(درەو میدیا): ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەشێك لە وردەكاری دەستپێشخەرییەكەی بۆ چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین ئاشكراكرد كە بە " گرێبەستی سەدە" ناسراوە‌وهەفتەی داهاتوو لە كۆنگرەیەكدا لە بەحرەین پێشكەشی وڵاتانی دەكات. بە گوێرەی ئاژانسەكان پلانەكەی ئەمریكا بونیاتنانی رێڕەوێك لەخۆدەگرێت بۆ بەستنەوەی كەرتی غەززە لە كەناری خۆرئاوای فەلەستینەوە، هەروەها سندوقێكی وەبەرهێنانی جیهانیش دادمەزرێنرێت‌و 50 ملیار دۆلار بۆ بونیاتنان‌و وەبەرهێنان لە فەلەستین تەرخاندەكرێت. رۆژی 25‌و26ی ئەم مانگە جارید كۆشنەر زاوای دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتیدا لە مەنامەی پایتەختی بەحرەین پلانی گرێبەستی سەدە بۆ وڵاتانی بەشدار ئاشكرادەكات. تائێستا سعودیە‌و ئوردن‌و چەند وڵاتێكی تری كەنداو ئامادەیی خۆیان بۆ بەشداریكردن لە كۆنگرەكەی بەحرەین دەبڕیوەو فەلەستینییەكانیش بڕیاریانداوە بایكۆتی كۆنگرەكە بكەن كە دوای داننان بە قودس وەك پایتەختی ئیسرائیل لە ساڵی 2017ەوە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكا هەڵپەساردووە. لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی رۆیتەرز، جاریك كۆشنەر ئاشكرایكرد كە ئیدارەی ترەمپ هیوادارە وڵاتانی تر بە تایبەتی وڵاتانی دەوڵەمەندی كەنداو لەگەڵ وەبەرهێنەرەكانی كەرتی تایبەت بەشێكی زۆری بودجەی پلانەكە دابین بكەن. كۆشكی سپی " گرێبەستی سەدە" بە مێژوویی وەسفدەكاتو جەختدەكاتەوە كە لە توانایدایە گۆڕانكاری ریشەیی لە كەناری خۆرئاوا‌و غەززە بێنەتەكایەوە‌و لاپەڕەیەكی نوێ لە مێژووی فەلەستین بكاتەوە‌و وەرچەرخانێكی دەگمەنیش لە ئابوریدا بكات بە رەخساندنی یەك ملیۆن هەلی كار. كۆشكی سپی ئاشكراشیكردووە كە بانكێكی نێودەوڵەتی سەرپەرشتی پرۆسە ئابورییەكە دەكات بۆئەوەی رێگە لە ئەنجامدانی گەندەڵی بگرێت. هەروەها واشنتۆن رایگەیاند بڕیاریداوە حكومەتی ئیسرائیل بۆ كۆنگرەكەی مەنامە بانگهێشت نەكات، لەبەرئەوەی دەسەڵاتی فەلەستینی ئامادەنابێت‌و لەبری ئەوە وەفدێكی بچوك لە كەرتی كاری ئیسرائیل بەشداری دەكات.

راپۆرت: فازل حەمە رەفعەت- نامیق رەسوڵ- محەمەد رەئوف سبەینێ هەڵبژاردنی شارەوانی لە شاری ئیستانبوڵی توركیا دووبارە دەكرێتەوە، سەرباری ئەوەی كاندیدەكەی پارتی دەسەڵاتدار بەرەگەز كوردە، بەڵام دەنگدەرانی كورد جارێكی تر دەنگ بە كاندیدی ئۆپۆزسیۆن دەدەنەوە، راپرسییەكان باس لە چانسی بردنەوەی كاندیدەكەی ئۆپۆزسیۆن دەكەن. دوو هەڵبژاردن لە سێ مانگدا بۆجاری دووەم لەماوەی سێ مانگدا، سبەینێ دەنگدەرانی شاری ئیستانبوڵی توركیا دەچنەوە سەر سندوقەكانی دەنگدان بەمەبەستی هەڵبژاردنی سەرۆكێكی شارەوانی بۆ شارەكەیان. رۆژی 31ی مانگی ئازاری رابردوو، هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لە توركیا بەڕێوەچوو، لە ئیستانبوڵ یەكەم گەورە شارو پایتەختی ئابوری‌و گەشتوگوزاری توركیا (ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ) كاندیدی پارتی گەلی كۆماری ئۆپۆزسیۆن (جەهەپە) بەجیاوازی (14 هەزار) دەنگ سەركەوتنی بەسەر (بن عەلی یەڵدرم) سەرۆك وەزیرانی پێشووی وڵات‌و كاندیدی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار (ئاكەپە)دا، سەركەوت. بەڵام لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكان رۆژی 6ی ئایاری رابردوو وەكو وەڵامدانەوە بۆ داوایەكی پارتی دادو گەشەپێدان، ئەنجامی هەڵبژاردنی لە ئیستانبوڵ هەڵوەشاندەوە‌و فەرمانیدا بە دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن لە رۆژی 23ی ئەم مانگە، واتە سبەینێ. پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداری توركیا كە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا سەرۆكایەتی دەكات، دەڵێت لە هەڵبژاردنی ئیستانبوڵدا سەرپێچی رویداوە. ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ كێیە ؟ بەڵام سەرباری ئەمەش دەبێت ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ كێ بێت كە توانیویەتی ئیدارەی شارەكە لە ئەردۆغان‌و ئیسلامییەكان بسەنێتەوە كە ئیدارەی ئەو شارە لە ساڵی 1994وە بەدەست ئەوانەوەیە ؟ ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ تەمەنی (49 ساڵ)ە، یەكێكە لەو سیاسییانەی بەمدواییە ئەستێرەی لە ئاسمانی سیاسی توركیا درەوشاوەتەوە، بەپێچەوانەی سەركردەكانی تری پارتەكەیەوە (جەهەپە)‌و ئەم پیاوە تاڕادەیەك سەربە نەوەی نوێی توركیایە، ئەمە لەكاتێكدایە كەمال كلیچدار ئۆغلۆی سەرۆكی پارتەكەی تەمەنی (71 ساڵ)ە‌و سەربە نەوە سیاسییە كۆنەكەیە. كاروانی سیاسی ئەردۆغان ساڵی 1994 لە ئیستانبوڵەوە دەستیپێكرد، كاتێك وەكو سەرۆكی شارەوانی ئەو شارە لەسەر لیستی پارتی رەفاهی ئیسلامی هەڵبژێردرا كە نەجمەدین ئەربەكان سەرۆكایەتی دەكرد‌و دواتر هەڵوەشێندرایەوە‌و ئەردۆغان بۆماوەی چەند مانگێك زیندانی كراو پاش خوێندنەوەی هۆنراوەیەكی ئاینیش لە فێستیڤاڵێكدا، ئیتر رێگری لێكرا هیچ پۆستێكی حكومی وەرگرێت. ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ هاوشێوەی ئەردۆغان كاروانی سیاسی خۆی لە ئیستانبوڵەوە دەستپێكرد. پارتی فەزیلەتی ئیسلامی كە میراتگیری پارتی رەفاه بوو، ساڵی 2004 سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵی گرتەدەست، پارتی دادو گەشەپێدان كە ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات ساڵی 2002 دەسەڵاتی لە توركیا گرتەدەست، لە ساڵی 2004وە جارێكی تر ئیستانبوڵ كەوتەوە دەست پارتەكەی ئەردۆغان، واتە ئەم شارە ماوەی چارەكە سەدەیەكە لەژێر دەستی ئەو پارتانەدا بووە كە رەگ‌و ریشەی ئیسلامییان هەبووە. زمانێكی ئاشتیخوازانە بەپێچەوانەی گوتاری سۆزاوی‌و توندی ئەردۆغانەوە، دوای ئەوەی لیژنەی هەڵبژاردنەكان سەركەوتنی راگەیاند، ئیمام ئۆغلۆ لەبەردەم لایەنگرانی پارتەكەیدا لە ئیستانبوڵ رووی دەمی كردە لایەنگرانی ئەردۆغان‌و وتی:" دەبێت پرۆسەكە بەڕێز‌و لێكتێگەیشتن‌و دیالۆگ بەڕێوەبچێت، داوا لە سەرۆك رەجەب تەیب ئەردۆغان دەكەم ئەوپەڕی پەرۆشی خۆی لەم بوارەدا نیشان بدات، لەبەر بەرژەوەندی نیشتمان‌و ناوچەكە، خوازیارم گەیشتنم بە چارەسەرێكی دادپەروەرانە لە زوترین كاتدا‌و دورخستنەوەی هەر زیانێك بە ناوبانگی توركیا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی". ئیمام ئۆغلۆ بەشداری نوێژێكی بەكۆمەڵی كرد بۆ گیانی قوربانیانی كرایست چێرچ لە نیوزلەندا‌و چەند ئایەتێكی قورئانیشی خوێندەوە، بەمشێوەیەش دژی ئەو وێنە باوە وەستایەوە كە لەسەر پارتی گەلی كۆماری هەبوو وەكو پارتێكی ئەتاتوركیی عەلمانیی. ئیمام ئۆغلۆ لەدایكبووی ساڵی 1970ی شاری ترابزۆنە لە باكوری توركیا، دەرچووی كۆلیژی كارگێڕی كارە لە زانكۆی ئیستانبوڵ، لە خێزانێكی دیندارو كۆنەپارێزەوە لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە، بەڵام خێزانەكەی مێژوویەكی دورودرێژی هەیە لە كاری سیاسیدا، باوكی دامەزرێنەری لقی پارتی "نیشتمانی دایك"ە بە سەرۆكایەتی سەرۆكی كۆچكردووە تۆرگۆت ئۆزال لە ترابزۆن. ئیمام ئۆغلۆ دانی بەوەدا نا كە ئەو لە خێزانێكی كۆنەپارێزەوە هاتووە، بەڵام لەسەردەمی خوێندنی زانكۆدا ئازادتربووە‌و بووەتە هەڵگری بەها دیموكراتییە كۆمەڵایەتییەكان. تاوەكو ساڵی 2008 نەچووەتە ناو كاری سیاسییەوە، لەو ساڵەدا چووەتە ناو پارتی گەلی كۆمارییەوە، یەك ساڵ دواتر بووە بە سەرۆكی شارەوانی ناوچەی (بیلیكدۆز) لە بەشە ئەوروپییەكەی ئیستانبوڵ‌و لە كاندیدی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداری بردوەتەوە. وەبەرهێنان لە سەركەوتندا پارتی گەلی كۆماریی لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا ئاستە باشەكەی ئیمام ئۆغلۆی لە ئیدارەدانی شارەوانی ناوچەی (بیلیكدۆز)ی قۆستەوە‌و كاندیدی كرد بۆ هەڵبژاردنی ئەمدواییەی شارەوانی ئیستانبوڵ، كە ئەم شارە (16 ملیۆن) كەسی تێدایە‌و ژمارەی دەنگدەرەكانی (10 ملیۆن) كەسە. رۆژی 13ی كانونی یەكەمی 2018، كەمال كلیچدار ئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماریی سەردانی ماڵی حەسەن ئیمام ئۆغلۆ باوكی ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆی كرد لە ترابزۆن‌و بە پێكەنینەوە وتی:" هاتوین كوڕەكەت بخوازین" ئەمەش وەكو ئاماژەیەك بۆ كاندیدكردنی ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ. حەسەن ئیمام ئۆغلۆ وەڵامی دایەوە‌و وتی:" پێشتر كچێكت لە ئاغجا ئابات (یەكێك لە گەڕەكەكانی ترابزۆن) برد، ئێستا كوڕێكیشت پێدەدەین". لەو كاتەوە ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ بە لیهاتوویی‌و داناییەوە چووە ناو هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەوە‌و خۆی بەدورگرت لە وروژاندنی ناكۆكی‌و توڕەكردنی دەنگدەران‌و پەنای بۆ گوتارێكی دۆستانەی جیاواز برد كە هەموو چینە جیاوازەكانی دەنگدەران بگرێتەوە. ئیمام ئۆغلۆ دەچووە بۆلای دەنگدەران لەو گەڕەكانەی كە بە پێگەی پارتی دادو گەشەپێدان دادەنران‌و بەناو شەقامەكانیدا دەسوڕایەوە‌و لەگەڵ خەڵك قسەی دەكرد بۆ ئەوەی سەرەنجی دەنگدەرانی ئاسایی بەلای خۆیدا رابكێشێت، لەبەرامبەردا ئەردۆغان بەشێوەیەكی تایبەتی‌و بەنوێنەرایەتی پارتەكەی هەڵمەتی بانگەشەی بەڕێوەدەبرد، تا ئەو ئاستەی لە دواین رۆژی هەڵمەتی بانگەشەدا، لە ئیستانبوڵ هەشت وتاری پێشكەشكرد. پارتەكەی ئەردۆغان كە هاوپەیمانێتی لەگەڵ پارتی نەتەوەپەرەست (مەهەپە)دا كردبوو، سەرباری ئەوەی لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردندا خۆی لە توڕەكردنی دەنگدەرانی كورد بەدورگرت، بەڵام ئەو هاوپەیمانێتییە بوو بەهۆی لەدەستدانی پشتیوانی دەنگی كورد‌و كورد دەنگیاندا بۆ ئیمام ئۆغلۆ، پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە نوێنەرایەتی دەنگی كورد دەكات، لە ئیستانبوڵ‌و ئەنكەرە‌و شارە گەورەكانی تر كە زۆرینەی دانیشتوانەكەیان كورد نین، كاندیدی بۆ سەرۆكی شارەوانی پێشكەش نەكرد، بەوەش دەنگی كورد لەو شارانە رۆیشت بۆ ئۆپۆزسیۆن.  كورد ئەمجارە پشتیوانی كێ دەكات؟ لە هەڵبژاردنی ئیستانبوڵ دەنگی كورد خاڵی یەكلاكردنەوەی كورسی سەرۆكایەتی شارەوانییە، لە هەڵبژاردنی رابردوودا پارتی دیموكراتی گەلان"هەدەپە" كە نوێنەرایەتی دەنگی زۆرینەی كورد دەكات، كاندیدی بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ نەبوو، پشتیوانی لە ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو، كاندیدی (جەهەپە) كرد، لەم هەڵبژاردنەشدا سەرەڕای كۆتاییهێنان بە گۆشەگیری سەر ئۆجەلان، بەهەمان شێوە پشتیوانی خۆی بۆ كاندیدەكەی (جەهەپە) راگەیاند. پەروین بوڵدان‌و سەزایی تەمەللی هاوسەرۆكانی (هەدەپە) لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا جەختیانكردەوە، حزبەكەیان هەتا ئێستا ستراتیژ‌و هەڵوێستی خۆی دەربارەی هەڵبژاردنەكە نەگۆڕیوە. هەروەها سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی (هەدەپە) لە زیندانەوە هەڵوێستی خۆی دەربارەی هەڵبژاردنەكە راگەیاند‌و داوای لە دەنگدەران كرد، دەنگ بە ئەكرەم ئیمام ئۆغڵۆ بدەن. ئەم هەڵوێستەی (هەدەپە) لە كاتێكدایە (ئاكەپە) لە چەند رۆژی رابردوودا بۆ راكێشانی دەنگی كورد بۆ كاندیدەكەی، ئەوەی بڵاوكردەوە كە گوایە ئۆجەلان لە زیندانەوە داوای لە دەنگدەرانی كورد كردووە بێلایەن بن لەنێوان (ئاكەپە)‌و (جەهەپە)دا، بەڵام هاوسەرۆكانی (هەدەپە) ئەوەیان رەتكردەوە. راپرسییەكان چی دەڵێن ؟ لەدوای بڕیاری دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئیستانبوڵەوە، زۆرینەی راپرسییەكان كە لە توركیا ئەنجامدراون، ئەنجامەكەی لە بەرژەوەندی كاندیدی (جەهەپە) بووە. نوێترین راپرسی كە رۆژانی 17 بۆ 19ی ئەم مانگە لە چەند ناوچەیەكی جیاوازی ئیستانبوڵ ئەنجامدراوە‌و 1500 كەس بەشدارییان تێداكردووە، لە بەرژەوەندی كاندیدەكەی (جەهەپە) بووە. لەو راپرسییەدا، ئەكرەم ئیمام ئۆغڵۆ، كاندیدی (جەهەپە) 52.11%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە، بن عەلی یەڵدرم كاندیدی ئاكەپە 47%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە، نەجدەت گۆكچینار، كاندیدی حزبی سەعادەت كە پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداری توركیا زۆر هەوڵ‌و تەقەلای دا لە كێبركێكە بكشێتەوە لەو راپرسیەدا 0.84%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە. لە راپرسیەكیشدا كە دامەزراوەی " كۆندا"ی تایبەت بە راپرسی ئەنجامیداوە، ئیمام ئۆغڵو 54%‌و یەڵدریم 45%ی دەنگەكانیان بەدەستهێناوە. یەڵدرم.. هاوپەیمانە دڵسۆزەكەی ئەردۆغان كاندیدی پارتی دادو گەشەپێدان بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ، بن عەلی یەڵدرمە، كە پێشتر سەرۆك وەزیران بووە‌و پێش ئەوەی ببرێتە ناو كێبركێی سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵەوە، سەرۆكی پەرلەمانی توركیا بووە. یەڵدرم  كە بەرەگەز كوردە، ساڵی 1955 لە شاری ئەرزنجان لە دایكبووە‌و پسپۆری ئەندازیاریی‌و دەریاوانییە‌و سەرپەرشتی چەندین پرۆژەی گرنگی لە بواری ژێرخانی توركیاو گواستنەوەی دەریاییدا كردووە، كە بوونەتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی جەماوەرێتی (ئاكەپە) لە هەموو هەڵبژاردنەكاندا لە ساڵی 2002ەوە. یەڵدرم بە هاوپەیمانە دڵسۆزەكەی ئەردۆغان وەسفدەكرێت‌و لەوكاتەوە كە ئەردۆغان سەرۆكی شارەوانی ئیستانبوڵ بووە لەگەڵیدا كاریكردووە‌و ساڵی 1994 بۆ 2000 بەرپرسبووە لە‌و هاتوچۆی دەریایی لە شارەوانی ئیستانبوڵ. ساڵی 2001 لەكاتێكدا ئەردۆغان پارتی داد‌و گەشەپێدانی دامەزراند، چەندین كەسی نزیك لەخۆی هێنایە ئەنكەرەی پایتەخت، یەكێك لەوانەش بن عەلی یەڵدرم بوو. لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی 2002دا یەڵدرم لە شاری ئیزمیر سەركەوتنی بەدەستهێناو هەر ئەو هەڵبژاردنە (ئاكەپە)ی گەیاندە كورسی دەسەڵات‌و دوای ئەوەی ئەردۆغان بووە سەرۆكی حكومەت پۆستی وەزیری گواستنەوە‌و گەیاندنی بە یەڵدرم سپارد‌و تا 2007 لەو پۆستەدا مایەوە. لە هەڵبژاردنی 2007دا جارێكی تر یەڵدرم لە شاری ئەرزەنجانی زۆرینە كورد خۆی كاندیدكرد‌و سەركەوتنی بەدەستهێناو لە پۆستی وەزیری گواستنەوەدا بەردەوام بوو، بەڵام لە ساڵی 2011دا لە شاری ئیزمیر سەركەوتنی بەدەستهێنا‌و دەسەڵاتەكانی وەزارەتەكەی فراوانكرا‌و گواستنەوەی ئاوییشی خرایەسەر. لە میانی خزمەتكردنیدا لە وەزارتی گواستنەوە، یەڵدرم هێڵی دەریایی ئیستانبوڵ- یالۆڤا، ئیستانبوڵ- بالیكی كردەوەو چەندین خزمەتی پێشكەش بە كەرتی دەریاوانی‌و رێگەی ئاویی كرد لە ئیستانبوڵ، پاشان رویكردە ئیزمیرو چەند پرۆژەیەكی وەك شەمەندەفەری خێرا، پەرەپێدانی ژێرخان‌و ئینتەرنێت‌و هێڵی ئاسمانی‌و رێگا خێراكانی بۆ ئەو شارە پێشنیاركرد، بەهۆی ئەو پرۆژانەوە شاری ئیزمیر بەرووی (ئاكەپە)دا كرایەوە كە پێشتر ئامادەگی لەو شارە زۆر كەمبوو. یەڵدرم ئازاری 2014 خۆی بە سەرۆكایەتی شارەوانی ئیزمیر كاندید كرد، بەڵام شكستیهێنا، پاشان ئەردۆغان وەك راوێژكاری خۆی بۆ بواری وەبەرهێنان دەستنیشانی كرد. ساڵی 2016 ئەردۆغان متمانەی بە یەڵدرم كرد‌و سەرۆكایەتی پارتی داد‌و گەشەپێدانی دەسەڵاتداری پێسپاردو دواتر بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت راسپێردراو پاشان ئەركی هەمواركردنەوەی دەستوری وڵات‌و گۆڕینی سیستمی بەڕێوەبردنی وڵاتی لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی پێسپێدراو ئەوەش لە ساڵی 2018 ئەنجامدرا. دوای سەركەوتنی راپرسی هەمواری دەستورو هەڵبژاردنی ئەردۆغان وەك سەرۆك كۆمار‌و هەڵوەشاندنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران، ئەردۆغان یەڵدرمی بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندیدكرد‌و تا تەموزی 2018 لەو پۆستەدا مایەوەو پاشان كاندیدكرا بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ‌و لە هەڵبژاردنەكەدا بە جیاوازییەكی كەم بەرامبەر ئەكرەم ئیمام ئۆغڵۆ شكستیهێنا.

ئامادەكردنی: سەردەشت عەزیز بەشی یەكەم ساڵی ٢٠٠٦ بۆ ٢٠١٢ حكومەتی چینی وەك دیارییەك بەبڕی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار بارەگای یەكێتی ئەفەریقای لە”ئەدیس ئەبابا” ی پایتەختی ئەپیوبیا دروست كرد، هەموو پێداویستیەكانی بارەگاكە، بەسیستەمی كۆمپیوتەری و بنكەی زانیاریشەوه چین دابینی كرد‌، بۆ ماوەی چەند ساڵێك ئەم بارەگایە بو بە رەمزێك بۆ نزیكبونەوەی نێوان وڵاتانی ئەفەریقاو چین و جوڵەی بازرگانی زۆر بەخێرایی گەشەی كرد، لە لەماوەی ئەو ساڵەدا پەیوەندی بازرگانیان بەڕێژەی %٢٠ی زیادیكردو بەمەش چین بوە بەگەورەترین هاوبەشی بازرگانی لەئەفەریقا. لەمانگی یەكی ساڵی ٢٠١٨ دا رۆژنامەی لۆمۆندی فەڕەنسی هەواڵێكی بۆمب ئاسای بڵاوكردەوەو كە سیستەمی كۆمپیوتەری یەكێتی ئەفەریقا كەوتوەتە مەترسییەوە، رۆژنامەكە لەچەند سەرچاوەیەكی جیاوازەوە بڵاوی كردەوە كە ماوەی پێنج ساڵە لەنیوەشەواندا، بەبێ ئاگاداری خۆیان سەرجەم زانیاریەكانی یەكێتی ئەفەریقا لەسێرڤەرەكانی بارەگاكەوە لەئەپیوبیاوە دەگوازرێتەوە بۆ شەنگەهای چینی، كەدوری نێوانیان ٨ هەزار كیلۆمەترە، ئەم گواستنەوەی داتایە بۆ ماوەی ١٨٢٥ رۆژ بەردەوام بوە. ئاشكرابونی دزینی ئەم زانیاریانەش كاتێك بوە كە بارەگاكە داخراوەو دەوامی تێدانەبوە بەڵام توێژەرێك لەناو بارەگای یەكێتی ئەفەریقا ماوەتەوە، وەك شەوەكانی دیكە كەدەستكراوە بەگواستنەوەی زانیاریەكان بۆ شەنگەهای ئەم توێژەرە هەستی بە زەختێكی زۆر لەسەر سێرڤەرەكانی ناو بارەگاكە كردوە، دوای لێكۆڵینەوە دەردەكەوێت كەئەمە پرۆسەی گواستنەوەی زانیاریەكانە بۆ شەنگەهای، دواتریش ئاشكرا بوو كە مایكرۆفۆن و ئامێری گوێگرتن خراوەتە ناو دیوارەكانی بارەگاكەو تەنانەت مێزەكانیشیانەوە. كاردانەوەكانی دوای ئەم ڕاپۆرتە دوای بڵاوبونەوەی راپۆرتەكە، یەكێتی ئەفەریقا و چینیش ئەم زانیاریانەیان رەتكردەوەو وتیان دەستی رۆژئاوایە بۆ تێكدانی نێوانمان، بەڵام بەرپرسانی ئەكێتی ئەفەریقا بەنهێنی بەرۆژنامەی لۆمۆندیان راگەیاندبوو كە دڵگرانن لەحكومەتی چین و دەترسن لەپشت پێبەستنیان پێی. ئەم هەموو كێشەیە كەدروست دەبێت نهێنیەكەی كۆمپانیایەكە كەئەویش(هواوی)ە چونكە دابینكەری سەرجەم ئامێرەكانی پەیوەندی و سیستەمی كۆمپیوتەری ناو بارەگاكە بوو، هەرچەند بەڵگەی یەكلاكەرەوە نەبوو كەگوایا هواوی بەئەنقەست ئەم كارەی كردوە یان نا، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمان بوە چۆن دابینكردنی ئەم هەموو ئامێرە بەهواوی درا؟ یان چۆن لەكاتێكدا كە هواوی دابینكەری سەرجەم ئامێرو دامەزرێنەری بنكەی زانیاریی ئەو بارەگایە‌، بێ ئاگا بوە لەوەی بۆ ماوەی ٥ ساڵ زانیاری ئەم بارەگایە گوازراوەتەوە بۆ حكومەتی چین؟.  وتەبێژی هواوی بە بی بی سی راگەیاندبوو كە ئەوان لەمەسەلەی بردنی زانیاریەكانی بارەگای یەكێتی ئەفەریقا بێ تاوانن و گرفتەكە ئەوان نین. هواوی لەم كێشەیەدا بەبەڵگەی راستەوخۆ تاوانبارنەكرا، لەیارمەتیدانی چیندا بۆ بردنی زانیاریەكان، بەڵام ئەم روداوە ڕۆڵێكی گرنگی هەبوو لەوەی هواوی بخاتە ناو بازنەی گومانەكان و زنجیرەیەك سزادان و بلۆككردنی لەسەر ئاستی جیهان. دامەزراندن و گەشەكردنی هواوی رێن زێنگفەی دامەزرێنەری هواوی لەساڵی ١٩٤٤ لەناوچەیەكی زۆر هەژار، لەباشوری چین لەدایك دەبێت كه ‌لەخێزانێكی ٩ كەسی هەژارەوە هاتوە، هەر ئەم هەژارییەش وایلێكردوە وەك گەنجەكانی ئەو ناوچەیە لەساڵی ١٩٧٢ پەیوەندی بەسوپاوە بكات. لەساڵی ١٩٨٣ بەهۆی كەمكردنەوەی ژمارەی سوپاوە رین سوپا جێدەهێڵێت. پاش ٥ ساڵ لەساڵی ١٩٨٧ ڕێن زێنگفەی هواوی دروست دەكات، سەرەتای هاتنی هواوی و رینی دامەزرێنەری بۆ ناو دنیای بازرگانی نەیان توانی گەشە بكەن و رێنیش هۆكاری ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كەهەموو ژیانی لەناو سەربازیدا بوەو هیچی لەبارگانی نەزانیوەو دواتر خۆی شارەزاكردوە لەبازرگانی و مێژوی ئەوروپادا. دواتر ساڵ بەساڵ هواوی گەشەدەكات و خۆی ئامێرەكانی پەیوەندی دروست دەكات، لەسەرەتای ساڵەكانی ١٩٩٠ەوە هواوی تەندەرەكانی حكومەتی چینی بۆ دابینكردنی ئامێرەكانی پەیوەندی بۆ سوپا پێدەدرا. لەساڵی ١٩٩٥ فرۆشتنی هواوی گەیشتە ٢٢٠ ملیۆن دۆلار بەڵام ئەم پارە بەزۆری لەبازاڕە شەعبیەكانەوە بۆی هات. ساڵی دواتر هواوی نازناوی ‘پاڵەوانی چین‌ ی پێدرا، ئەم نازناوە لەواقیعدا بۆ ئەوەبوو حكومەتی چینی بازاڕی بەڕوی كۆمپانیا بیانیەكانی ركابەری هواوی داخست لەبەرژوەندی هواوی. هواوی یەكێكە لەو كۆمپانیایانەی كه ‌كاریگەری گەورەی لەسەر پێشخستنی ئابوری چین هەیە و ساڵ بەساڵ رێژەی فرۆشتنی لەجیهاندا بەرزدەبوەوەو لەساڵی ٢٠٠٥ بۆ یەكەمجار چەند رێكەوتنێكی گرنگی لەسەر ئاستی بازاڕی جیهانی كرد.  بەڵام سەرباری سەركەوتنەكان، گومانەكان لەسەر هواوی وەك سێبەر لەگەڵیدایە بەتایبەت دوای ئەوەی زانرا كە رێنی دامەزرێنەرو كۆمپانیای هواویش پەیوەندییان لەگەڵ پارتی كۆمەنیستی دەسەڵاتدار لەچیندا هەیەو ئەمەریكا بەئامرازی دەستی حكومەتی چین تۆمەتباری كرد. رێن زێنگفەی دەڵێت وا بیرمەكەنەوە سەركەوتنەكانی هواوی بەهۆی ئەوەوەیە كە ئێمە پەیوەندیەكی تایبەتمان لەگەڵ حكومەتدا هەیە. چونكە ئەگەر كۆمانیاكەش %١٠٠ هی حكومەت بێت هەر دەكرێت شكستخواردو بێت، سەركەوتنی ئێمە بەهۆی كارەكانمانەوەیە نەك حكومەت. تێبینی: بەشی دووەم لەسەر كەیسەكانی دژی هواوی دەنوسم. سەرچاوە: BBC, TECHWORM, Business INSIDER, TechDator, Cnet

درەو میدیا: لێپرسراوێكی ئەمریكا خستنەخوارەوەی فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی لە بواری ئاسمانی نێودەوڵەتی لەسەر گەروی هورمز لەلایەن ئێرانەوە پشتڕاستكردەوە، ئەوەش دوای ئەوەی كە سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بە رەسمی خستنەخوارەوەی فڕۆكەكەی راگەیاند. بەڵام پێنتاگۆن رەتیدەكاتەوە فڕۆكە ئەمریكییە ئاسمانی ئێرانی بەزاندبێت‌و دەڵێت كاتێك فڕۆكەكە بە موشەكێك بە ئامانجگیراوە 17 میل لە ئاسمانی ئێرانەوە دووربووە. سایتی سوپا نیوز باڵی میدیایی پاسداران رایگەیاند هێزەكانی سوپای پاسداران  فڕۆكەیەكی سیخوڕیكردنی بێفڕۆكەوانی ئەمریكییان لە هەرێمی هورمزگان كە دەڕوانێت بەسەر كەنداودا خستوەتە خوارەوە. بەڵام ئاژانسی فارس كە ئەویش ئاژانسێكی نزیكە لە سوپای پاسدارانەوە رایگەیاند فڕۆكەكە بە بەكارهێنانی سیستمی بەرگری موشەكی " سێیەمی خورداد" خراوەتە خوارەەوە كە بە هەوڵی ناوخۆیی ئێران دروستكراوە. بە بۆچونی پسپۆران سیستمی خورداد كۆپییەكی تەواوەتی چەكی روسی یان چینییە، چونكە ئێران مێژوویەكی هەیە لە كۆپیكردنەوەی چەكی بیانی‌و لە رابردووشدا موشەكی SA-2 روسی‌و موشەكی جۆری SA-2 چینی‌و كۆریای باكوری بەناونیشانی ( سەیاد 1) دروستكردوەتەوە، ئەوەش بەوتەی پەنهان تاڵبلو، توێژەری بواری كاروباری ئێران لە دامەزراوەی بەرگری لە دیموكراتییەكان. تاڵبلو لە وتارێكیدا دەڵێت:" هاوشێوەی زۆرینەی پیشەسازییەكانی ئێران موشەكی " سەیاد" بنچینەكەی دەگەڕێتەوە بۆ چەكی بیانی‌و موشەكی سەیاد2 لەسەر بنەماکانی موشەكەكانی SM-1 RIM-66 دیزاینكراوە كە هێزی دەریایی ئێران پێش شۆڕشی ئیسلامی ساڵی 1970 لە ئەمریكا وەریگرتووە. تایبەتمەندییەكانی فڕۆكەكە ئەو فڕۆكە ئەمریكییەی ئەمڕۆ خرایە خوارەوە لە جۆری " گلۆباڵ هۆك" نیە وەك ئاژانسی فارس باسی دەكات، بەڵكو بە گوێرەی بەرپرسێكی پێنتاگۆن كە قسەی بۆ تۆڕی سی ئێن ئێن كردووە فڕۆكەكە ناوی تریتۆنە " MQ-4C Triton". ئەو فڕۆكەیە بەشێكە لە پۆلی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمریكا كە جێگەی فڕۆكەی U-2 ئەمریكی بۆ بواری سیخوڕیكردن گرتوەتەوەو ئەم تایبەتمەندیانەی هەیە: * درێژی فڕۆكەكە نزیكەی 14.5 مەترە، درێژی هەردوو باڵەكەی دەگاتە 40 مەتر، بەرزییەكەی 4.7 مەترەو كێشی 6 هەزار‌و 779 كیلۆگرامە‌و خێراییەكەی 475 میلە لە كاتژمێرێكدا. * فڕۆكەكە بۆ یەكەمجار ساڵی 2012 ئاشكراكرا، و ساڵی 2013 بۆ یەكەمجار تاقیكراوەتەوەو ساڵی 2018 یەكەمین ئۆپەراسیۆنی پێ ئەنجامدراوە‌و ئیدارەی ئەمریكا پلانی داناوە ساڵی 2023 بە تەواوتی بیخاتە خزمەتەوە. * تریتۆن دەتوانێت لە بەرزی 56 هەزار پێوە بفڕێت. * تێچووی دروستكردنی نزیكەی 121 ملیۆن دۆلاری ئەمریكییە. * خستنەخوارەوە فڕۆكەكە زۆر قورسەو لە رێگەی سیستمی موشەكی S-300  روسییەوە نەبێت ناخرێتەخوارەوە كە ئێران ئەو سیستمەی هەیە. * ئەركەكانی تریتۆن بریتین لە: چاودێریكردن، چالاكی هەواڵگری‌و سیخوڕیكردن لەسەر زەریاكان‌و ناوچە كەناراوەكان و دەتوانێت ماوەی زیاتر لە 24 كاتژمێر بەبەردەوامی بفڕێت. * دەتوانرێت موشەكی ئاسمان بە زەمینی لێببەسترێت‌و لە توانایدایە یەكە دەریاییەكان بكاتە ئامانج‌و هەروەها دەشتوانێت بەبەكارهێنانی تیشكی سەروو سور‌و وێنەی كارەبایی‌و تیشكی ئامانجەكان ئاشكرابكات‌و پۆلێنیان بكات. * فڕۆكەكە چەندین كامێرای تێدایە كە دەتوانێن بە پلەی 360 چواردەوری فڕۆكەكە وێنەبگرێت لە بازنەیەكدا كە نیوەتیرەكەی زیاترە 2000 میلی دەریایی.

 (درەو میدیا): دوو كەشتی نەوتهەڵگر لە كەنداوی عومان‌و نزیك لە كەناراوەكانی ئێران تەقێندرانەوە‌و رێكخراوی دەریاوانی بەریتانیا بۆ پرۆسە بازرگانییەكانیش لێكۆڵینەوە لەو راپۆرتانە دەكات كە لەو بارەیەوە بەدەستی گەیشتوون‌و میدیاكانی ئێرانیش رایدەگەینن یەكێك لە كەشتییەكان ( ڤرانت ئەلتێرە) لە كەنداوی عومان نقومبووەو لێپرسراوانی ئێرانیش دەڵێن تا ئێستا دەیان كەسیان لە تیمی كەشتییەكان رزگاركردووەو هۆكاری تەقاندنەوەی ئەو دوو كەشتیەش تائێستا ئاشكرانیە. بەوتەی لێپرسراوانی دەریاوانی نەرویج سێ‌ تەقینەوە لەسەر كەشتی ( ڤرانت ئەڵتێر) رویداوە كە خاوەندارێتی دەگەڕێتەوە بۆ نەرویج. وو ئای ڤانگ وتەبێژ بەناوی دەستەی سەكۆ نەوتییەكانەوە لە تایوان كە كەشتی ( ڤرانت ئەڵتێر)ی بەكرێ‌ گرتووە رایگەیاند ئەو كەشتییە 75000 تۆن نەوتی هەڵگرتووە‌و گومانی ئەوە دەكرێت كە تۆربایینەكەی بە ئامانج گیرابێت‌و چەند راپۆرتێكی تریش دەڵێن كە مینێك بە كەشتییەكەدا تەقیوەتەوە. كۆمپانیا ڤرانیت لاین خاوەنی كەشتییەكە رایگەیاند ئاگر لە كەشتییەكە بەربووە كە ئاڵای دوورگەكانی مارشاڵی هەڵگرتووەو رەتیكردەوە كە كەشتییەكە نقومبوبێت. هەروەها كۆمپانیای بی ئێس ئێم بۆ بەڕێوەبردنی كەشتییەكان كە كار بە كەشتی دووەم دەكات بەناوی ( كۆكۆكا كاریدجیس) و ئاڵای پەنەمای هەڵگرتووە خاوەندارێتی دەگەڕێتەوە بۆ ژاپۆن رایگەیاند تیمی كەشتییەكە ناچاربوون بەجێبهێڵن‌و بچنە كەشتییەكەی تر كە لەو كاتەدا بە نزیك ئەواندا تێپەڕیوە. كەشتی دووەم مادەی میسانۆڵی هەڵگرتووە‌و بەوتەی سەرچاوەكان نقوم نەبووە‌و ئێستا 80 میل لە ئیمارەتی فوجیرەی ئیماراتەوەیە كە 16 میل لە ئێرانەوە دوورەو بارەكەی هیچ زیانێكی پێ‌ نەگەیشتووە. میدیاكانی ئێران دەڵێن دەنگی چەند تەقینەوەیەك لە پاكستانەوە بیستراوە‌و تیمی هەردوو نەوتهەڵگرەكە داوایان لە وڵاتانی كەنداوی عومان كردووە بەهانایانەوە بچن. ئاژانسی ئێرنای ئێرانی لەسەر زاری سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە رایگەیاند 44 دەریاوانی هەردوو كەشتییە نەوتەهەڵگرەكە بە هەماهەنگی لەگەڵ سەنتەری گەڕان‌و بەهاناوەچوونەوە لە هورمزگان رزگاركراون‌و لەلایەن هێزی دەریاوانی ئێرانەوە بۆ بەندەری جاسك گواستراونەتەوە. ئێرنا راشیگەیاند یەكێك لە كەشتییەكان كاتژمێر 8:50 خولەكی بەیانی پێنجشەممە رووبەڕووی رووداوەكە بوەتەوە لە 25 میلی باشوری جاسك و 23 تیمی كەشتیوانی كەشتیەكەش دوای رووداوەكە خۆیان فڕێداوەتە ناو دەریاوە‌و لەلایەن تیمەكانی ئێرانەوە رزگاركراون. ئاژانسە ئێرانییەكە راشیگەیاند دوای كاتژمێرێك لە رووداوی كەشتی یەكەم كاتژمێر 9:50 خولەك كەشتییەكی تر لە دووری 28 میلەوە لە بەندەری جاسك ئاگری تێبەربووەو ئەو كەشتیەی دووەم لە یەكێك لە بەندەركانی سعودیەوە بەرێگاوە بووە بەرەو سەنگاپورەو لەكاتی رووداوەكەدا 21 كەسی تیمی كەشتییەكە خۆیان هەڵداوەتە ناو دەریاوەو لەلایەن سەنتەری گەڕان‌و فریاگوزاری دەریاوانی ئێرانەوە لە هورمزگان رزگاركراون. ئەمە دووەمین روووداوی مەترسیدارە لەماوەی مانگێكدا رووبەڕووی كەشتیە نەوتهەڵگرەكان دەبنەوە لە گەروی هورمزی ستراتیژی كە یەك لەسەر پێنجی نەوتی جیهانی لێەوە تێپەڕدەبێت. ئایاری رابردوو چوار كەشتی نەوت هەڵگر لە نزیك بەندەرێكی ئیمارات رووبەڕووی تەقینەوە بوونەوە‌و بە گوێرەی راپۆرتێكی هاوبەشی ئیمارات، سعودیە، نەرویج كە هەفتەی رابردوو پێشكەشی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیان كرد چەند بۆمبێكی چێندراو لە لایەن كەسانی نەناسراوەوە لە ناوچەكەدا     چێندراون‌و بوونەتە هۆی ئەو رووداوە‌و لە راپۆرتەكەدا بەرپرسیارێتی نەخراوەتە ئەستۆی هیچ وڵاتێك. رووداوەكەی ئایاری رابردوو بە بەراورد بە رووداوەكەی ئەمڕۆ پێنجشەممە زیانەكانی كەمتربوون و ئەوەی ئەمجارەش لە كاتێكدایە كە شینزۆ ئابی سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن بۆ هێوركردنەوەی گرژی‌و ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەمریكاو ئێران بە سەردانێكی فەرمی گەیشتوەتە تارانی پایتەختی ئێران.

 (درەو میدیا): 23ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی شارەوانی گەورەی ئیستانبوڵ، پایتەختی بازرگانی‌و گەشتیاری توركیا بەڕێوەدەچێت‌و پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداری توركیا " ئاكەپە" هەوڵدەدات دەنگی كورد لەو شارە مسۆگەربكات‌و لە رێگەی دەنگی كوردەوە رێگەی سەركەوتن لە كاندیدەكەی پارتی گەلی كۆماری "جەهەپە " بگرێت. یەڵدریم دەگاتە ئامەد بۆ بەدەستهێنانی دەنگی كورد لە ئیستانبوڵ، بن عەلی یەڵدریم كاندیدی ئاكەپە بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی گەیشتە ئامەدی پایتەختی باكوری كوردستان، بەڵام لەبری راكێشانی سۆزی كورد بەلای خۆیدا بە بەكارهێنانی " كوردستان" كوردی توڕەو نیگەران كرد. سەرەڕای ئەوەی كە رەجەب تەیب ئەردۆغان ئەو كەسانەی وشەی كوردستان بەكاردەهێنن بە پشتیوانیكردن لە تیرۆر تۆمەتباریان، بەڵام یەڵدریم لە وتەیەكیدا كە لە ئامەد پێشكەشیكرد رایگەیاند كەمال ئەتاتورك دامەزرێنەری كۆماری نوێی توركیا لەكاتی كردنەوەی یەكەمجاری ئەنجومەنی گەلی توركیا  چەند نوێنەرێكی " كوردستان"ی بانگهێشتكردووە. " نیفاق‌و دووڕووییە" بەكارهێنانی وشەی كوردستان لەلایەن بن عەلی یەڵدریمەوە كاردانەوەی سیاسەتمەدارانی كوردی لە باكور لێكەوتەوە، زیا پیر پەرلەمانتاری پێشووی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە" بن عەلی یەڵدریمی بە دووڕوویی و نیفاق تۆمەتباركرد. پیر لە كاردانەوەیدا بەرامبەر بە یەڵدریم لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیویەتی:" ئەوە نیفاقە، بازرگانییەكی قێزەونیی دەنگە، كاتێك ئێمە وشەی كوردستان بەكاردەهێنیین دەمانگرن‌و لە پەرلەمان دەرمان دەكەن، بەڵام ئەوان كاتێك دەچن بۆ ئامەد لە پێناوی كۆكردنەوەی دەنگی كورددا ئەو وشەیە بەكاردەهێنن". ئەو پەرلەمانتارەی پێشووی هەدەپە رووی قسەكانی دەكاتە یەڵدریم‌و دەڵێت:" چاوەڕوان مەبە، كورد دەنگت پێ نادەن، بچۆرە بەردەم دەرگایەكی تر". كۆتایی ئازاری رابردوو هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا بەڕێوەچوو، پارتی داد‌وگەشەپێدانی دەسەڵاتدار گورزی كوشندەی بەركەوت‌و سەرۆكایەتی شارەوانەی شارە گەورەكانی وەك ئەنكەرەی پایتەخت‌و ئیستانبوڵ‌و ئیزمیری لەدەستدا. لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵدا ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو كاندیدی جەهەپە بە جیاوازییەكی كەم سەرۆكایەتی شارەوانی بەدەستهێنا، بەڵام لەسەر داوای ئاكەپە لیژنەی هەڵبژاردنەكانی توركیا بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكەو دووبارەكردنەوەی لە 23ی حوەزیراندا. ئێستا ئاكەپە هەرچی توانای خۆی هەیە خستویەتییەگەڕ بۆئەوەی سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ لەدەستنەداوە‌و بۆ یەكلاكردنەوەی لایەنی براوەش دەنگی كورد لە ئیستانبوڵ سەنگی مەحەكە‌و لە هەڵبژاردنی ئازاردا كورد دەنگی بە كاندیدی ئاكەپە نەداوە‌و 23ی حوەزیرانیش ئاشكرادەبێت ئەمجارە كورد لەو شارە كورسی سەرۆكایەتی شارەوانی پێشكەشی جەهەپە دەكات یان ئاكەپە.

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ پەیوەندییەكانی واشنتۆن و ئەنكەرە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر هەنگاودەنێت‌و ئەمریكا گوشاری زیاتر دەخاتەسەر توركیا بۆئەوەی دەستبەرداری كڕینی سیستمی بەرگری موشەكی ( ئێس - 400)ی روسی ببێت‌و تا كۆتایی مانگی داهاتوو مۆڵەتی پێدەدات. پاتریك شاناهان، هەڵسوڕێنەری كاروباری وەزارەتی بەرگری ئەمریكا لە نامەیەكدا بۆ هاوتا توركییەكەی خوڵوسی ئاكار، جەختدەكاتەوە لەوەی دەستبەجێ‌ مەشق‌و راهێنانی سەرباز‌و ئەفسەرانی توركیا لەسەر فڕۆكەی جەنگی جۆری ( ئێف - 35) رادەگیرێت. ئێستا واشنتۆن تا كۆتایی مانگی تەمموزی داهاتووی دیاریكردووە بۆئەوەی ئەنكەرە دەستبەرداری كڕینی سیستمی دژە موشەكی ( ئێس- 400)ی روسی ببێت‌و باوەڕی وایە ئەو سیستمە بەرگرییە روسییە هەڕەشەیە بۆسەر فڕۆكە جەنگییەكانی جۆری ( ئێف – 35) كە توركیا بەنیازە بیكڕێتو نابێت ئەنكەرە لە یەك كاتدا هەردوو سیستمەكە بەدەستبهێنێت. ئەلین لۆرد، بریكاری وەزارەتی بەرگری ئەمریكا لەو بارەیەوە دەڵێت:" ئەگەر توركیا بەهاتنی 31ی تەمموزی داهاتوو ئەمریكا لە پاشگەزبوونەوە لە كڕینی سیستمە روسییەكە ئاگادارنەكاتەوە، ئەوا مەشق‌و راهێنانی فڕۆكەوانە توركییەكان لەسەر فڕۆكەی ئێف – 35 لە ئەمریكا رادەگیرێت، هەروەها هەموو رێككەوتنەكان لەگەڵ كۆمپانیا توركییەكانی تایبەت بە دروستكردنی پارچەكانی فڕۆكەی ئێف 35 هەڵدەوەشنێنرێنەوە". ئەم ئاگاداركردنەوەی ئەمریكا بۆ توركیای هاوپەیمانی لە ناتۆ دوای ئەوەدێت كە ئەنكەرە چەند كەسێكی بۆ مەشقكردن لەسەر سیستمی دژە موشەكی ئێس- 400 رەوانەی روسیا كردووە‌و رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاش سێشەممەی رابردوو جەختیكردەوە كە وڵاتەكەی بەردەوام دەبێت لە گرێبەستەكەی لەگەڵ روسیاو دەستبەرداری كڕینی سیستمی ئێس- 400 نابێت. ئەردۆغان جەختیشیكردەوە كە ئەمریكای ئاگاداركردوەتەوە لەوەی ئەنكەرە هەنگاو بۆ كڕینی سیستمی دژە موشەكی پاتریۆتی ئەمریكی دەنێت ئەگەر مەرجەكانی واشنتۆن لەو بارەیەوە وەك مەرجەكانی مۆسكۆ ئاسان بن. "گۆڕینی ئاراستە" فڕۆكەی جەنگی ( ئێف- 35) بە شێوازێك دروستكراوە كە بگونجێت لەگەڵ سیستمە سەربازییەكانی پەیمانی ناتۆ بە تایبەتی سیستمی بەرگری دژە موشەكی، و ئەمریكا ترسی لەوە هەیە كە روسیا لەرێگەی دەستكەوتنی زانیاری لە توركیا پەرە بەە سیستمی دژە موشەكی ئێس- 400 بدات دژی هاوپەیمانی ناتۆ. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا حوزەیرانی 2018 چوار فڕۆكەی جۆری ئێف – 35 بە توركیا فرۆشت، بەڵام بۆ مەشقپێكردنی فڕۆكەوانەكانی توركیا فڕۆكەكانی لە ئەمریكا هێشتوەتەوەو ئەگەر توركیا تا 31ی تەمموز دەستبەرداری گرێبەستكەی لەگەڵ روسیا نەبێت ئەوا كۆمپانیا توركییەكان كە 937 پارچەی جیاوازی فڕۆكەی ئێف- 35 دروستدەكەن هیچ گرێبەستێكی تریان پێ نادرێت‌و بەوتەی ئەلین لۆد بریكاری وەزارەتی بەرگری ئەمریكا گرێبەستەكان  دەدرێنە كۆمپانیای تر. لۆرد رایگەیاند كۆمپانیا لۆكهید مارتنی تایبەت بە فڕۆكەوانی‌و  كۆمپانیای برات ئەند ویتنی، كۆمپانیای دروستكردنی بزوێنەری فڕۆكە بەجدی دەگەڕێن بە دوای كۆمپانیای تردا بۆ دروستكردنی ئەو پارچانەی كە ئێستا لە توركیا دروستدەكرێن. بەوتەی ئەلین بەشداری كۆمپانیا توركییەكان لەو پرۆژەیەدا هەتا سەرەتای ساڵی 2020 یەوە دەڵێت:" بەڵام هێشتا كات لە بەردەم توركیادا ماوە بۆئەوەی ئاراستەی بگۆڕێت". پرۆگرامی فڕۆكەی جەنگی جۆری ( ئێف- 35) كە نەوەدەكانی سەدەی رابردو دەستیپێكردووە، بەبەهاترین پرۆگرام دادەنرێت لە مێژووی سوپای ئەمریكادا و پێنتاگۆن تێچوو‌و خەرجی پرۆگرامەكەی بە 400 ملیار دۆلار خەمڵاندووە، ئەوەش بە ئامانجی دروستكردنی نزیكەی 2500 فڕۆكە لە چەند ساڵی داهاتوودا. سەرچاوە: بی بی سی   

ئامادەكردنی: نامیق رەسوڵ سوسیال دیموكراتەكانی دانمارك زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی ئەو وڵاتەیان بەدەستهێنا‌و میتی فریدیركسین( 41 ساڵ) سەرۆكی ئەو پارتە دەبێتە گەنجترین سەرۆك وەزیران لە مێژووی ئەو وڵاتەدا. لە هەڵبژاردنەكەدا كوتلەی سۆسیال دیموكراتەكان لە كۆی 179 كورسی پەرلەمانی دانمارك 91 كورسییان بەدەستهێنا‌و لاس لوكی راسمۆسن، سەرۆك وەزیرانی لیبراڵی ئێستای دانمارك شكستهێنانی خۆی‌و حزبەكەی راگەیاندو لە لێدوانێكیدا بۆ لایەنگرانی وتی:" هەڵبژاردنێكی نوێمان بینی، بەڵام حكومەت دەگۆڕدرێت". كەشوهەوا، كۆچ‌و بودجەی تەرخانكراو بۆ چاودێری كۆمەڵایەتی، لەو پرسانە بوون كە باڵیان كێشابوو بەسەر هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن لەو وڵاتەدا. لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی دانماركدا پارتی گەل كە پارەتێكی راستڕەوی توندڕەوە پشتیوانی جەماوەریی لەدەستدا, لە 20 ساڵی رابردوودا ئەو پارتە پشتیوانی لە حكومەتە یەك بەدوای یەكەكانی ئەو وڵاتەی كردوە لەبەرامبەر گرتنەبەری سیاسەتی توند دەربارەی كۆچ‌و كۆچبەران. كەمبونەوەی جەماوەر‌و دەنگی پارتی گەل بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە پارتە گەورەكانی تری دانمارك وەك پارتی سۆسیال دیموكرات پشتیوانی خۆیان بۆ توندتركردنی رێوشوێنەكانی دژ بە كۆچبەران پەیڕوكرد، بەوەش ئاستی جەماوەرێتی پارتی گەل دابەزی. بەم ئەنجامی هەڵبژاردنە, دانمارك دەبێتە سێیەمین وڵاتی ئەسكەندناڤیا دوای سویدو فینلەندا كە لەماوەی یەك ساڵدا دەنگ بۆ حكومەتێكی چەپڕەو دەدەن. حزبە گەورەكان حزبە گەورەكانی دانمارك بەسەر دوو بەرەدا دابەشبوون، بەرەی سور كە هێمایە بۆ چەپەكان‌و بەرەی شین كە هێمایە بۆ راستڕەوەكان. بەرەی سور لە پێنج حزب پێكدێت كە پارتی سۆسیال دیموكرات سەرۆكایەتی دەكات‌و چوار ساڵی رابردوو ئۆپۆزسیۆن بووەو لە میانی بانگەشەی هەڵبژاردندا بەڵینیدا بە زیادكردنی خەرجی گشتی‌و زیادكردنی باج لەسەر كۆمپانیا‌و دەوڵەمەندەكان‌و چاكسازیی لە سیستمی موچە‌و خانەنشینیدا بە جۆرێك هەر كەسێك 40 ساڵ كاریكرد بتوانێت بەزوویی خانەنشین بكرێت. پارتی لیبراڵی دانماركیش لە ساڵی 2015ەوە هاوپەیمانێتی لەگەڵ حزبی گەلی كۆنسێرڤاتیڤ‌و هاوپەیمانی لیبراڵی كردووەو حكومەتی پێكهێناوەو مانگی رابردووش لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەوروپادا بووە گەورەترین حزبی دانمارك لەو پەرلەمانەداو لەمیانی بانگەشەی هەڵبژاردنیشدا بەڵێنیدا بە تەرخانكردنی بڕە پارەیەكی زیاتر بۆ چاودێری كۆمەڵایەتیو گرتنەبەری رێوشوێنی زۆر توند لە دژی كۆچبەران. سەرچاوە: بی بی سی   

(درەو میدیا): محەمەد عەلی نەجەفی، سەرۆكی پێشووی شارەوانی تارانی پایتەختی كۆماری ئیسلامی ئێران‌و كەسایەتی نزیك لە حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێران، چیتر نەیتوانی لەگەڵ هاوسەری دووەمیدا ( میترا ئیستاد) دا بژی‌و  لە نێو ماڵەكەیاندا پێنج فیشەكی ئاراستەكرد‌و كوشتی، ئەوەش بەهۆی ئەوەی رێگەی نەداوە نەجەفی پەیوەندی لەگەڵ هاوسەری پێشوویی و منداڵەكانیدا هەبێت. نەجەفی ( 67) ساڵ، میترای تەمەن 35 ساڵانی لە حەوزی گەرماوەكەی ماڵەكەیاندا خەڵتانی خوێن كرد‌و پاشان روویكردە بنەكەی پۆلیس و دانی بە تاوانەكەیدا نا. دیمەنی دانپێدانانی ئاشكرای نەجەفی لە بنكەی پۆلیس كە تەلەفزیۆنی رەسمی ئێران بڵاویكردەوە زۆر نامۆ بوو، لەبری ئەوەی نەجەفی دەستبەسەربكرێت، زۆر بە ئاسودەیی لەسەر كورسییەك دانیشتبوو چایی دەخواردەوە، دوای سڵاوكردن لە ئەفسەری پۆلیس. نەجەفی لەبەردەم پۆلیسدا رایگەیاند گومانی لە ژنەكەی هەبووە كە لەناو گروپی " پەرستوها" یان " پەڕەسێلكە"كانی هەواڵگری ئێراندا بێت‌و سیخوڕی بەسەرەوە كردووەو زانیاری داوەتە دەزگای هەواڵگریی، بەڵام زۆر بەخێرایی دەزگای هەواڵگری ئێران " ئیتڵاعات" ئەو تۆمەتانەی نەجەفی رەتكردەوە. "پەرەسێلكە" باڵندەیەكی وشكانی بەناوبانگە، بەڵاك لە ئەدەبیاتی سیاسەتی ناوخۆی ئێراندا چەمكێكی تری وەرگرتووە‌و جارجار لە ناوخۆی ئێراندا باسی لێدەكرێت‌و دواهەمینیشیان لەسەر زمانی نەجەفییەوە بوو. " پەڕەسێلكە" ناوێکە ئێرانییەكان بەو ژنانەی دەڵێن كە كار بۆ دەزگای ئیتڵاعاتی ئێران دەكەن‌و سیخوڕی بەسەر كەسایەتییە سیاسییە دیارەكان‌و كەسایەتییە ئۆپۆزسیۆنەكان‌و بگرە دیپلۆماتكارانی دەرەوەش دەكەن، ئەوەش لە رێگەی نزیكبوونەوە لێیان‌و بەستنی پەیوەندیی لەگەڵیاندا. لە چەند رۆژی رابردوشدا، محەمەد سەرفراز، سەرۆكی پێشووی دەستەی رادیۆ‌و تەلەفزیۆنی ئێران لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاند رژێمی ئێران لە رابردوودا پەڕسێلكەكەیان بەناوی " م. أ" بۆ رەوانەكردووە، بەڵام دواتر رایگەیاند كە مەبەستی میترا ئیستاد نەبووە. جگە لە خودی نەجەفی، چەند سیاسەتمەدارێكی باڵی ریفۆرمخوازەكانی ئێران لەسەرو هەموشیانەوە عەلی موتتەهری جێگری سەرۆكی پەرلەمان رایانگەیاند كە هاوسەرە كوژراوەكەی نەجەفی سەر بە پەڕەسێلكەكانی ئیتڵاعات بووە. موتتەهری لە پۆستێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئینستاگرام دەزگای ئیتڵاعاتی ئێرانی تۆمەتباركرد بە ناردنی پەڕەسێلكە بۆ سیاسەتمەدارە ئۆپۆزسیۆنەكان، بۆئەوەی وێنە‌و گرتەیی ڤیدیۆییان تۆماربكەن بەئامانجی دەمكوتكردن و دوورخستنەوەیان لە گۆڕەپانی سیاسی. لە بەرامبەر لێدوانەكانی نەجەفی‌و كەسایەتییە ئۆپۆزسیۆنەكانی باڵی ریفۆرمخوازان ، غوڵام حسێن ئیسماعیلی وتەبێژی دەسەڵاتی دادوەریی ئێران‌و برایەكی میترا رەتیانكردەوە هیچ پەیوەندییەك لە نێوان هاوسەرەكەی نەجەفی‌و دەزگا ئەمنییەكاندا هەبێت. لێكۆڵینەوە لە كوشتنی میترا زۆر بەخێرایی تەواوبوو بەجۆرێك كە ئیبراهیم ئیبراهیم پەرلەمانتاری تارانی پایتەخت، داوای لە سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی ئێران كرد پەلە نەكەن لەو كەیسەدا، بەڵام هەرزوو تۆمەتی كوشتنی بەئەنقەست‌و هەڵگرتنی چەكی بێ‌ مۆڵەت ئاراستەی نەجەفی كرا. بەدرێژایی چەند ساڵی رابردوو، چەندین سیاسەتمەدارتی ئێران پەراوێزخراون‌و لە گۆڕەپانی سیاسی دوورخراوەنەتەوە، لەوانەش حسێن موسەوی تەورێزی، عەبدولمەجید مەعادی حەوا، عەتائوڵا موهاجرانی، عەلی جەننەتی، ئەوەش دوای ئاشكرابوونی پەیوەندییان لەگەڵ ژناندا كە پێدەچێت سەر بە گروپی پەڕەسێلكەكان بوبن بە گوێرەی لێكۆڵینەوەیەكی رۆژنامەی " ئینساف نیوز". محەمەد عەلی نەجەفی لەكاتی لێكۆڵینەوە لەگەڵیدا لە بنكەی پۆلیس مێژووی پەڕەسێلكە ژنە پەڕەسێلكەكان شێوازێكی نوێی خستنەداو‌و گرتن‌و دەمكوتكردن نییە كە كۆماری ئیسلامی ئێران دایهێنابێت، بەڵكو لەسەردەمی رژێمی پاشایەتیدا دەزگای پۆلیسی نهێنی" ساواك"ئەو شێوازەی بەكارهێناوە، وەك مێژونوسی ئێرانی عیرفان قانعی فەرد لە كتێبی" در دامگە حادپە" دا ئاماژەی پێداوە. قانعی فەرد لە كتێبەكەیدا باس لەوەدەكات كە چۆن دەزگای ساواك ژنانی بەكارهێناوە بۆ تێوەگلاندنی پیاوانی ئایینی لەوانەش محەمەد تەقی فەلسەفیی، جەعفەر شجونی، مەحمود قومیی‌و محەمەد سادق لواسانی. جەعفەر شجونی لە چاوپێكەوتنێكیدا پێش كۆچی دوایی رایگەیاندووە كە چەندین گرتەی ڤیدیۆیی‌و فۆتۆ هەیە كە پەیوەندی نێوان پیاوانی ئاینی ئێران‌و ژنان ئاشكرادەكەن‌و هەندێكیان دزەیان پێكراوە‌و بڵاوكراونەتەوە. ساڵی 1979‌و دوای بەرپابوونی شۆڕشی ئیسلامی لە ئێراندا دەزگای نوێی هەواڵگری ئێران" ئیتڵاعات" بەردەوام بو لەسەر هەمان ئەو شێوازی كاركردنەی ساواك‌و چەندین بەڵگە بڵاوكراونەوە كە ژنان بۆ سیخوڕیكردن بەسەر سیاسەتمەدارانەوە بەكارهێنراون لەوكاتەی كە عەلی فەلاحیان وەزیری ئیتڵاعات بووە. رۆژنامەی " ئیسناف نیوز"ی سەر بە باڵی ریفۆرمخوازانی ئێران ساڵی رابردوو زنجیرەیەك راپۆرتی بڵاوكردەوە لەسەر بەكارهێنانی ژنان لەمیانی جەنگی ئێران- عێراقدا لە هەشتاكانی سەدەی رابردوودا بۆ تێوەگلاندنی چەند سیاسییەك لەناوخۆی ئێراندا. رۆژنامەكە رایگەیاندووە ئەو ژنانە لەلایەن ئیتڵاعاتەوە بە " پەڕەسێلكە" ناودەبرێت‌و هاوكاتن چەند چاوپێكەوتنێكیشی لەگەڵ چەند بەرپرسێكی باڵا بڵاوكردەوە كە جەختدەكەنەوە لەوەی بوونەتە قوربانی‌و بوون بە داوی پەڕەسێلكەكانەوە. لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەكە عەبدوڵا ناسری پەرلەمانتاری ریفۆرمخواز رایگەیاندووە ناتوانێت بەكارهێنانی ژنان لەلایەن دەزگا ئەمنییەكانەوە رەتبكاتەوەو ئاماژەبەوەشدەدات كە بەشێك لەو ژنانەی ئەو كارەیان لەلایەن ئیتڵاعاتەوە پێ دەسپێردرێت، ئەوانەن كە لە جەنگی ئێران- عێراقدا هاوسەرەكانیان لەدەستداوە. سەرچاوە: سایتی كەناڵی ئەلحوڕە

(درەو میدیا): 23ی حوەزیرانی داهاتووی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ دووبارەدەكرێتەوە‌و بەگوێرەی راپرسیەكیش ئەكرەم ئیمام ئۆغڵۆ جارێكی تر سەرۆكایەتی ئەو شارەوانییە گرنگەی توركیا دەباتەوە. حیلمی داشدەمیر، سەرۆكی كۆمپانیای ئۆپتیمار بۆ توێژینەوە‌و راپرسی ئەنجامی نوێترین راپرسی دەبارەی سەرۆكایەتی شارەوانی گەورەی ئیستانبوڵ بڵاوكردەوە كە 23ی حوەزەیرانی داهاتوو ئەنجامدەدرێتەوە. داشدەمیر رونیشیكردەوەتەوە كە ئەو راپرسیەیان لە ماوەیەكی زۆر كەم پێش بڕیاری دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ ئەنجامداوە و تێیدا ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو كاندیدی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) 52%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە‌و لە بەرامبەردا بن عەلی یەڵدرم كاندیدی پارتی دادو گەپەشێدان ( ئاكەپە) 48%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە.

راپۆرت: BBC وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت هواوی كە دووەم گەورە كۆمپانیای دروستكردنی موبایلی زیرەكە لە جیهاندا، روبەڕووی ئاستەنگ بووەتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی گوگڵ رایگەیاند رێگاكانی گەیشتنی بەو پرۆگرامانە كۆتوبەند دەكات، كە بەرهەمی دەهێنێت.  گەشەی ئەم كۆمپانیا چینی-یە لە داهاتوودا وابەستەیە بە ئاستی پشتبەستنی خەڵك بەو پرۆگرامانەی كۆمپانیای زەبەلاحی گوگڵ بەرهەمیان دەهێنێت، كە بە بزوێنەری سێرچ (گەڕان)ە بەناوبانگەكەی ناسراوە، لەنێویاندا یوتیوب‌و نەخشە‌و پۆستی ئەلیكترۆنی (ئیمێڵ). بڕیارەكەی گوگڵ دوای ئەوە هات ئیدارەی دۆناڵد ترەمپی سەرۆك ئەمریكا هواوی خستە لیستی ئەو كۆمپانیایانەی كە بەبێ وەرگرتنی مۆڵەت لە حكومەت، كۆمپانیا ئەمریكییەكان ناتوانن بازرگانی لەگەڵدا بكەن.   ئەم بڕیارەی گوگڵ دەبێتەهۆی كۆتوبەندكردنی كۆمپانیا چینی-یەكە لە دەستڕاگەیشتن بەو ئەپدەیتانەی كە سیستمی ئەندرۆید بەرهەمیان دەهێنێت، هەروەها رێگەی گەیشتنیشی بە "ئەپ ستۆر" كۆتوبەند دەكات كە بە گوگڵ پلەی ناسراوە. پێدەچێت ئەمە كاریگەری دابنێت لەسەر گەشەی خێرای هواوی، كە توانیویەتی لە فرۆشتنی ئامێری تەلەفۆنی زیرەكدا كۆمپانیای ئەپڵ تێپەڕێنێت. ئێستا بەڕێوەبەر‌و كۆمپانیا جێبەجێكارەكان تاوتوێی ئەوە دەكەن ئایا تا چ ئاستێك خەڵك بەرگەی ئەوە دەگرن ئەپلیكەیشنەكانی گوگڵ لەناو موبایلە هواوی-یەكانی دەستیاندا نەبێت، ئەو ئەپلیكەیشنانەی كە بوون بەبەشێكی گرنگ لە ژیانمان.  بایدۆ.. تاكە بزوێنەری سێرچ لە چین گەڕان بۆ زانیاری‌و وەڵامدانەوە گوگڵ دەستیكردووە بە فەراهەمكردنی بزوێنەری سێرچ بۆ زانیارییەكان لە ئینتەرنێتدا، تائێستا ئەمە باشترینی ئەو شتانەیە كە پێشكەشیكردووە. ئەگەر خەڵك لەسەرتاسەری جیهان سێرچ بۆ بابەتێك بكەن لە ئینتەرنێت، رێژەی 89%یان گوگڵ بەكاردەهێنن. كۆمپانیای "نێت ماركێت شیر" دەڵێ دووەم بزوێنەری سێرچ لەڕووی بەكارهێنانەوە، بە ركابەرێكی راستەوخۆی گوگڵ دانانرێت. لە چین رێژەی 8%ی خەڵك ئەو بزوێنەری سێرچە بەكاردەهێنن كە بە (بایدو) ناسراوە، چونكە حكومەت گوگڵی راگرتووە. بۆیە نائامادەگی بزوێنەری سێرچی گوگڵ لە هواویدا تەنیا كاریگەری لەسەر بازاڕی ناوخۆیی نابێت، بەڵام خەڵك ئەگەر ویستیان سێرچ بۆ زانیارییەك بكەن، بەكارهێنانی گۆگڵ بەباشتر دەزانن، ئەمەش دەبێتە هۆی لەقاڵبدانی كڕینی ئامێری هواوی لەلایەن هەندێك لە هاوبەشەكانەوە لەسەر ئاستی جیهان.  تیكتۆك.. ئەو ئەپلیكەیشنەی كە ركابەرێتی یوتیوب دەكات تەماشاكردن لە نزیكەوە گوگڵ لە 2006دا یوتیوبی كڕی، ئاستی سەركەوتنی گەیشتە سنورێك كە لەگەڵیدا ئەركێكی نوێ دەركەوت كە ئەویش یوتیوبەر (بەكارهێنەری یوتیوب)ە. ئەگەر لێهاتویت لە یارییەكانی كۆمپیوتەر‌و، بەكارهێنانی هەندێك لە بابەتەكانی جوانكاری، یاخود ئەژمارێكت هەیە بۆ میوانداریكردنی خەڵك، یاخود قسەكردن لەبارەی كاروباری ژیانەوە، لە كەناڵەكەتەوە لە یوتیوب ملیۆنان خەڵك تەماشات دەكەن‌و دەبیت بە ملیۆنێر. سەرباری سەركەوتنی یوتیوب بەو ئاستەی كە توانیویەتی هەندێك خەڵك بەناوبانگ‌و دەوڵەمەند بكات (گۆڤاری فۆربیس دەڵێ ساڵی رابردوو 10 كەس لە ئەستێرە یەكەمینەكانی زیاتر لە 180 ملیۆن دۆلاریان بەدەستهێناوە)، هێشتا لەو لایەنەوە‌و لە ئەپلیكەیشنی ڤیدیۆكانی ترەوە، روبەڕووی ركابەرێتی بەهێزی گوگڵ دەبێتەوە. لە كۆتایی ساڵی 2018دا، لەڕووی داونلۆدكردنەوە لەلایەن خەڵكەوە لەسەر ئاستی جیهان، ئەپلیكەیشنی "تیكتۆك" پلەی سێیەمی بەدەستهێنا، ئەمە بەپێی قسەی كۆمپانیای "سینسۆر تاوەر" بۆ بازاڕكاری.  تیكتۆك لە ساڵی 2016دا دەركەوت، توانی مانگانە بگات بە 500 ملیۆن بەكارهێنەر لە سەرتاسەری جیهان. كۆمپانیا چینی-یەكە دەستیپێكرد‌و، دواتر لەسەر ئاستی هەموو جیهان ناوبانگی دەركرد. ئەپلیكەیشنەكە تەنیا پارچە ڤیدیۆی كورت نەبێت بڵاوی ناكاتەوە، ركابەری راستەوخۆی ئەپلیكەیشنی ئنستگرامە زیاتر لەوەی ركابەری یوتیوب بێت، بەناوبانگبوونی ئەم ئەپلیكەیشنە دەریدەخات چۆن حەزی خەڵك گۆڕانكاری بەسەردا دێت. ئێستا یوتیوب بوەتە سامانێكی زەبەلاح بۆ گوگڵ، ملیارێك‌و 800 ملیۆن كەس لە جیهان بەكاریدەهێنن، بەڵام ئاستەم نییە ركابەرێتی بكات‌و بەسەریدا سەركەوێت لەڕێگەی ئەپلیكەیشنێكی بچوكترەوە، پێدەچێت رۆڵی لە داهاتوودا كەمببێتەوە.  ئەگەر لەداهاتوودا هواویت كڕی رەنگە چیتر گۆگڵ پلەی تێدا نەبینی زانینی ئاڕاستەكە ئەپلیكەیشنی نەخشە وا ئەژماردەكرێت لە ئاستی گوگڵ خۆیدا بێت- ئەپلیكەیشنێكی پڕ جەماوەرە. هەندێك كەس ئەم سەركەوتنە بۆ شكستی ئەپلیكەیشنی ئەپل بۆ نەخشەكان دەگێڕنەوە كە ركابەرێتی دەكات‌و لە 2012وە دەستیپێكردووە، ئەم ئەپلیكەیشنە روبەڕووی رەخنە بوەتەوە بەهۆی ورد نییە‌و وردەكارییەكان ون دەكات. كێشەی ئەپلیكەیشنی ئەپل گەورە بوو، بەجۆرێك ساڵی رابردوو كۆمپانیاكە پەنای برد دووبارە دامەزراندنەوەی، ئەوەش بەبەكارهێنانی باك ئەپی بەكارهێنەرانی ئەیفۆن خۆیان‌و بەكارهێنانی چەند چارجەری (شاحینە)یەكی بچوك كە ئامێری ئاگاداركردنەوەی پێوە بەستراوە. روپێوییەك كە كۆمپانیای فلۆینت بۆ بازاڕكاری كردویەتی ئاماژە بەوەدەكات رێژەی 69% بەكارهێنەرانی ئایفۆن لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەكارهێنانی نەخشەكانی گوگڵ بەباشتر دەزانن لە نەخشەكانی ئەپڵ. بەڵام بارودۆخی گۆگڵ لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر دەگۆڕێت، ئەگەر هەژمونی ئەو كۆمپانیایەمان لە بواری سێرچدا لەبەرچاوگرت. قەدەغەكردنی هەموو ئەپلیكەیشنەكانی گوگڵ لە چین واتە زیادبوونی ئاستی جەماوەریی ئەپلیكەیشنی بایدۆی ركابەری. دەوترێت 200 ملیۆن كەس ئێستا تایبەتمەندی كارپێكردنی دەنگیی ئەو ئەپلیكەیشنە بەكاردەهێنن. بایدۆ چاوی لەوەیە لە دەرەوەی سنوری چین بڵاوببێتەوە‌و چارەسەرێكیش بە هواوی پێشكەش بكات بتوانێت بەهۆیەوە ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە، كە بەهۆی لەدەستدانی ئەپلیكەیشنەكانی گوگڵەوە بۆی دروست دەبێت.   سەرۆكی كۆمپانیای هواوی دەڵێ كۆمپانیاكەی دەتوانێت بەسەر ئاستەنگەكاندا سەركەوێت جیابونەوە ئێستا بەكارهێنەرانی موبایلی زیرەك دوو سیستمی بنەڕەتی كارپێكردنیان لەبەردەستدایە، یەكێكیان "ئای ئۆ ئێس"ە لە ئامێری ئەپڵدا، ئەوی تر "ئەندرۆید"ە لە ئامێرەكانی تردا، پێدەچێت راگرتنی ئەپلیكەیشنەكانی گوگڵ لە هواوی، بە سیستمی ئەندرۆید-یشەوە، ببێتەهۆی هەڵاتنی سیستمێكی نوێ. سەرۆكی كۆمپانیای هواوی بە میدیاكانی چینی راگەیاند:" مامەڵەی ئێستای سیاسەتمەدارانی ئەمریكا سوكایەتیكردنە بە تواناكانمان". دامەزرێنەری هواوی باوەڕی وایە كۆمپانیاكەی لەتوانایدایە بەبێ گەیشتن بە پرۆگرامەكانی ئەمریكاش، بەردەوام بێت. جێرمی تۆمسۆن جێگری سەرۆكی كۆمپانیاكە لە بەریتانیا وتی:" پلان بۆ رودانی ئەگەری لەو جۆرە دادەنێین، بەڵام تائێستا روینەداوە". ئاماژەی بەوەكرد:" پرۆگرامی هاوتەریبمان هەیە بۆ گەشەپێدانی جێگرەوە.. لەوباوەڕەداین ئەوە كڕیارەكانمان دڵخۆش دەكات". بەكارهێنانی سیستمێكی ركابەر لەلایەن هواوییەوە بەواتای كردنەوەی بوارە لەبەردەم بژاردەی زۆردا، دوور لە ئەپڵ ‌و ئەندرۆید، سەختە بوترێت ئەتوانێت سەركەوتوو بێت لەم كێبركێیەدا. كۆمپانیا چینییەكە دەتوانێت پشت بە پاڵپشتی حكومەت‌و بازاڕی گەورە لۆكاڵییەكەش ببەستێت. هواوی لە فرۆشتنی موبایلدا لە بازاڕدا پێش ئەپڵ كەوتووە گوگڵ هیواخوازە بەردەوام بێت لە پاراستنی بارودۆخی بەهێزی خۆی لە بازاڕی ئامێرەكانی تەلەفۆن‌و بەردەوامبوونی خەڵك لەسەر بەكارهێنانی ئەپلیكەیشنەكانی لەسەر ئاستی جیهان. كۆمپانیای مایكرۆسۆفتی زەبەلاحی ئەمریكی بەو سیستمی كارپێكردنەی كە دروستیكرد، توانی رێژەی 42%ی بازاڕی تەلەفۆن لە ئەمریكا بۆی خۆی ببات، بەڵام راوەستا‌و ئەو سیستمەی راگرت، سەرباری ئەوەی كۆمپانیای زەبەلاحی نۆكیای كڕیبوو، وەكو هەوڵێكی بۆ بڵاوكردنەوەی سیستمێكی فراوانتر. ئەگەر كۆمپانیای هواوی سەربەخۆیی وەرگرت‌و بڕیاریدا گەشە بە سیستمێكی كارپێكردنی تایبەت بەخۆی بدات، گوگڵ هیوادارە دوچاری ئەو چانسە رەشە نەبێتەوە.

راپۆرت: درەو میدیا ڕەنگە جەنگێكی كاولكەر بە "ڕێكەوت" لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست هەڵبگیرسێت، ئەمە ئەو مەترسیەیە كە نوسەری ئەمریكی (دەیڤد گادرنەر) هۆشداریداوە لەباریەوە، ئەو نوسەرە لە وتارێكدا كە لە ڕۆژنامەی (فاینەنشال تایمز)ی بەریتانیدا بڵاویكردوتەوە، دەڵێت:" ئامادەبونی دەیان كاراكتەری "چالاكی مەترسیدار"  كە بڕوایان بەكاری مەیدانی هەیە، هاوشێوەی (جۆن بۆڵتۆن) ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكاو (مایك پۆمپیۆ) وەزیری دەرەوە و (بنیامین نەتانیاهۆ) سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و (ڤلادیمێر پۆتین) سەرۆكی روسیا و(ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆكی توركیاو ژەنەڕاڵ (قاسم سولەیمانی) فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران، لەگەڵ كابرایەكی "ڕەفتار نامۆ"ی وەك (دۆناڵد ترەمپ)سەرۆكی ویلایەتەیەكگرتوەكانی ئەمریكا، ئینسان هەر ئەبێ‌ چاوەڕێی "كارەسات" لە تاقمێكی سیاسی لەمشێوەیە بكات، بەتایبەت هەندێك جەنگ بە "ڕێكەوت" هەڵدەگیرسێت". هۆشداری ئەم نوسەرە ئەمریكییە هاوكاتە لەگەڵ ڕودانی پێشهاتێكی نوێ و تەمومژاویی لەناوچەكە، وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات دەڵێت، چوار كەشتی بازرگانی وڵاتان لەئاوە نێودەوڵەتیەكانی وڵاتەكەی و لە نزیك ئێران ڕوبەڕوی كاری تێكدەرانە بونەتەوە، بێئەوەی وردەكارییەكەی ئاشكرا بكات، بەدوایدا وەزیری وزەو سەرچاوە كانزاییەكانی سعودییە ڕایگەیاند، دوو كەشتی وڵاتەكەی ڕوبەڕوی هێرشی تێكدەرانە بونەتەوە. ئیمارات لەسەر هێرشەكە داوا لە كۆمەڵەی نێودەوڵەتی دەكات بەرپرسیارێتییەكانی ئەستۆی جێبەجێبكات و ڕێگە لەهەر لایەنێك بگرێت كە هەوڵی دەستبردن بۆ ئاسایش و سەقامگیری جوڵەی كەشتیوانی دەدات لەناوچەكە.  ئامانجەكە تارانە وەزارەتی دەرەوەی ئێران هەر زوو هاتە سەرخەت و نیگەرانی خۆی لە ڕوداوەكە دەربڕی و داوای ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەی كرد لە هێرشەكە، هۆشداریشدا لە "سەركێشی یاریزانە دەرەكییان" لە  دورستكردنی كێشە بۆ جوڵەی كەشتیوانی. بەڕای بەشێك لە چاودێرانی دۆخەكە، گەرچی ڕوداوەكە لە كەشێكی تەموژاویدا بووەو زانیارییەكی ئەوتۆ لەبارەیەوە بەردەست نییە، تەقینەوەو چەكی تیادا بەكارنەهاتووەو هیچ قوربانییەكیش نییە، یەكێك لە ئەگەرەكان بۆ تێوەگلانی ئێران و تیژكردنی واشنتۆنە دژی تارانە، هاوكات ڕایەكی تریش هەیە بە دووری نازانێت ئەم كارە پەیامێكی تاران بێت بۆ ئیمارات و پیبڵێت گەر وڵاتەكەی ڕوبەروی هێرشی ئەمریكا بێتەوە، ئەوا پریشكی ئاگرەكە دەپەڕیتەوە بۆ ئیمارات و تەواوی ناوچەكە، هاوكات ئەگەرێكی چاوەڕوانكراویش ئەوەیە حكومەتی ئیمارات بە هاوكاری ئەمریكا و وڵاتانی كەنداو ڕێوشوێنی ئەمنی توندتر لە ئاوەكانی كەنداو بگرنەبەر بەبیانوی پاراستنی ئاسایشی جوڵەی كەشتیوانی و، بەوەش گەمارۆكانی سەر ئێران توندتر بكەن و جوڵە كەشتیەوانییەكانی بەتەواوی پەكبخەن.  هەر لەچوارچێوەی گرژییەكانی ئەو دۆسیەیەدا، لە چەند كاتژمێری ڕابردودا ئەمریكا هاوڵاتیانی لە گەشتكردن بۆ عێراق ئاگاداركردەوە، بە هۆكاری توندبونەوەی گرژییەكان لە ناوچەكە و داواشی لە هاوڵاتیانی نیشتەجێی عێراق كرد چاوكراوەبن‌و لە قەرەباڵغی شوێنە گشتییەكان دوربكەونەوە. بەقسەی بەرپرسانی ئەمریكا، تاران داوای لە گروپە چەكدارەكانی كردووە لەوپەڕی ئامادە باشیدابن ‌و ئەم پرسە لەلایەن دەزگای هەواڵگری ئەمریكاوە بەجدی وەرگیراوەو ئەو ڕێوشوێنەش بەشێكە لەم پرۆسەیە. یەكێتی ئەوروپا لەگەڵ دانوستانە لە گەرمەی  ئامادەكارییەكانی واشنتۆن و تاران دژ بەیەك، (فیدریكا مۆگرینی) بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا پێش كۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی بەریتانیا فەرەنسا و ئەڵمانیا، وڵاتی بەشدار لە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران، بە ڕۆژنامەنوسانی ڕاگەیاند، یەكێتی ئەوروپا پشتیوانی تەواوەتی جێبەجێكردنی ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەكات لەگەڵ تاران، دەشیەوێت هێزە ڕكابەرەكان خۆیان بەدور بگرن لەهەر ئاڵۆزییەكی زیاتر سەبارەت بەم پرسە.  

راپۆرت: بی بی سی فارسی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت عەبدوڵا گویل‌و ئەحمەد داودئۆغلۆ كە رۆژگارێك هەردوكیان لە روخسارە دیارەكانی پارتی دەسەڵاتداربوون، رەخنەیان لە بڕیارەكەی دەستەی باڵای هەڵبژاردن گرت سەبارەت بە دوبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی شارەوانی لە ئیستانبوڵ. كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی توركیا دوای چەندین هەفتە، بڕیاریداوە جارێكی تر هەڵبژاردن لە ئیستانبوڵ بەڕێوەبچێتەوە، هەڵبژاردنێك كە كاندیدی نەیارانی رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆك كۆماری توركیا تێیدا سەركەوتوو بووە. عەبدوڵا گویل سەرۆك كۆماری پێشووی توركیا‌و یەكێك لە دامەزرێنەرانی پارتی دادو گەشەپێدانە، ئەحمەد داودئۆغلۆ-یش سەرۆك وەزیران‌و وەزیری دەرەوەی دەوڵەتەكەی بەڕێز ئەردۆغان بووە. بەڕێز گویل رۆژی 7 ئایار لە تویتەری خۆی نوسی:" دوێنێ كە هەواڵی بڕیاری دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكانم بیست، هەمان ئەو هەستەم بۆ دروستبوو كە ساڵی 2007 دوای بڕیارە نادادپەروەرانەكەی دادگای دەستوری لەدژم بۆم دروستبوو. جێگەی داخە پێشنەكەوتوین". بەڕێز گویل باس لەو بڕیارەی دادگای دەستوری توركیا دەكات كە خەریك بوو ببێت بە رێگر لەبەردەمیدا بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار. ئەحمەد داودئۆغلۆ-ش ناڕەزایەتییەكانی لەچوارچێوەی چەند تویتێكدا بڵاوكردەوە‌و نوسی:" گەورەترین شكست بۆ هەر بزوتنەوەیەكی سیاسی، دۆڕاندنی هەڵبژاردن نییە، لەدەستدانی زیاتری ئەخلاقییە لە ویژدانی گشتیدا". بۆچی دۆستەكانی ئەردۆغان كەوتنە قسە ؟ ساڵی 2001 كە پارتی دادو گەشەپێدان دامەزرا، زیاتر لە بزوتنەوەیەكی سیاسی دەچوو وەك پارتێكی سیاسی. رێبەری ئەو بزوتنەوە سیاسییە رەجەب تەیب ئەردۆغان بوو، بەڵام سیاسەتمەدارانی بەهەژمون‌و بەناوبانگی تر لە تەنیشت ئەو بوون، رەخساری وەكو عەبدوڵا گویل، بوڵنت ئارینچ، عەبدوللەتیف شنر، عەلی باباجان، ئەحمەد دادودئۆغلۆ‌و یاشار یاكیش. لەماوەی ئەو 17 ساڵەدا كە پارتی دادو گەشەپێدان دەسەڵاتی بەدەستەوە بووە، ئەمانە هەمویان لە لوتكەی دەسەڵاتی حكومەتدا بوون، عەبدوڵا گویل لەماوەی ساڵانی 2007 بۆ 2014 سەرۆك كۆماری توركیا بووە. ئەحمەد داودئۆغلۆ تاوەكو ساڵی 2016 وەزیری دەرەوە‌و سەرۆك وەزیران بوو، باباجان زیاتر لە 12 ساڵ یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بوو بۆ كاروباری ئابوری، بوڵنت ئارینچ سەرۆكی پەرلەمان بوو. ئەم گروپە چەند كەسییە رۆڵی جۆربەجۆریان هەبووە لە سیاسەتەكانی پارتی دادو گەشەپێدان لە دەیەی یەكەمی دەسەڵاتدارێتی ئەو پارتەدا، سەردەمێك كە بە باوەڕی زۆر كەس سەركەوتوترین سەردەمی حكومەتی بەڕێز ئەردۆغان بووە لەڕووی ئابورییەوە، هاوكات لەڕووی پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ ئەوروپا‌و پێگەی ئەو وڵاتە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی. بەڵام لەم ساڵانەی دوایدا بەڕێز ئەردۆغان بە ئاڕاستەی دەسەڵاتخوازی رۆیشتووە‌و دۆستەكانی دوێنێی یەك لەدوای یەك لە بازنەی دەسەڵات كردوەتە دەرەوە. لەبارەی خاڵی ناكۆكی نێوان بەڕێز ئەردۆغان‌و دۆستەكانی دەتوانرێت ئاماژە بەم بابەتانە بكرێت:  •    پشتگوێخستنی پرۆسەی چاكسازی ئابوری‌و دیموكراتی •    لاوازبوونی پەیوەندییە گرنگەكانی توركیا لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپییەكاندا •    جەمسەرگیركردنی كەشوهەوای سیاسی لەلایەن دەسەڵاتدارانی پارتی دادو گەشەپێدانەوە •    دواخستنی رێوشوێنەكانی چاككردنی پەیكەری ئابوری ناكۆكی نێوان ئەردۆغان‌و دۆستەكانی پێشتری، دوای گۆڕینی سیستمی سیاسی توركیا بۆ سیستمێكی كۆماری، توندتر بووەوە، زۆرێك لە نەیارانی دەوڵەتی بەڕێز ئەردۆغان باوەڕیانوایە ئەم گۆڕانكارییە بنەماكانی دیموكراسی- لە نمونەی سەروەری یاسا‌و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكانی لەیەكتری، خستوەتە مەترسییەوە. عەبدوڵا گویل‌و ئەحمەد داودئۆغلۆ بەمدواییانە توندتر بوون لە رەخنەگرتن لە سیاسەتەكانی بەڕێز ئەردۆغان، دواین نمونە كاردانەوەیان بوو بەرامبەر بە پوچەڵكردنەوەی هەڵبژاردنی خۆجێی ئیستانبوڵ، كە بە بڕوای ئەوان یەك هەنگاو توركیای لە دیكتاتۆریەتەوە نزیكتر كردوەتەوە. ئەم رەخنەگرانە چی دەڵێن ؟ عەبدوڵا گویل ساڵی 2014 كە خولی سەرۆكایەتییەكەی تەواو بوو، زۆر بەهۆشیارییەوە مامەڵەی لەگەڵ نەیارێتیكردنی بەڕێز ئەردۆغاندا دەكرد، بەڵام ساڵی 2018 گەیشتە ئاستێك كە دەیویست لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماردا بەرامبەر بە بەڕێز ئەردۆغان راوەستێت، بە مەرجێك هەموو پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان پشتیوانی لێبكەن. بەڕێز گویل لەدوای هەڵبژاردنەكانەوە گەیشتوەتە ئاستێكی توندتر‌و هەڵوێستەكانی لەڕێگەی ئەژماری فەرمی خۆی لە تویتەر (كە زیاتر لە هەشت ملیۆن فۆڵۆی هەیە) بڵاودەكاتەوە. دواین تویتی ئەو (تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە) تایبەت بوو بە بڕیاری دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكانی توركیا كە هەڵبژاردنی خۆجێی ئیستانبوڵی هەڵوەشاندەوە، هەڵبژاردنێك كە تێیدا كاندیدی نەیاری بەڕێز ئەردۆغان سەركەوت‌و كۆتایی هێنا بە 25 ساڵ دەسەڵاتی پارتی دادو گەشەپێدان لە گەورەترین شاری توركیا. ئەحمەد داودئۆغلۆ سەرۆك وەزیرانی پێشوو لە عەبدوڵا گویل چالاكترەوە‌و لەسەر ئاستی گشتی ئامادەگییەكی زیاتری هەیە، راستەوخۆ دوای هەڵبژاردنەكەی 31ی مارس كە بە شكستی پارتی دادو گەشەپێدان لە هەموو شارە گەورەكان كۆتایی هات، بەڕێز داودئۆغلۆ مەنیفێستێكی 15 لاپەڕەیی بڵاوكردەوە‌و تێیدا هۆشداری دا بە دۆستە حزبییەكانی پێشتری. ئەو داوای لە ئەندامانی پارتەكەی كرد لەزوترین كاتدا سیستمی سیاسی بكەنەوە بە پەرلەمانی‌و سەربەخۆیی‌و بێلایەنی بگێڕنەوە بۆ دەزگای دادوەری‌و پێداچونەوە بكەن بە سیاسەتی دەرەوەدا.  ناڕازییەكانی دەتوانن پارتێكی نوێ دروستبكەن ؟ هەواڵی نافەرمی زۆر بڵاوبونەتەوە لەبارەی ئەوەی كە هەندێك لە ئەندامانی پێشووی پارتی دادو گەشەپێدان دەیانەوێت پارتێكی سیاسی نوێ دروستبكەن، پێدەچێت لەئێستادا تەنیا دوو ئاڕاستە لەم بارودۆخەدا كارا بن، یەكەمیان ئاڕاستەی عەلی باباجان یاریدەدەری پێشووی سەرۆك وەزیران‌و ئەندازیاری گەشەكردنی ئابوری توركیا لەژێر چاودێری عەبدوڵا گویلدا، ئەوی تر ئاڕاستەی ئەحمەد داودئۆغلۆیە كە بەپێی هەندێك دەنگۆ دەیەوێت بچێتە پاڵ عەلی باباجان، بەڵام روبەڕووی ناڕەزایەتی عەبدوڵا گویل بوەتەوە. دەوترێت پارتێكی نوێ لەسەر رێگایە‌و پێدەچێت راگەیاندنی پارتەكە بكەوێتە كاتێكەوە كە بە تێڕوانینی دامەزرێنەرەكانی، بارودۆخی سیاسی یارمەتیدەر بێت بۆ دروستكردنی پارتێكی نوێ. كاردانەوەی پارتی دادو گەشەپێدان چییە ؟ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی پارتی دادو گەشەپێدان بە وردی چاودێری جموجوڵی دۆستەكانی پێشتری دەكات، ئەو بەمدواییە یەكێك لە دۆستە نزیكەكانی خۆی تۆمەتباركرد بەوەی خیانەتی لە ئامانجەكانی پارتی دادو گەشەپێدان كردووە، بەڵام ناوی ئەو كەسەی ئاشكرانەكرد. هەندێك لە بەرپرسی پلە مامناوەندی پارتی دادو گەشەپێدان‌و هەندێك لە میدیاكانی سەربە دەوڵەت، بەجۆرێك رەخنە لە عەبدوڵا گویل‌و عەلی باباجان‌و ئەحمەد داودئۆغلۆ دەگرن، گومانی تێدا نییە ئەگەر ئەو كەسانە پارتێكی نوێ دروستبكەن، هەڵمەتی میدیا‌و دەسەڵاتدارانی پارتی دادو گەشەپێدان بۆسەریان توندتر دەبێتەوە. پارتی نوێ چ گۆڕانكارییەك لە شانۆی سیاسیدا دەكات ؟ هیچ راپرسییەكی باوەڕپێكراو لەبەردەستدا نییە‌و نازانرێت خەڵك تا چ ئاستێك پشتیوانی پارتی سیاسی نوێ دەكەن، بەتایبەتیش كەسانێك كە ساڵانێكە دەنگ بۆ پارتی دادو گەشەپێدان دەدەن. لەدواین هەڵبژاردنی خۆجێیدا، پارتی دادو گەشەپێدان 44%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا، سەرباری ئەو پاشەكشێ كەمەی كە لەدەنگەكانیدا رویدا، بەڵام هێشتا پارتی یەكەمە لە توركیا. ئیئتیلافەكەی بەڕێز ئەردۆغان لەگەڵ بزوتنەوەی نەتەوەپەرەست هێشتا بەهێزە، ئیئتیلافێك كە لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماری 2018دا زیاتر لە نیوەی دەنگەكانی بەدەستهێنا. هەندێك لە چاودێران لەو بڕوایەدان پارتێك كە عەلی باباجان‌و عەبدوڵا گویل دروستی بكەن، پێدەچێت هەندێك لە پەرلەمانتارەكانی پارتی دادو گەشەپێدان لە پەرلەمان بەلای خۆیدا كێش بكات، ئەمەش زۆرینەی پارتی دەسەڵاتدار لە پەرلەمان دەخات مەترسییەوە. بەڵام وا دێتە پێش چاو ئامانجی سەرەكی باباجان‌و گویل، هەڵبژاردنی پەرلەمانی‌و سەرۆكایەتی كۆماری داهاتووە، كە ئەگەر بەشێوەی پێشوەخت بەڕێوەنەچێت، دەكەوێتە یۆنیۆی 2023ەوە.

(درەو میدیا): لە نیوەگۆی باكوری زەوی، وادەی نێوان هەڵاتنی خۆرو ئاوابوونی زیاترە لە نیوەگۆی باشور، ئەمە وایكردووە موسوڵمانان ئەوانەی لەو وڵاتانە دەژین كە دەكەوێتە نیوەگۆی باكور، رۆژانە زیاتر لە 17 كاتژمێر رۆژووی مانگی رەمەزان بگرن، بۆ نمونە لە وڵاتێكی وەكو گرینلاند موسوڵمانان دەبێت ماوەی نزیكەی 20 كاتژمێر بەڕۆژوو بن. بەپێچەوانەوە موسوڵمانان لە نیوەگۆی باشور ماوەیەكی كەمتر بەرۆژوو دەبن، بۆ نمونە لە وڵاتێكی وەكو ئوسترالیا ماوەی رۆژوگرتن كەمترە لە 12 كاتژمێرە. ماوەی رۆژووگرتن لەم وڵاتانە بەمشێوەیەیە: •    ئایسلەندا: 19 كاتژمێرو 39 خولەك •    ئەفغانستان: 15 كاتژمێرو 6 خولەك •    ئەڵمانیا: 16 كاتژمێرو 43 خولەك •    ئیندۆنیزیا: 12 كاتژمێرو 51 خولەك •    ئێران: 15 كاتژمێرو 11 خولەك •    ئوسترالیا: 11 كاتژمێرو 44 خولەك •    بەرازیل: 12 كاتژمێرو 9 خولەك •    سعودیە: 14 كاتژمێرو 22 خولەك •    سەنیگال: 14 كاتژمێرو 1 خولەك •    سوید: 18 كاتژمێرو 23 خولەك •    چین: 15 كاتژمێرو 38 خولەك •    عێراق: 15 كاتژمێر‌و 0 خولەك •    مەغریب: 15 كاتژمێرو 3 خولەك •    هیند: 14 كاتژمێرو 37 خولەك •    ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا: 15 كاتژمێرو 4 خولەك •    پاكستان: 14 كاتژمێر‌و 56 خولەك •    بەریتانیا: 17 كاتژمێر‌و 22 خولەك •    توركیا: 15 كاتژمێر‌و 44 خولەك •    چیللی: 11 كاتژمێر‌و 43 خولەك •    تەنزانیا: 13 كاتژمێر‌و 4 خولەك •    ئەفریقای باشوور: 12 كاتژمێر‌و 3 خولەك •    روسیا: 17 كاتژمێر‌و 55 خولەك •    سوریا: 15 كاتژمێر‌و 1 خولەك •    گرینلاند: 19 كاتژمێر‌و40 خولەك •    فەرەنسا: 16 كاتژمێر‌و 51 خولەك •    كەنەدا: 16 كاتژمێر‌و 19 خولەك •    كینیا: 13 كاتژمێر 16 خولەك •    لیبیا: 15 كاتژمێر‌و 23 خولەك •    میسر: 14 كاتژمێر‌و 44 خولەك •    نایجیریا: 13 كاتژمێر‌و 24 خولەك •    هۆنگ كۆنگ: 14 كاتژمێر‌و 12 خولەك سەرچاوە: BBC

راپۆرتی: بی بی سی وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ چەند ساڵێك لەمەوبەر رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا وتی ئەوەی ئیستانبوڵ كۆنترۆڵ بكات، حكومڕانی توركیا دەكاتن لێرەوە دەكرێت تێبگەین كە بۆچی ئەردۆغان لەدەستدانی سەرۆكایەتی  ئەو شارەی قبوڵنەكرد‌و رازی نەبوو بكەوێتە دەست نەیارەكەی. هەروەك چۆن ئیستانبوڵ ئەو گۆڕەپانەیە كە بۆ یەكەمجار ئەردۆغان تێیدا دەستی بە كاری سیاسی كردو ساڵی 1994 سەرۆكایەتی شارەوانی شارەكەی بردەوە. لەگەڵ دەركەوتنی ئاماژەكانی سەركەوتنی ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو، كاندیدی پارتی گەلی كۆماری " جەهەپە"لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئیستانبوڵدا، ئەردۆغان گومانی خۆی بەرامبەر بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكە دەربڕی‌و باسی لە پێشێلكاریی و ساختەكاری كرد كە بەوتەی ئەو لەو پرۆسەیەدا روویداوە. ئەردۆغان، 8ی نیسانی رابردوو رایگەیاند هەڵبژاردنەكان لە ئیستانبوڵ " پێشێلكاریی" بەرفراوانی تێدا كراوە بە شێوەیەكی " رێكخراو"، وتیشی:" هەر تەنها پێشێكاری نەكراوە بەڵكو سەرتاپای پرۆسەكە ساختەكاری و فیڵی تێداكراوە". هاوكات لەگەڵ ئەوەدا ئەردۆغان داوایكرد جارێكی تر دەنگەكان ئەژماربكرێنەوەو لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانیش داواكارییەكەیان جێبەجێكرد، بەڵاك دوای دووبارە جیاكردنەوە‌و ئەژماركردنەوەی دەنگەكان، ئەنجامەكان لە بەرژەوەندی كاندیدەكەی ئەردۆغان( بن عەلی یەڵدرم) گۆڕانكارییان بەسەردا نەهات‌و دوای 17 رۆژ لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن 31ی ئازاری رابردوو سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵ رادەستی كاندیدەكەی جەهەپە ( ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو) كرا. " بەدەستهێنانی كاتی زیاتر" ئیمام ئۆغڵو، حزبەكەی ئەردۆغانی بەوە تۆمەتباركرد، كە هەوڵدەدات لە رێگەی زیادكردنی تانەكانەوە كاتی زیاتر بەدەستبهێنێت بۆ سڕینەوەی ئەو پێشێلكارییانەی كە لە هەڵبژاردنەكاندا كراون، پارتەكەی ئەردۆغانیش پارتی داد‌و گەشەپێدان ( ئاكەپە) بەتوندی ئەوەی رەتكردەوە‌و عومەر چەلیك وتەبێژی ئەو حزبە ئەو تۆمەتانەی كاندیدەكەی جەهەپەی بە بانگەشەی بەتاڵ‌و ناڕاست وەسفكردو جەختیكردەوە كە حزبەكەی دوای دووبارە جیاكردنەوە‌و ئەژماركردنەوەی دەنگەكان رێز لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دەگرێت، ئەگەر لە بەرژەوەندیشی نەبێت. بەڵام ئەوەی كە خاوەنی قسەی كۆتاییە لە توركیا ئەردۆغانەوە كەسی تر نیە، چاودێران‌و شەقامی توركیاش دەزانن ئەردۆغان سیاسەتمەدارێكی زیرەكەو بە ئاسانی ناگەڕێتە دواوە‌و نەفەسێكی دوورودرێژی هەیە‌و دوودڵ نابێت لە رووبەڕووبونەوەی نەیارەكانی و وا بە سانایی شكست‌و دۆڕان قبوڵ ناكات، لەبەرئەوەی لە ساڵی 2002ەوە كە حزبەكەی هاتوەتە سەر دەسەڵات ئەوە بەخۆیەوە نەبینیوە. دوای ئەوەی ئیمام ئۆغڵۆ پۆستی سەرۆكایەتی شارەوانی وەرگرت، ئەردۆغان وتارێكی ئاشتیانەی گرتەبەرو داوای لە لایەنگرانی كرد قبوڵی بكەن‌و بۆ پێشەوە بڕوانن، بەڵام دواتر لەوە پاشگەزبوەوە و پەنای بۆ وروژاندنی دۆخەكە بردو ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ئیستانبوڵی رەتكردەوە‌و چەندجارێك داوایكرد دووبارە بكرێتەوەو لیژنەی باڵای هەڵبژاردنەكانی خستە دۆخێكی قورسەوەو لەسەری پێویست بوو كە وەڵامی خواست‌و داواكارییەكەی ئەردۆغان ببێت‌و بڕیار لەسەر دووباركردنەوەی هەڵبژاردنەكە بدات، كەواتە بۆچی ئەردۆغان سورە لەسەر لەدەستنەدانی ئیستانبوڵ؟. سەرچاوەی سامان‌و داهات لەو كاتەوەی لە ساڵی 1994 ئەردۆغان سەرۆكایەتی شارەوانی ئیستانبوڵی بەدەستهێنا، ئەو شارە كەوتە دەست ئیسلامییە موحافیزكارەكان‌و لەدەستدانی زیانێكی زۆری هەیە، چونكە ئەو شارە پێگەیەكی ئابوریی‌و سیاسیی‌و مێژووییی هەیە لەلایە ئەردۆغان‌و لایەنگرانی. لە رووی ئابورییەوە ئیستانبوڵ لە دڵی توركیا‌و بزوێنەری ئابوریی دادەنرێت‌و 31.2%ی كۆی داهاتی نەتەوەیی توركیا بەدەستدەهێنێت كە یەكسانە بە 851 ملیار دۆلار، بە گوێرەی داتاكانی  ساڵی 2017ی سەنتەری ئاماری توركیا و ژمارەی دانیشتوانەكەشی زیاتر لە 16 ملیۆن كەسە، بەڵام ئەنكەرەی پایتەخت تەنها 9%ی كۆی داهاتی نەتەوەیی بەرهەمدەهێنێت‌و تێكڕی داهاتی تاك لە ئیستانبوڵ بە هەمووو شارەكانی تر بەرزترەو دەگات زیاتر لە 65 هەزار لیرەی توركی بە گوێرەی ئاماری 2017، لە كاتێكدا تێكڕای داهاتی تاك لە ناوچەكانی باكوری كوردستان ( باشوووری خۆرهەڵاتی توركیا) لە 14 هەزار تێناپەڕێت. هەروەها ئیستانبوڵ بە دڵی پیشەسازی لە توركیا دادەنرێت و 29%ی كۆی بەرهەمی پیشەسازی وڵات لەو شارە بەرهەمدەهێنرێت‌و بودجەی شارەوانی شارەكە ساڵی 2018 گەیشتە نزیكەی 10 ملیار دۆلار، بەو بڕە پارەیەش هاوتای بودجەی ساڵانەی وەزارەتی بەرگری توركیایە. گرێبەستی قازانج بەخش لەو كاتەوەی پارتی داد‌و گەشەپێدان( ئاكەپە) كە ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات ئیستانبوڵی كۆنترۆڵكردووە، گرێبەستە گەورە‌و پڕ قازانجەكان دەدرێت بەو كۆمپانیا‌و سەرمایەدارانەی كە لە حكومەتەوە نزیكن، بەوەش هەزاران لایەنگر‌و ئەندامی ئەو حزبە لەو كۆمپانیایانەدا كاریان بۆ رەخسێندرا، لەسەر ئەوەش رۆژنامەكانی ئۆپۆزسیۆن بەردەوام ئاكەپە تۆمەتباردەكەن بە وەرگرتنی بەرتیل لە بەخشینی ئەو گرێبەستانەدا، مەولود ئویساڵ سەرۆكی پێشووی شارەوانی ناوەڕاستی ساڵی رابردوو رایگەیاند كە شارەوانی ئیستانبوڵ‌و لقەكانی 80 هەزار هەلی كار دەڕەخسێنن. هەروەها بە گوێرەی  كەشفی دارایی خۆی ، شارەوانی ئیستانبوڵ هەتا ساڵی 2018 150 ملیۆن دۆلاری بەخشیوە بە رێكخراو‌و دامەزراوەكانی نزیك لە ئاكەپەو خانەوادەی ئەردۆغان و پرۆژە زەبەلاحەكانی ئیستانبوڵ كە بەهاكانیان چەندان ملیار دۆلارە، وەك فڕۆكەخانەی نوێی ئیستانبوڵ، پردی سێیەمی شارەكە دراون بە ئەو كۆمپانیایانەی كە لە ئەردۆغانەوە نزیكن، وەك كۆمپانیاكانی كالیۆن‌و كۆلین و لیماك، ئەوەش بەوتەی رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریكی. ئۆپۆزسیۆنی توركیا دەڵێت شاری ئیستانبوڵ هەمیشە بووەتە سەرچاوەی داهات بۆ پارتەكەی ئەردۆغان‌و بەشێك لە بودجەكەشی دەڕوات بۆ ئەو كۆمپانیایانەی كە سەر بە ئەردۆغانن، پرۆژە زەبەلاحەكانیش دەدرێن بە كەسانی نزیك لە ئەردۆغان.