راپۆرتی: درەو 

🔻 پێنج کێڵگەی نەوتیی هەرێمی کوردستان کە بریتین لە؛ کێڵگە نەوتییەکانی (شێخان، تاوکێ، پیشخابوور، خورمەڵە و سەرسەنک)، هێرشیان کراوەتەسەرو بەرهەمهێنانیان تێدا ڕاگیراوە.
🔹 هێرشەکان بەرهەمهێنانی نزیکەی ڕێژەی (50%) و بڕی (145 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا ڕاگرتووە.
🔹 کێڵگەی نەوتی شێخان ڕۆژانە زیاتر لە (35 هەزار) بەرمیل نەوت تێدا بەرهەمدەهێنرێت و دوای هێرشی درۆنی خرایە لیستی کێڵگە بەرهەم ڕاگیراوەکانەوە.
🔹 کێڵگەی تاوکێ بەتوانای نزیکەی (29 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، لە دوای هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە بۆ سەر کێڵگەکە داخراوە.
🔹 کێڵگەی بیشخابور زیاتر لە (50 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا بەرهەم دەهێنێت و کێڵگەکە لەژێر کاریگەری هێرشەکانی ئەم دواییە، کارکردن بۆ هەڵسەنگاندنی زیانەکان ڕاگیراون.
🔹 کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ بە توانای بەرهەمهێنانی (30 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا کاریدەکرد ڕۆژی (15ی تەمموزی 2025) هێرش کرایە سەر کێڵگەکە و بەرهەمهێنان بەتەواوی تێیدا ڕاگرا.

دەستپێک
پیشەسازی نەوت لە کوردستانی عێراق لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا، پەککەوتنی ئەمنی بێوێنەی بەخۆیەوە بینی، ئەوەش دوای زنجیرەیەک هێرشی دوبارە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کە چەند کێڵگەیەکی گەورەی نەوتی ناوچەکەیان کردە ئامانج و بەرهەمهێنانی نەوت لە هەندێک لەو کێڵگانە ڕاگیرا و لە هەندێکی دیکەشیان زیانی بە ژێرخانی کێڵگەکان گەیاند.
بەپێی ئەو زانیاری و ئامارانەی کە پلاتفۆرمی وزە کە بنکەکەی لە واشنتۆنە بەدەستی هێناوە، هێرشەکان بەرهەمهێنانی نزیکەی تێکڕای ڕێژەی (50%) و بڕی (145 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا لە ڕاگرتووە، کە کۆی بەرهەمی هەرێم (280 هەزار) بەرمیلە لە ڕۆژێکدا. ئەمەش مەترسییەکی ڕاستەوخۆی بۆ سەر کەرتێکە دروست دەکات کە بەردی بناغەی ئابووری کوردستانە.
ئەو پێنج کێڵگە نەوتییەی هەرێمی کوردستان، کە کرایە ئامانج بریتین لە؛ کێڵگە نەوتییەکانی (شێخان، تاوکێ، پیشخابوور، خورمەڵە و سەرسەنک). هەموو ئەمانە پڕۆژەی ستراتیجین کە لەلایەن کۆمپانیا بیانی و هەرێمییەکان لە ناوچە جیاجیاکانی پارێزگای دهۆک و نزیک هەولێری پایتەخت بەڕێوەدەبرێن.
ئاشکرا نەکردن و نەبوونی هیچ ڕاگەیاندنێکی فەرمی سەبارەت بە لایەنی بەرپرسیار لە هێرشەکان، بەدواداچوونە سەرەتاییەکان ئاماژە بە تێوەگلانی کوتلە چەکدارەکانی پاڵپشتیکار بە وڵاتانی بیانیەکان دەکەن، ئەمەش دیمەنی ئەمنی ناوچەکە زیاتر ئاڵۆزتر دەکات و ئاڵنگاری بۆ حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا بیانییەکان دروست دەکات کە لە کەرتی نەوت لە کوردستانی عێراق کاردەکەن.

یەکەم: کێڵگە نەوتییە زیانبەرکەوتووەکان لە هەرێمی کوردستان
ئەو کێڵگە نەوتیانەی هەرێمی کوردستان کە بەهۆی هێرشەکانی ئەم دواییەوە زیانیان بەرکەوتووە، بڕبڕەی پشتی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمن، جا چ لەڕووی چەندایەتی، یەدەگی سەلمێنراو، یان ژێرخانی هەناردەکردنەوە بێت.
ئەم کێڵگانە بەسەر چەند ناوچەیەکدا دابەشکراون، لەوانە ئەو کێڵگانەی دەکەونە پارێزگای دهۆک لە نزیک سنووری تورکیا، وەک؛ (تاوکێ و پیشخابور) و ئەوانەی نزیک هەولێرن، وەک؛ (خورمەڵە و شێخان). ئەمەش مەودای بێ وێنەی هەڕەشەکان بۆ سەر دامەزراوە گرنگەکان نیشان دەدات.
1.    کێڵگەی نەوتی شێخان
کێڵگەی نەوتی شێخان یەکێکە لە کێڵگە هەرە بەرچاوەکانی هەرێمی کوردستان. دەکەوێتە نزیکەی 60 کیلۆمەتر لە باکووری ڕۆژئاوای هەولێرەوە. کێڵگەکە لەلایەن کۆمپانیای گڵف کیستۆن پترۆلیۆم (GKP)ەوە بەڕێوەدەبرێت، کە بەپێی گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان 80%ی پشکی کارکردنی هەیە. ئەو کێڵگەیە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرشی کرایە سەر و ئەمەش وایکرد کۆمپانیاکە بۆ ماوەیەکی کاتی بەرهەمهێنانی ڕابگرێت و ڕێوشوێنی خۆپارێزی بۆ پاراستنی کرێکاران بگرێتەبەر.
ئەم کێڵگەیە ڕۆژانە زیاتر لە (35 هەزار) بەرمیل  نەوت بەرهەم دەهێنێت و دوای هێرشەکە خرایە لیستی بەرهەم ڕاگیراوەکانەوە.

2.    ناوچەی گرێبەستی نەوتی تاوکێ
‌أ.    کێڵگەی تاوکێ؛ لەگەڵ کێڵگەی بیشخابور یەک گرێبەستی ئیمتیاز پێکدەهێنێت کە لەلایەن کۆمپانیای نەوت و غازی نەرویجی(DNO) بە ڕێژەی (75%)  بە هاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیای (گێنێڵ ئینێرجی) بە ڕێژەی (25%) بەڕێوەدەبرێت. دەکەوێتە ناوچەی زاخۆ لە نزیک سنووری تورکیا.
کێڵگەی تاوکێ یەکێکە لە کۆنترین کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، لە قۆناغی بەرهەمهێناندایە، لە ساڵی (2007)ەوە کاردەکات و لە ئێستادا نزیکەی (29 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرهەم دەهێنێت. دوای تەقینەوەکانی بەهۆی هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە کێڵگەکە داخراوە، هەرچەندە زیانی گیانی مرۆیی تێدا نەبووە نەبووە.
یەدەگی ئەم کێڵگەیە کە دەتوانرێت سودی لێوەربگیرێت لە نێوان (150 بۆ 370 ملیۆن) بەرمیل مەزەندە دەکرێت، ئەمەش وایکردووە کە ببێتە پایەی سەرەکی نەوتی هەرێمی کوردستانی عێراق.
‌ب.    گۆڕەپانی بیشخابور؛ کێڵگەی بیشخابور لە ساڵی 2017 ەوە دەستی بە بەرهەمهێنان کردووە، دەکەوێتە چوارچێوەی ئیمتیازاتی گرێبەستی تاوکێ و هەروەها لەلایەن کۆمپانیای DNO بەڕێوەدەبرێت.
لە ئێستادا زیاتر لە (50 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرهەم دەهێنێت و بەرهەمهێنانی کەڵەکەبووی تا مانگی ئازاری (2023) بڕی (100 ملیۆن) بەرمیل نەوتی تێپەڕاندووە.
پڕۆژەیەکی بەرفراوانی چارەسەری غازی هاوەڵ لە ساڵی 2020 لە کێڵگەکەدا دەستیپێکرد، بە تێچووی (110 ملیۆن) دۆلار، کە بەشداربووە لە کەمکردنەوەی دەردانی گازی گازی ژەهراوی و زیادکردنی پەستانی خەزانەکان.
هەروەها کێڵگەکە لەژێر کاریگەری هێرشەکانی ئەم دواییە، کارکردن بۆ هەڵسەنگاندنی زیانەکان ڕاگیراون.

3.    کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ
کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ کە لەلایەن کۆمپانیای ئەمریکی (HKN Energy) بەڕێوەدەبرێت، دەکەوێتە ناحیەی شامانکێ لە پارێزگای دهۆک و بە توانای بەرهەمهێنانی (30 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا کاردەکات.
ڕۆژی سێشەممە (15ی تەمموزی 2025) هێرش کرایە سەر کێڵگەکە و بەرهەمهێنانی بەتەواوی ڕاگرت، تەنها چەند کاتژمێرێک پێش ئەوەی کۆمپانیاکە واژۆکردنی ڕێککەوتنی پەرەپێدان بۆ بوارێکی دیکە لە عێراق ڕابگەیەنێت.
لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان بە پێی سەرچاوە ئەمنییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە هێرشەکان لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی گروپە پاڵپشتییەکانی ئێرانەوە دەستیان پێکردووە و ئەمەش نیگەرانییەکانی پەرەسەندنی سەقامگیری ئەمنی ناوچەکەی دروستکردووە.

4.    کێڵگەی نەوتی خورمەڵە
کێڵگەی خورماڵە دەکەوێتە 35 کیلۆمەتر لە باشووری ڕۆژئاوای هەولێر، درێژکراوەی جوگرافیای کێڵگەی زەبەلاحی کەرکوکە. بەڵام لە ساڵی (2007)ەوە لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتی هەرێمی کوردستاندایە و لەلایەن "گروپی کۆمپانیاکانی کار" ناوخۆییەوە بەڕێوەدەبرێت.
ئەو کێڵگەیە دووجار لەلایەن فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرشی کراوەتە سەر و زیانی بە بۆرییەکانی ئاو گەیاندووە، هەرچەندە هیچ زانیارییەکی پشتڕاستکراوە لەبارەی زیانگەیاندن بە دامەزراوە نەوتییەکان لەبەردەستدا نییە. لە ئێستادا سەروو (100 هەزار) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا بەرهەم دەهێنێت، ئەمەش وایکردووە کە گەورەترین کێڵگەی کاریگەری لەسەر بێت لە ڕووی قەبارەوە.
بەپێی ئامارەکانی گڵۆباڵ داتا، ئەم کێڵگەیە زیاتر لە (35%)ی یەدەگی لێوەر وەرگیراوە و پێشبینی دەکرێت تا ساڵی 2026 بگاتە لوتکەی بەرهەمهێنان و چالاکییەکانی تا ساڵی 2065 بەردەوام بن.

دووەم: بەرهەم و داهاتی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان
پاڵپشت بە داتاکانی "ڕێکخراوی ڕونین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت"؛
لە هەرێمی کوردستان هەشت کێڵگەی نەوت (خورمەڵە، تاوکێ، شێخان، ئەتروش، سەرسەنگ، هەولێر، سەرقەڵا، هەریر)، بەرهەمیان هەیە، پێکەوە بە تێکڕای ڕۆژانە (300 هەزار) بەرمیل نەوت و مانگانە نزیکەی (9 ملیۆن) بەرمیل بەرهەم دەهێنن.
بەرهەمی نەوتی ئەو کێڵگانە هەر بەرمیلێکی لە نێوان (27 بۆ 39) دۆلار و بە تێکڕا بە (34) دۆلار ساغدەکرێنەوە.
مانگانە کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراوی هەرێم دەگاتە سەروو (297 ملیۆن 507 هەزار) دۆلار، لەو داهاتەش بە تێکڕا (72%)ی پشکی حکومەتی هەرێم و (28%) پشکی کۆمپانیاکانە، خشتەکەی خوارەوە وردەکاری بەرهەم و داهاتی کێڵگەکان ڕوندەکاتەوە.

خشتە

وێنەی هێرشە درۆنییەکان بۆ سەر کێڵگە نەوتییەکان (سەرسەنگ، بیشخابور، تاوکێ و شێخان)

سەرچاوەکان
-    سامر أبووردة، النفط في كردستان العراق.. أبرز المعلومات عن 5 حقول تضررت بفعل الهجمات، الطاقة، 2025/07/16؛
https://shorturl.at/YU8H4
-     یادگار سدیق گەڵاڵی، سەبارەت بە بەرهەم و داهاتی نەوتی هەرێم، 27/6/2025؛
https://www.drawmedia.net/page_detail?smart-id=17057