێو پارتییەکان و خەڵکی دیکە کە لە ئێران بوون، گوتیان دوای نەمانی مەلا مستەفا بارزانی، پارتی و کورد لەنێودەچن و کوڕەکانی بەتایبەت کاک ئیدریس و کاک مەسعود لەگەڵ یەکدی تەبانین و هەردووکیان شەڕیانە لەسەر ئەوەی کێ شوێنگرەوەی بارزانی نەمر دەبێت؟ بەڵام دوای کۆچی بارزانی نەمر، کە کاک مەسعود گەڕایەوە و کۆنگرەی حیزب کرا، ئەو بنەماڵەیە ئەوەندە تەبابوون، کاک ئیدریس یەکسەر گوتی، کاک مەسعود دەبێتە کەسی یەکەمی حیزب و هەرواش بوو. ئەوەی چاوەڕێی لەنێوچوونی پارتی بوون، خەونەکانیان بەتاڵ بوون. ئێستاش ئەو قسەیە هەر دەکرێت، دەڵێن دوای جەنابی سەرۆک بارزانی کوڕەکانی کاک مەسعود و کاک ئیدریس کودەتا لەسەر یەکدی دەکەن! هەندێ راستی بە چاوی خۆم بینیومە، لێرە باسی دەکەم و دەینووسم. فەرماندەیەکی سەربازیی پارتی شەوێک لە بەرەکانی شەڕی دژ بە داعش لە دەورووبەری شنگال بەمنی گوت "لە کۆنگرەی 13ی پارتی کە لە کۆتای ساڵی 2010 لە هەولێر کرا، پێش بەستنی کۆنگرە زۆرترین قسە لەسەر بوونی ناکۆکی نێوان کاک نێچیرڤان و کاک مەسروور هەبوو، منیش رۆژێک چوومە لای جەنابی سەرۆک و پێمگوت قوربان ئەم قسانە هەیە و بۆ ئێمە زۆر ناخۆشە. ئەو سەرکردەیە گوتی "جەنابی سەرۆک بەمنی گوت با پێتبڵێم، کاک نێچیرڤان ئێستا دێت لەبەردەرگای من پاسەوانی من دەبێت، کاک مەسرووریش پاسەوانی کاک نێچیرڤان دەبێت". ئەم قسەیە لە کۆتای کۆنگرە، جەنابی سەرۆک بارزانی خۆی کرد و گوتی "منداڵەکانی کاک ئیدریس وا پەروەردەنەکراون گوللە بۆ کوڕی من بێت، کوڕی ئیدریس خۆی نەداتە بەرێ، یان بۆ کوڕی ئیدریس بێت و کوڕی من خۆی نەداتە بەری". ساڵێک لەمەوبەر، برادەرێکی من سەردانی کاک مەسرووری کردبوو، باسی پەیوەندییەکانی نێوان ئەو و کاک نێچیرڤان کرابوو، کاک مەسروور گوتبووی "لەم دنیایە تەنیا من بە کەڵکی کاک نێچیرڤان دێم و تەنیا کاک نێچیرڤان بە کەڵکی من دێت". ئەوانە راستی بوون و نووسینم رۆژی 31-7-2019 یەکەمجارە بەشداری مەراسیمی یادی ئەنفالەکانی بارزانییەکان دەکەم لە بارزان. کە گەیشتمە ئەوێ، تیمی پاسەوانەکانی کاک نێچیرڤان و کاک مەسروور پێکەوەن و شوێنی مەراسیمەکە دەپارێزن، تیمی پڕۆتۆکوڵی هەردووکیان پێکەوە بەخێرهێنانی میوانەکان دەکەن و شوێنیان بۆ دابیندەکەن. تەنانەت دوو برادەرم بینی، یەکێک لە ئۆفیسی کاک نێچیرڤان و ئەوی دیکە لە ئۆفیسی کاک مەسروور بوو، کە یەکدییان بینی سەرشانی یەکدییان ماچکرد. ژن و منداڵ و نەوەکانی ئەنفالکراوەکانی بارزانییەکان لەوێ بوون، ئەوان بۆیە ئەنفالکران، چونکە کوردبوون، لەنێو کوردیش بارزانی بوون، بەڕاستی چونکە دڵسۆزی بارزانی نەمر بوون. ئێستا دوای کوڕەکانی بارزانی نەمر، نەوەکانی جڵەوی دەسەڵاتی کوردستانیان لەدەستە، خەڵک لەبەرئەوان لەوێ بوون، ئەوانیش لەبەر خەڵکی خۆیان کە پشت و پەنای ئەوانن لەوێ بوون. ئەوەی لەنێو پارتیدا کاربکەت، ئەو بیروباوەڕەی بۆ دروستدەبێت، کە دەسەڵات لەدەستی بنەماڵەی بارزانیدا بێت، ئەوا کوردستان لەدەستێکی ئەمیندایە. لە 2013 دیپلۆماتکارێکی گەورەی ئەمریکا سەردانی منیکرد و دوای دوو کاژێر لە گفتوگۆکردن لە کۆتای بەمنی گوت "گەورەترین کێشەی ئێمە لە عێراق، مەسعود بارزانییە، چونکە زۆرجار بە ئێمە دەڵێ (نە) و خەڵکیش گوێی لێدەگرن". بۆیە لەکاتی پێشکەشکردنی گوتارەکەیدا لە 36ـەمین ساڵڤەگەڕی یادی ئەنفالی بارزانییەکان، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان گوتی، یەکەمجارە لە مێژووی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بۆمبی ناپاڵم لە دەڤەری بارزان بەکارهات "عەرەب، تورک، فارس و ئینگلیزەکان هەموویان هەوڵی لەناوبردنی بارزانییەکان داوە، بەڵام خودا حەقە و بەشێوەیەکی بەهێز هێشتوویانەوە''. کاک نێچیرڤان بارزانی لە گوتارەکەیدا ئەوەشی باسکرد "خودانی بارزان (شێخ ئەحمەدی بارزان) دوای 9 ساڵ لە زیندان ئامادەنەبوو نامەیەک بو مەلیک بنووسێ و داوای لێبووردنی لێبکات". ئەمە بەکردەوە و لەسەردەمی خۆشمان لە بارزانییەکان بینییوە، دوای ساڵێک لە رووداوەکانی 16ی ئوکتۆبەر، جەنابی سەرۆک مەسعود بارزانی سەردانی بەغدای کرد، خەڵک وایزانی بارزانی دەچێتە بەغدا و دەڵێت توو خوا ببوورن و هەڵەمکرد! کە گەڕایەوە نووری مالیکی، سەرۆکی حیزبی دەعوە کە دوو خول سەرۆکوەزیرانی عێراق بوو، گوتی "بارزانی بەرامبەر بە جیابوونەوە لە عێراق هیچ نەگۆڕاوە و هەر لەسەر بیرکردنەوەی خۆیەتی".  دوای دەستبەکاربوونی کابینەی نویەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، قسە و باسی زۆر کرا، کە کاک مەسروور دەیەوێت کۆتایی بە سەردەمی نێچیرڤان بارزانی بهێنێت. گوتیان گوتارەکەی بەشێوەیەک بوو، کاک نێچیرڤانی ناڕەحەت کردووە! تەنیا بو زانیاری بەڕێزتان، ئەو گوتارە پێش ئەوەی کاک مەسروور بیخوێنێتەوە بۆ کاک نێچیرڤانی ناردبوو. بەبێ یەکدی هیچ بڕیار نادەن و هەردووکیشیان بەبێ جەنابی سەرۆک بارزانی هیچ هەنگاوێک نانێن. 

د.كامەران مەنتك   هاوكێشه‌كانی ناوچه‌كه‌ ئێجگار ئاڵۆز بووه‌و سیسته‌می جیهانی به‌ كرده‌یی وا گۆڕانكاری به‌سه‌ر دادێت، ئه‌وه‌ی جێگای داخه‌ خه‌ریكه‌ هاوسه‌نگیه‌كان به‌ پێچه‌وانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی كورد له‌ هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان یه‌كلایی ده‌بێته‌وه‌. ئه‌و هاوپه‌یمانیه‌تیه‌ سێلایه‌نیه‌ی له‌ نێوان روسیاو توركیاو ئێران به‌ شێوه‌یه‌كی راسته‌وخۆ و چین به‌ شێوه‌یه‌كی نا راسته‌وخۆ دروست بووه‌، پێده‌چێت تێكشكاندنی هه‌ژموونی ئه‌مریكا له‌ ناوچه‌كه‌ له‌ تێكشكاندنی كورد و ئه‌زموونی كوردی له‌ هه‌موو كوردستان بدۆزنه‌وه‌!. به‌ داخه‌وه‌ ده‌وڵه‌ته‌ ئه‌وروپیه‌كانیش، به‌ تایبه‌تی ئه‌ڵمانیا، ئه‌ویش به‌ هه‌ڵوێسته‌كانی به‌رامبه‌ر كوردو مه‌سه‌له‌ ئالۆزه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، ده‌یه‌وێت تۆڵه‌ی هه‌ردوو جه‌نگی یه‌كه‌م و دووه‌می جیهانی له‌ ئه‌مریكا بكاته‌وه‌، له‌ كاتی ئێستادا به‌ شێوه‌یه‌كی نا راسته‌وخۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ ستراتیژیه‌كانی خۆی له‌ به‌ره‌ی ئۆراسیا ده‌دۆزیته‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ك هه‌وڵی شاردنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ ده‌دات!.  ده‌وڵه‌ته‌ هه‌رێمیه‌كان، مه‌به‌ستم ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌یه‌، كه‌ كوردستانیان به‌سه‌ر دابه‌شكراوه‌، توركیا وه‌ك به‌شێك له‌ هاوپه‌یمانی ناتۆ پێشڕه‌واه‌یه‌تیان ده‌كات بۆ لێدان و سڕینه‌وه‌ی كورد، هه‌وڵده‌درێت ئه‌مجاره‌یان له‌سه‌ر بنه‌مای گۆڕینی دیمۆگرافیای كوردستان، كوردستان دابه‌ش بكرێته‌وه‌ و دیواری مرۆیی له‌ نه‌ته‌وه‌یی جیاواز له‌سه‌ر سنووره‌ ده‌ستكرده‌كانی دوای جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی دروست بكرێت!. كه‌واته‌ مه‌ترسی ئه‌م قۆناغه‌ به‌ ته‌نیا مه‌ترسی نیه‌ له‌سه‌ر خاك، به‌ڵكو مه‌ترسیه‌ له‌سه‌ر بنه‌ما ئه‌تنیكیه‌كان و مرۆڤبوونی كورد. توركیا له‌سه‌ر دوو ئاست ئه‌م شه‌ڕه‌ ده‌كات، ئاستێكی راسته‌وخۆ، كه‌ سوپا چه‌كداركراوه‌كه‌ی به‌ چه‌كی ناتۆو به‌ پله‌ی یه‌كه‌م ئه‌لمانیاو ئه‌مریكا، به‌م دواییه‌ روسیا، له‌سه‌ر سنووره‌كانی رۆژئاوای كوردستان كۆكردۆته‌وه‌و هه‌ڕه‌شه‌ی داگیركردنی ده‌كات.  له‌ باشوریش ‌ به‌درێژایی سنووره‌كان رۆژئاواو باشوری كوردستان، ناوچه‌یه‌كی زۆری داگیركردوه‌و ئیراده‌ی خه‌ڵكی باشووری هه‌وسار كردووه‌. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی نیوكه‌وانه‌ییه‌كی هه‌واڵگری و سه‌ربازی له‌ ده‌وروبه‌ری شه‌نگال – به‌عشیقه‌ - خه‌بات (كه‌له‌كی یاسین ئاغای) – تا مه‌خمور و له‌ وێشه‌وه‌ بۆ كه‌ركوك و ناوچه‌كانی ده‌ڤه‌ری سه‌وزئاماده‌كردووه‌. له‌ لایه‌كی تر كار له‌سه‌ر خۆشكردنی شه‌ڕی ئاگرێكی تری كوردی – كوردی ده‌كات، بۆ ئه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌كه‌ بكاته‌ مه‌سه‌له‌یه‌كی ناوخۆیی كوردو ره‌هه‌نده‌ سیاسی و جیۆپۆله‌تیكیه‌كانی بشارێته‌وه‌. ئه‌مه‌ی له‌م قۆناغه‌دا رووده‌دات مه‌ترسی زۆر جدین، ئه‌گه‌ر ڕیگای پێینه‌گیرێت و ده‌وڵه‌تانی رۆژئاواو به‌ تایبه‌تی ئه‌مریكا رێگا به‌و كاره‌ساته‌ نه‌گرن، پێویسته‌ كورد هه‌وڵبدات چوارچێوه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ فراوان بكات و چیتر ناوماڵی خۆی نه‌كاته‌ گۆره‌پانی شه‌ڕ. پێم وایه‌ ناكرێت له‌ ترسی دایسانی جه‌نگێكی تری جیهانی رێگا بدرێت كوردستان بكرێته‌ قوربانی!. ئه‌گه‌ر بڕیار بێت ئه‌و جه‌نگه‌ هه‌ر رووبدات با فراوان بێت و هه‌موو ئه‌وانه‌ش بسوتینێت، كه‌ ده‌یانه‌وێت كوردستان بسووتێنن. له‌ دۆخێكی ئاڵۆزی هاوسه‌نگی هیزی وه‌كو ئێستای ناوچه‌كه‌، ئه‌گه‌ر له‌كورد بدرێت، ره‌نگه‌ زۆر گران نه‌بێت بۆ كورد، كه‌ هه‌وڵ بدات چوارچێوه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ فراوان بكات!. باهه‌موو ناوچه‌كه‌ به‌ ده‌ردی كورد بچێت. ده‌بێت له‌و باره‌یه‌وه‌ بڕیاری بوێرانه‌ بدرێت. كه‌ شه‌ڕ كه‌وته‌ سه‌رخاكی ئێمه‌ با بكه‌وێته‌ سه‌ر خاكی ئه‌و وڵاتانه‌ش، كه‌ ده‌یانه‌وێت شه‌ڕه‌كه‌ بگوازنه‌وه‌ ناو ماڵی كورد.

+ د. شۆڕش حاجی ئەڵقەی یەکەم: بەشداریکردن لە حکومەت سەرهەڵدانی بزوتنەوەی گۆڕان وەک جوڵانەوەیەکی سیاسی کۆمەڵایەتی لە ساڵی ٢٠٠٩ بەرجەستەبونی هزری گۆڕانخوازی بو، کە چەندین ساڵ بو بە شێوازی جۆراوجۆر لەلایەن تاک‌و گروپی جیاجیاوە لە باشوری کوردستان هەوڵی بۆ دەدرا. گۆڕان بە ئامانجی گۆڕانکاری ریشەیی لە سیستمی حوکمڕانی‌و، چاکسازی‌و بنبڕکردنی گەندەڵی‌و، باشکردنی بژێوی هاوڵاتیان‌و، سەروەری یاساو، دادی کۆمەڵایەتی‌و، گێڕانەوەی کەرکوک‌و ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان بۆ سەر هەرێمی کوردستان‌و، بەنیشتیمانیکردنی هێزی پێشمەرگەو هێزەکانی ناوخۆ‌و پاراستنی شکۆی تاکی کورد دامەزرا. دامەزرێنەرانی گۆڕان لە سەرەتاوە نەخشەی بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەیان داڕشت. کاک نەوشیروان‌و دامەزرێنەرانی گۆڕان لە پێش ٢٥/٧/٢٠٠٩ هەڵسەنگاندنێکی وردی بارودۆخی ئەوسای کوردستانیان کردو ئەو ئامانجانەیان دەسنیشانکرد کە لەسەرەوە ئاماژەیان پێدرا. تێکۆشەری دێرین‌و خاوەن ئەزمونیان‌ لەگەڵ گەنج‌و لاو کردە هێزی مرۆیی جێبەجێکردنی ئەو ئەرکە قورسەو، شێوازێکی جیاوازی کاری حیزبی‌و پەیکەری رێکخراوەییان هەڵبژاردو، خەباتی مەدەنی کرا بە شاڕێی گۆڕانکاری‌‌.  خەباتی پەرلەمانی‌و ململانێی ناو پەرلەمان‌ لە مینبەری ئۆپۆزیسیۆنەوە داهێنانێکی کەموێنەی بزوتنەوەی گۆڕان بو لە کایەی سیاسیدا.  دواتریش بەشداریکردنی بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەت هەوڵێکی تری بزوتنەوەی گۆڕان بو بۆ گەیشتن بە هەندێک لە ئامانجەکانی بۆ خزمەتی هاونیشتیمانیانی کوردستان. بەڵام لەمڕۆدا پەیامی گۆڕان لەبەردەم دوڕیانێکی چارەنوسسازدایە. هەندێ چاودێری سیاسی‌و گۆڕانخواز پێیان وایە لە ئێستادا بزوتنەوەی گۆڕان نە دەستپێشخەری‌و گوتاری سیاسی‌ ماوەو، نە بیری لای هەڵسەنگاندن‌و بەخۆداچونەوەو نەخشەدانان‌و خۆرێکخستنەوەیەو، نە بەرنامەیەکی تۆکمەی هەیە بۆ ئاشتکردنەوەی هەڵسوڕاوە دڵسۆزە نیگەرانەکانی. بەڵکو تەنیا خەم‌و کاری سەرکردایەتی گۆڕان‌و هەڵسوڕاوان بریتیە لەوەی‌ کێ چ پۆستێک لە حکومەتی هەرێم وەربگرێ. وەک ئەوەی گۆڕان بە هەمو ئامانجەکانی گەیشتبێ‌و تێکرای پەیامەکانی بەدیهاتبێ‌و تەنیا شتێک کە مابێ ئەوەیە چۆن گۆڕانخوازان بەری رەنج‌و ماندوبونی چەند ساڵەیان بە وەرگرتنی پۆستی حکومی بچننەوە. ئەو چاودێرانە پێیان وایە هەندێ لە دەسەڵاتدارانی گۆڕان، هاوشێوەی حیزبەکانی تر، لە هەوڵی ئەوەدان وەلای بەشێک لە هەڵسوڕاوان بە پێدانی پۆستێکی حکومی بۆ خۆیان مسۆگەر بکەن. هەر بۆیە بەشێکیان کار لەسەر ئەوە دەکەن پۆستەکان لەسەر ئەساسی مەنسوبیەت‌و مەحسوبیەت‌ دابنێن، نەک لەسەر بنچینەی شارەزایی‌و پسپۆڕی‌و دڵسۆزی بۆ پەیامی گۆڕان. ئەمە لە کاتێکدایە کە پێشتر گۆڕان بەڵێنی دابو خۆنەویست‌و پشودرێژ بێ لە هەوڵەکانی بۆ هێنانەکایەی ئاسودەیی‌و خۆشگوزەرانی‌ بۆ هەمو هاوڵاتیانی کوردستان. بێگومان مافێکی سروشتی هەمو مرۆڤێکە خۆی‌و خێزانەکەی ژیانێکی خۆش‌و گوزەرانێکی باش‌و دواڕۆژێکی دابینکراوی هەبێ. هەروەها ئەرکی هەمو هێزێکی سیاسییە ژیانێکی پڕ لە کەرامەت بۆ ئەندام‌و کەسە دڵسۆزو ماندوەکانی دابین بکات. بەڵام مەرج نیە حیزب تەنیا لە رێی پێدانی پۆستی حکومییەوە پاداشتی خەڵکە ماندوو خۆنەویستەکانی بداتەوە، بەڵکو زۆر رێکاری گونجاوی تر هەن بۆ ئەو مەبەستە. هەروەها دەبێ هەموان ئەو راستییە بزانن کە خەباتی گۆڕان بۆ هێنانە کایەی حوکمڕانییەکە کە لە سایەیدا خۆشگوزەرانی بۆ هەمو هاونیشتیمانیانی کوردستان دەستەبەر بکرێ‌و چیتر هیچ کەسێک لە پێناوی ژیان‌و گوزەراندا ملکەچی هیچ کەس‌و تاقم‌و حیزبێک نەبێت.  لە هەمو ئەوانەش گرنگتر ئەوەیە بزوتنەوەی گۆڕان لە ئێستادا لە سەرەتای کاروانی خەباتی چاکسازی‌و گۆڕانخوازیدایەو ئەرکی ئەندام‌و هەڵسوڕاوو سەرکردایەتییەکەی بریتیە لە نەخشەدانان‌و کارکردن بۆ سەرخستنی پەیام‌و بەرنامەی بزوتنەوەی گۆڕان. ئەمەش لە رێی هەڵسەنگاندنی کاری رابردوو تاووتوێکردنی هەلومەرجی ئێستاو خۆرێکخستنەوەو خۆئامادەکردن بۆ ئاییندە بە تواناو دیدێکی سەردەمیانەوە، کە لەگەڵ هەلومەرجی ئەمڕۆدا بگونجێ. بەشداریکردنی گۆڕان ئەمجارە لە حکومەت بۆ بەدیهێنانی هەندێ لەو بەڵێنانەی  چاکسازییە کە بە هاوڵاتیانی داوە. هەر بۆیە بزوتنەوەی گۆڕان‌و ئەو بەرپرسانەی گۆڕان لە حکومەت لەبەردەم سەنگی مەحەکدا دەبن‌‌و لە لایەن هاوڵاتیان‌و گۆڕانخوازان‌و فراکسیۆنی گۆڕانەوە لە پەرلەمانی کوردستان چاودێرییەکی ورد دەکرێن. ئەدای گۆڕان‌ لەم قۆناغە هەستیارەداو ئەنجامی ئەم تاقیکردنەوە قورسە بۆ گۆڕان بابەتێکی چارەنوسسازە.  لە ساڵی ٢٠١٤ و لە سەروبەندی بەشداریکردنی ئەوسای بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەتی هەرێم، سەرلەبەیانییەک وەک هەمو رۆژێکی تر لە گردی زەرگەتە چومە ژوری کۆبونەوەکانی ئێستای بیناکەی خوارەوە. کاک نەوشیروان هەمو رۆژێک بەیانیان زو پێش زۆربەی هەڵسوڕاوان لەو ژورە دادەنیشت‌و بەدەم جگەرەکێشانەوە چاوەڕێی گەیشتنی هەڵسوڕاوو بەرپرسەکانی گۆڕانی دەکرد. ئەو رۆژە کاک نەوشیروان زۆر بێتاقەت هاتە بەرچاوم. پرسیارم لێکرد کە بۆچی ئەوەندە بێتاقەتە. سەرەتا نەیویست وەڵامم بداتەوە، بەڵام لێم دوبارە کردەوە کە پێم بڵێ. ئینجا وتی: تۆ دەزانی هەر کەسێک کە لە گردەکەو لە ماڵەوە دێت بۆ لام‌ سی ڤی‌یەکی بەدەستەوەیەو داوای پۆستی حکومەت دەکات. زۆر خەم لەم حاڵەتە دەخۆم…… ئەگەر ئەو هەمو خەڵکە بچنە حکومەت‌و پۆست وەرگرن ئەی کێ لەم حیزبە بمێنێتەوەو کار بکا؟ کێ گۆڕان ببا بەڕێوە؟ …. ئەو برادەرانە وا دەزانن کاری ئێمە تەواو بوە " وە تەوەللا، بو بە مەلا "….. نازانن کە کاری لەمەودوامان زۆر قورستر دەبێ لە هی پێشو. 

د. محەمەد كیانی + رەمزی مەجید فەردە  قسەی زۆر دەکرێ لەسەر چی پێویستە بکرێت. زۆر کەس دەڵێن خەلکی کورد لە حیزب بێزار بووە. ئێمە دەبێ هۆکارەکانی پشت ئەو قسە بڵاوە بزانین چیە، ئینجا دەتوانین ڕایەکی تۆکمە و ڕاست دەرببڕین کە خەمی هەمو ئەو کەسانەیە بەدوای چارەسەریەکی یەکجارەکی بۆ کێشە سیاسیە جەنجاڵەکانی باشوردا دەگەڕێن.  ئایا بەڕاستی خەڵکی کورد لە بنیاتنانی حیزب بێزار بووە؟ بە ورد بوونە لە سەرجەم ژیانی سیاسی کورد لە شەستەکانەوە تاکو ئێستا دەبینین چەندین قەوارەی سیاسی سەریانهەڵدا، هەر یەکیان لە قەوارەیەکی پێش خۆی لە دایك بووە کە بەڕەچەڵەك دەگەڕێتەوە سەر پارتی یان زادەی خودی پارتی بووە. کەسانی سەرکردایەتی ئەم رێکخراوە نوێیانە دەکەن پێشنەی کاری سیاسیان لەناو یەکێك لەو قەوارانەدا هەبووە. لە پاش دورستبوون لەسەر بەڕنامەیەك و چەندین دورشمی نوێوە و گەشەکردن لەسەر ئەو بنەمایانە، پاش باڵادەستبون، بەداخەوە ئەو قەواورە نوێیەش وەك ئەوانی تری ڵێدێتەوە و بە هەمان ئەدای ئەوانەی پێش خۆی هەڵسوکەوت دەکات. ئەمیش دەبێتە شاگرد و پشکدار لە سەرجەم ناڕەواییەکانی حوکمداری ناشەرعی و گەندەڵ. لە ئەنجامدا، دەبینین هەمان عەقلی پارتیە لەناو ئەو قەوارە نوێیەش لەکارە و دەسەپێندرێ بەڵام بە دەموچاو و ناوێکی جیاوازەوە. ئەمەش دەبێتە ئیزافەیەك بۆ قەوارەکانی پێش خۆی و هیچ لە ژیان و چەرمەسەریەکانی جەماوەر ناگۆڕێت، خەڵکەکەی لە دەوری کۆبونەتەوە و جەماوەری فراوانی گەل هیوابڕراو دەکات.  لەو سونگەوە، ئەوەی جەماوەر لێی ماندوبوە و لێی بێزارە ئەو دوبارە بونەوە و خۆبەرهەمهێنانەوەی عەقلیەتی پارتیە لە فۆڕمێکی تر، بەڵام بە هەمان عەقلیەتی دواکەوتو و بەرژەوەندخواز و هەژمونگەرایی بنەماڵەیی پارتی و بەکارهێنانی مەسەلەی رەوای کورد و داواکاریە رەواکانی جەماوەر بۆ بەدیهێنانی ویستی شەخسی و بنەماڵەییە بچوك و ناڕەوای کۆمەڵێکی تر. ئەمەش زیانی گەورە بە مەسەلەی نەتەوەیی و ژیان و بژێو و کەرامەت و ئیسانیەتی تاک و کۆمەڵ دەگەیەنێ. بە کورتی ئەوەی خەڵك لێی بێزارە ئەو عەقلیەتە دواکەوتوە بەژەوەندخوازە چاوچنۆك و بەدکارەیە لەگەڕە لە پەنجایەکانی سەدەی رابدوەوە لە ناو پارتی دایك و تا ئێستاش گواستنەوەی بۆ نەوەکانی دووای ئەو. هەمان عەقلیەتە پەیوەندی نێوان سەرکردەی حیزب و جەماوەر بە هەمان شێوازە کۆنە دواکەوتووەکە رێکدەخات و پیادەی ئەو سیاسەتەی پێدەکەن لە کوردستان کە دەبێ گەل و نیشتیمان بەکاربهێنرێت بۆ دابینکردن و ڕەپێشکردنی حەز و بەرژەوەندی بازنەیەکی داخراوی کەمی سەر ترۆپەی حیزب و دەستوپەیوەندەکانیان. بۆ نمونە، جەلالی لە مەلایی لەدایك بوو. ڕاستە سەرکردەکانی لە هەڵسوکەوتی مەلا مستەفا ناڕازی بوون، بەڵام سەرەنجام تەجاوزی کردارەکانی پارتیان نەکرد لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی خۆیان. یەکێتیش کە ئەنجامی نەشونماکردنی جەلالیەتەکەبوو، لە کۆتاییدا کە بەرژەوەندیەکی مادی زۆر سەریهەڵدا، کرا بە دەستگایەکی بنەماڵەیی گەندەڵ، زۆربەی ئەندامانی مەکتەب سیاسیەکەی پێکهێنا لە کەسانی بەرژەوەندخوازی گەندەڵ و دوور لە وابەستەبوون بە بیروباوەڕ و پرنسیپە سەرەتاییەکانی یەکێتیەوە. باشترین پێوەر بۆ هەڵسەنگاندنیان گوێڕایەلی وئیتاعەی تەواو بوو بۆ مام جەلال. بەم جۆرە یەکێتی بوەوە کۆپیەکی دوبارەی پارتی و جیاوازیان نەما لە پراکتیزی سیاسی و چەسپاندنی دکتاتۆریەتی تاکە کەس و تێوەگلانی بەربڵاو لە گەندەڵی و خیانەتکردن و ڕوتاندنەوەی جەماوەر و سەرکوتکردنی و بێکەرامەتی کردن بە خەڵکی سەربەرزی ئەو یەکێتیەیان داڵدەدا و بەرەو باڵادەستییان برد.  لە دوای ئەویش گۆڕان لە زگی ئاوسی یەکێتی هاتەدەر بە حیساب بۆ چاککردنەوەی هەڵەکانی یەکێتی، لەپاش ئامادەبوونی جاری یەکەمی گۆڕان لە پەڕلەمان، توشی هەمان دەردەکەی یەکێتی بووەوە و بووە دەستگایەکی دەست بازنەیەکی تەسکی سەرکردایەتیە بێ روئیای سیاسی و گەندەڵ و ناکارامەوە و فاشیلەکەی کە بێبەهرەیە لە چۆنیەتی سەروسەوداکردن لەگەڵ واقیع و لایەنە دەسەڵاتدارەکان. دواییش گۆڕان تەسلیمی حیزبی دایك بوو، وە بووە بەشێك لە چەسپاندنی دەسەڵاتداری بنەماڵەی بارزانی و ئەو سیستەمە گەندەڵ و چەوسێنەر و دژە مرۆڤەی سەرکردایەتی دەکەن، بەتایبەت دوای مەرگی کاك نەوشیروان. گۆڕانیش هەمان نەخۆشی بەرەو بە بنەماڵەبوون لێدا، پشتی کردە جەماوەر و لەوانیش خراپتر پەیتا پەیتا کەسانی دڵسۆزی ناو ریزەکانی خۆیان بەدەرنا.  نەوەی نوێشمان بینی کە خراپترین نمونەی پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە سیاسیە بوو لە ئەنجامی لادان و شکستی گۆڕان سەریهەڵدا. لە ماوەی یەك ساڵ، رووە پۆپیولیستە هەڵخەلەتێنکارەکەی سەروکی بزووتنەوەکە دەرکەوت.  لە راستیدا، ئەو دووبارە بوونەوانە خۆبەرهەمهێنانەوەی هەمان عەقلیەتی هەژمونگەرایی بنەماڵەیی و بەرژەوەندخواز و عەمالەتی پاریتیە لە کەس و گروپانێكی خۆ بە بێبەش دەزان لە بازنەی داخراوی سەرکردایەتی و حاشیەکانی حیزبە یەك لەدوای یەکەکانی وەچەی پارتین. ئەم کەس و گروپانەش هەمان درم لێیان دەدات و پارتی بەرهەمدە‌هێنێتەوە لە فۆڕم ناوێکی تر. ئەم پڕۆسە نەشازە دوبارە و چەند بارە دەبێتەوە بێ ئەوەی یەک تۆسقاڵ کۆڕانکاری لە شیوازی کار و بیرکردنەوە و روئیای سیاسی عەقلیەتە ئۆریجناڵەکە روویدا.  جەماوەر لەم عەقلە چەقبەستووە بەرد ئاسایە نەگۆڕ و بێ بەزەیی و بێ هەستە بێزارە، ترسی خولانەوەی بەردەوام بە دەوری ئەو بازنە داخراوەی عەقلی نەزۆکی کورد توشی بێزاری کردووە.  دووەم هۆکاری نیشاندانی بێزاری جەماوەر لە بنیاتنانی حیزبی نوێ پڕوپاگەندەی حیزبە دەسەڵاتدارە هەژمونگەرا گەندەڵەکانە بە ئامانجی گەوجاندنی جەماوەر لە ترسی ئەوەی نەوەك هێزێکی سیاسی نوێ سەرهەڵبدات تەجاوزی عەقل و پراکتیزی ئەوان بکات و ببێتە ئەلتێرناتیڤێکی بەهێز بویان و جەماوەر لە دەوری کۆ ببێتەوە و ئاراستەی سەرهەڵدانێکی سەرتاسەری بکات بە پەڕاویزخستن و وەلانانی ئەو هێزە گەندەڵانە کۆتایی بێت. کرۆکی پرسەکە ئەوەیە، ئەو حیزبانە مەرگی خۆیان لەوە دەبینن عەقلێکی سیاسی تازەی جیاواز لە کاربێت لە قالبی حیزبێکی ساسی بەهێزی جیاواز لەوان لە بیرکردنەوە و رێکخستن و جیهانیبینی و بۆچون بۆ حوکمداری و کۆمەڵگە و رێکخستنەوەی ژیانی سیاسی بە پێچەوانەی عەقل و پراکتیز و بەرژەوەندی ئەوان .  زۆر ترس هەیە لە دووبارە بوونەوەی ئەزمونی گۆڕان و هاوپەیمانیەکەی بەرهەم ساڵح و نەوەی نوێیەکەی شاسوار. ئەوەی ترسەکەش قولتردەکاتەوە ئەوەیە ئەم دیاردانە لە ماوەیەکی کورت سەریانهەڵدا و مایەپوچ دەرچوون. هەموشیان بانگەشەی گۆڕانکاری و نوێبونەوە و عەدالەتی کۆمەڵایەتی چەسپاندنی دەوڵەتی هاوڵاتیبون و یاسا ڕابەرایەتی گەنجانیان دەکرد و کاتێکی زۆری نەخایاند ئەو چەمکانەیان بێبەها و بێمانا کرد. ئێستاش زۆرێك لەوانەی لەناو گۆڕانی ئێستا بێبەش بوونە و لە ڕابردوی کارکردنیان لەناو گۆڕان بە چەند قسە و کردارێک کارابونە، ئێستا خۆیان بە میراتگری گۆڕان نیشان دەدەن و دەبێ ئاڵای خەباتیان بدرێتە دەست و جەماوەری ناڕازی بە تابیع و مریدی خۆیان دەزانن و واش نیشاندەدەن جەماوەر مڵکی تایبەتی خۆیانە. ئەم دیاردە ناتەندورست و کوشندەیە لەناو هەندێ بەناو گەنجی نارازی تەنراو بە هەمان عەقڵی سیاسی باوی کورد ئەمڕۆ لە گەڕدایە و لەدوای خۆ بە کاریزماکردنن کە سەرەنجام وەک هەمو دیاردەکانی پێشتر نمایشکارێکی هۆقەباز دەردەچن، جەماوەر دەستخەڕۆ دەکەن و توشی شکست و نائومێدی و بێچارەییەکی تری دەکەنەوە.  رێکخستن لە چوارچیوەی کەسی کاریزما و هیواهەڵچنین لەسەر کەسان و گروپێکی داخراوی لەم جۆرانەی سەریان لە خۆیان و لە جەماوەریش شیواندووە بێگومان زیان بەخشە و نەبوونی باشترە.  شتێکی بەڵگە ئەویستە، سیاسەت بۆشایی قبوڵ ناکات، جا ئەگەر بە بوونێکی دورست و باش و هیوابەخش پڕ نەکرێتەوە، بێگومان بونێکی نادورست و دوور لە مەرامی چاکەی کشتی و هەڵپەرستخواز خۆی پێدادەکات بۆ ئەوەی پڕی بکاتەوە و ئەنجامەکەی بێهیوای و بێچارەیی جەماوەر و بێزاربوون دەبێت، وەك بینیمان چۆن نەوەی نوێ لە دوای گۆڕان وەک قەوارەیەکی پەڕپوت هاتەپێش. ئەو شتەی جەماوەری بێزار کردووە خودی بنیاتنانی حیزبی سیاسیی بەهیز نییە بە ئامانجی کۆتاییپێهێنانی ئەو شەوەزەنگەی دەسەڵاتداری هەرێم و کۆتایی هێنان بەم دەسەڵاتدارییە دژ بە کۆمەڵگە و جەماوەر و نەتەوە و نیشتمانە، ئەوەی جێگای بێزاری جەماوەرە دوبارە بوونەوەی ئەو خەڕەکەی سیاسەتی کوردییە کە ناتوانێ گۆڕانگاریەکی جیدی بەرهەم بێهنێت و رەورەوەی گەشەی کۆمەڵایەتی بخاتە سەر سکەی سورشتی خۆی. ئەگەر نیەتی گۆڕانکاری لە واقیعی کوشندەی ئێستای باو هەبێت، دەبێ ئامادەیی بکرێت بۆ سیاسەتکردن بە بیر و بۆچونی تەواو جیاواز لە شێوەی بیر و پراکتیزی ئەمانەی هەن و رێکبخرێت لە چوارچێوەی حیزبێکی بەهێزی خاوەن دیسیپلین و شێوازی خەباتی سیاسی و جەماوری نزیک لە کۆمەڵگە و پێویستیەکانی و وابەستەی بیر و باوەڕێکی توکمە بێت نەك کەس و کاریزمای دورستکراو و مەرام شاراوە. دەبێ بیرۆکەکانی ئەو عەقلە لە دەستپێکەوە لە کاربێت و بە فیعلی مۆرکی دیاربێت بەسەر کاری رۆژانەی ناوجەماوەرەوە. ئەم حیزبە بەهێزە دیسیپلیندار و خاوە پرنسیپە دەبێتە چەقێکی بەهێز بۆ بەرەیەکی فراوانی کارای ئەڵتێرناتیڤ بۆ ئەم دەسەڵاتداریە نا عادیل و رەفتارفاشییە. ئەوەی لێرەدا پێویستە جەختی لەسەر بکرێتەوە بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە ناهەموارەی بەرهەمی عەقلی هەژمونگەرای بە بنەماڵە کردنی سیاسەت و بەکۆیلەکردنی سەرجەم کۆمەڵگە و تاڵاکردنی سامانی نەتەوە و بەکارهێنان گەل و نیشتیمان لە پێناوی تەقدیسکردنی بنەماڵە، پێویستی بە حیزبێکی بەهێز و خاوەن پرنسیپی چەسپاو هەیە، بە عەقلیەتێکی سیاسی تەواو دابڕاو و پێچەوانەی ئەوەی ئێستا باوە ڕێبەرایەتی بکرێت، لە شێوازی کار و رێکخستن و چۆنیەتی تێکەڵبوون لەگەڵ جەماوەر بەتەواوەتی جیاواز بێت لەوانەی هەن، توانای پێشەنگایەتی بەرەیەکی فراوانی هەبێت، هەنگاوێکی گەورە دەبێت بەرەو سەرکەوتنی بەڕنامەی گەل و نیشتیمان بەسەر مافای دەسەڵاتداری ئێستا.  

+ د. هەردی مێد     به‌ خوێنده‌وه‌ی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكای تره‌مپ خێرا ده‌گه‌مه‌ ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی تره‌مپ روانگه‌یه‌كی سیاسی بۆ تاوتوێكردن و بردنه‌ڕێوه‌ی په‌یوه‌ندبه‌ندیه‌ سیاسی و دیپلۆماسیه‌كان نییه‌. كاروچالاكی و بڕیاره‌كانی تره‌مپ له‌ سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی به‌رهه‌م و ره‌نگدانه‌وه‌ی لۆژیكه‌كانی سیاسه‌ت و ڕێساكانی گه‌مه‌ی نێوده‌وڵه‌تی نین. ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ تره‌مپ ده‌یكات، نه‌ سیاسه‌ته‌ و نه‌ زاده‌ی لۆژیكه‌كانی سیاسه‌ت. له‌ سه‌رده‌می تره‌مپ سیاسه‌ت، یان دروستتر سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌ سیاسه‌ت ده‌كه‌وێت و به‌ ته‌واوی ده‌كه‌وێته‌ ژێر كاریگه‌ری لۆژیكی كایه‌ی ئابورییه‌وه‌. به‌ مانایه‌كی دی، لۆژیكی كایه‌ی ئابوری ده‌بێته‌ بزوێنه‌ری چالاكیه‌ دیپلۆماسیه‌كانی تره‌مپ. بۆ پییه‌ر بووردیوو، هه‌روه‌ها بۆ میكایل واڵزه‌ر، هه‌ر كایه‌یه‌ك لۆژیكێكی تایبه‌ت ده‌یبزوێنێت. ئه‌وه‌تا، كایه‌ی ئابوری وه‌ك بووردیو ده‌ڵێت به‌ ده‌وری لۆژیكی The business is businessده‌خولێته‌وه‌. واته‌،‌ بزنس بزنسه‌ و ملكه‌چی ڕێسا و یاساكانی خۆیه‌تی كه‌ بریتیه‌ له‌ بردنه‌وه‌ و قازانج، و هیچ ڕێسایه‌كی تر سه‌رداری كایه‌كه‌ نییه‌. به‌ مانایه‌كی دی، یه‌كێك له‌ خه‌سڵه‌ته‌كانی كایه‌ی ئابوری ئه‌وه‌یه‌، خاڵییه‌ له‌ مۆراڵ و ڕێسا مۆڕاڵییه‌كان. له‌م ڕوانگه‌یه‌وه‌، له‌ رابردووه‌ تا ئه‌مڕۆ خه‌بات و ته‌قه‌لایه‌كی زۆر به‌ ئاراسته‌ی به‌ مۆڕالكردنی ئابوری وملكه‌چكردنی بازرگانان بۆ ڕێسا مۆراڵیه‌كان دراوه‌. ڕاپه‌ڕینی جوتیارانی سه‌ده‌ی ١٨ له‌ بریتانیا نمونه‌یه‌كی زیندووی ئه‌م هه‌وڵ و خه‌باتانه‌ن كه‌ گه‌وره‌ مێژوونوسی بریتانی ئێداورد تۆمپسۆن له‌ باره‌یانه‌وه‌ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی به‌رچاوی كردووه‌. تۆمپسۆن باسی ڕاپه‌رینی جوتیاران و ڕاوڕووتی كۆگا و گه‌نجینه‌كانی خۆراك له‌ لایه‌ن ئه‌مانه‌وه‌ ده‌كات. به‌ڵام، بۆ تۆمپسۆن ڕاوڕووتی جوتیاران به‌ مه‌به‌ستی دزین نه‌بوو، به‌ڵكو ته‌نها دروستكردنی فشار و ملكه‌چكردنی ئابوری و پیاوانی بازرگان بوو بۆ ڕێسا مۆڕاڵیه‌كان، به‌ ئامانجی ڕێگه‌گرتن له‌وه‌ی نرخی شتومه‌كه‌كان یاریان پێبكرێت. هه‌ر له‌ باره‌ی ئه‌م رووداوانه‌وه‌،‌ تۆمپسۆن چه‌مكه‌ به‌ ناوبانگه‌كه‌ی < <ئابوری مۆراڵ (Moral economy)>، كه‌ له‌ ساڵی ١٩٧١ له‌ وتارێكیدا بڵاویده‌كاته‌وه‌، داده‌تاشێت. خه‌مه‌كانی میكایڵ واڵزه‌ر (Michael Walzer)، فه‌یله‌سوفی دادێ كۆمه‌ڵایه‌تیش،هاوشێوه‌ی خه‌مه‌كانی بووردیو و تۆمپسۆن گه‌لێكی دیین. بۆ واڵزه‌ر، كۆمه‌ڵگا له‌ چه‌نده‌ها سه‌كته‌ری چالاكی جودا پێكهاتووه‌. له‌ هه‌ر سه‌كته‌رێكدا مرۆڤه‌كان به‌ دوای سامانی تایبه‌تی ئه‌و سه‌كته‌ره‌دا ده‌گه‌ڕێن. بۆ نمونه‌، له‌ سه‌كته‌ری سیاسی به‌ دوای ده‌سه‌ڵات، له‌ سه‌كته‌ری ئاینی به‌ دوای ڕه‌زامه‌ندی خوا، له‌ سه‌كته‌ری خێزان به‌ دوای خوشه‌ویستی و ته‌بایی، له‌ سه‌كته‌ری ئابوری به‌ دوای پاره‌و قازانج، تد. هه‌ر بۆیه‌ نادادپه‌روه‌ری بۆ واڵزه‌ر خه‌سڵه‌تێكی گه‌ردوونی نییه‌، چونكه‌ له‌ سه‌كته‌رێكه‌وه‌ بۆ یه‌كێكی بنه‌ماكانی دادپه‌روه‌ری ده‌گۆڕێت. بۆ نمونه‌، گه‌ر نه‌بونی خۆشه‌ویستی و هه‌ڵاواردن له‌ سه‌كته‌ری خێزاندا هێمای نادادپه‌روه‌ری بێت، ئه‌وا نه‌بوونی خوشه‌ویستی له‌ سه‌كته‌ری ئیداریدا هێمای نادادپه‌روه‌ری نییه‌، به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ له‌ سه‌كته‌ری ئیداریدا كارمه‌ندی ده‌وڵه‌ت ده‌بێت بێلایه‌ن بێت و به‌ پێی یاسا و ڕێساكان كاربكات، نه‌ك سۆز. وه‌لێ، مه‌ترسی هه‌ره‌ سه‌ره‌كی بۆ واڵزه‌ر ئه‌وه‌یه‌ كاتێك سامانی یه‌كێك له‌ سه‌كته‌ره‌كان ده‌بێته‌ سامانی جه‌وهه‌ری و سه‌ره‌كی و كۆی سامان و لۆژیكی سه‌كته‌ره‌كانی دی ته‌فروتونا ده‌كات. بۆ واڵزه‌ر مه‌ترسی گه‌وره‌ ئه‌و كاته‌ ده‌ست پێده‌كات كه‌ <لۆژیكی ئابوری> ده‌بێته‌ بزوێنه‌ری كۆی سه‌كته‌ره‌كانی دی. واته‌، لۆژیكی پاره‌، قازانج و ده‌وڵه‌مه‌ندی ده‌بێته‌ بنه‌مای سه‌كته‌ره‌كانی دی. ئه‌مڕۆ، له‌گه‌ڵ ته‌ره‌مپ-دا دونیا كه‌وتۆته‌ ژێر مه‌ترسی ئه‌م ئاوه‌ژووبه‌نه‌وه‌یه‌ی لۆژیكه‌كان و ته‌فروتونابوونی تایبه‌تمه‌ندی كایه‌ و سه‌كته‌ره‌كانی دی. ئه‌مڕۆ، تره‌مپ دونیا له‌ كڵاوه‌رۆژنه‌ی ئابوریه‌وه‌ ده‌بینیت و ده‌یه‌وێت له‌ روانگه‌ی قازانج و بردنه‌وه‌ سیاسه‌ت بكات. راسته‌، كایه‌ی سیاسه‌ت و كایه‌ی ئابوری په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ یه‌كدا هه‌یه‌ و له‌یه‌كدانه‌بڕاون، به‌ڵام ئه‌مه‌ ئه‌وه‌ ناگه‌یه‌نێت كه‌ هه‌ر یه‌كیان خاوه‌ن لۆژیك، دینامیك و روانگه‌ی خۆیان نه‌بن. به‌ڵام، له‌ راستیدا، ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ سه‌ر شانۆی نێوده‌وڵه‌تی ده‌گوزه‌رێت تێكشكاندنی سیاسه‌ت و لۆژیكه‌كانێتی له‌ لایه‌ن تره‌مپ-ه‌وه‌. تره‌مپ وابه‌سته‌ی هیچ مۆڕاڵێك نییه‌ و بردنه‌وه‌ و به‌ده‌ستهێنان بۆته‌ بزوێنه‌ری سیاسه‌ت و چالاكیه‌كانی. بێگومان، له‌ سایه‌ی ئاوه‌ژووبونه‌وه‌ی لۆژیكه‌كان و سه‌نتراڵبوونی لۆژیكی ئابوری، كه‌مینه‌ بێده‌وڵه‌ته‌كان نرخێكی گه‌وره‌ ده‌ده‌ن. له‌م لایه‌نه‌شه‌وه‌، هیچ به‌ دووری نازانم پرسی كورد له‌ ماوه‌ی تره‌مپ-دا ‌ بكه‌وێته‌ ناله‌بارترین دۆخ، هه‌تا قه‌واره‌ و ئه‌زمونه‌كه‌شیان رووبه‌رووی مه‌ترسی تا تێكشكان بێته‌وه‌.

+ د. کامەران مەنتک   ئێوە، كە بە هەزاران چەكدارتان بە ناوی پێشمەرگە كشاندەوەو بەرامبەر چەند سەد كەسێكی چەكدارانی داعش چۆكتان داداو راتان كرد، هەزاران ژن و منداڵتان دایە دەست داعش بۆ ئەوەی بیانكاتە سەبایاو لە بازاڕەكانیدا بیانفرۆشێت. ئێوە، كە لەگەڵ داگیركەرانی كوردستاندا دەستتان تێكەڵ كردو هەزاران گەنج و ژن و منداڵی برایانی ئێزدیتان بە جینۆساید كردن دا.  ئێوە، كە بەدرێژایی مێژووی خۆتان لەیەك شەڕی چارەنووس ئامیز نەتانتوانیوە بەرگری لە گەلەكەتان بكەن. ئێوە، كە لە چركەساتەكانی بڕیاردانی مێژوویدا تەسلیم بوونەتەوە چەكتان داناوە.  ئێوه،‌ كە شەرمتان بە خۆتان نەبوو ئەو چەكە گەورەو مام ناوەند‌و سوكەتان بە دوای خۆتان راكێشاو گۆڕەپانی شەڕتان بە بێ تەقە بۆ چەند منداڵێكی تراكسوت لەبەرو نەعل لەپێی داعش چۆل كرد.  ئێوه،‌ كە شەرمتان بە خۆنەبوو، فەرمانی كشانەوەو راكردنتان دا. ئێوه،‌ كە بەقسە زل و قارەمان و پاڵەوان و شەڕ كەن بوون، ئێوە، كە بە جل و بەرگی سەربازی لە ئاهەنگەكان و لەنێو ژن منداڵاندا خۆتان نمایش دەكرد. ئێوە، كە لە پە‌نای مەتەرێزی بەرگریدا لە دوورەوە بە دووربین سەیرتان دەكرد و وینەتان دەگرت و لە میدیاكاندا بڵاوتان دەكردەوە. ئێوە، كە جۆرەها چەكتان بە خۆوە دەكردو لەبەرچاوی كامیراكان بە لەنجەولار دەهاتن و دەچوون، بە كردەوه نەتانتوانی تەنیا یەك كاتژمێر بەرامبەر هەرزەكارەكانی داعش خۆتان رابگرن و راتان كرد. ئێوە، كە بە كردەوە لە راكردن و بەجێهێشتنی خەڵكی بێ چەك و هەژاردا نمونەتان نیە!.  ئێوه، كە لە خۆهەڵواسین خۆ هەڵدانە ناو ترۆمبێلە گەورەو زەبەلاحەكانتاندا بۆ راكردن شەرمتان بە خۆ نەبو و نیە. ئێوە، كە تا ئیستا نەتانتوانیوە لێكۆڵینەوە لەگەڵ یەك بەرپرسی بەرپرس لەم شەرمازیە بكەن. كەواتە ئیوە خۆتان بەرپرس و شەرمەزاری یەكەمن. كەواتە تاوانی رەشەكوژی برا ئیزدیەكان لە ئەستۆی ئیوە دایە!.  كەواتە ئێوه، ‌ لە هەموو دوژمنەكانی كوردستان مەترسیدارتر بووینە بۆ سەر كورد!. ئای چەند شەرمەزارن ئێوە بەرامبەر برا ئێزیدیەكان. ئای چەند شەرمەزارن ئیوە، بەرامبەر جینۆساید كردنی بارزانیەكان. ئای چەند شەرمەزارن ئێوه،‌ بەرامبەر هەڵەبجە. چەند شەرمەزارن بەرامبەر ئەنفال، بەرامبەر ئەو پێشمەرگە قارەمانانەی‌ فەرمانەكانی ئێوەیان جێبەجێنەكردو بەرگریان لە ئێزدیە لێقەوماوەكان كرد، بەرگریان لە مرۆڤ بوونی خۆیان كرد!. ئێوە تەنیا جارێك، تەنیا بۆیەك جار لەمێژووی پڕشەمەزاری خۆتان، تەنیا یەك جار شەرم لە خۆتان بكەن و لە یادی ئەو شەرمەزاریەتان لە پێشەوەی رێزی هۆڵەكان دامەنیشن و بە ئازاری خەڵكە كۆست كەوتووەكە پێمەكەنن.  تەنیا جارێك شەرمتان بە خۆتان بێت شانازی بەوە مەكەن، كە لە پەرلەمان ئەو قەتل و عامە بە جینۆساید بناسینن، كە خۆتان بەرپرسی یەكەم بوون لێی!. خۆزگە تەنیا جارێك شەرمتان دەكردو كورسیەكانی پێشەوەی ئەو یادەتان بۆ خەڵكە كۆست كەوتووەكە بەجێدەهێشت و لەو یادەدا چاو و رووتان نەدەبوو بێنە ناو خەڵك. ئای لە ئێوە، نازانم چ جۆرێكن لە بوونەوەر ئێوە؟!.

+ د. ئیسماعیل نامیق    خانەنشینبوون ومووچەی خانەنشینی یەکێکە لەو بابەتانەی قسەی زۆر لەسەر ناڕێکی ونادادیەکانی کراوە، موزایەدەی زۆری پێوە کراوە، بەڵام کاتێک بابەتەکە دەگاتە دوو ڕێیانی جدیبوون وهەنگاونانی کردارەکی، قسەکەرەکان بەجۆرێکی دیکە وبەئاراستەی جیاواز قسەدەکەن، یان لەباشترین حاڵەتدا بێدەنگ دەبن وخۆ ووندەکەن، موزایەدەش دەگۆڕێت بۆ موناقەسە!! جار جاریش منەتبارمان دەکەن بەوەی کە لەهەوڵدان وەکو بەغدادی لێبکەن، وەکو ئەوەی بەغداد پێوەر ونمونەی باڵا بێت!! ئەی بڕیار نەبوو لەجیاتی شمەک وکاڵای بازرگانی ئەزمونی باشی حوکمڕانی وبەڕێوەبردنی هەرێمی کوردستان بۆ بەغداد وپایتەختەکانی دیکەی جیهان هەناردە بکەین؟!! ناڕێکی ونادادیەکە لەکوێدایە؟  رەخنە وناڕەزایەتیەکان سەبارەت بەخانەنشینی دەکرێت لەدوو خاڵدا کورت بکرێنەوە: 1) نادادی لەچۆنێتی خانەنشینکردندا: لەماوەی رابردودا ژمارەیەکی زۆری خەڵک بەناهەق ودور لەیاسا وپێوەرەکان، بەپلە وموچەی جیا جیا خانەنشینکراون، بۆنمونە، کەسەکە یەک رۆژ پێشمەرگە نەبوە، کەچی بەپلەیەکی بەرزی سەربازی ومووچەیەکی باش خانەنشینکراوە، یان جاش وموستەشار بووە، کەچی لەسەر حسابی کەس وکاری شەهیدان وئەنفالکراوان، بەمووچەیەکی زیاتر لەسەردەمی موستەشاریەکەی خانەنشینکراوە، وەکو ئەوەی موستەشاریەکەی بەخزمەت بۆ ئەژمار کرابێت وبەشداریکردنی لەئەنفال وکوشتن وئەزیەتدانی کورد بەئازایەتی دانرابێت ولەبەرامبەریدا سوپاس وپاداشتی پێ درابێت. یاخود کەسەکە یەک کاتژمێر وەزیر، بریکاری وەزیر، بەڕێوەبەری گشتی وپلەکانی تری وەزیفی نەبینیوە، کەچی حیزبەکەی بەیەکێک لەو پلانە خانەنشینی کردووە، یاخود هەر دانەمەزراوەو فەرمانبەر نەبووە، کاری تەنها راپۆرت نوسین وقسەهێنان وبردن بووە لەچوارچێوەی حیزبێکدا، بەڵام بەمووچەیەکی باش خانەنشینکراوە، ئەمانەو چەندین ناڕێکی وبێسەروبەرەیی وگەندەڵی لەبابەتی خانەنشینیدا، بەجۆرێکی وا پریشکی گەندەڵی ئەم بابەتە بەر جەستەی بەشێکی زۆری تاکەکانی کۆمەڵگە کەوتووە. 2) نادادی لەموچەی خانەنشینیدا: بەدەر لەخاڵی یەکەم، ئەوانەی کە فەرمانبەر ومووچەخۆری میری بوون، سەرەڕای ئەوەی لەکاتی خزمەتیاندا نادادی هەیە لەنێوان بڕی مووچەکانیاندا، کەچی لەکاتی خانەنشینبوونیانیشدا ئەم نادادیە زیاتر دەبێت وکەم نابێتەوە، بۆ نمونە، دەکرێت مووچەی پەرلەمانتارێک تەنها بەدوو ساڵ خزمەتەوە شەش ئەوەندە یان زیاتری مووچەی مامۆستایەک بێت بەسی ساڵ یان زیاتری خزمەتەوە!! هەروەها دەگونجێت لەم هەرێمەی ئێمەدا مووچەی خانەنشینی وەزیرێک لەگەڵ ئەو سامانەی کەلەسەردەمی کارەکەیدا کۆیکردۆتەوە لەسامان وداهاتی یەک گەڕەک فەرمانبەر زیاتر بێت!! لەکاتێکدا خزمەتی یەک هەفتەی مامۆستایەک، دەگونجێت لەخزمەتی هەردوو ساڵەکەی پەرلەمانتارەکە بەسودتر وبەبەرهەمتر بێت بۆ کۆمەڵگە، یان خزمەتی یەک کاتژمێری ئەو گەڕەکە فەرمانبەرە، لەهەموو تەمەنی وەزیرەکە بەسودتر بێت بۆ کۆمەڵگە، ئیتر ئەم جیاوازی ونادادیە فاحشە بۆ؟ ئەمانە وچەندین جیاوازی نادادپەروەرانەی دیکە لەنێوان مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت لەلایەک و ومووچەی خانەنشینی لەلایەکی دیکەوە، بۆ نمونە مووچە ومووچەی خانەنشینی دادوەرەکان جیاوازیەکی زۆری هەیە لەگەڵ فەرمانبەرانی دیکەی دەوڵەت وخانەنشینانی دیکەدا.  ئەو ناڕێکی ونادادیانەی لەخاڵی دووەمدا باسکران پێداچوونەوەو چارەسەرکردنیان ئاسانترە لەنادادیەکانی خاڵی یەکەم، بەڕای من چارەسەرکردنی ئەمەیان نیمچە ئاستەمە، چونکە ئەو ویستەی کە ئەو دۆخەی دروستکردوە وبەوشێوەیە خەڵکی خانەنشینکردوە، بەهیچ جۆرێک رازی نابێت بەهەڵوەشاندنەوەی ئەوەی کردوێتی، ئەوەی بۆتە گرێ کوێرەی چاکسازیکردن لەم دۆخەدا، ئەوەیە بەداخەوە ویستی هێشتنەوەی دۆخەکە وەکو خۆی لەناو زۆربەی حیزبەکاندا زاڵترە وەک لەویستی چاککردنی، وە بۆ ئەوەی ئەم گرێ کوێرەیە بەهیچ شێوەیەک نەکرێتەوە، بەردەوام کێشەکانی خاڵی یەکەم گرێدەدرێت بەکێشەکانی خاڵی دووەمەوە، سەرەنجام ئەوانەی خۆیان لەخاڵی دووەمدا سودمەندن وداوای چارەسەرکردنی کێشەکانی خاڵی یەکەم دەکەن، کەبابەتەکە وابەستدەکرێتەوە بەخۆیانەوە، ئیتر بێدەنگ دەبن وخۆیان وەکو قوربانی پیشاندەدەن. فەلسەفەی خانەنشینبوون لێرەدا دەکرێت پرسیار لەفەلسەفەی پشت خانەنشینبوون بکەین، بۆچی دەوڵەت هاووڵاتیەکانی خانەنشین دەکات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لەوەدا کورتدەبێتەوە، کەئەو هاووڵاتیە خزمەتێکی زۆری دەوڵەت وکۆمەڵگەکەی کردووە، ئیتر توانای خزمەتکردنی نەماوەو ماندوو بووە، بۆیە پێویستە خۆی خزمەت بکرێت. باشە کەخانەنشین بکرێت ئایا پێویستە ئەو تەمەنەی ماوێتی خۆش بژی، یان هەرئەوەندە بەسە ژیانێکی ئاسایی بژی؟ ئایا ئاستی ژیانی لەکاتی کارکردنیدا پێویستە لەبەرچاو بگیرێت لەخانەنشینکردنیدا؟ ئایا بڕی مووچەی خانەنشینی لەسەر چ بنەمایەک بۆ دیاری بکرێت، پلەی وزیفی، ئاستی خزمەتەکەی، یان لەسەر بنەمای ئەو بڕە پارەیەی کە لەکاتی کارکردنیدا وەکو لێبڕینی خانەنشینی داوێتی بەحکومەت؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە دیاریدەکەن، خانەنشینان چۆن بژین، ئایا وەکو یەک بژین یان جیاواز بژین وەکو پێش خانەنشینبوونیان؟ بەرتێڕوِانینی من لەدو روانگەوە پێویستە یەکسانی تەواو پەیڕەو بکرێت لەنێوان خانەنشیناندا، ئەوانیش، یەکەم: هەموو خانەنشینان وەکو یەکن لەڕوانگەی ئەوەی هیچیان کار ناکەن و خزمەت ناکەن. دووەم: هەموویان لەکاتی کارکردنیاندا خزمەتیان بەوڵاتەکەیان کردووە، هەریەکەو لەبواری خۆیدا. لەهەمان کاتدا چەند هۆکارێکیش هەن بۆ نایەکسانی کردن لەنێوان خانەنشیناندا، لەوانە: 1) ئەوانەی خانەنشین دەبن، لەکاتی کارکردندا هەریەکەو بەپێی رێژەی داهاتی بەشداریکردوە، لەسندوقی خانەنشینیدا، مادام ئەو کات جیاوازبوون لەپێداندا، ئێستاش واپێویست دەکات یەکسان نەبن لەوەرگرتندا. 2) لەکاتی کارکردندا لەتوانا وخزمەتکردندا جیاواز بوون، سەرەنجام ئاستی بژێویشیان جیاوازبوو، لەخانەنشینبوونیشدا پێویستە هەمان جیاوازی بمێنێ. 3) ژیانی خانەنشین درێژکراوەی ژیانی کارکردنێتی، ئەو ئاستی بژێوییەی کەلەکاتی کارکردنیدا دەقی پێوە گرتووە، رەنگە قورس یان زەحمەت بێت بۆی، لەخانەنشینیدا بەتەواوی بگۆڕدرێت یان پێچەوانە بکرێتەوە، چونکە لەبارێکی وادا خانەنشینکردن لەباتی رێزگرتنی دەبێتە سزادانی.  پێداچوونەوە ودووبارە داڕشتنەوەی مووچەی خانەنشینان، پێویستە لەژێر رۆشنایی وەڵامی ئەو پرسیارانەی سەرەوەو چەندین پرسیاری هاوشێوەدا بێت، ئەم بابەتە پێویستە فەلسەفەیەکی جێگیر ودووربین تەحەکومی پێوەبکات، نەک تەنها بکرێت بە ماددەیەک بۆ بێدەنگکردن یان دەنگ پەیداکردن. سندوقی خانەنشینی یەکێک لەئەرکەکانی دەوڵەت دروستکردنی سندوقی خانەنشینیە، بۆ کۆکردنەوەو هەڵگرتنی ئەو بڕە پارانەی وەکو لێبڕینی خانەنشینی ودەستەبەری کۆمەڵایەتی لەمووچەخۆران وکرێکارانی وەردەگرێت، لەپارەی ئەم سندوقە مووچەی خانەنشینان دابین دەکرێت ودەستەبەریەکیشە بۆیان، چونکە لەحاڵەتی نەمانی پارە لەگەنجینەی دەوڵەتدا نابێت ژیانی خانەنشینان تێک بچێت، ئەم سندوقەیە دەبێت دڵنیایان بۆ دروست بکات. بەڵام لەکوردستان ئەم سندوقە بونی نیە وحکومەت خۆی لەخانەنشینان جیانەکردۆتەوەو سیاسەتی ( برامان برایی وکیسەمان جیایی ) لەگەڵدا پەیڕەو نەکردون، لەبری ئەوە دروشمی ( هەموومان یەک کیسەمان هەیە لەم ماڵە، ئەویش بەتاڵە ) ی بەرزکردۆتەوە!! ئایا تەنها فەرمانبەر خانەنشین بکرێت؟ لەهەرێمی کوردستاندا کەباسی خانەنشینی دەکرێت، یەکسەر پەیوەستدەکرێت بەمووچەخۆری حکومەت وئەو خاوەن پیشە سەربەستانەی کەکارەکانیان وابەستە بەفەرمانگەکانی دەوڵەتەوە، وەکو پارێزەر وخاوەن پیشە سەربەستەکانی دیکە، هەروەها دەستەبەری کۆمەڵایەتی ئەو کرێکارانەش دەگرێتەوە یان پێویستە بیانگرێتەوە کەلەکۆمپانیاکانی کەرتی تایبەتدا کاردەکەن وساڵانە بڕێکی دیاریکراو لەکرێکانیان دەبڕدرێت ووەکو دەستەبەری کۆمەڵایەتی دەدرێت بەحکومەت، بەدەر لەوانە هەموو تاقم ودەستە کۆمەڵایەتیەکانی دیکە، وەکو جوتیار ودوکاندار ودەستگێڕی ناوبازاڕ وکرێکار وسایەق تەکسی وچەندانی تر، دەبێت تامردن کاربکەن بۆ ئەوەی بتوانن بەردەوامی بەژیان بدەن، خۆ ئەگەر بەهۆی نەخۆشی یان پیری پەکیان بکەوێ ونەتوانن کاربکەن، ئەوا یان دەبنە بار بەسەر کەس وکاریانەوە، خۆ ئەگەر کەسیش نەبوو لەخۆیان بگرێت، ئەوا دەکەونە سەر جادە ودەبێت سواڵ بکەن. ئەمە واقعێکی خراپە دەبێت بیر لەچارەسەری گونجاو بکرێتەوە بۆی. دەرەنجام کێشەکانی پەیوەند بەخانەنشینبوون ومووچەی خانەنشینی، قسە وهەڵویست وکرداری تاکەکەسی دروستی نەکردوە، بەقسەو هەڵوێست وبڕیاری تاکەکەسیش چاک ناکرێن، چونکە ژینگەیەکی خراپ وبۆگەنی بۆ دروستکراوە، ئەوەی بەتەنیا روی تێبکات، یان خۆشی دەبێتە بەشێک لەو ژینگەیە، یان ئەوەتا لەبەر بۆگەنی وناسازی ژینگەکە هەڵناکات ولێی هەڵدێت، کەئەمەی دواییان رەنگە دەگمەن بێت. کەواتە ئەم بابەتە پێویستی بەدروستکردنی رای گشتیە لەسەری، پێویستی بەتێگەیشتن وبڕیاری بەکۆمەڵ هەیە، لەژێر رۆشنایی فەلسەفەیەکی جێگیر ودوربیندا، بەوردی وداپەروەرانە دابڕێژرێتەوە، بەجۆرێک بێت، مافی هەموو تاکێکی کۆمەڵگە لەبەر چاوبگیرێت، توانا وخزمەت ورێژەی بەشداری خانەنشینان لەسندوقی خانەنەنشینی لەکاتی کارکردنیاندا وپێداویستیەکانیان لەکاتی خانەنشینیدا بکرێتە بنەما. تاکە ئامانجیش ئەوەبێت، خانەنشینان لەو تەمەنەی ماویانە خۆشترین ژیانیان بۆ فەراهەمبکرێت.

+ هیوا سەید سەلیم    رۆژی (3)ی ئاب ساڵرۆژی دوایین كۆمەڵكوژیە كەبەسەر ئێزیدییەكان هاتبێت، ئەو كۆمەڵكوژیەیی كە لە لایەن رێكخراوی تیرۆستی داعش لە بەرامبەر ئەو پێكهاتە ئایینیە بە ڕەسەن كوردە ئەنجام درا، ئەو كۆمەلكوژی  كە دەچێتە پاڵ 74 فەرمانی تر كە لە مێژوودا لەبەرامبەر ئێزییدیەكان دژ ئەنجام دراوە. ئێزییدیەكان، بە هۆی تایبەتمەندی خۆیان كە خاوەنی ئایینێكی یەكتاپەرست بوونە،  كە مێژووەكەیان بۆ 500 ساڵ پێش زایین دەگەرێتەوە هەمیشە كراونەتە ئامانجی هێرش و داگیركاری، بە مەبەستی لەناوبردنیان لەسەری ئەو سەری دونیاوە پەلاماریان بۆ هاتووە، هەمیشەش لەو پەلامارانەدا خاكیان داگیركراوە، سەرو ماڵیان تاڵانكراوە ، كچ و ژنیان بە سەبایە بردراون، بەڵام هەرماون و تایبەتمەندی خۆیان پاراستووە.  لە سەردەمی فتوحاتی ئیسلامەوە بگرە،  تا سەردەمی دەوڵەتی عەباسی، سەفەوی،  عوسمانی و تەنانەت هەندێك جار میرنیشینە كوردیەكانی وەك (ئەردەلان و بۆتان و سۆران)یش بە تاوانی كۆمەلكوژی ئێزییدیەكان هەڵساون،  ئەو میرنیشینانەش هەر لەژێر پەردەی ئیسلام و بە بیانووی شەڕی ناموسلمانان لەو تاوانە تێوەگڵاون. بەڵام ئەوەی گرنگە تا ئێستا هیچ یەك لەمانە تەنانەت سوپای (مەغۆلەكان و تەیمووری لەنگ)یش نەیانتوانیوە ڕەگوریشە ئێزییەكان بۆ یەكجارەكی لەو ناوچەیە بسڕنەوە، ئەمەشیان بۆ ئازایەتی ئێزییدەكان دەگەڕێتەوە،  كە هەمیشە لەبەرامبەر فەرمان و داگیركاری نەیارانیان لەسەر پێ بوونەوە، قارەمانانە داكۆكیان لە مانەوەی خۆیان كردووە. ساڵی 2007 پێش هاتنی رێكخراوی تیرۆرستی داعش ئێزییدیەكان دەكەونە بەر پەلاماری تیرۆرستانی قاعیدە، لە كۆمڵگاكانی (گردعزێر و سیبا شێخ خدری) لە ئەنجامی چەند كردەوەیەكی تیرۆرستی بەسەدانیان لێ شەهید دەكرێن. تاوانی (3) ئاب كە داعش لەبەرامبەر ئێزییدیەكان ئەنجامی دا، تاوانێكە كە هەموو خەسڵەتەكانی جینۆسایدی تێدایە، لە (كۆمەڵكوژی، بە ئامانج گرتنی ژن و منداڵ، ئیختسابی ژنان،و بە كۆیلەكردنی ژن و منداڵ)، ئەو تاوانەی كە داعش لەبەرامبەر ئێزیدییەكان ئەنجامی دا  لە مێژووی هاوچەرخی مرۆڤایەتی تاوانێكی بێ وێنەیە، بۆیە دەبێت جیهان وەك جینۆسایدی گەلێك دانی پیابنێت. بڕیاری پەرلەمانی كوردستان كە دەیانەوێت ئەو رۆژە بە رۆژی جینۆسایدی ئێزییدیەكان بناسێنن، كارێكی باشە، بەڵأم نابێت ئەو بڕیارە تەنیا لە چوارچێوەی بڕیارێك بمێنێتەوە، بگرە دوای دەرچوونی بڕیارەكە لە پەرلەمانی كوردستان، دەبێت پرسی جینۆسایدی ئێزییدیەكان كاری كرداری لەسەر بكرێت،  لە پێش هەمووشیانەوە كاركردن بۆ ئەوەی كە لایەنی كەمتەرخەم لە پاراستنی ئێزییدیەكان ڕووبەرووی دادگا بكرێنەوە . خاڵێكی تر كە ڕەهەندی یاسایی بە دوای  خۆی دێنێت،  بریتییە لەوەی كە حكومەتی هەرێمی كوردستان فشار بخاتە سەر حكومەتی ناوەندی تا پەیماننامەی رۆما واژۆ بكات،  وە عێراق ببێتە ئەندامی دادگای تاوانی نێو دەوڵەتی, بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتە نیازپاكی خۆی لە رێگای بە ئەندامبونییەوە لە دادگاكە بۆ پێكهاتەكانی ئەم وڵاتەی مەڵبەندی جینۆساید رابگەیەنێت،  كە دژ بە دوبارەبوونەوەی تاوانەكانی رابردووە كە بەسەر گەلەكەماندا هاتووە لە( هەڵەبجە, ئەنفال, ئەنفالی بارزانیەكان, راگواستنی فەیلیەكان, تەعریب, شەنگال,....هتدا )). پێویستە بووترێت كە  تاوانەكانی شەنگال سەلماندیەوە بە ئەندام بوونی عێراق زامنی دووبارە نەبوونەوەی ئەم جۆرە تاوانانەو سزا دانی بكەرانی و ناساندنی حەقیقەتی یاسایی تاوانەكەیە لە ئاستی نێو دەوڵەتیدا .  بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە دەسەڵاتدارانی كوردستان  داواكاری بە ئەندام بوونی عێراق لە دادگای تاوانی نێو دەوڵەتی بكەنە یەك لە داواكارییەكانی خەڵكی كوردستان لە دانوساندنەكانیان لە گەڵ حكومەتی ناوەندی بەغدا لە گەڵ لایەنە عێراقیەكان و سازشی لەسەر نەكەن. لەسەر ئاستی سیاسیش دەبێت شەنگال و دەڤەری ئێزیدیەكان چیتر نەكرێنە قوربانی ململانێ سیاسیەكان  ، چارەسەری گونجاو بۆ ئیدارەدانی ئەو ناوچەیە بدۆزرێتەوە، هەروەها دەستبكرێت بە ئاودانكردنەوەی ئەو ناوچانە كە بەهۆی پەلامارەكانی داعش بوونەتە وێرانە،  تا چیتر ئێزییدیەكان لە ئاوارەیی و كەمپەكان ژیانی كوولەمەرگی بەسەر نەبەن.  

+ نیاز لاجانی     سازدانی ئەو چاوپێکەوتنەی عەبادی لە کانالێکی کوردی لەو سات و کاتەدا و چۆنیەتی بەرێوەچوونی ئینترڤویەکە،گومانێکی زۆر و گەورەم لا دروست دەکا کە بە رێکەوت و تەنیا بۆ کارێکی میدیایی نەبوە و ئەو ماستە نەک ھەر موویەک بگرە گوریسێکی تێدایە! بە گوێگرتن لەقسەکانی عەبادی و پاسپێدانی کاکی پێشکەشکار و ئەگەر غافل بی لە سیاسەت و تۆزێکیش دەستوپێ سپی بێ لە جیھانی راگەیاندن،دەگەیە ئەو قەناعەتە کە عەبادی حەقە و زۆر دەستورییانە جولاوەتەوە و سەرکردایەتی کوردیش بە ھەلە دا چوە کە ریفراندۆمی کردوە!  ھەموو ئەو ھەول و ھەوال و زانیاریانەی کە لەم کانالە بەرێزە و کەنالەکانیتریش سەبارەت بەو سیاسەتە و ئەو پیاوە بلاو کراوەنەتەوە جارانی سفری کرد و زۆر بەخاوێنی لێی دەرچوو! لە راستیشدا پەلاری لە ھەندێ کەنالیش دا کە بێگومان یەکێکیان ئەو کانالە بوو کە چاوپێکەوتنەکەی لەگەل ساز دا بوو. سەیرە چەندە سەر کزین بەرامبەر بە بێگانە و نەیارانمان،ئاخر ھەر دوێنێ بوو شەوی شازدەی ئوکتۆبەر پەیامنیری ئەو کانالە بەرێزە،لە بەرەکانی شەردا ھەمومانی گریاند،بەلام بەداخەوە بە تەماشا کردنی ئەو چاوپێکەوتنەوە جارێکیتر گریاینەوە بەلام ئەو جارەیان لە بەرەکانی شەر دا نا،لە کاتی شێنەیی و مەکانێکی ئەمن دا. چەندە سەیرە کە فەقیرێکی بێزمان و بێ پشتیان دەسکەوێ  دەیکەینە فلیم  و ئەوەی ئێمەی دەکردە فیلم،ئەورۆ بوو بە پالەوانی یەکپارجەیی عێراق،قارەمانی شەر و بەتەڵی ئاشتی و دادپەروەری.

+ نەوزادی موهەندیس    •    ئاشكرایە كۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكان لەچەندین چین و توێژی جیاواز پێكهاتوون و هەریەكەشیان بە ڕۆڵی خۆی هەڵدەستێت بە ئامانجی پێشكەوتن و گەشەپێدانی كۆمەڵگا لەڕێگەی داهێنان و بەخششەكانیەوە، جا هەر كۆمەڵگایەك خاوەنی تاك یان گروپ و دەستە و ڕێكخراوی پیشەیی یان دیموكراسی و مەدەنی چستوچالاك بێت و ئاشنا بێت بە ئەرك و مافەكانی و وەكو تاكێكیش ڕێز و شكۆمەندی بپارێزرێت و وەكو مرۆڤێكی خاوەن ئیڕادە لێیبڕوانرێت، ئەوا بەدڵنییایەوە هەمیشە هەنگاو بەرەوپێشەوە دەنێت و لەكۆمەڵگایەكی دواكەوتوو و هەژار و نەخوێندەوارەوە دەبێتە كۆمەڵگایەكی پێشكەوتوو و داهێنەر و گەشەكردو ئەوكاتیش وڵات ئاوەدان و كۆمەڵگاش خۆشگوزەران دەبێت. بەهەمان شێوە هەركات كۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكان خاوەنی سیستەمێكی حوكمڕانی دیموكراسی بن كە تیایدا مافەكانی تاك و دەستە و كۆمەڵەكان پێشێل نەكرێن و ڕێزیان لێبگیرێت و هاوكاری و كارئاسانیشیان بۆ بكرێت و تەواوی ئازادیەكانیان بۆ فەراهەمبكرێت لەهەموو بوارەكانی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ئەدەب و فەرهەنگ و توێژینەوە زانسیتیەكان و ..هتد. بەدڵنیایەوە ئەو كۆمەڵگایە دەبێتە كۆمەڵگایەكی كراوە و ڕزگاربوو لەكۆتوبەندە باو و بەسەرچوەكان.چونكە دەسەڵات و جۆری دەسەڵات و حومكڕانیەكان زۆر گرنگ و كاریگەرن لەسەر چۆنێتی بیركردنەوە و هزری مرۆڤەكان،جا لە سیستەمی حوكمڕانیە دیموكراسیەكاندا لەبەر ئەوەی تاك و گروپەكان پنتی سەرەكین لەبەرنامە و پلانی دەسەڵاتدا هەربۆیە تاكیش ڕۆڵی سەرەكی و میحوەری هەیە و بەو پەڕی توانا و وزەكانیەوە كاردەكات هەریەك لەبوار و پسپۆڕی و شارەزایی خۆیداو هەربۆیەش ئەو كۆمەڵگایانە كۆمەڵگایەكی بەرهەمهێننن نەك بەرخۆر و بەكاربەربن،بەپێچەوانەشەوە لە سیستەمە شمولی و داخراو و توتالیتاری و تاكڕەوەكاندا چونكە تەنها سەركردە و حیزب و بڕیاردەر و پلاندانەر و جێبەجێكەریشن و هیچ مەودا و مانایەكیان نەهێشتۆتەوە بۆ تاك و گروپەكان،هەربۆیەش هەمیشە كۆمەڵگایەكی دواكەوتوو و پێشنەكەوتون،چونكە كۆمەڵگا بەتەنها بە دەستەبژێرێكی بچوكی ئاینی یان بنەماڵەیی یان ئەرستۆكراتی ناچێتە ڕێوە بەڵكو پێویستی بەتوان و وزەی هەموان هەیە. •    جا هەركات تاك ئازادبوو ئەوا ئازادانەش بیردەكاتەوەو ئازادانەش داهێنان دەكات و بەهەمان شێوەش ئینتیماشی بۆ وڵات و كۆمەڵگاش تۆخدەبێتەوە و هیچ ئینتیمایەكیشی بۆ سەركردە و حیزبە سیاسیەكان نامێنێت و ناچێتە چوارچێوەیەكی تەسكی بەرژەوەندی كۆمەڵێك یان كەسان و بنەماڵەیەكی دیاریكراوەوە كە تەنها بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەكاریی بهێنن،تاك هەركات ئازاد بوو ئازادانەش دەبێتە خاوەن بڕیار و كەسایەتی سەربەخۆی خۆی و ملكەچی هیچ داب و نەریت و بڕیارە هەڵەی سیاسیەكان نابێت و نابێتە ڕۆبۆتێك كە كۆنتڕۆڵەكەی بەدەست كەسانی ترەوە بێت و لەدوورەوە هەڵیبسوڕێنن. هەر لەبەر گرنگی ڕۆڵ و كاریگەری تاكە لە كۆمەڵگادا ،كۆمەڵگا پێشكەوتوەكانی ئەوروپا و ئەمریكا و دیموكراسیخوازەكانی دونیا هەموانیان فەلسەفە و ڕێبازی تاكگەراییان پیادەكردوە لە پێكەوەنانی كۆمەڵگاكانیاندا،چونكە بە ئەزمونی ڕۆژگار ئەو ڕاستییەیان بۆ دەركەوتوە كە چەندە تاكەكان ئازاد و سەربەست بن ئەوەندەش دەبنە خاوەنی داهێنان و ئەنجامیش وڵات و كۆمەڵگاش پێشكەوتوو و گەشەكردوو دەبێت. •    لەقۆناغی ئێستاو ئەم سەردەمەشدا،پنتێكی تری تاكگەرایی لەپاڵ ئازادی و دەسەڵاتدا بریتیە لەڕێزگرتن لە ژینگە و پاراستنی و پاكوخاوێن ڕاگرتنی و هەوڵی نەشێواندنی و فشار دروستكردنە بۆ سەر كۆمپانیاو وڵاتان و كارگە بەرهەمهێنەكان بۆ كەمكردنەوەی بڕی گازە ژەهراویەكان و هەوڵدانە بۆ زیاتر ڕۆشنبیركردنی تاكەكانە بەرامبەر ژینگە ،چونكە بەبێ‌ ژینگەیەكی پاكوخاوێن تاكێكی ساغڵەم و تەندروست دروستنابێت و بەبێ‌ ژینگەیەكی سەوز و ئاوهەوایەكی پاكژ تاكێكێكی داهێنەر و بەخشندە و بیر ئازاد پێكەوەنانرێت،بۆیە سەردەمی ئێستا سەردەمی گرنگیدانە بەژینگە،و زەویش وەكو ماڵێكی گەورەی هەموان لێی دەڕوانرێت و مافی بەسەر هەموانەوە هەیە بەبێ‌ جیاوازی ڕەگەز و ڕەنگ و وڵات و كۆمەڵگاكان لەدواكەوتوو و دەوڵەمەندەكانەوە،جا هەركات ژینگەی زەوی بەپاكژی مایەوە ئەوا تەمەن و تەندروستی تاكەكانیش درێژدەبن و بەخشش و داهێنانەكانیان بەردەوام دەبێت. •    بۆیە هەموو تاكێكی كۆمەڵگا پێویستە ئەركی نەتەوەیی و نیشتیمانی لە فەلسەفە و ڕێباز و دونیابینی تاكگەراییدا ببینێتەوە و خۆی بكاتە تاكێكی داهێنەر و بەخشندە و ئازاد بۆئەوەی بتوانێت باشترین خزمەت پێشكەش بە نەتەوەو نیشتیمان و كۆمەڵگا بكات،جا ئەم ئەركی تۆخكردنەوە و كردنی بە ڕێبازی كاركردنی بیر و هزری تاكگەراییە پێویستە لەسەر ئەستۆی هەموو تاك و گروپ و چین و توێژەكان بۆئەوەی هەموان پێكەوە و بەیەك تەكان و توانا كۆمەڵگایەكی خۆشگوزەران و یەكسان و دادپەروەری بنیات بنێن،بەوهیوایەی تاكەكان كاری گەورە و داهێنانی زیاتر بكەن.چونكە  تەنها سیاسی و سیاسەتمەداران و دەسەڵات و دەسەڵاتداران ناتوانن وڵات بەڕێوەبەرن و پێشیبخەن و حوكمڕانیەكی تەندروست و ساغڵەمیش بەرهەمبهێنن بەبێ‌ هاوكاری چین و توێژ و كۆمەڵ و ڕێكراوە مەدەنی و دیموكراسییەكان و تاكە بەخشندە و چالاكەكانی ناو كۆمەڵگا.چونكە تاك بۆخۆی بەردی بناغەی پێكەوەنان و دروستكردن و بەرزكردنەوەی دیواری پتەوی تەلاری كۆمەڵگایەكی پێشكەوتوو یەكسانخواز و دادپەروەرە.

سەلاح خدر چەند ڕۆژێکە تەواوی میدیا و میدیاکار و قەڵەمەکانی پارتی و ئەو پارتیانەشی لەژێر پەردەی ڕێکخستنەکانی دیکەدا خۆیان حەشارداوە، لەچوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی میدیایی تورکیادا دەستیان بەهەڵمەتێکی ڕێکخراو دژ بە تێکۆشانی پەکەکە و شۆڕشگێڕ و پێشەنگەکانی ئەو ڕێکخستنە کردووە. لەسەروویانەوە ڕێزدار دوران کاڵکان ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوبەری پەکەکە، ئەو لە دامەزرێنەرانی پەکەکەیە کە شۆڕشگێڕێکی نەتەوەی تورکی ناوچەی ئەدەنەی تورکیاوە و هەموو ژیانی خۆی لە پێناو گەلی کورد و ئازادی گەلان تەرخان کردووە و پێنج ساڵ لە زیندان دا ماوەتەوە. کاڵکان کاتێک کۆلێژی هونەر و وێژە لە ئەنقەرە تەواو دەکات دەستبەرداری هەموو خۆشیەکانی ژیانی شەخسی خۆی دەبێت بەدروشمی (بێ ئازادی گەلی کورد گەلی تورک ئازاد نابێت) لە ٢٧ی نۆڤەمبەری ١٩٧٨ دا بەشداری کۆنگرەی دامەزرانی پەکەکە دەکات و پەیمان دەدات ژیانی لەو پێناوەدا تەرخان بکات. ئەو دەیتوانی لەجێی ژیان لە زیندان، ئەشکەوت و بن تاشەبەرد و سەرما و گەرما، ژیانی کۆشک و تەلار و وەزارەتەکانی تورکیای هەبوایە، وەلێ ئەو مرۆڤ و مرۆڤایەتی دەبینی، هەستی ئەخلاقی و شۆڕشگێڕی و مرۆڤبوونی خۆی ئاوێتەی تێکۆشانی زیندان و چیاکان کرد و ژیانی شاهانەی ڕەد کردەوە و وەفاداری خۆی بۆ ڕێباز و ڕێبەر ئۆجالان و ڕێهەڤاڵە شەهیدەکانی پاراستووە. دوران کاڵکان یەک لەو پێشەنگانەی پەکەکەیە کە زۆرترین هەوڵی بۆ یەکڕیزی و یەکێتی نەتەوەیی کوردان داوە، هەمیشە کاری بۆ ئەوە کردووە پارچە و حزب و لایەنە سیاسیەکانی کوردستان لەیەک نزیک بکاتەوە و لە خیانەت و وابەستەبوون بەدوژمن دووریان بخاتەوە بۆ ئەوەش کاری جدی کردووە، تەنانەت لە واژۆکردنی هەر ڕێکەوتن و پڕۆتۆکۆڵێکی هاوکاری نێوان پەکەکە و لایەنەکانی دیکەی کوردستان لە ڕێکەوتنی ١٩٨٣ی نێوان ڕێبەر ئۆجالان و ئیدریس بارزانیەوە بگرە بۆ ڕێکەوتنی پەکەکە و حزبی شیوعی، پەکەکە و یەکێتی هتد.... ڕۆڵی هاندەر و بناغەیی هەبووە. ڕۆڵی کاڵکان لە پاراستنی باشوور لە شەنگالەوە تا هەولێر و کەرکوک و جەلەولا لە دڕندەیی داعش لەبەرچاوە، ئەو لەو کەسانە بووە لەناو پەکەکەدا بەردەوام ڕێنمایی بە گەریلا داوە هەرچی دەبێت بەگیانی خۆیان خەڵک و دەستکەوتەکانی باشوور لە هەڕەشەی داعش و هاوکارەکانی بپارێزن، تەنانەت لە ١٦ئۆکتۆبەردا کە هێزەکانی پارتی و یەکێتی بێ تەقە کەرکوک یان تەسلیمی حەشدی شەعبی کرد، گەریلا لەوێ شەڕی کرد و شەهید و برینداری دا، ئایا دەکرێت ئەم کەسە دوژمنی خەڵکی باشوور بێت؟. لە دیدارە ڕۆژنامەوانیەکانی ئەم ماوانەدا لە ٢٤ی نۆڤەمبەری ٢٠١٨، ١٣ی شوبات و ٣٠ی نیسان و ١٥ی حوزەیران و ٢٣ی تەمووزی ئەمساڵ دا کاڵکان بەڕاشکاوی دوای لە هەموو لایەنە کوردستانیەکان بەتایبەت باشوور و تایبەتتر پارتی کردووە کە وەرن با لەپێناو پاراستنی دەستکەوتەکانی گەلی کورد دا یەکێتی نەتەوەیی ئاوا بکەین یان هەر هیچ نەبێت بەرەیەک و ستراتیژیەکی هاوبەشمان هەبێت، پەکەکە بۆ ئەوە ئامادەیە، بەڵام لەجێی وەڵامی ئەرێنی هێرشی نائەخلاقی دژ بەو شۆشگێڕە چڕکراوەتەوە. هێرشەکانی ئەم دواییەی پارتی و میدیا و قەڵەمەکانی بەوەی گوایە کاڵکان گوتویەتی (ئەگەر باکور ئازاد نەبێت نابێت باشوور ئازادبێت) نەک چەواشەکاریەکی نائەخلاقییە، بەڵکو بێوەفایی و بێوژیدانی ترین هێرشی ناڕەوایە بۆسەر کەسێک کە هەموو ژیانی تێکۆشان بووە بۆ گەلی کورد. خۆی لە خۆیدا بەرەواژۆکردنی ڕاستی قسەکانی کاڵکان و شێواندنی کارێکی دوور لە بنەماکانی ڕەوشتی پیشەیی و سیاسەتی دروستە و تەواو خزمەتکردنە بە سیاسەتی دوژمنکارانەی تورکیا دژ بە گەلی کورد. ڕێزدار کاڵکان دەڵێت (لە کاتێکدا کوردی باکور، ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات کۆمەڵکوژی بەسەریان تێدەپەڕێت، باشور ناتوانێت بە شێوەیەکی ئازاد بژیت، یان هەموومان پێکەوە ئازاد دەبین، یان ئازادی بۆ کەس نابێت) ئەمە ڕاستی چیرۆکی ئەو قەشەیەمان بیردەخاتەوە کە تا هێزی داگیرکەر نەگەیشتە ناو کەنیسەکەی بەخەمی خۆی نەدەزانی، بەڵام کاتێک ویستی قسە بکات کات نەمابوو و کوشتیان. مەبەستەکەی کاڵکان ئەمەیە "داگیرکەران لەچوار بەشی کوردستان بوونەتە یەک هێز و ستراتیژ و ڕێکەوتنی هاوبەشیان دژ بە کوردان واژۆکردووە، لەبەرامبەر ئەوەدا ناتوانرێت ئازادی چوار بەشی کوردستانیش لەیەک جودابکرێتەوە، حەتمەن پەیوەستە بەیەکەوە و ئەوەش کۆدەنگی نەتەوەیی پێویستە". ئەردۆغان لە پڕوپاگەندەکانی دواین هەڵبژاردنی ئستەمبوڵیشدا تەئکیدی لەوە کردەوەتەوە کە (ئەوان لە باکوری عێراق "باشووری کوردستان" هەڵەیان کردوە). مەبەستی دوران کاڵکان ئەوەیە کە دەبێت لەو قسەیە تێبگەن ئەردۆغان لە دەرفەتێک دەگەڕێت ئەو هەڵەیەی ڕاست بکاتەوە و تەواوی باشوور بخاتە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆی وەک ئەوەی ئێستا کاری بۆ دەکات و ئەوەی لە ڕیفراندۆمیشدا کردی، ئەمەش بێشک پەیوەندی بەئازاد نەبوونی پارچەکانی دیکە و بەتایبەت باکوری کوردستانەوە هەیە، ئەگەر باکوری کوردستان ئازاد بوایە ئەردۆغان دەیتوانی لەگەڵ بەغداد و تاران دژ بە (ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی باشوور!!!) هەڕەشەی بکردایە؟. مەبەستی دوران کاڵکان ئەمەیە، ئەگەر باکور ئازاد بوایە ئێستا دەوڵەتی تورک ئەو هێزەی نەدەبوو کە وابەئاسانی پیلانی داگیرکردنی باشوور جێبەجێ بکات و ڕۆژانە بە بۆردومانەکانی هاوڵاتیانی سڤیل شەهید بکات، دەست لە ئاواکردنی کابینەکانی حکومەتی هەرێم وەربدات و ئەو نەخشی پەیوەندیەکانی هەرێم و بەغداد داڕێژێت و بڵێت کەرکوک کوردستان نیە. هەرلانی کەم ئەگەر باشوور بەردەوام بوایە لە هاوکاری ڕۆژئاوای کوردستان و ستاتۆی هەنوکەیی ڕۆژئاوای بپاراستایە خەندەقی لەبەرامبەریان لێنەدابایە، ئێستا نە عەفرین داگیر دەکرا و نە تورکیاش دەیتوانی ئەوە بکات کە دەیکات. مەبەستی دوران کاڵکان ئەمەیە، دەوڵەتی تورک هەمیشە ترسی ئەوەی هەبووە کە ئازادی باشوور ڕێگایەک بێت بۆ ئازادی پارچەکانی دیکە، بۆیە بەردەوام هەوڵی داوە ئەم پێگەیەی هەرێم لەناو بەرێت، دواین جار لەڕێی داعشەوە ئەو ئامانجەی تاقی کردەوە، بەڵام بەرخوەدانی گەریلا و شەرڤان و پێشمەرگە پیلانەکەی پوچەڵ کردنە، ئێستاش وەک عەفرین ئیدی خۆی هاتووەتە ناوەوە و ڕۆژانەی هێزی زیاتر دەنێرێت. ئەگەر باکوری کوردستان ئازاد بوایە لە ساڵی ١٩٩٢ وە تا ئەمڕۆ هێزەکانی هەرێم و بەتایبەت پارتی شەڕی پەکەکەیان بۆ تورکیا نەکردایە وەک مەسعود بارزانی خۆی دەڵێت هەزاران پێشمەرگەمان بۆ تورکیا دابەکوشت، ئێستا بە‌هێزی پێگەی هەرێم لەئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی دا دەیتوانی هاوسەنگیەکان بگۆڕێت، ئارامی و ئاسایشی هەرێم بەشێوەیەک دەبوو کە ڕۆژهەڵاتی ناوین بە نمونەی بگرتایە. هێرشەکانی ئەم دوایەی سەر ڕێزدار کاڵکان و بەسێ هۆزاتی هاوسەرۆکی کەجەکە، پارچەیەک لە ئۆپەراسیۆنی میدیای تورکیایە و ڕێخۆشکردنی پارتییە بۆ شەڕی ناوخۆیی، ئەو شەڕەی ئێستا پارتی ڕاستەوخۆ کەوتوەتە ناوی، هەوڵدانە بۆ شەرعیەت دان بەشەڕی کورد کوژی و ئەرێکردنی داگیرکاری تورکیا، هەوڵدانە بۆ ڕەخساندنی زەمینەی جەماوەری و بێدەنگی کردن خەڵک بەرامبەر ئەو شەڕە. بۆیە ئەگەر خوێنی هەر گەریلا و پێشمەرگەیەک لەشەڕی پاراستنی بەرژەوەندیەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیادا بڕژێت، پارتی و ئەو قەڵەم و ڕاگەیاندنانە لێی بەرپرسن کە دەهۆڵی شەڕی کورد کوژی دەکوتن.

+ فرمان عەبدولڕەحمان    مێژو تۆماری کردوە کە لە هەشتاکانی سەدەی رابردودا تەنها لە شاری سلێمانیدا دەیان کارگەی گەورەو بچوک و مامناوەندی هەبون، ژمارەی ئەو خێزانانەی بژێوی ژیانیان لەسەر کارکردن بو لە کارگەکاندا، نزیک بو لە ٤٠ لە سەدی دانیشتوانی شارەکە. ئەوێ رۆژێ نیوەی شەکری عێراق لە کارگەی شەکرەکەی سلێمانی و بە چەوەندەری شەکری چێنراو لە شارەزور، بەرهەم دەهێنرا. جگەرەو بەرهەمەکانی شیرەمەنی و جلوبەرگ و بەرهەمە خۆراکیەکانی دیکەش هەر لە ناوخۆی شاردا بەرهەم دەهێنران. ئێستاش ناوی هەندێ گەڕەکی سلێمانی هەر بە ناوی ئەو کارگانەوە ناودەبرێن “شەکرەکە، ئەلبیسەکە، ئەلبانەکە، سایلۆکە، سەهۆڵەکە، کارگەی جگەرەکە، کارگەی چیمەنتۆکە”. سودی ئەو کارگانە تەنها دابینکردنی هەلی کار نەبو بۆ خەڵکی، بەڵکو رێگرییەکی باش بو لە چونە دەرەوەی سەرمایە بۆ وڵاتانی دەرەوە. لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە کاتێک دەروازەی سنورەکان بە بێ پلان و بەرنامەڕێژیی واڵاکران بۆ هاوەردەکردنی شمەک و کەلوپەل لە وڵاتانی دەرەوە، نەک ئەو کەمە کارگانەشی توشی داڕوخانکرد کە بەرهەمی ناوخۆییان دابیندەکرد، هاوکات نەزیفێکی گەورەشی کردە ئەو سەرمایە داراییەی کە وەکو بەشە بودجەی هەرێم لە بەغداوە دەهات، بەپێی ئەو ژمارانەی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی پلان و بەدواداچون لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی هەرێمی كوردستان بونیان هەیە، لە ١٣ ساڵی رابردودا ١٣٧ ملیار دۆلار لە كوردستان بۆ كڕینی كاڵاو شمەک و پێداویستی چوەتەدەرەوە.  با سەرنج لەم ئامارانە بدەین*: • ساڵانە بە بەهای ٢ ملیار دۆلار جلوبەرگ و قوماش هاوردە دەکرێت.  • ساڵانە بە بەهای ٢٥٠ ملیۆن دۆلار دارو تەختە هاوردە دەکرێت. • ساڵانە بە بەهای نزیكەی ٦٠٠ ملیۆن دۆلار شوشەوات و جوانكاریی نێو ماڵ هاوردە دەكرێت . • ساڵانە بە بەهای ١٢٧ ملیۆن دۆلار چوكلێت و بسکیت هاوردە دەکرێت. • هەمو وەرزێکی هاوین بە بەهای ١ ملیۆن دۆلار ئایسکریم و شەربەت هاوردە دەکرێن. • ساڵانە بە بەهای یەک ملیار دۆلار جگەرە لە ٤٢ وڵاتەوە هاوردە دەکرێت.  • ساڵانە بە بەهای ١٧ ملیۆن دۆلار زۆپا دەهێنرێتە كوردستان. • ساڵانە بە بەهای ١ ملیارو ٤٠٠ هەزار دۆلار مۆبایل دەهێنرێتە كوردستان. • ساڵانە نزیكەی ٢ ملیار دۆلار بۆ كڕینی ئۆتۆمبێل دەچێتە دەرەوە. • ساڵانە ٥٠ هەزار تۆن گوڵەبەرۆژە هاوردەی کوردستان دەکرێت. • ساڵانە ١٠ ملیۆن نەمام و گوڵی سروشتی هاوردە دەكرێن. • ساڵانە ٦ ملیۆن تایەی ئۆتۆمبێل دەهێنرێتە هەرێمی كوردستان.  • ساڵانە بەهای زیاتر لە ٢٣٠ ملیۆن دۆلار برنج هاوردە دەكرێت. • لە ٨ ساڵی رابردودا بە بەهای ٢٠ ملیۆن دۆڵار باڵندە و ئاژەڵی جوانی هاوردە كراوە. • ساڵانە ١٠٠ ملیۆن دۆلار بۆ کڕینی گەنمەشامی دەچێتە دەرەوە ئەمانە مشتێک بون لە قەبارەی ئەو دیاردە ترسناکەی بە ناوی بازرگانیەوە لە هەرێمدا بەڕێوە دەچێت، کێشەی ئەم نەزیفە بەردەوامەی چونە دەرەوەی سەرمایە ئەوە نیە کە لە ماوەی رابردودا ئابوری هەرێمی توشی داڕوخانێکی گەورە کرد، بەڵکو مەترسیە جدیەکەی ئەوەیە کە داڕوخانی گەورە توشی پیشەسازی ناوخۆیی دەکات، ئەوەش لە سادەترین کاردانەوەیدا مانای داڕمانی ئابوری نیشتیمانی و نەمانی هەلی کار دەگەیەنێت. راگرتنی نەزیفی چونە دەرەوەی سەرمایە با هەندێ لەو ئامارانەی پێشو شەن و کەو بکەین، وەک ئاماژەمان پێدا ساڵانە بە بەهای یەک ملیار دۆلار جگەرە هاوردەی هەرێم دەکرێت، لایەن نەرێنیەکەی ئەم هاوکێشەیە تەنها ئەوە نیە کە پارەیەکی زۆر بەهۆیەوە دەڕواتە دەرەوەی کوردستان، کاریگەریە ئابوریە خراپەکانی ئەم حاڵەتەش هێندە دیارو بەدیهین پێویست ناکات لە روی زانستی ئابوریەوە شرۆڤەو شیکاریی بۆ بکەین. دیارە ئەو خاڵەش ئاشکرایە کە بازرگانی جگەرە لە بزنسێکی قازانجدارە، بەڵام لەم دۆخەی ئێستایدا، ئەم کەرتە تەنها گروپێکی بچوک لە بازرگانان کە دابەش بون بەسەر چەند بەرپرسێکی حیزبیدا سودمەندو دەوڵەمەندبون. بیهێنە پێشچاوی خۆت ئەگەر لە کوردستان زیاتر لە کارگەیەکی بەرهەمهێنانی جگەرە هەبونایە، لە بری ئەوەی جگەرە لە ٤٢ وڵاتەوە هاوەردە بکرێ، لە ناوخۆدا بەرهەم دەهێنراو هەزاران هەلی کاریشی فەراهەم دەکرد، سەرباری ئەوەش بونی ئەو کارگانە دەبونە بزوێنەری جوتیاران و ئاوەدانکردنەوەی گوندەکان، بەوپێیەی جوتیاران سەرقاڵی بەرهەمهێنانی توتن دەبون و کارگەکانیش دەبونە وێستگەی ساغکردنەوەی بەرهەمی جوتیاران، ئەمە ئەگەر بزانین لە حەفتاو هەشتاکانی سەدەی رابردودا ئەم دیمەنە بە تەواوی ئەو وردەکاریە خەیاڵیانەی باسی لێوە دەکەین بونی هەبوەو بەشێک بون لە واقیعی ئابوری کوردستان. هەڵبەت ئەم هاوکێشەیە بۆ زۆرێکی دیکە لەو کەلوپەلانەی تریش راستن کە هاوەردەکردنیان نەزیفی خستۆتە نێو سەرمایەی ناوخۆیی کوردستانەوەو بەوەش هەم پیشەسازی نێوخۆیی توشی ئیفلیجی بوەو هەمیش رێژەی بێکاریی زیادکردوە. هەربۆیە بەشێک لە ئەرکە هەنوکەیی و زۆر جدیەکانی کابینەی نۆ راگرتنی نەزیفی چونە دەرەوەی سەرمایەیە، ئەویش زۆر بە سادەیی بە پاڵپشتیکردن و گەشەپێدانی پیشەسازیە بچوک و مامناوەندییەکان دەستپێدەکات گەشەپێدانی پیشەسازیە بچوک و مامناوەندییەکان ئەڵمانیا یەکێکە لە وڵاتە پیشەسازیە پێشەنگەکان لەسەر ئاستی دونیا، گوزارەی “made in Germany” بوەتە براندو شوناسێکی پیشەسازی گرنگو متمانەپێکراو، بەشداریی پیشەسازی لە هاوکێشەی ئابوری ئەڵمانیا ئەو وڵاتەی کردۆتە یەکێک لە ئابوریە هەرە بەهێزەکانی جیهان، کە نەک تەنها بۆ خودی ئەڵمانەکان بەڵکو پایەکانی ئابوری کیشوەری ئەوروپاشی راگرتوە. هەڵبەت نەخوێندەوارییەکی گەورەیە پێمانوابێت پشکی پیشەسازییبونی ئابوری ئەڵمانیا تەنها بەر کۆمپانیا زەبەلاحەکانی وەکو مارسیدس و سیمینس و بی ئێم دەبلیو و پیشەسازییە قورسەکان دەکەوێت، بەڵکو سیحری بەهێزیی ئابوری ئەڵمانیا لە پیشەسازیە بچوک و مامناوەندییەکاندایە، ئەو پیشەسازیانەی کە دەچنە خانەی پێداویستیە رۆژانەییەکانی بەکاربەر، لە گرنگترینیان پیشەسازیە خۆراکیەکان و جلوبەرگ و پاکەرەوەو بابەتی جوانکاریی و پێداویستیەکانی دیکەی ناوماڵ و پیشەسازی ریسایکلین. بەشێکی گەورەی بازاڕی کاریش لەو وڵاتە هەمیشە پیشەسازییە بچوک و مامناوەندییەکان فەراهەمی دەکەن. ئێستا با بگەڕێینەوە بۆ کوردستان، ئایا رەوایە ساڵانە بە ملیۆنان دۆلار سەرمایە بۆ نمونە تەنها بۆ هاوردەکردنی دۆشاوی تەماتەو بەرهەمەکانی ماکەرۆنی، دەچنە دەرەوە، لە کاتێکدا ئەو دو کاڵایە هێندە سادەو ئاسان بەرهەم دەهێنرێن هاونیشتمانییەکی سادەش لە ماڵەوە خۆی دەتوانێت بەرهەمی بهێنێت. کابینەی نۆ دەتوانێت بە پێی چەند رێوشوێنێکی یاسایی و زانستی و ئابوری، هەڵمەتێکی گەورە بۆ دامەزراندن و پاڵپشتیکردن و گەشەپێدانی چەندین پیشەسازی بچوک و مامناوەندی دەستپێبکات، بە تایبەتی ئەو پیشەسازیانەی کە جگە لە دروستکردنی هەلی کار، برەو بازاڕیش بۆ بەرهەمە کشتوکاڵیەکان فەراهەم بکات، بۆ نمونە ئەگەر لە کوردستان ١٠ کارگەی دۆشاوی تەماتە هەبێت بە کوالیتەکی باش پێداویستی ناوخۆ پڕ بکاتەوە، بازاڕەکانی کوردستان پێویستیان بە بەرهەمی دەرەکی نامێنێت، هاوکات جوتیاران دەتوانن بەشێکی زۆر لە زەوی و بەیتە پلاستیکیەکانیان بکەنە بەرهەمی تەماتە، ئەوەش قازانجێکی دیکەیەوە دەبێتە هۆی پاڵپشتیکردنی جوتیارو کەرتی کشتوکاڵ. ئەم هاوکێشەیە بۆ زۆرێک لە شمەک و کاڵاکانی دیکەش هەر راستە، بۆ نمونە ئەو کاغەزو کارتۆنەی وەکو زبڵ و خاشاک دەسوتێنرێ دەتوانرێ بەهۆی پیشەسازی ریسایکلینەوە جارێکی دیکە بکرێتەوە بە کلێنس و کاغەزو کارتۆن و پێویست نەکات بازرگانان ساڵانە بە بەهای ملیۆنان دۆلار کلێنس لە دەرەوە بهێنن و نەزیف بخەنە سەرمایەی نێوخۆیی کوردستانەوە. لە دونیای مۆدێرن و سیستماتیکدا هەر کابینەیەکی نوێی حکومەت پێکدەهێنرێ، یەکەم گوتارو کارنامەی کابینەکە ئاشکراکردنی ژمارەی ئەو هەلی کارانەیە کە بۆ گەنجەکانی فەراهەم دەکات، شانازی هەر کابینەیەکیش زۆریی قەبارەی ئەو هەلی کارانەیە کە بۆ ئابوری وڵاتی دەڕەخسێنێت، ئەو پرۆسەیەش تەنها یەک رێگەی هەیە کە بریتیە لە دامەزراندن و پاڵپشتیکردن و گەشەپێدانی پیشەسازییە بچوک و مامناوەندییەکانە، کە بەهۆیەوە دەتوانرێت بەشێکی باش لە “نەزیفی چونە دەرەوەی سەرمایە” لە کوردستان رابگیرێت. * ئامارەکان زانیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی پلان و بەدواداچونە لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی لە هەرێمی كوردستان كە پشتی بە داتای وڵاتانی هەناردەكار بەستوە بەشێکی زۆریان لە رێگەی رۆژنامەنوس رەوا عەبدوڵڵاوە بڵاوکراونەتەوە.