د. ئارام ره‌فعه‌ت لە رێگەی ئەم پەیامەوە دەمەوێت ئەوەتان بیر بخەمەوە کە، رەجەب تەیب ئەردۆغان رۆڵی سەرەکی هەبوو لە لەباربردنی ریفراندۆمی ٢٥ی ئەیلولی ٢٠١٧و لەدەستدانی نیوەی خاکی کوردستان و راگرتنی هەناردەی نەوت و بەشێکی زۆری دەسکەوتە ئابوری و سیاسی و سەروەرییەکانی هەرێم. فەرموون ئەوە مێژوو: * ١٥ی ئەیلولی ٢٠١٧ ئەردۆغان پەیامێکی هەڕەشەئامێزی بۆ بارزانی ناردو داوای پاشگەزبوونەوەی ریفراندۆمی لێکرد. داوای کرد ئەنجوومەنی ئاسایشی تورکەکان لە ٢٢ی ئەیلول لەمەڕ ئەو پرسە کۆبێتەوە. * ٢٢ی ئەیلولی ٢٠١٧ ئەردۆغان سەرۆکایەتی ئەنجومەنی ئاسایشی وڵاتەکەی کرد.ئەردۆغان رایگەیاند: - ریفراندۆم هەنگاوێکی ناشەرعییە - مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی نیشتیمانی تورکەکان - ئەمە دوا ئینزارە بۆ بارزانی - هەڕەشەی بەکارهێنانی هەموو رێوشوێنێکی دیبلۆماسی و ئابوری و سەربازی کرد ئەگەر ریفراندۆم ئەنجام بدرێت. * ٢٥ی ئەیلولی ٢٠١٧ (رۆژی ریفراندۆم) - ئەردۆغان هێزێکی سەربازی عێراقییەکانی هێنایە باکوری کوردستان، بۆ لێدان لەپشتەوە لە هەرێم. - هەر ئەو هێزەی عێراقییەکان لەگەڵ سوپای تورکەکاندا مانۆرێکی هاوبەشییان لەسەر سنور کرد. - عەلی یڵدریمی سەرۆک وەزیران هەڕەشەی گرتنەبەری رێکارە سەربازی و دیبلۆماسی و ئابوری و سیاسی دژی هەرێم کرد. * ٢٦ی ئەیلولی ٢٠١٧ لەم رۆژەداو بەر لە بەغدا و تاران، ئەردۆغان: - ریفراندۆمی بە خیانەت و مەسعود بارزانی بە خیانەتکار وەسف کرد. - هەڕەشەی بەکارهێنانی هێزی سەربازی کرد. - هەڕەشەی راگرتنی هەناردەی نەوتی کرد - هەڕەشەی گەمارۆی ئابوری و کوشتن لە برسان لە خەڵکی هەرێم کرد. جگە لەوە: - بەهاندانی ئەردۆغان، حەیدەر عەبادی داوای تەسلیمکردنی فڕۆکەخانەکانی هەرێمی کرد. - عەبادی هەڕەشەی کرد ئەگەر فڕۆکەخانەکان تەسلیم نەکەن گەمارۆی ئاسمانی دەخەنە سەر هەرێم. * ٢٧ی ئەیلولی ٢٠١٧ - ئەردۆغان هەڕەشەی لە ئیسرائیل کرد کە پەیوەندییەکانی لەگەڵدا دەپچڕێنێت ئەگەر پشتیوانی ریفراندۆم بکات. - هەڕەشەی راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کرد. * ٢٨ی ئەیلولی ٢٠١٧ - ئەردۆغان بۆ دژایەتی ریفراندۆم دیداری لەگەڵ پۆتیندا کردو لە کۆشکەکەی خۆی پێشوازی لێکرد. - هەڕەشەی گرتنەوەی بۆری نەوتی هەرێمی کرد. - تەوهینی بە بارزانی کردو پێی گوت تۆ سەرۆکی عەشیرەتی نەک سەرۆکی دەوڵەت. * ٣٠ی ئەیلول - ئەردۆغان هەڕەشەی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کرد. - هەڕەشەی مردن لە برسانی لە هەرێم کرد. - هێزەکانی داگیرکەری عێراقی هێنایە سەر سنوری باشور لە ناو خاکی تورکیاوە. - مانۆڕی سەربازی هاوبەشی لەگەڵ سوپای داگیرکەری عێراقیدا کرد. - بەهاندانی تورکەکان، وەزیری بەرگری عێراقییەکان گوتی بڕیارمان داوە سنورەکانی هەرێم کۆنترۆڵ بکەین. * ١ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ لەمەڕ ریفراندۆم ئەردۆگان کۆبوونەوەی بە پەرلەمانتارەکانی کردو پێی راگەیاندن: - هەوڵی دروستکردنی بەرەیەک دژی ریفراندۆم دەدات. - بۆ ئەو مەبەستە ٤ی ئۆکتۆبەر دەچێتە تاران. * ٢ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ - ئەردۆغان وەزیری بەرگرییەکەی، خولوسی ئاکار، دەنێرێتە ئێران و بۆ ئۆپەراسیۆنی سەربازی هاوبەش دژی هەرێم. - وەک ئاماژەیه‌ک بۆ سوربوونی ئەردۆغان لەسەر لێدانی ریفراندۆم و هەرێم، خولوسی یەکەم وەزیری بەرگری تورکیایە کە دوای روخانی شا سەردانی ئێران بکات. * ٣ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ - وەزیری دەرەوەی تورکەکان داوای لە عێراق کرد بەهاوکاری تورکەکان سەرجەم سنورەکانی هەرێم کۆنترۆڵ بکەن. - ئەردۆغان هەڕەشەی کرد کە گەمارۆی زیاترو توندتر دەخەنە سەر هەرێم. * ٤ی ئۆکتۆبەر ٢٠١٧ بۆ دروستکردنی بەرەیەک دژی ریفراندۆم ئەردۆغان سەردانی ئێرانی کرد: - چاوی بە رۆحانی و خامنەئی کەوت. - ئەردۆغان داوای کاری هاوبەشی دژی ریفراندۆم لە ئێرانییەکان کرد. - ئەردۆغان داوای مانۆڕی سەربازی و گەمارۆی ئابوری هاوبەشی دژی هەرێم لە ئێرانییەکان کرد. - ئەردۆغان پێشنیاری پلانی هاوبەشی لەگەڵ عێراقییەکان و ئێرانییەکان بۆ راگردتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم کرد. - لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکانی ئەردۆغان و ئێرانییەکاندا: - رۆحانی نەرمی نواندو رایگەیاند دژی ریفراندۆمین بەڵام کوردەکان ئازار نادەین. - خامنەئی هەمان هەڵوێستی دوژمنکارانەی ئەردۆغانی هەبوو. * ٥ی ئۆکتۆبەر ٢٠١٧ - ئەردۆغان گوتی تەنها رێگەیەک لەبەردەمماندا بێت رێگرییە لەو کارە، واتە ریفراندۆم، ئەگینا سەر دەگرێت. * ٧ی ئۆکتۆبەر ٢٠١٧ - ئەردۆغان دژی ریفراندۆم پەیوەندی بە ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا دەکات. * ١١ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ - باخچەلی هاوپەیمانی ئەردۆغان رایگەیان ٥٠٠٠ گورگە بۆرە ئامادەن بچنە کەرکوک. - هەواڵەکان رایانگەیاند کە تورکەکان هەزاران پارچە چەکییان بۆ تورکمانەکانی کەرکوک ناردووە. * ١٦ی ئۆکتۆبەر - تورکیا رایگەیاند کە هاوکاری عێراق بووە لە ئۆپەراسیۆنی گرتنەوەی کەرکوکدا. * ١٨ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧، - ئەردۆغان هەڕەشەی لە عێراق کرد ئەگەر هاوکاری هەرێم بن، سنوری نێوان هەرێم و تورکیا دادەخەن. - ئەردۆغان رایگەیاند کە چاوشئۆغلۆ دەنێرێتە بەغدا تا عەبادی بانگهێشت بکات بۆ بەغدا بۆ دانانی رێوشوێنی داهاتوو دژی هەرێم. * ١٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ - ئەردۆغان هەڕەشەی لە بارزانی کرد کە: - لەبەردەم مێژوودا بەرپرسی. - هیچ مافێکت بە کەرکوکەوە نییە. - چیتر مامەڵە لەگەڵ هەرێمدا ناکەم و راستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەکەم. هەڕەشەی داخستنی سنوری کرد. * ٢٥ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ ئەردۆغان عەبادی سەرۆک وەزیرانی شیعەکانی بانگهێشتی ئەنقەرە کرد. لەم دیدارەدا: ئەردۆغان دژایەتی خۆی بۆ سەربەخۆیی باشور دووپاتکردەوە. بەرنامەی کاری داهاتوویان بۆ ئیحتیواکردنی زیاتری هەرێم داڕشت. * بەکورتی ئەوەی بەسەر هەرێم هات ئەنجامی ئەم کەمپینە فراوانەی ئەردۆغان بوو دژی ریفراندۆم و هەرێم، لەوانەش: - هەڵپەساردن و ئیلغاکردنی ریفراندۆم و ئەنجامەکانی. - لەدەست دانی نیوەی خاکی کوردستان. - راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم. - رادەستکردنەوەی زۆرێک لەدەسەڵاتەکان بە بەغدا. - لاوازکردنی هەرێم و پێگە ئابوری و سیاسییەکەی بەهۆی بڕینی موچەوە. * رایەدارانی پارتی لەکاتێکدا لەم سەردانەیدا بۆ بەغدا، ئەردۆغان دەیان رێککەوتتنامەو چەندین پرۆتۆکۆڵی لەگەڵ بەغدادا واژۆ کرد، هیچ رێککەوتتنامەو پرۆتۆکۆڵیکی لەگەڵ هەرێمدا واژۆ نەکردووە. ئەمەش رەنگدانەوەی بڕیارەی لە ١٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ی ئەردۆغانە کە لەسەرەوە ئاماژەم پێدا. لەبری رێککەوتن و پرۆتۆکۆڵ، ئاماژەکان بۆ ئەوەن کە ئەردۆغان لە سەردانی هەولێریدا فشاری خستبێتە سەر ئێوە بۆ ملدان بە رێککەوتتنامە ئەمنی و ئابورییەکانی ئەنقەرەو بەغداو هاریکاریکاریکردنی لە هێرشی چاوەڕوانکراوی بۆ سەر باشوری کوردستان و پلانەکانی بەرامبەر شەنگال. بەشێکی زۆری رێککەوتننامەی ٢٢ی نیسانی نێوان ئەنقەرەو بەغدا لە درێژماوەدا دژی ئاسایشی نەتەوەیی کوردن. لەوانەش ئەوەی کە ناونراوە هێڵی گەشە، کە دوو ئامانجی مەترسیداری لە پشتەوەیە: یەکەمیان، خنکاندنی هەرێم لەرێگای دروستکردنی ئالتەرناتیڤێک بۆ دەروازەی برایم خەلیل و دووەمیش کە زۆر مەترسیدارترە، دابڕینی رۆژاڤاو باشورە. بەو ئومێدەی کە بۆ ملدان و نەدان بە خواستی تورکەکان لەو پلانە جەهەننەمییەی بۆ دوارۆژی باشوری هەیە، ئەو جەردەی لە مەڕ هەڵوێستەکانی ئەردۆغان بەرامبەر ریفراندۆم لەسەرەوە ئاماژەم پێداوە بخەنە بەرچاو. جەردەیەک تەنها بەشێکە لە خەرواری هەڵوێستی تورکەکان لەمەڕ ریفراندۆم و لەدەستدانی نیوەی خاکی کوردستان و وەستاندنی هەناردەی نەوت و زۆرێک لە دەسەڵاتەکانی تری هەرێم.
رێبوار کەریم وەلی تا ئەم دەققەیە، رێکارە قانونییەکان بە ئاراستەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانە لە وادەی دیاریکراوی خۆی لە 10ی حوزەیران. لەسەر ئاستی ناوخۆیی، ئیقلیمی و نێودەوڵەتی کۆمەڵێک هەوڵ هەیە بە ئاراستەی دواخستنی هەڵبژاردن بۆ بەشداریکردنی پارتی. * دانوستانەکان بەو ئاراستەیەدان کە پارتی بە بەدەستهێنانی کات، لەسەر چەند ئاستێک بێتە پێشەوە. گرنگترینیان ئەمانەن: 1- ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ کوڕانی تاڵەبانی. 2-رێککەوتن لەگەڵ کوڕانی تاڵەبانی بۆ یەکلاکردنەوەی پۆستی پارێزگاری کەرکوک. 3-دەستبەرداربوون لە یەکێک لە پۆستەکانی سەرۆکی حکومەت یان سەرۆکی هەرێم بۆ کوڕانی تاڵەبانی. 4-درێژکردنەوەی تەمەنی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی بەغدا بۆ دوای وادەی درێژکراوەی هەڵبژاردنەکانی کوردستان. * پارتی تا راددەیەکی زۆر نەرمیی نواندووە. چاوەڕێ دەکرێ هەفتەی داهاتو، سەرۆکی هەرێمی کوردستانیش، سەردانی تاران بکات و لەوێ گرێکوێرەی هەڵبژاردنی داهاتووی کوردستان بکرێتەوە. هەنگاوی دواتریش کۆبوونەوەی بەرفراوانی هێز و لایەنە سیاسییەکانی کوردستان دەبێ بۆ بڕیاردان لە دواخستنی هەڵبژاردنەکان.
.gif)
سه‌ردار عه‌زیز دوێنێ شەو ساتەوەختێکی ناوازە بوو لە ناوچەکە. لە سی ساڵی ڕابردوودا ئێران هەوڵیداوە ڕاستەوخۆ نەبێت بەشێک لە جەنگەکان، بەڵام ناچارکرا، بە بەشداریی. ئێرانییەکان یەکێک لە هۆکارەکانی دواکەوتنی ئامانجەکانیان ئەوەبوو کە چۆن زەمینەی تۆڵەتەکی سنوردار بدۆزنەوەو کۆتایی بە دڵەڕاوکێ ستراتیژییەکەیان بهێنن. ئێران خێرا پاش هێرشەکان ئەوەیان ڕاگەیاند کە کۆتایی هات. لە هەمانکاتدا ئەمریکا دەخوازێت کە کۆتایی پێ بهێنرێت، بەوەی کە بایدن داوای لە نەتانیاهۆ کردوە کە وەڵام نەداوە. لە بەر بنەمای ئەم پێودانگە. دەکرێ هەڵوێست و دۆخی هەر سێ ئەکتەرە سەرەکییەکەو ئەکتەرە ناوەنجییەکان هەڵبسەنگێنین. سێ ئەکتەرە سەرەکییەکان بریتین لە ئێران و ئیسرائیل و ئەمریکا. ئیسرائیل ئامانجی نەتانیاهو ئەوەبوو کە ئێران بهێنێتە ناو جەنگەکەوە. هەروەها ئەمریکاش بکات بە بەشێک لە شەڕەکە. ئیسرائیل وەک مناڵێکی نازکێشراوی، بێزاری ئەمریکییە. ئەمریکا ناتوانێت پشتیوانی ئیسرائیل نەکات، بەڵام حەز ناکات ئیسرائیل دۆخەکە زیاتر ئاڵۆز بکات. ئامانجێکی تری ئیسرائیل ئەوەبوو کە وڵاتانی ناوچەکە لە جەنگەکە بەرامبەر ئێران تێوەبگلێنێت. دوێنێ شەو ئوردن شەوێکی پڕ لە ترسی بەڕێوەبرد. وڵاتانی کەنداو بە چاوی خۆیان بینیان کە توانای ئێران چەندەو ئەگەر هەمان تەکنەلۆجیای ئیسرائیلیان نەبێت، ئەوا لە ڕەحمەتی ئێراندا دەبن. ئیسرائیل ناتوانێت وەڵام نەداتەوە، چونکە ئەوان وەها بیر دەکەنەوە، وەڵام نەدانەوە وەک لاوازی دەبینرێت، لاوازیش سەر دەبڕدرێت نەک ڕێزی دەگیرێت. دۆخی کوردستان لە عێراق بەڵگەیەکی ڕونی ئەم بیرکردنەوەیە. ئیسرائیل وەڵام دەداتەوە. چاوەڕوانکراو بوو هەندێک ڕۆکێت بگاتە ناو خاکی ئیسرائیل بۆ دروستکردنی بەڵگە بۆ هێرشکردنە سەر ئێران، بەڵام زۆرینەی نەگەشتە سەر ئیسرائیل. ئێران ئێران ناچاربوو. ئێستا بەهیوایە، دۆخەکە بگەڕێتەوە سەر دۆخی جارانی. لە هەمانکاتدا ئێران ئەوەی بۆ دەرکەوت کە سەرباری زۆری چەک و تەقەمەنی هێشتا لاوازە بەرامبەر تەکنەلۆجیای ئیسرائیل و ڕۆژئاوا. ئەمە لە هەمانکاتدا کێشەیە بۆ حیزبوڵا، کە سەرباری چەک و تەقەمەنی توانای زیان گەیاندنی بە ئیسرائیل سنوردارە. ئێران بە ئاستێکی زۆر زیاتر لەوەی چاوەڕوان دەکرا وەڵامی دایەوە، هەرچەندە ئەم هەوڵانە شکستی هێنا، بەڵام کۆمەڵێک شتی دەرخست، هەبونی خەزێنەی زۆری درۆن و ڕۆکێت. ئێران ئێستا چاوەڕێی ئیسرائیلە. هەرچەندە ئەوەی بە ئەمریکاییەکان گەیاندوە کە کۆتایی بە هێرشەکەی هێناوە. ئێران بۆ دەرکەوت سەرباری ئەوەی لە غەزە دەگوزرێت، ئیسرائیل تەنها نیە، نەک ڕۆژئاوا بەڵکو وڵاتانی عەرەبیش لە گەڵدایە. ئەمریکا دوو ئەمریکا هەیە. یەکەم، ئیدارەی بایدن کە سیاسەتی کورت خایەنی هەیە. بەڵام ئەمریکا وەک وڵات خاوەن ستراتیژی درێژخایەنی خۆیەتی. بایدن دەخوازێت لەوە زیاتر گەورە نەبێت، هەر زوو کۆتایی پێ بهێنرێت. ئەمریکای دەوڵەت دەخوازێت ئێران لاوازبێت بەڵام نەکەوێت، چونکە زیاتر پشێویی دروست دەکات. بەڵام ڕێگری لە کەوتنی ناکات. دەرئەنجامەکان ئێران و ئیسرائیل ڕاستەوخۆ ڕوبەڕووبوونەوە. غەزە جۆرێک دادەپۆشرێت. نەدەبوو بۆ ئیسرائیل پاش غەزە ئێران بە بێ لێدان بەجێبهێڵێت. ئیسرائیل هاتەوەوە ناو هاوپەیمانی ناوچەکەو نێودەوڵەتی لە ڕێگای ناچارکردن و هێزەوە. ئیسرائیل وەڵامی دەبێت و ڕەنگە ئەم دۆخە بەکاربهێنێت بۆ هێرشکردنە سەر بنکە ئەتۆمییەکان.
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج ده‌بوو شه‌ڕه‌كه‌ی مۆسكۆو كیف كه‌متر له‌شه‌ش مانگ بخایه‌نێت و زیلینسكی ئاڵای ئاشتی نه‌ك خۆبه‌ده‌سته‌وه دان بۆ ڕووسیا هه‌ڵبكات و وڵاته‌كه‌ی به وێرانكردن نه‌دات ، به پاڵپشتی ئه‌مه‌ریكاو به‌ریتانیاو ناتۆ شه‌ڕه‌كه دوو ساڵی تێپه‌ڕاندو هێشتا به‌رده‌وامه ، شه‌ڕه‌كه له ڕوكه‌شدا له نێوان روسیاو ئۆكرانیادایه، له ناوه‌ڕۆكدا ئه‌مه‌ریكاو زۆربه‌ی ئه‌وروپاو ناتۆ به‌رانبه‌ر روسیا له شه‌ڕدان، به‌رده‌وام هاوكاری ئۆكرانیا به پاره‌و چه‌ك له سه‌ره‌تای ئه‌مساڵدا ئه‌وروپا زیاتر له سه‌ت ملیار ئیرۆی بۆ ئۆكرانیا كۆكرده‌وه ، هێشتا زیلینسكی هاوارێتی ، كۆماۆیه‌كان و دیموكراته‌كان ناكۆكن له هاوكاری ئۆكرانیا ، به‌ڵام ئه‌مه‌ریكا پشتی تێنه‌كردووه، وه‌رگرتنی سویدو فنلاند له ناتۆ هه‌وڵه بۆ فراوانبوونی شه‌ڕه‌كه، هاوارو مه‌ترسیه‌كانی سه‌رۆكه‌كانی فنلاندو پۆڵه‌نداكه گوایه روسیا ئامانجی دور تری هه‌یه ئه‌مانه هه‌موو نیشانه‌ی گه‌وره‌یی شه‌ڕه‌كه‌ن له لایه‌كه‌وه ناتۆ و یه‌كێتی ئه‌وروپاو هاوپه‌یمانی ئه‌مه‌ریكی ئه‌وروپی هه‌یه ، له لایه‌كی دیكه‌شه‌وه ڕوسیاو هاوپه‌یمانه‌كانی، ئه‌گه‌ر چی هاوپه‌یمانه‌كانی روسیا به‌رده‌وام له مه‌نگه‌نه ده‌درێن، شه‌ڕه‌كه هه‌ر له ئۆكرانیا نیه له غه‌زه‌ش به به‌رچاوی دنیاوه وێرانكاری و جینۆ سایدێكی گه‌وره هه‌یه‌و سه‌رانی عه‌ره‌بیش ملكه‌چی فه‌رمانه‌كانی ئه‌مه‌ریكا، ئێستا دنه‌ی ئێرانیش بۆ كاردانه‌وه هاتوه‌ته پێشه‌وه، بایدن به ڕۆژنامه‌نووسه‌كانی وت په‌یامم بۆ ئێران ئه‌وه‌یه " ئێران مه‌كه " به‌ڵام ئه‌وه‌ی له چه‌ند ساڵی ڕابردودا ئه‌مه‌ریكا له رۆژهه‌ڵاتی ناوین كردویه‌تی وێرانكاریه‌كی گه‌وره بووه‌و قه‌بوڵیش ناكات كه‌س پێی بڵێت "ئه‌مه‌ریكا مه‌كه" هاتنه ده‌ره‌وه‌ی به‌ریتانیا له یه‌كێتی ئه‌وروپا هه‌نگاوێكی له خۆوه نه‌بوو، به‌ربه‌رنامه‌و رێكخراوبوو، به‌ریتانیاو ئه‌مه‌ریكا له نزیكه‌وه چاودێری گه‌شه‌ی خێرای روسیا له بواری ئابوری و چه‌ك و چۆڵ و په‌یوه‌ندی ، هه‌روه‌ها سین له بواری ته‌كنه‌لۆژیاو قۆرخكردنی بازاڕی دنیا ، فه‌ڕه‌نسا له بواری فرۆشی چه‌ك و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕو تادوای ئه‌مه‌ریكا به هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك فرۆشی چه‌كی فه‌ڕه‌نسای به ئوستورالیا په‌كخست، روسیا ئاڵێنرایه شه‌ڕی ئۆكرانیاوه ، چینیش تا ئێستا چه‌ندین به‌ربه‌ست بۆ هه‌نگاوه‌كانی له بواری ئابوریدا دانراوه، ته‌نانه‌ت پڕۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی له عیراق په‌كخرا، به‌رده‌وام جم و جۆڵه سه‌ربازیه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له ناوچه‌كه، ده‌رهاویشته‌ی ئه‌و گۆڕانكاریه ئابوریه گه‌شه‌كردوانه بوون كه وڵاتانی ناوبراوی سه‌ره‌وه ترسیان خستبووه دڵی ئه‌مه‌ریكاو به‌ریتانیاوه‌له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌مه‌ریكا ڕۆژ به ڕۆژ له پاشه‌كشه‌دا بوو ئیتر یه‌كه‌می دنیا نه‌ماوه ، هه‌رچه‌ند نایه‌وێت ئه‌وه دانپێدا بنێت ، دانیشتنی به‌رده‌وامی چین و روسیا پێكه‌وه‌و كاری هاوبه‌شیان ئاماژه و په‌یامێكی ڕونه بۆ ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی كه دنیاكه گۆڕاوه، چین ئه‌مڕۆ زه‌به‌لاحێكی گه‌وره‌ی دنیایه، بیه‌وێت ده‌توانێ به بیست و چوار سه‌عات بێئه‌وه‌ی بچێته گۆڕه‌پانی شه‌ڕی ڕووبه‌ڕوه‌وه زیانی گه‌وره به ئه‌مه‌ریكاو دنیا بگه‌یه‌نێت، ڕوسیاش كه‌م نیه ئه‌و له شه‌ڕی جیهانی دوه‌مدا ئه‌ڵمانیای خست، ئه‌ڵمانیایه‌ك كه هه‌موو ئه‌وروپای له‌بن چنگدا بوو، ڕوسیا له ده‌ركردنی ئه‌ڵمانیا له ڕوسیاو خستنی هیتله‌ردا ڕۆڵی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ی بینی و له‌مه‌ودای شه‌ڕه‌كه‌شدا نزیكه‌ی ملیۆنێك و سێسه‌ت هه‌زار قوربانی دا، ئایه ئه‌گه‌ر ناتۆو ئه‌مه‌ریكا نه‌بن ئێستاو دوای ئه‌و هه‌موو ساڵه ئۆكرانیا هی ئه‌وه‌یه به‌رگه‌ی روسیا بگرێت . هه‌وڵێكی گه‌وره هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی شه‌ڕی سێیه‌می جیهانی هه‌ڵگیرسێت ، ئه‌و شه‌ڕه‌ی ڕرۆژ به ڕۆژ هێڵه‌كانی ڕونتر ده‌رده‌كه‌ون ده‌سته بژێری سیاسی و كارناسانی شه‌ڕ ئه‌وه ناشارنه‌وه كه ئێستا له ناو شه‌ڕه‌كه‌دان، له چه‌ند ساڵی ڕابردودا به‌رده‌وام ئه‌وبابه‌ته دراوه به گوێی دنیادا كه شه‌ڕه‌كه هه‌ڵگیرساوه، بێگومان ئه‌م شه‌ڕه هه‌ر ئامانج لێی پاشه‌كشه‌ی ئابوری روسیاو چین و چه‌كی ناوكی ئێران و ئه‌وانه نیه‌و پڕۆژه‌یه‌كیشه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی خه‌ڵك ئیدی ئه‌وه به مانه‌وه‌ی ملیاره ئاڵتونیه‌كه كه خه‌باڵێكه هه‌یه‌و یان به كۆرۆنا كه به زۆر خه‌ڵكیان له هه‌موو دنیا پیده‌كرده كونی ژوره‌وه یان به راستینه‌ی شه‌ڕه‌كه، لاتان سه‌یر نه‌بێت كوشتنی سی هه‌زار كه‌س له غه‌زه ئه‌وه‌نده‌ی هه‌وڵی كه‌وی كردنه ئه‌وه‌نده پرسه‌كه حه‌ماس نیه، ئه‌وه‌ی كه هه‌نیه‌ش سێ كوڕو سێ نه‌وه‌ی ده‌بنه خۆراكی شه‌ڕه‌كه هیچ ئازایه‌تی نیه‌و ئه‌وانیش به‌شێكن له‌و ژماره زۆره قوربانیه، گرنگ نیه چه‌ند كه‌س له ڕۆژێكدا ده‌كوژرێت و كوێ وێران ده‌بێت ، گرنگ ئه‌وه‌یه ئه‌مه‌ریكا هه‌م خۆی له شه‌ڕه‌كه‌وه دور بێت هه‌م بتوانێت بازاڕی گه‌وره بدۆزێته‌وه هه‌روه‌ها خه‌ڵكی زیاتر بكوژرێن و شوێنی زیاتر وێران بن، ئه‌مه نه‌ك هه‌ر من نایڵێم ته‌نانه‌ت له ناو ئه‌مه‌ریكاشدا قسه‌ی له باره‌وه ده‌كرێت. ئه‌مه‌ریكا گره‌وی بردنه‌وه ده‌كات بۆ ئه‌مه‌ش ده‌توانێت له یه‌ك كاتا له یه‌مه‌ن له حوسیه‌كان بدات و له ئۆكرانیا له پشته‌وه هاوكاری زیلینسكی بكات و كێشه له ئه‌وروپا بئه‌فرێنێت و به ئێرانیش بڵێت بوه‌سته ، ئه‌وه جگه له ده‌ستوه‌ردانه‌كانی له شوێنانی دیكه‌ی دنیا، ئه‌مڕۆ له هه‌ر كات زیاتر ئاوه‌زی ئاشتی له دنیادا ونه ، نه‌بوونی ئاوه‌زی ئاشتی و سه‌رهه‌ڵدانی شه‌قاوه‌ی حوكمڕان له ته‌واوی جیهاندا وای كردووه، به‌رده‌وام هێزی شه‌ڕ زاڵتر بێت له هێزی ئاشتی، زۆر جار سه‌ركرده‌و ده‌سته بژێری سیاسی له دنیادا به جۆرێك قسه ده‌كه‌ن كه زۆر نا ئاوه‌زی تره له قسه‌ی یه‌كێك له شێته‌كانی به‌رده‌رگای كاكه‌ئه‌حمه‌دی شێخ،مرۆڤ ناچاره بپرسێت ئه‌مانه دنیا به‌ڕێوه ده‌به‌ن ، یان ده‌شێت له پشتی ده‌رگاكه‌وه شتێكی تر بگوزه‌رێت و ئێمه ئاگادار نه‌بین. ئاوه‌زی سه‌رانی ئه‌مه‌ریكا، به‌شی زۆری ئه‌وروپا ، روسیا و وڵاتانی دیكه‌ش پێویستی به چاره‌سه‌ره، چۆنێتی قسه كردنی ئه‌ردۆغان له شكست و سه‌ركه‌وتنی هه‌ڵبژاردناو به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه له كورد ، ده‌ركه‌وتنی ئێران به قه‌ناس و عه‌باوه، بایدن و هه‌ڵبزڕكانی قسه، كێن ئه‌وانه‌ی دنیا به‌ڕێوه ده‌به‌ن، ئێ له نێو ئه‌و هه‌موو شه‌قوه‌شێنه‌ی شه‌ڕدا هه‌ر باشه زه‌وی ژێرو ژور نابێت .
د. ئارام ره‌فعه‌ت دوێنێ ٣١ی ئازار لە باکوری کوردستان و تورکیا هەڵبژاردن کرا. دەرەنجام و هاوکێشە تازەکانی دوای هەڵبژاردن بەمجۆرەیە: + یەکەم: تورکیا بەرەو عەلمانی/ کەمالیبوون دەچێت. براوەی سەرەکی هەڵبژاردنەکان جەهەپەیە. * جەهەپە لە ٢٠١٩ دا: - ١٤ ملیۆن دەنگ، رێژەی ٣٠٪ی بەدەست هێنا . - شارەوانی ٢١ پارێزگای گرتە دەست. * جەهەپە لە ٢٠٢٤: - زیاتر لە ١٧ ملیۆن دەنگ، رێژەی ٣٧،٥٪. - شارەوانی ٣٥ پارێزگای گرتەدەست (١٤ پارێزگا زیاتر لە ٢٠١٩) - بەبەراورد بە ٢٠١٩، دەنگەکانی ٣ ملیۆن و نیو زیاد کردووە + دووەم: سەردەمی ئەردۆغانیزم بەرەو کۆتایی دەچێت * دۆڕاوی سەرەکی ٢٠٢٤ ئاکەپەیە.٢٤. * ئاکەپە لە ٢٠١٩: - زیاتر لە ٢٠،٥ ملیۆن دەنگی هێنابو، رێژەی ٤٤،٣٪. - شارەوانی ٣٩ پارێزگای گرتە دەست. * ئاکەپە لە ٢٠٢٤، - ١٦،٣ ملیۆن دەنگی بەدەست هێناوە، رێژەی ٣٥،٥٪ - زیاتر لە ٤ ملیۆن دەنگ کەمی کردووە. - تەنها ٢٤ پارێزگای بەدەست هێناوە (١٥ پارێزگای لەدەست چووە) * سێیەم: مەهەپەی باخچەلی، هاوپەیمانی ئەردۆغانیش لە شکستدایە + مەهەپە لە ٢٠١٩: - ٣،٤ ملیۆن دەنگی هێنابو، رێژەی ٧،٣٪. - شارەوانی ١١ پارێزگای گرتە دەست. * مەهەپە لە ٢٠٢٤، - ٢،٣ ملیۆن دەنگی بەدەست هێناوە، رێژەی ٥٪ - زیاتر لە ١ ملیۆن دەنگ کەمی کردووە. - تەنها ٨ پارێزگای بەدەست هێناوە (٣ پارێزگای لەدەست چووە) * چوارەم، کورد (دەم پارتی) کەمێک بەهێزتر لە مەیداندا ماوەتەوە + هەدەپە لە ٢٠١٩: - نزیک بە ٢ ملیۆن دەنگی بەدەست هێنابو، رێژەی ٤،٢٪. - شارەوانی ٨ پارێزگا و ٥٠ شارۆچکەی گرتە دەست. - تورکەکان سەرۆک شارەوانییەکانیان زیندانی کرد و قەیومیان لە جێگا دانان. + هەدەپە لە ٢٠٢٤: - ٢ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار دەنگی بەدەست هێنا، رێژەی ٥،٧٪. -١٠ پارێزگا و ٦٥ شارۆچکەی بەدەست هێناوە. - ٢ پارێزگا و ١٥ شارۆچکە زیاتر بەبەراورد ٢٠١٩. - ٣ پارێزگا بە موئامەرە تورکەکان دەستیان بەسەرداگرت. - بەدلیس (جەهەپە دەنگەکانی خۆی دایە ئاکەپە)، - قارس (ئاکەپە دەنگەکانی دایە مەهەپە)، - شەرناخ (٦ هەزار ژاندرمە بە نایاسایی دەنگیان دایە ئاکەپە). - لە ٢٠٢٤ دەرسیم گەڕایەوە باوەشی کوردستان. - لە ٢٠٢٤ سەرجەم پارێزگا کوردستانییەکانی رۆژاوای فورات دەنگیان بە کاندیدی حیزبە تورکییەکان دا. * پێنجەم + لە ٢٠٢٤دا، هودا پارتی (حیزبوڵڵا) شکستێکی مێژوویی تۆمار کرد. - تەنها لە باتمان لەگەڵ حیزبی ریفاهی نوێ بەیەکەوە ٪١٥ی دەنگەکانیان بەدەست هێناوە. - لە سەرجەم شار و شارۆچکەکانی تری کوردستان نیمچە غائیبە. - لە باتمان کورد (دەم پارتی) ٦٥٪ی دەنگەکانی مسۆگەر کرد. هاوپێچ نەخشەی دابەشبوونی دەنگەکانە لەنێوان ٢٠١٩ و ٢٠٢٤دا
هاوڕێ تۆفیق ئەمڕۆ گەلی تورکیا دەنگ بۆ هەڵبژاردنی شارەوانیی شارەکانی ئەدات. ئەم هەڵبژاردنە لە وەختێکدایه کە هەڵئاوسانی ئابوری رێژەی 70%ه. جەوهەری هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن لەسەر مەسەلەکانی دارایی و خزموتگوزارییە. چەند سەرنج و زانیارییەکی گشتی لەسەر هەڵبژاردنەکە: 1: لە هەموو شارەکان لە یەککاتدا وەکو یەکتری، کاتی دەنگدان دەستپێ ناکات، لە هەندێک شار کاتژمێر (7)ی بەیانی و لە هەندێک شوێنی تر کاتژمێر (8)ی بەیانیە. 2: لە یەککاتدا دەنگدەر، چەند دەنگێک دەدات، دەنگێک بۆ سەرۆکی گەورەی شارەوانی و دەنگێک بۆ سەرۆکی شارەوانی و دەنگێکی تر بۆ ئەندامانی شارەوانی و دەنگێک بۆ موختار. 3: دەوامی فەرمانگەکان و داودەزگای دەوڵەت ئاساییەو پشوو نیە. 4: ئیستانبوڵ دڵی هەڵبژاردنەکەیەو هەموو سیاسییەکان چاویان لەسەر ئەنجامەکەیەتی. ئاشکرایە پێگەی ژمارەی دانیشتوان و گرنگی گەشتیاری و بازرگانی شارەکە چەند گرنگە، لەلایەکی تر دوو خولە (کەمال ئوغلو) براوەیە، ئاشکرایە ناوبراو سەر بە پارتی گەلی کۆمارییە (جەهەپە) کە حیزبێکی کۆنی نەتەوەیی عەلمانی تورکییەو لەسەر دەستی ئەتاتورک دامەزراوە. لە راستیدا جەنگی هەڵبژاردنەکە لەسەر کەوتنی کەمال ئۆغلوە. چونکە ئەگەر جارێکی تر ئیستانبوڵ بباتەوە، بەختی سیاسی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی داهاتوی تورکیا زیاد دەکات. تەنانەت لەهەڵبژاردنی سەرۆکایەتی پێشوو، بەهۆی رێگری قانونی نەتوانرا کاندید بکرێ، ئەگەر نا، ئەگەری سەرکەوتنی زۆر بەهێزبوو، لە ئێستادا دووبارە بەهێزەو ئەگەری بردنەوەی هەیە. 5: ئاکپارتی دەسەڵاتدار گرەو لەسەر بردنەوەی زۆرینەی شارەوانییەکان دەکات هەتاوەکو پێگەی خۆی بە تەواوی دابکوتێ، لە تورکیا هاوشێوەی وڵاتانی ئەوروپا شارەوانییەکان حکومەتی خۆجێی راستەقینەن و دەسەڵاتی زۆرو فراوانی یاسایی و کارگێریی و دارایی و خزمەتگوزارییان هەیە. راستیەکیش هەیە، ئەو شارەوانیانەی کە بەدەست ئاکپارتیەوەن لەلایەنی پێشکەشکردنی خزموتگوزارییەوە لە شارەوانییەکانی تر باشترن، ئاکپاریی چەکی دەستی خزمەتگوزارییەو هەوڵئەدات پارێزگاری ئەم سیحرەی خۆی بکات. 6: شارە کوردەکان بە بارێکی تایبەتدا تێدەپەرن، سەرۆکی بەشی زۆری شارەوانییەکان لەناو زیندانن و دادپەروەری وەکو یەکی هەڵبژاردن نەڕەخساوە. لەلایەکی تر هەدەپ بە بریاری دادگا هەڵوەشاوەتەوە. لەئێستایا حزبێکی تازەیان دروستکردوە بەناوی (پارتی یەکسانی گەلان و دیموکراسی) کورتکراوەکەی (دەم)ە. بە تورکی ناوەکەی (Halkların Eşitlik ve Demokrasi)یە. ئەم پارتە جگە لە کورد تارادەیەک چەپەکانی تورکیاشی لەخۆی کۆکردۆتەوە. 7: کورد لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی پێشووی تورکیا دەنگی بە کاندیدی جەهەپە دا. چاوەرێ ئەکرێ جارێکی تر کورد، تەرازوی بردنەوەی ئیستانبوڵ بەلایەکدا بخات و لە بەرژوەندی کەمال ئوغلۆ دەنگبدات و توڵە لە ئاکپارتی بکاتەوە. 8: لەڕووی سیاسییەوە، نرخی ئەم هەڵبژاردنە دیاریکردنی براوەی یەکەمە لەنێوان دوو لایەند رکابەرە تەقلیدەیەکەدا، ئەوانیش ئاکپارتی و جەهەپە، ئاکپارتی کە لۆگۆی حزبەکەی گڵۆپێکی زەردەو جەهەپەش ئاڵایەکی سور شەش تیری ئاڕاستەکراوی تێدایە کە هەر تیرێکی هێمایە بۆ دروشمێک ئەوانیش (حوکمی کۆماریی، نەتەوەیی، دەسەڵاتی دەوڵەت، میللەتگەرایی، چاکسازی، عەلمانیەتی) ئاشکرایە، جەهەپە هێشتا تاڵاوی دۆڕاندنی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە قورگیدایەو هەوڵئەدات تۆڵەبکاتەوەو ئەو هەڵئاوسانە داراییەی بەرۆکی ژیان و گوزەرانی خەڵکی گرتۆتەوەو تەنگ پێ هەڵچنیون، ئۆباڵەکەی بخاتە سەر شانی ئاکپارتی، بەڵام تەنگ پێهەڵجنینەکەی بە ئاکپارتی هێشتا مسۆگەری سەرکەوتنی بۆ نەکردوە. ئاشکرایە جەهەپە دوای شکستی سەرۆکایەتی خۆی رێکخستۆتەوەو سەرۆکی پێشووی حزبەکە (کەمال ئۆغلۆ) دەستی لەکارکێشاوەتەوە، لە ساڵی 2023وە (ئۆزگور ئۆزیل)ی تەمەن 49 ساڵی دەرمانساز، بۆتە سەرۆک. نازانرێ ئەم دەرمانسازە کە دەرچووی کۆلێژی دەرمانسازییە، دەرمانی دەردی دۆڕانی جەهەپەی پێیە، ئەم شەو ئەنجامەکان وەڵامەکەیمان پێ ئەڵێت.
.jpg)
ئارام عەلی، مامۆستای زانکۆ و خوێندکاری دکتۆرا لە ئەمریکا ئایە پێداگری حکومەتی هەرێم بۆ جێبەجێکردنی پرۆژەی “هەژماری من” تەنها بۆ ٢٥٠٠ دینار کرێی موچەی موچە خۆرە؟ یان مەبەستیان پاراستنی قەوارەی هەرێم و حکومەتی هەرێمە؟ یان شتێکی گەورەتر و گرنگتر لەو هۆکارانە هەیە؟ لە ٧/٣/٢٠٢٤ دا، ئەنجومەنی دادوەری دانیشتنێکیان کرد بۆ گفتوگۆ کردن لەسەر ڕوداوی سیخوڕی کردن و چاودێری کردنی هاوڵتیان و بازاڕکردنیان لە بانکێکی ئەمریکادا، بەتایبەت دوای ئەوەی کە ئێف بی ئای هەستا بە ڕێکەوتن لەگەل بانکێکی ئەمریکی بۆ دەستخستنی زانیاری وورد دەربارەی هەر کەسێک کە لە چەند ڕۆژێکی دیاریکراوی مانگی ١ی ٢٠٢١ لە واشنتن دی سی بازاڕیان کردووە. جۆردن پیتەرسن، وەک شایەتحاڵێکی شارەزا، لەبەردەم لیژنەکە ئامادەبوو بۆ شایەتیدان و باسکردنی مەترس هاوکاریکردنی حکومەتی فیدڕاڵ لەگەڵ بانک و بازرگانیە گەورەکان بۆ چاودێری کردن و سیخوڕی کردن بەسەر هاوڵاتیانی ئەمریکاوە بۆ ئاگاداربوون لە هەرشتێک کە دەیکەن. جا چەقی گفتووگۆکە لەسەر هەستیاری داتای بانکی بوو کە هەموو وردەکاریەک دەربارەی خاوەن هەژماری بانکی لەخۆدەگرێت. پیتەرسن سەرەتای قسەکانی بە باسکردنی حکومەتی کۆمیونیستی سین دەستپێکرد، باسی شێوازی چڕ و پڕی سیخوڕیکردنی حکومەتی کرد بەسەر خەڵکەوە، کە زیاتر لە ٧٠٠،٠٠٠،٠٠٠ کامێرای چاودێریان داناوە تا چاودێری هاوڵاتی سینی بکەن. ئەو سیستەمە ناوی (Skynet) ە کە بەستراوەتەوە بە کرێدیت سیستێمی کۆمەڵایەتیەوە کە لەسەر پاداشت و سزا بنیات نراوە و هەڵسەنگاندن بۆ متمانەی هاوڵاتیان دەکات و ناچاریان دەکات پابەندبن بە یاسا و ڕێساکانی سینەوە. بەهۆی ئەو سیستەمە چڕ و پڕەی چاودێریکردنەوە، حکومەتی سین توانیویەتی کۆنتڕۆڵی هەموو کەل و پەل و جوڵە و پەیوەندیەکی هاوڵاتیانی بکات، بەجۆرێک کە ئەگەر هاوڵاتی بەشیک نەبێت لەو سیستەمە و کرێدیتی نەبێت یان لە ئاستی پێویست نەبێت، حکومەت هەموو پەیوەندیەکی دەپچڕێت لەگەڵ جیهانی دەرەوە و ژیانی لێ تێکدەدات. ئەو سیستەمە بووە بە هۆکارێک کە خەڵک ناچاربن ئەگەر بەبێ بەرامبەریش بێت ئیش بۆ حکومەت بکەن تا کرێدیتیان بەرز ببێتەوە و ئەو نەهامەتیەی حکومەت بەسەری هێناون لەسەریان سوک بکرێت. پیتەرسن پێیوایە کە ئەو سیستەمە جێگای مەترسیە بۆ سەر ڕۆژئاواش، چەنکە ئەو سیخوڕی و چاودێریە لە ڕێگای تەکنەلۆژیاوە دەکرێن و سەرچاوەی داهێنانە تەکنەلۆژیاکانیش ڕۆژاوایە. باسی ئەو مەترسیە گەورەیە دەکات کە ئێستا لەسەر مرۆڤ و مرۆڤایەتی هەیە بەهۆی زۆری بەکارهێنانی ئامرازەکانی پەیوەندی و بازاڕکردنی ئۆنلاینەوە، مرۆڤی دوونیای تەکنەلۆژیا بە شێوەیەکی مەترسیدار بچوک بۆتەوە لە داتادا؛ بەجۆرێک کە ئەم داتایانە پیشاندەری کەسێتی و کەسایەتی بەکاربەرە و دەکرێت بە ئاسانترین شێوە کرداری کرین و فرۆشتنی پێوە بکرێت. ئەو داتا و ئەلگۆریتمانە نەک تەنها ڕەسم و شێوە، بەڵکو بیرکردنەوە و حەز و بڕیارەکانی تاکیش خەزن دەکەن. بەتایبەت لە کرداری بازاڕکردن و سیستەمی بانکیدا، کۆمپانیا (بانکیە) گەورەکان، توانای چاودێری کردنی مەبەست و کردارەکانی بەکاربەریان هەیە، وە هەروەها توانای پێشبینی بڕیار و کردارەکانی داهاتووی کەسەکانیشیان هەیە. بەجۆرێک، جگە لەوەی کە دەتوانن درک بکەن بەوەی کە بەکاربەر حەزی لێیە، دەشتوانن بڕیاربدەن کە چی پێویستە و ئاراستەی بکەن. جا حکومەتەکان لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە ڕێکدەکەون بۆ دەستخستنی مەبەست و کردار و هەتا پرۆسەی بیرکردنەوەی هاوڵاتیانیش! جگە لە ئاشکرا نەبوونی پۆخڵەواتی لیستی موچە، ئەو گرنگیە زۆرەی سیستمی بانکی هۆکارێکی تری سەرەکیە لەپشتی ئەو هەوڵە زۆرەی سەرانی هەرێمەوە بۆ جێبەجێ کردنی پرۆژەی “هەژماری من” و هێشتنەوەی جڵەوی کۆمەڵگا لای خۆیان. لە وڵاتێکی وەک و ئەمریکا، دەبێت حکومەت لەگەڵ بانک و کۆمپانیاکان ڕێکەوتن بکات تا دەستی بگات بە زانیاری هاوڵاتیان، بەراوردی بکەن بە هەرێمێکی بێ یاسا و دەستوور کە هەم حکومەت، هەم هێزی پێشمەرگە، هەم بانک و “هەژماری من” هەمووی لەژێردەستی یەک کەسدا دەبێت و، حکومەت لەوەی کە ئێستا هەیە زیاتر دەبێت بە حکومەتێکی سیخوڕی و دەست بەسەر داتا و زانیاری وردی هەموو دانیشتوانی هەرێمدا دەگرن. ئەو پێشهاتە کاریگەری لەسەر هەموو دانیشتوانی کوردستان دەبێت، بەتایبەت دانیشتوانی سلێمانی چونکە دوای ئەوە، ئەوانیش وەک دانیشتوانی هەولێر، زیاتر لە ئێستا دەبن بە دەست و پێ بەستراوی بەردەستی حیزب وحکومەت. هەمان هاوکێشە بۆ بانکەکانی عیراقیش ڕاستە، بەڵام ئایا خەڵکی کوردستان زیاتر سیقە بە کامیان دەکات؟ ئایا کردار و بەڵێن و حوکمی سەرانی باشور لە ماوەی ٣٠ ساڵی ڕابروودا، مافی ئەوەیان پێدەدات کە دەستیان بەسەر زانیاری ورد و هەستیاری هاوڵاتیان هەبێت؟
رێبوار سیوەیلی (هەرکەس لەبارەی ئەم وتارەوە کۆمێنت بنووسێت پێوستی بە دە خولەک خوێندنەوەی هەیە..) 1. پار، پێرار؛ ساڵانی بەری هەتا دنیا حەز دەکا، لەم دەمەدا ئێوە خەریكی خاكفرۆشییەكی گەورە بوون. نەتەوەش هێشتا مەستی ئەو دەنگدانە مێژووییە بوو بۆ ئازادیی لە پاشكۆیەتی و پەراوێزبوونی میژوو. هەردووكیان تۆمار دەكرێن: خیانەت بۆ ئێوە و نشوستی بۆ نەتەوە. بەڵام، سەرشۆڕی بۆ ئێوە و سەربەرزی بۆ نەتەوە. پیرۆزبایی لە هەردووكتان دەكەم، ئەمڕۆ لە دوو یادی جیاوازدا دەژین.. 2. لەوساوە تا ئێستا، ئێمە لەسەر خاكیی خۆمان، "سالم"ئاسا، برینی جەستە و ڕۆحی خۆمان دەلێسینەوە و ئێوەش پاساوی قۆشمەئاسا بۆ وڵاتفرۆشی دەهێننەوە. وەلێ ئەمە هیچ لە مەسەلەكە ناگۆڕێت: ئێوە وەك ناپاكانی مێژوو دەمێننەوە و ئێمەش وەك قوربانیی و لە نیشتیمان نامۆكراو. سوپاس كە واتان كرد، قوربانییەكان سووربن لەسەر هەڵبژاردنەكەیان و زیاتر پشتی یەكتر بگرن. سوپاس لە ڕۆحمەوە، كە واتان كرد بۆ هەمیشە بكەونە بەر نەفرەتی مرۆڤایەتی و كوردە وڵاتدۆستەكانی سەراپای جیهان.. ڕاستە ئێوە لە دنیای لۆكاڵییدا ناپاكیتان كرد، بەڵام جیهان بەو ناپاكییەی ئێوەی زانی، بۆیە وا بیرمەكەنەوە كە مرۆڤایەتی و كوردەكان لەبیرتان دەكەن، چونكە لەبیركردنتان نیشانەی سەركەوتنتانە لە هاندانی خەڵك بۆ ئاساییكردنەوەی ناپاكییەكەتان و سپییكردنەوەی ڕووخسارتان.. ڕووخسارێك كە زمان هەڵدێنێتەوە و چاو دەپیتێنێ و نیگا دەكات، دەمێك كە دێتە گۆ و قۆشمەجاڕی لێوە دەڕژێ، ئەو شەرمەزارییە ناخەكییە دەهێنێتە دەرەوە كە ئێوە تیایدا دەژین. خووڕ خووڕ و خەست خەست لە هەر نیگایەك و لێوەلەرزەیەكتان دێتە خوارەوە شەرمەزاریی بەبێ ئەوەی ووشكایی دایەت لە شوێن و كاتدا.. وەكئەوەی ئێوە لە ئەزەلەوە بۆ ئەبەد بۆ ناپاكیی خوڵقابن.. 3. هیچ پاساوێك بۆ خۆفرۆشیی و خاكفرۆشیی نییە، جگە لەو خۆكووژییەی كە میژوو بە "خیانەت" وەسفی دەكات. هەرچەندە وشەكە كوردیی نییە، بەڵام ناچارم بەكاری بهێنم، تا بەو زمانە خیانەت لەسەرتان تۆمار بكرێت، كە زمانی داگیركارییە. ئێوە خۆتان كوشت، لە كاتێكدا من دەمەویست بۆ پاساودانەوەی كارە بەدەكانی ڕابردووتان، بەشێك لەو شانازییەتان پێببڕیت، كە هەر كوردێك لە ناخی خۆیدا هەستی پێدەكات. ڕیفراندۆمچییەكان لەم قسەیە باش تێدەگەن و ئەوانەش كە چەواشەتانكردن، لە ماناكەی حاڵیی دەبن، بەڵام خۆیان لە قەرەی ناوەڕۆكەكەی نادەن.. ئەوانیش بە دەمامكیی فەیسبووكییانەوە بێدەنگەیان هەڵبژاردووە تا ڕۆژێك دێ، خۆیانمان لێبكەنە شۆڕشگێڕ و داوامان لێبكەن، ساڵانی بێدەنگییان بە خەباتی نهێنی بۆ ئەژمار بكەین و پلەی سەربازییان بدرێتێ لەپای ئەو هەدادانەیاندا!. 4. سوپاس بۆ ئێوە كە ئێستا باشتر لە هەر كاتێك دەتانناسم. ئیتر پێویستیم بەوە نییە بچمەوە ناو میژووی بابان و سۆران و ئەردەڵان، تا ڕووخساری ئێوە لەشێوەی خزمەتكار و جاسووس و دەستەندەخۆری سەفەویی و قاجاریی و عوسمانییدا، بناسمەوە. ئێوە هەمان ئەركتان بۆ دووژمنان لەم سەردەمەدا كێشا، كە هاوخوێنە ناپاكەكانتان لە سەدەكانی پێشوودا ئەنجامیانداوە.. من ئێستا باشتر دەتانناسم، چونكە ئامادەییتان لەناو مێژووی هاوچەرخ و خەونی بوون بە نەتەوەدا، هەمان ناپاكیی و خۆفرۆشیی سەدەكانی پێشووتری هاوخوێنە ناپاكەكانی، بیر خستمەوە. 5. بۆیە یادی خیانەتكاریی و خاكفرۆشیی ئێوە، شاییەكە بۆ من و جەهەندەمێكە بۆ ئێوە. كاتێكیش لەم یادەدا بتانبینم هەڵدەپەڕن، باش تێدەگەم ئەوە هەڵپەڕینە لەسەر ئاگر، نەك لەسەر ئاوازی مۆسیقا. پێویستە ڕیفراندۆمچییەكان ئەو ڕۆژەتان بۆ هەمیشە لێبكەنە دۆزەخ تاكو واتان لێبێت، لە ئاوێنەشدا بوێریتان نەبێت تەماشای ڕووخساری خۆتان بكەن.. ڕیفراندۆم تا ئەو كاتەی شەرمەزاریی هەمیشەیی نەكاتە خۆراكیی ئەبەدیی ئێوە، بەردەوام دەبێت. 6. من دەمزانیی سیاسەت لە دنیای ئێمەدا هەمیشە یەكسانە بە (ڕامكردن) و (فێڵ) و (درۆ)، بۆیەش لەبەرەی نەتەوەدا مامەوە، چونكە ئەوان دەنگیان بە (ئازادی)دا، نەك (فێڵ) و (درۆ).. ئەوان نە ڕامكراوبوون و نە گەوجینرابوون، بەڵكو گوزارشیان لە ناخێك كرد و تینوێتییان بۆ ئازادییەك شكاند، كە بەری چەوسانەوەیەكی مێژوویی بوو. ڕێك لەو كاتەدا، كە ئەوان سیاسەتیان كردە كردەی واقیع بۆ سەلماندنی بوونێكی ڕاستەقینە، ئێوە لە شێوەی كۆمەڵێك ئەوباش و دەرمانخۆر و قۆشمەجاڕی فەیسبووكی و تۆڕی كۆمەڵایەتیدا، ڕەهەندە فێڵاوی و قۆشمەجاڕی و ڕامكەرەكەی سیاسەتتان خستەوە گەڕ.. بەڵام نە قۆشمەجاڕی سیاسەتە و نە تۆڕی كۆمەڵایەتی جێگەی سیاسەتكردن و نە دەرمانخۆرانیش دەتوانن نەتەوە بەرەو كەشتی ڕزگاریی، ببەن. مێژووش داوەریی خۆی بەو جۆرە ناكات كە مشتێك هەرزەی سیاسی دەیانەوێت. 7. سوپاستان دەكەم، كە مرۆڤبوون و كوردبوونتان لەلا شیرینتر كردم. ئەگەر ئێوە نەبوونایە هێشتا دارە دارەی تێگەیشتنم لە خۆم و كوردبوون و مرۆڤبوونم دەكرد، ئێوە فێرتان كردم، كە دەبێت لە ئاست كوردبوونی ڕاستەقینەدا (گومان) بكەمە سەرمەشق، تاكو بۆ هەمیشە لەسەرپێی نەتەوەیی خۆم بوەستم. چونكە هەموو كوردێك ناتوانێت كورد و مرۆڤ بێت، هەروەكچۆن ناشتوانێت ئازادیی بكاتە سەرمەشق.. ئێوە بیرتان خستینەوە، كە لە دەرەوەی ئازادیی، جگە لە كۆیلەیی و خاكفرۆشی و نوكتەبازیی و فوكاهەت و قۆشمەجاڕیی سیاسی و "جەمال لۆ مارێ"، هیچ شتێكیتر نییە. فێرتانكردین بۆ ئەوەی كورد و مرۆڤ و خاوەن كەرامەت بین، دەبێت ئێوە بناسین. ناسینی ئێوە پێشمەرجی كوردبوون ومرۆڤبوون و ئازادییخوازییە. ئێوە تەنیا شایانی ئەوەن ببنە وانەیەكی شەرمەزارانە لە سیستەمی خوێندنی ئێمەدا، لە قۆناغی زگی داییكەوە بۆ باخچەی ساوایان و بۆ ناو سیستەمی پەروەردەیی و ئەكادیمیی لەوێشەوە بۆ ناو یادوەریی هەمیشەیی مرۆڤبوون. سوپاس كە ئێوە وانەی (دەروونناسی ناپاكی) و (كۆمەڵناسیی ناپاكی) و (فەلسەفەی ناپاكی) و (مرۆڤناسیی ناپاكی) و (نیشانەناسیی ناپاكی) و (ئەدەبیانی ناپاكیی)تان بۆسەر كایە زانستییەكانی نێو سیستەمی پەروەردە و زانكۆكانی ئێمە زیاد كرد.. ئەو سیستەمەی ئێوە نەكاتە بابەتی خوێندن، ئێوە لە بیری خۆی و نەوەكانی داهاتوو دەباتەوە.. بەڵام بیرچوونەوەی ئێوە، خیانەتێكی گەورەیە لە ئازادی.. 8. بۆی هەیە لەناو بەشێك لەنەوەی ئێستادا، كە سەرگەرمی دنیای دیجیتاڵی و تۆڕەكۆمەڵایەتییەكانە، پەسەندیی كارەكەتان بەدەستبهێنن و لەپای هەرزانكردنی هێڵی ئینتەرنێت و سەرگەرمكردنیان، ئەو ناپاكییەی كردتان لەبیریان بەرنەوە، بۆی هەیە ئەمەشتان وەك سەركەوتنێك بۆ ئەژمار بكرێت و ئەوەش پاساوێك بێت بۆ سپییكردنەوەی ناپاكییەكەتان، بەڵام مێژوو ئەوە نییە كە ئێوە بە دووبارەكردنەوەی وەك ڕاستیی مێژوویی، دەیخەنە ڕوو، چونكە نەوەی داهاتوو، كە ڕۆڵەی ئەو شەهیدانەن ئێوە بەسەر لاشەكانیاندا تێپەڕین و نەوەی ئەو پێشمەرگانەن كە ئێوە لەناو سەنگەردا نائومێدتان كردن، بە ئاسانی لەو مێژووە دروستكراوەی ئێوە خۆش نابن و تۆڵەی زامەكانی خۆیان لە نەوەكانی ئێوە دەكەنەوە. داهاتووتان باش ناپاكان، لەناو ڕیسواییەكی هەمیشەییدا.. ٩. من لە شەوێکدا ئەم نامەیەتان بەبیر دەهێنمەوە، کە لە سەدا نەوەدی خەڵکی نیشتیمانەکەم دوای پارشێو خەوتوون..
.gif)
د. كامەران مەنتك ئەو گۆڕانكارییە جیۆپۆلەتیكییەی دوای رووخانی بلۆكی رۆژهەڵات هاتە ئارا ودەرفەتی دروستبوونی هەرێمێكی هێنایە ئارا، كە دەكرا بكرێتە بنەمایەك بۆ گۆڕانكاری زۆر گەورەو چارەنوسئامێز لە هەموو بەشەكانی تری كوردستان، لەقۆناغەكانی كۆتایدایە، بۆیە چارەنووسی ئەو هەرێمەش بەو شێوەیەی ئێستا لەبەردەم مەترسییەكی جدی دایە. لەبەرئەوەی گۆڕانكارییەكان رێك پێچەوانەی ئەو ئاڕاستەیەن، كە لە نەوەدەكانەوە دەستیپێكردووە، ئەوەی جێگەی داخە بەناوی ئۆپۆزسیۆن بوون بەرگریكردن لەمافی خەڵك، چاوی بەشێكی زۆر گیراوەو بواری بینینی ئەو راستییە سادەیەیان نەماوە، یاخود نایانەوێت بیبینن! كورد لەماوەی سی و سێ ساڵی رابردوودا نەیتوانی پێگەی خۆی لە كۆی دیمەنە جیۆستراتیژییەكەدا بەوردی دیاریبكات وستراتیژێكی نەتەوەیی ونیشتیمانی دابڕێژێت، بۆیە بوو بەكارتێكی چرووك و بەكێشە ناوەخۆییەكانەوە خەریك كرا، ئەو دنیابینییە بە تەنیا هێزە باڵادەستەكانی هەرێمیان نەگرتەوە، دەتوانین بڵێین كۆی كۆمەڵگەی كوردی گرتەوەو دەنگێكی جیاواز نەبیسترا، ئەمە وایكرد لەژێر رۆشنایی ململانێیە بچووكەكانی ناوەخۆوە سەیری مەسەلەی نەتەوەیەك بكرێت وملشكاندنی یەكتر لەسەر حیسابی مەسەلە نەتەوەییەكان ببێتە ستراتیژی حیزبەكان، بەدەسەڵات وئۆپۆزسیۆنەوە، یاخود ئەوانەی چاویان لە پارچەیەك كێك بوو بەناوی ئۆپۆزسیۆنەوە كاریان دەكرد. ئێمە ئێستا لەكۆتایی قۆناغێكداین، یاخود دەرفەتێكداین، كە گۆڕانی هاوسەنگی جیهانی وسیستەمی تاكجەمسەری بۆی دروستكردین، نەخشەكان خەریكە بەشێوەیەك دادەڕێژریتەوە هەمدیس هیچ حیاسبێكی بۆ كوردو مەسەلەی كورد تێدا نییە، كەچی وەك ئەوەی سوێندیان خواردبێت لەبەرلووتی خۆیان زیاتر نەبینن، بەردەوامن لەو ململانێیە مناڵكارانەو بەرژەوەندیخوازانەی، كە بەروونی ئەوە نیشان دەدات، جگە لەمانەوەی خۆیان هیچ شتێكی تریان گەرەك نییە. سەیر لەوەدایە تاوەكو ئێستا لەو بڕوایەدان لەرێگەی هەڵبژاردنەوە دەتوانن هاوسەنگی هێز لەهەرێم بگۆڕن ولایەك ملی لاكەی تر بشكێنێت، بەبێئەوەی لەوە تێبگەن ئەو دابەشكارییەی هەرێم دابەشبوونێكی جیۆپۆلەتیكییەو پێویستی بە دنیابینییەكی قووڵتر هەیە، لەو ناوچە سەختانەی لەجیهاندا هەیە هیچ كاتێك هەڵبژاردنێكی بێگەرد ئەنجام نادرێت وگرەو كردن لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان وەك گرەو كردن لەسەر ئەسپێكی تۆپیو وایە، ئەمە سەرباری ئەوەی خودی هەڵبژاردن وپڕۆسەی دیموكراسی لە دنیادا لە قۆناغەكانی چرووك بوون بێبایەخ بوون دایە ، هەڵبژاردنەكانی خودی ئەمریكا گەواهی لەسەر ئەم راستییە دەدەن، گومان لەسەر دەرچوونی ترامپ و دواتر دەرنەچوونی باشترین بەڵگەن بۆ ئەم خوێندنەوەیە، لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكی روسیاش، كە ئەمشەو سەركەوتنی پوتین راگەیەنراو ناڕەزایەتیەكی زۆری لێكەوتەوە، زیاتر گومانی لەسەر پڕۆسەی هەڵبژاردن دروست كردووە. لە راستیدا جیهانگەرایی وشۆڕشی گەیاندن درۆودەسەلەو تەشقەڵەكانی سیستەمی دیموكراسی وگەمەی سیستەمی سەرمایەداری خستە بەرچاوی هەمووان وبۆهەمووانی ئاشكرا كرد، ئەگینا ئەوەی پێی دەگوترێت سندووقی دەنگدان لەبنەڕەتدا گەمەیەكی سەرمایەداری و هەوڵدان بووە بۆ سەپاندنی ئەو ئاڕاستەیەی خزمەت بەو سیستەمە دەكات، لەكاتێكدا ئەگەر رووی راستەقینەی ئەو سیستەمەش بخوێنینەوە، بۆمان دەردەكەوێت، كە سەرمایەداری نەك خزمەت بە ئازادی ومافەكانی مرۆڤ ودادپەروەری كۆمەڵایەتی نەكرد، كە وەك دروشمێك بەرزیكردەوە و وەك سۆفت پاوەرێك لەگەمە جیهانییەكەی خۆیدا بەكاریهێنا، بگرە جۆرێك لە بەكۆیلەكردنی كۆی كۆمەڵگەی بەرهەمهێنا، كە بەنوێترین وگشتگیرترین نمونەی كۆیلایەتی دادەنرێت لە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا. بۆیە گەلانی زیندوو چارەنووسی خۆیان بەو میكانیزمە سادەیە نابەستنەوە، كە تەنیا ئامڕازێكی گەمەكردنی سیاسییە لە دووتوێی ستراتیژێكی گەورەدا، كە لەسەر بنەمای جیۆستراتیژیاو پێگەو بەرژەوەندی وڵات لەو بلۆكە جیۆستراتیژییەدا دیاریدەكەن. مامەڵەكردن لەگەڵ هەڵبژاردن ومیكانیزمەكانی ئەو سیستەمە، لە شوێنێكی وەك ەرێمی كوردستان، جگە لەدوو توێژ زیاتر بەرهەم ناهێنێت، كەسانێك بەناوی پاراستن وكەسانێكی تریش بەناوی بەرگرییەوە بازرگانی بەو دروشمە قەبانەی دیموكراسی دەكەن، ئەگەر لەوڵاتێكی وەكو ئەمریكاو تەنانەت بەشیكی زۆر لەوڵاتە ئەوروپییەكان، كە تەمەنێكیان لەگەڵ ئەو سیستەمەدا هەیەو خۆیان بەرهەمهێنەری سیستەمەكەن دۆخی هەڵبژاردن بەو شێوەیە بێت، دەبێت لەكۆمەلگەیەكی وەكو كوردستان چۆن بێت، كە تاوەكو ئێستا بە پڕۆسەكە نامۆیەو كەلتووری دیموكراسی لەنزمترین ئاستیدایەو سەرباری ئەمەش ئەو ململانێیە هەرێمی وجیهانییەی لەسەر خاكی كوردستان دەگوزەرێت ئەو پڕۆسەی نەك هەر ئاستەنگتر كردووە، بگرە كردویەتییە موستەحیل. چاوەڕوانكردنی هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان لە مانگی شەشی ئەمساڵ، چاوەڕوانكردنی گۆدۆییانەیە، لەبەرئەوەی ئەو هەڵبژاردنە، بەگوێرەی ئەو دۆخە سیاسییەی ناوچەكەی پێیگەیشتووە، وا دێتە بەرچاو لە فریودان وخەریك كردنی خەڵكی كوردستان بەگەمەیەكی قێزەونی ناوەخۆییەوە زیاتر نەبێت، لەكاتێكدا ئەوان خەریكی دارشتنەوەی ناوچەكە، یاخود دابەشكردنەوەی كوردستانن ودەیانەوێت دوا بزماری ژەنگاوی لە خەونی كوردی بدەن، وەك لەزۆر شوێنی تر ئاماژەمان پێكردووە، ئەو دابەشكردنە نوێیەی كوردستان، كە بەكرداری كاری تیادەكرێت وبەڕیوەیە ودەرئەنجامی قۆناغی شۆڕشی گەیاندنە، زۆر لەو دابەشكردنەی كوردستان مەترسیدارترە، كە دوای جەنگی یەكەمی جیهانی لەسەر بنەمای دابەشكردنی جوگرافی هاتە كایە وماوەی زیاتر لە سەدەیەكە كورد بە دەستییەوە دەناڵێنێت، ئەم دابەشكردنە نوێیە دابەشكردنێكە لەسەر بنەمای جوگرافیاو دیمۆگرافیای كوردستان، خەریكە مۆركی كوردبوون لە پانتاییەكی گەورەی جیۆپۆلەتیكی خاكی كوردستان دەسڕنەوە، واتە دەیانەوێن چارەسەری مەسەلەی كورد لەسەر بنەمای نەهێشتنی هەموو ئەو خاڵانە بكەن، كە كوردستان بەیەكەوە دەبەستێتەوە، ئەو پلانە گەورەیە لەرێگەی ئەو هەڵبژاردنەو هیچ هەڵبژاردنێكەوە چارەسەر ناكرێت، هەرچەندە هەموو ئاڕاستەكانیش زیاتر بەرەو ئەوە دەچن، كە ئەو هەڵبژاردنەش بە دەردی هەموار كردنەوەی بۆجە بچێت، كە بڕیار بوو لە ساڵی نوێدا ئەنجام بدرێت ودواتریش لەرێگەی بڕیارێكی دادگای فیدڕاڵیدا ئەو هەمواركردنەوەیە لەتابوت نراو پڕۆژەكەی هەمواركردنەوەش لە سندووقی سەرۆكایەتی وەزیراندا زیندانی كرا، ئەگەرێكی زۆر و بەهێزیش هەیە لە دوا چركەدا هەڵبژاردنیش بە هەمان دەرد بچێت، ئەو رێكەوتنەی ئەم دواییەی نێوان ئێراق وتوركیا، كە دیارە لە بنەڕەتدا رێكەوتنی نێوان ئێران وتوركیاشەو ئەو لەشكركێشییەی لەناوچەكەدا بەڕێوە دەچێت، هەمووی ئەگەری ئەنجامدانی هەڵبژاردن لاوازتر دەكەن. كەواتە لەجیاتی ئەوەی كورد، خۆی بەو یارییە قێزەونەوە خەریك بكات ودواچركەكانی ئەزموونەكەی خۆی بەوە بكوژێت، واباشترە ئەو راستییە ببینێت، كە هەڵبژاردن وەك چۆن لە رابردوودا كێشەكانی نەك چارەسەر نەكرد، بەڵكو قووڵتریكردەوە، لە ئێستاشدا هەمان رۆڵ دەبینێت وكێشەكان نەك قووڵتر دەكاتەوە، بەڵكو رەنگە بەیەكدادانی سەربازیشی لێبكەوێتەوە، بۆئەوەی دەرفەتێكی باش بۆ هێزە هەرێمییەكان بگونجێت، كە ئەو مێردەزموكەی ناوی هەرێمی كوردستانە، بەیەكجاری لەگۆڕنێن، لەم دۆخەشدا، ئەوانەی پێیان وایە دەتوانن ملی لاكەی تر بشكێنن، خۆیان دەبنە قوربانی یەكەم، لەبەرئەوەی هەمووان لەناو یەك كەشتینە، كە لەهەموو لایەكدا كونی تێدەكرێت، بەداخەوە بەشێكی زۆر لەو كونكردنانە لەلایەن هێزە كوردیەكان خۆیانەوەیە. باشترین چارەسەر لەو دۆخەدا، بەستنی كۆنفراسێكی نەتەوەیی وهەوڵدانە بۆ بەیەكەوە كۆكردنەوەی هەموو هێزەكانی كوردی، نەك بەتەنیا لە باشووری كوردستان، بگرە لە هەموو كوردستان، چونكە پلانەكە ئەگەرچی لەسەر خاكی باشوور، كە گرنگترین پارچەی جیۆپۆلەتیكی كوردستانە دەگوزەرێت، چارەنووسی هەموو كورد دیار دەكات، لەو دۆخە ئاڵۆزە دەبێت هێزە كوردییە كار لەو ئەو خاڵانە بكەن، كە لەسەری كۆكن، هەرچەندە كەمیش بێت، نەك لەو خاڵانەی جیاوازیان هەیە، راستە ئەمە نەك هەر كارێكی ئاسان نییە، بەڵكو بەهۆی ئەو شەڕە میدیایی ودەروونییەی لەهەرێمی كوردستان دەگوزەرێت، جێگەی گاڵتەجاری بەشێكی زۆر لەخەڵكی هەرێمیش دەبێت، بەڵام چارەسەری راستەقینە ئەوەیەو كورد گەربیەوێت ئەو قۆناغە سەختە تێپەڕێنێت، دەبێت بەناچاری مامەڵە لەگەڵ ئەو واقعەدا بكات، كە هەیەو نەك لەگەڵ ئەوەی خۆی دەیەوێت، دانیشتنی هەموو هێزە كوردییەكان بەیەكەوە ودانانی ستراتیژێكی نیشتمانی بۆ رزگاربوون لەو دۆخەدا، دەبێت زۆر كەس ناچار بكات، وەك كورد دەڵێت پێ لەجگەری حۆی بنێت وملكەچی بەرژەوەندییە باڵاكانی نەتەوەو نیشتمانەكەی بێت، ئەگینا ئەوان بەرپرسی یەكەم دەبن هەر شتێك بەسەر كورد دابێت، جا ئەو بەررسیارییەتییە بەهەرشێوەیەك بەسەریان دابەشبكرێت وهەریەكەی بڕی چەندی بەردەكەوێت، گرنگ نییە، گرنگ ئەوەیە بەرپرسیار دەبن بەرامبەر مێژوو بەر لەهەموو كەسیسش خۆیان بە پلەی یەكەم دەبنە قوربانی ئەو دۆخە، بۆیە بەكارهێنانی كارتی دوا چركە، رەنگ بێت چارەسەرێكی ئەفسووناوی نەبێت، بەڵام لەو دۆخەی دەگوزەرێت باشترین چارەسەرەو دەبێتە بنەمایەك بە لایەنی كەم بۆ ئایندەیەكی كەمێك رووناكتر.
د. سەردار عەیز یەکەم، پارتی بایکۆتی نەکردوە. وشەی بایکۆت بە هەڵە لە کوردیدا بەکاردەهێنرێت. پارتی ناڕەزایی دەربڕیوە، هەندێک گلەیی و خواستی هەیە، ئەگەر مامەڵەیان لە گەڵدا بکرێت بەشداریی هەڵبژاردن دەکات. بەو مانایە یانی بڕیاری بەشدارییکردنی نەداوە، چونکە ئەگەر وەها بکات ئەوا خواستەکانی یان داواکانی هیچ مانایەکی نیە. دووەم، پارتی هەست دەکات کە هەتا بێت زیاتر دەکەوێتە ژێر فشارەوە بۆیە دەبێت هەوڵی ڕێگریی لە فشارەکان بکات. هەوڵەکانی سەرەتای هیچ کاریگەرییەکیان نەبوو، بۆیە بە سوننەی تەدەروج زیادیان دەکات. سێیەم، دوا بەیاننامەی پارتی، کە لە مەکتەب سیاسییەوە دەرچوە، وەڵامدانەوە و سەنگی زیاتر بوو. تەنانەت وەهایکرد کە یونامی سەرنج بخاتە سەر بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی. ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت یاری پارتی و دادگایە. دادگا چەند گۆڵێکی هەیە، بەڵام پارتی هێشتا بێ گۆڵە. چوارهەم، پارتی هەستدەکات نەک تەنها دۆخێکی وەهایان دروستکردوە کە دەنگی کەمبکاتەوە، بەڵکو بەرنامە هەیە کە کورسییەکانی بگاتە نزیک سی کورسی و کەمتر. پلانەکەش ئەوەیە هەژمۆنی لە سەر حکومەتی هەرێم نەمێنێت، وەک بەشێک لە عێراقێکی ناوەندی نوێ. پێنجەم، لە هەموی سەختتر بۆ پارتی ئەو هەستەیە کە وەهای دەبینێت کە یەکێتی سودمەند دەبێت. لە کەلتوری نامۆدێرنی، نادەوڵەتی، خێلەکی کوردیدا، دەرەکی سودمەندبێت هێندەی ئەوە کێشە نیە کە ڕکەبەرە ناوخۆییەکەت سودمەندبێت. دیارە خەڵکی کوردستان بە گشتی لە سەر ئەم بەزمەن. شەشەم، نەوتراوێکی زۆر هەیە لە نێوان پارتی و بەغدادا. پرسی هەژماری من پرسێکی سەرەکییە، چ وەک دارایی و چ وەک ئاسایش و چ وەک دەسەڵات. حەوتەم، ئەگەری هەیە لە ڕۆژانی داهاتودا جوڵەیەک دروست بێت، دیدار لە گەڵ دادگای فیدڕاڵی بکرێت دەربارەی پێناسەی یاسایی تەوتین. هەشتەم، سەرکێشییەکی سەخت دەبێت بۆ پارتی بەشداریی هەڵبژاردن نەکات. چونکە بەشدارییی نەکردن، تەنها بەشداریی نەکردن نیە، بەڵکو ئۆتۆماتیکی دەبێت ڕێگرییکردن. ئەم هەنگاوە بێزارییەکی زۆری نێودەوڵەتی لە گەڵ خۆیدا دەهێنێت. وێنە گەورە و دوورمەوداکە کورد دوای سی ساڵ لە حوکمی خۆی لە قۆناغی داڕزاندایە. وەک خەڵکێکی نامۆدێرن توانای نەبوو فێری شێوازی پیادەکردنی مۆدێرن بێت لە دەسەڵاتداریی. کورد توانای نەبوو جیاوازییەکانی پۆلێن بکات، سنوربەندی لە نێوانیادا بکات، بنەما بۆ هاوبەشییەکان دروست بکات. بۆ دروستبونی ئەمە پێویست بوو ڕۆڵی شەخس و بنەماڵەکان کەمبکاتەوە، ڕۆڵی دەزگا و بونیادی نەرەتیڤێکی هاوبەش پەرە پێبدات. بەڵام ئەمە نەبوو. ئەمریکا زۆر هەوڵی دا و پشتگیربوو، بەڵام بێ سود بوو. تورکیا و ئێران لە گەڵ پەرتی وبنەماڵەیی و ململانێی سنورداردان. خەڵکی کوردستان کە هەمیشە دەبۆڵێنن، خۆی هۆکار و دروستکەری هەرە سەرەکی دۆخەکەیە، نەک قوربانی. بە لاوازبونی ئەمریکا، پەرتبونی کورد زیاتر دەچەسپێت. لاوازبون و دژایەتی زیاتر قوڵ دەبێتەوە. دەستوەردانی زیاتر دەبێت. ئێستا عێراق ڕەنگە بتوانێت موچە بدات کە نرخی نەوت بەرزە، بەڵام لە گەڵ دابەزینی نرخی نەوتدا ناتوانرێت نزیکەی سیانزە ملیون کەس بژێنرێت.
د. ڕێبوار فەتاح پارتی لە قەیراندایە – دادگای فیدڕاڵ پەڕوباڵی کردووە. وەك هەمیشە دەیەوێ، زەبەلاحکردنی قەیران فریادڕەس بێ. بۆ بەختڕەشی پارتی، ئێستا پێشتر نیە. لە ١٩٩٦دا شەڕی پارتی تەنیا لەگەڵ یەکێتیدا بوو، سوپای سەدام ئاسان فریادڕەس بوو. لە ٢٠١٧ پارتی شارەزایانە قەیرانی خودی خۆی کرد بەوی هەموو کوردستان و حزبەکانی دیکەش ساویلکانە تێکەوتن. هێندەی کرا، پارتی سەرکەوتووانە لێیدەرچوو. ئەم بڕیارەی ئەمڕۆ، هەروەك ئەوی ڕیفڕاندەمە، بەڵام ئێستا جیاوازە! پارتی بە تەنیایە، حکومەتی هەرێمی کوردستانیشی لەدەستداوە، تەنیا حزبە. بەشداری نەکردنی حزبێك، لە وڵاتی دیمکراتدا، بەشێکە لە پڕۆسەی دیمکراتی – ئارەزووی خۆیەتی و نابێ بە قەیران، حزبی دیکە کەڵك لەو دەرفەتە وەردەگرن. ڕاستە عێراق جیاوازە، حزب حوکم دەکات. پشت بە چ فاکتەرێك پارتی ئەم بڕیارەی داوە؟ من هیچ فاکتەرێکی کوردستانی، عێراقی، ناوچەیی یان نێودەوڵەتی نابینم پشتگیری بڕیاری پارتی بێ. هیچ لایەنێك لەگەڵ پەكخستنی "پڕۆسەی دیموکراسی" عێراقدا نین. من عێراق بە دەوڵەتی شکست دەبینم. شکستی کوردستانیش، بەشێکە لە شکستی عێراق، بەڵام لە دیدی نێودەوڵەتیەوە، بڕیاری پارتی، گێرەشێوێنی سیاسیە. هەرچەند ئەقڵی خێڵ لەوە زیاتری پێناکرێ، پارتی پێویستە تەنیا لۆمەی خۆی بکات. گەر دەستگای قانونی هەرێم بمابا – پەڕلەمان، حکومەت و دەسەڵاتی دادوەری، ڕەنگە بڕیاری بۆیکۆت کاریگەر بووایە. هەڵبەت ئەودەمیش گەلی کوردستان دەبووایە بنەمای قانونی هەبووایە لە بڕیاریدا. ئێستا پارتی دەیەوێ خۆی بکات بە ئەڵتەرنەتیڤی هەموو دەستگای قانونی هەرێم؛ ئەمیش هەوڵێکی نادەستوری و نەزۆکە. پارتی و یەکێتی، بە ڕەوتاری پێشینەیان پشتگیری خەڵکی هەرێمی کوردستانیان لە دەست داوە، دەنا ڕەنگە فشاری خەڵکی کوردستان لە پشتگیری بۆیکۆتدا کاریگەر بووایە. ئایا حزبێك لەنێو دەیان حزبی عێراقدا، بەبێ هاوکاری گەلی خۆی، بەبێ بوونی هیچ دەستگایەکی قانونی و بەبێ هاوکاری هیچ حزبێکی دیکەی کوردستان، دەبێ بتوانێ چی بکات! ئەو بڕیارانەش کە بەسەر پارتیدا سەپێنراوە، حکومەتی عێراق لە ڕێی دادگای فیدڕاڵەوە بۆیەی قانونی کردوون. هەرچەندە زۆرێك لەو بڕیارانە پێویست بوو لە پەڕلەمانی عێراق تاوتوێ بکرانایە، بەڵام لە نەبوونی نوێنەری قانونی خەڵکی هەرێمدا، واتە لە نەبوونی پەڕلەمانی کوردستاندا، حکومەتی عێرق زیرەکانە ئەو دەرفەتەی قواستەوە بۆ بچوكکردنەوەی قەواری پارتی، وەك کردی و وەك بەردەوامیشە. هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ نوێنەری قانونی نیە. دەرگای پەڕلەمان خڕ داخراوە و حکومەتیش کاربەڕێکارە، بێدەسەڵاتە. هەرچی دەسەڵاتی دادوەریە، پاراستن و ئاسایش جێیان گرتووەتەوە. تەنانەت ئاسایش نادەستوریانە، "دادگای لێکۆڵینەوەی" هەیە. ئیدی سەیرە، بەیاننامەی پارتی عێراق تاوانبار دەکات بە لاوازکردنی دابەشکردنی دەسەڵات و نادەستوری بوون. پارتی خۆی پێشەنگە. لە هەموو بڕیارێکیشدا پارتی دەیتوانی داکۆکی لە خۆی بکات، بەڵام بە لەخۆباییبوون حسابی بۆ نەکردن. خێر، ئێستا بە بەیاننامەیەکی حزب، بۆیکۆتی هەڵبژاردن دەکات. ئەمە مانای چیە؟ ئایا پارتی لە پڕۆسەی سیاسی عێراق دەکشێتەوە؟ گەر وابێ ئەوە خۆکوشتنی سیاسیە، ڕیفڕاندەمیکی دیکەیە، چونکە هیچ لایەنێکی نێودەوڵەتی، بە ئێرانیشەوە، پشتگیری گەڕانەوە لە پڕۆسەی "دیمکراتی" عێراق ناکەن.
.gif)
رێبوار کەریم وەلی بەپێچەوانەی هێزە سیاسییەکانی دیکە جوڵانەوەی نەوەی نوێ (نون نون)، لە ئێستاوەڕا دەستی بە حەملەی هەڵبژاردن کردووە. رەنگبێ هۆکاری سەرەکی ئەوەش بگەڕێتەوە بۆ رەواندنەوەی ئەو شۆکەی لە ئەنجامی شکستیان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک (کە قەرار بوو ئەوان پارێزگارەکەی دیاریی بکەن) تووشی بوون. * پێچکە کورسییەکیشیان نەهێنا! * فاکتەرێکی دیکەی گرنگیش بۆ ئەم پەلەپڕوزێیەی نون نون ئەوەیە کە هەست دەکات قاعیدەی یارییەکە گۆڕاوە؛ لەکاتێکدا، هەموو لایەک دەزانن کە لابردنی کورسی کۆتاکان (شا)کاری یەکێتی بووەو کەوتۆتەبەر لۆمە، کەچی سەرۆکی جوڵەنەوەکە لە میتینگێکیدا، لابردنی کورسی پێکهاتەکانی گرتە ئەستۆی خۆی و وەک دەستکەوتێکی سیاسیی گەورە (سوار)ی بوو. * راستییەک هەیە کە ئەم واقیعەی ئێستای کوردستان چەند ئۆباڵەکەی لە ئەستۆی بێویژدانی، زوڵم و فەسادی دەستەڵاتدارانە هێندەش لە ئەستۆی ئەو هێزانەیە کە رۆژانێک ئیدیعای ئۆپۆزیسیۆن بونیان دەکردو، خەون و هیواکانی میللەتیان لەپێناوی تەوریسی سیاسیدا، بە با دا. سەیرترین دیاردەش لەو بەینەدا شاسوارو حزبەکەین کە لەسەر پەرچەکرداری دەنگدەرانی هەر دوولای هاوکێشەکە دەژین، بێ ئەوەی هیچ روئیایەکی سیاسیان نە بۆ دەستەڵاتداری و نە بۆ ئۆپۆزیسیۆن بوون پێ بێت. * رۆڵی شاسوار کە لەلایەن سیاستداڕێژەرانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەوە بۆ دوای مەرگی نەوشیروان مستەفاو تاڵەبانی (ئەڵبەتە بە رەزامەندیی کوڕانی تاڵەبانی) دیاریکراوە، ئەوەیە کە لە ئەگەری هەر داڕمانێکدا کە رێگە بۆ نفوزی پارتی لە ناوچەکەدا خۆش بکات، شاسوار دەنگە ناڕازییەکان بۆ لای خۆی راکێشێت. بەوەش پارتی لە نەمانی تاڵەبانی و مستەفادا، پشکیان فەوزاو ئاژاوەی زیاتر بێت، نەک دەنگ و کورسی. * جوڵانەوەی نون نون، ئیمتیدادی سیاسیی کەمپینی (نەخێر لە ئێستادا)ی پێش ریفراندۆمە کە بە کردەوە گەورەترین خزمەتی بە ریفراندۆمچی و ئینفیساڵییەکان کرد بەوەی کە وایانکرد ئەوەی قەرار نەبوو بەشداریش بکات، لە رقی ئەوان بەشداریی کرد! ئەوە دەزاندرا، بەڵام ئایا سیاسەتداڕێژەرانیش جگە لە جەڕباندنی تواناکانی شاسوار، هەر مەبەستیان نەبوو کە ئینفیساڵییەکان پەلکێشی ئەو زەلکاوە بکەن کە بەرنامەی بۆ داندرابوو!؟ * دوای ئەو تەجروبەیە، بەلای خەڵکەوە لە پڕێکدا، بەلای سیاسەتداڕێژەرانەوە بە بەرنامەوە، جوڵانەوەی نون نون هاتە ناو کایەی سیاسی و گوڵەگەنمەکانی پشت دەڕڕاسەی کۆکردەوەو لە یەکەم تاقیکردنەوەدا، 8 کورسی پەرلەمانی بردو بەوەش دەنگەکانی بزووتنەوەی گۆڕانی رەحمەتی بووە نیوە. پارتی 45 کورسیی برد، بەڵام پشکی لە زۆنی سەوز هەر ئەوە بوو کە هەبوو! * شاسوار پرۆژەیەکی سیاسییە کە رێگرە لەوەی دەنگی زۆنی سەوز لەو زۆنە بچێتە دەرەوە. ئەگەرنا خۆی، حزبەکەی و تەنانەت نوێنەرانیشیان لە پەرلەماندا، حزوری سیاسییان سفرە. پرۆژەیەکی پۆپۆلیستییە کە مەترسیی بۆ سەر هیچ لایەنێک نییەو، بەپێچەوانەوە، دەستباری کوڕانی تاڵەبانییە لە سیاسەتە ناوچەییەکاندا. تەنانەت جۆرێک لە دابەشکردنی رۆڵیش لە نێوانیاندا هەیە. * ئەگەر بافڵ تاڵەبانی وەکو متمانەپێکراوترین کەسی ئێران لە زۆنی سەوزدا، وێنا بکرێ، ئەوە بە دڵنیاییەوە شاسوار عەبدولواحید، کەسی دووەمە. گەورەترین فاکتەری مانەوەی و ئەو بێمنەتییەی بەرامبەر کوڕانی تاڵەبانی هەیەتی ئەوەیە کە هەردوولایان لەلایەن ئێرانەوە دەپارێزرێن. پتر لەوەی رکابەری یەکتری بن، هاوکاری یەکترین. * پوختەی کەلام، ئەم هەڵبژاردنە بۆ شاسوار حوکمی مان و نەمانە. لە دوولاوە دەکەوێتە ژێر فشارەوە. یەکەمیان: جێگیرکردنی پایەکانی قودرەت لەلایەن کوڕانی تاڵەبانی وا بکات کە ئیتر پێویست بە مانەوەی شاسوار نەکات (وەک لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک رووی دا). دووەمیان ئەگەر لاهور شێخ جەنگی حزبە نوێکەی بتوانن دەنگە ناڕازییەکانی دەڤەرەکە بۆ خۆیان ببەن (هاوکێشەکە لای سیاسەتداڕێژەڕان دەگۆڕێ)و، ئەوەش دیسان مانای کۆتاییی سیاسیی شاسوارە و ئیتر پێویست بە مانەوەی ناکات.
سه‌ردار عه‌زیز مەبەستمان لە حوکمی دادگایی، پێچەوانەی حوکمی دیموکراسییە. لەکاتێکدا لە دیموکراسیدا خەڵک دەبێت حوکم بکەن، دیارە لە میانەی پرۆسەی نوێنەرایەتیدا، بەڵام دادگا، دادوەر، لە سەر بنەمای یاسا، هێز، لە گەڵ دەستور حوکم دەکەن، بەم پێیە دادوەرو دادگا دانراو و دەستنیشانکراون، نەک هەڵبژێردراو یان بڕوا پێبەخشراو. لەم ماوەی دواییەدا دادگای باڵای فیدراڵی بووە بە جێگای پیادەکردنی حوکم لە عێراقدا. ئەم دیاردەیە نوێیە، بەو پێیە دادگاکە هەرچەندە سەرەتای دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠٠٥ بەڵام زۆربەی تەمەنی لە کارخراوبوو. وەک فایەق زەیدان دەڵێت، لە دایکبوونێکی سەختی هەبوو. لە هەمانکاتدا دەرئەنجامی خواستێکی هەنوکەیی سیاسییە، لەپێناو فەراهەمکردنی هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢١. ئەم (ولادة عسيرة) وەک فایەق زەیدان دەڵێت، بۆ هەمیشە مایەی گومان و لاوازیی و سیاسیبوونی دەزگاکە دەبێت، بۆیە دەبێت چارەسەریی بکات. کارابوونی دەزگا، ئاماژەیە بۆ پەککەوتنی ناوەندو دەزگاکانی تر. ئەوەی جێگای سەرنجە، دادگای فیدڕالی لە ئەمڕۆی عێراقدا بە غرورێکی زۆرەوە ڕوبەڕووی هەموو دەزگاکانی تری وەک پەرلەمان و سەرۆکایەتی دەبێتەوە. ئەمە لە کاتێکدا کە دادگاکە کێشەی دەستوری و شەرعی و تێگەیشتنی ڕۆڵ کرداری زۆرە. بەڵام لەئێستادا بە ئەمری واقیع، کاراترین و کاریگەرترین دەزگای حوکمداریی وڵاتە. سەرەتای پاشخانێکی فیکریی بۆ دەزگاکە دەخەمەڕوو، پاشان سەرنج دەخەمە سەر ئەم بڕیارانەی دوایی. بیرۆکەو پلانی دادگای فیدڕاڵی دەگەڕێتەوە بۆ پۆل برێمەر. برێمەر پلانڕێژی بە لیبراڵکردنی عێراق بوو. دەستوری عێراقی کە لیبراڵترین دەستوری ناوچەکەیە دەرئەنجامی ئەمەیە. بۆیە پاشخانی ئەمریکایی بوونی دەزگاکە گرنگە. خەسڵەتی دەسەڵاتی لیبراڵ وەهایە؛ هەوڵدەدات کە دەسەڵات بەگشتی و بە زۆری لای هیچ کەس و ناوەندێک کۆنەبێتەوە، چونکە کۆبونەوەی دەسەڵات، دەبێتە مایەی خراپبوونی یان خراپ بەکارهێنانی. بۆیە جیاکاریی دەسەڵاتەکان، بە خەسڵەتی سەرەکی لیبراڵ دەناسرێتەوە. بیری جیاکاری لیبراڵ لە جۆن لۆکەوە دەستپێدەکات، مۆنتسکیو دادگەریی بۆ زیاد دەکات و پاشان لە سەردەستی باوانی دامەزرێنەری ئەمریکا بەرجەستە دەبێت. لە هەمانکاتدا فیدڕاڵ خۆی وەک بونیادێک و شێوازێک لە دابەشکردنی دەسەڵات، لە هەناو کەلتوری دەسەڵاتی لیبراڵەوە هاتووە. ئەگەر جیاکاریی دەسەڵاتەکان جیاکارییەکی ئاسۆیی بێت، ئەوا فیدڕاڵ و هەموو شێوەکانی لامەرکەزی جیکاریی ستونییە. بەڵام نەبوونی تێگەیشتن و لاوازیی کەلتوری لیبراڵ لە هەناو کەلتوری سیاسی و ئاگایی گشتی عێراقدا، فیدراڵی کردوەتە مەترسی و مۆتەکە، بەجۆرێک ناوهێنانی وەک تابویەک و بڤەیەکی لێهاتوە. بۆ نمونە، وەک جۆرێک لە پەراوێزخستن و شاردنەوە، وشەی اتحادی عەرەبی کە لەبری فیدراڵ بەکاردێت، بە هیچ جۆرێک مانای فیدراڵ نادات، بەڵکو مانای یونیەن دەدات، کە لەو پاشخانەوە هاتوە، کە اتحاد، بەپێچەوانەی فیدراڵ، جەخت لە یەکبون دەکاتەوە نەک جودایی. بەڵام مەبەستی سەرەکی لە نەوتنی وشەکە نکوڵیکردنیەتی. دادگای فیدڕاڵی لە ئەمریکاش خۆی مایەی مشتومڕە. یەکێک لە باوانی دامەزرێنەری ئەمریکا کە ئەلکسەندەر هاملتنە، وەها باسی دەکات کە دەزگایەکە نە گیرفانی هەیە، نە شمشێر، بە زمانی ئەوکاتەی ئەمریکا یانی نە سەرچاوەی پارەو دارایی هەیە، نە چەک و هێز. نەبوونی ئەم دوانەش وەها بینراوە کە مایەی لاوازی بێت. وەها دیارە ئەو سەردەمەی ئەمریکا وەک ئەمڕۆی عێراق وەهابووە کە چەک و دراو بنەمای دەسەڵات بوون. ئەم دەزگا یاساییە، وەک ڕۆبەرت دال ناوی دەبات، مایەی مشتومڕ بووە لە ئەمریکا. ڕەنگە توێژینەوە کورتەکەی بیرمەندی سیاسی گەورە ڕۆبەرت دال کە لە ساڵی ١٩٥٧ نوسراوە، یەکێک بێت لە هەرە توێژینەوە دیارەکان دەربارەی ئەم دەزگایە. لە ئاستی ئایدیالدا، دادگا بۆ ئەوە دامەزراوە، هەتا نا سیاسیانە، مشتومڕی نێوان ناوەندە جیاوازەکانی دەسەڵات لە وڵاتدا یەکلایی بکاتەوە. چونکە وەک دەزانرێت هەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن لەلایەن حیزبەکانەوە دیاری دەکرێن و هەمیشە دەبنە مایەی سیاسیی بوون لەناو کایەی دیموکراسیدا. ئەم ڕۆڵی ناسیاسی بوونە لەگەڵ، کۆتابوون و نەبونی توانای تانە لێداندا دەردەکەوێت، چونکە دادوەریی وەها دەبینرێت کە دەبێت یەکلاکەرەوەو کۆتایی پێهێنەربێت. بەڵام لەبەر نەبوونی گیرفان و شمشێر، دەسەڵاتی دادگای باڵا هەمیشە بە دەست جێبەجێکردنی ناتەواو و پشتگۆخستنەوە دەناڵێنێت. دیارە ڕایگشتیش ڕۆڵ دەبینێت، بەگشتی کاتێک بڕیاری دادگا لەلایەن خەڵکەوە پشتگیریی بکرێت ئەوا چانسی جێبەجێکردنی زیاترە، لەوەی لەلایەن خەڵکەوە نەیارێتی بکرێت. دادگای فیدڕاڵی عێراقی کۆمەڵێک کێشەی زۆری هەیە. یەکەم، بێلایەنی لە عێراقدا، بەمانای ئەوە دێت کە هەموان تیایدا بەشدارن، بەتایبەتی هەموو حیزبەکان، ئەمەش بە هیچ شێوەیەک بێلایەنی نیەو نابێتە مایەی بێلایەنی. دیارە ئەمە تەنها لە دادگا نیە بەڵکو لە هەموو دەزگاکانی تردا بوونی هەیە. ئەم جۆرە تێگەیشتنە لە بێلایەنی دژ بە سروشتی بێلایەنیە. وەک کۆمیدیاکاری ناسراو ئەحمەد البشیر ئاماژەی پێدەدا، هەمیشە لەگەڵ ناوهێنانی بێلانی لە عێراق، دەبێت زیاتر پێبکەنین. دووەم، کێشە زاڵبوونی کەسی سەرۆکە بەسەر دادگاکەدا. وەک لە زۆر ناوەندی تردا دەبینرێت. ئەم دادوەرەش لە هێزێکی سیاسی تایبەتەوە نزیکە کە چەند هەفتەیەک لەمەوپێش کوڕەکەیان بۆ پارێزگاری دیالە هەڵبژارد بەڵام لەبەر بچوکی تەمەن ڕێگریی لێکرا. سێیەم، نەبوونی کەلتورو تێگەیشتنی فیدڕاڵ لەهەناو کەلتوری یاسایی و خوێندنی عێراقدا، هەروەها لاوازبوون یان نەبوونی کەلتوری لیبرال یان تەنانەت دژایەتیکردنی زۆری لەلایەن نوخبەی سیاسی ئەمڕۆی عێراق و کوردستانەوە. دیارە ئەم کێشانە تەنها کێشەی دادگای فیدڕاڵی نین، بەڵکو هەموو دادگاکان بە دادگاکانی کوردستانیشەوە، بە دەست ئەم کێشانەوە دەناڵێنن. پاش ئەم پاشخانە کورتە: دەمەوێت بە کورتی باس لە دواین بڕیاری دادگا بکەم دەربارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم. بڕیاری پێدانی موچە لەلایەن حکومەتی ناوەندەوە، دەکرێت خوێندنەوەی باش و هەروەها نێگەتیفیشی بۆ بکرێت. ئەگەر حکومەتی ناوەند بەبێ هیچ ڕێگرییەک موچەی خەڵکی کوردستان بدات، ئەوا نەک تەنها بە سودی ئابوری، بەڵکو بە سودی زۆری دیموکراسی کوردستان دەشکێتەوە، چونکە ڕەنگە بۆ یەکەمجار ببێتە مایەی دروستبوونی چینی ناوەند لە وڵاتدا. چینی ناوەند ئەو چینەیە کە ئەگەر داهاتی مسۆگەر بکرێت ڕەنگە بایەخ بە جۆری خوێندن و ئازادی و ماف بدات. هەرچەندە توێژی فەرمانبەرانی کوردستان و عێراق کە دێتە سەر کەلتورو ڕۆشنبیریی و ماف و ئاگایی مایەی گریانن. چونکە ئەوان لە هەناو کەلتوری کرێخۆریدا بوون بە بەشێک لە سیستەمەکە، کە لەئەنجامدا عەقڵەیەتی کرێخۆرێتی دروستکردوە. بیرمەندی میسری حازم ببلاوی کاری باشی لەسەر ڕەهەندی عەقڵی ئەم بوارە کردوە. لە ساڵانی ڕابوردودا کە موچە کێشەی نەبوو، بە پلان و بە خواست، هەموو بوارەکانی وەک ماف و ئازادی و دەزگاو چۆنێتی دەسەڵاتەکان پشتگوێخران. ئەوەی موچەخۆران دەبێت بیزانن ئەوەیە کە بۆ مسۆگەرکردنی موچە دەبێت شەر بۆ زیاتر لە موچە بکەیت. لەهەناو سیستەمێکدا کە ماف و ئازادی و دیموکراسی هەبێت موچەش مسۆگەرە، بەڵام پێچەوانەکەی وەهانیە. دادگای فیدڕاڵی لەسەرووی هەموویەوە ئاماژەیە بۆ سەردەمێکی نوێ لە ڕێکخستنی هێز لە عێراق و ناوچەکە. کورد، پارتی و یەکێتی بەتایبەتی، لە سی ساڵی ڕابوردودا بە ئاستێکی وەها لە ناوەو دەرەوە دۆخەکەیان خراپ کردوە، کە باشکردنی مەحاڵە. هەرێم چیدی بواری هەڵەو سەرکێشی نیە، چونکە ئێستا وەک کەلەبچەکراوێک وەهایە هەتا زیاتر بجوڵێت کەلەبچەکەی توندتر دەبێت لە مەچەکیدا. هەرێم نەک نەیتوانی سیستەمەکی وەها تۆکمە دروستبکات کە بەرگەی ئەم فشارانە بگرێت، بەڵکو هێندە لاوازی هەیە، بە هەبوونی هەر هێزێک و نیەتێک لە بەغداوە دژی بە ئاسانی لاواز دەبێت. کۆی سیستەمی حوکمڕانی هەرێم لەسەر پارە بونیادنراوبوو، لەبەرامبەر پەکخستنی دەزگاکان، کە بە پەکخستنی پەرلەمان دەستیپێکرد، ئێستا کە پارە لە دەستی هەرێمدا نەمێنێت، کۆی سیستەمەکە لەبەر مەترسی نەماندایە. مەترسییە گەورەکەش ئەوەیە، ئەوەی خۆی بە نەیارو جیاواز دادەنێت زۆر زیاتر پولەکییە لە دەسەڵاتدارانی هەرێم خۆی. دادگا ئەگەر سەربەخۆ و بێلان بێت لە هەموو دەزگایەک زیاتر پێویستە بۆ حوکمرانی، بەڵام بەپێچەوانەوە زۆر زیان بەخشە. بەڵام کوردستان ئەگەر بیەوێت ڕەخنە لە دادگای ناوەند بگرێت دەبێت بە نمونە بوون ڕەخنەی لێبگرێت، بەو مانایە سەرەتا دادگای خۆت بێلان و سەربەخۆ بکە، پاشان ڕەخنە بگرە.
رێبوار سیوەیلی 1. هیچ دەسەڵاتێك نییە كۆتاییەكەی خۆی لە هەناوی خۆیدا هەڵنەگرتبێت، تەنیا ئەو دەسەڵاتانە نەبن كە بەناوی "دەسەڵاتی پیرۆز"ـەوە درێژە بەخۆیان دەدەن، چونكە ئەمانە لە ناو خەڵكی ئاساییدان و هەر لەوێشدا دەمێننەوە. جگە لە مانە هەموو جۆرەكانی دیكەی دەسەڵات، ڕەوا و ناڕەوا، هەڵبژێردراو سەپێنراو، بێگانە و خۆیی، حزبی و بنەماڵەیی و.. مەحكوومن بە ڕووخان و كۆتایی. "كۆتایی" ئەو دێوەزمەیە هەرگیز لە دەسەڵات جیانابێتەوە و دەسەڵاتدارانیش لە هەر شێوە و بابەتێك بن، ئەم ڕاستییە باش دەزانن و هەموو هەوڵەكانیشان لە ڕێگە جۆربەجۆرەكانی درێژكردنەوەی دەسەڵاتەكەیانەوە، لە ڕێگەی ئامادەكردنی جێنشینەكانیانەوە، لە ڕێگەی هەر كارێكەوە كە دەیكەن بۆ ئەو مەبەستە، لە ترسی نەگەیشتن بەو "كۆتایی"ییەن. 2. كێشەی هەرەسەرەكی دەسەڵات ئەوەیە، وا دەزانێت یان وای لێكدەداتەوە، كە ئەو "كۆتایی"یە ناچارەكییە، یەكسان و هاوواتای "مردن"ـە. ئەمە تێگەیشتنێكی تەواو هەڵەیە، چونكە كۆتاییهاتن و مردن دوو ڕەوەند (پرۆسە)ی جیاوازن: مردن پەیوەستە بە سووڕی بایۆلۆجیانەی ژیانەوە. هەموو بووێك، مەرگی خۆی لەگەڵ هاتۆتە دنیاوە. لە كاتێكدا "كۆتایی"، پرۆسەیەكی كردەیی و مێژووییە. جاری وا هەیە تۆ دەژیت و كەچی مردوویت و وەك مردوو حسابت بۆ دەكرێت، جاریش هەیە تۆ كۆتاییت پیهاتووەو كەچی هەر ماویت و دەژیت. پەیوەست بەوەی ئەو كاتەی دەژیت چی دەكەیت بۆ ئەوەی بمێنیتەوە و كێت لەدەورەیە و چەندە لەگەڵ كۆمەڵگەی خۆت ڕاستگۆ و لە پەیوەندیدات. هەر دەسەڵاتێك ئەم خەسڵەتانەی تێدا نەبوو، هەرچەندەش بە هۆی هەرچییەكەوە (بەهۆی پارە و سوپاكەیەوە، یان عەشیرەت و هاوپەیمانەكانییەوە)، بەپێوە بمێنێت، هەر وەك ڕووخاو دەبینرێت چونكە خەڵكەكەی لەگەڵ نییە. 3. ئەم شێوە دەسەڵاتدارییەی لە ئێستەی وڵاتی ئێمەدا (بە هەموو فۆرمەكانیەوە: ئەوانەی لە دەسەڵاتدان و ئەوانەی لە ئۆپۆزیسیۆندا/ ئەوانەی لە دەوری دەسەڵات و ئەوانەی سەرسامی ئیۆپۆزیسیۆنن)، لە ئاستانەی سووڕگۆڕینی ژیانی خۆیاندان. ئەوەی بە پێوەماوە، یان هەرهیچ نەبێت خۆی بەوجۆرە دەبینێت و بەردەوامیشە لە جێبەجێكردن و بەڕێكردنی كارەكانی، دەسەڵاتێكی پیرۆز نییە و نەبووە. بۆیە مەحكوومە بەوەی كۆتایی خۆی ببینێت، بەڵام ئەو كۆتاییە مردنی نییە. ئەوكۆتاییە، كۆتاییە لەم پێگە مێژوویی و كۆمەڵایەتی و كولتوورییەدا، كە ئیتر ناتوانێت دەسەڵاتێكی شوناسبەخش بێت چونكە پێشتر ئەوەی نەكردووە و ئێستە شوناسەكەی لێدەسەنرێتەوە. كاتێك تۆ نەتتوانیبێت خەڵكی خۆت دابین بكەیت، گوێت لە دڵسۆزەكانت نەگرتبێت، كۆمەڵگەت بۆ گرنگ نەبێت، بەبەرچاوتەوە نەوەیەك پەروەردەبووبێت، كە ئاگای لە میژووی نەتەوەكەی نەبێت و تۆش هەر خەریكی پڕۆژەی وەبەرهێنانی خیزانی بووبیت، خەڵكت لێ تەكیوەتەوە و نزیكەكانت بەسەرتەوە بوونەتە بەرژەوەندپەرست و مشەخۆر و چەندی لە دەرەوە گووشارت بهێنرێتە سەر، ئەوەندەش لەناوەوە كرم لە خۆت هەڵدێنی و لاشەت دەخۆن. ئەمە دۆخی ئێستەی دەسەڵاتە لەم هەرێمەی ئێمەدا. 4. بەڵام دەبێت واقیعی بین و بڵێین: ئەمە كێشەی ئۆپۆزیسیۆنیشە. چونكە ئەو دەردەی دەسەڵاتی ئێمەی بەم ڕۆژە گەیاند، هەمان دەردە كە ئۆپۆزیسۆنیشی تێوەگلاوە: بە درێژایی ئەم دەسەڵاتە لە هەرێمدا هیچ یەكگرتووییەك نەهاتە ئاراوە. نەبوونی چەمكی "یەكگرتوویی"، دابڕان دروستدەكات، لە دابڕاندا یار و نەیاری دیكە دێنە پێشەوە و بەبەرچاوی خۆتەوە بەشەكانی جەستەت دەڕۆن بۆ جووتبوونێكی ئۆرگانیانە لەگەڵ یار و نەیارەكانی دیكەدا. ئەمە شتێك بوو نە دەسەڵاتدارانی یەك خست نە ئۆپۆزیسۆنەكان، بۆیە دەردەكە دوولایەنەیە و ئەگەر هەرلێرەشەوە تەماشای دواڕۆژ بكەین، كە تیایدا ئەم دەسەڵاتە كۆتایی ئەم پنتە مێژووییەی خۆی پەسەند دەكات و ئۆپۆزیسۆن دێتە سەر حوكم، یان لە نێوخۆیاندا درێژەی پێدەدەن، كۆمەڵگەی ئێمە هەمان ئەم كێشانەی دەبێت، كە ئێستا پێیانەوە دەتلێتەوە و ئیشەكە دەبێتە دەموچاوگۆڕین، نەك گۆڕینی شێوازی حوكمكردن. 5. پاشان بە درێژایی ئەم دەسەڵاتە، هیچ لایەك لە دوو بنەماڵەحزبییە دەسەڵاتدارەكە، هێندە ڕێزی ئۆپۆزیسۆنیان نەگرت، كە پنتێكی هاوبەشی سیاسی، یان ئاكاری و نەتەوەیی پێكەوە كۆیان بكاتەوە. هێندە ڕێزی جیاوازییان نەگرت، كە ئۆپۆزیسۆن وابزانێت بەشێكی ڕەسەنی ئەم كۆمەڵگەیەیە، نەك جەستەیەكی نامۆ، ناڕەسەن، بەكرێگیراو، ناپاك و.. كۆی ئەو وێنایانەی دەسەڵات بۆ ئۆپۆزیسیۆنەكانی دروستكردن، فرێدانیان بوو بۆ ئەودیو چەپەری خیانەت و "بەدووژمنكردن". نەبوونی پنتێكی هابەشی بەهامەند كە لایەنە ناكۆكەكان لەسەر بەرژەوەندییە نەتەوەیی و كۆمەڵایەتییەكان كۆبكاتەوە، دابڕانێكی سیاسیی دروستكرد، كە پاشان بووە دابڕانێكی كۆمەڵایەتی و وا خەریكە دەشبێتە دابڕانێكی كولتووری لە نێوان هەردوو زۆنەكەدا. ئەوە تەنیا لە ماوەی كۆڕۆنادا بوو، كە ئۆپۆزیسۆن ملكەچبوو بۆ بڕیارەكانی حوكوومەت و ئەوەش كارێكی باش بوو، بەڵام دەسەڵات ئەوەشی لەبەرچاو نەگرت. بەمجۆرەش دابڕانێكی زۆر نەك تەنیا لە نێوان پنتە بنەماڵەیی و حزبییەكانی هەرێمدا دروستبوو، ئاواش پەیوەندی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنەكان كەلێكی تێكەوت و ئاواش پەیوەندیی نێوان ئۆپۆزسیۆنەكان لە پەرتەوازەییدایە. 6. بۆیە كاتێك ئاوا تەماشای دۆخی نێوخۆیی دەكەین، ڕۆشناییەكی ئەوتۆی تێدا نابینرێت و بگرە لمبۆزیی دووژمنەكانیش نەك لەسەر سنوورەكانەوە بۆن بە داگیركردنەوەی كوردستانەوە دەكەن، بەڵكو تەواو هێنراونەتە ناو قووڵایی هەرێمەكەشەوە. لە هەر شار و شارەدێیەكی كوردستاندا پڕۆژە داگیركارییە وەبەرهێنەكان، یان ڕاستترە بگوترێت "پارەدارانی هەیكەلساز" پرۆسەی "تەعریبی مات"یان هێناوەتە نێو ماڵ و گەڕەكەكانەوەو مانەوەی عەرەبیان كردۆتە ئەمری واقیع. 7. بەم دۆخەوە، گۆڕانێك ڕوودەدات، بەڵام پێچەوانەی پرۆسەی (گۆڕان)خۆی دەبێت. پرۆسەیەكی دژەگۆڕانكاری دەبێت و ئەو گۆڕانەی بەڕێوەیە ڕووبدات نە بۆ دەسەڵاتەكان، نە بۆ بنەماڵەكان، نەبۆ ئۆپۆزیسیۆن و نەبۆ كۆمەڵگەكەش بەوجۆرە نابێت، كە هەركەس لەلای خۆیەوە چاوەڕێی دەكات. كەوتنەكە سەراپایی دەبێت و یەكلایەنی نابێت. بەتەنیا كەوتنی دەسەڵاتەكان نابێت ئەگەر كەوتن و كۆتایی ئۆپۆزیسیۆنەكانیش نەبێت، ئەمانیش بە خۆیانەوە كۆمەڵگەكەش دەڕمێنن. بۆیە دەبێت دەستپێشخەرییەكی سیاسی هەبێت بۆ ئەوەی ئەم ڕووخانە گەورەیە ڕوونەدات، كە دەبێتە مایەی شپرزەیی و دۆخێكی دەروونی سەراپاگیری دیپراسیو. پێویستە ئەو دەستپێشخەرییە پنتی "هاوبەش" بدۆزێتەوە و ئەوەش بكرێتە بنەمای گۆڕانێكی سەراپایی كە هەر لایەنە شوناسی خۆی دیار بێت. بەبێ ئەوەی پنتی هاوبەشی پیرۆز بدۆزرێتەوە، ئاژاوە و كارەسات چاوەڕێی نەك كۆمەڵگەی كوردی و هێزەكانی ناوی دەكات، بەڵكو ئاگر لە بوونی تاكەكەسیش بەردەبێت، چونكە ئەوەی باجی سەرەكیی دەدات تاكەكانن لەپێش هەمووانەوە. 8. لوتبەرزی و خۆبەشتزانی و فیزلێدان هەمیشە بەشێك بوون لە كاراكتەری كۆمەڵگە و مرۆڤی ئێمە. خۆبادان بە پۆست و پارە و هێز و ئامرازەكانەوە، هەردەم نیشانەی خۆبەگەورەزانیی مرۆڤی ئێمە بوون. لە ئێستادا دەسەڵات و ملهووڕییەكەی، سامانەكەی، قۆرخكارییەكەی و نەبینیی كۆمەڵگە وەك كۆمەڵگەیەكی فیزبەسەردا لێدراو، كردنی منداڵ و مەزنی لووسكە بە بڕیاردەر لەناو سیستەمەكەدا كە هیچ لەبارەی كۆمەڵگەی خۆیەوە نازانێت، وێرانەیەكیان بۆ ئەم دەسەڵاتە دروستكرووە و ئەمەش دابڕانێكی خستۆتە ناو حوكم و هاووڵاتییانەوە. ئەوانەی ئەم هەرێمەیان بەم ڕۆژە گەیاند، ئەم دەستەبژێرە ئەورووپازەدەیە بوون كە قات لەبەركردنیان خستە جێی بیركردنەوەی ورد. ئەمانە دووژمنە سەرەكییەكانی ئەم كۆمەڵگە و ئەم دەسەڵاتە و مشەخۆرەكانی پاشتری ئۆپۆزیسۆنیش دەبن.. ئەمانەن كە وایانكرد هەرێم بەپێوە بمرێت، پێش ئەوەی كۆتایی بێت، كۆتاییان پێهێنا.. ئەمانە ناوی وایان تێدایە، ئەگەر لەو پۆستەدا نەبن كە داگیریان كردووە، كەس بۆ یەك ڕۆژ ناویانی بیر نامێنێت.. ئەمانەن خیانەتكارانی سەرەكیی ئەم نەتەوەیە، كە دەبێت ڕۆژێك لیستی ناوەكانیان ئاشكرا بكرێن.. ئەمانە دژی هەر شتێكی نەتەوەیی بوون و هەرگیز هیچیان یەك ڕستەیان بە كوردی دەرنەبڕی، كەچی دەستیان خستە ناو هەموو دامەزراوەكانی زمان و كولتووری ئەم گەلەوە و بە ناوی دارچاندن و كوردایەتییەكی ساختەوە، خۆیان گەورەترین خەنجەریان لە پشتی نەتەوەی ئێمەدا.. هەولێر
سه‌ردار عه‌زیز پاش کوشتنی سێ سەربازی و بریندارکردنی ژمارەیەکی زۆرتر، ئەمریکا پاش پێنج ڕۆژ، بۆ ماوەی نیو کاتژمێر هێرشی کردەسەر بنکەو بارەگاکانی میلیشیاکانی سەربە ئێران لە عێراق و سوریا. ئەمریکا ئامانجی سەرەکی لەم هێرشە ئەوەبوو کە وەها لە میلیشیاکان و ئێران بکات جارێکی تر هێرش نەکەنەسەر ئەمریکا. ئایا ئەمریکا لەم هەوڵەیدا سەرکەوتوو بوو؟ ئەم پرۆسەیە بە ڕەدع، دیتێرەنس یان چاوترساندن ناسراوە. ئەم ستراتیژیە بەشێک بوو لە سیاسەتی بەرگریی ئەمریکا لە جەنگی سارددا، بەتایبەتی پاش گەشەی چەکی ئەتۆمی. هەبوونی چەکی ئەتۆمی لەلایەن ئەمریکاوە، وەهای لە ئەوانیتر کرد کە بیر لەوە نەکەنەوە هێرش بکەنەسەری. پاشان کە سۆڤیەت بوو بە خاوەن چەکی ئەتۆمی، ترسی وێرانبوونی هەردوولا هاتە ئاراوە. بەمجۆرە جەنگی سارد بوو بە مۆدێلی باوی شەڕ. ڕەدع یان چاوترساندن لەسەر کۆمەڵێک بنەما بونیادنراوە، کە ترس و گەیاندنی پەیام و نمایش و چۆنێتی تێگەیشتنی ئەویتر لە مەترسییەکەو توانای ڕێگریی و بەرپەرچدانەوە وەستاوە. بە ڕای من لە ئێستادا کۆمەڵێک بنەما هاتونەتە ئاراوە کە وەها دەکات پرسی دروستکردنی ڕەدعی ئەمریکی سەخت بکات. لە سەرووی هەموویانەوە، هەبوونی سیستەمێکی ڕەدعی ئێرانی ئاڵۆزو بەهێز، کە خۆی لە میلیشیا دۆستەکانیدا دەبینێتەوە، لەهەناو کۆمەڵێک وڵاتی لاوازدا لە ناوچەکە. ئەم سیستەمی میلیشیایە لەسەر سیستەمی هاوتەریب بەڕێوەدەچێت کە یەکمجار موستەفا چەمران دایهێنا. ئێران لە ڕێگای میلیشیاکانەوە، چەند بنەمایەکی ڕەدع دادەڕێژێت، یەکەم، دروستکردنی مەترسی لەبەرامبەر هەڕەشەی مەترسی. بەو مانایە ئێران ئەوەی لە ئاگایی هەر هێزێکدا دروستکردوە کە بیر لە هێرشکردنەسەری بکاتەوە کە دەبێت بیر لە میلیشیاکانی ناوچەکە بکاتەوە، وەک ئەوەی لە پاش شەڕی غەزە دەیبینین؛ ئێران لەپێناوی ئەوەی خۆی لە هێرشی ڕاستەوخۆ بپارێزێت، هەموو میلیشیاکانی لە ناوچەکە خستوەتەگەڕ. خاڵێکی تر کە پێگەی ئەمریکای لاوازکردوە لە ناوچەکە، گۆڕانی دۆخی سیاسی ناوخۆی ئەمریکاو جیهانە. ئەم گۆڕانکارییانە وەهایانکردوە کە ئەمریکا بیر لە جێهێشتنی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکاتەوە. لەم پێناوەدا ئەمریکا لە چەند ساڵی رابوردوودا، چەندینجار هەوڵی ڕۆشتنی داوەو بەردەوام باس لە بە گرنگ نەمانی ناوچەکە دەکات. ئەم دۆخە وەهای لە وڵاتان و هێزەکانی ناوچەکە کردوە کە باوەڕ بە ئەمریکا کەمتر بکەن و بە دوای هێزی تردا بگەڕێن بۆ پشتیوانی. ئەم دۆخە سەرتاپای خزمەت بە پرۆسەی دروستکردنی ڕەدع ناکات، چونکە هێزێک بیەوێت لە ناوچەیەک بڕوات، ناتوانێت بەئاسانی ڕەدع لای ئەوانیتر دروستبکات. هۆکارێکی تر کە ڕەدعی ئەمریکی سەخت دەکات، لاوازبونی دۆستەکانی ئەمریکایە لە ناوچەکە. جاران تورکیاو ئیسرائیل وڵاتی ئیقلیمی بەهێزبوون لە ناوچەکەدا، بەڵام لەئێستادا، هەردوو بە دەست کێشەی زۆرەوە دەناڵێنن. تورکیا هەرچی دەکات ناتوانێت دۆخی ئابوری هەستێنێتەوە، ئیسرائیلیش لە پاش شەڕی غەزە ڕوبەڕووی کێشەی زۆر بووەتەوە. ئەمە با ئەوە لەولاوە بوەستێت کە وڵاتانی عەرەبی کە دێتە سەر بواری سەربازی و ئاسایش و داکۆکی لەخۆکردن، لە دۆخێکی تەواو لاوازدان. لەهەمانکاتدا شەڕی غەزە لەئێستادا دۆخێکی وەهای لە شەقامی وڵاتانی ناوچەکە دروستکردوە کە ئەو وڵاتانە بە ئاسانی نەتوانن بەشداری لە هێرشی سەربە ئێران بکەن. ئەم هۆکارەشە وەهایکردوە کە ئەمریکا بە تەنها هێرش دەکاتە سەر میلیشیاکان. لە دۆخێکی وەهادا ئەمریکا هەوڵدەدات مەرجەکانی دروستکردنی رەدع بونیادبنێت. هەر سیستەمێکی ڕەدع کۆمەڵێک خەسڵەتی هەیە، کە بەگشتی بریتین لە چڕیی و گەورەیی توانا، توانای گەیشتن و پێکانی ئامانج، هەبوونی نیەت و بوێری دەستوەشاندن، لەگەڵ گەیاندنی پەیام بە لایەنی بەرامبەر. لێرەدا ڕامانێک لە جۆری چەک و تەقەمەنییەکان کە لە بۆمبارانەکەی میلیشیا عێراقی و سورییەکان بەکارهات جێگای سەرنجە، لەنێویاندا فڕۆکەی بی یەک. ئەم فڕۆکانە کە ڕاستەوخۆ لە تەکساسەوە فڕین، لە ئاسمان بەنزینیان کردوەو پاش ئەنجامدانی بۆمبارانەکە، گەڕاونەتەوە ئەمریکا. لەڕێگای ئەم نمایشەوە ئەمریکا هەوڵی ئەوە دەدات کە پەیامی توانای خۆی بۆ ئێران و ئەوانیتر بنێرێت. دەیەوێت ئەوە بگەیەنێت کە توانای دەستوەشانی پەیوەست نیە بە بوونی لە ناوچەکە، بەڵکو دەتوانێت لە سەر خاکی خۆیەوە لە ئەمریکا، لە دووری چەندین هەزار کیلۆمەترەوە، بگاتە ئامانجەکانی و بگەڕێتەوە. دیارە ئەو جێگایانەی کە بۆمبارانکرابون گرنگ نەبوون، بەڵام ئەم پەیامە گرنگ بوو. بەڵام هەستناکرێت ئەم پەیامە بەباشی گەشتبێت یان ڕێگربێت لە ڕەدعی ئێران یان ببێت مایەی گۆڕینی ڕەفتاری. بەتایبەتی کاتێک هێرشەکان لەناو ئێراندا نین و نەبوونە هۆکاری کوشتنی هیچ بەرپرسێکی سەربازی یان سیاسی و هەروەها ئامانجیان شەڕ نەبوو. لێرەدا حەز دەکەم ئاماژە بە ڕەهەندێکی پرۆسەی چاوترساندن بکەم، ئەویش کەلتورە. لای ئەمریکاییەکان دەرخستنی هەبوونی توانای سەربازی و تەکنەلۆجی دەبێت وەها لە نەیارەکانی بکات کە ڕەفتاریان بگۆڕن، بەڵام مەرج نیە ئەم پەیامە بە هەمانشێوە لەلایەن ئێرانییەکانەوە وەربگیرێت، بەتایبەتی کاتێک کە کەسایەتییەکانیان و خاک و ڕژێمەکەیان سەلامەتن. لەکاتێکدا کە ئەمە دەڵێین دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگرین، سیستەمی رەدعی ئێرانی لە دۆخێکی خراپدایەو هێرشەکانی ئەمدواییانە کۆمەڵێک ئاماژەی گرنگ لەو بارەوە دەدەن. یەکەم، لەکاتێکدا ئەمریکا لە ئامادەکاری هێرشدا بوو ئێران ئامادەبوو بە خۆیدا بچێتەوەو وەها نیشان بدات کە جارێکی تر کاری وەها ناکات، لە ڕێگای فشاری بۆ وەستانی هێرشی میلیشیاکان، داخستنی میدیاکانیان، گەیاندنی پەیامی ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ کە ئەوان لە پشت کارەکەوە نەبوو. دیارە هەموو دەزانن کە ئێران لە پشت هێرشەکەی سەر ئوردون بوو، بەڵام پاشەکشێ لێی نیشانەی هەڵەو پەشیمانییە. ئەمە لە کاتێکدا کە ئێستا ئێران خۆی خستە خانەی ئەو وڵاتانەوە کە مەترسی هەیە لەسەر ئەمریکا نەک داواکاریی. هەرچەندە شارەزایەکی ئێرانی ئەوەی دوپاتدەکردەوە کە ئێران ناتوانێت دەستبەرداری دژایەتی ئەمریکا بێت چونکە زیانی زۆر بە ریسۆن دی تای (فەلسەفەی بوونی) ڕژێمەکە دەگەیەنێت، بەڵام ئێران دەزانێت کە جگە لە توانای سەربازی توانای سایبەرو هێرشی شاراوەو زۆر ڕێگای تر لەئارادایە، کە هەتا ئێستا ئەمریکا نەیویستوە بەڵام لەمەودوا ڕەنگە ناچار بێت، بەمانایەکی تر ئەگەر هەتا ئێستا ڕێسایەک هەبووبێت بۆ شەڕەکە، ئەوا ڕەنگە ڕێساکە گۆڕانکاری بەسەردا بێت. لایەنێکی تری لاوازبوونی سیستەمی رەدعی ئێرانی لەوەدایە کە میلیشیاکانی دۆستی یان لاواز دەبن یان دەخوازن خۆیانی لێ بە دوور بخەنەوە. هەموو دەزانین ئەو میلیشیایانەی کە پارەو بەرژەوەندییان لەعێراقدا هەیە ناخوازن دژ بە ئەمریکا بجەنگن. ئەمەش ئەوە نیشان دەدات هەر کاتێک ئێران لاوازبێت میلیشیاکان هەرزوو خۆیانی لێ بە دوور دەگرن. بە مانایەکی تر پەیوەندییەکە عەقیدەیی و باوەڕیی و دینی نیە، بەڵکو زیاتر بەرژەوەندییە. بۆ نمونە کاتێک ئێران فشاری نەدەکرد، سەرکردەی میلیشیا عێراقییەکان خۆشحاڵ بوون بە پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکادا. لە هەمانکاتدا هێرشەکانی ئێران بۆ هەولێرو پاکستان دەرخەری ئەوەبوو کە سیستەمی ڕەدعی ئێرانی لە لاوازیدایەو پێویستی بە نمایش و هێرشە. ئێستا ئەمریکا دەیەوێت ئامرازەکانی ئێران لاواز بکات. هەندێک دەڵێن، ئەمە نابێتە مایەی لاوازی، هەندێکی تریش بە نەمانی بنەماکانی ڕەدعی ئێرانی دەبینن.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
