شیكاری: درەو 🔻 پاڵپشت بە پێگەی داتاکانی (Global Fire Power) بۆ ساڵی (2025) بەشێوەیەکی گشتی لە ڕووی هێز و توانای سەربازییەوە هەردوو وڵات نزیکن لە یەکترەوە، بە جۆرێک لەسەر ئاستی (145) وڵاتی جیهان ئێران لە ڕیزبەندی (16)یەم و ئیسرائیل ڕیزبەندی (15)ی گرتووە؛ 🔹 لە ڕووی توانای مرۆیی و هێزی وشکانییەوە ئێران لە پێش ئیسرائیلەوەیە. 🔹 لە ڕووی توانای دارایی و بودجەی بەرگریی و هێزی ئاسمانییەوە ئیسرائیل لە پێش ئێرانەوەیەوە. 🔹 لە ڕووی هێزی دەریاییەوە ئێران کە هەندێک کەل پەلی سەربازی لەپێش و لە هەندێکی دیکەدا ئیسرائیل لە پێشەوەیە. 🔹 لەم ڕاپۆرتەدا بە شێوەی گرافیک تواناو جیاوازییە سەربازییەکانی هەردوو وڵات بە وردی ڕونکراوەتەوە...  یەکەم؛ توانا مرۆییەکانی ئێران و ئیسرایل پاڵپشت بە پێگەی داتاکانی (Global Fire Power) بۆ ساڵی (2025) بەشێوەیەکی گشتی لە ڕووی هێز و توانای سەربازییەوە هەردوو وڵات نزیکن لە یەکترەوە، بە جۆرێک لەسەر ئاستی (145) وڵاتی جیهان ئێران لە ڕیزبەندی (16)یەم و ئیسرائیل ڕیزبەندی (15)ی گرتووە.  بەڵام جیاوازییەکی زۆر لە نێوان توانا مرۆییەکانی ئێران و ئیسرائیل هەیە لە ڕووی؛  1.    ژمارەی دانیشتوانی ئێران (88 ملیۆن و 386 هەزار و 937) کەسە، ڕیزبەندی (17)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە  ڕیزبەندی (92) ە بە بوونی (9 ملیۆن و 402 هەرزار و 617) کەس. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (78 ملیۆن و 984 هەزار و 320) کەسە. 2.    هێزی کاری بەردەست لە ئێران (49 ملیۆن و 496 هەزار و 685) کەسە، ڕیزبەندی (15)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە  ڕیزبەندی (91) ە بەبوونی (3 ملیۆن و 949 هەرزار و 99) هێزی کاری بەردەست. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (45 ملیۆن و 547 هەزار و 586) کەسە. 3.    ژمارەی ئەوانەی لە وڵاتی ئێران لەبارن بۆ خزمەتکردن بە (41 ملیۆن و 541 هەزار و 860) کەس مەزەندە دەکرێن، ڕیزبەندی (14)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە  ڕیزبەندی (89) ە بەبوونی (3 ملیۆن و 281 هەرزار و 513) کەس کە دەتوانن خزمەت بکەن. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (38 ملیۆن و 260 هەزار و 347) کەسە. 4.    ساڵانە لە ئێران تێکڕای ئەوانەی دەگەنە تەمەنی پێگەیشتن ژمارەیان (ملیۆنێک و 414 هەزار و 191) کەسە و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (16)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا تێکڕای ئەوانەی لە ئیسرائیل دەگەنە تەمەنی پێگەیشتن ژمارەیان (131 هەزار و 637) کەسە بە ڕیزبەندی (85)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (ملیۆنێک و 282 هەزار و 554) کەسە. 5.    ئەو هێزەی لەئێستادا چالاکن و کاردەکەن لە ئێران ژمارەیان بە (610 هەزار) کەس مەزەندە دەکرێن و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (8)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئەوانەی لە ئیسرائیلدا چالاکن ژمارەیان (170 هەزار) کەسە بە ڕیزبەندی (31)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (440 هەزار) کەسە. 6.    لە ڕووی هێزی کاری یەدەگەوە لە ئێران ژمارەیان بە (350 هەزار) کەس مەزەندە دەکرێن و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (20)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئەوانەی لە ئیسرائیلدا بە ‌هێزی کاری یەدەگ دێنە هەژمار (465 هەزار) کەسن بە ڕیزبەندی (16)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (115 هەزار) کەسە. 7.    هێزی نیمچە سەربازی لە ئێران ژمارەیان بە (220 هەزار) کەس مەزەندە دەکرێن و لەم ڕووەوە ڕیزبەندی (10)یەمنی گرتووە، لە کاتێکدا ئەوانەی لە ئیسرائیلدا بە ‌هێزی نیمچە سەربازی دێنە هەژمار (35 هەزار) کەسن بە ڕیزبەندی (26)یەمین، واتە جیاوازی نێوان هەردوو وڵات (185 هەزار) کەسە. توانای مرۆیی بە گرافیک دووەم؛ توانا داراییەکانی ئێران و ئیسرایل لەچەند ڕوویەکەوە هەریەک لە ئێران و ئیسرائیل توانای دارایی جیاوازیان هەیە بەجۆرێک؛  1.    بودجەی بەرگری ئێران ساڵانە (15 ملیار و 450 ملیۆن) دۆلارە، ڕیزبەندی (25)ی نێو (145) وڵاتی جیهانی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە ڕیزبەندی (17)یەمینە بە تەرخانکردنی بڕی (30 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلاری ساڵانە. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (15 ملیار و 50 ملیۆن) دۆلارە. 2.    قەرزی دەرەکی ئێران (4 ملیار و 136 ملیۆن و 926 هەزار) دۆلارە، ڕیزبەندی (23)ی نێو (145) وڵاتی جیهانی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە ڕیزبەندی (104)یەمینە بە بڕی قەرزی (148 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلار. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (144 ملیار و 365 ملیۆن و 74 هەزار) دۆلارە. 3.    یەدەگی دراوی بیانی ئێران (120 ملیار و 600 ملیۆن) دۆلارە، ڕیزبەندی (24)ی نێو (145) وڵاتی جیهانی گرتووە، لە کاتێکدا ئیسرائیل لە ڕیزبەندی (17)یەمینە بە بڕی یەدەگی دراوی بیانی (204 ملیار و 661 ملیۆن) دۆلار. بەم پێیە جیاوازی نێوانیان (84 ملیار و 61 ملیۆن) دۆلارە. 4.    هێزی کڕینی ئێران بەراورد بە ئیسرائیل بەرزەو بە ڕیزبەندی (22)ەم و (ترلیۆنێک و 440 ملیار) دۆلار دێت لە کاتێکدا هێزی کڕینی ئیسرائیل (471 ملیار و 30 ملیۆن) دۆلار خەمڵیندراوە بە ڕێزبەندی (51)یەمین و جیاوازی نێوانیان (968 ملیار و 9070 ملیۆن) دۆلارە. توانای دارایی بە گرافیک سێیەم؛ هێزی ئاسمانی ئێران و ئیسرایل هەریەکە لە ئێران و ئیسرائیل توانای توانا چەکی ئاسمانی جۆراو جۆریان هەیە، بەڵام لە ڕووی توانای زۆربەی جۆرەکانی فڕۆکەو هێزی ئاسمانییەوە، ئیسرائیل تواناکانی لە پێش ئێرانەوەیە، بۆ نمونە؛ 1.    ئیسرائیل (611) فڕۆکەی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (551) دانەی هەیە. 2.    ئیسرائیل (240) فڕۆکەی جەنگی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (188) دانەی هەیە. 3.    ئیسرائیل (38) فڕۆکەی هێرشبەری تایبەتی هەیە، بەڵام ئێران (21) دانەی هەیە. 4.    ئێران (87) فڕۆکەی گواستنەوەی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئیسرائیل (13) دانەی هەیە. 5.    ئیسرائیل (159) فڕۆکەی مەشق و ڕاهێنانی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (103) دانەی هەیە. 6.    ئەو فڕۆکانەی ئەرکی تایبەت و هەستیار ئەنجام دەدەن، ئیسرائیل (19) فڕۆکەی هەیە بەڵام ئێران (10) دانەی هەیە. 7.    ئیسرائیل (14) فڕۆکەی تانکەری ئاسمانی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (6) دانەی هەیە. 8.    ئیسرائیل (147) هێلیکۆپتەری جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (128) دانەی هەیە. 9.    ئیسرائیل (48) هێلیکۆپتەری هێرشبەری جەنگی جۆراوجۆری هەیە، بەڵام ئێران (13) دانەی هەیە. توانای ئاسمانی بە گرافیک چوارەم؛ هێزی وشکانی ئێران و ئیسرایل وەک لە گرافیکەکەدا هاتووە، هەریەکە لە ئێران و ئیسرائیل توانای چەکی وشکانی جۆراو جۆریان هەیە، بەڵام لە ڕووی تواناوە زۆربەی جۆرو چەکەکانی وشکانییەوە، ئێران تواناکانی لە پێش ئیسرائیلەوەیە، بۆ نمونە؛ 1.    ئێران بە بوونی (403) تانکی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (هەزار و 703) تانکی هەیە،  بەڵام ئیسرائیل (هەزار و 300) دانەی هەیە. 2.    ئێران بە بوونی (29 هەزار و 840) بارهەڵگری زریپۆشی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (65 هەزار و 825) زریپۆشی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (35 هەزار و 985) دانەی هەیە. 3.    ئێران بە بوونی (40) تۆپهاوێژی خودکاری جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (392) تانکی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (352) دانەی هەیە. 4.    ئێران بە بوونی (هەزار و 899) تۆپهاوێژی ڕاکێشراوی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (2 هەزار و 70) تۆپهاوێژی هەیە،  بەڵام ئیسرائیل (171) دانەی هەیە. 5.    ئێران بە بوونی (هەزار و 334) پرۆژیکتۆری موشەکی موبایلی جۆراوجۆرەوە لە پێش ئیسرائیلەو (هەزار و 517) پرۆژیکتۆری موشەکی موبایلی هەیە،  بەڵام ئیسرائیل (183) دانەی هەیە. توانای وشکانی بە گرافیک پێنجەم؛ هێزی دەریایی ئێران و ئیسرایل وەک لە گرافیکەکەدا هاتووە، هەریەکە لە ئێران و ئیسرائیل توانای چەکی دەریایی جۆراو جۆریان هەیە، بەڵام لە ڕووی تواناوە دەریاییەوە، ئێران لە هەندێک توانادا لە پێش ئیسرائیلەوەیە، لە هەندێکی دیکەشدا ئیسرائیل لە پێش ئێرانەوەیە، بۆ نمونە؛ 1.    ئێران (107) هێزی کەشتیوانی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (62) هێزی کەشتیوانی هەیە. 2.    ئێران (20) ژێر دەرایایی هەیە، بەڵام ئیسرائیل (5) ژێر دەریایی هەیە. 3.    ئێران (7) کەشتی جەنگی هەیە، بەڵام ئیسرائیل کەشتی جەنگی نیە. 4.    ئیسرائیل (7) کەشتی کورفیتات (جۆرێکی نوێی کەشتی جەنگییە) هەیە، بەڵام ئێران (3) دانەی هەیە. 5.    ئیسرائیل (46) کەشتی گەڕۆکی هەیە، بەڵام ئێران (21) دانەی هەیە. 6.    ئێران (1) کەشتی مین (الغام)ی هەیە، بەڵام ئیسرائیل کەشتی منیی نیە. توانای دەریایی بە گرافیک سەرچاوە: https://www.globalfirepower.com/countries-comparison-detail.php?country1=iran&country2=israel    

درەو: بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپای ئیسرائیل هێرشێكی فراوانی كردە سەر دامەزراوە ئەتۆمی و سەربازی و فەرماندە سەربازییەكانی ئێران، بەهۆی هێرشەكەوە (78) كەس كوژران و (329) كەسی دیكە برینداربوون، لەناو كوژراوەكاندا: - حسێن سەلامی فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران - محەممەد باقری، سوپاسالاری ئێران - غوڵام عەلی فەرماندەی ناوەندی خاتەم ئەنبیا -  ئەمیر عەلی حاحی زادە، فەرماندەی هێزی ئاسمانی   محەمەد پاكپور وەک فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران لە شوێنی حوسێن سەلامی دانراوە، کە لە هێرشەکەی بەیانی ئەمڕۆی ئیسرائیل کوژرا. دوای كوژرانی محەمەد باقری سوپاسالاری ئێران، عەبدولڕەحمان موسەوی شوێنی گرتەوەو بووە سوپاسالاری ئێران.       

درەو: جاڤین نیوزۆم، حاكمی ویلایەتی کالیفۆرنیا، بە فەرمی داوای لە ئیدارەی ترەمپ كرد فەرمانی ناردنی هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی بۆ لۆس ئەنجلۆس هەڵبوەشێنێتەوە. ئەوەش دوای ئەوەی سەربازانی پاسەوانی نیشتمانی ئەمریكا دوێنێ‌ گەیشتنە شارەکە، بەهۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتی بەرامبەر هەڵمەتەکانی دژ بە کۆچبەران. ناردنی پاسەوانی نیشتمانی بۆ ولایەتی كالیفۆرنیا، بە یەكەم فەرمانی لەوشێوەیە دادەنرێت لە ماوەی ٦٠ ساڵی رابردودا، كە تێیدا سەرۆكی ئەمریکا بەبێ رەزامەندی حاكمی ویلایەتەكە، پاسەوانی نیشتمانی رەوانەی ویلایەتێك بكات. پێشتر کۆشکی سپی بڵاویكردەوە: ترەمپ رۆژی شەممەی رابردوو، یاداشتێکی واژۆکردووە بۆ رەوانەكردنی دوو هەزار سەربازی پاسەوانی نیشتمانی، بۆ چارەسەرکردنی ئەو ئاژاوەیەی کە رێگەی پێدراوە تەشەنە بسەنێت. حاكمی ویلایەتی كالیفۆرنیا لە نامەیەکدا دەڵێت: تا ئەو کاتەی ترەمپ دەستوەردانی نەکرد، کێشەیەکمان نەبوو، ئەمە پێشێلکارییەکی مەترسیدارە بۆ سەروەری ویلایەتەكە، گرژییەکان زیاتر دەوروژێنێت و  زیان بە سەرچاوەکان دەگەیەنێت، لەكاتێكدا كە زۆر  پێویستیان پێیەتی، دواشی لێكردووە فەرمانەکە هەڵبوەشێنێتەوەو دۆخی کالیفۆرنیا ئاسایی بكاتەوە. لای خۆیەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا رایگەیاند: هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی بۆ پاراستنی ئاسایش و جێبەجێکردنی یاساکان لە لۆس ئەنجلۆس جێگیر کراون، جەختیشی کرد: هەر هێرشێک بۆ سەر هێزەکانی پاسەوانی نیشتمانی لە لۆس ئەنجلۆس بە هێز روبەڕوی دەبێتەوە. ترەمپ رونیشکردەوە: دەسەڵاتداران لە لۆس ئەنجلۆس زۆر بەهێز دەبن بۆ پاراستنی سیستم، ئەگەر دۆخەكەش خراپتربێت هێزی مارێنز رەوانەی ویلایەتەكە دەكات. ترەمپ، هۆشداریدا لەوەی ئەگەر یاساک لە کالیفۆرنیا جێبەجێ نەکرێت، ئەوا ئیدارەکەی مامەڵە لەگەڵ ئەو بابەتەدا دەکات، وتیشی: ئەوەی لە لۆس ئەنجلۆس بینیمان توندوتیژییەکی زۆرە، لە سایەی بوونی حاكمێكی ناچالاك لە ولایەتەتەكە. ترەمپ باسی لەوەشكرد: ئەوەی پێویست بێت دەیکات و هەرچی پێویست بێت دەینێرێت بۆ دەستەبەرکردنی یاسا و سیستم لە لۆس ئەنجلۆس، ئەگەر نائارامییەکانی لۆس ئەنجلۆس فراوانتر بێت و ببێتە شێوەیەك لە یاخیبوون، ئەوا هێزی  یاسا جێبەجێ دەکات. لە رۆژی هەینی رابردووەوە، شاری لۆس ئەنجلۆس لە ویلایەتی کالیفۆرنیا، ناڕەزایەتیەكی بەرفراوان بەخۆوە دەبینێت دژی پرۆسەی دیپۆرتکردنەوەی زۆرەملێی کۆچبەران لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە، ئەوەش دوای ئەوە هات، کە ئەفسەرانی ئاژانسی  جێبەجێکردنی یاسای کۆچبەران و گومرگ لانیکەم (٤٤)کەسیان بە تۆمەتی سەرپێچیکردنی یاساكانی کۆچبەری دەستگیرکرد.

شاو شیا، نوسەر شرۆڤەكاری كاروباری نێودەوڵەتییە جارێکی دیکە ئیدارەی ئەمریکا باجی زۆری بەسەر جیهاندا سەپاند، ئەمجارە تەنانەت هەندێک پەنگوینی هەژاریشی کردە ئامانج. خەڵكێكی زۆر لە سەرانسەری جیهاندا سەریان سوڕما و هەندێک لە هاوپەیمانەکانی ئەمریکا ناڕەزایەتییان دەربڕی و، گوتیان: "بەهیچ شێوەیەك ئەمە  ڕێگەیەک نییە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ هاوڕێیان". بەڵام خووی ئەمریکا بۆ سەپاندنی باج شتێکی نوێ نییە. زیاتر لە سەدەیەک لەمەوبەر ئەمریکا "پیاوی باج"ی تایبەتی خۆی هەبوو، کە نەک هەر باجی وەردەگرت، بەڵکو سیاسەتێکی هاوتەریبی لەگەڵ ئەوانەی ئەمڕۆ دەبینرێن، پەیڕەو دەکرد. ئەو سەرۆكەی کە عاشقی باجی گومرکییە ویلیام مەکینلی، بیست و پێنجەمین سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، کەسایەتییەکە زۆرترین مشتومڕ لە مێژووی ئەمریکا دا هەڵدەگرێت. لە ماوەی سەرۆکایەتی ئەمدا، ئەمریکا  بە "سەردەمی زێڕین"خۆیدا تێپەڕی، سەردەمێک کە گەشەی خێرای پیشەسازی و هەروەها نایەکسانی کۆمەڵایەتی بەرچاوی تێدابوو دروستبوو. بە دروشمی "خۆشگوزەرانی لە ناوخۆ، شكۆ  لە دەرەوە" بانگەشەی هەڵبژاردنی کرد و خۆی بە "پیاوی باجی گومرگی" ناساند. پێشتر وەکو ئەندامێکی کۆنگریس سەرسەختانە داكۆكی لەسەپاندنی باج دەكرد. بەگوێرەی  یاسای باجی ماکینلی ساڵی ١٨٩٠ کە بەناوی ئەوەوە ناونراوە، تێکڕای باجەکانی ئەمریکای لە سەدا ٣٨ بۆ سەدا ٤٩.٥ بەرزکردەوە. دواتر وەک سەرۆک لە ساڵی ١٨٩٧ یاسای باجی دینگلی واژۆ کرد و،  لە ژێر پەردەی "پاراستنی کرێکاران و بەرهەمە ئەمریکییەکان" ڕێژەکانی بۆ ٥٢% بەرزكردەوە. سەرمایەدارە پیشەوەرەکان زۆریان خۆشدەویست. چونكە بەهۆی باجەكانی ئەمەوە، کاڵا بیانییەکان نەیاندەتوانی ڕكاربەری بكەن، ئەمەش ڕێگەی بە هەندێک لە کۆمپانیا زەبەلاحەکانی پیشەسازی ئەمریکا دابوو کە بازاڕەکانی ناوخۆ قۆرخ بکەن. بەهۆی یاسای پارێزگاریكردن لەباجەكان بەڕێژەی بەرزی لەسەدا ٧٠ ، پیشەسازی دروستكردنی "لەوح"ی ئەمریکی بە خێرایی فراوانتر بوو، تا ساڵی ١٨٩٥ زیاتر لە ٦٠%ی بازاڕی ناوخۆیی گرتەوە. بەڵام لەلایەكی ترەوە،  کرێکاران و جووتیاران سووکایەتییان پێدەکرد. چونكە گومرگە زۆرەكان تێچووی ژیانیان هەڵئاوساند و نرخ لەسەر بەکاربەرانی ئەمریکا بە ڕێژەی لەسەدا ٣٥ بەرزتر بووەوە لە چاو ئەوروپا. سەپاندنی  باج بۆ تۆڵەسەندنەوە، وایكرد هەناردەی کشتوکاڵ پەكی بكەوێت و ئەوەش  داهاتی جووتیارانی کەمکردەوە. لەئەنجامدا لە نێوان ساڵانی ١٨٩٧ بۆ ١٩٠٤ بزووتنەوەی کرێکاری شاهیدی ١٧ هەزار مانگرتن بوو کە چوار ملیۆن کرێکاری تێدا بەشداربوون. كتێبی یارییە كۆنەكە ماوەیەکی دوور و درێژ  "مەکینلی" سەرۆکێکی لەبیرکراو بوو، تا ئەو کاتەی ئیدارەی ئێستای ئەمریکا دەستی کرد بە بانگەشكردن بۆ  سەرۆکایەتییەکەی مەكینلی بۆ مەبەستی خۆی. ئیدارەی ئەمڕۆی ئەمریکا بە ئاشکرا سەرسامی خۆی بە مەکینلی نیشان دەدات. سەرلەنوێ ناوی "چیای مەکینلی"ی گەڕاندەوە بۆ ئەوەی "بە شانازییەوە دان بە میراتە مێژووییەکەیدا بنێت،  کەبریتی بوو لە پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و بەرهەمهێنانی سامانێکی زۆر بۆ هەموو ئەمریکییەکان". دروشمی ئیدارەی ئەمریکا - "سەردەمی زێڕینی ئەمریکا" - خەڵکی "سەردەمی زێڕین" بیردەخاتەوە. دوای ڕاگەیاندنی "باجی بەرامبەر"، كارگەیشتە ئەوەی  ئیدارەی ئەمریکا پڕوپاگەندەی ئەوە بكات كە  دەكرا باجی بەرز " ڕێگری بكردایە لە گرانی گەورە، یان لە كەسادی  ئابووریی گەورە ". چاولێگەرییەكەی ئەم ئیدارەیە بۆ ئیدارەی مەكینلی،  لە باج زیاتریش دەڕوات. مەکینلی جەنگی ئیسپانیا و ئەمریکای هەڵگیرساند و دەستی بەسەر چەند ناوچەیەكی  وەک کوبا و فلیپیندا گرت.  هەڕەشەی لە هاوایی کرد بەوەی باجێكی زۆری بەسەردا دەسەپێنێت، هاوكات هەوڵیدا لەئەمریكای لاتینیش كەناڵێك لێبدات. ئەوەتا  ئیدارەی نوێش بەڵێنیدا کە بەكارهێنانی  "هێزی سەربازی بۆ گرتنەوەی گرینلاند ڕەت نەکاتەوە"، هاوكات هەڕەشەی لکاندنی کەنەدا بەئەمریكا ، داوای کۆنترۆڵکردنی کەناڵی پەنەما دەکات. لە سەردەمی مەکینلی حکومەتی ئەمریکا تاڕادەیەک بچوك بوو، خەرجییە فیدراڵیەکان کەمتر لە سەدا سێی بەرهەمی ناوخۆیی ئەمریكایان پێکدەهێنا. بۆیە ئیدارەکەی پشتی بە هاوپەیمانی لەگەڵ سەرمایەدارە پیشەوەرەكان دەبەست. دەبینین ئیدارەی ئەمڕۆش،  لە ڕێگەی وەزارەتی کارایی حکومەتەوە (DOGE) پلانی هەیە دوو تریلیۆن دۆلار  لە خەرجییە فیدراڵیەکان کەم بکاتەوە! لە هەمان کاتدا ئامانجی دروستکردنی هاوپەیمانییە لەگەڵ سەرمایەدارە تەکنەلۆژییەکان، ئەمەش چاولێگەرییەكی ئاشكرای ڕێبازی مەکینلییە. فێربوونی وانە ڕاستەكە ئاشكرایە ئەمریکا خەریکە ڕێسا كۆنەكەی یاریکردنی سەدەی نۆزدەهەمی خۆی دووبارە دەکاتەوە، بەو هیوایەی قەیرانە مۆدێرنەکان بە ڕێسای كۆن و  بەسەرچوو چارەسەر بکات. بەڵام جیهان - و خودی ئەمریکا - گۆڕاون. دووبارەکردنەوەی هەڵەکانی ڕابردوو، نابێتە هۆی ئەوەی  داهاتوو مسۆگەر بکات. بەڵكو کێشەی زیاتری لێدەکەوێتەوە. ئەگەر بڕیارە مێژوو  ڕێنیشاندەر بێت، بەڵام هەرگیز باج بناغەی خۆشگوزەرانی نییە، بەڵکو هەڕەشەیە بۆ سەر خۆشگوزەرانی. لە ڕاستیدا، ئەوەی "گەشەكردن و ماوەی زێڕین"ی سەدەی نۆزدەهەمی مەکینلی پشتی پێبەستبوو، تەکنەلۆژیا، سەرمایە و گەشەی کار بوو - نەک باج. هەروەها مێژوو وانەیەکی قورسمان بۆ دەخاتە ڕوو، وانەكە دەڵێت: یاسای باجی سموت-هاولی لە ساڵی ١٩٣٠دا باجەکانی لەسەر زیاتر لە ٢٠٠٠ بەرهەم زیادكرد و تێکڕای ڕێژەکانی بۆ لەسەدا ٦٠ بەرزکردەوە. بەڵام ئایا ئەنجامەکەی چی بوو؟ ئەنجام ئەوەبوو  ئاڵوگۆڕی بازرگانی ئەمریکا بەڕێژەی 67% دابەزینی بەخۆیەوە بینی و بازرگانی جیهانیش تەنها لە ماوەی چوار ساڵدا بەڕێژەی 66% داڕما. زیانەكانی یاسای باجی سمووت-هاولی ساڵی ١٩٣٠ ئەوەندە قورس و گران بوون،   دوای ٥٠ ساڵ ڕۆناڵد ڕیگان زەنگی  وریاکردنەوەی لێداو گوتی: کەسانێک هەن لە کۆنگرێسدا، هەروەک چۆن لە ساڵانی ٩٣٠شدا هەبوون،  دەیانەوێت لەپێناوی  بەرژەوەندی سیاسی خێرادا، مەترسی لەسەر خۆشگوزەرانی ئەمریکا  دروستبکەن... لە پێناوی هەندێک گروپی بەرژەوەندی تایبەت. ڕێگان بە کورتی ئاماژەی بە لۆژیک و کاریگەرییەکانی باج کرد و گوتی: ڕەنگە لە سەرەتادا باجەكان سەرنجڕاکێش دەرکەون، بەڵام لە کۆتاییدا دەبنە هۆی وێرانکاری ئابووری. ئیدارەی تازەی ئەمریكا پێی وایە، باجی گومرگی كە ببوە پیشەسازی سەدەی نۆزدە، دەتوانێت لەسەدەی بیست و یەكیشدا، ببێتە هۆی ڕاكێشانەوەی پیشەسازی ئاڵوگۆڕكار، بۆ ناو ئەمریكا. بەڵام پێویستە یەك مەسەلەمان لەبیر بێت: سەپاندنی باج لە دەیەی نەوەدەكانی سەدەی نۆزدەدا، ئامانجی ئەوە بوو  یارمەتی كۆمپانیا تازەكان و كارگە تازەگەشەكردووەكان بدات لەئەمریكا، نەك مەبەستی ئەوە بووبێت، پیشەسازی ئاڵوگۆڕكاری لەوڵاتانی ترەوە ڕاكێشێتەوە بۆ ناو ئەمریكا، یاخود بیەوێت زنجیرەی تەوریدی پیشەسازی لە سفرەوە دروست بكات. ئەمریکا لە ئەمڕۆدا ئەمڕۆ بەرهەمهێنانی ئەمریکی لە دۆخێکی تەواو جیاوازدایە بە بەراورد بە ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر. ئەمڕۆ ئەمریكا بەتاڵكراوە لە ماناكانی : کرێکاری لێهاتووی  کەمبووە، ژێرخانی ئابووری تەپیوە و زنجیرەکانی دابینکردن و تەوریدی شكاون. دەیان ساڵە تەمویلكردن بەهای دۆلاری بەشێوەیەكی زیادەڕەو بەرز کردوەتەوە بۆ سەرووی بەهای ڕاستەقینەی خۆی، ئەمەش وایکردووە تێچووی بەرهەمهێنانی ئەمریکا بێ کێبڕکێ بێت. بەبێ حسابكردنی تێچوون یان ژێرخانی متمانەپێکراو، سەپاندنی باج نابێتە هۆی هێنانەوەی پیشەسازی بۆ ناو وڵات.. بەڵكو دوو ئەنجامی دەبێت: بەرهەمهێنانێكی خاو و گران، هە روەها نەبوونی بازاڕ- ئیدی بازاڕی ناوخۆیی یان جیهانی. لوتنیک وەزیری بازرگانی ئەمریکا پڕوپاگەندەی ئەوە دەكات گوایە:  " سوپایەکی ملیۆنان کەسی ئایفۆن لە ئەمریکا دروست دەکەن". ئەگەر ئەمریکا هەوڵی ئەوە بدات، بە دڵنیاییەوە دەتوانێت ئەو كارە بكات. بەڵام ئەگەر لە ئەنجامدا تێچووی بەرهەمهێنانی ئایفۆن دوو هێندە بێت یان زیاتر بەرزبێتەوە، کێ ئامادەیە ئایفۆن  بكڕێت؟ هەروەها  لەکاتێکدا ڕەنگە بەکارهێنەران بتوانن  ئایفۆن نەكڕن، بەهۆی ئەوەی نرخی گران بووە،  بەڵام  ئایا  دەتوانن دەستبەرداری خواردنی گرانبەها یان پێداویستییە سەرەکییەکانی ڕۆژانە ببن  کە لە ئەمریکا دروستکراون؟  چونکە باجەکان كاڵا و پێداویستییە هەرزانەكان دەخنکێنن. جیهان لە سەردەمی مەکینلیەوە بەرەو پێشەوە ڕۆیشتووە. لە سەدەی نۆزدەهەمدا ئەمریکا وەک هێزێکی پیشەسازی گۆشەگیر گەشەی كرد بەڵام ئەمڕۆ ئابووری جیهانی پێكەوە گرێدراوە. ئەمریکا بە هەڵوەشاندنەوەی "سیستەمی بازرگانی جیهانی" کە لەلایەن خودی خۆیەوە  بنیات نراوە ، ئەگەرچی لەلای  هەندێک  بە "نادادپەروەر" دادەنرێت،  ئەمریکا دووچاری گۆشەگیری جیهانی دەکات و ئیدی  دەسەڵاتی ئەخلاقی خۆی لەجیهاندا لەدەست دەدات و لە کۆتاییشدا هەژموونی دۆلاریش لەدەست دەدات. وەک "جۆن دێنتۆن"  سکرتێری گشتی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتیش ئاماژەی پێدەكات:  "تەنها لەسەدا ١٣ی قەبارەی بازرگانی جیهانی پەیوەستە بە ئەمریکاوە ". ڕاستە جیهان بەبێ ئەمریکا ئازار دەچێژێت، بەڵام ئەمریکا بە تەنها لە دۆخێکدا نییە کە بتوانێت نەزمی بازرگانی جیهانی تێکبدات و، هەڕەشە لە هەموو جیهان بکات. ئەگەر ئەمریکا بەڕاستی بەدوای "سەردەمی زێڕین"ی خۆیدا دەگەڕێت، پێویستە بەشێوەیەكی  ژیرانە دەرفەتەکانی  هەڵبژێرێت. نەك خۆی بە مێژووی بەسەرچووەوە ببەستێتەوە و شکستەکانی ڕابردووی دووبارە بکاتەوە.  یان ڕووبەڕووی کەموکوڕیەکانی خۆی ببێتەوە، کێشە ڕاستەقینەکان چارەسەر بکات و واز لە تاوانبارکردنی ئەوانی دیکە بهێنێت. سەرچاوە: US 'reciprocal tariff' is an old habit that dies hard    

  ژانگ جیانوێی باڵیۆزی كۆماری گەلی چین لە كوێت و/ هەڵۆ حەسەن سیاسەتی گومرگی ئەمریكا لەم دواییانەدا مشتومڕی جیهانی بەدوای خۆیدا هێنا. لە بەرامبەر سەپاندنی باجی زۆر نائاسایی بەسەر چین لەلایەن ئەمریكاوە، چین بە ڕوونی ڕایگەیاندووە كە هیچ براوەیەك لە شەڕی گومرگی یان بازرگانیدا نییە، هەروەها نایەوێت شەڕ بكات، بەڵام لێی ناترسێت. لەم چوارچێوەیەدا دەمەوێت ئەوە ڕوون بكەمەوە كە بۆچی چین لە شەڕی گومرگی ناترسێت؟ ئابووری چین چین تاكە وڵاتە لە جیهاندا كە خاوەنی هەموو ئەو پۆلە پیشەسازیانەیە كە لە پۆلێنبەندی پیشەسازیی نەتەوە یەكگرتووەكاندا هاتووە، ئەمەش سوودێكی بەرهەمهێنانی پێدەبەخشێت كە وڵاتانی دیكە ناتوانن لە كورتخایەندا بەدەستی بهێنن. بە پشتبەستن بە زنجیرە دابینكردنی چینی دامەزراو و گشتگیر، كارگەی گەورەی شەنگەهای تێسلا ساڵانە توانای بەرهەمهێنانی 950 هەزار ئۆتۆمبێلی هەیە، كە نزیكەی نیوەی بەرهەمی جیهانی تێسلا پێكدەهێنێت خۆڕاگری بەهێزی ئابووری چین لە ساڵی 2024دا كۆی گشتی فرۆشی تاكەكەسی كاڵای بەكاربەر لە چین گەیشتە 48.8 تریلیۆن یوان (بە نزیكەیی یەكسانە بە 6.7 تریلیۆن دۆلاری ئەمریكی.)، بەكارهێنان بە ڕێژەی 44.5% بەشداری لە گەشەی ئابووریدا كردووە. بەكاربردن، نەك هەناردەكردن، بزوێنەری سەرەكی ئابووری چینە. هەروەها پێكهاتەی بازرگانی دەرەوەی چین بە ردەوام دە بێت و هەناردە كردنی بۆ ئە مریكا تە نیا 14.7%ی كۆی هەناردەكانی پێكدەهێنێت. لە چارەكی یەكەمی ساڵی 2025دا بەرهەمی ناوخۆیی چین بە ڕێژەی 5.4% گەشەی كردووە، ئەمەش خۆڕاگری ئابوورییەكەی نیشان دەدات،چین بەرگریكارێكی سەرسەختی دادپەروەری نێودەوڵەتی و بەرژەوەندی هاوبەشی هەموو وڵاتانی جیهانە،چین پابەندە بە پێشخستنی كردنەوەی ئاستی بەرز و هاوبەشكردنی دەرفەتەكانی لەگەڵ جیهان. بووەتە هاوبەشێكی بازرگانی سەرەكی بۆ زیاتر لە 150 وڵات و ناوچە، هەروەها زیاتر لە 20 ڕێككەوتنی بازرگانی ئازادی لەگەڵ زیاتر لە 30 وڵات و هەرێم واژۆ كردووە. لە 1ی كانونی یەكەمی ساڵی ڕابردوو، چین مامەڵەی 100% سفری گومرگی لەسەر بابەتە گومرگییەكان بەخشی بە 43 وڵاتی كەم پێشكەوتوو كە پەیوەندی دیپلۆماسییان هەیە، لە ئەنجامدا هەناردەی ئەو وڵاتانە بۆ چین بە ڕێژەی 18.1% زیادی كردووە بەپێچەوانەوە ئەمریكا باج وەك چەكێك كەڵك وەردەگرێت بۆ ئەوەی زۆرترین فشار و بەدواداچوون بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆی بكات. ئەمەش بە شێوەیەكی جددی پێشێلكردنی ماف و بەرژەوەندییە ڕەواكانی وڵاتانی دیكەیە، بە ئاشكرا ڕێساكانی ڕێكخراوی بازرگانی جیهانی پێشێل دەكات، زیانێكی زۆر بە سیستەمی بازرگانی فرەلایەنە لەسەر بنەمای ڕێساكان دەگەیەنێت و بە شێوەیەكی بەرچاو نەزمی ئابووری جیهانی ناسەقامگیر دەكات. ئەمەش پێچەوانەی هەموو جیهانە. چین ڕێوشوێنی پێویستی گرتووەتەبەر نەك تەنها بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خۆی، بەڵكو بۆ بەرزڕاگرتنی دادپەروەری و دادپەروەری نێودەوڵەتی و بەرژەوەندی هاوبەشی هەموو وڵاتان. سیاسەتی گومرگی ئەمریكا سیاسەتی گومرگی ئەمریكا زیان بە كەسانی دیكە دەگەیەنێت و سوودی بۆ خۆی نییە،لە زنجیرە پیشەسازی و دابینكردنی جیهانی ئەمڕۆدا كە زۆر یەكگرتوون، سەپاندنی باجی بەرز تۆڕەكانی زنجیرەی دابینكردن تێكدەدات و كارایی پیشەسازییە جیاوازەكان كەمدەكاتەوە و كاریگەری نەرێنی لەسەر گەشەسەندنی ئابووری دروستی هەموو وڵاتان دەبێت. باج و سیاسەتی گۆشەگیریی ئەمریكا زیان بە هاوكارییەكانی لەگەڵ وڵاتانی دیكە دەگەیەنێت و بناغەكانی هاوكاری نێودەوڵەتی لاواز دەكات. ئەوان ڕووبەڕووی دژایەتی و ڕێوشوێنی بەرپەرچدانەوەی توند بوونەتەوە لەلایەن زۆرێك لە وڵاتانەوە، لەنێویاندا هاوپەیمانەكانی ئەمریكا،لێكۆڵینەوەكانی ئەنجومەنی بازرگانی ئەمریكا و چین دەریدەخەن كە یەكەمین شەڕی بازرگانی كە ئەمریكا دژی چین لە ساڵی 2018دا بووە هۆی لەدەستدانی 245 هەزار هەلی كار لە ئەمریكا.سیاسەتی نوێی باجی ئەمەریكا لە سەرەتای مانگی نیساندا بەووتەی لۆڕێنس سامرز، وەزیری گەنجینەی پێشووی ئەمریكا دەتوانێت ببێتە هۆی زیانگەیاندن بە بڕی 30 تریلیۆن دۆلار، و بەرزبوونەوەی ئەگەری پاشەكشەی ئابووری جیهانی بۆ 60٪ پەندێكی بەناوبانگی چینی دەڵێت: "كاتێك خۆر لە ڕۆژهەڵات ئاوا دەبێت، ڕۆژئاوا دەدرەوشێتەوە"،ئابووری چین بە شێوەیەكی بەرز لەگەڵ ئابوورییەكانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو دا یەكگرتووە، چین وەك گەورەترین هاوبەشی بازرگانیی كۆمیسیۆنی جیهانی، ئامادەیە لەگەڵ كۆمیسیۆنی جیهانی كاربكات بۆ خێراكردنی تەواوكردنی دانوستانەكانی ڕێككەوتنی بازرگانی ئازاد و پێشخستنی هاوبەشی پەرەپێدانی هاوكارییە ئابووری و بازرگانییەكانی نێوان چین و وڵاتانی كەنداو، و چین و دەوڵەتانی عەرەبی. سەرچاوە: https://www.alanba.com.kw/1305266/    

  ئامادەكردنی: هەڵۆ حەسەن پەكین، 2025 - لە بەڵگەنامەیەكی وردی سیاسەتدا بە ناوی "هەڵوێستی چین لە هەندێك پرس سەبارەت بە پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەكانی چین و ئەمەریكا"، حكومەتی چین بەرگرییەكی بەهێزی لە پراكتیزە بازرگانییەكانی كردووە و دیدگای خۆی سەبارەت بە پەرەسەندنی گرژییەكان لەگەڵ ئەمریكا خستۆتە ڕوو. لە كاتێكدایە كە باج و سزا نوێیەكانی ئەمەریكا و قسەكردن لە واشنتۆن سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی دۆخی پەیوەندییە بازرگانییە ئاساییە هەمیشەییەكانی چین دێت،واشنتۆن ڕەخنەی لە پەكین گرتووە بەهۆی پراكتیزە بازرگانییە نادادپەروەرەكان و گواستنەوەی تەكنەلۆژیای زۆرەملێ چین جەخت لەوە دەكاتەوە كە پەیوەندییە بازرگانییەكەی لەگەڵ ئەمریكا "لە سروشتدا سوودی بۆ هەردوولا و بردنەوە-بردنەوە" بووە، كە بنەمای دەیان ساڵە هاوكاری و وابەستەیی ئابووری سەرسوڕهێنەر بووە قەبارەی بازرگانی چین و ئەمەریكا چین و ئەمریكا بوونەتە دوو گەورەترین و دەرئەنجامترین هاوبەشی بازرگانی یەكتر. لە ساڵی ٢٠٢٤دا قەبارەی بازرگانی دوولایەنە بە كاڵاكان گەیشتە ٦٨٨.٣ ملیار دۆلار، لە كاتێكدا لە ساڵی ١٩٧٩دا تەنها ٢.٥ ملیار دۆلار بوو، كە ٢٧٥ هێندە زیادیكردووە. هەناردەی ئەمریكا بۆ چین لە ١٩.٢ ملیار دۆلارەوە لە ساڵی ٢٠٠١ (كاتێك چین پەیوەندی بە ڕێكخراوی بازرگانی جیهانییەوە كرد) بۆ ١٤٣.٦ ملیار دۆلار لە ساڵی ٢٠٢٤ بازدانی بەخۆیەوە بینی، كە بە ڕێژەی ٦٤٨% زیادی كردووە، لە كاتێكدا تەنها ١٨٣% گەشەی هەناردەی ئەمریكا لە ئاستی جیهانیدا لە هەمان ماوەی ساڵدا چین وەك گەورەترین بازاڕی هەناردەكردنی سۆیا و پەتاتەی ئەمەریكی بە ڕێژەی 51.7% و 29.7%ی كۆی هەناردەكردنی ئەمەریكا لەم پۆلانەدا هاوردە دەكات. هەروەها هاوردەكاری سەرەكی گازی شل و ئۆتۆمبێل و خەڵوز و ئامێرە پزیشكییەكانی ئەمەریكایە. لە بواری خزمەتگوزارییەكان، ئەمەریكا لە ساڵی ٢٠٢٣دا ٢٦.٥٧ ملیار دۆلاری زیادەی لەگەڵ چین هەبووە، لەگەڵ هەناردەكردنی خزمەتگوزارییەكانی ئەمەریكا - لەوانەش گەشتیاری، پەروەردە و ڕۆیاڵیتی - لە ساڵی ٢٠٠١ەوە هەشت هێندە فراوانتر بووە. لە ڕاستیدا، گەشتیارانی چینی بە تەنیا ١٤%ی هەموو هەناردەكردنی خزمەتگوزارییەكانی ئەمریكا بۆ چین لە ساڵی ٢٠٢٣دا پێكهێناوە چین وەك شوێنێكی گرنگی وەبەرهێنان و هاوبەشێك بۆ كۆمپانیا ئەمریكییەكان لە ساڵی ٢٠٢٢دا، ١٩٦١ كۆمپانیای ئەمەریكی كە لە چین كاردەكەن، ٤٩٠.٥ ملیار دۆلار داهاتیان بەدەستهێناوە — كە زۆر زیاترە لەو ٧٨.٦ ملیار دۆلارەی كە كۆمپانیا چینییەكان لە ئەمەریكا بەدەستیان هێناوە تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢٤، چین دووەم گەورەترین خاوەنی بۆندەكانی گەنجینەی ئەمریكا بووە، كە ٧٥٩ ملیار دۆلاری هەبوو، ئەمەش جەخت لەسەر تێكەڵبوونی قووڵی دارایی دەكاتەوە هەروەها -لە ساڵی ٢٠٢٣دا، ١٩٢٠ كۆمپانیای نوێی ئەمەریكی لە چین دامەزراون — كە بە بەراورد بە ساڵی پێشوو بە ڕێژەی ٥٢% زیادی كردووە چین بانگەشەی ئەوە دەكات كە ڕێزی لە ڕێككەوتنی ئابووری و بازرگانی قۆناغی یەكەم گرتووە كە لە ساڵی ٢٠٢٠ واژۆ كراوە، بە ئاماژەدان بە چاكسازییە یاساییەكانی وەك یاسای وەبەرهێنانی بیانی (٢٠١٩) و یاسای مۆڵەتی كارگێڕی، چین دەڵێت هیچ لایەنێكی فەرمی ڕێگەی پێنادرێت گواستنەوەی تەكنەلۆژیا بە زۆر بكات بانكە ئەمەریكییەكانی وەك جەی مۆرگان و گۆلدمان و ئەمریكن ئێكسپرێس و ماستەركارد مۆڵەتیان چین وەرگرتووە چین هاوردەكردنی گۆشتی مانگا، پەلەوەر، شیرەمەنی، جۆ، ئەڤۆگادۆ و زۆر شتی تری ئەمەریكی دەستیپێكردەوە یان فراوانتری كرد — سەرەڕای ئەو ئاستەنگانەی كە بەهۆی كۆڤید19 دروستیان كرد راپۆرتە فراوانەكەی پەكین واشنتۆن تۆمەتبار دەكات بەوەی كە نەیتوانیوە كۆتاییهاتنی ڕێككەوتنی قۆناغی یەكەمی خۆی بپارێزێت، بە تایبەتی لە بوارەكانی وەك: گواستنەوەی تەكنەلۆژیا: داواكارییەكانی ئەمەریكا بۆ فرۆشتنی تیك تۆك و سنوورداركردنی وەبەرهێنانی دەرەوە لەلایەن چینەوە وەك "ناچاری ئابووری" سەیر دەكرێت هاوكاری كشتوكاڵی: ئەمەریكا لە ناساندنی ناوچە بێ نەخۆشییەكانی چین بۆ هەناردەكردنی پەلەوەر وەستاوە و هاوكاریی قڕكەری هاوبەشی ڕەتكردووەتەوە جیاكاری دارایی: بەپێی زانیارییەكان بانك و كۆمپانیا چینییەكان سەرەڕای پابەندبوون بە لە ئەمریكادا، ڕووبەڕووی مامەڵەی نایەكسان دەبنەوە كۆنترۆڵی هەناردەكردن و لیستی ڕەش: سزاكانی ئەمەریكا لەسەر كۆمپانیا چینییەكان هاوردەكردنی نیمچە هێڵكارییەكانی تێكداوە، لە ساڵی ٢٠٢٢دا بە ڕێژەی ٢٣% كەمیكردووە، و پابەندبوونەكانی قۆناغی یەكەمی كەمكردووەتەوە جێگای ئاماژەیە، چین هەڵیبژارد كە بانگەشە بۆ میكانیزمی ناكۆكییەكانی ڕێككەوتنەكە نەكات، هەروەها بەپێی بڕگەكانی هێزی زەبەلاح نەكشایەوە — سەرەڕای پەتاكە و پەرەسەندنی سنوورداركردنەكانی ئەمریكا. پەكین ئەم خۆگرتنە وەك بەڵگەیەك بۆ "دڵسۆزی و بەرپرسیارێتی" خۆی لە چوارچێوەیەكدا دادەنێت چین ئەمریكا تۆمەتبار دەكات بە "یەكلایەنە و پارێزگاریخوازی"، بە ئاماژەدان بە پاساوەكانی "ئاسایشی نیشتمانی" كە بەكاردەهێنرێن بۆ ڕێگریكردن لە كۆمپانیا چینییەكان لە وەبەرهێنان یان فرۆشتن لە ئەمەریكا كۆنترۆڵی هەناردەكردن كە تەواوی پیشەسازییەكان، و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان دەكاتە ئامانج سەرەڕای زیادبوونی گرژییەكان، حكومەتی چین داوای خۆی بۆ گفتوگۆ و ڕێزگرتن لە یەكتر و فرەلایەنی دووپاتدەكاتەوە. پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە چین-ئەمەریكا. پەیوەندییە ئابوورییەكان - كە لە ماوەی دەیان ساڵدا دروستكراون - نابێت بە فشاری سیاسی كورتخایەن هەڵبوەشێنرێنەوە لە راپۆرتەكەدا هاتووە: "هەردوو وڵات دەبێ خۆشگوزەرانی گەلەكەیان و سەقامگیری ئابووری جیهان لە پێشینەی یەكلایەنە و زۆرەملێدا دابنێن"،پەیامەكە ڕوونە: چین خۆی وەك هاوبەشێكی ئامادە دەبینێت، و داتاكانی هەیە بۆ پشتگیریكردنی كەیسەكەی   سەرچاوە: نیازنامە/وەرەقەی سپی لەلایەن وەزارەتی بازرگانی چین، نیسانی ٢٠٢٥- http://english.scio.gov.cn/whitepapers/2025-04/09/content_117814362.html

راپۆرتی: درەو 🔹 بەپێی دوایین داتاکانی یەکەی توێژینەوەی وزە، دەریدەخات کە توانای وزەی خۆری جیهانی تا کۆتایی ساڵی ڕابردوو بۆ (1.5) تێراوات بەرزبووەتەوە، لەکاتێکدا تا کۆتایی ساڵی 2022 زیاتر لە یەک تێراوات بووە. 🔹 تەنها چین نزیکەی (447.5) گیگاوات توانای وزەی خۆری دامەزراوی هەیە، کە (48.4%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا پێکدەهێنێت. 🔹 دابەزینی (82%)ی تێچووی پانێڵی خۆر لە ساڵی (2010)ەوە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی بەردەوامی بڵاوبوونەوەی پڕۆژەکانی وزەی خۆر لە سەرانسەری جیهاندا. 🔹 توانای وزەی بای کارکردنی جیهان تا کۆتایی ساڵی 2024 بۆ (تێراوات)ێک بەرز بووەتەوە. 🔹 توانای وزەی بای چین بەتەنها گەیشتووەتە نزیکەی (444.14) گیگاوات کە (44%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا پێکدەهێنێت. 🔹 توانای بای چین دوو هێندەی کۆی توانای دامەزراوەی تەواوی کیشوەری ئەوروپایە، هەروەها زیاتر لە دوو هێندەی توانای دامەزراوی ئەمریکایە. یەکەم؛ قەبارەی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا لەڕێگەی "تیشکی خۆر"ەوە لە ساڵی 2024 چین لە پێشەنگی لیستی (10) وڵاتی سەرەکییە لە توانای وزەی خۆری دامەزراو لە سەرانسەری جیهاندا تا کۆتایی ساڵی 2024، بە جیاوازییەکی زۆر لە ئەمریکا کە نزیکترین ڕکابەرییەتی. داتاکانی ئەم دواییە، کە لەلایەن یەکەی توێژینەوەی وزە کە بنکەکەی لە واشنتۆنە پێداچوونەوەیان بۆ کراوە، دەریانخستووە کە توانای وزەی خۆر لە جیهاندا بە قەبارەی خزمەتگوزارییەکان تا کۆتایی ساڵی 2024 دەگاتە (924) گیگاوات. تەنها چین نزیکەی (447.5) گیگاوات توانای وزەی خۆری دامەزراوی هەیە، کە (48.4%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا پێکدەهێنێت. توانای بەرهەمهێنانی سەرچاوەی وزەی نوێبووەوە جیاوازە لە بەرهەمهێنانی ڕاستەقینە، کە زۆرجار کەمترە لە توانای بەرهەمهێنانی ڕاگەیەندراو لەبەر زۆر هۆکار، لەوانە هەڵاوسانی بارودۆخی کەشوهەوا، لەکارکەوتنی هەندێک وێستگە، قەرەباڵغی تۆڕەکان و هەندێکی تر، بەپێی ئەوەی یەکەی توێژینەوەی وزە بە شێوەیەکی وەرزی چاودێری دەکات. 1.    وڵاتی پێشەنگ لە توانای بەرهەمهێنانی وزەی خۆر لە ساڵی 2024 -    تەنها چین نزیکەی (447.5) گیگاوات توانای وزەی خۆری دامەزراوی هەیە، کە (48.4%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا پێکدەهێنێت، بەم پێیەش ڕێزبەندی یەکەمی وڵاتانی جیهانی گرتووە. -    ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە لیستی (10) وڵاتی سەرەکی لە ڕووی توانای وزەی خۆری دامەزراوەوە پلەی دووەمی بەدەستهێناوە، بە توانای (121.3) گیگاوات، واتە (13.1%)ی کۆی توانای وزەی خۆری دامەزراو لە جیهاندا تا کۆتایی ساڵی 2024. -    هیندستان بە توانای (72.3) گیگاوات، کە دەکاتە (7.8%)ی کۆی گشتی جیهانی، لە پلەی سێیەمی لیستی 10 وڵاتی سەرەکیدایە لە ڕووی توانای بەرهەمهێنانی وزەی خۆر لە سەرانسەری جیهاندا. -    بەپێی زانیارییەکانی پلاتفۆرمی چاودێری وزەی جیهانی، یابان لە پلەی چوارەمدا هاتووە، بە توانای دامەزراوی (31.1) گیگاوات، کە دەکاتە (3.4%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا تا ساڵی 2024. -    لە لایەکی دیکەوە ئیسپانیا لە پلەی پێنجەمی جیهانیدا هاتووە، بە توانای دامەزراو لە وزەی خۆر کە (28) گیگاوات و (3%)ی کۆی توانای جیهانی. -    هەروەها ئەڵمانیا لە پلەی شەشەمدا هاتووە، بە (26.3) گیگاوات توانای وزەی خۆری دامەزراو، کە دەکاتە (2.8%)ی کۆی گشتی جیهانی. -    بەرازیل لە پلەی حەوتەمدایە و توانای وزەی خۆری (20.1) گیگاواتە، واتە (2.2%)ی کۆی توانای جیهانی. -    توانای دانراوی وزەی خۆری ڤێتنام گەیشتووەتە نزیکەی (13) گیگاوات و لە ڕیزبەندی هەشتەمی لیستی (10) وڵاتی یەکەمی توانای وزەی خۆری دامەزراوە و پشکی (1.4%)ی جیهانی هەیە. -    توانای دانراوی وزەی خۆری مەکسیک گەیشتووەتە (12.8) گیگاوات، کە دەکاتە (1.4%)ی کۆی گشتی جیهانی و لە پلەی نۆیەمدایە لە 10 وڵاتە پێشەنگەکەی جیهاندا. -    فەرەنسا لە ڕووی توانای دانراوی خۆرەوە بە (11.8) گیگاوات پلەی (10)یەمی وڵاتی یەکەمی بەدەستهێناوە، کە دەکاتە (1.3%)ی کۆی گشتی جیهانی تا کۆتایی ساڵی 2024. بەم شێوەیەی کە لە چارتی ژمارە (1)دا هاتووە.     چین: 447.5 گیگاوات     ئەمریکا: 121.3 گیگاوات     هیندستان: 72.2 گیگاوات     ژاپۆن: 31.1 گیگاوات     ئیسپانیا: 28 گیگاوات     ئەڵمانیا: 26.3 گیگاوات     بەڕازیل: 20.2 گیگاوات     ڤێتنام: 12.9 گیگاوات     مەکسیک: 12.8 گیگاوات     فەرەنسا: 11.8 گیگاوات چارتی ژمارە (1) 2.    نەخشەی بەرهەمهێنانی وزەی خۆر لەسەر ئاستی کیشوەرەکان -    توانای وزەی خۆری دامەزراو لە ئاسیا گەیشتووەتە نزیکەی (612) گیگاوات، کە دەکاتە (66%)ی کۆی توانای دامەزراوەی جیهانی تا کۆتایی ساڵی 2024. زۆربەی ئەم توانایە تەنها لە چوار وڵاتدا چڕبووەتەوە کە بریتین لە چین، ژاپۆن، هیندستان و ڤێتنام، کە نزیکەی (564) گیگاوات، واتە (61%)ی کۆی توانای وزەی خۆر لە سەرانسەری جیهاندا کاردەکات. -    لە لیستی گەورەترین کیشوەرەکاندا ئەمریکای باکوور پلەی دووەمی بەدەستهێناوە، دواتر ئەوروپا پلەی سێیەمی بەدەستهێناوە، پاشان ئەمریکای باشوور و ئەفریقا و ئۆقیانووس. ئەم لیستەی خوارەوە وەک لە چارتی ژمارە (2)دا هاتووە، نەخشەی توانای وزەی خۆرنیشان دەدات کە تا کۆتایی ساڵی 2024 لە سەر ئاستی کیشوەرەکاندا کاردەکات:     ئاسیا: (612) گیگاوات     ئەمریکای باکوور: (125) گیگاوات     ئەوروپا: (111.3) گیگاوات     ئەمریکای باشوور: (52.2) گیگاوات     ئەفریقا: (12.7) گیگاوات     ئۆقیانووس: (12) گیگاوات چارتی ژمارە (2) 3.    گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆر لە جیهاندا لیستی گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆر لە جیهاندا دەریدەخات کە پێنجیان لە وڵاتی چینن، بە توانای کۆی گشتی (2.91) گیگاوات دامەزراوەکانی کارپێکردنیان زاڵن، گەورەترین وێستگەی جیهانیش لە ساڵی 2024دا کراوەتەوە. دوایین داتاکانی یەکەی توێژینەوەی وزە، دەریدەخات کە توانای وزەی خۆری جیهانی تا کۆتایی ساڵی ڕابردوو بۆ (1.5) تێراوات بەرزبووەتەوە، لەکاتێکدا تا کۆتایی ساڵی 2022 زیاتر لە یەک تێراوات بووە. دابەزینی (82%)ی تێچووی پانێڵی خۆر لە ساڵی (2010)ەوە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی بەردەوامی بڵاوبوونەوەی پڕۆژەکانی وزەی خۆر لە سەرانسەری جیهاندا. بەپێی ڕاپۆرتێکی ئەم دواییەی کۆمپانیای (theecoexperts) کە کۆمپانیایەکی ڕاوێژکاری ژینگەییە، پێشبینی دەکرێت توانای وزەی خۆری جیهانی تا ساڵی 2025 بەرزبێتەوە بۆ (2.3) تێراوات. وەک لە گرافیکەکەدا نیشاندراوە، لیستی گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆر لە جیهاندا، کە لە ئێستادا کاردەکەن، باڵادەستییەکی ڕوونی چینی پێوە دیارە. ئەو کێڵگانەش بریتن لە؛ -    کێڵگەی شینجیانگ؛ ئەمساڵ چین وێستگەی شینجیانگی کردەوە، بە توانای (5) گیگاواتی هەیە، بەمەش دەبێتە گەورەترین وێستگەی وزەی خۆر لە جیهاندا. -    کێڵگەی غولمود؛ لە لیستی گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆر لە جیهاندایە، پارکی خۆری غولمود لە چین پلەی دووەمی بەدەستهێناوە، پێش ئەوەی وێستگەی شینجیانگ بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، لە پێشەنگی لیستەکەدا بوو. کێڵگەی خۆری غولمود کە لە ساڵی 2020 دەستی بە کارەکانی کردووە، توانای (2.8) گیگاوات لە ڕێگەی (7) ملیۆن پانێڵی خۆرەوە هەیە. -    کێڵگەی بهادلا؛ لە هیندستان بە توانای (2.7) گیگاوات، سێیەم گەورەترین وێستگەی وزەی خۆرە لە جیهاندا، کێڵگەکە دەکەوێتە سەر ڕووبەرێک کە یەکسانە بە نزیکەی (14 هەزار) دۆنم. لە مانگی ئەیلولی ساڵی 2018 بە تێچووی وەبەرهێنانی (ملیارێک و 400 ملیۆن) دۆلار چووەتە قۆناغی کارکردنەوە، و دەتوانێت کارەبا بۆ (4.5 ملیۆن) ماڵ دابین بکات. کە ڕێگری دەکات لە دەردانی نزیکەی (5.6 ملیۆن) تۆن دووەم ئۆکسیدی کاربۆن. -    کۆمەڵگای محەمەد بن ڕاشید ئال مەکتوم؛ وێزگەی خۆری محەمەد بن ڕاشید ئال مەکتوم لە لیستی گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆرە لە جیهاندا بۆ پلەی چوارەم سەرکەوتووەو توانای بەرهەمی بۆ (2.62) گیگاوات بەرزبووەتەوە، قۆناغی یەکەمی پرۆژە خۆرییەکەی محەمەد بن ڕاشید ئەل مەکتوم لە ئیمارات لە ساڵی 2013 دەستی بە کارکرد، و پێشبینی دەکرێت تا ساڵی 2030 بگاتە توانای تەواوی خۆی کە (5) گیگاواتە. پڕ تێچووترین کێڵگەی خۆرییە لە لیستەکەدا؛ وەبەرهێنانەکان تێدا تا ئێستا گەیشتووەتە (13.6 ملیار) دۆلار. کۆمەڵگای خۆری محەمەد بن ڕاشید ئەل مەکتوم کارەبای پاک بۆ (270) هەزار ماڵ دابین دەکات؛ ئەمەش بەشدارە لە ڕێگریکردن لە دەردانی نزیکەی (یەک ملیۆن و 400 هەزار) تۆن دووەم ئۆکسیدی کاربۆن ساڵانە. -    کێڵگەی پاڤاگادا؛ کێڵگەی خۆری پاڤاگادا بە توانای (2.05) گیگاوات لە هیندستان پێنجەم گەورەترین وێستگەی وزەی خۆرە لە جیهاندا. کێڵگەی پاڤاگادا ڕووبەرەکەی نزیکەی (١٣ هەزار) دۆنم دەبێت، کە تێچووی وەبەرهێنانەکەی دەگاتە (2 ملیار) دۆلار، لە ساڵی (2019)ەوە دەستی بە کارکردنی تەواو کردووە. -    کۆمەڵگای وزەی خۆری بنبان؛ لە پلەی شەشەمی گۆڕەپانی خۆریە، وەک گەورەترین وێستگەی وزەی خۆر لە جیهاندا هاتووە، کە توانای بەرهەمهێنانی تا ( 1.8) گیگاوات هەیە. کۆمەڵگای خۆری بنبان دەکەوێتە وڵاتی میسر، گەورەترین کێڵگەی وزەی خۆرە لە کیشوەری ئەفریقا. (200 هەزار) پانێڵی خۆری لەخۆگرتووە، بۆیە بەرهەمهێنانی یەکسانە بە (90%)ی کارەبای بەرهەمهێنانی بەنداوی بەرز (سەدلعالی). تێچووی وەبەرهێنانی کۆمەڵگاکە (4) ملیار دۆلارە و لە مانگی نیسانی 2018 دا گەیشتووەتە قۆناغی کارکردنی بازرگانییەوە، پێش ئەوەی حکومەتی میسر لە مانگی کانوونی دووەمی 2019 بیکاتەوە. -    کێڵگەی بیابانی تنگەر؛ کێڵگەی بیابانی تنگەر لە چین توانای بەرهەمهێنانی (1.5) گیگاواتە؛ کە ئەمەش وایکردووە ببێتە حەوتەم گەورەترین وێستگەی وزەی خۆر لە جیهاندا، وێستگەکە ڕووبەرەکەی (10.62 هەزار) دۆنم دەبێت و کارەبای پاک بۆ (600 هەزار) ماڵ دابین دەکات و لە ساڵی 2017ەوە دەستی بە کارکردن کردووە. -    وێستگەی نور ئەبوزەبی؛ ئیمارات جارێکی دیکە لە لیستی گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆر لە جیهاندا هاتووە، وێستگەی کارەبای خۆری نور ئەبوزەبی کە بە توانای (1.2) گیگاوات پلەی هەشتەمی بەدەستهێناوە. نور ئەبوزەبی گەورەترین وێستگەی سەربەخۆی وزەی خۆرە لە جیهاندا، ڕووبەرەکەی (1977) دۆنم دەبێت و کارەبا بۆ (90) هەزار ماڵ دابین دەکات. وێستگەی وزەی خۆری نور ئەبوزەبی پشت بە ڕۆبۆت دەبەستێت بۆ پاککردنەوەی (3.2) ملیۆن پانێڵی خۆری تاک بلوری بەبێ بەکارهێنانی ئاو. بە تێچووی وەبەرهێنانی زیاتر لە (871 ملیۆن) دۆلار، وێستگەکە لە ساڵی 2019 دەستی بە کارکردنی بازرگانی کردووە، و بەشداری دەکات لە ڕێگریکردن لە دەردانی یەک ملیۆن تۆن دووەم ئۆکسیدی کاربۆنی ساڵانە. -    داتۆنغ؛ داتۆنغ نۆیەمین گەورەترین وێستگەی وزەی خۆر لە جیهاندا بە توانای (1.1) گیگاوات. کارگەی داتۆنغ لە چین بڕیارە لە کاتی تەواوبوونیدا توانای زیاتر (3) گیگاوات هەبێت. لە ساڵی 2016 قۆناغی یەکەمی کێڵگەکە کرایەوە. -    جینچوان؛ وێستگەی جینچوان لە چین لە لیستی گەورەترین وێستگەکانی وزەی خۆر لە جیهاندا پلەی کۆتایی هاتووەو توانای بەرهەمهێنانی (1.03) گیگاوات هەیە. وێستگەی جینچوان ڕووبەرەکەی نزیکەی (90) کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و لە ساڵی 2019 کراوەتەوە. گرافیک دووەم؛ قەبارەی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا لەڕێگەی "با"وە لە ساڵی 2024 چین لە پێشەنگی لیستی 10 وڵاتی جیهانە لە توانای وزەی بادا تا کۆتایی ساڵی 2024 و کۆی توانای دامەزراو لە ئەوروپا و ئەمریکا بەیەکەوە تێدەپەڕێنێت. داتاکانی ئەم دواییەی کە لەلایەن یەکەی توێژینەوەی وزە پێداچوونەوەیان بۆ کراوە، دەریانخستووە کە توانای وزەی بای کارکردنی جیهان تا کۆتایی ساڵی 2024 بۆ (1000) گیگاوات بەرز بووەتەوە. توانای وزەی بای چین بەتەنها گەیشتە نزیکەی (444.14) گیگاوات کە (44%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا پێکدەهێنێت. توانای بای چین دوو هێندەی کۆی توانای دامەزراوەی تەواوی کیشوەری ئەوروپایە، هەروەها زیاتر لە دوو هێندەی توانای دامەزراوی ئەمریکایە. 1.    ڕیزبەندی 10 وڵاتی سەرەکی لە توانای وزەی با لە سەرانسەری جیهان بۆ ساڵی 2024 -    وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا توانای وزەی بای چین بەتەنها لە ساڵی (2024)دا گەیشتە نزیکەی (444.14) گیگاوات کە (44%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا پێکدەهێنێت. -    ئەمریکا لە دوای چین پلەی دووەمی بەدەستهێنا، توانای وزەی با گەیشتە (151.43) گیگاوات، کە دەکاتە (15%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا تا کۆتایی ساڵی 2024. -    توانای دامەزراوی ئەڵمانیا گەیشتە نزیکەی (48.14) گیگاوات کە دەکاتە (5%)ی کۆی گشتی جیهانی. -    بەپێی زانیارییەکانی پلاتفۆرمی چاودێری وزەی جیهانی، هیندستان لە پلەی چوارەمدا هاتووە، بە توانای (37.18) گیگاوات، کە دەکاتە (4%)ی کۆی توانای کارکردنی بای جیهان تا ساڵی 2024. -    بەڕازیل لە پلەی پێنجەمی جیهاندایە و توانای بای (33.43) گیگاواتە، کە دەکاتە (3%)ی کۆی توانای جیهانی. -    ئیسپانیا لە پلەی شەشەمدایە، توانای بای دامەزراوەکەی گەیشتە (29.96) گیگاوات، کە دەکاتە (3%)ی کۆی بای جیهانی. -    هەروەها شانشینی یەکگرتوو(ئیمارات) لە پلەی حەوتەمدایە و توانای بەرهەمهێنانی وزەی بای (28.19) گیگاواتە، کە دەکاتە (3%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا تا ساڵی 2024. -    لە کاتێکدا توانای کارکردن لە فەرەنسا گەیشتە نزیکەی (25.13) گیگاوات، لە پلەی هەشتەمی 10 وڵاتی سەرەکی جیهان لە توانای وزەی بادا، بە پشکی نێودەوڵەتی (3%). -    توانای دامەزراوی کەنەدا گەیشتووەتە نزیکەی (16.87) گیگاوات کە دەکاتە (2%)ی کۆی گشتی جیهانی. -    ئوسترالیا لە لیستی 10 وڵاتی سەرەکی توانای وزەی با لە جیهاندا پلەی دەیەمی بەدەستهێناوە، بە توانای دامەزراو (14.33) گیگاوات، کە دەکاتە (1%)ی کۆی گشتی جیهانی تا کۆتایی ساڵی 2024. لە ڕیزبەندی سێیەمی 10 وڵاتی سەرەکی لە توانای وزەی با لە سەرانسەری جیهاندا، بەم شێوەیەی خوارەوەیە کە لە چارتی ژمارە (3)دا ڕونکراوەتەوە:     چین: 444.14 گیگاوات.     ئەمریکا: 151.43 گیگاوات.     ئەڵمانیا: 48.14 گیگاوات.     هیندستان: 37.18 گیگاوات.     بەڕازیل: 33.43 گیگاوات.     ئیسپانیا: 29.96 گیگاوات.     شانشینی یەکگرتوو: 28.19 گیگاوات.     فەرەنسا: 25.13 گیگاوات.     کەنەدا: 16.87 گیگاوات.     ئوسترالیا: 14.34 گیگاوات. چارتی ژمارە (3) 2.    نە خشەی بەرهەمهێنانی وزەی با لەسەر ئاستی کیشوەرەکان توانای دامەزراوی وزەی با لە ساڵی (2024) لە ئاسیا گەیشتە نزیکەی (521.72) گیگاوات، کە (52%)ی کۆی توانای دامەزراو لە جیهاندا تا کۆتایی ساڵی 2024 پێکدەهێنێت. زۆربەی ئەم توانایە تەنها لە سێ وڵاتدا چڕبووەوە: چین، هیندستان و ڤێتنام، کە نزیکەی (489) گیگاواتیان هەبووە، واتە (49%)ی کۆی توانای کارکردنی بای جیهان. لە لیستی گەورەترین کیشوەرەکاندا ئەوروپا پلەی دووەمی بەدەستهێناوە، دواتر ئەمریکای باکوور پلەی سێیەمی بەدەستهێناوە، دواتر ئەمریکای باشوور و ئۆقیانووس و ئەفریقا، وەک لەم لیستەی خوارەوەدا دەردەکەوێت و لە چارتی ژمارە (4)دا هاتووە:     ئاسیا: 521.72 گیگاوات.     ئەوروپا: 227.71 گیگاوات.     ئەمریکای باکوور: 168.3 گیگاوات.     ئەمریکای باشوور: 57.1 گیگاوات.     ئۆقیانووس: 15.6 گیگاوات.     ئەفریقا: 9.63 گیگاوات. چارتی ژمارە (4)   سەرچاوەکان -    وحدة أبحاث الطاقة - رجب عز الدين، أكبر 10 دول أفريقية في تركيبات الطاقة الشمسية خلال 2024 (إنفوغرافيك)، 3/2/2025؛ https://shorturl.at/GS5n1 -    وحدة أبحاث الطاقة - رجب عز الدين، أكبر 10 دول في قدرة طاقة الرياح عالميًا حتى 2024 (إنفوغرافيك)، 27/2/2025؛ https://shorturl.at/RmTzm -    وحدة أبحاث الطاقة - رجب عز الدين، أكبر 10 دول في قدرة الطاقة الشمسية العاملة عالميًا بنهاية 2024 (إنفوغرافيك)، 16/2/2025؛ https://shorturl.at/n8FOh -    وحدة أبحاث الطاقة - أحمد عمار، أكبر محطات الطاقة الشمسية عالميًا.. دولتان عربيتان في القائمة (إنفوغرافيك)، 6/10/2024؛ https://shorturl.at/gk1RJ  

راپۆرت: درەو تائێستا زیاتر لە 70 كەس كوژراون؛ ئەمە سەختترین روبەڕووبوونەوەیە كە دوای سێ مانگ لە كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەد توشی ئەحمەد شەرع و دەسەڵاتی دەستەی (تەحریر شام) دەبێتەوە، لە ناوچە كەناراوییەكانی خۆرئاوای سوریا كە زۆرینەی خەڵكەكەی عەلەوین، سەرهەڵدانێكی نوێ دەستپێكردووە، ئیدارەی خۆسەر كە نوێنەرایەتی كورد دەكات پێی وایە هۆكارە ئەم ئاڵۆزییە نوێیە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە دەسەڵاتی نوێی دیمەشق "خوێندنەوەی نادروستی بۆ واقعی سوریا" كردووە، هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی پێكدادانە سەربازییەكانی هەواڵی دەستگیركردنی ئەفسەرێكی باڵای رژێمی پێشوو راگەیەندرا كە بەرپرسە لە تیرۆركردنی (كەمال جونبوڵات)ی باوكی (وەلید جونبوڵات)، ئێستا پرسیار لەسەر ئەوەیە ئایا ئەو گروپانەی كە لە ناوچە كەناراوییەكانی سوریاوە سەریانهەڵداوە كێن؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سوریاو پەرەسەندنێكی نوێ زیاتر لە 70 كەس كوژران لە پێكدادانی نێوان هێزە ئەمنییەكانی سەربە دەسەڵاتی دیمەشق و ئەو گروپە چەكدارانەدا، كە بە پاشماوەكانی رژێمی پێشووی بەشار ئەسەد ناسراون. بەپێی قسەی (روانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ)، زۆرینەی كوژراوەكان لە هێزەكانی سەربە دەسەڵاتی دیمەشق (دەستەی تەحریر شام)و گروپەكانی سەربە ئەسەدن.  پێكدادانەكە دوێنێ لە شاری (لازقیە) تەقییەوە، كە مەڵبەندی سەرەكی عەلەوییەكانەو خانەوادەی ئەسەد خەڵكی ئەم ناوچەیەن. گرژییەكان لەو ناوچانەدان دەكەونە نزیك بنكە سەربازییەكانی روسیا. دوای 13 ساڵ شەڕ، كە ژێر خانی وڵاتی هەڵتەكاندووە، ئێستا چەسپاندنی ئاسایش لە سوریا بووە بە گرنگترین ئاڵنگاریی لەبەردەم (ئەحمەد شەرع)ی سەرۆكی قۆناغی راگوزەری سوریا، بەتایبەتیش لەكاتێكدا گروپ و هێزی چەكداری جۆر بەجۆر لە سوریادا هەن؛ كە هەریەكەیان مەرجەعیەتی تایبەت بەخۆی هەیەو دەسەڵاتەكەی (ئەحمەد شەرع)یش نەیتوانیوە هەمووان قایل بكات بە كۆبوونەوە لەژێر چەتری وەزارەتی بەرگری نوێی سوریادا.  ئەوەی لە دوێنێوە لە ناوچە كەناراوییەكانی سوریا (سورییەكان پێی دەڵێن ساحل) دەستیپێكردووە، لەدوای 8ی دێسەمبەرو كەوتی رژێمی ئەسەدەوە، بێ پێشینەیە، بۆ یەكەمجارە دەسەڵاتی (دەستەی تەحریر شام) لە دیمەشق ناچار دەبێت بە بەكارهێنانی فڕۆكە بۆ سەركوتكردنی ئەو یاخیبوونەی كە ساحل و لە خۆرئاوای وڵاتەوە لەدژی دەسەڵاتی دیمەشق سەریهەڵداوە.  دابەشبوونی ئاینزاكان لە سوریا لە بەرەبەیانی ئەمڕۆوە دەسەڵاتدارانی دیمەشق دەستیان كرد بە ناردنی ژمارەیەك زۆر هێزە بۆ ناوچەكانی لازقیەو بانیاس و تەرتوس، هاوكات هاوپەیمانە نوێیەكانی دەسەڵاتی دیمەشق لەوانە سعودیەو توركیا پشتیوانی خۆیان دووپاتكردەوە. لە چەند ناوچەیەكی سوریا، لایەنگرانی دەسەڵاتی نوێ خۆپیشاندانیان سازكردو پشتیوانی خۆیان بۆ سەركوتكردنی ئەو جموجوڵانە نیشاندا كە لە ناوچە عەلەوییەكانەوە دەستیپێكردووە. دیمەنێك لە خۆپیشاندانی لایەنگرانی دەسەڵاتی دیمەشق لە شاری حەلەب گروپە چەكدارەكانی ساحل كێن ؟ بەپێی راپۆرتەكان، سەرەتای ئەو پەرەسەندنە نوێیە لە سوریا لە شارۆچكەی (بەیت عانا)وە سەریهەڵداوە، هێزە ئەمنییەكان چوون كەسێك لەم شارۆچكەیە دەستگیر بكەن كە تۆمەتبار بووە بە "بازرگانیكردن بە چەك"ەوە، خەڵكی شارۆچكەكە رێگرییان لێكردوون كەسەكە دەستگیر بكەن.  عەقید (سوهێل حەسەن) كە یەكێك لە دیارترین فەرماندە سەربازییەكانی رژێمی بەشار ئەسەد بوو كە بە "النمر" ناسرا بوو، خەڵكی ئەم شارۆچكەیە، هێزە ئەمنییەكانی سەربە دیمەشق دەسیان بە گەڕان و پشكنین كردووە لە شارۆچكەكەدا، بەوهۆیەوە روبەڕووی پێكدادان بوونەتەوە لەگەڵ چەند گروپێكی چەكداردا، كە بەوتەی (روانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ) ناسنامەی ئەو گروپانە زانراو نییە، چەند كاتژمێرێك دوای دەستپێكردنی پێكدادانەكان، فڕۆكەكانی سەربە دەسەڵاتی دیمەشق شارۆچكەی (بەیت عانا)و دەوروبەریان بۆردومان كرد، ئەمەش هاوكات بوو لەگەڵ تۆپبارانكردنی گوندەكانی دەوروبەری.  عەقید سوهێل حەسەن شاری لازقیە كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی عەلەوین، هەر لە رۆژانی یەكەمی كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەدەوە، گرژی بەرچاوی بەخۆوە بینی، بەڵام بەمدواییانە هەڵچوونەكان لەم ناوچەیەوە كەمیكردبوو.  هێشتا هیچ وردەكارییەكی ئەوتۆ لەبارەی ئەو گروپانەی كە لە ناوچە كەناراوییەكانی خۆرئاوای سوریا دژ بە دەسەڵاتی دیمەشق سەریانهەڵداوە لەبەردەستدا نییە، لەبارەی سەركردایەتیی و ژمارەو پشتیوانی دەرەكییان. بەڵام كەناڵی (جەزیرە)ی قەتەریی كە پشتیوانی لە دەسەڵاتی (تەحریر شام) دەكات لە دیمەشق و دژی هەر جۆرە جموجوڵێكی پێكهاتەكانی سوریا لەناویشیاندا (كورد) دەوەستێتەوە، باسلەوە دەكات ئەو جموجوڵە چەكدارییەی لە ناوچەی ساحلەوە سەریهەڵداوە بەشار ئەسەدو ماهیر ئەسەدی برای لە پشتەوەیە.  بەپێی قسەی (جەزیرە): •    كەسێك بە ناوی عەمید (غەیاس دەلا) ئەنجومەنێكی سەربازیی لە ناوچەكانی ساحل دروستكردووە، ئەمەش لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتییەكدا لەگەڵ ژمارەیەك لە فەرماندەكانی پێشووی سوپای بەشار ئەسەدی سەرۆكی پێشووی وڵات. عەمید (غەیاس دەلا) •    عەمید (غەیاس دەلا) هاوپەیمانێتیی لەگەڵ (محەمەد موحرز جابر) پێكهێناوە كە فەرماندەی پێشووی (هەڵۆكانی بیابان)و ئێستا لەنێوان عێراق و روسیادا هاتوچۆ دەكات.  •    عەمید (غەیاس دەلا) هاوپەیمانێتیی لەگەڵ كەسیكی تر بە ناوی (یاسر رەمەزان حەجل) پێكهێناوە كە پێشتر فەرماندەیەكی مەیدانی بووە لەناو گروپەكانی سەربە عەقید (سوهێل حەسەن)ی سەربە رژێمی بەشار ئەسەد.  •    عەمید (غەیاس دەلا) ئێستا مشتی جێبەجێكاری ماهیر ئەسەدی فەرماندەی پیشووی فیرقەی چواری سوپای سوریایە لەو هێرشانەی كە ئێستا لەناوچەی ساحل پاشماوەكانی ئەسەد دەیكەنە سەر هێزەكانی سەربە دەسەڵاتی دیمەشق.  (محەمەد موحرز جابر) فەرماندەی پێشووی (هەڵۆكانی بیابان) عێراق و شەڕ لە سوریا هاوكات لەگەڵ تەقینەوەی شەڕ لەناوچەكانی خۆرئاوای سوریا، كەناڵی (جەزیرە) باس لەوە دەكات رۆژی چوار شەممەی رابردوو، واتا رۆژێك بەر لە دەستپێكردنی شەڕ لە ناوچەكانی ساحل، ماهیر ئەسەد لە عێراقەوە بەرەو روسیا كەوتوەتە رێ بەمەبەستی بینینی بەشاری ئەسەدی برای، بەم هەواڵەش دەیانەوێت، لە یەككاتدا رووداوەكان هەم بە عێراق و هەم بە ئێران و هەم بە رژێمی پێشووەوە ببەستنەوە، ئەمەش لەكاتێكدا كە حكومەتی عێراق پێشترو تائێستاش جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە ماهیر ئەسەدی برای بەشار ئەسەد دوای كەوتنی رژێم نەهاتوەتە عێراق.  هاوكات لەگەڵ ئاڵۆزییە ئەمنییەكانی لە خۆرئاوای سوریا، فەرماندەی هێزەكانی سنور لە عێراق دۆخی ئامادەباشی هێزەكانی لەسەر هێڵی سنوریی لەگەڵ سوریا بەرزكردەوە. بەپێی بەیاننامەی فەرماندەیی پاسەوانی سنور، لە (رەبیعە)وە تاوەكو ناوچەی (وەلید) هێزەكان خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە. جوڵەی هێزە ئەمنییەكانی عێراق لە سنورەكانی سوریا كورد چی دەڵێ؟ ئیدرەی خۆسەری لە هەرێمی باكورو خۆرهەڵاتی سوریا كە نوێنەرایەتی كورد دەكات لە سوریاو لەلایەن ئەمریكاوە پاڵپشتی لێ دەكرد، لەبارەی رووداوەكانی ناوچەی ساحلی سوریاوە راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە.  ئیدارەی خۆسەر رایگەیاند:" هۆكاری دروستبوونی ئەم گرژییە بریتییە لە خوێندنەوەی نادروست بۆ واقعی سوریا لەلایەن دەسەڵاتدارانی دیمەشق و لەبەرچاونەگرتنی هەستیاریی بارودۆخی سوریاو فرەچەشنی فرەیی پێكهاتەكانی".  ئیدارەی خۆسەر كە بەمدواییە نیگەران و ناڕازییە لە پەراوێزخستنی لەلایەن دەسەڵاتی دیمەشقەوە سەبارەت بە پرۆسەی ئامادەكاری بۆ نوسینەوەی دەستوری نوێی سوریا، لە بەیاننامەكەیدا ئاماژەی بەوەكردووە" جار جەتمان كردوەتەوە لەوەی سوریا پێویستی بە دیالۆگێكی راستەقینەی نیشتمانی هەیە بۆ ئەوەی بە كەناری ئارام بگات، لەگەڵ چارەسەركردنی سەرجەم كێشە هەڵپەسێردراوەكان لەنێوان هێزەكانی سوریادا".  ئیبراهیم حوێجە دەستگیركرا هاوكات لەگەڵ توندبوونەوەی شەڕدا لە ناوچەكانی ساحل، دەسەڵاتدارانی دیمەشق هەواڵی دەستگیركردنی لیوا (ئیبراهیم حوێجە)یان راگەیاند. حوێجە یەكیك لە گەورە فەرماندەكانی سوپای پێشووی بەشار ئەسەد بوو، تۆمەتبارە بە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و تیرۆركردنی نەیارانی سیاسی بنەماڵەی ئەسەد لەناوخۆی سوریاو لە دەرەوە.  ئیبراهیم حوێجە خەڵكی ناحیەی (عەین شەقاق)ە لە ناوچەی (جەبلە) لە پارێزگای لازقیە، لەدوای ئەوەی لە ساڵی 1970دا حافز ئەسەد لەرێگەی كودەتای سەربازییەوە دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرتووە لە سوریا، حوێجە بووە بە دووەم بەڕێوەبەری هەواڵگریی ئاسمانی، لەماوەی ساڵانی 1987 تاوەكو 2002 لەم پۆستەدا ماوەتەوە، باس لە توندوتیژی ئەمنیی دەكرێت لەسەردەمی بەرپرسیارێتییەكەی ئەم پیاوەدا، بەتایبەتیش روداوی راپەڕینی خەڵكی حەما دژ بە حافز ئەسەد لە ساڵی 1982، كە هێزە ئاسمانییەكانی رژێم بەشدارییان لە سەركوتكردنی راپەڕینەكەدا كرد.  ئیبراهیم حوێجە ئیبراهیم حوێجە تۆمەتبارە بە تیرۆركردنی (كەمال جونبوڵات)ی رێبەری دروزەكان و بزوتنەوەی نیشتمانی لوبنان كە هاوكات دامەزرێنەری پارتی پێشكەوتنخوازی سۆسیالیستی بوو لە ساڵی 1977دا، كەمال جونبوڵات باوكی وەلید جونبوڵاتە كە ئێستا یەكێك لە كارەكتەرە سیاسییە دیارەكانی لوبنانە.  لەدوای كەوتنی رژێمی ئەسەدەوە، وەلید جونبوڵات یەكێك لەوانە بوو كە سەردانی دیمەشقی كردو لەگەڵ ئەحمەد شەرعدا دیداری كرد. لە یەكەم كاردانەوەدا دوای راگەیاندنی هەواڵی دەستگیركردنی بكوژی باوكی دوای (48) ساڵ، وەلید جونبوڵات لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) نوسی: (الله أكبر).  

راپۆرتی: درەو 🔻 قازانجی شەش گەورە کۆمپانیای نەوت و غازیییەکان لە ساڵی (2024) دا بەشێوەیەکی بەرچاو کەمی کردووە. 🔻 لە ساڵی (2024)دا شەش گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئیکسۆن مۆبیل، شیڤرۆن، شێڵ، تۆتاڵ، بی پی و ئکوینۆر) بڕی (100 ملیار و 930 ملیۆن) دۆلار قازانجیان کردووە. لە کاتێکدا هەمان ئەو کۆمپانیایانە لە ساڵی (2023)دا بڕی قازانجەکەیان بریتی بووە لە (123 ملیار و 860 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەیان (22 ملیار و 930 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (19%) کەمی کردووە. 🔹 لە هەردوو ساڵی (2023 و 2024) کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی لە لوتکەی کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو بە تەنها لە ساڵی 2023 زیاتر لە (36 ملیار) دۆلار و لە ساڵی 2024 زیاتر لە (33 ملیار) دۆلار قازانجی هەبووە. 🔹 لەو شەش کۆمپانیایە، کەمترین قازانج کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی کردووەیەتی و لە ساڵی (2024) قازانجەکەی بریتی بووە لە (8 ملیار و 830 ملیۆن) دۆلار و لە ساڵی (2023) قازانجەکەی (11 ملیار و 900) دۆلار بووە. پوختەی قازانجی گەورە کۆمپانیاکانی نەوت لە نێوان ساڵی (2023 و 2024)دا لە ساڵی (2024)دا شەش گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئیکسۆن مۆبیل، شیڤرۆن، شێڵ، تۆتاڵ، بی پی و ئکوینۆر) بڕی (100 ملیار و 930 ملیۆن) دۆلار قازانجیان کردووە، لە کاتێکدا هەمان ئەو کۆمپانیایانە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەیان بریتی بووە لە (123 ملیار و 860 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەیان بری (22 ملیار و 930 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (19%) کەمی کردووە. بەجۆرێک؛ یەکەم؛ کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی پڕ قازانجترینی کۆمپانیاکان بووەو لە ساڵی (2024) بڕی (33 ملیار و 680 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، کۆمپانیاکە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (36 ملیار و 10 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەی لە ساڵی (2024)دا بەراورد بە ساڵی (2023) بڕی (2 ملیار و 330 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (6%) کەمی کردووە. دووەم؛ کۆمپانیای شیڤرۆن (Chevron)ی ئەمریکی لە نێو کۆمپانیا نەوتییە پڕ قازانجەکاندا پلەی دووەمی گرتووە، لە دوای کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکییەوە زۆرترین قازنجی کردووە، لە ساڵی (2024) بڕی (17 ملیار و 660 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، کۆمپانیاکە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (21 ملیار و 370 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەی لە ساڵی (2024)دا بەراورد بە ساڵی (2023) بڕی (3 ملیار و 710 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (17%) کەمی کردووە. سێیەم؛ کۆمپانیای شێڵ (shell) کە کۆمپانیایەکی فرە ڕەگەزە، لە دوای کۆمپانیا ئەمریکییەکانی ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil) و شیڤرۆن (Chevron)ەوە زۆرترین قازنجی کردووە، بەجۆرێک؛ لە ساڵی (2024) بڕی (16 ملیار و 90 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، کۆمپانیاکە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (19 ملیار و 360 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەی لە ساڵی (2024)دا بەراورد بە ساڵی (2023) بڕی (3 ملیار و 270 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (17%) کەمی کردووە. چوارەم؛ کۆمپانیای تۆتاڵ ئێنێرجی (TotalEnergies)ی فەرەنسی لە دوای کۆمپانیاکانی (ئیکسۆن مۆبیل، شیفرۆن و شێڵ)ەوە زۆرترین قازنجی کردووە، بەجۆرێک؛ لە ساڵی (2024) بڕی (15 ملیار و 760 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، کۆمپانیاکە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (21 ملیار و 380 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەی لە ساڵی (2024)دا بەراورد بە ساڵی (2023) بڕی (5 ملیار و 620 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (26%) کەمی کردووە. پێنجەم؛ کۆمپانیای بی پی (BP)ی بەریتانی، پێنجەم کۆمپانیای نەوتی پڕ قازانج بووە لە نێو شەش کۆمپانیای گەورەی نەوتیدا، بەجۆرێک؛ لە ساڵی (2024) بڕی (8 ملیار و 910 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، کۆمپانیاکە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (13 ملیار و 840 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەی لە ساڵی (2024)دا بەراورد بە ساڵی (2023) بڕی (4 ملیار و 930 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (36%) کەمی کردووە. شەشەم؛ کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی، لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو لە ساڵی (2024) بڕی (8 ملیار و 830 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، کۆمپانیاکە لە ساڵی (2023) بڕی قازانجەکەی بریتی بووە لە (11 ملیار و 900 ملیۆن) دۆلار، بەم پێیەش بڕی قازانجەکەی لە ساڵی (2024)دا بەراورد بە ساڵی (2023) بڕی (3 ملیار و 930 ملیۆن) دۆلار و بە ڕێژەی (26%) کەمی کردووە. بۆ بەرچاوڕونی بڕوانە چارت و خشتەی هاوپێچ؛   سەرچاوەکان -    وحدة أبحاث الطاقة، رجب عز الدين، أرباح شركات النفط الكبرى تهبط بشدة في الربع الأول من 2024 (إنفوغرافيك)، 7/5/2024؛ https://shorturl.at/y53yF -    وحدة أبحاث الطاقة، أحمد شوقي، أرباح شركات النفط الكبرى في الربع الثاني من 2024 (إنفوغرافيك)، 2/8/2024؛ https://shorturl.at/kO9Nw -    وحدة أبحاث الطاقة، رجب عز الدين، هبوط حاد في أرباح شركات النفط الكبرى خلال الربع الثالث من 2024 (إنفوغرافيك)، 2/11/2024؛ https://shorturl.at/yQOZQ -    وحدة أبحاث الطاقة - أحمد شوقي، أرباح شركات النفط الكبرى في 2024 تشهد هبوطًا قويًا (إنفوغرافيك)، 11/2/2025؛ https://shorturl.at/PNkda  

درەو: لە كۆشكی سپی گوفتوگۆیەكی توند لە نێوان دۆناڵد ترامپ سەرۆكی ئەمریكا و ڤۆلۆدمیر زێلێنسكی سەرۆكی ئۆكراینا روویدا، گفتوگۆكە راستەوخۆ لەلایەن میدیاكانەوە گواسترایەوەو دوای گفتوگۆكەش زیلینسكی بە تەنیا كۆشكی سپی جێهێشت، بەشێك لە قسە توندەكان لەلایەن  جەی دی ڤانس، جێگری سەرۆكی ئەمریكاوە بەرامبەر بە سەرۆكی ئۆكراینا كرا. دەقی تەواوی گفتوگۆكە: - جەی دی ڤانس: ......... دەبێت ئەم شەڕە بە ڕێگەی دیپلۆماسیی کۆتایی پێبێت. - زێلینسکی: جەی دی ڤانس، تۆ باسی چ جۆر دیپلۆماسییەت دەکەیت؟ مەبەستت چییە؟   - ڤانس: باسی ئەو دیپلۆماسییەتە دەکەم کە کارەساتەکانی وڵاتەکەت کۆتایی پێ دەهێنێت.   - زێلینسکی: بەڵێ، بەڵام ئەگەر...   - ڤانس: سەرۆک (بە ڕێزەوە)، پێموایە؛ ناشایستەیە تۆ بێیتە ژووری سەرۆکایەتی و هەوڵ بدەیت ئەم بابەتە لەبەردەم ڕاگەیاندنی ویلایەتە یەکگرتووەکان دەنگۆی تیا بکەیت. ئێستا خەڵکەکەت خەریکی جوڵەن بۆ ئەوەی سەربازەکان بە زۆر بۆ هێڵەکانی پێشەوەی جەنگ بنێرن، چونکە تۆ کێشەی زۆرت لە گرتنی سەربازدا هەیە. پێویستە سوپاسی سەرۆک (ترامپ) بکەیت.   - زێلینسکی: تۆ هەرگیز سەردانی ئۆکراینت کردوە بۆ ئەوەی بزانیت چ کێشەیەک هەیە؟   - ڤانس: من چیرۆکەکانم خوێندووەتەوەو تێگەیشتووم چی ڕوو دەدات، ئێوە خەڵک دەبەن بۆ گەشتی پڕۆپاگەندەکردن، سەرۆک ئایا هاوڕامی لەوەی کێشەت لە سەربازگرتن هەیە؟ ئایا پێتوایە؛ شایستەیە بێیتە ژووری سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاو هێرش بکەیتە سەر ئەو ئیدارەیەی کە هەوڵ دەدات وڵاتەکەت لە کاولبوون بپارێزێت؟   - زێلینسکی: یەکەم، لە کاتی جەنگدا، هەموو کەسێک کێشەی هەیە، تەنانەت ئێوەش، ئێوە سەرەڕای ئەوەی چارەسەری جوانتان هەیە، بەڵام ئێستا هەستی پێ ناکەن، بەڵام لە داهاتوودا هەستی پێ دەکەن.   - ترامپ: تۆ نازانیت! پێمان مەڵێ کە داهاتوو چی هەست پێ دەکەین! ئێمە هەوڵدەدەین چارەسەرێک بۆ کێشەکە بدۆزینەوە. پێمان مەڵێ کە داهاتوو چی هەست پێ دەکەین!   - زێلینسکی: پێت ناڵێم، من تەنیا وەڵامدەدەمەوە..   - ڤانس: ڕێک ئەمە ئەوەیە کە ئێستا دەیکەیت. - ترامپ (بە دەنگ بەرزکردنەوەوە): تۆ لە پێگەیەکدا نیت تا بیسەپێنیت بەسەرماندا چی هەست پێدەکەین! ئێمە هەستێکی زۆر ئارام و بەهێزمان دەبێت!   (زێلینسکی هەوڵدەدات قسەی ترامپ بیپچڕێنێت.)   - ترامپ: ئێستا تۆ لە بارودۆخێکی باشدا نیت. خۆتت خستووەتە دۆخێکی زۆر خراپەوە. تۆ هیچ کارتێکت نییە لەم ساتەدا. لەگەڵ ئێمە نەبێت هیچ کارتێکت بە دەستەوە نییە. تۆ ژیانی ملیۆنان خەڵک دەخەیتە بەردەم مەترسییەوە، سەرکێشیی بە هەڵگیرساندنی جەنگێکی جیهانی سێیەم دەکەیت. ئەوەی دەیکەیت نیشانەی بێڕێزییە بۆ ئەم وڵاتە!   - ڤانس: هەرگیز سوپاسی ئێمەت کردووە؟   - زێلینسکی: چەندین جار.   - ڤانس: نەخێر، مەبەستم لەم کۆبونەوەیەیەدا، بەدرێژایی ئەم دانیشتنە؟ هەندێک سوپاسی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و سەرۆکەکەیان بکە کە هەوڵدەدات وڵاتەکەت ڕزگار بکات!   - زێلینسکی: بەڵێ، تۆ وا دەزانی کە ئەگەر بە دەنگێکی بەرز قسە لەسەر جەنگ بکات. - ترامپ: ئەو بە دەنگی بەرز قسە ناکات! وڵاتەکەت لە بارودۆخێکی زۆر قورسدایە! نەخێر، زۆر قسە کردوە، وڵاتەکەت لە ساتەوەختێمی زۆر قورسدایە!   - زێلینسکی: ئەوە دەزانم، بەڕاستی دەزانم.   - ترامپ: تۆ سەرکەوتوو نابیت، بەڵام بەهۆی ئێمەوە هەلێکی باشت لەبەردەمدایە بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی گونجاو لەم کێشە دەربچیت.   - زێلینسکی: ئێمە لە سەرەتای جەنگەوە توانای هێزەکانمانمان پاراستووە. لەسەرەتاوە بە تەنیا بووین، گوتومانەو دەبێژین سوپاس.   - ترامپ (بە هاوکاتی قسەکەی زێلینسکی): تۆ تەنیا نە بوویت! ئێمە ئامێرە سەربازییەکانمان بۆ دابینکردن! سەربازەکانت ئازان، بەڵام بە هۆی سوپاکەی ئێمەوە بە هێز بوون، ئەگەر ئامێرە سەربازییەکانی ڕێگر نەبوونایە، ئەوا شەڕ لە ماوەی دوو هەفتەدا کۆتایی پێدەهات... نەخێر دوو ڕۆژدا!   - زێلینسکی: ئەوەت لە پوتین بیستوە؟ لە ماوەی سێ ڕۆژدا!؟ - ترامپ: گفتوگۆکردن بە ئەم شێوەیە زۆر قورس دەبێت.   - ڤانس: سوپاسی بکە!   - زێلینسکی: چەندین جار سوپاسم کردووم.   - ڤانس: پێموایە؛ ناکۆکیی هەیە، با ئەم ناکۆکیانە چارەسەر بکەین لەجیاتی ئەوەی لەبەرامبەر میدیای ئەمریکادا ڕووبەڕوو بینەوە. کاتێک هەڵەیت. ئێمە دەزانین هەڵەیت!   - ترامپ: خەڵکەکەت دەمرن! لە زۆر بواردا کێشەو کەموکورتیت هەیە. گوێبگرە، دواتر پێمان دەڵێیت ئاگربەستم دەوێت، نەخێر  ئاگربەستم ناوێت، دەمەوێت ئاوا بکەم، ئەمەو ئەوەم دەوێت!   - ترامپ: ئاوا ڕەفتار مەکە کە سوپاسگوزاریی! ئەمە شتێکی جوان نییە! بەڕێزم، ئەمە شتێکی خۆش نییە! پێموابێت تەواو بووین. ساتێکی تەلەفزیۆنی خۆش دەردەچێت، ڕای تۆ چییە؟

درەو: ئامادەكردنی: بڵند دلێر شاوەیس لە کاتژمێر (٦٫٢٩) بەیانی ڕۆژی (٧/ ئۆکتۆبەر/٢٠٢٣) چەکدارانی بزوتنەوەی حەماس هێرشێکی زەمینی و ئاسمانی و دەریایی کتوپڕیان کردە سەر چەندین خاڵی سەربازی و ناوچەی نیشەجێبونی ئسرائیل لە ژێر ناوی ئۆپراسیۆنی "طوفان الاقصی" و زیانی گیانی و مادی گەورەیان بە ئسرائیل گەیاند، لە هەمووی گرنگتر تێکشکانی ئەو ناوبانگە گەورەیەی سوپا و دامەزراوە هەواڵگریەکانی ئسرائیل بوو. لە وەڵامدا ئسرائیل هێرشێکی بەرفراوانی کردە سەر کەرتی غەزە لە ژێر ناوی ئۆپراسیۆنی شمشێرە ئاسنینەکان "السيوف الحديدية"، هەروەها سەرجەم لایەنە هاوپەیمانەکانی بزوتنەوەی حەماسی لە وڵاتانی (لبنان، سوریا، یمن) بە ئامانج گرت. لە پاش نزیکەی پانزە مانگ لە جەنگ دواجار ئاگربەست ڕاگەیەنرا و لە بەرەبەیانی ٢٠٢٥/١/١٩ کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە. ئەوەی شایەنی باسکردنە ئسرائیل لەم جەنگەدا گورزێکی کاریگەری وەشاند لە بزوتنەوەی حەماس و هاوپەیمانەکانی، کە بە گوێرەی زانیاری دەزگاکانی ڕاگەیاندن و ڕاپۆرتی دامەزراوە مرۆیی و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان زیانەکانی هەردوو لایەنی جەنگەکە بریتییە لە: یەکەم/ زیانەکانی ئسرائیل : ١- کوژرانی زیاتر لە (٨٤٠) سەرباز ، هەرچەندە بە پێی ئەو ئامارانەی پێگەی هەواڵی (إرم نیوز) "Erem News" بڵاوی کردۆتەوە باس لە نزیکەی (١٢٠٠) کوژراو لە خەڵکی سڤیل و (٦١٨) سەربازی ئسرائیلی دەکات. ٢- زیاتر لە (٥٦٠٠) بریندار، بە پێی ئەو زانیاریانەی پێگەی هەواڵی (إرم نیوز) "Erem News" بڵاوی کردۆتەوە تەنها لە هێرشی ڕۆژی ٧/ ئۆکتۆبەر/٢٠٢٣ ئامارەکان باس لە برینداربوونی (١٩٤١) هاوڵاتی سڤیلی ئسرائیلی دەکەن. ۳- بە گوێرەی ئامارەکانی ئسرائیل بزوتنەوەی حەماس (٢٥١) کەسی سڤیلی ئسرائیلیان بەدیل گرتووە، لەوانە (١١٦) دیلیان ئازاد کران کە بریتی بوون لە: (٨١) ئافرەت و منداڵی ئسرائیلی، (٢٤) هاوڵاتی بیانی کە لە ناو دیلەکاندابوون، (١١) دیل لەلایەن هێزەکانی ئسرائیل ئازاد کران کە (٢) دیلی ئەمریکی تێدابوو. هەروەها ئسرائیل تەرمی (٣٠) دیلیان گەڕاندۆتەوە. لە بەرامبەردا ژمارەیەک ئافرەت و منداڵی فەلەستینی کە زیندان بوون لەلای ئسرائیل ئازاد کران. بە پێی ڕاگەیاندنەکانی ئسرائیل (١٠٩) دیل لەلای بزوتنەوەی حەماس ماوە. ٤- بڕی(٢٥٠ ملیار شیکل) کە بە زیاتر لە (٦٧٫٥٧ملیار) دۆلار مەزەندە دەکرێت کۆی گشتی زیانەکانی جەنگەکەیە. ٥- بڕی (١٢٥ ملیار شیکل) کە دەکاتە نزیکەی(٣٤ ملیار) دۆلار تێچوی شەڕەکەیە تا کۆتایی ٢٠٢٤. ٦- بڕی کورتهێنان لە میزانیەی گشتی ئسرائیل مەزەندە دەکرێت بە (١٣٦ ملیار شیکل) کە دەکاتە نزیکەی (٣٧ ملیار) دۆلار. ٧- بە پێی ڕۆژنامەی (کالکالیست، כלכליסט)ی ئسرائیل زیانە مادییەکانی باڵەخانە و دامەزراوەکان لە باکوری ئسرائیل بە(١٫٤) یەک ملیار و چوارسەد ملیۆن دۆلار مەزەندە دەکرێت و نزیکەی (٣٠٠٠) سێ هەزار خانوو و باڵەخانە زیانیان بەرکەوتووە. ٨- بە بڕی (٥٫٢ ملیار) دۆلار زیان بەر کەرتی گەشت و گوزاری ئسرائیل کەوتووە. ٩- ڕێژەی هەژاری بەرز بۆتەوە بۆ (٢٥٪). ١٠- نزیکەی (٦٠٠٠٠٠)شەش سەد هەزار هاوڵاتی ئسرائیلیان جێهێشتووە و کۆچیان کردووە. دووەم/ زیانەکانی فەلەستین و کەرتی غەزە: ١- بە گوێرەی داتاکانی ( وكالة الانباء والمعلومات الفلسطينية "وفا") ژمارەی کوژراوان لە فەلەستینیەکان نزیكەی (٤٦٠٠٠) چل و شەش هەزار کوژراوە. لەگەڵ ئەوەشدا بەرگری شارستانی (غەزە) دەڵێت نزیکەی (١٠٠٠٠)دە هەزار کوژراو لەژێر دار و بەردی خانو و باڵەخانە ڕوخاوەکانن. ٢- بە گوێرەی داتاکانی ( وكالة الانباء والمعلومات الفلسطينية "وفا") ژمارەی بریندارەکان (١٠٩) هەزار برینداری تێپەڕاندووە. ٣- هەروەها دەیان هەزار بزربوو هەیە. ٤- نزیکەی (١٫٧ ملیۆن) هاوڵاتی ئاوارە بوون. ٥- بە گوێرەی ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان (un) و وێنەی مانگە دەستکردەکان زیاتر لە (١٧٠٠٠٠٠) سەد و حەفتا هەزار خانوو و باڵەخانە کە دەکاتە (٧٠٪) لە کۆی خانوو و باڵەخانەکانی (کەرتی غەزە) تەختی زەوی کراون. ٦- زیاتر لە (١٨٠٠٠٠٠٠) هەژدە ملیار دۆلار زیان تەنها بەر ژێرخانی ئابوری (غەزە) کەوتووە. ٧- بە گوێرەی ئاماری نەتەوە یەکگرتووەکان (un) ئەو وێرانکاریانەی تا مانگی (٢٠٢٤/٥) بەر (غەزە) کەوتووە پێویستی بە (٣٠ ملیار - ٤٠ ملیار) دۆلار هەیە بە مەبەستی دووبارە نۆژەن کردنەوە و بونیادنانەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ڕاپۆرتەکان باس لەوە دەکەن تا ڕۆژی ڕاگەیاندنی ئاگربەست دوبارە بوونیادنانەوەی (کەرتی غەزە) پێویستی بە (٨٠ ملیار) دۆلار هەیە. ٨- بە گوێرەی ڕاپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان (un) لە ساڵی ڕابردوودا دووبارە بونیادنانەوەی خانووە وێرانکراوەکان ڕەنگە تا ساڵی (٢٠٤٠) درێژە بکێشێت و ئەگەری زیاتریش هەیە. ٩- بە گوێرەی ئاماری نەتەوە یەکگرتووەکان (un) لە ئۆکتۆبەری ڕابردوو، مەزەندە دەکرێت (٤٢ ملیۆن) چل و دوو ملیۆن تەن پاشماوەی دار و بەرد و وێرانکاری لە (کەرتی غەزە) هەبێت، کە پێویستیان بە (١٤ساڵ) هەیە بۆ فڕێدانی و لە ( یەک ملیار ) دۆلار زیاتری تێدەچێت. ١٠- بە گوێرەی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەکان نزیکەی (دوو ملیۆن) تەن لە پاشماوەی وێرانکاریەکانی (کەرتی غەزە) مادەی قەدەغەکراو و مەترسیدارن کە ئەگەری توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە زیاد دەکات. ١١- بە پێی ئاماری نوسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی (un) زیاتر لە (١٫٨) ملیۆن کەس پێویستیان بە شوێنی داڵدەدانە تا ژیانی تیابکەن دوای ئەوەی شوێنی نیشتەجێبوون و خانوەکانیان وێران بوون. ١٢- لەکۆی (٣٦) نەخۆشخانە (١٩) نەخۆشخانە بە شێوەیەکی تەواو لەکارکەوتون، هەروەها (١٧) نەخۆشخانە بە شێوەیەکی نیوەناچڵ کاریان تێدا دەکرێت. ١٣- بە پێی ئاماری یونسێف (unicef) نزیکەی (٤٠٠) چوارسەد قوتابخانە زیانیان بەرکەوتووە.کە دەکاتە نزیکەی(٧٢٪)ی دامەزراوە پەروەردەییەکانی کەرتی غەزە. ١٤- گەیاندنی ئاو بۆ خوار (١/٤)چارەکی پێش جەنگەکە کەمی کردووە. ١٥- بە پێی داتاکانی بانکی نێودەوڵەتی (BIRD) ڕێژەی هەژاری گەیشتۆتە (١٠٠٪). ١٦- نزیکەی نیوەی زەویە کشتوکاڵیەکان لە ناوچوون. ١٧- ئسرائیل توانی سەدان سەرکردەی حەماس لەناو بەرێت گرنگترینیان: - (اسماعیل هنية) سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس، لە شاری (تاران) لە وڵاتی (ئێران). - (یحیی السنوار) داڕێژەری هێرشەکەی ٧/ئۆکتۆبەر و سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس لەدوای(اسماعیل هنية)، لە کەرتی غەزە. - (محمد الضيف) فەرماندەی کەتیبەکانی قەسام باڵی سەربازی بزوتنەوەی حەماس، لە ناوچەی خان یونس لە کەرتی غەزە. - (مروان عیسی) جێگری فەرماندەی کەتیبەکانی قەسام باڵی سەربازی بزوتنەوەی حەماس. - (صالح العاروري) جێگری سەرۆکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی حەماس، لە شاری (بیروت) لە وڵاتی (لبنان). هەموو ئەمانە جگە لەو زیانانەی بەر (لبنان) کەوت و کوشتنی سەدان سەرکردەی (حزب اللە)ی لبنان دیارترینیان: -(حسن نصر الله) ئەمینداری گشتی (حزب اللە)ی لبنان. - (هاشم صفي الدين) ئەمینداری گشتی (حزب اللە)ی لبنان دوای (حسن نصر الله). - (فؤاد شُكر) لە دامەزرێنەرانی (حزب اللە)ی لبنانی و ئەندامی ئەنجومەنی "الشورى المركزية" و ئەندامی "مجلس الجهاد" و  سەرۆکی ژوری ئۆپراسیۆنەکانی (حزب اللە)ی لبنان، گەورە ڕاوێژکاری سەربازی ئەمینداری گشتی (حزب اللە).   - (علي كركي) سەرکردەی سەربازی و كەسی سێیەمی (حزب اللە)ی لبنان و جێگرەوەی (فؤاد شُكر) بوو، فەرماندەی بەرەی باشوور، ئەندامی "مجلس الجهاد". - (نبيل قاووق) جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی جێبەجێکردنی (حزب اللە)ی لبنان، بەرپرسی یەکەمی ئاسایشی (حزب اللە)، فەرماندەی "وحدة الأمن الوقائي". - (إبراهيم عقيل)  ئەندامی "مجلس الجهاد"، فەرماندەی ئۆپڕاسیۆنەکانی (حزب اللە)ی لبنان، فەرماندەی "وحدة الرضوان" یەکەی دەستەبژێری (حزب اللە). - (أحمد وهبي) ئەندامی "مجلس الجهاد"، بەرپرسی "وحدة التدریب المركزي"ی (حزب اللە)ی لبنان، سەرپەرشتیاری ڕاهێنانی "وحدة الرضوان". - (إبراهيم قبيسي) فەرماندەی سیستەمی موشەکی (حزب اللە)ی لبنان، فەرماندەی یەکەی "بدر".

   ئامادەکردنی:  مەعروف مەجید, سەرۆکی ڕێکخراوی ئایندە بۆ پاراستنی ژینگە تەشەنەسەندنی خێرای ئەو ئاگرکەوتنەوە کە لە ویلایەتی کالیفۆرنیای ئەمریکا و بەتایبەت شاری لۆس ئەنجلۆسی گرتۆتەوە، یادەوەرییەکانی بۆ هەندێک لە گەورەترین ئاگرکەوتنەوەکانی ئەم جۆرە لە مێژووی هاوچەرخدا بە بیری هاوڵاتیاندا هێنایەوە، کە زیانی گەورەی  مرۆیی و ژینگەیی ماددی بەرچاوی لێکەوتەوە. بەپێی هەواڵێکی ڕۆژنامەی لۆس ئەنجلۆس تایمز، ئاگرکەوتنەوەی دارستانەکانی شاری لۆس ئەنجلۆس کە بۆ ناوچە جیاوازەکان بڵاوبووەتەوە، بەهۆیەوە 10 کەس گیانیان لەدەستداوە، ئەمە جگە لەوەی زیاتر لە 9 هەزار باڵەخانە زیانیان پێگەیشتووە یان لەناوچوونە. لە خەمڵاندنە سەرەتاییەکاندا لەگەڵ بەردەوامبوونی ئاگرکەوتنەوەکان، کۆمپانیای پێشبینیکردنی ئاکووێزەر ڕایگەیاندووە، کۆی زیانەکان و زیانە ئابوورییەکان ١٣٥-١٥٠ ملیار دۆلارە. بەگوێرەی ئاژانسی ڕۆیتەرز، ئاگری پالیسادز لە نێوان سانتا مۆنیکا و مالیبو لە لای ڕۆژئاوای لۆس ئەنجلۆس و ئاگری ئیتۆن لە ڕۆژهەڵاتی شارەکە لە نزیک پاسادینا، لە ئێستاوە بە وێرانکەرترین دادەنرێت لە مێژووی ئەو شارە ئەمریکییەدا، کە زیاتر لە 34 هەزار دۆنم ڕووبەری هەیە (13,750 هێکتار) - یان نزیکەی 53 میل چوارگۆشە - کە بووە هۆی سووتانی تەواوی گەڕەکەکان. لە کاتێکدا تیمەکانی ئەمریکا چاوەڕێی تەواوبوونی هەوڵەکانی ئاگرکوژێنەوە و نەهێشتنی ئاگرەکەن بە مەبەستی هەڵسەنگاندنی کۆتایی بۆ زیانەکانی ئاگرەکە، تا ئێستاش چەندین ئاگرکەوتنەوەی گەورە لە دارستانەکاندا بونیان هەیە.  بە درێژایی مێژووی هاوچەرخ کۆمەڵێ ئاگرکەوتنەوە ڕوویانداوە، وەک لە ڕاپۆرتێکی ماڵپەڕی ژینگەپارێزی Earth.Org ئاماژەی پێکراوە ، کە لە چەند وڵاتێک بەم شێوەیە بووە: 1- ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکانی تایگای سیبیریا لە ساڵی ٢٠٠٣ ڕوویدا - لە یەکێک لە گەرمترین هاوینەکاندا کە تا ئێستا لە ئەوروپا تۆمارکراوە - کاتێک زنجیرەیەک ئاگرکەوتنەوە زیاتر لە ٥٥ ملیۆن دۆنم (٢٢ ملیۆن هێکتار) زەوی لە دارستانەکانی تایگا لە ڕۆژهەڵاتی سیبیریا لە ڕووسیا لەناوبرد. پێدەچێت تێکەڵەیەک لە بارودۆخی لەڕادەبەدەر وشک و زیادبوونی ئیستغلالکردنی مرۆڤەکان لە ماوەی دەیەکانی ڕابردوودا ڕۆڵی هەبووبێت لەو ڕووداوەی کە وەک یەکێک لە وێرانکەرترین و گەورەترین ئاگرکەوتنەوەی کێوی لە مێژووی مرۆڤایەتیدا لەبیر دەکرێت. 2- ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکانی ئوسترالیا ئاگرکەوتنەوەکانی دارستانەکانی ئوسترالیا لە ساڵی ٢٠٢٠دا بەهۆی کاریگەرییە کارەساتبارەکانی لەسەر گیانلەبەرە کێوییەکان کەوتە مێژووەوە. ئاگری توند لە ویلایەتی نیو ساوس وێڵز و کوینزلاندی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئوسترالیا گرتووەتەوە و بەهۆیەوە 42 ملیۆن دۆنم زەوی سووتاو و هەزاران باڵەخانە وێران بوو دەیان کەسیش گیانیان لەدەستدا، هەروەها سێ ملیار ئاژەڵیش گیانیان لەدەستدا، لەنێویاندا 61 هەزار کوالا. ئوسترالیا لە نێوان کۆتاییەکانی ٢٠١٩ تا سەرەتای ٢٠٢٠ گەرمترین و وشکترین ساڵی تۆمارکراوی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش هۆکارێکی سەرەکی بوو لە ئاگرکەوتنەوە وێرانکەرەکانی دارستانەکاندا. داتاکانی ڕێکخراوی چاودێری کەشوهەوا دەریدەخەن کە تێکڕای پلەی گەرمی ئوسترالیا لە ساڵی ٢٠١٩دا ١.٥٢ پلەی سەدی لە سەرووی تێکڕایەوە بووە، ئەمەش وایکردووە کە گەرمترین ساڵ بێت لەوەتەی تۆمارەکان لە ساڵی ١٩١٠ دەستیپێکردووە؛ مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٩ گەرمترین مانگ بوو کە تا ئێستا لە ئوسترالیا تۆمار کراوە. بارانبارین بە ڕێژەی 40% لە خوار تێکڕای بارانبارینەوە بووە، کە کەمترین ڕێژەی بارانبارین بووە لە ساڵی 1900ەوە. 3- ئاگرکەوتنەوە لە ناوچەی باکووری ڕۆژئاوا لە کەنەدا لە هاوینی ساڵی ٢٠١٤دا زیاتر لە ١٥٠ ئاگری جیاواز لە سەرانسەری ناوچەکانی باکووری ڕۆژئاوا کەوتەوە، کە ڕووبەرەکەی نزیکەی ٤٤٢ میل چوارگۆشەیە (١.١ ملیار کیلۆمەتر چوارگۆشە) لە باکووری کەنەدا. پێدەچێت سیانزە لەو ئاگرکەوتنەوانە بەهۆی کردەوەی مرۆڤەکانەوە بێت. دوکەڵی ئەو ئاگرکەوتنەوانە هۆشداری لەسەر کوالیتی هەوا لە سەرانسەری کەنەدا و هەروەها لە ئەمریکا دروستکرد، کە دوکەڵەکە لە دوورەوە وەک پورتوگال لە ڕۆژئاوای ئەوروپا دیار بووە. نزیکەی 8.5 ملیۆن دۆنم (3.5 ملیۆن هێکتار) دارستان بە تەواوی لەناوچوون و ئۆپەراسیۆنەکانی ئاگرکوژێنەوەش 44.4 ملیۆن دۆلاری تێچووە بۆ حکومەت. 4- وەرزی ئاگری ئەلاسکا وەرزی ئاگرکەوتنەوەی ئەلاسکا لە ساڵی ٢٠٠٤دا خراپترین وەرزی بوو لە مێژووی ویلایەتەکەدا لە ڕووی ڕووبەری زیانلێکەوتووەوە. زیاتر لە 6.6 ملیۆن دۆنم (2.6 ملیۆن هێکتار) زەوی لە 701 ئاگرکەوتنەوەدا سووتاون. ٢١٥ لەو ئاگرانە بە ڕەشەبا دەستی پێکردووە؛ 426 ئاگرکەوتنەوەکەی دیکەش لەلایەن مرۆڤەوە دەستیپێکردووە. هاوینی ساڵی ٢٠٠٤ بە بەراورد بە بارودۆخی هاوینی ئاسایی ئەلاسکا زۆر گەرم و تەڕ بوو، لە ئەنجامدا ژمارەیەکی پێوانەیی لە لێدانی ڕەشەبا لێیدا. دوای چەند مانگێک لەم ڕەشەبا و پلەکانی گەرما بەرز، مانگی ئابێکی وشکی نائاسایی ئاگرکەوتنەوەی لێکەوتەوە کە تا مانگی ئەیلول بەردەوام بوو. 5- ئاگری هەینی ڕەش ئەم ئاگرکەوتنەوانە وەک هەینی ڕەش لە مێژوودا تۆمارکران، کاتێک زیاتر لە پێنج ملیۆن دۆنم زەوییان لە ڤیکتۆریا - ویلایەتێک لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئوسترالیا - لە ساڵی ١٩٣٩ لەناوبرد، و لوتکەی چەند ساڵێک بوو لە وشکەساڵی، دواتر پلەی گەرمی بەرز و بای بەهێز. ئاگرکەوتنەوەکان زیاتر لە سێ لەسەر چواری ویلایەتی گرتۆتەوە و ٧١ کەس گیانیان لەدەستداوە، بەمەش بووە سێیەم کوشندەترین ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکان لە مێژووی ئوسترالیادا. هەرچەندە چەند ڕۆژێک بوو دەسووتا، بەڵام ئاگرەکە لە ١٣ی ١ی ٢٠١٩دا پەرەی سەند. پلەکانی گەرما لە شاری مێلبۆرنی پایتەختی ئوسترالیا گەیشتە 44.7 پلەی سەدی و لە میڵدورا لە باکووری ڕۆژئاواش 47.2 پلەی سەدی، بەهۆیەوە 36 کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە 700 ماڵیش وێرانبوون، ئەمە جگە لە زۆرێک لە کێڵگە و شوێنی بازرگانی. خۆڵەمێشی ئاگرەکان تا نیوزلەندا کەوتە خوارەوە. 6- ئاگری گەورە لە کەنەدا سەرەڕای ئەوەی زیاتر لە سەدەیەک لەمەوبەر ڕوویدا، ئاگری گەورەی ساڵی ١٩١٩ تا ئێستاش وەک یەکێک لە گەورەترین و وێرانکەرترین ئاگرکەوتنەوە کێوییەکانی مێژوو لەباس دەکرێت. لە سەرەتای مانگی ئایاردا، کۆمەڵێک ئاگرکەوتنەوە لە دارستانە بۆریالییەکانی پارێزگاکانی ئەلبێرتای کەنەدا و ساسکاچواندا گرتەوە، ئەو دارانەی بۆ پیشەسازی دار دروێنە دەکران، لەگەڵ بای بەهێز و وشکدا، بەشداربوون لە ئاگرکەوتنەوە خێراکان کە لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا نزیکەی پێنج ملیۆن دۆنم (دوو ملیۆن هێکتار)ی سووتاند و سەدان بینای وێران کرد و ١١ کەسی کوشت. 7- ئاگری چینچاگا هەروەها بە ئاگری ویسپ و "ئاگری ١٩" ناسراوە، ئەمە زنجیرەیەک ئاگرکەوتنەوەی کێوی بووە کە لە باکووری کۆڵۆمبیا و ئەلبێرتای ئەمریکا لە مانگی حوزەیران تا سەرەتای پاییزی ١٩٥٠ سووتا. 8- ئاگرکەوتنەوەکانی بۆلیڤیا لە مانگی ئابی ساڵی ٢٠١٠ زیاتر لە ٢٥ هەزار ئاگر لە سەرانسەری بۆلیڤیا سووتا و بە مەزەندەکردن ٣.٧ ملیۆن دۆنم (١.٥ ملیۆن هێکتار)ی گرتەوە و زیانێکی تایبەتی بە پشکی وڵاتەکە لە دارستانە باراناوییەکانی ئەمازۆن گەیاند. دوکەڵی ئەستووری ئەم ئاگرکەوتنەوانە حکومەتی ناچارکرد زۆرێک لە گەشتە ئاسمانییەکان ڕابگرێت و باری نائاسایی ڕابگەیەنێت. هۆکارەکانی بریتین لە زنجیرەیەک ئاگرکەوتنەوە کە لەلایەن جووتیارانەوە دانراوە بۆ پاککردنەوەی زەوی بۆ کشتوکاڵ، هەروەها وشکبوونەوەی ڕووەکی کە لە ئەنجامی ئەو وشکەساڵییە توندەوە دروست بووە کە وڵاتەکە لە مانگەکانی هاویندا تووشی بووە. ئاگرکەوتنەوەکانی دارستانەکانی بۆلیڤیا هەندێک لە خراپترین ئاگرکەوتنەوەکان بوو کە وڵاتی ئەمریکای باشوور لە ماوەی نزیکەی ٣٠ ساڵدا بینیبووی. 9- ئاگری گەورەی کۆنتێکتیکۆت هەروەها بە تەقینەوە گەورەکە، ئاگری سوتەمەنی شەیتان، یان ئاگری گەورە ناسراوە، ئەم ئاگرە گەورەیە لە مانگەکانی هاوینی ساڵی ١٩١٠ لە ویلایەتی ئایداهۆ و مۆنتانای ئەمریکا کەوتەوە. هەرچەندە تەنها بۆ ماوەی دوو ڕۆژ سووتا، بەڵام بای بەهێز بووە هۆی ئەوەی ئاگری یەکەم لەگەڵ ئاگرە بچووکەکانی دیکەدا تێکەڵ بێت و ببێتە ئاگرێکی گەورە کە ٣ ملیۆن دۆنم (١.٢ ملیۆن هێکتار)ی سووتاند - نزیکەی قەبارەی تەواوی ویلایەتی کۆنتێکتیکۆت - و ٨٥ کەسی مردن  ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە خراپترین ئاگرکەوتنەوە کێوییەکان لە مێژووی ئەمریکادا. هەرچەندە ئەم ئاگرە بەهۆی ئەو وێرانکارییەوە لەبیر دەکرێت کە بەدوای خۆیدا هێنا، بەڵام ڕێگەی خۆشکرد بۆ ئەوەی حکومەتی ئەمریکا سیاسەت بۆ پاراستنی دارستانەکان دەربکات. 10- ئاگری ئەژدیهای ڕەش هەروەها بە ئاگری داکسینگ ئانلینگ ناودەبرێت، لە ساڵی ١٩٨٧ ڕوویداوە و ڕەنگە گەورەترین ئاگرکەوتنەوە بێت لە جیهاندا لە سەدان ساڵی ڕابردوودا، هەروەها جددیترین ئاگرکەوتنەوەی دارستانەکان لە کۆماری گەلی چین، کە لە سنوورەکانەوە بڵاوبووەتەوە بۆ ڕووسیا. ئاگرەکە بۆ ماوەی زیاتر لە مانگێک بەبێ وەستان بەردەوام بوو نزیکەی دوو ملیۆن و ٥٠٠ هەزار دۆنم زەوی لەناوچوون. لە کاتێکدا هۆکاری وردی ئاگرەکە ڕوون نییە، بەڵام ڕاپۆرتە چینییەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە ڕەنگە ئاگرەکە بەهۆی چالاکیی مرۆڤەکانەوە بووبێت، کۆی گشتی گیانلەدەستدان لە کاتی ئاگرکەوتنەوەکەدا گەیشتە ١٩١ کەس، جگە لەوەی ٢٥٠ کەسی دیکەش برینداربوون. هەروەها نزیکەی ٣٣ هەزار کەس ئاوارە بوون. 11- ڕیچاردسۆن باککانتری فایەر ئاگری ڕیچاردسۆن باککانتری لە مانگی ئایاری ٢٠١١ لە شاری ئەلبێرتای کەنەدا کەوتەوە. گەورەترین ئاگر بوو لە ماوەی زیاتر لە ٦٠ ساڵی وڵاتەکەدا، لە دوای ئاگرکەوتنەوەی چینچاگا لە ساڵی ١٩٥٠. ئاگرەکە نزیکەی یەک ملیۆن و ٧٠٠ هەزار دۆنم (٦٨٨ هەزار هێکتار) دارستانی بۆریالی لەناوبردووە و دەسەڵاتدارانیش پێیان وایە کە بەهۆی چالاکییەکانی مرۆڤەوە دەستیپێکردووە، بەڵام بارودۆخی وشکەساڵی و بەرزی پلەی گەرمی نائاسایی و بای بەهێز توندی دارستانەکەی زیاتر کردووە. 12- ئاگری مانیتۆبا ئاگرکەوتنەوەکانی مانیتۆبا لە نێوان ناوەڕاستی مانگی ئایار و سەرەتای مانگی ئابی ساڵی ١٩٨٩ ڕوویدا، بە مەزەندەکردن ١١٤٧ ئاگر دەستنیشان دەکرێ، زۆرترین ژمارەیە کە تا ئێستا تۆمارکراوە - لە کەنەدا کە شوێنی چەندین دیمەنی سروشتییە. بەهۆی ئاگرکەوتنەوەکانەوە نزیکەی ملیۆنێک و 300 هەزار دۆنم (3 ملیۆن و 300 هەزار هێکتار) زەوی لەناوچوون، هەروەها 24 هەزار و 500 کەسیش ماڵەکانیان چۆڵکران، تێچووی کوژاندنەوەی گەیشتە ٥٢ ملیۆن دۆلار. 13- تەکساس فایرز ئاگرکەوتنەوەی کێوی لە ویلایەتی تەکساس لە کۆتاییەکانی شوباتی ٢٠٢٤دا ئاماژەیە بۆ چەندین ئاگرکەوتنەوەی گەورە لە ویلایەتی ئەمریکا، لەوانە ئاگرکەوتنەوەی سمۆکهاوس کریک لە ناوچەی هاچینسۆن؛ گەورەترین ئاگری کێوییە لە مێژووی ویلایەتی تەکساسدا. ئەم سووتانە بە تەنیا نزیکەی یەک ملیۆن و ١٠٠ هەزار دۆنم زەوی لەناوبردووە، ئەمەش لە ئاگرکەوتنەوەی گەورەی کۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی ئاماریلۆی ساڵی ٢٠٠٦ تێپەڕاندووە کە نزیکەی یەک ملیۆن دۆنم زەوی لەناوبردووە.  

راپۆرتی: عەلی مەحمود محەمەد هەرچەندە لەوەتەی هاتۆتە كۆشكی كۆماری بەردەوام بزەیەكی نەرم لەسەر دەمو چاوێتی, بۆینباخی حەریر لە ملیەتی, ئارام و بێدەنگ خۆی دەنوێنێت و سەر دەلەقێنێت, كەمیش قسە دەكات, بەڵام رابردووی پڕە لە زەبروزەنگ و خوێن و ململانێ و سەركوتی نەیاران و دۆستەكانی و سەپاندنی هژمۆنیا لە كۆمارەكەی رابردووی ئەدلەبستان, پیاوێكی ئاڵۆزی ستەمكارە. ئەحمەد شەرع دوای ئەوەی لە 8ی مانگی رابردووو بە پشتیوانی راستەوخۆی توركیا و قەتەر و زەمینە سازی ئیسرائیل و پشتیوانی ئەمەریكا گەیشتە دەسەلات, لە لایەكەوە بە روكەش دڵنەوایی  بە پێكهاتەكانی سوریا و گروپەكانی  دیكە دەدات, لە لایەكی دیكەوە لە سەركوتی بێ پەردەو سەپاندنی دەسەڵاتێكی رەش بەردەوامە, دەستی هێزەكەی لە سەركوت و كوشت و بڕو تاڵان و بڕۆ ئاوەڵا كردووە, لە لایەكەوە پەیمانی سوپای یەكگرتوو و دەسەلاتی یەكگرتوو دەدات, لە لایەكی دیكەوە پێچەوانەكەی جێبەجێدەكات دەسەلاتی یەك حیزبی و سوپای یەك رەنگی و پۆلیسی یەك باوەڕی دەسەپێنێت, بە پێچەوانەی وەعدو بەڵێنەاكن رۆژانە بڕیاری نوێ دەردەكات بۆ چەسپاندنی ئەوەی دەیەوێت, لە بری سێ مانگ بۆ هەڵبژاردن كردی بە چوار ساڵ و 3 ساڵ  بۆ نووسینەوەی دەستوور, وەڵامی فەرەنسییەكانیشی بەسەر لەقاندنێكیش  نەدایەوە كە هاوكاری سوریا بكەن بۆ نووسینەوەی دەستوور, چونكە نایەوێت ئەوان دەستووری بۆ بنووسنەوە, چونكە لە حكومەتەكەی ئەدلەبستان شەریعەتی ئیسلامی تاكە سەرچاوەی دەستوور بوو. لە رابردوو ئەزموون هەیە, كۆبونەوەی رێكەوتی 11-9-2017 بۆ دامەزراندنی حكومەتی ئینقازی سوری, وەڵامی سوریای دیموكرات  و حكومەتی كاتی سوریا نەدایەوە لە نووسینەوەی دەستورێكی هاوچەرخ, بۆیە ئەوانیش رەتیان كردەوە بەشداری حكومەتی ئینقازی نیشتمانی لە ئەدلەب بكەن, هەنووكە هەر نایكات, جیاوازییان  لە گەڵ داعش ئەوەیە لە بری خەلافە بەرفراوانە جیهانییەكەی داعش, ئەوان حكومەتێكی ئیسلامی بە بەرنامەی داعشیان لە چوارچێوەی جوگرافیای سوریا دەوێت. باسی فرەیی و دیموكراتیەت  دەكات, بەڵام وەزیرەكانی هەموو لە گروپی كۆنی قاعیدەن لەناو هەیئەی تەحریری شام, هەموو لە منداڵدانی قاعیدەوە هاتونەتە دەر, جیناتەكانیان ئاوێتەی تایبەتمەندییان بووە. مەكتەبی ژنان ناوەندێكی بە ناوی مەكتەبی ژنان بە سەرپەرشتی عائیشە دبس كردۆتەوە, گوایە مافی ژنان دەستەبەر كراوە, لێ ناوبراو باوەڕی بە چەسپاندنی شەریعەتی ئیسلامییە و دژی حكومەتی مەدەنی و رێكخراوەكانی ژنانە, لە توێتێكدا نووسیویەتی: گەلی سووریا پێویستیان بە جیاوازی نییە و ئێمەش ڕێگا بە باوەڕ و فكری جیاواز لە وڵات نادەین. لە رابردوو لە حكومەتی ئینقازیشدا مەكتەبی ژنانیان هەبووە, واتە نوێ نییە, هیچ كاتێك لە حكومەتەكەی جۆلانی  لە ئەدلەب بۆ رۆژێكیش بێت ژنان پۆستی سیادی یان وەزارەتیان وەرنەگرتووە, یەكەم و دوا پۆست و  دوا كەس هەر ئەوەندەیە بۆ ژنان لە داهاتووی سوریای محەمەد جۆلانی. گواستنەوەی حكومەت لە ئەدلبستانەوە بۆ دیمەشق دوای 8ی دیسەمبەر شەرع حكومەتەكەی خۆی لە ئیدلبەوە گواستەوە بۆ كۆشكی كۆماری, هەموو پێكهاتەو لایەنە چەكدارەكانی دیكە لە بەشداری حكومەت تەنانەت لە بەخشینی پۆستی سەربازی بێبەری  دەكات, لە كۆی بەخشینی 17 پۆستی سەربازی 13یان درایە كۆنە قاعیدەكان, لەو 13یەش حەوتیان بیانین,4 كەسەكەی دیكەش زۆر نزیكن لێیانەوە, لە كاتێدا پۆستی سەربازی بە بیانییەكان دەبەخشێت, 6400 ئەفسەری سوری كە پەیوەندییان بە ئۆپۆزسیۆنەوە كردبوو لە رابردوو, زۆریان چەكیان هەڵگرتبوو دژی ئەسەد لایان لێ ناكاتەوە بە پۆستەكانی خۆشیانەوە, نەك بكرێنە ئەفسەری علوج. هەروەها هەواڵگری بە گروپەكەی خۆی كۆنترۆڵ كرد, لە دوا هەنگاویشدا پەروەردەی گۆڕی بە مۆركێكی ئاینی, هەمان وانەیە كە لە ئیدلب پەیڕەو دەكرا, هەر لە مێژووەوە یاسای حەمورابی كە باوكی شەریعەتی جوو و ئیسلامە لە مەنهەجی خوێندن لادا, تیۆری پەرەسەندنی نەهێشت, زنوبیای لە مێژوو سڕییەوە, ئیمام عەلی نەما, یاسا بووە شەرع.........هتد. هەیئەو جۆلانی لە لیستی تیرۆردا لە كاتێكدا مامەڵە لە گەڵ هەیئەی تەحریری شام و محەمەد جۆلانی دەكرێت, رۆژانە فلیمی پێشوازی و تەوقەو بزەو خەندەی شەرع دووبارە دەبێتەوە, كەچی هێشتا هیچ ولاتێك بە توركیاشەوە خۆی و پارتەكەی لە لیستی تیرۆر دەرنەكردووە. هەیئەی تەحریری شام لە لیستی تیرۆری "ئەمەریكا, بەریتانیا, توركیا, كەنەدا, روسیا. ئەرجەنتین, نیوزلەندا, ئوسترالیا, یابان, ئەندەنوسیا, یەكێتی ئەوروپا و نەتەوە یەكگرتووەكان" دایە. هەروەها ساڵی 2013  ئەمەریكا ئەحمەد شەرعی وەك تیرۆریست دایە قەڵەم, پاداشتی 10 ملیۆن دۆلاری دانا بۆ هەر كەسێك زانیاری لەسەر بدات بۆ دەستگیركردنی. سەرۆكی ئەمەریكا بایدن بڕیاری دا هەیئەی تەحریری شام و محەمەد جۆلانی لە لیستی تیرۆردا بمێنن, بڕیارە قورسەكەی بۆ ترامپ جێ هێشت. حكومەتەكەی شەرع لە ئەدلەب  و سەركوت هەیئەی تەحریری شام لە رابردووی زۆر نزیك گلاوەتە تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی, پێشێلی زەقی مافی مرۆڤ, كوشتنی دەرەوەی دادگا, پیادەكردنی ئیعدام, گرتن و ئەشكەنجەدانی نەیاران, چالاكوان, رۆژنامەنووسان, 22 جۆر ئەشكەنجەی لە زیندانەكانی لە كۆمارەكەی ئەدلبستانی پەیرەو كردووە.  بۆ ژنان, رێگای گەشتی لە ژنان گرتووە بۆ دەرەوەی ماڵ بە بێ مەحرەم, تاوانی دەستدرێژی سێكسی بۆ سەر ژنانی زیندانییان پیادە كردووە, رێگا نەدان بەداواكردنی جیابوونەوە, رێگەنەدان بە خۆجوانكردن, رێگەنەدان بە خوێندنی ژنان, تەنانەت ئەو ژنانەنی منداڵیش بوونە كە شویان كردووە بچنە قوتابخانەو بخوێنن, هەروەها گرتنی بە كۆمەڵی ئەو ژنانەی خێزانی نەیارانی سیاسی  حكومەتەكەیان بوونە. لە ئەدلەبستان  بە زۆر دورزییان كردووە بە ئیسلامی سونی, دەستیان بەسەر موڵكی كریستان و دورزییەكاندا گرتووە.   تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە لە چەكداركردنی مندالان, منداڵیان وەك خۆ كوژی بۆمبڕێژكراو , قەڵغانی مرۆیی و مرۆڤ كوشتن.... بەكار هێناوە. كۆماری ئەدلەبستانەكەی شەرع, لە ماوەی 4 ساڵی یەكەمی دامەزراندنیدا, 505 كەسیان كوشتووە, 71یان منداڵ بوونە, 77یان ژن بوونە,22یان لە ژێر ئەشكەنجە مردوونە, تا كاتی روخانی حكومەتەكەی ئەسەد زیندانەكانی 2327 كەسی تێدایە بووە, كات و قەوارە بەراورد بكەین دەیان جاری رژَێمەكەی ئەسەد فاشی بووە. سەركوتی ناڕەزایەتی خەڵك بەهۆی پاوانكردنی بازرگانی خۆراك و سەپاندنی باجی زۆر بەسەریا, زنجیرەیەك ناڕەزایەتی لە ئۆكتۆبەرو نۆڤەمبەری 2019 ئەنجامدرا, بەهۆیەوە 5 كەس كوژران. بەهۆی ناڕەزایەتی  دژ بە سەپاندنی باج بەسەر رۆنی زەیتون, هاوولاتیانی شاری كفر قاسم نوێنەری حكومەتی هەیئەی تەحریر شامیان لە شار دەركرد , ئەوانیش ئابلوقەی شارەكەیان داو گولە بارانییانكرد. بەهەمان شێوە سەركوتی قوتابیانی زانكۆی حەلەبیشیان كرد. لە ساڵی 2020  پۆلیسی ئاینی دانا, وەك ئێران و تاڵیبان و سعودیە, بەلام زوو هەڵی وەشاندەوە, چونكە كۆمەڵگای سوری كۆمەڵگایەكی كراوەن قەبوڵیان نەكرد. شەڕی ناوخۆیی ئەوان نەك لە گەڵ هێزەكانی دەرەوەی ئیسلامی سیاسی, بگرە لەناو خۆی ئیسلامی سیاسی بەردەوام لە جەنگی ناوخۆیی لەگەڵ گروپەكانی دەرەوەی خۆیان و ناو خۆشیان بوونە. لە گەڵ چەندین گروپی ئیسلامی دیكە بەردەوام لە جەنگدا بووە تا لە ئیدارەی ئەدلەب دەریانی كرد ( ئەحرار الشام, جیش وەتەنی سوری, داعش, لیواالاقسا". تەنانەت جێگرەكەی خۆی ابو ماریا ئەلقەحتانی و 300 لە یاوەرانی گرت, لە ململانێی ناو خۆیی بۆ دەسەڵات  زیندانیانی كرد, دواتر بەهۆی ناڕەزایەتی خۆپیشاندان و فشاری توركیاوە ئازادیانی كرد, كە لە مانگی ئازاری 2024 دا خۆپیشاندانی گەورە كرا دژی حكومەتەكەی جۆلانی بە دروشمی بروخێ جۆلانی دژ بە زیندانی كردنی خەڵك و سەپاندنی باجی زۆر بەسەر خۆراكی هاوردە لە توركیاوە بە ناچاری ئازادیانی كرد.   پشتیوانانی  هەیئەی تەحریری شام هاوكاریكەرانی هەیئەی تەحریری شام بریتین لەم وڵات و رێكخراو چەكدارانەی خوارەوە" توركیا, ئۆكرانیا, قەتەر, ئەنساری ئیسلام, جنود قەوقاز, ئیخوان موسلمینی سوریا, كەتیبەی عەبالڕەحمان, كەتیبەی تەوحید و جیهاد, كەتیبەی جەبەل ئیسلام, حیزبی ئیسلامی توركستان, جوند ئەلمەهدی, مەلحەمە تەكتیكییە, كەتیبەی غورەبای تركستان, جەیش مەجد, ئەكناف بەیت و الموقەدەس , جەیشی وەتەنی سوری". ئەوەی جێگای سەرنجە  توركیا یەكێكە لەو وڵاتانەی تا ئێستا گروپی ناوبراو لە لیستی تیرۆریدایە, بەلام هاوكاریكەری سەرەكیشیەتی, سپۆنسەری بە دەسەلات گەیشتنێتی. لە ناوچەی حكومەتی ئینقازی سوری هەیئەی تەحریری شام, لە ساڵی 2020 وە  لیرەی توركی بەكار هاتووە, وە دەرگای سنووری بۆ ئاوەلا كردووە بۆ بازرگانیكردن و هات و چۆ, تەنانەت كارەباری ئەو ناوچانەو دابین كردنی ئامێرەكانی بەرهەم هێنانی كارەبای ئەو دەڤەرە توركیا و قەتەر دابینی كردووە. كۆتایی  لە كۆتاییدا لە ولاتی نەزار قەبانی و حنا مینادا, ئێستا سەرۆكەكەی تەوقە لە گەڵ وەزیرە ژنە گەنجە جوانەكەی ئەڵمانیا ناكات,  بەڵام ئەو وەك شێخ مەحمود ناكات, لە گەڵ پیاوەكانیان چەندە كافر بن جگە لە تەوقە سەریش دادەنوێنێت. كورد لە رۆژئاوا دوو ئەزموونی لەگەڵ شەرع هەیە,  یەكیان لە یۆنی 2012 ەوە  بازرگانی سوتەمەنی لە نێوانیان هەبووە وەك بەرژەوەندی, دووەمیان لە 11ی سەپتەمبەری 2017 ئامادە نەبوو دەستوورێك پەسەند بكەن جێگای رەزامەندی هەموو لایەك بێت ئەمەیان وەك باوەڕ. ئێستاش پێویستە دەسەلاتداری رۆژئاوا بەزووترین بەرەیەكی دیموكراتی  پێشكەوتنخوازی  پێك بهێنێت,  هەموو پێكهاتەكان لە ژێر ئاڵاكەی كۆبكاتەوە, جۆلانی بۆی بگونجێت هەڵبژاردن و دەستووری پەسەندكراوی هەمو لایەك پەسەند ناكات, هەمان جەنگەكانی 2017 دژ بە لایەنەكان دووبارە دەكاتەوە, ئەمجا وەك دەوڵەت  و دژ بە ئەو لایەنانەی كوشتنیان رێگە پێدراوی پیرۆزە لایان, ئەو تا مردن كورسی جێ ناهێڵێت, ئەوەی رویدا لە سوریا تەنها روخانی دكتاتۆرێك نەبوو, بگرە كارەساتی هاتنی وەحشییەكیش بوو. هەرچەندە توركیا لە كۆشكی كۆماری ئامادەیە, بەلام سوپای ئیسرائیلیش جەبەل شێخی گرتووەو 40 كیلۆمەتر لە دیمەشقەوە دوورە, سوریا لە گۆڕەپانی ململانێی ئێران و ئیسرائیلەوە دەبێتە گۆڕەپانی ململانێی ئیسرائیل و توركیا, لەو ململانێیەش رۆژئاوا پشت لە ئیسرائیل ناكات.

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (24ی 12ی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ دە مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  زۆرتر لە (124 ترلیۆن و 659 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (110 ترلیۆن و 220 ملیار) دیناری بە رێژەی (88.2%) داهاتی نەوت و پتر لە (14 ترلیۆن و 438 ملیار) دیناری بە رێژەی (11.8%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (122 ترلیۆن و 720 ملیار) دینار بووە، کە (86.6%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (13.4%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (1.6%) داهات لە خەرجی زیاتر بووە و زۆرتر لە (ترلیۆنێک و 938 ملیار) دینار داهات سەرڕێژی کردووە. 🔹 زۆرتر لە (9 ترلیۆن و 84 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران نزیکەی لە (495 ملیار) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار زیاتر لە (49 ملیار و 351 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران پتر لە (8 ترلیۆن و 539 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی (2024)دا رۆژی (24ی کانونی یەکەمی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ دە مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی تشرینی یەکەمی ساڵی (2024) لە (24ی کانونی یەکەمی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (124 ترلیۆن و 659 ملیار و 47 ملیۆن و 361 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (110 ترلیۆن و 220 ملیار و 268 ملیۆن و 945 هەزار) دیناری بەڕێژەی (88.2%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (14 ترلیۆن و 438 ملیار و 778 ملیۆن و 884 هەزار) دیناری بەڕێژەی (11.8%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی دەی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (122 ترلیۆن و 720 ملیار و 161 ملیۆن و 764 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (100 ترلیۆن و 637 ملیار و 260 ملیۆن و 319 هەزار) دیناری بەڕێژەی (86.6%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (22 ترلیۆن و 82 ملیار و 901 ملیۆن و 444 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13.4%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر دە مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تەموزی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (22 ترلیۆن و 82 ملیار و 901 ملیۆن و 444 هەزار) دیناری بەڕێژەی (13.4%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (167 ملیار و 237 ملیۆن و 620 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (0.8%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (12 ترلیۆن و 720 ملیار و 412 ملیۆن و 698 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (57.6%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (2 ترلیۆن و 414 ملیار و 676 ملیۆن و 881 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (10.9%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (5 ترلیۆن و 787 ملیار و 125 ملیۆن و 346 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (26.2%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (993 ملیار و 448 ملیۆن و 897 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (4.5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (122 ترلیۆن و 720 ملیار و 161 ملیۆن و 764 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (124 ترلیۆن و 659 ملیار و 47 ملیۆن و 830 هەزار) دینار. واتە بڕی (ترلیۆنێک و 938 ملیار و 886 ملیۆن و 66 هەزار) دیناری بەڕێژەی (1.6%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە و سەرڕێژی کردووە. بەڵام لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی (2024) ڕێژەیەکی بەرزی کوردتهێنان ڕویداوەو گەیشتووە بە (17 ترلیۆن و 531 ملیار و 959 ملیۆن و 804 هەزار) دینار بە ڕێژەی (170%). سەبارەت بە وردەکاری دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە دە مانگی یەکەمی 2024 لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 84 ملیار و 57 ملیۆن و 650 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (494 ملیار و 959 ملیۆن و 997 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (49 ملیار و 351 ملیۆن و 651 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (8 ترلیۆن و 539 ملیار و 746 ملیۆن و 2 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (6 ترلیۆن و 837 ملیار و 801 ملیۆن و 649 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (80%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 701 ملیار و 944 ملیۆن و 352 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە دە مانگی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تشرین الاول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

(درەو):  بەگوێرەی توێژینەوەیەك كە ئەمڕۆ بڵاوكراوەتەوە، نزیكەی 30%ی ئەندامانی پەرلەمانی ئەوروپا كە بە تێكڕا ژمارەیان (720) پەرلەمانتارە، سەرباری موچەی فەرمی خۆیان لە پەرلەمان، ساڵانە بڕی (6.3 ملیۆن) یۆرۆیان دەستدەكەوێت.  دەرەنجامەكانی رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتیی لە یەكێتیی ئەوروپا ئەوەی دەرخستووە، كە هەندێك لە ئەندامانی پەرلەمانی ئەوروپا لە بەرژەوەندی گروپەكانی لۆبی "لۆبیستەكان" لە كەرتی كشتوكاڵ كاردەكەن و راوێژ بە كەرتی ئۆتۆمبیل و كۆمپانیا داراییە گەورەكان دەدەن، ئەمە دەبێتە هۆی بەریەككەوتنی بەرژەوەندییە گشتییەكان لەگەڵ بەرژەوەندی تایبەتدا. پەرلەمانتاری رۆمانی (گۆرگێ پیپیریا) لە فراكسیۆنی پارێزگاران و ریفۆرمخوازانی ئەوروپا لە پێشەنگی لیستی ئەو پەرلەمانتارانەیە كە داهاتی لابەلایان هەیەو ساڵانە نزیكەی (657.000) یۆری دەستدەكەوێت، ئەمە لەرێگەی ئەو كۆمپانیای پارێزەرایەتییەی كە دایمەزراندووە.  لەدوای ئەویش پزیشكە فەڕەنسییەكە (لۆران كاستیلۆ)و پەرلەمانتاری ئیتالی (رۆبەرتۆ فاناچی) دێت كە كتێبەكەی "جیهانەكەی تر" سەركەوتنێكی سەرسوڕهێنەری بەدەستهێناو پێشوازی باشی لێكرا.  پەرلەمانتاری ئەوروپا موچەو ئیمتیازی باش وەردەگرن، كە خۆی دەبینێتەوە لە بڕی (124.000) یۆرۆی ساڵانە وەكو موچەی بنەڕەتی و بڕی (59.400) یۆریۆ دەرماڵەی خەرجیی و پارەی دەرماڵەی ئامادەبوون كە زۆرجار دەگاتە بڕی (52.800).  سەرباری ئەوەی پەرلەمانتارانی یەكێتیی ئەوروپا رێگەیان پێدراوە كاری زیاتر بكەن، بەڵام ئەو بنەمایانەی كە لەدوای سكانداڵی ناسراو بە "قەتەر گەیت" داكەوتووە، ناچاریان دەكات بە ئاشكرا كردنی ئەو كارانەی كە دەیكەن.  لەگەڵ ئەمەشدا، رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتیی نیگەرانیی خۆی نیشان دەدات، ئەمەش لەبەر قەبارەی قازانجی پەرلەمانتاران نییە ئەو كارانەدا، بەڵكو نیگەرانییە لەبارەی ئەگەری كاریگەریی ئەو كارانە لەسەر ئەدای كاركردنی رۆژانەی پەرلەمانتاران و تێكەڵبوونی بەرژەوەندییەكان.  رافاییل كیرگۆینۆ گەورە بەرپرسی سیاسەتەكان لە رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتیی قسەی بۆ (یۆرۆنیوز) كردوە، وتویەتی:" بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی ئەوروپا، ئەندامانی پەرلەمان بۆیان نییە بەشداری لە چالاكی لۆبیكردن لەبەرامبەر پارەدا بكەن". باسلەوە دەكات، ناڕوونی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان وایكردووە بابەتەكە وەكو تێڕوانینی كەسیی لەلایەن هەر سیاسەتمەدارێكەوە تەماشا بكرێت، لەوەدا ئایا بەریەككەوتنی بەرژەوەندی هەیە یاخود نا.  راپۆرتەكە باس لە حاڵەتی هەردوو پەرلەمانتار ستیڤان كوهلەر (ئەڵمانیا/ پارتی گەلی ئەوروپی)و كریستین سینجەر (ئەڵمانیا/ پارتی نوێبوونەوە) دەكات كە هەردووكیان مانگانە هەزاران یۆرۆ لە كۆمەڵەی جوتیارانی باڤاریا وەردەگرن، كە نوێنەرایەتی بەرژەوەندییە كشتوكاڵی و دارستانییەكانی ناوچەكە دەكات، سەرباری ئەوەی ئەم دوو كەسە هەردووكیان ئەندامن لە لیژنەی كشتوكاڵ و ژینگە لە پەرلەمانی ئەوروپا.  فیلیپ تۆریك (چیكیا/ پاتریۆتس) باس لە داهاتی مانگانەی خۆی دەكات كە دەگاتە (10.000) یۆرۆ وەكو راوێژكاری سەربەخۆ لە كەرتی پیشەسازی ئۆتۆمبیل، ئەمە بوارێكە لە كارەكەیدا وەكو ئەندامی پەرلەمان زۆر جەختی لەسەر دەكات. بەمدواییە لەم چوارچێوەیەدا قسەی كردووە.  لەبەرامبەردا، هەندێك لە ئەندامانی تری پەرلەمانی ئەوروپا وای دەبینن گرنگە پارێزگاری بكەن لە پەیوەندییان لەگەڵ جیهانی واقعیدا، یەكێك لەوانە لۆران كاستیلۆ-یە كە پێیوایە "بۆ ئەوەی نوێنەرانی پەرلەمان بە تەواوەتی لەژیانی خەڵك دانەبڕێن، دەبێت پەیوەندییان بە واقیعەوە بمێنێتەوە".  ئاماژە بەوە دەكات، هیچ بەریەككەوتنێك نییە لەنێوان خەبات لەپێناو سیاسەتێكی دروست و باشتر لە پەرلەمان لەگەڵ ئارەزووە بەردەوامەكانی بۆ چاودێری خەڵكی تر وەكو پزیشكێك. مۆنیكا هوڵمایەر (ئەڵمانیا/ پارتی گەلی ئەوروپی) كە ساڵانە نزیكەی 75.000 یۆرۆی دەستدەكەوێت لەبەرامبەر كارەكەی لە كۆمپانیای فرەڕەگەزیی (بایوا) بۆ كشتوكاڵ و وزە دەڵێ: دەبێت ئەندامانی پەرلەمانی ئەوروپا تێكەڵی كارو كۆمەڵگە ببن لەبری ئەوەی لە بورجی عاجی سیاسەتدا بمێننەوە. لە هەمان كاتدا، هەندێكی تر وایدەبینن كە هیچ بەریەككەوتنێك لەنێوان كاری زیادەی خۆیان و ئەركەكەیان لە پەرلەمان نییە، چارلز گویرینز (لۆكسمبۆرگ/ نوێی ئەوروپا) كە ساڵانە وەكو بەرپرسی سەربەخۆ لە كۆمپانیای "ڤویر فاینانس" بڕی 43.000 یۆریۆری دەستدەكەوێت جەخت لەوە دەكات كارەكەی بەریەككەوتنی نییە لەگەڵ ئەو لیژنانەی پەرلەمان كە كاریان تێدا دەكات و مامەڵە لەگەڵ كشتوكاڵ و كاروباری دەستوریی دەكەن. دەڵێ:" بچوكترین بەریەككەوتن نییە، ئەگەرنا كارەكەم رادەگرت".  لەگەڵ ئەمەشدا، رافاییل كیرگوینۆ لە رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتیی گرفتی لەگەڵ ئەم تێگەیشتنانە هەیەو باسلەوە دەكات، تەنانەت ئەگەر بەشێوەی راستەوخۆ بەشدار نەبن لە لیژنە پەیوەندیدارەكاندا، ئەندامانی پەرلەمانی ئەوروپا دەتوانن كاریگەریی لەسەر هاوڕێ پەرلەمانتارەكانیان دابنێن یاخود پرسیار لەبارەی ئەو بابەتانەوە بكەن كە پەیوەندی بە بەرژەوەندییە دەرەكییەكانیانەوە هەیە.  رافاییل كیرگوینۆ داوا دەكات رێسای توندتر دابنرێت بۆ لێكۆڵینەوە لە چالاكی دەرەكی پەرلەمانتاران و دەڵێ:" پێویستە لێكۆڵینەوەكان لەرێگەی دەستەی سەربەخۆوە بكرێن و ئەوانەی بنەما ئیتیكییەكان پێشێل دەكەن سزایان بەسەردا بسەپێندرێت".  ئەمە جاری یەكەم نییە كە رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتیی تیشك دەخاتەسەر بەریەككەوتنی بەرژەوەندییەكان. لە راپۆرتی پێشووی خۆیدا كە ئایاری رابردوو بڵاویكردەوە، ڤیكتۆر ئوسپاسكیچ پەرلەمانتاری پێشووی لیتوانیا لە یەكێتیی ئەوروپا لە پێشەنگی لیستەكەدا بوو، كە 3 ملیۆن یۆرۆی ساڵانە قازانجی لە كۆمپانیایەكی روسی دەستكەوتبوو كە بەرژەوەندی گەورەی لە بواری خانوبەرەدا هەبوو. بەڵام دوای هەڵبژاردنەكەی حوزەیرانی رابردووە ئەم پەرلەمانتارە كورسییەكەی لەدەستداو لە مانگی ئابیشدا دەركەوت بەتۆمەتی ساختەكاریی بەبڕی زیاتر لە 500.000 یۆرۆ لەژێر لێكۆڵینەوەدایە، ئەمەش تۆمەتێك بوو كە ئەو رەتیدەكردەوە.