(2) جیسۆن لیل - گۆڤاری ئایدیای دیپلۆماتیك لە بەرزی (27000) پێ  بە نزیكەی (8000) مەتر، بە كێشی (150) كیلۆگرام، لە توانایدایە بۆ ماوەی (25) كاتژمێری بەردەوام بفڕێت جیهان پێی ناوەتە ناو قۆناغی شەڕی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكان (درۆنەكان). لە چوار شەڕی گەورەداـ كە لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوودا لە نێوان دەوڵەتاندا ڕوویداوە لە هەریكە لە لیبیا، ناگۆڕنی قەرەباغ، سووریا و ئۆكرانیا، ئەم فڕۆكە بێفڕۆكەوانە چەكهەڵگرانە ڕۆڵی كاریگەر و گرنگ و یەكلاكەرەوەیان بینیوە. لەگەڵ ئەمەشدا هێشتا لە میانەی مشتوومڕ و گفتوگۆ لە بارەی درۆنەكانەوە فۆكس دەخرێتە سەر بەكارهێنانیان لە دژی لایەنە كارا و كاریگەرە ناحكوومییەكان، وەكو بزووتنەوەی تاڵیبان، یان گریمانە و پێشهاتەكان سەبارەت بە ڕۆڵی پێشبینیكراوی درۆنەكان لە شەڕەكانی نێوان ئەمریكا و ڕكابەر و دژبەرەكانی، وەكو چین. ئەم مشتوومڕ و گفتوگۆیانە پاڵی بە هەندێك لە توێژەرانەوە ناوە تا بگەنە ئەو دەرەنجامەی، كە فڕۆكە درۆنەكان ئاڵۆز و لاوازن تاكو ئاستێك كە بەكارهێنانی سنووردار و بێكەڵكە لە شەڕی نێوان دەوڵەتەكان.   هەندێك لە چاودێران و لێكۆڵەرەوەكان باس لەوە دەكەن، كە ئەم فڕۆكانە پێدەچێت هۆكارێك بن بۆ بەهێزكردنی سەقامگیری و ئاسایشی نێودەوڵەتی. لە ڕاستیدا، ئەگەری هەڵكشانی ناكۆكی و ململانێكانی نێوان دەوڵەتان لەوانەیە سنووردار بێتەوە ئەگەر درۆنەكان بخرێنە خوارەوە، لە بری ئەوەی مرۆڤ بەرەو ئامانجەكانیان ئاراستەیان بكات. بەڵام بەڵگە بەردەستەكان ئاماژە بۆ ئاراستەیەكی تر دەكەن، كە زیاتر جێگای نیگەرانییە. بۆیە فڕۆكە بێفڕۆكەوانە هەرزان و كەم زیانەكان، تایبەتمەندی ڕاستەقینە بۆ ئەو سوپایانە بەرجەستە دەكەن، كە شانبەشانی زرێپۆش و بۆمبهاوێژەكان بەكارییان دەهێنن. لە دوای بەرپابوونی ئەو چوار شەڕ و ململانێیەی ئەمدواییەی جیهان، كە درۆنەكانی تیادا بەكارهێنرا، دەركەوت كە درۆنەكان توانای پێكانی ئامێرە سەربازییە ئاساییەكانیان بەو شێوەیەش دەتوانێت سەركەوتنی سەربازی بەدەست بێنێت و ڕۆڵیش دەگێڕن لە درووستكردنەوەی هاوسەنگی جوگرافیای سیاسی. لە كاتێكدا كە درۆنەكان بوونەتە بەشێك لە كەشتیگەلی ئاسمانی بەشێكی بەرچاو لە وڵاتانی جیهان، چونكە لە ساڵی (2015)وە تاكو ئەمڕۆ، چەندین لایەن و كاراكتەری جیهانی نوێ خۆیان ئامادە دەكەن بۆ قۆستنەوەی ئەو هەلەی كە ئەم فڕۆكانە بۆیان دەستەبەر دەكەن بە مەبەستی دەستگرتن بە سەر خاكی ئەوانیتر، یان هەڵگیرساندنی بڵێسەی چەند ناكۆكییەك، كە لە ڕابردوودا مابوونەوە و سڕ كرابوون "واتا ململانێیەك كە ئاگری شەڕەكەی وەستێنراوە، بەڵام بەبێ گەیشتن بە ئاشتی ماوەتەوە"، كەواتا حكوومەتەكان و لێكۆڵەرەوەكان پێویستیان بە دووبارە بیركردنەوەیە لەو ڕۆڵەی، كە ئەم چەكە نوێیە دەیگێڕێت لە ڕووی زیادكردنی مەترسییەكانی هەڵكشانی تووندوتیژی لە نێوان دەوڵەتاندا. كەشتیگەلێك دەكرێت خۆیانی لێ دەرباز بكەن: زاناكان ماوەیەكی زۆر پێیان وابوو، كە چەكە هێرشبەرەكان ئاشتی و سەقامگیری تێكدەدات، لەبەر ئەوەی كە تێچوونی هێرش و پەلاماردانەكان كەمدەكاتەوە، لە كاتێكدا كە مەترسی ئەمنی لە نێوان ئامانجە پێشبینیكراوەكانی درووست دەكات. لە ڕاستیدا، فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكان ئەم بیرۆكەیە دەخەنە مەودایەكی دوورترەوە. ئەو ئامێر و فڕۆكانەی ئاراستە دەكرێن و كارپێكردنیان خۆییە تێچوونیان زۆر كەمترە لەو فڕۆكانەی لە لایەن فڕۆكەوانێكەوە ئاراستە دەكرێت، بەڵكو دەشكرێت سوپاكان بۆ كاری پڕ مەترسی ئاراستەیان بكەن بەبێ هیچ ترسێك لە لەدەستدانی مرۆڤ. سەرەڕای ئەمەش، لەبەر ئەوەی كە نرخی درۆنەكان هەرزانە و وڵاتان دەتوانن بە ئاسانی ژمارەیەكی زۆرییان لێ بكڕن، بە جۆرێك كە بەسە بۆ گەمارۆدان و تەنگەتاوكردنی بەرگرییەكانی دوژمن بە خێرایی. لەم چەند شەڕەی دواییدا سوپاكانی دەوڵەتان دەیان و سەدان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیان بەكار هێناوە، پێشبینیش دەكرێت لە ململانێكان و شەڕەكانی ئایندەدا بە هەزارانی تریان لێ بڵاوبێتەوە، ئەگەر نەڵێین دەیان هەزار، ئەوەش لە پێناە لەناوبردنی و تێكشكاندنی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان یان لاوازكردنیان پێش ئەوەی بكەونە خۆیان و توانای وەڵامدانەوەیان هەبێت. بەمجۆرە درۆنە چەكدار و هەرزانەكان لە نرخدا وایكردووە دەوڵەتەكان نەتوانن دەستبەرداریان ببن، بەڵكو زیاتر گەشە و بەردەوامیان پێدەدەن. لە ڕاستیدا، بە هۆی هەرزانی نرخ و كەمی تێچوونیانەوە سوپا شەڕكەرەكان توانای لەدەستدانی ژمارەیەكی زۆری ئەم فڕۆكانەیان هەیە، مادام هێندەی ترییان لێ دەمێنێتەوە تاكو بەشی لەناوبردن و وێرانكردنی ئامانجە دەستنیشانكراوەكان بكات. تەنانەت ئەگەر هەموو فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوان لە سەر ئاستی "تاك" ڕووبەڕووی مەترسییەكانیش بێتەوە، بەڵام درووستكردن و بڵاوكرانەوەیان بە شێوەیەكی بەرفراوان ئارامی و ئاسایشیان بۆ دابین دەكات. دەشكرێت هێرشی بە كۆمەڵی درۆنەكان بەهێزترین یەكەكانی بەرگری لەناو ببات. چاودێران بە خێرایی تەماشای ئەم تاكتیكە تازەیان كرد لە شەڕی ناگۆرنی قەرەباغ، كە تیایدا ئازەربایجان فڕۆكە دووانە باڵی هاوسەنگی بەكارهێنا، كە لە دەیەی چلەكانی سەدەی ڕبردووەوە ئامادە كراوە بۆ ئەوەی لە دوورەوە كار بكات و كۆنترۆڵ بكرێت. ئەو فڕۆكانە بەكارهێنەرانی ئامێری ڕاداری ئەرمەنییەكانیان ناچار كرد تاكو سیستمەكانیان كار پێبكەن، بەم شێوەیەش شوێن و پێگەكانیان ئاشكرا كرا و فڕۆكەوانە ئازەرییەكان توانیان لە مەودایەكی دوورەوە بە فڕۆكەی (هاروپ)ی ئیسرائیلی لەناویان ببەن. ڕاستە كە ئازەربایجان لە كۆتاییدا (11) فڕۆكەی لە جۆری (AN2)ی لەدەستدا، بەڵام ستراتیژەكەیان یارمەتیدان لە درووستكردنی كەلێن و لاوازی لە هێڵەكانی بەرگری ئاسمانی ئەرمینیا. حكوومەتەكان پێویستی زۆرییان بە دووبارە بیركردنەوەیە لەو ڕۆڵەی، كە درۆنەكان دەیگێڕن لە ڕوو زیادكردنی كێرڤی تووندوتیژی لە نێوان دەوڵەتان. بەڵگەكانی تایبەت بە شەڕو پێكدادانەكانی ئەمدواییەی جیهان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن، كە فڕۆكە بێفڕۆكەوانە سەرەتاییە چەكهەڵگرەكان پێدەچێت لە ڕاستیدا زیاتر بەردەوام بێت لەوەی لە سەرەتادا لێی پێشبینی دەكرا. سیستمەكانی بەرگری ئاسمانی پێشكەوتووی ڕووسیا وەك سیستمی (S-300) و (پانتسیر)ی كورتمەودا، سەلماندی كە تاكو ئاستێكی پێشبینی نەكراو لە لیبیا و ناگۆرنی قەرەباغ و سووریا لاواز بووە. لە هەر یەكێك لەم دۆخانەدا، فڕۆكە درۆنەكان توانیویان لە ڕادار و بەكارهێنانی كەلێن و بۆشایی ڕووماڵكردن بەپێی سیستمی كۆن خۆیان دەرباز بكەن، كە دامەزراوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ فڕۆكەی ئەزموونیی قەبارە گەورەتردا. ئەم فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە ژمارەیەكی زۆر لە فڕۆكەكانی (پانتسیر)ی ڕووسیایان لە لیبیا و سووریا تێكشكاند و لە شەڕی نێوان ئازەربایجان و ئەرمینیاش توانیان بە سەر سیستمی بەرگری ئاسمانی مۆدیل كۆندا زاڵبن. سەبارەت بەو دەوڵەتانەی، كە هەوڵی شكاندنی ئەو چەقبەستووییە جیۆسیاسیە دەدەن، كە درێژەی خایاند، دەبینین كە دەركەوتنی درۆنەكان لە جیهاندا بە شێوەیەكی ڕێژەیی نرخیان هەرزانە و دەتوانرێت بە ئاسانی خۆیان لێ ڕزگار بكرێت، هەروەها دەرفەتی باش بۆ بەكارهێنەرانی دەستەبەر دەكەن، لە لایەكی تریشەوە ئەم فڕۆكانە یارمەتی دەوڵەتان دەدەن بۆ دەستبەسەردانگرتنی خاكی بەرامبەرەكان بەوپەڕی خێرایی، سەرەڕای زاڵبوون بە سەر نەیارەكانیان لە ماوەیەكی زۆر كورتدا و توانایان هەیە لە داهاتوودا زیانی گەورەتر بە دژبەرەكانیان بگەیەنن. درۆنەكان.. بگۆڕی یاساكانی یاریەكە: لە هەلومەرجی ئێستای جیهاندا، درۆنەكان زیاتر سەنجڕكێش بوون لەبەر ئەوەی كە لە گۆڕینی هاوكێشەكانی گۆڕەپانی شەڕدا سەركەوتوو بوون. بۆ نموونە توركیا بە مەبەستی درووستكردنی كاریگەری تایبەتی درۆنەكان بەكاردەهێنێت، بە تایبەتی دوای ئەوەی كە هێرشێكی ئاسمانی فڕۆكەكانی سووریا لە شوباتی (2022)دا كوژرانی (36) سەربازی توركی لێكەوتەوە، كە لە نزیك پارێزگای ئیدلب لە باكووری سووریا كارییان دەكرد.     حكوومەتی ئەنقەرە بە بەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لە جۆری (TB2) وەڵامی دایەوە بۆ لەناوبردن و تێكشكاندنی دەیان تانك و سیستمی بەرگری ئاسمانی و زرێپۆشی سووریا، كە لە ئەنجامدا كوژرانی سەدان سەربازی سووری لێكەوتەوە. بە لەجیاتی سووریای بێچارە، ڕووسیا داوای ئاگربەستی لەگەڵ توركیا كرد. ڕۆڵی فڕۆكەكانی (TB2)ی توركیا یەكلاكەرەو بوو لە شكاندنی ئەو چەقبەستووییە سەربازیەی لە كاتی پرۆسەی گەردەلوولی ئاشتیدا لیبیای گرتەوە. ڕۆڵی هاوبەشی درۆنەكان لە جۆری (TB2) و هێزە زەمینییەكان بریتی بوو لە "كۆكردنەوەی كێشی دوو هێز"، كە لە ئەنجامدا سوپای نیشتیمانی لیبیای كردە دەرەوەی تەرابلوسی پایتەخت و مۆڵگەكەیان لە ناوچەی تەرهوونە.   توركیا لە ئێستادا بە شەشەم دەوڵەتی بەرهەمهێن و گەشەپێدەر و هەناردەكاری فڕۆكەی بێفڕۆكەوان (درۆن) دادەنرێت، ئەوەش لە دوای ویلایەتە یەكگرتوەكان و ئیسرائیل و چین و پاكستان و ئێران. قۆناغی یەكەمین شێوازی سەرەتایی پەرەپێدان و درووستكردنی مۆدێلی فڕۆكەی  (بەیرەقدار TB2)ی توركی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (2007)، دواتر لە حوزەیرانی ساڵی (2009)دا ئەم فڕۆكە نوێیە یەكەمین گەشتی ئاسمانی خۆی بە سەركەوتوویی ئەنجامدا، دوای ئەوەی كۆمپانیای توركیا بۆ پیشەسازی بەرگری بە ناوی (بیكار) ڕێككەوتنێكی واژۆ كرد بۆ پەرەپێدانی قۆناغی دووەمی بەرهەنهێنانی (بەیرەقدار TB2) لە كانوونی یەكەمی ساڵی (2011). ڕاستەوخۆ لە دوای دەستپێكردنی قۆناغی دووەم لە كانوونی دووەمی (2012) و ئەنجامدانی یەكەمین تاقیكردنەوە لە تشرینی دووەمی ساڵی (2014)، یەكەم گرووپی (6) فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بەیرەقدار درایە فەرماندەیی هێزی زەمینی توركیا، بە دوای ئەم هەنگاوەدا (6) فڕۆكەی تر لە حوزەیرانی ساڵی (2015)دا درا بە هێزی زەمینی توركیا و بە شێوەیەكی فەڕمی ئەم فڕۆكانە لەو كاتەوە پێشكەشی هێزەكانی سوپای توركیا كران. سیستمی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی (بەیرەقدار TB2)ی توركی لە (6) گالیسكەی ئاسمانی  و دوو وێستگەی زەمینی بۆ كۆنترۆڵكردن و (3) وێستگەی وەرگرتنی داتا و زانیارییەكانی سەر زەوی و دوو وێستگەی چاودێری ڤیدیۆیی پێكهاتووە، سەرەڕای چەند ئامێر و كەلوپەلی پشتیوانی سەرزەمین. توركیا بەردەوامە لە سەر پەرەپێدانی ئەم جۆرە لە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لە ڕێگای بەرزكردنەوەی ئاستی كاركردنی سیستمی كامێرا، كە لە سەری دانراوە. لە ئێستادا توركیا پلان بۆ ئەوە دادەڕێژێت كە ژمارەی درۆنی (بەیرەقدار TB2) لە ناو سوپا و هێزەكانی ئاسایش لە قۆناغی داهاتوودا بگەیەنێتی (120) فڕۆكە.   سەردەمی زێڕینی درۆنەكان (1)

(درەو)- راپۆرتی رۆیتەرز شازادەی جێنشینی ئوردن دوێنێ بەبۆنەی هاوسەرگیرییەكەیەوە ئاهەنگی سازكرد، ئاهەنگێك كە تەماشاكەرێكی زۆری هەبوو، سەركردەكانی ئەو وڵاتە ئومێدەوارن ببێتە هۆی بەهێزكردنی هاوپەیمانێتییە ناوچەیی‌و جیهانییەكانیان.  سەركردەكانی ئوردن لە مێژە وەك پایەیەكی سەقامگیری لە ناوچەیەكی ناسەقامگیردا، لە پاڵپشتی خۆرئاوا بەهرەمەند بوون.  شازادە حسێن (28 ساڵ) كە شا عەبدوڵای باوكی لە ساڵی 2009وە وەكو شازادەی جێنشین دیاریكردووە، هاوسەرگیری لەگەڵ (رەجوە ئال سەیف)ی (29 ساڵ)دا كردووە كە كچە تەلارسازێكی سعودیە‌و نەوەی خێزانێكی گەورەیە‌و خێزانەكەی  پەیوەندییان لەگەڵ خێزانی دەسەڵاتداری سعودیەدا هەیە.  ئوردن لەمێژە بۆ پاڵپشتی ئابورییەكەی پشت بە خۆرئاوا دەبەستێت، بەجۆرێك گەورەترینی ئەو وڵاتانەیە كە یارمەتیی لە ئەمریكا‌و ئەوروپا وەردەگرێت، چاودێران هیواخوازن هاوسەرگیرییەكەی شازادەی جێنشین ببێتەهۆی نزیكبوونەوە لەگەڵ سعودیەدا‌و قورساییەكی ناوچەیی دروستبكات.  محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە بەشداری لە ئاهەنگەكەدا نەكرد، ئەمە لەكاتێكدا بوو بەوپێی قسەی بەرپرسانی ئوردنی چاوەڕان دەكرا بەشداری بكات. بەڵام مێزی خوانەكە پڕبوو لە ئەندامانی خێزانە شاهانەكان لە ئەوروپا‌و ئاسیاو كەسایەتییە دیارەكانی ئەمریكا لەنیویشیاندا جیل بایدن خانمی یەكەمی ئەمریكا، هەروەك هەریەكە لە شازادە ولیام شازادەی بەریتانیا‌و خاتوو (كەیت)ی هاوسەریشی بەشداربوون.  دواین چەندین ساڵ لە ئاڵۆزی پەیوەندییەكانیان، دواین سەردانی شازادەی جێنشینی سعودیە بۆ ئوردن ساڵێك لەمەوبەر بوو، ئەمەش لەكاتی خوێدا ئومێدی ئەوەی زیندووكردەوە سەردانەكەی ببێتە هۆی باشكردنی پەیوەندییەكان‌و كردنەوەی دەرگا بەڕووی پاڵپشتی زیاتری ئابوری. هەروەك هاوسەرگیرییەكە هەنگاوێكی گرنگیشە لەبەردەم شازادە حسێندا بە ئاڕاستەی وەرگرتنی تەختی پادشایەتیی، بەرپرسان‌و ئەوانەی ئاگاداری كاروبارەكانن دەڵێن شا عەبدوڵا هەست بە دڵنیایی دەكات كە ئێستا سەقامگیری وڵاتەكەی زیاتر جێی خۆی دەگرێت. شا عەبدوڵا ساڵی 2004 زڕبرای بچوكەكەی (شازادە حەمزە)ی لە شازادەی جێنشینیی خست، دواتریش شازادە حەمزە تۆمەتباركرا بە پلانگێڕیی بۆ لادانی پادشا لە پیلانێكدا كە لە دەرەوەی وڵاتەوە رێكخرابوو، بەڵام سەرباری ئەمەش ئوردن ئەو ئاڵۆزییانەی بەخۆوە نەبینی كە بووە هۆی لادانی زۆرێك لە سەرۆك‌و سەركردەكانی ناوچەكە، تاڕادەیەكیش لەو نائارامییانە دەربازی بوو كە ناوچەكە لە دەیەی رابردوودا بەخۆیەوە بینی.  تاج لە چەند ساڵی كەمی رابردوودا، شازادە حسێن كە دەرچووی زانكۆی جۆرج تاونی ئەمریكا‌و ئەكادیمیای شاهانەی (ساندهێرست)ی سەربازییە، بەشێوەیەكی زیاتر ئەركەكانی پادشای داهاتووی وڵاتی گرتووەتە دەست، وڵاتێك كە ژمارەی دانیشتوانەكەی دەگاتە 11 ملیۆن كەس. شازادە حسێن چاوی بە سەركردەكانی جیهان كەوتووە، لەوانە جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا، مانگی رابردوو لەمیانی بەڕێوەچوونی لوتكەی عەرەبی لە شاری جەددەی سودیە، شانبەشانی باوكی رۆیشت بۆ ئەوەی سڵاو لە شازادەی جێنشینی سعودیە بكات، شازادە حسێن بەبەردەوامی دەبینرێت سەرۆكایەتی كۆبونەوەی ئۆرگانە حكومییەكان دەكات.  بەگوێرەی نەریتی خێزانی هاشمی، ئاهەنگە گشتییەكان لەوكاتەوە دەستپێدەكات كە شازادە حسێن‌و هاوسەرەكەی لە كۆشكی زەهران لە عەممان، گرێبەستی هاوسەرگیرییان دەبەستن.  دەیان هەزار كەس لە خەڵكی ئوردن لەسەر ئەو شەقامە ریزیان بەست كە كاروانی بوك‌و زاواكە بە ئۆتۆمبیلێكی سپی كراوەی رەنج رۆڤەر پێیدا تێپەڕی، تا گەیشتە كۆشكی حسەینییە بۆ ئامادەبوونی لە خوانی فەرمیدا لەگەڵ سەدان میوان.    سەرباری كەموكورتییەكانی سیستەمی پادشایەتیی، زۆرێك لە هاوڵاتیانی ئوردن دەڵێن پێیان باشە ئەم سیستەمە لە وڵاتەكەیان بەردەوام بێت، بۆ ئەمەش ئاماژە بە ساڵانی ململانێ لە عێراق‌و سوریا دەكەن وەكو دوو وڵاتی دراوسێ.  عالیە ئیبراهیم كە مامۆستایە لە خوێندنگەیەكی تایبەت لە عەممان دەڵێ، بەڵای ئەوانەوە خێزانی هاشمی زامنی ئارامی وڵاتن. خواستی واشنتۆن بۆ هاوپەیمانێكی سەقامگیر لەناوچەیەكی پڕ لە ئاڵۆزیی بەو مانایە دێت كە دەبێت چاو لە چاكسازییە دیموكراسییەكانی ئوردن دابخات كە بەشێوەیەكی هێواش بەڕێوەدەچێت، هەروەك دەبێت چاوی خۆشی كوێر بكات لە تۆماری خراپی ئوردن لەبواری مافەكانی مرۆڤدا. ئەمریكا لە ئوردن چەندین بنكەی سەرباری هەیە‌و لەوێ بەشێوەیەكی سیستماتیك راهێنانی هاوبەش ئەنجام دەدات.  ئابوری شانشینی ئوردن دوای چەندین ساڵ لە خاوبوونەوەی گەشە‌و بەرزبوونەوەی ئاستی بێكاریی، بەشێوەیەكی هێواش گەشە دەكات، ئەمەش لەچوارچێوەی نوێترین پرۆگرامی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی بۆ ئەو وڵاتە.  لەگەڵ ئەوەشدا، لەژێر فشاری خراپی دۆخی بژێویدا، ساڵی رابردوو زۆرێك لە خەڵكی ئوردن رژانە سەر شەقامەكان دژ بە بەرزبوونەوەی نرخی سوتەمەنی، ئەم خۆپیشاندانانە گرژی‌و كوژراوی بەدوای خۆیدا هێنا.  هەندێكیش رەخنەیان لە ئاهەنگی هاوسەرگیرییەكەی شازادەی جێنشین هەیە، وەكو بەهەدەردانی سامانی گشتی ناوی دەبەن، لەنێو ئەوانەدا عەبدوڵا فایز كە سەربازێكی خانەنشینە‌و لە یەكێك لە گەڕەكەكانی دەوروبەری عەممان بە پاشەكەوتێكی كەم دەژی، دەڵێ:" چۆن هەست بە خۆشبەختی بكەین كە بۆ باشكردنی ژیانی رۆژانەمان تێدەكۆشین؟ ئەمە ئاهەنگی هاوسەرگیری شازادەیە نەك ئاهەنگی ئێمە".   

درەو: راپۆرتی: رۆیتەرز  رۆژی یەك شەممەی داهاتوو(28)ئایار, هاوڵاتیانی توركیا لەگەڕی دووەمی  هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی دەنگدەدەن, بۆ یەكلایەكردنەوەی كێبڕكێی نێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان و كەمال كڵیچدار ئۆغلۆ, ئەم راپۆرتە, زانیاری لەبارەی دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن و پرسە سەرەكیەكان لەخۆدەگرێت, وێڕای چۆنیەتی بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی پەرلەمان لە (14)ی ئایاری رابردوو.  درەو: هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هاوڵاتیانی توركیا سەرۆكێك هەڵدەبژێرن, كە ماوەی ویلایەتەكەی بۆ پێنج ساڵە, لەگەڕی یەكەمی دەنگدان كە لە (14)ی ئایار بەڕێوەچوو, ئەردۆغان(49.5٪) دەنگەكانی بەدەستهێنا, ئەوەش كەمێك كەمتربوو لەو زۆرینەیەی پێویستە بۆ ئەوەی هەڵبژاردن نەچێتە خولی دووەم, لە پرۆسەیەكدا كە وا تەماشا دەكرێت راپرسیبێت لەسەر دەسەڵاتە پاوانخوازیەكەی ناوبراو. كڵیچدار ئۆغلۆ, كاندیدی هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن كە شەش پارت لەخۆدەگرێت, (44.9٪) دەنگەكانی بەدەستهێنا, سینان ئۆغان كاندیدی هاوپەیمانی (ئەتا) بە بەدەستهێنانی(5.2٪) دەنگەكان, پلەی سێیەمی بەدەستهێناو لەكێبڕكێكە دورخرایەوە.  ئەنجامی هەڵبژاردنەكە, پێشبینی رێكخەرانی راپرسیەكانی توشی شڵەژان كرد, كە كڵیچدار ئۆغلۆیان كردبووە براوەی یەكەم.  كاندیدەكان سەرۆك رەجەب تەیب ئەردۆغان دوای زیاتر لە (20)ساڵ لەگەیشتنی ئەردۆغان و پارتی دادو گەشەپێدان بۆ دەسەڵات, دەیەوێت ماوەی ویلایەتەكەی درێژبكاتەوە, كە دەبێتە یەكەم دەسەڵاتدار لەسەردەمی توركیا هاوچەرخدا, ماوەی دەسەڵاتەكەی هێندە درێژەی كێشابێت. توانایەكی بەهێزی نواند لە(14)ی ئایاردا, كاتێك توانی دەنگدەرە موحافیزكارەكان كۆبكاتەوەو روبەڕوی پێشبینیەكانی ئاوابونی خۆری سیاسی ببێتەوە. سەركەوتن دەبێتە هۆكاری چەسپاندنی دەسەڵاتی ئەم رابەرە, كە توركیای گۆڕی, سەرلەنوێ‌ ئەو دەوڵەتە سیكۆلارە پێكدەهێنێتەوە كە (100) ساڵ لەمەوبەر دامەزرا, بۆ ئەوە هاوتەریبی تێڕوانینە ئاینیەكانی بێت و دەسەڵاتەكان لەدەستی خۆیدا كۆبكاتەوە, كە رەخنەگرەكانی بەڕۆیشتن بەرەو سەركوتكاریی دادەنێن.  ئەردۆغان ئەم هەفتەیە پشتیوانی نەتەوەپەرستی توندڕەو سینان ئۆغانی بەدەستهێنا, ئەوەش ئاستەنگەكانی بەردەم كڵیچدار ئۆغلۆی سەختتركرد, كە لەگەڕی دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردندا روبەڕی دەبێتەوە.  لە دەنگدانی پەرلەماندا كە رۆژی (14)ی ئایار بەڕێوەچوو, پارتی دادو گەشەپێدان بە حەوت خاڵ پاشەكشێیكرد, كە ساڵی (2018) رێژەی (42.6٪) دەنگەكانی بەدەستهێنا, بەڵام بەهۆی ئەوەی هاوپەیمانێتیەكەی زۆرینەی پەرلەمانی بەدەستهێنا, ئەردۆغان داوا لەدەنگدەران دەكات پشتیوانی بكەن لەپێناو زامنكردنی سەقامگیری سیاسی. كەمال كڵیچدار ئۆغلۆ  كڵیچدار ئۆغلۆ, كاندیدی ئۆپۆزسیۆنەو سەرۆكی پارتی گەلی كۆماریە, كە مستەفا كەمال ئەتاتورك_دامەزرێنەری توركیای هاوچەرخ دروستیكردووە. پرۆگرامێكی گشتگیری خستە بەردەم دەنگدەران و بەڵێنی سەرلەنوێ‌ بەدیموكراسیكردنی توركیایدا, بە گەڕانەوە بۆ سیستمی پەرلەمانیی و سەربەخۆكردنی دەسەڵاتی دادوەری, كە رەخنەگرانی دەڵێن ئەردۆغان بۆ سەركوتكردنی نەیارەكانی بەكاریهێناوە. لەگەڵ ئەوەشدا, گوتارەكەی لە (14)ئایارەوە ئاراستەیەكی توندی وەرگرتووە, بەجۆرێك دەستی بۆ دەنگدەرە نەتەوەپەرستەكان درێژكردووە بۆ سەركەوتن بەسەر ئەردۆغانداو, بەڵێنیداوە بەگێڕانەوەی ملیۆنەها پەنابەر.  پارتەكانی لایەنگری كورد لەتوركیا, پشتیوانیان بۆ كڵیچدار ئۆغلۆ لەگەڕی دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردندا دووپاتكردەوە, بەبێ‌ ناوهێنانی, ئەوەش دوای رۆژێك لەدەربڕینی توڕەییان لەو رێككەوتنەی لەگەڵ پارتی سەركەوتنی راستڕەوی توندڕەو ئەنجامیدا, كە دژی كۆچبەرانن. رۆژی چوارشەممە, ئومیت ئۆزداغ سەرۆكی پارتی (ZP) پشتیوانی پارتەكەی بۆ كڵیچدار ئۆغلۆ دەربڕی, كە رەنگە پاڵپشتیەك بێت بۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری, بۆ روبەڕوبونەوەی كاریگەری پشتیوانی سینان ئۆغان بۆ ئەردۆغان, پارتی(ZP) لە(2.2٪) دەنگەكانی لەهەڵبژاردنی پەرلەماندا بەدەستهێناوە. مەترسییەكان چین؟ پرۆسەی دەنگدان تەنها بڕیار لەسەر ئەوەنادات كێ‌ سەركردایەتی توركیا دەكات, كە دەوڵەتێكی ئەندامە لە ناتۆو ژمارەی دانیشتوانەكەی (85)ملیۆن كەسە, بەڵكو دەنگدانیشە لەسەر ئەوەی چۆن حوكم دەكرێت, ئابوریەكەی بەچ ئاڕاستەیەكدا دەڕوات, لەنێوەندی قەیرانی قوڵی گرانی بژێوی و شێوازی سیاسەتی دەرەكی. ئەوانەی رەخنە لە ئەردۆغان دەگرن, دەڵێن: حكومەتەكەی دەمی ئۆپۆزسیۆنی گرتووەو مافەكانی زەوتكردون و دەسەڵاتی دادوەری خستووەتە ژێر هەژمونی خۆیەوە, بەرپرسانی توركیاش ئەو تۆمەتانە رەتدەكەنەوە. ئابوری توركیا بوارێكی ترە كە سەرنجەكانی لەسەرە, ئابوریناسان دەڵێن:  سیاسەتە نا نەریتیەكانی ئەردۆغان, كە خۆی لە دابەزاندنی نرخی سوددا دەبینێتەوە, سەرەڕای بەرزبونەوەی نرخەكان, هۆكار بووە بۆ ئەوەی رێژەی هەڵئاوسان لەساڵی پاردا بۆ (85%) بەرزبێتەوەو لیرە بگاتە یەك لەسەر دەی بەهاكەی بەرامبەر بە دۆلار, لەماوەی دەیەی رابردوودا. كڵیچدار بەڵێیندا بە گەڕانەوە بۆ سیاسەتێكی ئابوری كە زیاتر نەریتی بێت, لەگەڵ گێڕانەوەی سەربەخۆیی بۆ بانكی ناوەندی توركیا.  لەكاروباری دەرەوەشدا, لەسایەی دەسەڵاتی ئەردۆغان, توركیا نمایشی هێزی سەربازی كردووە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست و دەرەوەیدا, پەیوەندیەكی توندوتۆڵتری لەگەڵ روسیا دامەزراندووە, پەیوەندیەكانی لەگەڵ ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكاو یەكێتی ئەوروپاش بەشێوەیەكی بەرچاو ئاڵۆزبووە. هەروەك توركیاو نەتەوەیەكگرتوەكان نێوەندگیریان كردووە لەنێوان مۆسكۆ و كیێڤ بۆ هەناردەكردنی گەنمی ئۆكرانیا, ئەردۆغان هەفتەی رابردوو درێژكردنەوەی رێككەوتنەكەی بۆ دوومانگی تر راگەیاند.  راپرسی زیاتر لە (64) ملیۆن هاوڵاتی توركیا مافی دەنگدانیان هەیەو نزیكەی (192000) ناوەندی دەنگدان هەیە, بە زیاتر لە (6)ملیۆن دەنگدەریش كە بۆ یەكەمجار لەهەڵبژاردنی (14)ی ئایار مافی دەنگدانیان هەبووە, لەگەڵ (3)ملیۆن و (400)هەزار دەنگدەری دەرەوە, كە لەنێوان (20 بۆ 24)ی ئایار دەنگیاندا.  ناوەندەكانی دەنگدان لەتوركیا, رۆژی (28)مانگ لە كاتژمێر (8)ی بەیانی دەكرێنەوە, كاتژمێر (5)ئێوارە دادەخرێن, رۆژی هەڵبژاردن فرۆشتنی مادە كهولیەكان قەدەغە دەكرێت. رێژەی بەشداری لەهەڵبژاردنەكانی توركیا بەشێوەیەكی گشتی بەرزە, لە (14)ئایاردا, رێژەی بەشداری گەیشتە(87.04٪)ی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە, بەرێژەی (88.9٪) لەناوخۆی توركیاو (49.4٪) لەدەرەوە. ئەنجامەكان بەگوێرەی رێساكانی هەڵبژاردن, بڵاوكردنەوەی هەواڵ و پێشبینیكردن و كۆمێنتدان لەبارەی هەڵبژاردن, قەدەغەكراوە تا كاتژمێر شەشی ئێوارە, دەزگاكانی راگەیاندن لەكاتژمێر (9)ی شەوەوە بۆیان هەیە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن بڵاوبكەنەوە. لەگەڵ ئەوەشدا, دەستەی باڵای هەڵبژاردنی توركیا دەتوانێت رێگە بە میدیاكان بدات راپۆرت لەبارەی ئەنجامەكان بڵاوبكەنەوە لەكاتێكی زووتردا, زۆربەی كاتیش ئەمە دەكات. پێدەچێت ئێوارەی یەك شەممە, ئەنجامەكان لەكاتێكی زووتردا دەربكەون بە بەراورد بە هەڵبژاردنی (14)ئایار, بە لەچاوگرتنی ئاسانی جیاكردنەوەی كارتەكانی دەنگدان. سەرچاوە: رۆیتەرز

(درەو):  نزیكەی (11 ملیۆن) دەنگ بۆ گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا چارەنوسی ئەردۆغان‌و كلیچدارئۆغلۆ یەكلادەكەنەوە، لەم رێژەیە سینان ئۆغان بە نوێنەرایەتی (2 ملیۆن‌و 800 هەزار) دەنگدەر پشتیوانی بۆ ئەردۆغان راگەیاندووە، بەڵام (8 ملیۆن) دەنگدەر هەن كە لە گەڕی یەكەمدا بایكۆتی دەنگدانیان كردووە، كلیچدارئۆغلۆ ئومێدی لەسەر بایكۆتچییەكان هەڵچنیوە. لە گەڕی یەكەمدا ئەردۆغان بە جیاوازی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دەنگ لە پێش كلیچدارئۆغلۆوە بوو، لە گەڕی دووەمدا كێ دەیباتەوە؟ دوو ملیۆن دەنگەكەی سینان یەكشەممەی داهاتوو گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی لە توركیا بەڕێوەدەچێت، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا‌و كەمال كلیچدارئۆغلۆی كاندیدی ئۆپۆزسیۆن جارێكی تر روبەڕووی یەكتر دەبنەوە.   سینان ئۆغان كاندیدی براوەی سێیەمی گەڕی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی دوێنێ دواجار هەڵوێستی خۆی راگەیاند‌و داوای لە لایەنگرانی كرد لە گەڕی دووەمدا دەنگ بۆ ئەردۆغان بدەن.  لە گەڕی یەكەمدا، سینان ئۆغان (2 ملیۆن‌و 800 هەزار) دەنگی بەدەستهێنا، ئەمە لەكاتێكدایە جیاوازی دەنگی ئەردۆغان‌و كلیچدارئۆغلۆ لە گەڕی یەكەمدا (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دەنگە. لە گەڕی یەكەمی هەڵبژاردندا كە 14ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو، ئەردۆغان رێژەی 49,5%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا، ركابەرە سۆسیال دیموكراتەكەشی (كلیچكدارئۆغلۆ) رێژەی 44,9%ی دەنگەكانی برد، ئەردۆغان بە جیاوازی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دەنگ لە پێش كلیچدارئۆغلۆوە بوو.  سینان ئۆغان كە نەتەوەپەرەستێكی توندڕەوەو لە گەڕی یەكەمدا رێژەی 5,2%ی دەنگەكانی بەدەستهێنا، وتی:" داوا لەو دەنگدەرانە دەكەم كە لە گەڕی یەكەمدا دەنگیان بۆ ئێمەدا، لە گەڕی دووەمدا دەنگ بۆ ئەردۆغان بدەن". سەبارەت بە دانوستان لەگەڵ ئەردۆغان، سینان ئۆغان رایگەیاند" لەبارەی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، دانانی خشتەی زەمەنی بۆ گەڕاندنەوەی پەنابەران‌و بەهێزكردنی دامەزراوەكانی دەوڵەت دانوستانمان كرد".  هێشتا دیار نییە ئایا ئەو (2 ملیۆن‌و 800 هەزار) كەسەی لە گەڕی یەكەمدا دەنگیان بۆ سینان داوە لە گەڕی دووەمدا دەچنەوە سەر سندوقەكان‌و دەنگ بۆ ئەردۆغان دەدەن یان نا، بەڵام راپۆرتەكان لە توركیاوە ئاماژە بەوە دەكەن، بەشێكی زۆری دەنگدەرانی سنان لە گەڕی دووەمدا ناچنە سەر سندوقەكان‌و نایانەوێت دەنگ بۆ ئەردۆغان بدەن كە 20 ساڵە دەسەڵاتی بەدەستەوەیە، سەرباری ئەمە ئەگەر لە گەڕی یەكەمدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئاستی بەشداری دەنگدەرانی لە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیش زیادكردبێت، ئەمجارە مەرج نییە دەنگدەران بەهەمان رێژەی گەڕی یەكەم بچنەوە سەر سندوقەكان.  ئاستی بەشداری دەنگدەران لە گەڕی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی‌و پەرلەمانی توركیا گەیشتە 89%.  بیرك ئیلسن پسپۆڕی سیاسی لە زانكۆی سابانجی لە ئیستانبوڵ دەڵێ:" زۆرێك لە دەنگدەرانی نەتەوەپەرەست ناڕازین لەوەی كلیچدارئۆغلۆ نوێنەرایەتی ئۆپۆزسیۆن بكات، بۆیە دەنگیان پێنەداوە".  8 ملیۆن دەنگی بایكۆت  ! هەر دوای ئەوەی سینان ئۆغان پشتیوانی خۆی بۆ ئەردۆغان لە گەڕی دووەمی هەڵباردن راگەیاند، كلیچدارئۆغلۆ بەپەلە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر، تویتێكی كرد‌و ئیدانەی ئەوانەی كرد كە "ئەم وڵاتە جوانە دەفرۆشن".  كلیچدارئۆغلۆ نوسی:" ئێمە هاتووین بۆ رزگاركردنی ئەم وڵاتە لە تیرۆرو پەنابەران"، دوای لەو (8 ملیۆن) كەسە كرد كە لە گەڕی یەكەمدا نەچونە سەر سندوقەكانی دەنگدان، لە گەڕی دووەمدا بەشداری بكەن.  پێشتر كلیچدارئۆغلۆ بەڵێنی ئەوەی دا، (3 ملیۆن‌و 700 هەزار) پەنابەری سوری بگەڕێنێتەوە بۆ وڵاتەكەیان كە ئێستا لە توركیا نیشتەجێبوون، ئەمە لەحاڵی سەركەوتنیدا لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی.  ئەردۆغان كە رۆژی هەینی رابردوو لە ئیستانبوڵ چاوی بە سینان ئۆغان كەوت، بەڕوونی ئەوەی نیشاندا كە بۆ بردنەوەی ولایەتی سێیەمی سەرۆكایەتیی، پێویستی بە پاڵپشتی ئەو نییە.  پارتە نەتەوەپەرەستەكان بەگشتی رێژەی 23%ی دەنگەكانیان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیی توركیا بەدەستهێنا، كە رۆژی 14ی ئەم مانگە هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا بەڕێوەچوو.  سینان ئۆغان لەبارەی ئەم رێژەوە رایگەیاند، توشی سەرسوڕمان نەبووە، چونكە ئەوە دەنگی ناسیۆنالیستەكانی تورك‌و ئەو گەنجانەیە كە بەوتەی ئەو رۆشنبیرترن‌و بێزاربوون لە روخسارە كۆنەكانی سیاسەت لە توركیا، هەر لە ئەردۆغانی تەمەن (69 ساڵ)ەوە بیگرە تا دەگاتە كلیچدارئۆغلۆی تەمەن (74 ساڵ) كە لە ساڵی 2010وە سەرۆكایەتی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) دەكات. لەبارەی دەنگدەرانی ناسیۆنالیستەوە لە توركیا، ئۆغان بە ئاژانسی هەواڵی (فرانس پرێس) وت:" ئەوان ئێمە بە هاوچەرختر دادەنێن‌و وای دەبینن ئێمە نوێنەرایەتی سیاسەتێكی نوێ دەكەین".  سینان ئۆغان لە خێزانێكی جوتیاری پارێزگاری ئیغدیر لە خۆرهەڵاتی توركیا لەدایكبووە، ماف‌و زانستی سیاسی لە توركیاو دواتر لە مۆسكۆ خوێندووە، ئەو وەكو بەرگریكارێكی نەریتی لە توركیا خۆی نمایش دەكات، نوێنەرایەتی نەتەوەپەرەستی عەلمانی دەكات‌و پابەندە بە بنەماكانی مستەفا كەمال ئەتاتوركی دامەزرێنەری دەوڵەتی هاوچەرخی توركیا دور لە بنەماكانی پارتی دادو گەشەپێدانی ئیسلامی بە رێبەرایەتی ئەردۆغان.  كێ گه‌ڕی دووەم دەباتەوە ؟ گروپی راوێژكاری ئۆراسیا كە یەكێك لەو كۆمپانیا زۆركەمانەی پێشبینی ئەوەی كرد لە گەڕی یەكەمدا ئەردۆغان پێش كلیچدارئۆغلۆ بكەوێت، ئێستا پێشبینی ئەوە دەكات لە گەڕی دووەمدا ئەردۆغان هەڵبژاردن بباتەوە‌و بۆ ولایەتێكی تر لە پۆستی سەرۆكی توركیادا بمێنێتەوە. 

راپۆرت: درەو پێشبینی دەكرێت ئاستی بەشداری لە هەڵبژاردنەكەی توركیا بگاتە رێژەی 90%، هەڵبژاردنێك كە تێیدا ئەردۆغان شكستی هێنا لەوەی لە گەڕی یەكەمدا پۆستی سەرۆكایەتی بیاتەوە‌و پارتەكەشی لە پەرلەمان نزیكەی (28) كورسی لەدەستداوە، بەم دۆخەوە ئێستا ئیتر (سینان ئۆغان) كاندیدی سێیەمی هەڵبژاردن قسەی كۆتایی خۆی دەكات لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردندا، سینان كە رێژەی نزیكەی 5% دەنگەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەدەستهێناوەن چەند رۆژی داهاتوو لایەنگرانی ئاگادار دەكات لەوەی لە گەڕی دووەمدا دەنگ بە كێ بدەن. ئەردۆغان یان كلیچدارئۆغلۆ ؟ سینان ئۆغان كێیە ؟ تیڕوانینی لەبارەی كوردەوە چۆنە ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  "ئیرادەی گۆڕانكاری لە 50% گەورەترە"  هەڵبژاردنە مێژووییەكەی دوێنێی توركیا كەوتە گەڕی دووەمەوە، ئەمە دوای شەوێكی سەخت كە تێیدا سەرۆك رەجەب تەیب ئەردۆغان پێش ركابەرە عەلمانییەكەی كەوت، بەڵام نەیتوانی لە گەڕی یەكەمدا سەركەوتن بەدەستبهێنێت.   ئەردۆغان وەكو سەركەوتوو بینرا كاتێك دوای ناوەڕاستی شەو لەبەردەم لایەنگرەكانیدا دەركەوت‌و ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ ئەوەی بۆ ماوەی (5 ساڵ)ی تر رێبەرایەتی گەل بكات. ئەوەی دوێنێ رویدا گرنگترین هەڵبژاردن بوو كە  توركیا لەدوای سەردەمی عوسمانییەكانەوە كردبێتی، ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە تاڕادەیەك بە تەواوەتی دەركەوتووە، ئەردۆغان كەمێك لەژێر ئاستی 50%ەوەیە، رێژەیەك كە پێویستە بۆ ئەوەی سەركەوتن بەدەستبهێنێت، بەمشێوەیە ئەردۆغان كە لە ساڵی 2003وە دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرتووە‌و لە زیاتر لە 10 هەڵبژاردنی نیشتمانیدا نەدۆڕاوە، ئەمجارە نەیتوانی لە گەڕی یەكەمدا هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لەبەرژەوەندی خۆی یەكلابكاتەوە.   لەدواین هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا كە لە 2018 بەڕێوەچوو، ئەردۆغان لە گەڕی یەكەمدا سەركەوت، ئەمەش دوای ئەوەی توانی رێژەی 52.5%ی دەنگەكان بەدەستبهێنێت، بۆیە ئێستا كە هەڵبژاردن سەردەكێشێت بۆ گەری دووەم، خۆی لەخۆیدا وەكو شكست بۆ ئەردۆغان ئەژمار دەكرێت.  ئەردۆغان كە تەمەنی (69 ساڵ)ە، لەناو هاوارو دروشمی لایەنگرانیدا وتی:" بەتەواوەتی باوەڕم هەیە بەوەی بۆ ماوەی پێنج ساڵی داهاتوو بەردەوامی دەدەین بە خزمەتكردنی گەلەكەمان".  داتاكانی ئاژانسی فەرمی (ئەنادۆڵ) نیشاندا كە ئەردۆغان رێژەی 49,4%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە.  كەمال كلیچدارئۆغلۆ رێبەری ئۆپۆزسیۆنیش لە پلەی دووەمدایە بەرێژەی 45.0%، ئەمەش ئەنجامێكی بێئومێدكەرە بەتایبەتیش دوای ئەوەی ئەنجامی راپرسییەكانی بەر لە هەڵبژاردن ئەوەیان نیشان دەدات ئەو لە پێشەوەیە.  بەمشێوەیە هیچ یەكێك لە كاندیدەكان نەیانتوانی رێژەی (50+1)ی دەنگەكان بەدەستبهێنن بۆ ئەوەی ببن بە سەرۆكی وڵات، بۆیە بڕیارە یەكەم گەڕی دووبارەكردنەوەی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیا بە فەرمی لە رۆژی 28ی ئەم مانگەدا بەڕێوەبچێت.  كەمپی كلیچدارئۆغلۆ سەرەتا ناڕەزایەتی دژی جیاكردنەوەی دەنگەكان دەربڕی‌و راگەیاند ئەوان لەپێشەوەن، بەڵام كەمالی 74 ساڵە هەندێك بێئومێدی پێوە دیاربوو كاتێك بەرەبەیانی ئەمڕۆ رۆژنامەنوسانی بینی‌و دانی بەوەدا نا گەڕی دووەمی هەڵبژاردن بووە بە شتێكی حەتمی.  وتی:" ئەگەر میللەتەكەمان گەڕی دووەمی راگەیاند، بەدڵنیایی لە گەڕی دووەمدا سەردەكەوین". ئاماژەی بەوەكرد" ئیرادەی گۆڕانكاری لەناو كۆمەڵگەدا لەرێژەی 50% گەورەترە". ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانیی  دوێنێ دەنگدەرانی توركیا تەنیا دەنگیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ نەدا، بەڵكو دەنگیشیاندا بۆ هەڵبژاردنی كاندید بۆ 600 كورسی پەرلەمان. پارتەكەی ئەردۆغان (دادو گەشەپێدان) زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێنا، بەڵام بەم حاڵەشەوە زیاتر لە سەرۆكەكەی توشی راچڵەكین بوو. ئەم پارتە رێژەی 35%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە بەپێی جیاكردنەوەی زیاتر لە 96%ی دەنگەكان، ئەمە بەگوێرەی قسەی ئاژانسی ئەنادۆڵ. ئەمەش خراپترین ئەنجامە كە پارتی دادو گەشەپێدان بەدەستی هێنابێت لەوكاتەوە كە لە ساڵی 2002دا بۆ یەكەمجار چووەتە ناو هەڵبژاردن‌و ئەوكات رێژەی دەنگەكانی 34.28% بووە.  بەگوێرەی ئەم ئەنجامەش، پێدەچێت پارتی دادو گەشەپێدان (267) كورسی بەدەستبهێنێت‌و بەمەش (28) كورسی لەدەستدەدات. بەڵام لەرێگەی هاوپەیمانێتییەكەیەوە لەگەڵ پارتەكانی تردا، پێشبینی دەكرێت (56) كورسی تر بباتەوە. ئەمە دەكرێت ژمارەی كورسی هاوپەیمانێتییەكەی ئەردۆغان بە تێكڕا بۆ (323) كورسی بەرزبكاتەوە. لە دواین هەڵبژاردندا كە ساڵی 2018 بەڕێوەچوو، هاوپەیمانێتییەكەی ئەردۆغان (344) كورسی بردەوە.  لەبەرامبەردا هاوپەیمانی (میللەت)ی ئۆپۆزسیۆن كە كەمال كلیچدارئۆغلۆ سەرۆكایەتی دەكات رێژەی 35,12%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە. بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان، هاوپەیمانێتییە كوردەكە (هاوپەیمانی رەنج و ئازادی) لە پلەی سێیەمدا هاتووە‌و رێژەی 10,53%ی دەنگدەرانی بەدەستهێناوە، ئەم هاوپەیمانێتییە كاندیدی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی نەبوو، دەنگی بە كلیچدارئۆغلۆ دا. راپرسییەكانی بەر لە هەڵبژاردن ئاماژەیان بەوە دەكرد ركابەرێتییەكی بەهێز هەیە، بەڵام پێشڕەوییەكی كەمیان بە كلیچدارئۆغلۆ بەخشی كە سەرۆكایەتی هاوپەیمانێتییەك دەكات كە لە (6) پارتی سیاسی پێكدێت. راپرسییەكانی رۆژی هەینی ئەوەیان نیشان دەدات كە ئەو لە سەروو رێژەی 50%وەیە. سینان ئەنجام یەكلایی دەكاتەوە !  سینان ئۆغان كاندیدی سێیەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كە رێژەی نزیكەی 5%ی دەنگەكانی بەدەستهێناوە (بەگوێرەی ئاژانسەكانی ئەنادۆڵ‌و ئەنكا)، وتی:" هەوڵەكەی بۆ سەرۆكایەتی، ئەنجامی دەنگدانی گۆڕی". ئەگەر گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بوو بە فەرمی، سینان ئۆغان چیتر كاندید نابێت، بەڵام بڕیاری ئەو لەبارەی ئەوەی ئایا لایەنگرانی دەنگ بە كام كاندید بدەن، جیاوازییەكی گەورە لە ئەنجامەكاندا دروست دەكات.  سینان رایگەیاند، لە چەند رۆژی داهاتوودا بڕیار لەسەر ئەم بابەتە دەدات. سینان ئۆغان كێیە كە ئێستا چارەنوسی ئەردۆغان‌و كلیچدارئۆغلۆ لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردندا كەوتوەتە دەست ئەو؟ ئەم پیاوە كە تەمەنی (55 ساڵ)ە، كەسایەتییەكی ئەكادیمی بەڕەگەز ئازەربێجانییە، وەكو كاندیدی هاوپەیمانی "ئاتا" واتە "باپیران" چووە ناو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەوە، هاوپەیمانێتییەكەی لە چوار پارتی راستڕەوی توندڕەوی نەتەوەیی پێكدێت كە دیارترینیان پارتی سەركەوتن‌و پارتی دادە.  كاروانی سیاسی ئۆغان لە ساڵی 2011وە دەستپێدەكات، ئەمەش لەرێگەی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەستەوە، ئەو لە شوێنی لەدایكبوون لە ویلایەتی ئیغدیر كە دەكەوێتە ئەوپەڕی خۆرهەڵاتی توركیا لەسەر سنوری ئازەربێجان‌و زۆرینەی دانیشتوانەكەی ئازەرین، وەكو ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێردرا. سەرەتا ئۆغان پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ دەوڵەت بەهچەلی سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەستدا هەبوو، ئەم پەیوەندییە باشە تا ساڵی 2015 بەردەوام بوو، بەڵام دوای ئەوەی بەهچەلی سیاسەتێكی نوێی پەیڕەوكرد كە پاڵپشتیكردن بوو لە سیاسەتەكانی ئەردۆغان ئەمەش لەدوای هەڵبژاردنەكانی تشرینی دووەمی 2015دا، ئیتر ئۆغان رووی لە سەركردە نەتەوەپەرەستەكانی تر كرد كە دژایەتی بەهچەلییان دەكرد لەوەی رێبەرایەتی پارتی نەتەوەپەرەست بكات.  بەمشێوەیە ئۆغان ئێستا خۆی وەكو دەنگی ئەو هاوڵاتیانەی توركیا دەبینێتەوە كە  دژی سیاسەتی كۆچ‌و پەنابەرین لە توركیا، بابەتێكی تر كە بەلای ئەمانەوە زۆر جێگەی بایەخە رەتكردنەوەی هاوكارییە لەگەڵ هەموو ئەو پارتانەی كە تۆمەتبارن بە پاڵپشتیكردن لە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە). بەم تێڕوانینانەوە ئایا ئۆغان لە گەڕی دووەمدا لایەنگرانی بۆ دەنگدان بە كام یەكێك لە كاندیدەكان ئاڕاستە دەكات؟ ئەردۆغان یان كلیچدارئۆغلۆ ؟ قورسە لە ئێستاوە پێشبینی بكرێت، چونكە ئەمە لەسەر ئەو دانوستانانە راوەستاوە لە چەند رۆژی داهاتوودا لەگەڵ هەردوو كاندیدەكەدا دەیكەن، لەم دانوستانانەدا دوو خاڵی جەوهەری بۆ دەنگدەرانی ئۆغان یەكلاكەرەوە دەبن كە ئەوانیش پرسی كۆچبەران‌و پەیوەندییە لەگەڵ پارتە كوردییەكاندا.  ئەردۆغان كاندیدێكی ئیسلامی كۆنەپارێزە، لەلایەن پارتێكی كوردی ئیسلامییەوە پاڵپشتی لێدەكرێت كە ئەویش (هودا پار)ە‌و رێژەی لایەنگرانی لەنێوان 0.5% بۆ 1%ە‌و لەناوچەكانی باكوری كوردستاندا كارایە‌و لایەنگرانیشی لە خەڵكە كۆنەپارێزە ئیسلامییەكانی باكوری كوردستانە كە دژی پارتی كرێكارانی كوردستانن، ئایا ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی بۆ گەڕی دووەم سینان ئۆغان دەنگی لایەنگرانی بخاتە خزمەتی ئەردۆغانەوە ؟ بەڵام بەربەستی بەردەم ئەردۆغان بۆ دانوستان لەگەڵ سینان ئۆغان پرسی پەنابەرانە، لەم بابەتەدا هەڵوێستی پارتی دادو گەشەپێدان كە ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات زۆر دوورە لە هەڵوێستی هاوپەیمانی "باپیران"ەوە، چونكە ئەردۆغان جەخت لە گەڕانەوەی خۆویستانەی پەنابەرانی سوری دەكات ئەمەش دوای ئەوەی دۆخی گونجاویان بۆ فەراهەم دەكرێت، ئەمەش دۆخێكە رەنگە چەندین ساڵی تر بخایەنێت.  لە پرسی پەنابەراندا رەنگە هاوپەیمانێتییەكەی كلیچدارئۆغلۆ نزیكتر بن لە سینان ئۆغانەوە، چونكە چەندینجار كلیچدارئۆغلۆ جەختی لەسەر ئەوە كردووە ئەگەر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بباتەوە، ئەوان لەماوەی دوو ساڵی سەرۆكایەتیدا هەموو پەنابەرانی سوری دەگەڕێنێتەوە بۆ وڵاتەكەیان.  ئەوەی كێشەی سەرەكی بۆ تەوافوقی سینان ئۆغان‌و كلیچدارئۆغلۆ دروست دەكات رەنگە پەیوەندی كلیچدارئۆغلۆ بێت لەگەڵ پارتە كوردییەكاندا. كاتێك لە سینان ئۆغان پرسیار كرا لەبارەی ئەوەی ئایا لە گەڕی دووەمدا كام یەكێك لە كاندیدەكان هەڵدەبژێرێت، ئەو وتی:" تەماشای هەڵوێست‌و لێهاتوویی نیشتیمانییان دەكەین، سەیر دەكەین بزانین لایەندارییان بۆ تیرۆر هەیە‌و داوای یارمەتی لە تیرۆرستان دەكەن. بە لۆژیك بڕیار دەدەین"، تیرۆر لە تیڕوانینی سینان دۆغاندا پارتی كرێكارانی كوردستانە.  بۆیە دوو هەفتەی داهاتوو پڕ دەبێت لە هەواڵی دانوستانی ئەم هاوپەیمانێتییە نەتەوەپەرەستە كە سینان سەرۆكایەتی دەكات، هاوپەیمانێتییەكی بچوك، بەڵام بۆ دۆخی ئێستا توركیا دەنگێكی گاریكەری هەیە.   "7 ملیۆن دەنگ راگیراوە"  بەر لە تەواوبوونی پرۆسەی جیاكردنەوەی دەنگەكان بەشێوەیەكی تەواوەتی، ئۆپۆزسیۆن رایگەیاند، ئەنجامەكان بەشێوەیەك بڵاودەكرێنەوە كە لەخزمەت باڵادەستییە دەستكردەكەی ئەردۆغاندا بن، ئەمە بەپێی ئەوەی ئاژانسی (رۆیتەرز) بڵاویكردەوە.  بەرپرسێكی باڵای هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن رایگەیاند" پێدەچێت لە گەڕی یەكەمدا هیچ لایەك سەركەوتوو نەبن، بەڵام داتاكانی ئێمە ئاماژە بەوە دەكات  كلیچدارئۆغلۆ پێشەنگایەتی دەكات". بەرپرسێكی باڵای تری ئۆپۆزسیۆن بە (رۆیتەرز)ی وتووە، پارتەكەی ئەردۆغان ناڕەزایەتی نیشان دەدا لەبارەی هەندێك لە دەنگەكانەوە، ئەمە وایكرد ئەنجامی كۆتایی دوابكەوێت، ئەو وتی:" تائێستا ئەوەی پێیان بكرێت دەیكەن بۆ دواخستنی پرۆسەكە".  بەپێی قسەی ئەكرەم ئیمام ئۆغلۆ سەرۆكی شارەوانی ئیستانبوڵ، بەهۆی ناڕەزایەتی پارتی دادو گەشەپێدانەوە جیاكردنەوەی (7 ملیۆن) دەنگ راگیراون كە سەرجەمی ئەم دەنگانە لەناوچەكانی ئۆپۆزسیۆندان. ئیمام ئۆغلۆ دەڵێ" ئەمە تەكتیكێكە كە پارتەكەی ئەردۆغان لە حەوت بۆ هەشت هەڵبژاردنی دوایدا بەكاریهێناوە".  لایخۆیەوە، كلیچدارئۆغلۆ سەرەنجی خستە سەر ئەم بابەتەو رایگەیاند" ئێوە رێگری لە ئیرادەی گەل دەكەن"، لە وتارێكی كورت بەڵام  بەهێزدا دەنگی بەرزكردەوە. ركابەرەكەی ئەردۆغان نەیوت ئەوە كێیە دەیەوێت یاری بە ئەنجامی دەنگدان بكات، بەڵام روونە كە مەبەستی لە پارتی دادو گەشەپێدان بوو.  خۆبەخش‌و بەرپرسانی ئۆپۆزسیۆن جارێكی تر داوایان كرد بەردەوامی بدرێت بە چاودێریكردنی پرۆسەی جیاكردنەوەی دەنگەكان‌و وتیان:" ئێمە لێرەین تا هەموو دەنگەكان ئەژمار دەكرێن". فایەق ئۆزتراك وتەبێژی پارتی گەلی كۆماریی ئۆپۆزسیۆنی توركیا هۆشداری بە خەڵكدا گرنگی بە ئەنجامی پێشوەختەی هەڵبژاردن نەدەن كە ئاژانسی ئەنادۆڵ بڵاویكردەوە، وتی:" ناتوانرێت متمانە بەو ئاژانسە بكرێت".  ئەنادۆڵ ئاماژەی بەوەكرد دوای جیاكردنەوەی نزیكەی 61,3%ی دەنگەكان، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا بەرێژەی 51,56% لەپێشەوەیە، لەكاتێكدا تا ئەو ساتە كلیچدارئۆغلۆ رێژەی 42,61%ی بەدەستهێناوە. ئۆزتراك باسی لەوەكرد، ئەو ئەنجامانەی كە بەشێوەیەكی پێشوەختە لەو ئاژانسە حكومییەوە دێت كە نزیكە لە سەرۆكی ئێستاوە (ئەردۆغان) ورد نین، ئاماژە بەوەكرد، رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەكەدا ژمارەیەكی پێوانەیی تۆماركردووە.  سەرۆكی دەستەی باڵای هەڵبژاردنەكان لە توركیا رایگەیاند، پرۆسەی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی‌و پەرلەمانیی بەبێ هیچ رووداو و كێشەیەك كۆتایی هاتووە، ئەمە بەپێی ئەوەی ئاژانسی دەنگوباسەكانی ئەنادۆڵ بڵاویكردەوە.  بنكەكانی دەنگدان كە ژمارەیان نزیكەی (200) هەزارە، كاتژمێر (5:00)ی ئێوارە دەرگانیانیان داخست، هیچ رووداوێكیش رووینەدا لە پرۆسەكەدا كە جێگای باسكردن بێت.  ئاستی بەشداری زۆر گەورە بوو  سلێمان سۆیلۆ وەزیری ناوخۆی توركیا رایگەیاند، بە بەراورد بە هەڵبژاردنەكانی پێشوو، ئاستی بەشداری لە پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمجارەدا زۆر گەورە بووە.  وەزیر وتی: زیاتر لە 600 هەزار كەس لە هێزە ئەمنییەكان بڵاوەیان پێكراوە بۆ پاراستنی هەڵبژاردنەكە.  سەرباری ئەوە پەرلەمان لە ساڵی 2018وە دەسەڵاتەكانی لە بەرژەوەندی دەسەڵاتی جێبەجێكردن كە (سەرۆكە) لەدەستداوە، خەڵكی توركیا دوێنێ دەنگیاندا بۆ هەڵبژاردنی (600) ئەندامی پەرلەمان، چونكە كۆنترۆڵكردنی پەرلەمان هێشتا بابەتێكی بنەڕەتییە بۆ تێپەڕاندی یاساكان لە وڵاتدا.  بەگوێرەی سیستمی دەنگدانی رێژەیی لە توركیا، پارتە سیاسییەكان هاوپەیمانێتی پێكدەهێنن بۆ ئەوەی بتوانن بگەنە رێژەی 7% كە ئەمە مەرجە بۆ ئەوەی بتوانن بچنە ناو پەرلەمانەوە.  پارتی دادو گەشەپێدان كە ئەردۆغان سەرۆكایەتی دەكات‌و وا پێناسە دەكرێت كە خاوەنی باگراوندێكی ئیسلامییە، لەگەڵ پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرەست‌و دوو پارتی تردا بەشێكە لە هاوپەیمانی گەل، لەكاتێكدا كە پارتی گەلی كۆماریی بە سەرۆكایەتی كلیچدارئۆغلۆ كە سەربە رەوتی چەپە لەگەڵ پارتی (چاك)‌و چوار پارتی بچوكتردا لەچوارچێوەی هاوپەیمانی (میللەت)دایە.  پارتی دیموكراتی گەلان كە نوێنەرایەتی كورد دەكات، دووەم گەورە پارتی ئۆپۆزسیۆنە لە توركیا، بەشێكە لە هاوپەیمانێتییەكی تر، بەڵام لەژێر ناوێكی تردا چووە ناو هەڵبژاردن كە پارتی (چەپی سەوز)ە.  پێشبینی دەكرێت ئاستی بەشداری لە هەڵبژاردنەكەی دوێنێدا بگاتە رێژەی 90%، هەڵبژاردنێك كە وەكو راپرسی لەسەر چارەنوسی ئەردۆغان تەماشا دەكرێت وەكو سەرۆكێك‌و پارتەكەی كە درێژترین ماوەی حوكمڕانییان لە توركیا تۆماركردووە.  لە كۆی (85 ملیۆن) كەس لە دانیشتوانی توركیا، بۆ ئەم هەڵبژاردنە (64 ملیۆن) كەسیان مافی دەنگدانیان هەبوو.  ئەردۆغان لە یەكێك لە سەردەمە پڕ گۆڕانكاری‌و دابەشبوونەكاندا سەرۆكایەتی توركیا كردووە كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (85 ملیۆن) كەسە. ئەم وڵاتە گەورەیە ئێستا گەشەی كردووە‌و بووە بە هێزێكی سەربازی‌و جیۆپۆلەتیكی خاوەن قورسایی كە رۆڵ لە ململانێكاندا دەبینێت لە سوریاوە بۆ ئۆكراینا.  ئەردۆغان لەناو توركیایەكی كۆنەپارێزدا بوو بە خاوەنی پێگەیەكی بەهێز‌و لەماوەی دەسەڵاتی ئەم پیاوەدا وڵات بوژانەوەی بەخۆوە بینیوە، هەروەك دەنگدەرانی ئاینیی توركیا خۆیان بە قەرزارباری ئەو دەزانن بەهۆی ئەوەی كۆتوبەندی لەسەر حیجاب هەڵگرتووە‌و ژمارەیەكی زیاتر خوێندنگەی ئیسلامی لە وڵاتدا كردوەتەوە.  رەجەب تەركتان كە دەنگدەرێكی شاری ئیستانبوڵە، دوای ئەوەی دەنگی داوە، بە ئاژانسی (فرانس پرێس)ی وتووە" گرنگترین شت ئەوەیە توركیا دابەش نەبێت".  ئەم پیاوە كە تەمەنی 67 ساڵە دەڵێ:" بە ئەركی خۆمان هەڵدەستین. دەڵێم لەگەڵ ئەردۆغان بەردەوام بن".  حەسرەت بۆ دیموكراتی لەدوای دەیەی یەكەمی بوژانەوەی ئابوری ئەردۆغان‌و پەیوەندییە گەرموگوڕەكان لەگەڵ ئەوروپادا، دەیەی دووەم پڕ بوو لە هەڵچوونی كۆمەڵایەتی‌و سیاسیی.  ئەردۆغان بە پرۆسەیەكی پاكتاوكردنی بەرفراوان وەڵامی ئەو هەوڵە شكستخواردووەی كودەتای دایەوە كە ساڵی 2016 روویدا، ئەمە كۆمەڵگەی توركیای لەبەریەك هەڵوەشاندو وایكرد توركیا بەردەوام وەكو هاوبەشێكی نەخوازراوی خۆرئاوا دەركەوێت.   دەركەوتنی كلیچدارئۆغلۆ و هاوپەیمانێتییە شەشقۆڵییەكەی، جۆرێك لەو ئیئتیلافە بەرفراوانەی نیشاندا كە ئەردۆغان لەدرێژایی تەمەنی سیاسی خۆیدا سەركەوتوو بووە لە دروستكردنیدا، بەمە كلیچدارئۆغلۆ بەدیلێكی روونی نیشانی هاوپەیمانە بیانییەكانی توركیا‌و دەنگدەرانیش دا لەناوخۆی وڵاتدا.  بەڵام رۆشتنی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بۆ گەڕی دووەم، دەكرێت كاتی پێویست بدات بە ئەردۆغان بۆ ئەوەی سەرلەنوێ ریزەكانی خۆی كۆبكاتەوە.  لەگەڵ ئەمەشدا، هێشتا مۆتەكەی خراپترین قەیرانی ئابوری كە توركیا لەسەردەمی ئەودا بەخۆیەوە بینیوە، هێشتا بە شوێن ئەردۆغانەوەیە، ئەمە پاڵ خراپی مامەڵەی حكومەتەكەی لەگەڵ ئەو بومەلەرزەی كە شوباتی رابردوو روویداو بوو بەهۆی مردنی زیاتر لە (50 هەزار) كەس.  كلیچدارئۆغلۆ كە سەرۆكایەتی پارتی گەلی كۆماری (جەهەیە) دەكات‌و دامەزرێنەری ئەم پارتە مستەفا كەمال ئەتاتورك دامەزرێنەری دەوڵەتی هاوچەرخی توركیایە، كاتێك لە ئەنكەرە دەنگیدا وتی:" هەموومان تامەزرۆی دیموكراتین.. بە پشتیوانی خوا دەیبینن بەهار بۆ ئەم وڵاتە دێت".  سەرچاوەكان: بی بی سی- فرانس پرێس- دی دەبلیو

درەو: •بەگوێرەی  خوێندنەوە بنكۆڵكاریەكان, كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ لەكۆی (18) راپرسی لە (15)یاندا, سەركەوتنی بەدەستهێناوە, رەجەب تەیب ئەردۆغانیش لەراپرسی (3) كۆمپانیادا سەركەوتنی بەدەستهێناوە, راپرسیەكان لەنێوان مانگی (نیسانی و ئایاردا) ئەنجامدراون. •(7) كۆمپانیایان ئاماژەی بەوەكردووە, هەڵبژاردن لەخولی یەكەمدا بەكلادەكرێتەوە,(6)كۆمپانیایان لەبەرژەوەندی قڵیچدار ئۆغلۆ و (1) كۆمپانیاش, لەبەرژەوەندی رەجەب تەیب ئەردۆغان ئەنجامەكانی یەكلاكردووەتەوە.  بەگوێرەی تێكڕای ئەنجامی تازەترین راپرسییەكان كە (18)كۆمپانیای توركی لەمانگی نیسان و ئایاردا لەبارەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەنجامیانداوەو بڕیاڕە ڕۆژی (14)ئەم مانگە لەو وڵاتە بەڕێوەبچێت: •كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ (48.9%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •رەجەب تەیب ئەردۆغان(45.8%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. زۆرینەی ئەو راپرسیانە كاتێك ئەنجامدراون, هێشتا موحەڕەم ئینجە كاندیدی سەرۆكایەتی كۆمار, پاشەكشێی لەكێبڕكێی هەڵبژاردن نەكردبوو, كە پێویستە لەهەڵسەنگاندنی ئەنجامی روپێوەكاندا ئەوە بەهەند وەربگیرێت. بەپێی مامناوەندی (18) ڕاپرسیەكەو دوای دابەشكردنی دەنگی ئەو كەسانەی دوودڵن لەوەی دەنگ بەكێ‌ بدەن, ئەنجامەكان بەمشێوەیە بووە: •كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ كاندیدی هاوپەیمانی میللەت (48.9%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •رەجەب تەیب ئەردۆغان كاندیدی هاوپەیمانی كۆمار (45.8%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •سەنان ئۆغلۆ كاندیدی هاوپەیمانی ئەتا (3%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •موحەڕەم ئینجە سەرۆكی پارتی نیشتمان (2.3%)دەنگەكان بەدەستدەهێنێت.  بەپێی خوێندنەوە بنكۆڵكاریەكان, كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ لەكۆی (18) راپرسی لە (15) سەركەوتنی بەدەستهێناوە, لەكاتێكدا ئەردۆغان لەراپرسی سێ‌ كۆمپانیادا سەركەوتنی بەدەستهێناوە, كە ئەوانیش كۆمپانیاكانی(Optimar و SONAR و HBS).  بەگوێرەی (7) راپرسیان, هەڵبژاردن لەخولی یەكەمدا یەكلادەبێتەوە, (11) راپرسیەكەی تریش ئاماژەیان بەوەكردووە, هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لەتوركیا دەچێتە خولی دووەم. تەنها لەئەنجامی یەك راپرسیاندا, كە كۆمپانیای Optimar ئەنجامیداوە, ئەردۆغان لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا سەردەكەوێت. لە راپرسی (6) كۆمپانیاكەی تردا ( PIAR و ALF و Artibir و MAK و Avrasya و ORC) پێشبینی بردنەوەی كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ كراوە لە خولی یەكەمی هەڵبژاردندا.  ئەو (18) كۆمپانیایەی مامناوەندی ئەنجامەكەیان وەرگیراوە ئەمانەن: (KONDA و Optimar و Metropoll و Turkey Report و PiAR و ALF و Artıbir و AREA و Mak و AR-G و HBS و SONAR و SAROS و Operations و Gezici و Avrasya و ORC و PanaromaTR) .

شیكاریی: هێمن خۆشناو رۆژی چوارشه‌ممه‌ (11 ئایاری 2023) ئاشكراكردنی ئه‌نجامی راپرسی كۆمپانیای (كۆندا) كه‌ له‌ناوه‌نده‌ هه‌ره‌ متمانه‌پێكراوه‌كانی توركیایه رۆژه‌ڤی هه‌ڵبژاردنی گشتی له‌م وڵاته‌ سه‌راوبن كرد، كه‌ تیایدا جیاوازی ده‌نگ له‌نێوان هه‌ردوو كاندیدی سه‌ركۆماری توركیا گه‌یشته‌ (5.6) خاڵ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی كه‌مال كلیچدارئۆغڵو كاندیدی هاوپه‌یمانی میلله‌ت. دوای ئه‌نجامی راپرسی كۆندا كه‌ رۆژانی (6-7 ئایار) واته‌ هه‌فته‌یه‌ك به‌ر له‌ رۆژی هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامدراوه‌، (محه‌ره‌م ئینجه‌) كاندیدی سه‌ركۆماری توركیا ده‌ستی له‌كاركێشایه‌وه‌. ئه‌م‌ هه‌ردوو هه‌واڵه‌ش‌ بۆ به‌ره‌ی پشتیوانی له سه‌ركۆماری ئێستای توركیا (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) به‌ كه‌مه‌رشكێن له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێن! هۆكاری ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی (ئینجه‌) چیه‌؟ به‌مدوایه‌ له‌ چه‌ند راپرسییه‌كی به‌دوای یه‌كتردا، كه‌ له‌لایه‌ن ناوه‌ندی جیاوازو متمانه‌پێكراو بڵاوكرایه‌وه‌ رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی ئینجه‌ به‌ره‌و له‌ كورتیدان ده‌چوو، گه‌یشته‌ ئاستێكی ئه‌وه‌نده‌ خراپ كه‌ نه‌یتوانی له‌ پێشبڕكێی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار به‌رده‌وام بێت. بۆ نموونه‌ به‌گوێره‌ی راپرسی ناوه‌ندی (AR-G) له‌ مانگی ئادار رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی ئینجه‌ 7.6٪ بووه‌، به‌ڵام هه‌مان كۆمپانیا رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی ناوبراو له‌ 24 نیساندا به‌ 3.4٪ نیشان ده‌دات. هه‌روه‌ها به‌گوێره‌ی ناوه‌ندی (ASLA) بۆ راپرسی كه‌ له‌ به‌رواری 27 نیسان تا 2 ئایار ئه‌نجامدراوه‌ رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی سه‌رۆكی پارتی (مه‌مله‌كه‌ت) بۆ 2.7٪ دابه‌زیووه‌. هه‌ر دوێنێش چوارشه‌ممه‌ كۆمپانیای (كۆندا) له‌ دوای راپرسیدا رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی محه‌ڕه‌م ئینجه‌ به‌ 2.2٪ له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دات.  دیاره‌ محه‌ڕه‌م ئینجه‌، ئه‌م ئامارو راستیانه‌ی سه‌ره‌وه‌ی بینیووه‌، ئه‌گه‌ر وه‌كو مانگی شوبات و ئادار ده‌نگه‌كانی له‌ ده‌وروبه‌ری 5-6٪ بووایه‌، یان ئه‌گه‌ر باوه‌ڕی هه‌بووایه‌ كه‌ پێشبڕكێی سه‌ركۆماری له‌ گه‌ڕی یه‌كه‌م یه‌كلایی نابێته‌وه‌و ده‌چێته‌ گه‌ڕی دووه‌م، زه‌حمه‌ت بوو بكشێته‌وه‌. ئینجه‌ وه‌كو سیاسه‌تمه‌دارێكی به‌ ئه‌زموون، شكستی هێنا له‌ ئیداره‌دانی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن، كاری گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی زیان به‌ ده‌نگی پارته‌كه‌شی بگه‌ینێت. نه‌یزانی له‌ كوێ ده‌گیرسێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر له‌ناو پڕۆسه‌كه‌دا به‌ جدی له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌ردۆغان گیرسابایه‌وه‌ به‌لانی كه‌م 6٪ ده‌نگه‌كانی ده‌برد، به‌تایبه‌تی ئه‌و گه‌نجانه‌ی بۆ یه‌كه‌مین جار به‌شداری له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ده‌كه‌ن روویان له‌ ئینجه‌ بوو. به‌ڵام كاتێك وازی له‌ ئه‌ردۆغان هێناو رووی قسه‌كانی كرده‌ ئۆپۆزسیۆن متمانه‌ی ده‌نگده‌ری له‌ده‌ستدا. دوێنی له‌ كۆنگره‌ رۆژنامه‌نوسییه‌كه‌ی كه‌ تیایدا كشانه‌وه‌ی له‌ پێشبڕكێی هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆماریدا راگه‌یاند، محه‌ڕه‌م ئینجه‌ دیسان رووی قسه‌كانی له‌ ئۆپۆزسیۆن كرد كاتێك گووتی:" له‌ هه‌ڵبژاردن شكست ده‌هێنن و هه‌موو تاوانه‌كه‌ ده‌خه‌نه‌ ئه‌ستۆی من".  به‌گوێره‌ی ئه‌م رسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌‌ بێت، ئینجه‌ بانگه‌شه‌ ناكات و ناڵێت: بۆ ئه‌وه‌ی كاندیدی ئۆپۆزسیۆن سه‌ركه‌وێت من ده‌كشێمه‌وه‌. به‌ڵكو ده‌ڵێت: ئه‌ردۆغان سه‌رده‌كه‌وێت، كلیچدارئۆغڵو شكست دێنێت و ده‌خوازێت شكسته‌كه‌ی بخاته‌ ئه‌ستۆی من. دوای كشانه‌وه‌‌ی چ گۆڕانێك به‌سه‌ر پێشبڕكێی نێوان كلیچدارئۆغڵو و ئه‌ردۆغان دێت ؟ سه‌ره‌ڕای له‌ كورتیدانی ده‌نگه‌كانیشی دیسان كشانه‌وه‌ی ئینجه‌ كاریگه‌ری گه‌وره‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی كلیچدارئۆغڵو له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌كان به‌جێدێڵێت. چونكه‌ له‌دوای هێرشكردنه‌ سه‌ر (ئه‌كره‌م ئیمامئۆغڵو) كاندیدی جێگری سه‌ركۆماری توركیاو سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئیستانبۆڵ له‌ (ئه‌ره‌زڕوم) له‌ رۆژی (5 نیساندا)، چه‌ند ناوه‌ندێكی راپرسی جه‌خت ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ ده‌نگه‌كانی كلیدچارئۆغڵو به‌رێژه‌ی 2-2.5٪ زیادیكردووه‌و گه‌یشتۆته‌ رێژه‌ی 49.3٪، واته‌ رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی كلیچدارئۆغڵو به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ به‌ر له‌ هێرشه‌كه‌ی (ئه‌رزه‌ڕوم) هه‌ڵكشاوه‌، بێ ئه‌وه‌ی بگاته‌ (50+1).  به‌گوێره‌ی كۆمپانیای (Metropul) له‌دوای كشانه‌وه‌ی 49٪ ده‌نگه‌كانی ئینجه‌ بۆ كلیچدارئۆغڵو ده‌چێت، 22٪ بۆ ئه‌ردۆغان، 5.3٪ هێشتا خۆی یه‌كلایی نه‌كردۆته‌وه‌و 21٪ ناچێته‌ سه‌ر سندوقه‌كانی ده‌نگدان. ئه‌گه‌ر ئه‌نجامی دوا راپرسی كۆندا نزیك له‌ راستی له‌ قه‌ڵه‌م بده‌ین، ئه‌وه‌ی 49٪ ده‌نگه‌كانی ئینجه‌ كه‌ پێشبینیكراوه‌ بۆ كلیچدارئۆغڵو بچێت به‌سه‌ بۆ یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ گه‌ڕی یه‌كه‌میندا. كه‌واته‌ كشانه‌وه‌ی محه‌ڕه‌م ئینجه‌ به‌ چ هۆكارێك بێ یان به‌ چ مه‌رامێك بڕیاری لێدرابێت، كارئاسانیه‌ بۆ سه‌ركه‌وتنی كه‌مال كلیچدارئۆغڵو. ئیتر گرنگه‌ نیه‌ كاندیدی چواره‌مین (سینان ئۆغان) ده‌كشێته‌وه‌ یان نا، چونكه‌ ئه‌گه‌ری یه‌كلایی بوونه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ گه‌ڕی یه‌كه‌میندا زۆر زیاتر بووه‌ به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ به‌ر له‌ كشانه‌وه‌ی محه‌ڕه‌م ئینجه‌! ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان له‌ رۆژی 11 ئایار له‌ كۆبوونه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری له‌ شارۆچكه‌ی (سنجان) له‌ ئه‌نقه‌ره‌ بوو كاتێك گوێبیستی كشانه‌وه‌ی محه‌ڕه‌م ئینجه‌ بوو. له‌مباره‌یه‌وه‌ سه‌ره‌تا گووتی:" زۆر خه‌مبارم" دواتریش گووتی:" بۆ ده‌كشێته‌وه‌". باشه‌ بۆچی كشانه‌وه‌ی ئینجه‌ ئه‌و خه‌مبار ده‌كات؟ خه‌مباری ئه‌ردۆغان پێمان ده‌ڵێت كه‌ ئه‌ردۆغان ستراتیژی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر درێژكردنه‌وه‌ی پێشبڕكێكه‌ بۆ گه‌ڕی دووه‌م بونیادناوه‌، له‌وێ حسابی كردووه‌ چی بكات و چ هه‌ڵمه‌تێك ئه‌نجام بدات. له‌ ئێستادا ئه‌و پلانه‌ی ئه‌ردۆغان شكستی هێناو هه‌ڵبژاردنی توركیا ناچێته‌ گه‌ڕی دووه‌مین. ئیتر خۆری ئه‌ردۆغان له‌ ئاوابوون دایه‌ مه‌گه‌ر...  هیوادارم رۆیشتنی ئه‌ردۆغان بۆ هه‌مووان به‌خێر بشكێته‌وه!‌ رۆژێك له‌ رۆژان په‌شیمان نه‌بینه‌وه‌ له‌وه‌ی كه‌ نزامان كردووه‌، خودا خودامان بووه‌ تا ئه‌ردۆغان له‌ كۆڵمان بێته‌وه‌!

درەو: بەپێی تازەترین ڕاپرسی, كە هەفتەیەك بەر لەبەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانیی لەتوركیا ئەنجامدراوە, ئەردۆغان جەماوەری دابەزیوەو كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ بەجیاوازیەكی زۆر لێیدەباتەوە, ئەگەریش هەیە لەخولی یەكەمدا هەڵبژاردن بەكلابێتەوە. لەبارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانیش, هەرچەندە هاوپەیمانێتیەكەی ئەردۆغان (كۆمار) لە هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن (میللەت)ی دەباتەوە, بەڵام بەهۆی كورسیەكانی كوردەوە, زۆرینەی پەرلەمانیش لەدەستدات. بەپێی تازەترین ڕوپێوی كۆمپانیای (KONDA)ی توركی. لەبارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لەتوركیا: •كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ كاندیدی هاوپەیمانی میللەت (49.3%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •ڕەجەب تەیب ئەردۆغان كاندیی هاوپەیمانی كۆمار (43.7%)دەنگەكان بەدەست دەهێنێت.  ئەگەریش هەیە هەڵبژاردن لەخولی یەكەم یەكلابێتەوە. پڕۆسەی گەڕان و ڕاپرسی كۆمپانیاكە, لەماوەی نێوان (6_7) ئەم مانگە ئەنجامدراوە, لەڕێی چاوپێكەوتنی روبەڕو لەگەڵ (3480)كەس لە (194)گەڕەك و لادێ‌ و (120) شارەدێ‌, بەناوەندی (35) پارێزگاشەوە. بەگوێرەی ئەنجامی دواین ڕوپێو و ڕاپرسی كە كۆمپانیای (KONDA) بڵاویكردووەتەوە, سەبارەت بە گفتوگۆی ڕاستەوخۆی لەگەڵ هاوڵاتیان, لەبارەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی پەرلەمانی توركیا, كە بڕیاڕە ڕۆژی یەك شەممەی داهاتوو (14)ئایار بەڕێوەبچێت:    •كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ (49.3%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •ڕەجەب تەیب ئەردۆغان (43.7%) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت. •سەنان ئۆغان (4.8٪) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت. •موحرەم ئینجە (2.2٪) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت.(كشایەوە ) ئەم ئەنجامانە دوای دابەشكردنی ڕێژەیی (7.8٪) دەنگی ئەو كەسانە دێت كە هێشتا بڕیاریان نەداوە دەنگ بەكێ‌ دەدەن و (2.2٪) ئەو كەسانەی وتویانە بەشداری دەنگدان ناكەن. كۆمپانیاكە ڕونیكردووەتەوە, ئەنجامی گەڕانەكەی لە (6_7)ی ئایاردا دەریخستووە, رەنگە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بچێتە خولی دووەم. دۆخی هاوپەیمانێتەكانی هەڵبژاردنی پەرلەمان سەبارەت بە ئەنجامی هاوپەیمانێتیەكانی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی توركیا, (11.5٪) دەنگەدران تائێستا خۆیان یەكلاینەكردووەتەوەو (2.2٪) دەنگدەرانیش وتویانە بەشداری پرۆسەی دەنگدان ناكەن. ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا بەمشێوەیەیە: •هاوپەیمانی كۆمار, بەسەرۆكایەتی پارتی دادو گەشەپێدان و پارتی بزوتنەوەی نەتەوەیی, نزیكەی (44%) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •لەو ڕێژەیە (35%)پارتی دادو گەشەپێدان بەدەستیدەهێنێت و (8%)یشی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەیی بەدەستی دەهێنێت. •ڕێژەی دەنگی هاوپەیمانی میللەت, كە لەپارتی گەلی كۆماری و پێنچ پارتی تری ئۆپۆزسیۆن پێكدێت (39.9%)دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. •پارتی گەلی كۆماری (27.3%)دەنگەكان و پارتەكانی تری هاوپەیمانێتەیەكە, (12.4%) بەدەستدەهێنێن.  •هاوپەیمانی كارو ئازادی, كە پێكهاتوون لە پارتی چەپی سەوزو پارتی (TIP)  رێژەی(12.3٪) دەنگەكان بەدەستدەهێنێت. بەگوێرەی ڕونكردنەوەكانی كۆمپانیای (KONDA), ئەو روداوانەی لە ماوەی نێوان (6_7)ئایارەوە تا رۆژی هەڵبژاردن رودەدەن, لەگەڵ گۆڕانكاریە ستراتیجیەكان لەهەڵژاردنی سەرۆكایەتی و ناوچە بومەلەرزە لێدراوەكان و رێژەی بەشداری دەنگەدرانی ناوخۆ و دەرەوەو, دابەشبونی دەنگدەران, رەنگە كارگەری لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنی (14)ی ئایار دروستبكات.

راپۆرتی: ئەنوەر کەریم  ئابوری تورکیا گەورەترین ئابورییە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کە کۆی بەرهەمی ناوخۆی (GDP) ساڵانە ئەگاتە نزیکەی (900) ملیار دۆلار، هەرچەندە لەم ساڵانەی دوایدا ئەردۆغان ڕێژەی خەرجییەکانی حکومەتی تەواو بەرزکردۆتەوە، بۆیە گەیشتۆتە ئەو ژمارە گەورەیە، لەئێستادا ڕیژەی بەتاڵە لەناو تورکیا بەپێی ڕاپۆرتەکانی دەزگای ئاماری تورکیا لە (10%)یە، هەرچەندە دەزگا سەربەخۆکان ئەڵێن ئەو ئامارانەی تورکیا بڵاوی دەکاتەوە  ڕاست نییە، وە ڕیژەی بەتاڵە لەناو لاواندا (15-24) ساڵ بەپێی راپۆرتی وەرزی پێشووی دەزگای ئاماری تورکیا (19.2%) بووەو ڕێژەی هەڵئاوسان لەناو تورکیا دابەزیوە بۆ نزیکەی (51%) لەوەرزی ڕابردووی ئەمساڵدا، وە هەڵئاوسان له‌ ساڵی 2022دا گەیشتە (80%)، ئابوریەکەی چاوەڕێدەکرێت بەڕیژەی (3.2%) گەشە بکات بۆ ئەمساڵ. ئابوریناسان بەباشی دەزانن یاسای (4-4-2) پیادە بکرێت واتە ڕێژەی هەڵئاوسان (2%) بێت و ڕێژەی بەتاڵە (4%) بێت و گەشەی ئابوری وڵات بەرێژەی (4%) بێت، ئەگەر سەرنجی  ژمارەکانی تورکیا بدرێت تەنها ڕێژەی گەشەی ئابوری  تاڕادەیەک  لەگەڵ یاسا ئابورییەکان ئەگونجێت بەڵام  جیاوازییەکی زۆر گەورە هەیە لەڕێژەی هەڵئاوسان و ڕێژەی بەتاڵەدا.  بەگشتی ڕیسکی تر زۆرە  لەسەر ئابوری تورکیا: 1-    بانکەکانی تورکیا تێوەگلاون لە  پارەسپیکردنەوەو شكاندنی سزاکانی سەر دەوڵەتان کە لەلایەن ئەمریکاوە دانراوە، ئەم بانکانەی  تورکیا (هاڵک بانک)و (ئەکتیف بانک)و (زیرات بانک) تێوەگلاون و سیستەمی دارایی تورکیا شکستیهێناوە کە بتوانێت بانکەکان ڕێکبخات و لە گەندەڵیان بپرسێتەوە، بۆیە بیزنسکردن لەگەڵ سیستەمی دارایی تورکیا بەردەوام مەترسی لەسەرە بۆ کۆمپانیاکانی دەرەوە یان بانکەکانی دەرە وە.  2-    بەگشتی بیزنسکردن لەگەڵ (ئاک پارتی AKP) یان کۆمپانیاکانی سەر بە ئاک پارتی  ڕێسکی گەورەی تیایە، هەروەک نەوتی هەرێمی کوردستان چارەنوسەکەی باش نابێت،   چونکە ئەردۆگان و حیزبەکەی دیکتاتۆرو گەندەڵن، ئەردۆگان بەهیواشی لە دیموکراسیەت دورکەوتەوە، ئیستا سسیستەمیكی داڕشتوە کە بەتەواوی سەرکوتکارە،  هیچ سێکتەرێکی ئابوری نیە بەتەواوی سەربەخۆ بێت لە تورکیادا، هەر لە کەرتی    (خانوبەرە، کەرتی وزە، کەرتی گەیاندن  و پەیوەندییەکان" کەرتی دارایی و میدیا)دا، ئەم سیستەمە چەتەگەرییەی ئەردۆگان وایکردوە کە باشترین دەرفەتەکانی بیزنس  بڕوات بۆ باشترین هەواداری (ئاک پارتی) یان ئەو کەسەی کە لە خانەوادەی ئەردۆگانەوە نزیکە. هەموو چالاکییە نایاساییەکان و نەدانی باج بەبێ لێپرسینەوە ئەڕوات  و ئەو کەسانە پارێزراون، بۆیە بیزنسکردن لەگەڵ تورکیای ئەردۆگاندا هەمووی گەرەنتی نیە لەڕووی یاساییەوە. 3- ناسەربەخۆبوونی بانکی ناوەندیی تورکیا وایکردوە کە زیان بە ئابوری تورکیا بگەیەنێت لە ئەنجامی دەستتێخستنی ئەردۆگان، دابەزاندنی رێژەی سودی بانکیی وایکردوە کە هەڵئاوسانێکی گەورە دروستبکات و گۆڕینی بەرپرسەکانی بانکی ناوەندیی وایکردوە تەنانەت ڕاپۆڕتەکانی هەڵئاوسان بەتەواوی بڵاونەکرێنەوە.  4-  ناسەقامگیری کەشوهەوای وەبەر‌هێنان.  ئەم بەردەوام گۆڕینەی سەرۆکی بانکی ناوەندیی و گەورەبوونی کورتهێنانی بودجەی تورکیا، کەمبونەوەی یەدەگی دراوی تورکیا، وە گەورەبوونی قەرزەکانی بانکەکانی تورکیا وای لە کۆمپانیای پلەبەندی (Moody) کرد کە پلەبەندی دارایی وڵاتان ئەکات کە پلەبەندی تورکیا دابەزێنیت بۆ(B2) هەروەها پیشبینی نێگتیڤە بۆ داهاتووی تورکیا.   5- ڕێسکی شکاندنی سزاکان . ئەردۆگان پیاوێكی نائاساییەو ناتوانرێت پشتی پێببەسترێت، هەر کەسێک بیزنس بکات لەو وڵاتە ئەبێت ئەوە بزانێت کە بەردەوام ترس لەسەر بیزنسەکەی هەیە، چونکە ئەردۆگان  پێشبینی ناکرێت چۆن کردار ئەکات، هەر چۆن بڕیاری کڕینی سیستەمی بەرگری ڕوسی (S-400)داو، پەیوەندییە گەرموگوڕەکانی لەگەڵ ئێران و ڕوسیادا وا دەکات بەردەوام   کەرتی پێشەسازی تورکیا ئامادەبێت بۆ سزادانان لەلایەن ڕۆژئاوەوە. هەر لە مانگی  ڕابردوودا وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا سزای چەند کۆمپانیایایەکی تورکیای دا، بەهۆی شکاندنی سزاکان لەسەر ڕوسیا، بۆیە بەردەوام کارکردن لەگەڵ تورکیادا جێگای گومانە.   

راپۆرت: فرانس پرێس وەرگێڕانی: درەو رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا ماوەی 20 ساڵە دەسەڵاتی بەدەستەوەیە‌و جێ پەنجەیەكی قوڵی لەسەر وڵاتەكەی بەجێهێشتووە.  خۆشتبوێت یان رقت لێی بێت، سەرۆك وەزیرانی پێشوو بەگوێرەی دەستورێك كە سەرلەنوێ دایڕشتەوە بەجۆرێك لەگەڵ خۆیدا بگونجێت، بوو بە سەرۆك كۆمار  بەدەسەڵاتێكی زۆرەوە، چەندین جاریش هەڵبژێردرایەوە. ئەردۆغان چەندین رووی هەیە، ئەمە پێنج لە روخسارەكانیەتی: -بیناكار-   ئەردۆغان لە سەرانسەری توركیادا پردو رێگای خێراو فڕۆكەخانەی دروستكرد، وایكرد وڵات بە خێراییەكی زۆر بگاتە سەدەی بیست‌و یەك، لەماوەی 10 ساڵی یەكەمی حوكمڕانییەكەیدا بەشێوەیەكی ناوازە هانی گەشەی ئابوری دا، ئەمە بوو بەهۆی دەركەوتنی چینێكی ناوەندیی نوێ.  زۆرێك لە پرۆژەكان رەنگدانەوەی ئارەزووەكانی سەرۆكە كە هاوپێچە بە پارانۆیا (جنون العظمة)‌و لەسەر گردێكی پڕ لە دارو درەختی پارێزراو لە ئەنكەرە، كۆشكێكی بۆ خۆی دروستكردووە كە زیاتر لە هەزار ژوور لەخۆدەگرێت، هەروەك سێیەم پردی بۆسفۆرو ئەو پرۆژەیەشی دروستكردووە كە لە ساڵی 2022وە گەرووی دەردەنیل دەبڕێت (4,6 كلم) كە درێژترین پردی هەڵواسراوە لە جیهاندا.  ئەمە لەپاڵ مزگەوتی (كاملیكا)ی زەبەلاحدا لە ئیستانبوڵ (30 هەزار كورسی)‌و منارەیەك بە بەرزی (107 مەتر)، لەگەڵ سێیەمین فڕۆكەخانە لە شارەكەدا كە ساڵی 2018 كرایەوە، هەروەها هێڵی شەمەندەفەری خێرا‌و وێستگەكانی وزەی كارۆئاویی‌و گەرمیی‌و یەكەم وێستگەی وزەی ئەتۆمیش لەم هەفتەیەدا كرایەوە.  هەروەك "پرۆژەی شێتانە" هەیە بەپێی دەربڕینی ئەردۆغان بۆ كەناڵی ئیستانبوڵ (بە درێژاریی 45 كیلۆمەتر‌و پانیی 275 مەتر) كە دەیەوێت هاوتای تەنگەی بۆسفۆر لەنێوان دەریای مەرمەڕەو دەریای رەشدا، تێیپەڕێنێت، بەڵام رووبەڕووی كەمی بودجە دەبێتەوە.  -    یاریزانی تۆپی پێ-  لە گەڕەكی بەناوبانگی (كاسیم پاشا) لە ئیستانبوڵ، رەجەب تەیب ئەردۆغانی لاو بۆ ئەوەی خۆی لە فشارە سەختەكانی خۆپەروەردەكردنی رزگار بكات، لە تۆپێكی هەڵدەدا كە لە پەڕۆو كاغەز دروستكرابوو، ئەمە بەگوێرەی چیرۆكێكی باو.  لە تەمەنی هەرزەكاریدا باڵابەرزەكەی (1,85 مەتر) وایكرد لای یانەكانی گەڕەكەكە وەكو یاریزانێكی هێرشبەر خواستراو بێت، ئەمە بەرلەوەی ئۆفەری یانە پیشەگەرەكانی پێبگات لەنێویاندا یانەی فەنەرباخچەی بەناوبانگ لە ئیستانبوڵ. بەڵام باوكی كۆنەپارێزی كە دەریاوانێكی دەریای رەش بوو، ناچاریكرد درێژە بە وانە ئاینییەكانی بدات. رەجەب تەیب ئەردۆغان بە نابەدڵی وازی لە تۆپی پێ هێنا، بەڵام هەر لە نزیك یاریگاكان مایەوەو لەگەڵ یاریزانە بەناوبانگەكانی توركیا دەردەكەوت. لە ساڵی 2014دا كەسە نزیكەكانی پارتی دادو گەشەپێدان (ئیسلامی كۆنەپارێز) یانەی "باشاك شەهیر"یان كڕی كە نوێترین یانە بوو لە ئیستانبوڵ، ئەم یانەیە لە ساڵی 2020دا بۆ یەكەمجار نازناوی خولی سۆپەر لیگی بردەوە.  -    ئاینیی-  باوكی رەجەب تەیب حەزی لەوە بوو كوڕەكەی ببێت بە ئیمام. لە توركیای عەلمانیدا كە مستەفا كەمال ئەتاتورك دایمەزراندووە، ئەم گەنجە ناوی خۆی لە یەكەمین خوێندنگە ئاینییە گشتییەكاندا تۆمار كرد كە خوێندنی قورئانیان لەگەڵ بابەتە عەلمانییەكاندا تێكەڵ كردبوو.  خوێندنی لە خوێندنگەی بانگخوازان تاڕادەیەكی زۆر یارمەتیدەر بوو لە دەركەوتنیدا. بە وێنەی پارتەكەی (دادو گەشەپێدان)، ئیسلام بوو بە توخمێكی كۆكەرەوەی دەنگدەرەكانی.  ئەردۆغان لە وێنەی بانگخوازێكدا بۆ تەقوا و، بەرگریكار لە خێزان، كە وای دەبینی لە بەرەدەم هەڕەشەی بزوتنەوە فیمینیست‌و هاوڕەگەزخوازەكاندایە، دەستی پێكرد، كاتێكیش وەكو سەرۆكی شارەوانی ئیستانبوڵ هەڵبژێردرا (1994- 1998) فرۆشتنی كحولی  (مەی) سنوردار كرد.   ئەردۆغان ستایشی بەهاكانی دایكایەتی دەركرد‌و رێگەی بەوەدا ژنان لە زانكۆو لە كاروباری گشتیدا باڵاپۆشی بكەن.  لە ساڵی 2020دا كاتدراڵی (ئایا سۆفیا)ی پێشوو هەروەها كڵێسای پێشووی مەسیحی فریادڕەس (خورا)ی لە ئیستانبوڵ كرد بە دوو مزگەوت.  - وتارخوێن- رەجەب تەیب ئەردۆغان سودی بینی لە شارەزایی لە وتاردان بۆ خەڵك‌و دەركەوتن لە تەلەفزیۆنەكاندا، پێدەچێت توانیبێتی رۆژانە نزیكەی 8 كۆبونەوە بكات، ئەوكات وتاری دەدا ئامادەبوانی دەجوڵاند، منداڵانی ماچ دەكرد‌و پیرەژنەكانی لەئامێز دەگرت.  لەناو ئەو پۆپۆلیزمەدا كە پاڵی پێوەنا بەرەو سەركەوتن، موچەی خانەنشینی زیادكردو، گەیشتە ئاستی ئەوەی بلیتی گەشتكردن بەسەر منداڵاندا دابەش بكات.  دەزگا راگەیاندنە باڵادەستەكان ئەوانەی سەربە حكومەت بوون، هەموو وتارەكانی ئەویان بەشێوەی راستەوخۆ پەخش دەكرد.  -سەربە كێشە-  سەرۆكی توركیا دەیزانی چۆن سود لە هەڵكەوتەی ناوازەی توركیا وەربگرێت كە لەنێوان ئەوروپاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵكەوتووە‌و پاسەوانی كەنارەكانی باشوری دەریای رەشە لە دەرگاكانی بەلقانەوە.  لە سەرەتای لەشكركێشی روسیاوە بۆسەر ئۆكراینا، ئەردۆغان توانی پارێزگاری لە پەیوەندییەكانی بكات لەگەڵ هەردوو لایەتی شەڕكەر بەبێ ئەوەی پاڵپشتی ڤلادیمیر پۆتینی هاوتا روسییەكەی لەدەستبدات كە بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی توركیا لەڕووی وزەوە پشتی پێدەبەستێت، هەروەها بەبێ وروژاندنی توڕەیی هاوپەیمانەكانی لە پەیمانی باكوری ئەتڵەسی.  بەڵام لەبەرامبەردا لە پەیوەندییەكی ئاڵۆزدیە لەگەڵ زۆربەی دراوسێكانیدا: لە سوریاوە بە سەرۆكایەتی بەشار ئەسەد بۆ میسر بە سەرۆكایەتی عەبدولفەتاح سیسی، لە یۆنانەوە بۆ عێراق‌و ئیسرائیل‌و وڵاتانی كەنداو.. ئەمەش لە سوربونییەوە بۆ ئایندە، لەماوەی 18 مانگی رابردوودا هەوڵێكی گەورەیدا بۆ بەدیهێنانی ئاشتەوایی لەگەڵ زۆربەیاندا.   

(درەو): قەیرانی دارایی و بومەلەرزەكەی توركیا ئەنجامی هەڵبژاردن یەكلا دەكەنەوە، بەپێی دوایین راپرسی كلیچدار ئۆغڵو (47.3%) و ئەردۆغان (42.1%)ە. بەپێی دوایین راپرسی كە لەلایەن كۆمپانیای توێژینەوەی (ئاكسۆی) لە 1ی ئایاری 2023 بڵاوكراوەتەوە، ئاماژە بەوە كراوە كە كەمال كلیچدارئۆغڵو كاندیدی سەرۆكایەتی هاوپەیمانی نەتەوەیی بە 5.2 خاڵ لە پێش ڕەجەب تەیب ئەردۆغان كاندیدی هاوپەیمانی گەلەوەیە (47.3%) و ئەردۆغان (42.1%) . 🔹لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا لە 14ی ئایاردا، ئەگەر و كاریگەرییەكانی هەڵبژاردنەكان لە چاپەمەنییەكانی جیهاندا لێكدانەوەی بۆ دەكرێت: ئاژانسی هەواڵی ئەی پی، لە شیكارییەكدا بەناونیشانی "ئەردۆغان روبەڕووی هەڵبژاردنێكی قورس دەبێتەوە لەگەڵ كارەساتی بوومەلەرزە و بەردەوامبوونی هەڵاوسان"، باس لەوە دەكات كە "سەركردایەتی ئەردۆغان، كە بەهۆی بوومەلەرزە وێرانكەرەكەی ساڵی 1999ی مەرمەرە و قەیرانی ئابووری هێنرایە سەر دەسەڵات، ئایندەی سیاسی لە مەترسیدایە چونكە بارودۆخەكە هاوشێوەی 20 ساڵ لەمەو پێشە و قەیرانەكان بەردەوامن. بەگوێرەی راپۆرتی دەنگی ئەمریكا بە زمانی توركی، شارەزایان هۆشدارییان داوە لەوەی كە نابێت ئەردۆغان بە كەم سەیر بكرێت، سەرەڕای تووڕەیی لە سەرۆك ئەردۆغان بەهۆی وەڵامدانەوەی ناتەواو بۆ بوومەلەرزەكانی ٦ی شوبات كە سەنتەری مەراش بوو، هێشتا لە نێو دەنگدەرانی موحافیزكار و چینی ناوەڕاستدا كە هەوادار و لایەنگری هەیە.  سابیت چەلیك، كاسبكارێكە لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی ئەی پی وتی، لە توركیا قەیرانی ئابووری هەیە، ناتوانین نكۆڵی لەوە بكەین، بەڵێ ئەم قەیرانە ئابوورییە كاریگەری زۆری لەسەر ئێمە هەبووە بەڵام هێشتا پێموانییە جگە لە ئەردۆغان كەسی تر چاكی بكاتەوە.  دەنگدەرێكی دیكەی ئەستەنبوڵ، مستەفا ئاغائۆغڵو، كە پشتیوانی ئەردۆغان دەكات، وتی، “كاتێك ئێمە وڵاتێك بووین كە تەنانەت دەرزیشمان بەرهەم نەهێنا، ئێستا فڕۆكەی جەنگی، ڕێگاوبان، پرد، نەخۆشخانەی شارمان هەیە. ڕۆژنامەی WSJ بە ئاماژەدان بەوەی كە بوومەلەرزەكەی مەراش كە لە 6ی شوبات ڕوویدا و زیاتر لە 50 هەزار كەس تێیدا گیانیان لەدەستدا، سەختترین كارەسات بوو كە توركیا لە سەدەی ڕابردوودا روبەڕووی بووەتەوە، ڕۆژنامەی WSJ ڕایگەیاندووە كە كاریگەریی بوومەلەرزەكان رۆڵێكی گرنگی لە هەڵبژاردنی 14ی ئایاردا دەبێت. رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ نووسیویەتی، حكومەت بانگەوازی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكانی رەتكردووەتەوە بۆ دانانی سندوقی دەنگدان لە ناوچە دوورەدەستەكان بۆ قوربانیانی بوومەلەرزەكان. وەهاپ سێچەر، سەرۆكی شارەوانیی شارەوانیی مێرسین ، دەڵێت: “زۆرێك لە قوربانیانی بوومەلەرزە ناتوانن دەنگ بدەن، چونكە یان دەرفەتی گەڕانەوەیان بۆ ئەو ناوچانە نییە كە تێیدا دەژین یان ئەوان لە ڕووی دەروونییەوە ئامادە نین بگەڕێنەوە بۆ زێدی وێرانبووی خۆیان”.  ڕۆژنامەی واشنتن پۆست نووسیویەتی، ئەو هەڵبژاردنانەی بڕیارە لە 14ی ئایاردا لە توركیا بەڕێوەبچێت، لە هەموو جیهاندا بە وردی چاودێری دەكرێت، ئەنجامەكانیش كاریگەرییان دەبێت لەسەر ململانێكانی سوریا و ئۆكرانیا، لەگەڵ پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ ئەوروپا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەمریكا. ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست هاوشێوەی ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ ئاماژەی بە چاوپێكەوتنەكانی لەگەڵ دەنگدەران كردووە، ئەو دەنگدەرانەی گلەیییان لە سنوورداركردنی ئازادییەكان و دیموكراسی و لێشاوی پەنابەران و بەرزبوونەوەی هەڵاوسان و زیادبوونی كردەوەی توندوتیژی دژی ژنان هەبوو، دەیانگوت دەبێت ئەردۆغان تێكبشكێنرێت. دویگو چەلیكی تەمەن 44 ساڵ كە لە هەڵبژاردنەكانی پێشوودا پاڵپشتی ئەردۆغانی كرد بەڵام رایگەیاندووە لەم هەڵبژاردنەدا موحەرەم ئینجەی پێ باشترە، هەشت مانگ لەمەوبەر ژنی ماڵەوە بووە، بەڵام بەهۆی هەڵاوسانی زۆرەوە دەستی بە كاری پاككردنەوە كردووە بۆ ئەوەی داهاتی زیاتر بەدەستبهێنێت.  هاتیس ئۆزەیدین، تەمەن ٦٨ ساڵ، گلەیی لە گرانی كردووە بەڵام ئە هۆكاری دابەزینی گەشەی ئابووری و بەرزبوونەوەی هەڵاوسان نازانێت. نوری بۆرا دەمیر، تەمەن 28 ساڵ، دەڵێت، تەنها بیری لە گۆڕانكارییە نەرێنییەكانی ئاستی ژیان كردووەتەوە لە چەند ساڵی ڕابردوودا لەكاتێكدا كەسانی وەك ئەو پلانی جەژنیان دانابوو، ئێستا هیچ هێزێكی ئابوورییان نییە بۆ كڕینی هیچ شتێك.

  درەو: گەڕانەوە بۆ گەمەی دیموكراسی "كۆمارەكەمان دەبێتە دیموكراسی", كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ كاندیدی هاوپەیمانی میللەت بۆ سەرۆكایەتی وادەڵێت,  دەیەوێت كۆتایی بە"سیستمی تاكە كەسی بهێنێت", ئەمە دەستەواژەیەكە بەردەوام دووبارەی دەكاتەوە, بۆ سەرزەنشتكردنی كۆكردنەوەی تەواوی دەسەڵاتەكان لەدەستی سەرۆك ئەردۆغاندا.  لەپرۆگرامە(240)لاپەڕەیەكەیدا, هاوپەیمانی میللەت كە شەش پارت لەخۆ دەگرێت, بەڵێنیداوە دەستبەرداری سیستمی سەرۆكایەتی ببێت, كە لەساڵی (2018)وە پیادە دەكرێت و توركیا بگێڕێتەوە بۆ جیاكردنەوەی توندی دەسەڵاتەكان, لەگەڵ "دەسەڵاتێكی جێبەجێكردن" كە لێپرسینەوەی لێبكرێت لەبەرامبەر بڕیاڕەكانی. ئۆپۆزسیۆن دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ سیستمی پەرلەمانیی, كە لەوێوە دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەسپێرێت بەسەرۆك وەزیرانی هەڵبژێردراو, سەرۆك وەزیران تەنها بۆ یەك ولایەت هەڵدەبژێرێت كە ماوەكەی (7)ساڵ دەبێت.   برتێل ئودر مامۆستای یاسای دەستوری لەزانكۆی كوش لە ئەستەنبوڵ دەڵێت:" گۆڕینی سیستم ئاسان نابێت, بەهۆی ئەو ڕێژە بەرزە پەرلەمانیەی پێویستیەتی (سێ‌ لەسەرپێنجی دەنگی پەرلەمانتارانی پێویستە) بۆ پێداچونەوە دەستوریەكان. ئازادیەكان ئۆپۆزسیۆن بەڵێندەدات بە"دادگایەكی پاك و بێگەرد"و ئازادكردنی بەشێكی زۆری زیندانیان لەنێویاندا خاوەنكارێكی ناسراو بە چالاكیە خێرخوازیەكانی, كە بەزیندانی هەتاهەتایی سزادراوە. قڵیچدار ئۆغلۆ جەختدەكات, كە سەڵاحەدین دەمیرتاش كەسایەتی سەرەكی لەپارتی دیموكراتی گەلانی لایەنگری كوردەكان و دوژمنی سەرسەختی ئەردۆغان ئازاد دەكات. كە لەساڵی (2016)وە لەزیندانە بەتۆمەتی"بانگەشەی تیرۆرستی".  هاوپەیمانی میللەت پارتی "باش" لەخۆدەگرێت, كە ڕێكخراوێكی نەتەوەپەرستی فرە جەماوەرە, هیچ پێشنیازێكی بەرجەستەی بۆ چارەسەری كێشەی كورد پێشكەش نەكردووە.  ئۆپۆزسیۆن دەیەوێت ئازادی ڕادەڕبڕین و ئازادی ڕۆژنامەوانی زیندووبكاتەوە, سەرۆكەكەی دەیەوێت بەتاوانناساندی "ئیهانەی سەرۆك"هەڵبوەشێنێتەوە, كە وایكردووە دەنگە ناڕازییەكان بخنكێنرێن و بەڵێنی بە توركەكان داوە بەوەی دەتوانن بەشێوەیەكی ئاسایی "ڕەخنە لەسەرۆك بگرن".   بەرگریكردن لە"هەموو ژنان" و ناسنامەكان كمال قڵیچدار ئۆغلۆ سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری"سیكۆلار" دەیەوێت بەیاسا زامنی باڵاپۆشی بكات, بە ئامانجی دڵنیاكردنەوەی ئەو ژنە دەنگدەر محافزكارانەی ترسیان هەیە پارتەكەی دژایەتی باڵاپۆشی بكات, كە بە مێژووی خۆی واناسراوە, بەوەش ئەو دەستكەوتە لەدەست بدەن كە لەسایەی دەسەڵاتی ئەردۆغاندا بەدەستیانهێناوە.  دەشڵێت:"بەرگری لەمافی تەواوی ژنان"دەكەین, بەڵێنیشدەدات ڕێز لە"بیروباوەڕو ستایلی ژیان و ناسنامەی تاكەكان بگرێت" بەپێچەوانەی ئەردۆغان كە زۆرینەی كات هاوڕەگەزخوازەكان و ئەوانەی ڕەگەزیان گۆڕیوە بە "لادەر" وەسفدەكات.   كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ خوازیارە توركیا بگێڕێتەوە بۆ ڕێككەوتنی ئەستەنبوڵ, كە لێپرسینەوە لەو كەسانە دەكات توندوتیژی دژی ژنان بەكاردەهێنن, كە ئەنقەرە لەساڵی (2021)وە لێی كشاوەتەوە. ئابوری: گەڕانەوە بۆ سیستمی نەریتی   ئۆپۆزسیۆن بەڵێندەدات بەدابڕان لە سیاسەتی ئەردۆغان, كە بەپێچەوانەی هەموو بیردۆزە ئابوریە نەرێتیەكان, بەنیازە درێژە بدات كە بەكەمكردنەوەی ڕێژەی سود, سەرەڕای ئەوەی ڕێژەی هەڵئاوسان (50%) تێپەڕاندووە.   هاوپەیمانی میللەت جەخت دەكات لەوەی, هەڵئاوسان دەگێڕێتەوە بۆ "خوار ڕێژەی (10%)لەماوەی دووساڵدا"و "متمانە بۆ لیرەی توركی دەگێڕێتەوە" دوای ئەوەی لەماوەی پێنج ساڵدا نزیكەی (80%)بەهاكەی بەرامبەر بەدۆلار لەدەستداوە. بەڵام ئەرداڵ یاڵچین, مامۆستای ئابوری نێودەوڵەتی لەزانكۆی كۆنستانس(ئەڵمانیا) دەڵێت:"براوەی هەڵبژاردن هەر كەسێك بێت, پێناچێت ئابوری توركیا بەخێرایی باشببێتەوە". دیپلۆماسیەتیەكی لەسەرخۆ ئۆپۆزسیۆن دەیەوێت بگات بە"ئەندامبونی تەواوەتی لەیەكێتی ئەوروپا" وەك ئەوەی ئەحمەد ئۆنال چفیكوز ڕاوێژكاری تایبەتی كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ دەڵێت, بەڵام دیپلۆماتكاران و چاودێران پێشبینی ناكەن هیچ پێشكەوتنێك لەمەودای نزیك و مامناوەند لەو بوارەدا بەدیبێت. ئەنقەرە, لەساڵی (2016)وە پەیوەندییەكی تایبەتی لەگەڵ مۆسكۆ دروستكردووە, ئەوەش هاوپەیمانەكانی لە هاوپەیمانی باكوری ئەتڵەسی نیگەران كردووە, بۆ ڕێككردنەوەی ئەمە ئۆپۆزسیۆن دەیەوێت بۆ جەختكردنەوە لەپێگەی توركیا لەناو هاوپەیمانی باكور لەگەڵ پاراستنی "گفتوگۆیەكی هاوسەنگ"  لەگەڵ ڕوسیا, لەو بڕوایەشدایە كە دەتوانێت هاوكاربێت لەكۆتایهێنان بەجەنگ لەئۆكرانیا. بەڵام وەك چفیكوز دەڵێت: ئەولەویەت بۆ سەرلەنوێ‌ دروستكردنەوەی پەیوەندیەكانە لەگەڵ سوریا, ئەو ئاشتبونەوەش بەگرنگ دەزانێت لەپێناو گێڕانەوەی (3)ملیۆن و(700)هەزار پەنابەری سوری كە لەتوركیا نیشتەجێن"لەسەر خواستی خۆیان"و لەماوەی كەمتر لەدوو ساڵدا, ئەوەش بەڵێنێكە بەرگریكارانی لەمافەكانی مرۆڤ نیگەران كردووە. سەرچاوە: euronews

درەو: ڕاپۆرتی: Middle East Institute قڵیچدار ئۆغلۆ قەدەغەكراوەكان لەتوركیا تێكدەشكێنێت, بەدەنگی بەرز دەڵێت: "من عەلەویم", ڤیدیۆكەی لەماوەیەكی كورتدا (100)ملیۆن بینەری بووە, زۆرینە ستایشی كردوەو بەهەنگاوێكی گرنگی زانیوە بۆ تێپەڕاندنی جیاوازیەكان, بەدوایدا ڤیدیۆیەكی ئازایانەتری بڵاوكردووەتەوەو تیادا وتویەتی: مەكەونە دوای بانگەشەكانی ئەردۆغان كوردەكان "تیرۆرست"نین خوشك و براتانن, ئامێزیان بۆ بكەنەوە.  هەڵمەتەكەی قڵیچدار ئۆغلۆ سەرنج ڕاكێش بووە كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ, كاندیدی سەرۆكایەتی ئۆپۆزسیۆن هەفتەی ڕابردوو قەدەغەكراوەكانی تێكشكاند, لەڕێی قسەكردنی بەشێوەیەكی ئاشكرا لەڤیدیۆیەكی نوێی هەڵمەتی هەڵبژاردندا, كاتێك وتی ئەو كەسێكی عەلەویە, عەلەویەكان ئەو موسڵمانە سەرەتاییەن كە چەندین سەدە لەلایەن زۆرینەی سوننەی ئەو وڵاتەوە سەركوتكراون و ناچاركراون ناسنامەكەیان بشارنەوە. سەرۆك ڕەجەب تەیب ئەردۆغان, پێشتر عەلەویەكانی تۆمەتباركرد بە داهێنانی "ئاینێكی نوێ‌" لەوەشدا خودی قڵیچدار ئۆغلۆی كردە ئامانج, بەڵام سەرەڕای فشارەكان بۆ كەمكردنەوەی لەبایەخی ڕەچەڵەكە ئاینیەكەی, كاندیدەكەی ئۆپۆزسیۆن عەلەویبونی نەشاردەوە, بەڵام زۆر بەدەگمەن بەشێوەیەكی ئاشكرا قسەی لەبارەوە كردووە.  لەو ڤیدیۆیەی كە بەم دواییە بڵاوكرایەوە, قڵیچدار ئۆغلۆ قسەكانی  ئاڕاستەی گەنجەكان بوو, داوای لێكردن شانازی بە ناسنامەكەیانەوە بكەن, بەڵام دەبێت تێیپەڕێنن لەپێناو بنیادنانی وڵاتێك كە شانازی بكات بە سەركەوتنەكان و بەدیهێنانی خەونە هاوبەشەكان, نەك ناكۆكی و دابەشبونەوەكان.   ڤیدیۆكە لەلایەن (100)ملیۆن هاوڵاتیەوە بینرا, ستایشێكی زۆری ئەوانەی بەدەستهێناوە كە بینویانە, وەك پەیامێكی یەكڕیزی كە وڵات زۆر پێویستی پێیەتی لێكدانەوەیان بۆ كردووە كە لەئێستادا ڕوبەڕوی دابەشبونێكی توند بووەتەوە, حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانیش ستایشی ڤیدیۆكەیان كردووە, بە حزبی سەعادەتی ئیسلامیشەوە.  دوای ماوەیەكی كورت لەبڵاوكردنەوەی ئەو ڤیدیۆیە,  قڵیچدار ئۆغلۆ گرتەیەكی ڤیدیۆیی ئازایانەی تری بڵاوكردەوە, تیایدا ڕەخنەی توندی لەئەردۆغان كرد كە كوردانی توركیا بە "تیرۆرست" پۆلێن دەكات لەپێناو زامنكردنی دەنگی نەتەوەپەرستەكان, قڵیچدار ئۆغلۆ داوای لەگەلی تورك كرد "نەكەونە داوی بانگەشەكانی ئەردۆغان"و, پێویستە خوشك و برا كوردەكان لەئامێز بگیرێن. داواكاری تێپەڕاندنی جیاوازیە ڕەگەزی و ئاینی و ڕۆشنبیریەكان و گرنگیدان بە بەبنیادنانی ئایندەیەكی دیموكراسی گەشەسەندوو بۆ توركیا, بە بەشێكی گەورە لەهەڵمەتەكەی قڵیچدار ئۆغلۆ دادەنرێت , كە چارەسەری بەرجەستە بۆ كێشە ئابوری و كۆمەڵایەتی و سیاسیەكانی وڵات دەستبەردەكات. ئەردۆغان بەناوی پەراوێزخراوەكانەوە هات بەڵام لەبیریكردن  ئەردۆغان بەناوی هاوڵاتیە پەراوێزخراوەكانەوە گەیشتە دەسەڵات, بەڵام دوای دوو دەیە لەدەسەڵات, پێدەچێت كێشەكانی ڕۆژانەی خەڵكی لەیادكردبێت, ئەردۆغان و بەرپرسانی تری پارتی دادوگەشەپێدان گاڵتەیان بە ڤیدیۆیەكی قڵیچدار ئۆغلۆ كرد كە تیایدا ڕەخنەی لەبەرزبونەوەی نرخی مادە خۆراكیەكان گرتبوو لەڕێی بەرزكردنەوەی پیازێكەوە, كە بووەتە هێمایەكی دیاری بەرزبونەوەی نرخی مادە خۆراكیەكان.  جێگری سەرۆكی پارتی دادو گەشەپێدان گاڵتەی بە ئۆپۆزسیۆن كرد بەهۆی ئەوەی بەردەوام بایەخ بەنرخی پیاز دەدات, دەڵێت:" ئێمە قسە لەسەر TOGG " دەكەین, كە یەكەم ئۆتۆمبیلی كارەباییە لەتوركیا دروست دەكرێت, بەڵام "ئەوان باسی پیاز دەكەن". گرنگیدانی بەردەوامی ئۆپۆزسیۆن بە دۆخی خراپی ئابوری, ئەردۆغانی ناچار كرد بەڵێنی كەمكردنەوەی نرخی غازی سروشتی بدات بۆ ماڵان بۆ ماوەی یەك ساڵ و مانگی داهاتووش بەخۆڕایی بێت, ئەوەش هاوشانی كۆمەڵێك هاوكاری تری پێش هەڵبژاردنە, بەزیادكردنی لایەنی كەمی كرێ و قەرزی پشتیوانیكراو خانەنشینی پێشوەختەی ملیۆنان كەس. پێدەچێت ئەم جوڵانە جەماوەری زیادبكات, بەڵام بەدەستهێنانی دەنگی پێویستی بۆ زامن ناكات بۆ سەركەوتن بەسەر ڕكابەرەكەیدا لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی, بۆیە ئەردۆغان پەنای بردووە بۆ باشترین ڕێگا, كە زیادكردنی ئاستی پشێویە لەڕێی دابەشكردنی وڵات لەسەربنەمای ڕەگەزو تائیفەو كلتورەوە. ئەردۆغان ئاڵۆزیەكان توندەكاتەوە   دوای ماوەیەكی كورت لەبڵاوكردنەوەی گرتە ڤیدیۆیەكەی "عەلەوی" قڵیچدار ئۆغلۆ, ئەردۆغان لەیەكەم ڕۆژی پشوی جەژنی ڕەمەزان لەیەكێك لەمزگەوتەكانەوە هێرشێكی توندی كردو, بەساختە بانگەشەی ئەوەیكرد كە ئۆپۆزسیۆن بەڕێوەبەرایەتی كاروباری ئاینی (ئاینەكان) دادەخات ئەگەر بگاتە دەسەڵات. داوای لەئامادەبوان كرد كە بەدەنگی بەرز ئیدانەی ئەو هەنگاوەی ئۆپۆزسیۆنیان دەكرد, هەنگاوی زیاتر لە هاواری ئیدانە كردن بنێنن بۆ "كوشتنی سیاسی" ئەوانەی پشتیوانی "تیرۆرستان"دەكەن, لەهەمان ڕۆژدا, قڵیچدار ئۆغلۆ سێ‌ جار لەهەرێمی ئەدیامانی باشوری خۆرهەڵات كرایە ئامانج. دوای ماوەیەكی كورت لەهێرشی میدیای بەهۆی ناسنامە عەلویەكەی, كەژاوەكەی ڕوبەڕوی پەلاماردانی جەستەی بوەوە لەلایەن لایەنگرانی پارتی دادو گەشەپێدانەوە, كە ئەوەش مەترسی ئەوەی زیاتر كردووە, ئەردۆغان هەوڵی نانەوەی پشێوی زیاتر بدات, بەتایبەت ئەگەر هەڵبژاردن بچێتە خولی دووەم. بڕیارێكی كتوپڕ لەئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردنەوە وەك زانراوە ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردن وەڵامی داواكاریەكانی ئەردۆغان دەداتەوە, لەیەكێك لەدیارترین جوڵە ئاشكراكانیدا, لەڕۆژی ڕاپرسیە جێی مشتومڕەكە (گۆڕینی سیسمی پەرلەمانیی بۆ سەرۆكایەتی) كە دەسەڵاتی فراوانی دا بە ئەردۆغان لەساڵی (2017)دا, ئەنجومەنی باڵا لەساتەكانی كۆتایدا ڕایگەیاند, ئەو كارتی دەنگدانانەی مۆری پێوە نیە ئەگەر نەسەلمێت ساختەن بەدەنگی دروست ئەژمار دەكرێن, ئەوەش پرسیاری زۆری لەسەر پاكی پرۆسەی دەنگدان دروستكرد. لەهەفتەی ڕابردودا, حزبی گەنجانی كوردستانی بیرۆكەیەكی جێی مشتومڕی پێشنیازكرد, كە مەترسی حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی زیاتر كرد, پارتی گەلی كۆماری (CHP)و پارتی باش(İyi)ڕێككەوتون لەسەر پشتیوانیكردنی كاندیدەكانی یەكتر بۆ پەرلەمان لە (16) ناوچە, بەگوێرەی ڕێككەوتنەكە, لە (9)ناوچە, پارتی گەلی كۆماری كاندیدەكانی خستووەتە پێشەوەی لیستەكە, لەكاتێكدا نوێنەرەكانی پارتی باش لەناوچەكانی تر لەپێشەوەی لیستەكەدان. یاسای هەڵبژاردن لەتوركیا ڕێگەدەدات بە حزبەكان لیستی هاوبەشیان هەبێت و لەو ڕێگەیەوە دەنگی زیاتر بەدەستبهێنن, بۆ بێبەشكردنی پارتی گەلی كۆماری و پارتی باش لەمە, پارتی دادو گەشەپێدان داوایكردووە دەنگەگانی ئەو حزبانە بەشێوەیەكی سەربەخۆ ئەژماربكرێن و ناوی ئەو هاوپەیمانێتیە (میللەت) لەپرۆسەی هەڵبژاردن بسڕدرێتەوە كە كۆیكردونەتەوە. ئەم هەنگاوە بووە هۆی ئەوەی پەرلەمانتارانی پارتی گەلی كۆماری ناڕەزایی دەرببڕن و ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردن تۆمەتبار بكەن بەوەی ڕێساكان لەبەرژەوەندی حزبی دەسەڵاتدار دەنوسێتەوە, بەڵام لەپێشهاتێكی كتوپڕدا, ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردن داواكەی پارتی دادو گەشەپێدانی ڕەتكردەوە.  لێكەوتەكانی بڕیاڕەكەی ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردن تەنها بۆ ئاسۆی پەرلەمانیی پارتی گەلی كۆماری و پارتی باش لەو (16)ناوچەیە گرنگ نییە, بەڵكو گوزارشتە لەوەی ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردن دووجار بیردەكاتەوە پێشئەوەی لەجوڵەیەكەوە بگلێت كە وادەربكەوێت لەبەرژەوەندی پارتی دادو گەشەپێدانە, بەتایبەت ئەو كاتانەی كە دەكەونە پێش و دوای هەڵبژاردنەكان. ئەوە تاكە نیشانەی بیرۆكراسیەتی توركی نیە, لەمانگی كانونی دووەمیشدا دادگای دەستوری ڕێگری لەپارتی دیموكراتی گەلان كرد سود لەپشتیوانی دارایی حكومی تەرخانكراو بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن بگرێت, بەهۆی بانگەشەكانی بوونی پەیوەندی بەو گروپە چەكدارانەی هێرشیان لەتوركیا ئەنجامداوە. بەڵام مانگی ڕابردوو, دادگا بڕیاڕەكەی ڕەتكردەوە, سەرەڕای ناڕەزایەتیەكانی ئەردۆغان.

  ئەنوەرکەریم  ئەوبەرنامە  ئابوریەی کە ئەردۆگان  بۆ هەڵبژاردن خستوویەتییەروو  بۆ پارتەکەی کە  (ئاک پارتیە ) بەشی زۆری بەرنامەی ‌هەڵبژاردنەکانی پێشوترە ، ڕێگاکەی ڕون نیە  کە فۆڕمە ئابوریەکەی چییە بۆ مانگەکانی دوای هەڵبژاردن هەرچەندە دەنگدانی  ئەم  جارە  زۆر گرنگە  بۆ ئەردۆگان .    پارتەکەی ئەردۆگان  ئامادەی خۆی دەربڕیوە بۆ دابەزاندنی هە ڵئاوسان کە لە ئێستادا ( 50.5%) وە ڕیژەی بەتاڵە دابەزێنێت  بۆ ( 7%).  ئەم دیدەی ئەردۆگان باسی ئەو پۆڵیسیانەی نەکردوە کە چۆن ئەم ژمـارانە دا ئەبەزێنیت  ئەمەش یارمەتی ئەوەی نەداوە کە ئەو  نیگەرانیەی بازاڕهەیەتی  بڕەوێنێتەوە بۆ ئابوریە 900 ملیار دۆلارەکەی وە ئابوریەکەی  بەلایەکدانەخستوە کە لەم دوو دەیەی  دەسەڵاتی  بەڕێوەبردنیدا زۆرترین ئاڵانگاری بۆ ئەردۆگان دروستکردوە. 2 مانگ دوای کارەساتی بومەلەرزەکەی تورکیا، ئەو وڵاتە قەیرانی هەڵئاوسانی هەیە، گەورەترین کورتهێنانی بودجەی هەیە  وە فشارێکی زۆر لەسەر (حساب جاری ) تورکیا هەیە، فشاریكی زۆر لە سەر  دراوی تورکی هەیە، هەر چەندە تورکیا ئەیەوێت دروستکردنەوەی شارەکان  کە بە هۆی  بومەلەرزەکەوە ڕوخاون پارەی ( سندوقی  نیشتمانی تورکیا ) بەکاربهێنێت .    ئەردۆگان  ئەوەی کە ناوی ناوە ( مۆدێلی  تازەی ئابوری) هەر هەمان  بەرنامەیە کە ساڵی 2021  دایڕشتوە، گرنگی بدرێت بە (زیادکردنی هەناردە، قەرزی هەرزان بەڵام  بە ڕیژەی سوودی بانکی کەم)  لە گەڵ ئەوەشدا ئەو پۆڵیسیە ئابوریەی کە  جیهان لەسەری ئەڕوات  ئەردۆگان  بەتەواوی  پێچەوانەوەی ئەڕوات، لە جیاتی  ئەوە پۆڵیسی  نزمترین ڕێژەی سوودی بانکی پیادە ئەکات. نیشانەکان وا دەر ئەکەون  بەتەواوی پۆڵیسیەکانی بگۆڕێت ئەگەر هەڵبژاردنی داهاتوی بردەوە بەتایبەتی  کە ئیستا (  مهەمەت سیمسک )  وە ک  بڕیار بەدەستی ئابوری تورکیای داناوە بە بێ ئەوەی کە  پۆستی فەرمی هەبێت، ئەم پیاوە بەوە ناسراوە کە سیاسەتەکانی لە گەڵ بازاڕەکانی جیهاندا  ئەگونجێت .   ما نیفاستۆکەی ئەردۆگان  بەتەواوی ئەوەی پیشان ئەدات کە خۆی ڕۆڵی کاریگەری هەبێت  لە بڕیارداندا لە  سەر بڕیارەکانی بانکی ناوەندی،بە گۆڕینی سیستەمی  پەڕلەمانی بۆ سیستەمی سەرۆکایەتی توانی ئەم کارە بکات ،  ڕێژەی سوودی بانکی  بەردەوام نزمدەکردەوە بۆ ئامادەباشی بۆ هەڵبژاردنی ئەمساڵ  بە م هەنگاوەش  جیهانی تووشی سەرسوڕمانکرد  بە بەرزبوونەوەی ڕیژەی هەڵئاوسان بۆ ( 85%)  ئابوری  تورکیای خستۆتە  گێژاوەوە، وا بڕیارە ڕێژەی هەڵئاوسان ( 5%) بێت بە ڵام دەیەیەکە تورکیا ئەو ڕێژەیەی بەخۆیەوە نەدیوە.  لە دەیەی رابردوو، وە بەرهێنەرە بیانیەکان بەزۆری  بازاڕی تورکیایان بەجێهشتوە وەبەرهێنانی بیانی لە لیرەو بۆندی تورکیادا تەنها بای(1.2 )ملیار دۆلار بووە  لە مانگی ڕابردوودا، بەڵام لەساڵی 2013 دا وەبەرهینانی بیانی (72) ملیار دۆلار بووە،  بە پێی داتاکانی وەزارەتی بانکی ناوەندی تورکیا،  پشکی وەبەرهێنەران  لە کۆمپانیاکانی پشکدا لە ( 29%) یە، لەساڵانی ڕابردوودا  زیاتر بووە لە ( 61%).  ئەردۆگان   کە  قسەی بۆ  هەوادارانی حیزبەکەی ئەکرد لە ئەنقەرە  وتی ئابوریەکەمان  هەر بەرەو  گەورەبوون ئەڕوات بەڵام ئەردۆگان هەر  (فۆکەسی لەسەر ماوەی کورتخایەن هەیە  وە چارەسەرەکانی هەر کورتخایەنە)، بە ڕێژەیەکی  زۆر مـوچەی (کەمترین موچەی ) بەرزکردەوە  بە بیانوی ئەوەی کاریگەری هەڵئاوسان لەسەر خەڵكە هەژارەکە کەمبکاتەوە هەروەها وتی  داهاتی تاک  دەگەیەنینە  ( 16) هەزار دۆلار کە لە ئیستادا (10.600)  هەزار دۆلارە،  پاشان بەرزتریشی دەکاتەوە،  هەروەها وتی وادەردەکەوێت کە چەند کێشەیەک هەیە لە سیستەمی سەرۆکایەتیدا بەڵام نەچووە ناو وردەکاری کێشەکانەوە ، پاشان ئاماژەی بەوە دا بە هۆی ئەو  شارەزاییەی  کە لە 5 ساڵی رابردووماندا پەیدامان کردوە سیستەمی  بەڕیوەێردن  ڕاستدەکەینەوە.   کۆمەڵێ بڕیاری تریدا لەوانە: 1- بڕی هەناردەی ووڵات بەرزدەکەینەوە بۆ 400 ملیار دۆلار  هەتا ساڵی  2028 کە ساڵی پار بڕەکەی ( 254 )ملیار دۆلار بووە. 2-  بەرهەمی ئاڵتون بەرزدەکەینە وە بۆ دوو هێندە کە  ئێستا بڕەکەی  ( 40 )تۆنە لە ساڵێکدا .  3-  پاشەکەوتکردنی  لیرە  زیاتر ئەکەین بە هۆی  ئەو رێگا داراییانەی ئەیگرینە بەر.   4-  پلانمان هەیە (67) ملیار دۆلار وەبەرهێنان بکەین لە  تێلیکۆمینکەیشندا .  5-   هەوڵئەدەین بۆ  دانانی دەستورێکی تازە . 6-  ژمارەی پەناهێندە سوریەکان بە ڕیژەی ( 5) ملیۆن کەس کەمدەکەینەوە. سەرچاوە: https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-04-11/erdogan-s-economic-manifesto-has-few-clues-on-post-election-path#xj4y7vzkg

  درەو: بەگوێرەی (10) ڕاپرسی نوێ‌, كە لەم مانگەدا لەلایەن (10) كۆمپانیای بواری ڕاپرسی لەتوركیا ئەنجامدراوە, لەبارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماری توركیا كە بڕیاڕە ڕۆژی (14)ی ئایاری داهاتوو بەڕێوەبچێت, كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ كاندیدی هاوپەیمانی میللەت لە(8)ڕاپرسیاندا لەپێش ڕەجەب تەیب ئەردۆغانەوەیە, لەدوو ڕاپرسیشیاندا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان كاندیدی هاوپەیمانی كۆمار لەپێش قڵیچدار ئۆغلۆوەیە, هاوكات بەگوێرەی ئەنجامی (8) ڕاپرسیان هەڵبژاردن دەچێتە خولی دووەم, دوو ڕاپرسیەكەی تریش دەریخستووە هەڵبژاردن لەخولی یەكەمدا یەكلایدەكرێتەوە. بەوپێیەش ئەنجامی مامناوەندی (10)ڕاپرسیەكە كە هەریەك لە كۆمپانیاكانی (Metropoll و Gezici و ORC و ALF و Optimar و SONAR و MAK و Aksoy و AR-G و Yoyelem)لەمانگی نیساندا ئەنجامیانداوە, كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ لەپێشەوەیە بەڵام ناتوانێت 50% دەنگەكان تێپەڕنێت. * ئەنجامی تێكڕای مامناوەندی(10)ڕاپرسیەكە بەمشێوەیەیە: •    كەمال قڵیچدار ئۆغلۆ (47.5٪) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت. •    ڕەجەب تەیب ئەردۆغان (44.4٪) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت. •    موحەرەم ئینجە سەرۆكی پارتی نیشتمان (6٪) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت. •    سەنان ئۆغان كاندیدی هاوپەیمانی ئەتا (2.2%) دەنگەكان بەدەست دەهێنێت. ئەنجامی ڕاپرسیەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆماری توركیا كە لەمانگی نیساندا ئەنجامدراوە: