(دره‌و)- راپۆرتی: بی بی سی به‌مدواییه‌ گفتوگۆی دووقۆڵیی نێوان عێراق و ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان سه‌باره‌ت به‌ كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی له‌ عێراق ده‌ستیپێكردوه‌ته‌وه‌.  به‌یاننامه‌ی رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ی رابردووی لیوا (یه‌حیا ره‌سوڵ) وته‌بێژی سوپای عێراق ده‌ڵێ، گفتوگۆكان باس له‌ خشته‌یه‌كی زه‌مه‌نیی ده‌كه‌ن بۆ " كه‌مكردنه‌وه‌ی پله‌ به‌پله‌ی راوێژكارانی سه‌ربازی تا ده‌گاته‌ كۆتایهێنان به ئه‌ركی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی ‌دژی داعش" له‌ عێراق.  ئه‌م گفتوگۆیانه‌ هاوكاته‌ له‌گه‌ڵ زیادبوونی هێرشی نیمچه‌ رۆژانه‌ له‌نێوان گروپه‌ چه‌كداره‌كانی هاوپه‌یمانی ئێران و هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ عێراق و سوریا. له‌دوای هه‌ڵگیرسانی جه‌نگی نێوان ئیسرائیل و بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس له‌ كه‌رتی غه‌ززه‌ له‌ 7ی ئۆكتۆبه‌ری رابردوودا، ئه‌و هێزانه (هێزه‌ بیانییه‌كان‌)‌ روبه‌ڕووی زیاتر له‌ (165) هێرش بونه‌ته‌وه‌. به‌غدادو واشنتۆن له‌ سه‌ره‌تای كانونی دووه‌می رابردووه‌وه‌ ئه‌م گفتوگۆیه‌یان ده‌ستپێكرد، ئه‌مه‌ش له‌چوارچێوه‌ی "لیژنه‌ی باڵای سه‌ربازی" هاوبه‌شدا، به‌ڵام له‌ 28ی هه‌مان مانگدا گفتوگۆكان هه‌ڵپه‌سێردرا، ئه‌مه‌ش دوای هێرشی فڕۆكه‌یه‌كی بێفڕۆكه‌وان كه‌ بووه‌ هۆی كوژرانی (3) سه‌ربازی ئه‌مریكی له‌ ئوردن و له‌سه‌ر سنوری سوریا، له‌م رووداوه‌دا واشنتۆن ئه‌و گروپه‌ توندڕه‌وانه‌ی تۆمه‌تباركرد كه‌ له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ پاڵپشتی ده‌كرێن، ئه‌مه‌ش بابه‌تێكه‌ كه‌ تاران ره‌تیده‌كاته‌وه‌.  محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌ گه‌ڕی یه‌كه‌می دانوستاندا له‌گه‌ڵ لیوای ئه‌مریكی (جویل بی جی) هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی چییه‌ ؟ له‌ 10ی  ئه‌یلولی 2014دا، باراك ئۆباما سه‌رۆكی ئه‌وكاتی ئه‌مریكا پیكهێنانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی بۆ روبه‌ڕووبونه‌وه‌و له‌ناوبردنی رێكخراوی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی له‌ عێراق و شام "داعش" راگه‌یاند، ئه‌مه‌ش له‌رێگه‌ی پرۆسه‌ی سه‌ربازی هاوبه‌شه‌وه‌ به‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا له‌دژی رێكخراوه‌كه‌.  هێزه‌كانی ئه‌مریكا پایه‌ی سه‌ره‌كی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی پێكده‌هێنن، كه‌ پرۆسه‌ سه‌ربازییه‌كانی خۆی به‌ وه‌شاندنی گورزی ئاسمانی دژی چه‌كدارانی رێكخراوه‌كه‌ له‌ عێراق و سوریا ده‌ستپیكردو شه‌ڕه‌كه‌ی بۆ ماوه‌ی سێ ساڵ به‌رده‌وام بوو.  له‌ كانونی یه‌كه‌می 2017دا، حكومه‌تی عێراق و هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی سه‌ركه‌وتنیان به‌سه‌ر داعشدا راگه‌یاند.  ئێستا واشنتۆن نزیكه‌ی (2 هه‌زارو 500) سه‌ربازی له‌ عێراقدا هه‌یه‌، نزیكه‌ی (900) سه‌ربازیشی له‌ سوریادا هه‌یه‌ له‌چوارچێوه‌ی روبه‌ڕووبونه‌وه‌ی داعشدا.  واشنتۆن ئێستا نزیكه‌ی 2500 سه‌ربازی له‌ عێراقدا هه‌یه‌ بۆچی عێراق داوای كشانه‌وه‌ی هێزه‌كان ده‌كات ؟ وه‌كو وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌ك بۆ هێرشی گروپه‌ چه‌كداره‌كانی سه‌ربه‌ ئێران، هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی هێرشیان ده‌ستپیكردو ژماره‌یه‌ك له‌ سه‌ركرده‌ سه‌ربازییه‌كانی گروپه‌ عێراقییه‌كانی سه‌ربه‌ ئێرانیان كرده‌ئامانج، ئه‌مه‌ وایكرد به‌غداد داوای كۆتایهێنان به‌ ئه‌ركی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی بكات له‌ وڵاته‌كه‌ی.  له‌ دیارترین ئه‌و هێرشانه‌ی كه‌ له‌ سه‌ره‌تای كانونی دووه‌می رابردوودا روویاندا، ئه‌و هێرشه‌ی ئه‌مریكا بوو كه‌ "موشتاق تالب سه‌عیدی" تێدا كوژرا كه‌ به‌ "ئه‌بو ته‌قوا" ناسرا بوو، فه‌رمانده‌ بوو له‌ بزوتنه‌وه‌ی (نوجه‌با) كه‌  یه‌كێك له‌ میلیشیا عێراقییه‌كانه‌ له‌ناو گروپه‌كانی حه‌شدی شه‌عبیدا.  له‌ كاتێكدا واشنتۆن وه‌كو مافی به‌رگری له‌خۆكردن پاساوی بۆ هێرشه‌كه‌ هێنایه‌وه‌، عێراق ئه‌م جۆره‌ هێرشانه‌ی وه‌كو كرده‌وه‌یه‌كی دوژمنكارانه‌ زانی، كه‌ زیان به‌ به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی ده‌گه‌یه‌نێت و سه‌روه‌ریی و ئاسایش و سه‌قامگیری وڵات تێكده‌دات و تێپه‌ڕاندنی ئه‌و ئامانجه‌یه‌ كه‌ رێككه‌وتنی له‌سه‌ر كراوه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئه‌ركی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی دژی داعش.  رۆژی چوارشه‌ممه‌ 7ی شوباتی ئه‌مساڵ، ئه‌بوباقر ساعدی فه‌رمانده‌ له‌ كه‌تیبه‌كانی "حزبوڵای عێراق"ی سه‌ربه‌ حه‌شدی شه‌عبی، له‌ هێرشێكی ئه‌مریكادا كوژرا، كه‌ له‌ خۆرهه‌ڵاتی به‌غداد ئۆتۆمبیله‌كه‌ی كرده‌ئامانج.  به‌رپرسێكی ئه‌مریكا به‌ تۆڕی (سی ئێن ئێن)ی راگه‌یاند، واشنتۆن تا دوای هێرشه‌كه‌ به‌غدادی ئاگادارنه‌كردوه‌ته‌وه‌، به‌هۆی "مه‌ترسی ئه‌منیی ئۆپراسیۆنه‌كانه‌وه‌".  له‌ وه‌ڵامی ئه‌مه‌دا، به‌غداد جه‌ختی كرده‌وه‌ دووباره‌بوونه‌وه‌ی هێرشی هێزه‌كانی ئه‌مریكا وا له‌ حكومه‌تی عێراق ده‌كات " له‌هه‌ر كاتێك زیاتر" كۆتایی به‌ ئه‌ركی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی بهێنێت.  له‌ 10ی شوباتدا، په‌رله‌مانی عێراق داوایكرد كۆتایی به‌ ئه‌ركی هێزه‌ بیانییه‌كان بهێنرێت، پرۆژه‌یاسایه‌كی له‌مباره‌یه‌وه‌ ره‌وانه‌ی حكومه‌ت كرد.  ئه‌مه‌ جاری یه‌كه‌م نییه‌ كه‌ عێراق داوای كۆتایهێنان به‌ ئه‌ركی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی ده‌كات، له‌سه‌روبه‌ندی كوژرانی قاسم سوله‌یمانی فه‌رمانده‌ی سوپای پاسدارانی ئێران له‌سه‌ر ده‌ستی سوپای ئه‌مریكا له‌ به‌غداد له‌ كانونی دووه‌می 2020، په‌رله‌مانی عێراق ده‌نگیدا بۆ كۆتایهێنان به‌ بوونی سه‌ربازی ئه‌مریكا له‌ وڵاتدا.  له‌ ناوه‌ڕاستی ئابی 2023دا، محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق جه‌ختیكرد، عێراق پێویستی به‌ هێزه‌ بیانییه‌كان نییه‌ له‌سه‌ر خاكه‌كه‌ی، به‌ڵام ئه‌مجاره‌ داواكارییه‌كان له‌ فشاری جه‌ماوه‌ریی و گروپه‌ چه‌كداره‌كانی سه‌ربه‌ ئێرانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌یان گرتووه‌.    ئایا به‌ڕاستی ده‌كرێت هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ عێراق بكشێنه‌وه‌؟  وه‌ڵامه‌كه‌ به‌ كورتی "نه‌خێر"ه‌.  حه‌یده‌ر به‌سیر رۆژنامه‌نوس و مافناسی عێراقی وای ده‌بینێت و ده‌ڵێ هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ ئاینده‌یه‌كی نزیكدا له‌ عێراق ناكشێنه‌وه‌و ئه‌م دانوستانه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی كاتی زیاتره‌ له‌لایه‌ن واشنتۆنه‌وه‌.  له‌ په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا له‌گه‌ڵ بی بی سی وتی:" هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ ئاینده‌یه‌كی نزیكدا له‌ عێراق ناكشێنه‌وه‌، واشنتۆن به‌ ئاشكرا ئه‌وه‌ی نیشانداوه‌ كه‌ ئاره‌زووی كشانه‌وه‌ ناكات، ئاماژه‌ی به‌هێزیش بۆ ئه‌مه‌ هه‌یه، به‌له‌به‌رچاوگرتنی دۆخی ناوچه‌یی كه‌ رێگا به‌و كشانه‌وه‌یه‌ نادات، چونكه‌ ره‌نگه‌ ئێران ئه‌و بۆشاییه‌ پڕبكاته‌وه‌ كه‌ له‌ڕووی سیاسی و سه‌ربازییه‌وه‌ دروست ده‌بێت".  به‌سیر ئه‌زموونی كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌ ئه‌فغانستان له‌ ساڵی 2021دا به‌بیر ده‌هێنێته‌وه‌، كه‌ به‌ "خاڵێكی ئه‌خلاقی دژی واشنتۆن و پاڵنه‌رێكی مه‌عنه‌وی له‌به‌رژه‌وه‌ندیی دوژمنه‌كانی" دانرا، بۆیه‌ كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌ عێراق به‌ شكست بۆی ئه‌ژمارده‌كرێت نه‌ك كشانه‌وه‌ی له‌رێگای دانوستانه‌وه‌".  ژماره‌یه‌ك چه‌كداری حه‌شدی شه‌عبی پاسه‌وانی ته‌رمه‌كه‌ی ئه‌بوباقر ساعدی ده‌كه‌ن له‌ 8ی شوباتدا "هاوسه‌نگیی ناوچه‌یی" به‌سیر وای ده‌بینێت بوونی ئه‌مریكا له‌ عێراق هاوكات له‌گه‌ڵ هه‌ژموونی ئێراندا، هاوسه‌نگییه‌كی گرنگ بۆ واشنتۆن دروستده‌كات، ئه‌مه‌ له‌پاڵ هه‌ژموونی توركیاو وڵاتانی كه‌نداو له‌ عێراقدا.  به‌سیر ده‌ڵێ:" هه‌روه‌ك چۆن سوریا پارێزگاری له‌ رێساكانی شه‌ڕی نێوان ئه‌مریكاو روسیا ده‌كات، عێراقیش پارێزگاری له‌ رێساكانی شه‌ڕی نێوان ئه‌مریكاو ئێران ده‌كات".  "به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌مه‌ ئه‌وه‌یه‌، بۆردومانی ئێرانی (كه‌ گروپه‌ عێراقییه‌كانی سه‌ربه‌ ئێران ئه‌نجامی ده‌ده‌ن) سنورداره‌و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی ئه‌مریكاش هه‌رچه‌نده‌ وێرانكه‌ر بێت، به‌ڵام به‌هه‌مان شێوه‌ سنورداره، بۆیه‌ ئه‌گه‌ر واشنتۆن بكشێته‌وه‌ ئه‌م ‌ئه‌م هاوسه‌نگییه‌ گرنگه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئێران له‌ده‌ستده‌دات".  ئایا هۆكارێكی تر هه‌یه‌ وا له‌ واشنتۆن بكات بكشێته‌وه‌ ؟ دكتۆر محه‌مه‌د عه‌باس ناجی توێژه‌ر له‌ سه‌نته‌ری ئه‌هرام بۆ توێژینه‌وه‌ سیاسییه‌كان له‌ قاهیره‌ وه‌ڵامده‌داته‌وه‌و ده‌ڵێ بوونی ئه‌و هێزانه‌ له‌ عێراق و سوریا روبه‌ڕووی هه‌ڕه‌شه‌ی به‌رده‌وامیان ده‌كاته‌وه‌، له‌دوای ده‌ستپێكردنی پرۆسه‌كانی گه‌رده‌لولی ئه‌قساوه‌ روبه‌ڕووی زیاتر له‌ 160 هێرش بوونه‌ته‌وه‌و بۆ یه‌كه‌مجار 3 سه‌ربازی ئه‌مریكی له‌و هێرشه‌دا كوژران كه‌ بنكه‌ی بورجی 22ی له‌ ئوردن كرده‌ئامانج، "ئه‌مه‌ پاڵنه‌رێكی به‌هێزه‌ بۆ كشانه‌وه‌".  كێ دۆڕاو و كێ براوه‌یه‌ ؟ كشانه‌وه‌ ده‌رفه‌ت به‌ ئێران و توركیاو روسیا ده‌دات دۆخی ئه‌منی و سیاسی خۆیان له‌ عێراق و سوریا رێكبخه‌نه‌وه‌ له‌باره‌ی ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه‌ له‌ئه‌گه‌ری كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكادا دۆڕاو ده‌بن، به‌سیر ده‌ڵێ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و سوننه‌ی عێراق دیارترین دۆڕاوه‌كان ده‌بن.  "كوردو سوننه‌ كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌، چونكه‌ باش ده‌زانن حكومه‌تی عێراق لاوازه‌و ره‌نگه‌ هه‌ژموونی ئێران له‌ وڵاته‌كه‌یان به‌سه‌ر هه‌ژموونی واشنتۆندا زاڵ ببێت" به‌سیر وا ده‌ڵێ.  ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات" ئێران میلیشیای شیعه‌ی سه‌ربه‌ خۆی هه‌یه‌، توركیا شه‌ڕی پارتی كرێكارانی كوردستانی ده‌كات كه‌ له‌ باكوری عێراقدا چالاكن، بۆیه‌ كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا ده‌چێته‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و دوو وڵاته‌".  سوننه‌و كورد له‌م كشانه‌وه‌یه‌ ده‌ترسن، چونكه‌ بۆشاییه‌كی گه‌وره‌ دروستده‌كات، ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدا كه‌ متمانه‌یان به‌ ئێران نییه‌و باشبوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران له‌گه‌ڵ سعودیه‌ به‌مدواییه‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ سوننه‌و كورد له‌ عێراق نه‌بووه‌، به‌پێی ئه‌وه‌ی حه‌یده‌ر به‌سیر باسی لێوه‌ ده‌كات.  محه‌مه‌د عه‌باس ناجی وای ده‌بینێت حكومه‌ت و میلیشیا عێراقییه‌كان و ئێران دیارترین براوه‌ ده‌بن له‌ حاڵی كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكادا.  له‌ په‌یوه‌ندییه‌كدا له‌گه‌ڵ بی بی سی ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد:" كشانه‌وه‌ به‌واتای ئه‌وه‌ دێت ئێران ئۆتۆماتیكی ئه‌و بۆشاییه‌ پڕده‌كاته‌وه‌ كه‌ دروست ده‌بێت، بۆیه‌ سودمه‌ندی یه‌كه‌م نه‌یاری سه‌ره‌كیی ناوچه‌یی ئه‌مریكا ده‌بێت و، ئێران وه‌كو سه‌ركه‌وتنی خۆی وێنای ده‌كات هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ی له‌ ئه‌فغانستان كردی- به‌شێوه‌یه‌كی گه‌وره‌ش سودی لێ ده‌بینێت".  له‌پاڵ ئه‌مه‌دا، میلیشیا شیعه‌كانی سه‌ربه‌ ئێران سودی لێ ده‌بینن و هه‌وڵ بۆ "به‌هێزكردنی پێگه‌ی خۆیان و كۆپیكرنی ئه‌زموونی حزبوڵای لوبنان له‌ عێراق" ده‌ده‌ن.   هه‌روه‌ك حكومه‌تی سه‌رۆك وه‌زیران محه‌مه‌د شیاع سودانیش به‌هه‌مان شێوه‌ سودمه‌ند ده‌بێت، چونكه‌ كردنه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی به‌شێكه‌ له‌ به‌رنامه‌ سیاسییه‌كه‌ی و، دواتر ئه‌مه‌ وه‌كو سه‌ركه‌وتنی به‌رنامه‌ سیاسییه‌كه‌ی خۆی راده‌گه‌یه‌نیت، وه‌كو ئه‌وه‌ی ناجی ده‌ڵێ.  "هه‌روه‌ها كشانه‌وه‌كه‌ ده‌رفه‌تێكی گه‌وره‌ به‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ روسیاو توركیاو ئێران ده‌دات له‌ قۆناغی دوای كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكادا سه‌رله‌نوێ خۆیان له‌ڕووی ئه‌منیی و سیاسییه‌وه‌ له‌ عێراق و سوریا رێكبخه‌نه‌وه‌".  لێكه‌وته‌ چاوه‌ڕوانكراوه‌كان هه‌ریه‌كه‌ له‌ حه‌یده‌ر به‌سیرو عه‌باس ناجی هاوڕان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی، كشانه‌وه‌ هاوسه‌نگی ناوچه‌یی ئێستا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئێران هه‌ڵده‌گێڕێته‌وه‌.  یه‌كێك له‌ لێكه‌وته‌كانی تریشی ئه‌گه‌ری سه‌رله‌نوێ گه‌ڕانه‌وه‌ی رێكخراوی داعشه‌، به‌پێی قسه‌ی عه‌باس كه‌ ده‌ڵێ:" رێكخراوی داعش ره‌نگه‌ سه‌رله‌نوێ ده‌ربكه‌وێته‌وه‌. چونكه‌ خۆی له‌شێوه‌ی پاشماوه‌ی بچوكدا بوونی هه‌یه‌، به‌ڵام ده‌كرێت چالاك ببێت و سه‌رله‌نوێ خۆی به‌هێزبكاته‌وه‌".  هه‌روه‌ك كشانه‌وه‌كه‌ ئاماژه‌ی نه‌رێنیی به‌ هاوپه‌یمانه‌كانی ئه‌مریكا له‌ ناوچه‌كه‌ ده‌دات- سعودیه‌و وڵاتانی كه‌نداو و ئیسرائیل- وایان لێده‌كات پشت به‌ ئه‌مریكا نه‌به‌ستن و په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌گه‌ڵ ركابه‌ره‌كانی ئه‌مریكا په‌ره‌پێبده‌ن، واتا چین و روسیا.  عه‌باس باسله‌ چاودێری ئه‌مدواییه‌ی په‌كین ده‌كات به‌سه‌ر ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌ دیپلۆماسییه‌كانی نێوان سعودیه‌و ئێرانه‌وه‌، هه‌روه‌ها وه‌ڵامنه‌دانه‌وه‌ی ریاز بۆ داواكارییه‌كانی واشنتۆن سه‌باره‌ت به‌ به‌رزكردنه‌وه‌ی سه‌قفی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت "به‌هۆی ئه‌وه‌ی سیاسه‌ته‌كانی ئه‌مریكا له‌ ناوچه‌كه‌ وا ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ بایه‌خ به‌ به‌هێزكردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆی ده‌دات نه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شه‌كانی".  عه‌باس ده‌ڵێ:" نمونه‌ بۆ ئه‌مه‌ هه‌ڵوێستی ئیداره‌ی ئه‌مریكایه‌ سه‌باره‌ت به‌ حوسییه‌كان له‌ یه‌مه‌ن، به‌وپێیه‌ی ئیداره‌ی دۆناڵد تره‌مپی سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكای ئه‌وانه‌ی وه‌كو رێكخراوی تیرۆرستی پۆلێن كردووه‌و ئیداره‌ی بایدن هاتووه‌ سه‌رباری ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی سعودیه‌ ئه‌م پۆلێنكردنه‌ هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌، پاشان سه‌رله‌نوێ حوسییه‌كانیان وه‌كو رێكخراوی تیرۆرستی پۆلێن كرده‌وه‌ ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی هێرشیان كرده‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكاو كه‌شتییه‌ بارهه‌ڵگره‌كان له‌ ده‌ریای سور".  باسله‌وه‌ش ده‌كات" كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌ عێراق گومانی هاوپه‌یمانه‌ ناوچه‌ییه‌كان له‌ متمانه‌كردن به‌ هاوپه‌یمانیكردن له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا زیاتر ده‌كات". 

(دره‌و):  وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ده‌یه‌وێت گه‌شتیگه‌لی گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی خۆی به‌ ژماره‌یه‌كی كه‌شتی نوێ به‌هێز بكات، ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی دوو كه‌شتی نه‌رویژی هاتنه‌ ناو كاری بازرگانییه‌وه‌. عاسم جیهاد وته‌بێژی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق به‌ ئاژانسی ده‌نگوباسه‌كانی عێراقی راگه‌یاند، وه‌زاره‌تی نه‌وت ده‌یه‌وێت به‌ ژماره‌یه‌ك كه‌شتی، گه‌شتیگه‌لی نیشتمانی خۆی به‌هێز بكات. وته‌بێژه‌كه‌ وتی:" به‌مدواییه‌ دوو كه‌شتی نه‌وتهه‌ڵگر هاتونه‌ته‌ ناو كاری بازرگانییه‌وه‌، كۆمپانیایه‌كی نه‌رویژی جێبه‌جێی كردووه‌ كه‌ له‌ كۆمپانیا تایبه‌تمه‌نده‌كانه‌ له‌م بواره‌دا".  "پلانی وه‌زاره‌ت له‌م سنوره‌دا راناوه‌ستێت، به‌ڵكو هه‌وڵ ده‌دات گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ كۆمپانیا به‌ناوبانگه‌ جیهانییه‌كان پته‌وتر بكات، به‌مه‌به‌ستی به‌هێزكردنی كۆمپانیای نیشتمانی بارهه‌ڵگره‌كان كه‌ نه‌وتی خاو و به‌رهه‌مه‌كانی ده‌گوازنه‌وه‌" وته‌بێژه‌كه‌ وا ده‌ڵێ. عاسم جیهاد ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد" ده‌روازه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق بریتین له‌ ده‌روازه‌كانی باشور له‌وانه‌ به‌نجه‌ری به‌سره‌و به‌نده‌ری عه‌مه‌یه‌و كه‌شتییه‌كان له‌گه‌ڵ ده‌روازی باكور كه‌ ده‌روازه‌ی جه‌یهانی توركیایه‌، به‌ڵام قورسایی گه‌وره‌ له‌ ده‌روازه‌ی باشوره‌ كه‌ زۆرینه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق له‌خۆده‌گرێت".   

(دره‌و):  به‌هۆی سزا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و سنورداریی كاركردنی بانكه‌كه‌ له‌ عێراق، بانكی ناوه‌ندیی عێراق مۆڵه‌تی كاركردنی گه‌وره‌ترین بانكی ئێرانی له‌ به‌غداد هه‌ڵوه‌شانده‌وه،‌ كه‌ بانكی نیشمانی ئێران "میللی"ه‌، ئه‌مه‌ به‌گوێره‌ی هه‌واڵی ئاژانسی (رۆیته‌رز). رۆیته‌رز ده‌ڵێ: ئه‌م بڕیاره‌ له‌ نوسراوێكدا هاتووه‌ كه‌ رۆژی 31ی كانونی دووه‌می ئه‌مساڵ له‌لایه‌ن بانكی ناوه‌ندیی عێراقه‌وه‌ ده‌رچووه‌. له‌ نوسراوه‌كه‌دا هاتووه‌" له‌به‌ر رۆشنایی ئه‌و زیانه‌ی كه‌ لقی بانكه‌كه‌تان له‌ عێراق به‌ریكه‌وتووه‌و چالاكییه‌كانی سنوردار بووه‌و توانای جێبه‌جێكردن یان فراوانكردنی چالاكی بانكیی نییه‌و... خراوه‌ته‌ لیستی سزا نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه‌، بۆیه‌ بڕیارماندا مۆڵه‌ته‌كه‌تان هه‌ڵوه‌شێنینه‌وه‌".  له‌ ساڵی 2018دا، وه‌زاره‌تی خه‌زێنه‌ی ئه‌مرییكا سزای به‌سه‌ر بانكی میللی ئیراندا سه‌پاندو تۆمه‌تباری كرد به‌وه‌ی سوپای پاسداران به‌كاریده‌هێنێت بۆ دابه‌شكردنی پاره‌ به‌سه‌ر گروپه‌ چه‌كداره‌ شیعه‌كانی عێراقداو بوونی ئه‌م بانكه‌ی له‌ عێراق بۆ مه‌به‌ستی جێبه‌جێكردنی ئه‌و پلانه‌ ناوبرد.  حكومه‌تی عێراق كه‌ بڕی زیاتر له‌ (100 ملیار) دۆلاری له‌ بانكی فیدراڵی ئه‌مریكادایه‌، به‌م هه‌نگاوه‌ ده‌یه‌وێت نیازپاكی خۆی بۆ واشنتۆن ده‌ربخات، ئه‌مه‌ بۆ گره‌نتیكردنی ئه‌وه‌ی داهاتی نه‌وتی عێراق كه‌ ده‌چێته‌ ئه‌مریكا روبه‌ڕووی سزاو بلۆككردن نه‌بێته‌وه‌. به‌مدواییه‌ حكومه‌تی عێراق هه‌شت بانكی بازرگانیی ناوخۆیی له‌ مامه‌ڵه‌كردن به‌ دۆلاری ئه‌مریكی قه‌ده‌غه‌كرد، سه‌رباری ئه‌مه‌ هه‌ندێك رێوشوێنی تری گرتوه‌ته‌به‌ر بۆ سنورداركردنی پرۆسه‌كانی شتنه‌وه‌ی پاره‌و به‌كارهێنانی نایاسایی دۆلاری ئه‌مریكیی، ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێكه‌ كه‌ وه‌زاره‌تی خه‌زێنه‌ی ئه‌مریكا پێشوازی لێده‌كات.  به‌پێی قسه‌ی به‌رپرسانی عێراقی و ئه‌مریكی، له‌ ساڵی رابردوودا حكومه‌تی عێراق 14 بانكی له‌ مامه‌ڵه‌كردن به‌ دۆلار قه‌ده‌غه‌كردووه‌، ئه‌مه‌ له‌چوارچێوه‌ی هه‌ڵمه‌تێكی به‌رفراواندایه‌ بۆ رێگریكردن له‌ به‌قاچاخبردنی دۆلاری عێراق بۆ ئێران له‌رێگای سیسته‌می بانكیی عێراقه‌وه‌، عێراق له‌سه‌ر داوای ئه‌مریكا ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌ جێبه‌جێ ده‌كات. 

راپۆرتی: درەو 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، ئامارەکانی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق، تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) مانگانە بڵاو دەکاتەوە، پاڵپشت بە کۆی ئەو ئامارانە کە لە (12) مانگی ڕابردوودا بۆ ساڵی (2023) بڵاوی کردوونەتەوە؛ 🔹 لە ساڵی (2023)دا ئامارەکان دەگاتە (298 هەزار و 615) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (253 هەزار و 917) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (44 هەزار و 698) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (72 هەزار و 471) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە! کە (53 هەزار و 423) کۆی حاڵەتەکان بوە! تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە ژمارەیان (19 هەزار و 48) کەیس بووە. 🔹 دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە. 🔹 دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای میسان کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای زیقار کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە.    یەکەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە (15) پارێزگاکەی عێراق بۆ ساڵی 2023 رۆژی (17/1/2024) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی؛ # کانونی یەکەمی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە؛ (20 هەزار و 904) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (18 هەزارو 560) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 344) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە (4 هەزار و 423) حاڵەتی جیابوونەوە، کە (هەزارو 278) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 145) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووتری ساڵی 2023 حاڵەتەکان لە تەواوی ساڵەکەدا دەگاتە (298 هەزار و 615) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (72 هەزار و 471) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ # لە کانونی دووەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 428) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار 907) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 506) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 641) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 685) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی ساڵی 2023، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 326) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 317) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئایاری 2023 دا، (28 هەزار و 967) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 357) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 796) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 932) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە حوزەیرانی 2023 دا، (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 449) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 431) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی تەموزی 2023 دا، (26 هەزار و 778) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 731) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 47) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 808) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 549) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 259) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئابی 2023 دا، (19 هەزار و 417) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 840) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 577) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات بەرزترین ڕێژەی جیابوونەوە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بەراورد بە مانگەکانی دیکەی 2023، کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 937) حاڵەتی جیابوونەوەی تۆمار کراو، کە (2 هەزارو 85) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 888) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئەیلولی 2023 دا، (17 هەزار و 634) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 215) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 419) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 462) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 508) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزارو 954) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە تشرینی یەکەمی 2023 دا، بەرزترین رێژەی هاوسەرگیری تۆمار کراوەو گەیشتووە بە (32 هەزار و 794) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراو کە (27 هەزارو 595) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 199) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 934) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 653) حاڵەتیان لە دادگاکان و (5 هەزارو 281) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە تشرینی دووەمی 2023 دا، (28 هەزار و 800) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 200) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 600) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 620) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 785) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 835) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. کەواتە کۆی حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە ساڵی (2023)دا دەگاتە (298 هەزار و 615) هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (253 هەزار و 917) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (44 هەزار و 615) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (72 هەزار و 471) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. ئەوەی جێگەی تێڕامانە نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە کە (53 هەزارو 423)ی کۆی حاڵەتەکان بوەوە تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە (19 هەزار و 48) حاڵەت بووە. (بڕوانە خشتە و چارتی ژمارە (1))   دووەم؛ ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی پارێزگاکانی عێراق بۆ ساڵی 2023 لەسەر ئاستی پارێزگاکانی کە (بەغداد)ی پایتەخت دابەش بووە بەسەر دادگاکانی تێهەڵچوونەوەی (رەسافە و کەرخ) لەگەڵ (14) پارێزگاکەی دیکەی عێراق جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان وەک لە گرافیکی ژمارە (2) و خشتەکانی (2-18) رونکراوەتەوە؛ دادگای تێهەڵچوونەوەی رەسافە لە پارێزگای بەغداد زۆرترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی کەرخ هەر لە پارێزگای بەغداد، بەرزترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق. هاوکات دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای میسان کەمترین رێژەی هاوسەرگیری و دادگای تێهەڵچوونەوەی پارێزگای زیقار کەمترین رێژەی جیابوونەوەی تێدا تۆمار کراوە، بەراورد بە تەواوی دادگاکانی دیکەی عێراق.    خشتەی ژمارە (2) چارتی ژمارە (2) خشتەی ژمارە (3) خشتەی ژمارە (4) خشتەی ژمارە (5) خشتەی ژمارە (6) خشتەی ژمارە (7) خشتەی ژمارە (8) خشتەی ژمارە (9) خشتەی ژمارە (10) خشتەی ژمارە (11) خشتەی ژمارە (12) خشتەی ژمارە (13) خشتەی ژمارە (14) خشتەی ژمارە (15) خشتەی ژمارە (16) خشتەی ژمارە (17) خشتەی ژمارە (18)          

   (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی كانونی دووەمی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8ملیارو  025ملیۆن و 616 هەزار) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (103ملیۆن و  508ھەزارو 438) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 338ھەزارو 982) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77.5) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   داهاتی نەوتی عێراق ساڵی رابردوو

نه‌بیل مه‌رسومی- شاره‌زای ئابوری ساڵی ١٩٧٣ شا فەیسەڵی سعودیە ڕازی بوو دۆلار وەک تاکە دراو بۆ کڕینی نەوت قبوڵ بکات لەبەرامبەردا ئەمریکا پاراستنی سەربازی بۆ کێڵگە نەوتییەکانی سعودیە دابین بکات.. له‌ ساڵی 1975 وڵاتانی تری ئۆپێك رازی بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نرخی نه‌وت ته‌نیا به‌ دۆلار بێت، له‌م رێككه‌وتنه‌دا ئه‌مریكا سه‌ركه‌وت له‌وه‌ی له‌بری زێڕ، دۆلار ببه‌ستێته‌وه‌ به‌ نه‌وته‌وه. ئه‌م رێككه‌وتنه‌ ‌هەموو وڵاتانی هاوردەکاری نەوتی ناچار کرد دابینکردنی دۆلاری جێگیر بۆ کڕینی نەوت، دروست بکەن. بۆیه‌ ئه‌و وڵاتانه‌ په‌نایان برد بۆ هه‌نارده‌كردنی كاڵا بۆ ئه‌مریكا له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌مریكا دۆلاریان پێبدات كه‌ جگه‌ له‌ چاپكردنه‌كه‌ی هیچ تێچوویه‌كی تری نییه‌. لێره‌وه‌ سیسته‌مێكی نوێ ده‌ستیپێكرد كه‌ هه‌ژموونی ئه‌مریكای به‌سه‌ر سیسته‌می دارایی جیهاندا ئه‌هێڵێته‌وه،‌ كه‌ ناوی پترۆدۆلاره‌. دۆلاره‌كانیش له‌ ئه‌مریكاوه‌ ده‌رده‌چن و هه‌رشتێك ئه‌مریكا پێویستی پێی بێت بۆی دێت و له‌ ئه‌نجامیشدا ئه‌مریكا زۆر ده‌وڵه‌مه‌ند بووه‌. ئه‌م پرۆسه‌یه‌ هه‌ڵاوسانی لێنه‌كه‌وته‌وه‌، چونكه‌ وڵاتانی جیهان به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام پێویستان به‌ دۆلاره‌ بۆ كڕینی نه‌وت و به‌شداریكردن له‌ بازرگانی نێوده‌وڵه‌تیدا، بۆیه‌ ئه‌و دۆلارانه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكادا مانه‌وه‌.   دوای به‌ستنه‌وه‌ی دۆلار به‌ نه‌وته‌وه‌، ئه‌مریكا توانی پاره‌ی زیاتر بۆ هێزه‌ سه‌ربازییه‌كانی خه‌رج بكات كه‌ بوو به‌ یه‌كه‌م هێز له‌سه‌ر ئاستی جیهان.  لە ساڵی ٢٠٠٠دا عێراق دەستپێکردنی بەستنەوەی فرۆشتنی نەوتی عێراقی بە یۆرۆوە لەبری دۆلار ڕاگەیاند، ئه‌مه‌ له‌گه‌ڵ چه‌ند هۆكارێكی تردا وایكرد ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا به‌ هێزی سه‌ربازی رژێمی سه‌ددام حسێن بڕوخێنێت. له‌ ساڵی 2011دا موعه‌مه‌ر قه‌زافی هه‌وڵیدا دراوی ئاڵتونی له‌ ئه‌فریقا به‌ناوی دیناری ئاڵتونی دروستبكات و سه‌ركه‌وتوو بوو له‌ دروستكردنی بلۆكی وڵاتانی ئه‌فریقا، به‌ڵام ئه‌مریكا رژێمی لیبیای روخاندو قه‌زافییان كوشت، فرۆشتنی نه‌وت به‌ دراوێكی تر جگه‌ له‌ دۆلار له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تێكه‌وه‌ ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بچوكیش بێت، ده‌بێته‌هۆی تێكچوونی هێزی دۆلار.  له‌ ئێستادا جگه‌ له‌ نه‌وت هیچ شتێك نییه‌ پاڵپشتی له‌ دۆلار بكات، ئه‌مریكاش درێغی ناكات له‌ به‌كارهێنانی هێزی سه‌ربازی بۆ له‌ناوبردنی هه‌ر مه‌ترسییه‌ك له‌سه‌ر دۆلار، به‌ستنه‌وه‌ی نه‌وت به‌ دۆلارو پاراستنی بۆ ماوه‌یه‌كی دورو درێژ ئه‌وله‌ویه‌تی ئه‌مریكایه‌. دانانی نرخی نه‌وت به‌ دۆلار ته‌نیا به‌ نه‌وتی خاوی پێوانییه‌وه‌ نه‌به‌ستراوه‌ته‌وه كه‌ به ‌دۆلار داده‌نرێت و بریتییه‌ له‌ خاوی برێنت و خاوی خۆرئاوای ته‌كساس، به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ نه‌وت گه‌وره‌ترین بازرگانییه‌ له‌ جیهانداو ته‌نیا له‌ ئاڵوگۆڕی نه‌وت له‌ بازاڕی كاڵادا كورت نه‌بووه‌ته‌وه‌و بازاڕێكی زۆر گه‌وره‌ی به‌رمیلی كاغه‌زیش هه‌یه‌‌ كه‌ ده‌ هێنده‌ی ئاڵوگۆڕی راسته‌قینه‌یه‌، به‌تایبه‌تیش  له‌ بۆرسه‌ی نیویۆرك و بۆرسه‌ی له‌نده‌ن له‌رێگه‌ی جامبازیی به‌ گرێبه‌سته‌ ئاینده‌ییه‌كانه‌وه‌‌، وه‌ك بۆرسه‌ی نیویۆرك كه‌ ساڵانه‌ مامه‌ڵه‌ به‌ نزیكه‌ی 3 ملیار گرێبه‌سته‌وه‌ ده‌كات و به‌تێكڕا به‌هاكه‌ی ده‌گاته‌ (1000) ترلیۆن دۆلار.   به‌م پێیه‌ بانگه‌شه‌كان بۆ فرۆشتنی نه‌وتی عێراق به‌ دراوێكی جگه‌ له‌ دۆلار واقیعبینانه‌ نییه‌و ده‌رخه‌ری تێگه‌یشتنی هه‌ڵه‌ن له‌باره‌ی بنه‌ماكانی نرخی نه‌وت له‌ بازاڕی جیهانیداو عێراق روبه‌ڕووی كاردانه‌وه‌ی زۆر توندی ئه‌مریكا ده‌كه‌ن، چونكه‌ ده‌ستبه‌رداربوون له‌ دۆلار به‌ هێڵی سوری ئه‌مریكا داده‌نرێت و هه‌ڕه‌شه‌ له‌سه‌ر پێگه‌ی دۆلار له‌ جیهاندا دروستده‌كات، كه‌ ئێستا رێژه‌ی 60%ی یه‌ده‌گی نه‌ختینه‌یی جیهان پێكده‌هێنێت و بایه‌خی ئابوری ئه‌مریكا له‌سه‌ر ئاستی جیهان تێكده‌دات.   

 (دره‌و): له‌ عێراق هه‌ر كه‌سێك ساڵانه‌ بڕی 120 كیلۆ خۆراك وه‌كو پاشماوه‌ فڕێده‌دات، كه‌چی به‌م حاڵه‌شه‌وه‌ ساڵانه‌ زیاتر له‌ (760) كه‌س به‌هۆی به‌دخۆراكییه‌وه‌ گیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن، ئه‌مه‌ به‌گوێره‌ی دوو راپۆرت كه‌ گۆڤارێكی تایبه‌تمه‌ندی ئه‌مریكی له‌ بواری داتاكاندا.  گۆڤاری CEOWORLDی ئه‌مریكی كه‌ له‌بواری داتا كارده‌كات، دوو راپۆرتی نوێی بڵاوكرده‌وه‌، راپۆرتی یه‌كه‌م له‌باره‌ی ئه‌و وڵاتانه‌وه‌یه‌ كه‌ (زۆرترین و كه‌مترین رێژه‌ی مردنیان به‌هۆی به‌دخۆراكی)یه‌وه‌ هه‌یه‌، راپۆرتی دووه‌میش له‌سه‌ر (ئه‌و وڵاتانه‌ی زۆرترین خۆراك فڕێ ده‌ده‌ن).  به‌پێی راپۆرتی تایبه‌ت به‌ داتای فڕێدانی خۆراك له‌ وڵاتان، له‌كۆی نزیكه‌ی 200 وڵاتی جیهان، عێراق له‌ ریزبه‌ندی شه‌شه‌مدایه‌و پێش هه‌موو وڵاتانی ناوچه‌كه‌ كه‌وتووه‌‌.  به‌پێی راپۆرته‌كه‌، خۆراكی فڕێدراو له‌ عێراق رێژه‌ی نزیكه‌ی 40%ی ئه‌و پاشماوانه‌ پێكده‌هێنێت كه‌ هاوڵاتیانی عێراقی فڕێی ده‌ده‌ن، واتا له‌ كۆی (11 ملیۆن) پاشماوه‌  كه‌ ساڵانه‌ له‌ عێراق تۆمارده‌كرێت، زیاتر له‌ (4 ملیۆن) ته‌نی پاشماوه‌ی خۆراكه‌. له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌، هه‌ر هاوڵاتییه‌كی عێراقی ساڵانه‌ نزیكه‌ی (120 كیلۆ) خۆراك فڕێ ده‌دات، ئه‌م بڕه‌ بۆ هه‌ر رۆژێك ده‌كاته‌ زیاتر له‌ 300 گرام خۆراكی فڕێدراو بۆ هه‌ر تاكه‌ كه‌سێك (واتا هه‌ر تاكێكی عێراقی رۆژانه‌ زیاتر له‌ چاره‌كه‌ كیلۆیه‌ك خۆراك بڕێده‌دات). ئه‌م به‌هه‌ده‌ردانه‌ زۆره‌ی خۆراك له‌ كاتێكدایه‌، به‌پێی داتایه‌كی تر كه‌ هه‌مان گۆڤاری ئه‌مریكی له‌باره‌ی رێژه‌ی مردن به‌هۆی به‌دخۆراكییه‌وه‌ له‌سه‌ر ئاستی جیهان ئاماده‌یكردووه‌، ده‌ریده‌خات عێراق له‌رێژه‌ی مردن به‌هۆی به‌دخۆراكییه‌وه‌ له‌كۆی 193 وڵات له‌ ریزبه‌ندی 110دایه‌.  به‌گوێره‌ی داتاكه‌، له‌ عێراق له‌كۆی هه‌ر 100 هه‌زار كه‌سێك (1،77) كه‌س به‌هۆی به‌دخۆراكییه‌وه‌ ده‌مرن، ئه‌مه‌ به‌واتای ئه‌وه‌ دێت له‌ عێراق ساڵانه‌ زیاتر له‌ (760) كه‌س به‌هۆی به‌دخۆراكییه‌وه‌ ده‌مرن.   

(دره‌و): به‌هۆی ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی نه‌وتی عێراق بۆ وڵاتیانی كیشوه‌ری ئاسیا ده‌ڕوات، هێرشه‌كانی ده‌ریای سور كاریگه‌ریی له‌سه‌ر هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق دروست نه‌كردووه‌، وه‌زیری نه‌وتی عێراق له‌ داڤۆس وای وت. حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وتی عێراق رایگه‌یاند، هێرشه‌كانی ده‌ریای سور، كاریگه‌رییان له‌سه‌ر هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق نه‌بووه‌.  وه‌زیری نه‌وت له‌ گفتوگۆیه‌كدا له‌ گۆڕبه‌ندی داڤۆس له‌ سویسرا وتی: هۆكاری كاریگه‌رنه‌بوونی هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق به‌ هێرشه‌كانی ده‌ریای سور بۆ ئه‌وه‌ ده‌گڕێته‌وه‌ زۆربه‌ی نه‌وتی عێراق بۆ ئاسیا ده‌ڕوات. دوای هێرشه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی ئه‌مریكاو به‌ریتانیا بۆسه‌ر حوسییه‌كانی یه‌مه‌ن، قه‌یرانی نائارامیی ده‌ریای سور زیاتر بووه‌، به‌جۆرێك هه‌ندێك له‌ پسپۆڕانی ئابوری ترسیان له‌ هه‌ڵكشانی زیاتری پشێوییه‌كانی له‌و ئاوانه‌دا هه‌یه‌و پییانوایه‌ ئه‌مه‌ هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی نوێیه‌ بۆسه‌ر دابینكردنی پێداویستییه‌كانی جیهان، كه‌ خۆی له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ به‌هۆی په‌تای كۆرۆناو داخستنی بازاڕه‌كانی له‌سه‌رتاسه‌ری جیهان، توشی ناسه‌قامگیرییه‌ك بووه‌. 

(دره‌و): ژماره‌یه‌ك چه‌كدار ده‌ستیان به‌سه‌ر كه‌شتییه‌كدا گرت كه‌ نه‌وتی به‌سره‌ی عێراقی به‌ره‌و توركیا ده‌گواسته‌وه‌، كه‌شتییه‌كه‌ ئێستا به‌ره‌و سنوری ئێران ده‌ڕوات، ئه‌م كه‌شتییه‌ پێشتر له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌ غه‌رامه‌ كراوه‌‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی نه‌وتی سزادراوی ئێرانی هه‌ڵگرتووه‌. كۆمپانیای ئامبری به‌ریتانی بۆ سه‌لامه‌تی ده‌ریایی رایگه‌یاند، ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌كی پێگه‌یشتووه‌ له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی له‌دوری نزیكه‌ی 50 میل له‌ خۆرهه‌ڵاتی ویلایه‌تی سه‌حار له‌ عومان، ژماره‌یه‌ك چه‌كدار چونه‌ته‌ ناو كه‌شتییه‌كه‌وه‌.  به‌پێی قسه‌ی كۆمپانیا به‌ریتانییه‌كه‌، كه‌شتییه‌كه‌ ئاڵای دورگه‌كانی مارشاڵی هه‌ڵداوه‌و 4 بۆ 5 چه‌كدار كه‌ جلوبه‌رگی ره‌شی نیمچه‌ سه‌ربازییان له‌به‌ردایه‌و ده‌مامكیان كردووه‌، چونه‌ته‌ سه‌ر كه‌شتییه‌كه‌. ئه‌م كه‌شتییه‌ پێشتر به‌ هه‌ڵگرتنی نه‌وتی سزادراوی ئێران تۆمه‌تباركراوه‌و ده‌ستی به‌سه‌رداگیراوه‌و له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌ سزای دارایی به‌سه‌ردا سه‌پێندراوه‌.  كۆمپانیا به‌ریتانییه‌كه‌ ده‌ڵێ: ئێستا سیسته‌می كۆنترۆڵی ئۆتۆماتیكی كه‌شتییه‌كه‌ راوه‌ستاوه‌و به‌ره‌و به‌نده‌ری (جاسك) له‌ ئێران ده‌ڕوات. له‌كاتێكی پێشتری ئه‌مڕۆدا، وته‌بێژێك به‌ناوی كۆمپانیای (ئیمپایه‌ر نافیگیشن) رایگه‌یاند، كاتێك‌ له‌ نزیك ویلایه‌تی سه‌حاری عومانه‌وه‌ به‌ره‌و توركیا رۆیشتووه‌، كۆمپانیاكه‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كه‌شتییه‌كه‌دا بچڕاوه‌. به‌پیی قسه‌ی كۆمپانیاكه‌، ئه‌م كه‌شتییه‌ بارێكی هه‌ڵگرتووه‌ كه‌ 145 هه‌زار ته‌ن نه‌وت پێكدێت و له‌ به‌سره‌ی عێراقه‌وه‌ هه‌ڵیگرتووه‌.  تیمی كه‌شتییه‌كه‌ پێكدێت له‌ (19) كه‌س، كه‌ یه‌كێكیان یۆنانی و 18 كه‌سه‌كه‌ی تریان فلیپینین، پۆلیس هێڵی فریاگوزاری خێرای كردوه‌ته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كانی لێ ئاگاداربكاته‌وه‌.  له‌دوای ده‌ستپێكردنی جه‌نگی ئیسرائیل- حه‌ماس له‌ 7ی ئۆكتۆبه‌ری 2023ه‌وه‌، هیچ هێرشێك بۆسه‌ر كه‌شتییه‌كان له‌ كه‌ناراوه‌كانی عومان تۆمارنه‌كراوه‌. ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ حوسییه‌كانی یه‌مه‌ن به‌شێوه‌یه‌كی رێكخراو هێرش ده‌كه‌نه‌سه‌ر كه‌شتییه‌كان له‌ كه‌نداوی عه‌ده‌ن و ده‌ریای سور، گروپی ئه‌نساروڵا بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن هێرشه‌كانیان بۆ به‌ئامانجگرتنی ئه‌و كه‌شتیانه‌یه‌ كه‌ به‌ره‌و ئیسرائیل ده‌ڕۆن.  به‌پێی قسه‌ی شاره‌زایه‌تی بواری گواستنه‌وه‌ی ده‌ریایی، جوله‌ی كه‌شتییه‌ بارهه‌ڵگره‌كان له‌ ده‌ریای سور، له‌ ناوه‌ڕاستی تشرینی دووه‌می رابردووه‌وه‌ به‌ڕێژه‌ی 70% كه‌میكردووه‌، ئه‌مه‌ش به‌هۆی هێرشی حوسییه‌كان بۆسه‌ر كه‌شتییه‌كان له‌و ناوچه‌یه‌دا.  هێزه‌كانی ئه‌مریكاو به‌ریتانیا رۆژی سێ شه‌ممه‌ زیاترله‌ 20 فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان و موشه‌كیان له‌سه‌ر ده‌ریای سور خستوه‌ته‌ خواره‌وه‌ كه‌ حوسییه‌كان هه‌ڵیانداوه‌، ده‌سه‌ڵاتدارانی له‌نده‌ن ئه‌مه‌ به‌ "گه‌وره‌ترین هێرش" ناوده‌به‌ن كه‌ له‌دوای جه‌نگی غه‌ززه‌وه‌ حوسییه‌كانی نزیك له‌ ئێران ئه‌نجامیان دابێت.  له‌ چه‌ند هه‌فته‌ی رابردوودا حوسییه‌كان زیاتر  له‌ 25 كرده‌وه‌ی به‌ئامانجگرتنی كه‌شتییه‌ بازرگانییه‌كانیان ئه‌نجامداوه‌ به‌ گومانی ئه‌وه‌ی ئه‌م كه‌شتیانه‌ سه‌ربه‌ ئیسرائیلن یاخود به‌ره‌و به‌نده‌ره‌كانی ئیسرائیل ده‌ڕۆن له‌ نزیكته‌نگه‌ی (باب مه‌نده‌ب)ی ستراتیژی له‌به‌ری باشوری ده‌ریای سوره‌وه‌. 

(دره‌و): محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق رایگه‌یاند ده‌یه‌وێت به‌شێوه‌یه‌كی خێرا ئه‌و هێزه‌ سه‌ربازییانه‌ له‌ عێراق بكشێنه‌وه‌ كه‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا سه‌رۆكایه‌تییان ده‌كات، ئه‌مه‌ش له‌رێگه‌ی دانوستانه‌وه‌، به‌ڵام واده‌ی كۆتایی بۆ چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان دیاری نه‌كرد.  له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ ئاژانسی هه‌واڵی (رۆیته‌رز)، سودانی ده‌ڵێ:" له‌ناو په‌ره‌سه‌ندنه‌ ناوچه‌ییه‌كانی جه‌نگدا له‌ غه‌ززه‌، بوونی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان سه‌قامگیری عێراق تێكده‌ده‌ن".  بانگه‌وازه‌ درێژخایه‌نی گروپه‌ شیعه‌كان كه‌ زۆرینه‌یان نزیكن له‌ ئێرانه‌وه‌ بۆ چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی به‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا له‌ عێراق، به‌هێزتر بووه‌، ئه‌مه‌ش دوای زنجیره‌یه‌ك هێرشی ئه‌مریكا بۆسه‌ر گروپه‌ توندڕه‌وه‌كانی وابه‌سته‌ی ئێران كه‌ هاوكات به‌شێكن له‌ هێزه‌ ئه‌منییه‌ فه‌رمییه‌كانی عێراق. ئه‌م هێرشانه‌ كه‌ وه‌كو وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌ك بوون بۆ ده‌یان هێرشی فڕۆكه‌ بێفڕۆكه‌وانه‌كان و موشه‌ك بۆسه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مریكا، كه‌ له‌دوای هێرشی ئیسرائیل بۆسه‌ر غه‌ززه‌ ده‌ستیانپێكرد، مه‌ترسی ئه‌وه‌یان دروستكردووه‌ جارێكی تر عێراق ببێته‌وه‌ به‌ گۆڕه‌پانی ململانێی ناوچه‌یی.  رۆژی سێ شه‌ممه‌ له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا له‌ به‌غداد، سودانی به‌ (رۆیته‌رز)ی وت:" پێویسته‌ ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ رێكبخرێته‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ی نه‌بێت به‌ ئامانج یان به‌هانه‌ بۆ هیچ لایه‌نێكی ناوخۆیی یان ده‌ره‌كی كه‌ سه‌قامگیری عێراق و ناوچه‌كه‌ تێكبدات".  له‌چوارچێوه‌ی خستنه‌ڕووی ورده‌كاری به‌رایی له‌باره‌ی بۆچوونی خۆی سه‌باره‌ت به‌ ئاینده‌ی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی له‌دوای راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی 5ی ئه‌م مانگه‌وه‌، سودانی ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد" چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی ده‌بێت دانوستانی له‌سه‌ر بكرێت و له‌چوارچێوه‌ی پرۆسه‌ی لێكتێگه‌یشتن و دیالۆگدا بێت".  "با له‌سه‌ر چوارچێوه‌یه‌كی زه‌مه‌نیی بۆ چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی هاوپه‌یمانی رێكبكه‌وین، به‌ڕاشكاوی چونه‌ده‌ره‌وه‌یه‌كی خێرا بێت، بۆ ئه‌وه‌ی كاره‌كه‌ دریژه‌نه‌كێشێت و هێرشه‌كان به‌رده‌وام رووبده‌ن، كۆتایهاتنی جه‌نگی ئیسرائیل له‌ غه‌ززه‌ مه‌ترسییه‌كانی ئاڵۆزبوونی دۆخی ناوچه‌كه‌ راده‌گرێت" سودانی واده‌ڵێ.  سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق باسله‌وه‌ده‌كات، راگرتنی جه‌نگی غه‌ززه‌ تاكه‌ چاره‌سه‌ره‌، ئه‌گه‌رنا به‌فراوانبوونی زیاتری ململانی له‌ناوچه‌یه‌كی هه‌ستیار به‌لای جیهانه‌وه ده‌بینین، كه‌ خاوه‌نی به‌شێكی زۆری هه‌نارده‌ی وزه‌یه‌.  پێده‌چێت كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا نیگه‌رانیی واشنتۆن زیاتر بكات سه‌باره‌ت به‌ هه‌ژموونی ئێران به‌سه‌ر ده‌سته‌بژێری ده‌سه‌ڵاتداری عێراق. گروپه‌ شیعه‌كان كه‌ له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ پاڵپشتی ده‌كرێن، دوای ئه‌و له‌شكرێشییه‌ ده‌سه‌ڵاتیان گرته‌ده‌ست، كه‌ له‌ ساڵی 2003دا ئه‌مریكا سه‌ركردایه‌تی كرد.  وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مریكا (په‌نتاگۆن) رۆژی دووشه‌ممه‌ رایگه‌یاند، هیچ پلانێكی نییه‌ بۆ كشاندنه‌وه‌ی هێزه‌كانی، كه‌ له‌سه‌ر داوای حكومه‌ت ئه‌و وڵاته‌ له‌ عێراقدان.  عێراق دووه‌م گه‌وره‌ وه‌به‌رهێنی نه‌وته‌ له‌ناو رێكخراوی ئۆپێكدا، له‌ریزی توندترین ره‌خنه‌گره‌كانی هێرشه‌كه‌ی ئیسرائیله‌ بۆسه‌ر غه‌ززه‌، كوشتنی به‌كۆمه‌ڵی هاوڵاتیانی مه‌ده‌نی فه‌له‌ستینی به‌ حاڵه‌تێكی نمونه‌یی جینۆساید ناوده‌بات، ئه‌مه‌ش بانگه‌شه‌یه‌كه‌ كه‌ ئیسرائیل به‌توندی ده‌كاته‌وه‌. به‌ڵام حكومه‌تی عێراق چه‌ندین جاری ئه‌وه‌ی دووپاتكردوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌و هێرشانه‌ی گروپه‌ چه‌كداره‌كان ده‌یكه‌نه‌سه‌ر هێزه‌ بیانی و نێرده‌ دیپلۆماسییه‌كان له‌ عێراق، نایاساین  و پێچه‌وانه‌ن له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی وڵات و ده‌ڵێ هه‌ندێك له‌ تاوانبارانی ده‌ستگیركردووه‌و رێگری له‌ هێرشه‌كان كردووه‌.  هاوكات، به‌غداد ئیدانه‌ی هێرشه‌كانی ئه‌مریكای كردووه‌ بۆسه‌ر ئه‌و باره‌گایانه‌ی كه‌ گروپه‌ چه‌كداره‌كان به‌كاریده‌هێنن، به هێرشه‌كه‌ی ئه‌مدواییه‌شه‌وه‌ دژی فه‌رمانده‌یه‌كی گه‌وره‌ی میلیشیاكان له‌ناو دڵی به‌غداددا، به‌وپێیه‌ی پێشێلكارییه‌كی قورسی سه‌روه‌ری عێراقه‌.  ره‌خنه‌گران ده‌ڵێن، گروپه‌ چه‌كداره‌كان له‌ناویشیاندا كه‌تیبه‌كانی حزبوڵاو بزوتنه‌وه‌ی نوجه‌با، پێگه‌ی خۆیان وه‌كو ئه‌ندام له‌ناو هێزه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی وه‌كو كه‌ڤه‌ر به‌كارده‌هێنن، حه‌شدی شه‌عبی هێزێكی ئه‌منیی حكومییه‌و وه‌كو گروپێك میلیشیا له‌ ساڵی 2014دا دروستبووه‌.  له‌ كاتی لێدان له‌ هێزه‌كانی ئه‌مریكا، ئه‌م گروپانه‌ له ده‌ره‌وه‌ی زنجیره‌ی فه‌رمانده‌یی و له‌ژێر ئاڵای موقاوه‌مه‌ی ئیسلامی عێراقدا كارده‌كه‌ن، به‌ڵام كاتێك ئه‌مریكا تۆڵه‌ ده‌كاته‌وه‌، ئه‌وان زیانه‌كانیان  وه‌كو ئه‌ندامی هێزه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی ئه‌ژمارده‌كه‌ن و به‌روبوومی به‌رزبوونه‌وه‌ی هه‌ستی دژایه‌تی ئه‌مریكا ده‌چننه‌وه‌.  ئه‌و هێزانه‌ی كه‌ ئه‌مریكا له‌ عێراق سه‌ركردایه‌تی ده‌كردن، له‌ ساڵی 2003دا سه‌ددام حسێنی سه‌رۆكی پیشوویان روخاند، پاشان له‌ ساڵی 2011دا كشانه‌وه‌، به‌ڵام ساڵی 2014 جارێكی تر له‌چوارچێوه‌ی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیدا گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ شه‌ڕكردن دژی رێكخراوی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی و ئێستا ویلایه‌ته‌  یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا (2500) سه‌رباری له‌ عێراقدا هه‌یه‌.  له‌گه‌ڵ كه‌وتنی رێكخراوی داعشدا له‌ ساڵی 2017 له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌كه‌و پاشه‌كشێكردنی له‌وكاته‌وه‌، سودانی ده‌ڵێ: ماوه‌یه‌كی زۆره‌ هۆكاری بوونی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی له‌ عێراق كۆتایی هاتووه‌.  به‌ڵام بانگه‌وازه‌كانی بۆ كشانه‌وه‌ی هاوپه‌یمانی ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه‌ هه‌یه‌و تائێستا زۆر نه‌گۆڕاوه‌. له‌ ساڵی 2020دا چه‌ند رۆژێك دوای كوشتنی ژه‌نه‌راڵی گه‌وره‌ قاسم سوله‌یمانی و فه‌رمانده‌یه‌كی گه‌وره‌ی چه‌كدارانی عێراقی (مه‌به‌ستی ئه‌بومه‌هدی موهه‌ندیسه‌) له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌ له‌هێرشێكدا له‌ده‌ره‌وه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی به‌غداد، په‌رله‌مانی عێراق ده‌نگیدا بۆ چونه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی. ساڵی دواتریش، ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا كۆتایی ئه‌ركه‌ جه‌نگییه‌كانی خۆی له‌ عێراق هێناو ئه‌ركی خۆی گۆڕی بۆ پێشكه‌شكردنی راوێژو یارمه‌تیدانی هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی عێراق، ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێك بوو له‌سه‌ر ئه‌رزی واقع، كه‌مێك نه‌بێت، شتێكی ئه‌وتۆی نه‌گۆڕی.  جه‌نگی غه‌ززه‌ جارێكی تر پرسه‌كه‌ی هێنایه‌وه‌ پێشه‌وه‌، زۆرێك له‌و گروپه‌ عێراقییانه‌ی كه‌ حكومه‌تی سودانییان به‌ ده‌سه‌ڵات گه‌یاندو له‌ تارانه‌وه‌ نزیكن، داوایانكرد به‌شێوه‌ی كۆتایی هه‌موو هێزه‌ بیانییه‌كان له‌عێراق بچنه‌ده‌ره‌وه‌، ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێكه‌ كه‌ ماوه‌یه‌كی زۆره‌ ئێران و هاوپه‌یمانه‌ ناوچه‌ییه‌كانی هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌ن.  حه‌سه‌ن نه‌سروڵا ئه‌مینداری گشتیی حزبوڵای لوبنان رۆژی هه‌ینی له‌وتارێكدا وتی: هێرشه‌كانی ئه‌مریكا له‌ عێراق ده‌بێت رێگا خۆش بكات بۆ كشانه‌وه‌ی كۆتایی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌ عێراق، ئه‌مه‌ واده‌كات بوونی ئه‌مریكا له‌ باكوری خۆرهه‌ڵاتی سوریاش قبوڵكراو نه‌بێت.  سودانی وتی هه‌وڵ بۆ چونه‌ده‌ره‌وه‌ی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تیی ده‌دات، چونكه‌ عێراق ئێستا ده‌توانێت به‌رگری به‌خۆی بكات دژی تیرۆرو پێویسته‌ سه‌روه‌ریی ته‌واوی خۆی به‌سه‌ر خاكه‌كه‌یدا هه‌بێت، به‌مه‌ش دوربكه‌وێته‌وه‌ له‌وه‌ی بیانوو بداته‌ ده‌ست هه‌ر كه‌سێك بۆ راكێشانی عێراق بۆ ناو ململانێی ناوچه‌یی.  " كۆتایهێنان به‌ بوونی هاوپه‌یمانان رێگری ده‌كات له‌ ئاڵۆزی زیاترو تێكه‌ڵبوونی پرسه‌ ئه‌منییه‌ ناوخۆیی و ناوچه‌ییه‌كان" سودانی وا ده‌ڵێ. ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات، عێراق كراوه‌یه‌ بۆ دامه‌زراندنی په‌یوه‌ندی دووقۆڵی وهاوكاری ئه‌منیی له‌گه‌ڵ وڵاتانی هاوپه‌یمانیدا، له‌ناویشیاندا ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان و ئه‌مه‌ش راهێنان و راوێژكردن به‌ هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی عێراق و كڕینی چه‌ك له‌خۆبگرێت.  سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق وتی:" ئه‌مریكا دوژمنی ئێمه‌ نییه‌و ئێمه‌ش له‌حاڵه‌تی جه‌نگدا نین له‌گه‌ڵ ئه‌ودا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌م ئاڵۆزیانه‌ به‌رده‌وام بن، به‌دڵنیایی كاریگه‌رییان ده‌بێت و كه‌لێن له‌و په‌یوه‌ندییه‌دا دروستده‌كه‌ن".  راپۆرتی ئاژانسی (رۆیته‌رز)

(دره‌و): حكومه‌تی عێراق له‌چوارچێوه‌ی یاداشتنامه‌یه‌كدا نه‌وت به‌ 16 دۆلار كه‌متر له‌ نرخی بازاڕی جیهانی به‌ ئوردن ده‌فرۆشیت، ژماره‌یه‌ك كه‌س ئه‌مه‌ به‌ هه‌ده‌ردانی سامانی وڵات ناوده‌به‌ن و له‌ دادگای فیدراڵی سكاڵایان دژی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیران تۆماركردووه‌، دادگای ئه‌مڕۆ سكاڵامه‌ی ره‌تكرده‌وه‌. دادگای باڵای فیدراڵی عێراق سكاڵایه‌كی ره‌تكرده‌وه‌ كه‌ (7) كه‌س له‌سه‌ر محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیران تۆماریان كردبوو. سكاڵاكاره‌كان له‌ سكاڵاكه‌یاندا داوا له‌ دادگای فیدراڵی ده‌كه‌ن بڕیارێك هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌ كه‌ له‌  1ی شوباتی 2021دا ده‌ریكردووه‌ بۆ درێژكردنه‌وه‌ی رێكككه‌وتنی عێراق- ئوردن، به‌گوێره‌ی ئه‌م رێككه‌وتنه‌ نه‌وتی عێراق به‌ نرخیكی هه‌رزانتر ده‌درێت به‌ ئوردن، به‌جۆرێك رۆژانه‌ (10 هه‌زار) به‌رمیلی نه‌وتی پێبدرێت به‌ كه‌متر له‌ (16) دۆلار له‌ نرخی بازاڕ. سكاڵاكاره‌كان له‌ سكاڵاكه‌یاندا پشتیان به‌ راگه‌یه‌ندراوێكی كۆمپانیای به‌بازاڕخستنی نه‌وتی عێراق "سۆمۆ" به‌ستوه‌ كه‌ رۆژی 2ی حوزه‌یرانی 2022 بڵاویكردوه‌ته‌وه‌و تێیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه‌، نرخی نه‌وتی هه‌نارده‌كراو بۆ ئوردن گه‌یشتوه‌ته‌ (97) دۆلار، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ له‌وكاته‌دا نرخی به‌رمیلێك نه‌وت (113) دۆلار بووه‌. ئه‌م كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخه‌ بۆ ئوردن، به‌بۆچوونی سكاڵاكاره‌كان به‌هه‌ده‌ردانی سامانی وڵات و رۆڵه‌كانی عێراقه‌، یه‌كێك له‌وانه‌ی سكاڵاكه‌ی تۆماركردووه نوێنه‌ری ده‌رچوانی دانه‌مه‌زراوه‌و خۆی وه‌كو زه‌ره‌رمه‌ند له‌و بڕیاره‌ی حكومه‌تی عێراق نیشان ده‌دات.  سكاڵاكاره‌كان داوایانكردووه‌ كۆپییه‌كی رێككه‌وتنی عێراق و ئوردن ئاڕاسته‌ی دادگای فیدراڵی بكرێت و له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایانه‌، دادگا بڕیار بدات به‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی رێككه‌وتنه‌كه یان هه‌مواركردنه‌وه‌ی، به‌وپێیه‌ی ئه‌م رێككه‌وتنه‌ بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وت به‌ نرخێكی كه‌متر بۆ ئوردن مانگانه‌ بڕی (198 ملیار) دینار زیان له‌ عێراق ده‌دات.  بریكاری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق له‌ رۆژی 17ی نیسانی 2023دا گه‌ڵاڵه‌نامه‌یه‌كی بۆ دادگا ناردووه‌و تێیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه‌، بابه‌تی تانه‌دان له‌ (یاداشتی لێكتێگه‌یشتنی پێدانی نه‌وتی خاو له‌نێوان حكومه‌تی كۆماری عێراق و حكومه‌تی شانشینی ئوردنی هاشمی) یاسا یان په‌یڕه‌و نییه‌، بۆیه‌ كاری دادگا نییه‌ ته‌ماشای ئه‌م بابه‌تانه‌ بكات و سه‌رباری ئه‌مه‌ش، ئه‌وانه‌ی سكاڵایان كردووه‌ به‌رژه‌وه‌ندییان نییه‌ له‌ به‌رزكردنه‌وه‌ی سكاڵاكه‌یاندا.  "یاداشتنامه‌كه‌ له‌نێوان وه‌زیری نه‌وتی عێراق و وه‌زیری سامانه‌ سروشتییه‌كانی ئوردن ئیمزاكراوه‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراقیش پشتبه‌ست به‌ ده‌سه‌ڵاته‌ ده‌ستورییه‌كانی له‌ مادده‌ی (80/ سێیه‌م)ی ده‌ستورو مادده‌ی (3/ دووه‌م)ی یاسای به‌ستنی په‌یماننامه‌كان، په‌سه‌ندی كردووه‌و ئه‌مه‌ رێككه‌وتننامه‌ نییه‌و ئه‌و یاسایه‌ی سه‌ره‌وه‌ی به‌سه‌ردا ناسه‌پێندرێت". له‌ به‌شێكی تری گه‌ڵاڵه‌نامه‌كه‌دا، بریكاره‌كه‌ی حكومه‌تی عێراق هۆكاری فرۆشتنی نه‌وتی عێراق به‌ كه‌متر له‌ 16 دۆلار به‌ ئوردن بۆ جیاوازی نرخی نه‌وتی عێراق و نرخی نه‌وتی جیهانی "برێنت" ده‌گه‌رێنێته‌وه‌، ئه‌مه‌ش به‌هۆی نرخی كوالیتی نه‌وتی عێراق به‌به‌راورد به‌ نه‌وتی جیهانی، سه‌رباری ئه‌مه‌ باس له‌ خه‌رجی گواستنه‌وه‌ نه‌وتی عێراق ده‌كات له‌ شوێنی به‌رهه‌مهینان و ئه‌مباركردنه‌وه‌ بۆ سنوری ئوردن.  بریكاره‌كه‌ی حكومه‌ت به‌هانه‌ ده‌هێنێته‌وه‌و ده‌ڵێ" ئه‌گه‌ر ئه‌و ئاسانكارییه‌ له‌به‌رچاوبگیرێت كه‌ له‌لایه‌نی ئوردنی كردویه‌تی بۆ داشكاندنی باج و سودی ئه‌و كاڵایانه‌ی كه‌ عێراق له‌رێگه‌ی به‌نده‌ری عه‌قه‌به‌وه‌ هاورده‌ی ده‌كات، عێراق له‌ فرۆشتنی نه‌وت به‌م نرخه‌ به‌ ئوردن هیچ زیانێكی دارایی به‌رناكه‌وێت".  بریكاری حكومه‌ت ئاماژه‌ی به‌وه‌كردووه‌، ئیمزاكردنی یاداشتنامه‌ دوای كردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌یه‌كی نوێ بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق بۆ زیادكردنی داهاته‌ بۆ خه‌زێنه‌ی ده‌وڵه‌ت، به‌تایبه‌تیش له‌كاتێكدا وه‌به‌رهێنانی نه‌وتی هه‌نارده‌كراوی عێراق له‌لایه‌ن رێكخراوی "ئۆپێك"ه‌وه‌ سنورداركراوه‌و ئه‌و نه‌وته‌ی كه‌ عێراق بۆ ئوردنی هه‌نارده‌ ده‌كات له‌چوارچێوه‌ی دیاریكراوی ئۆپێكدا نییه‌و به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوو وڵات به‌دی ده‌هێنێت.  دادگای وه‌ڵامی سكاڵاكاره‌كانی داوه‌ته‌وه‌و ده‌ڵێ به‌وشێوه‌یه‌ی سكاڵاكه‌تان نوسیوه‌، له‌ تایبه‌تمه‌ندی و ده‌سه‌ڵاتی ئێمه‌دا نییه‌ به‌پێی ئه‌وه‌ی له‌مادده‌كانی (52 و 93)ی ده‌ستوردا هاتووه‌. ‌ ‌ ‌‌  

  راپۆرتی: درەو 🔻 بەپێی ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگەکانی ساڵی (2022 و 2023)دا؛ 🔹 لە ساڵی (2023)دا؛ عێراق زیاتر لە (ملیارێک و 232 ملیۆن و 170 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 375 هەزار) بەرمیل. لە کاتێکدا ساڵی (2022) زیاتر لە (ملیارێک و 208 ملیۆن و 531 هەزار) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 311 هەزار) بەرمیل فرۆشتبوو. بەم پێیە لە ساڵی (2023) هەناردەکردن بە رێژەی (2%) بڕی (23 ملیۆن و 639 هەزار) بەرمیل زیادی کردووە. 🔹 لە سەرەتاوە تا کۆتایی ساڵی (2023)، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (79) دۆلار فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە ساڵی (2022) بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (95.5) دۆلار، واتا هەر بەرمیلێک نەوت (16.4) دۆلار بە رێژەی (17%) نرخەکەی لە دەستداوە، بەراورد بە ساڵی (2022). 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لە ساڵی (2023)دا (97 ملیار و 578 ملیۆن و 503 هەزار) دۆلار بووە. بەڵام لە ساڵی (2022)دا گەیشتبووە (115 ملیار و  568 ملیۆن و  801 هەزار) دۆلار. واتە لە ساڵی (2023) بەراورد بە ساڵێ پێش خۆی نزیکەی (18 ملیار) دۆلار و بە ڕێژەی (16%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. یەکەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە ساڵی 2023 بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق تایبەت بە پرۆسەی نەوتی عێراق بۆ ساڵی (2023)، (وەک لە خشتەی ژمارە (1)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە ساڵی (2023)دا بڕی (ملیارێک و 232 ملیۆن و 170 هەزار و 126) بەرمیل نەوتی لە بازاڕەکانی جیهان ساغکردووەتەوە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 375 هەزار و 130) بەرمیلی فرۆشراو.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (79.08) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (ئەیلول) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە سەروو (91) دۆلار فرۆشراوە، بە درێژایی ساڵ تێکڕای نرخی نەوت نەهاتووەتە خوار (71) دۆلارەوە. هەر بەپێی داتاکان کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (97 ملیار و 578 ملیۆن و 503 هەزار) دۆلار. مانگی (تشرینی یەکەم)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکراوەتەوەو گەیشتووە بە (9 ملیار و 669 ملیۆن) دۆلار، هیچ مانگێکی ساڵەکەش داهاتی نەوتی فرۆشراو دانەبەزیوە بۆ خوار (7 ملیار) دۆلار. خشتەی ژمارە (1) دووەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە ساڵی 2022 بە گەڕانەوە بۆ ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (2)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە ساڵی (2022)دا بڕی (ملیارێک و 208 ملیۆن و 531 هەزار و 119) بەرمیل نەوتی فرۆشتبوو، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 311 هەزار و 416) بەرمیلی فرۆشراو. لە مانگی (تشرینی یەکەم)یشدا زۆرترین بڕی نەوت فرۆشراوە بە قەبارەی (104 ملیۆن و 831 هەزار و 120) بەرمیل نەوت و کەمترینی لە مانگی (شوبات) بووە بە بڕی (92 ملیۆن و 790 هەزار و 173) بەرمیل نەوتی خاو.  هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لە ساڵی (2022)دا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (95 دۆلارو 53 سەنت) فرۆشرابوو، بەرزترین نرخێکیش تۆمار کرابێت لە مانگی (حوزەیران) بووەو بەرمیلێک نەوت بە تێکڕای مانگەکە بە (112 دۆلار 20 سەنت) فرۆشراوە، نزمترین نرخێکیش نەوتی پێ فرۆشرابێت مانگی (کانونی یەکەم) بووەو بە تێکڕا بەرمیلێک نەوتی تێدا دراوەتە (73 دۆلار و 63 سەنت). هەر بە گەڕانەوە بۆ داتاکانی ساڵی (2022)، کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق بریتی بووە لە بڕی (115 ملیار و 568 ملیۆن و 556 هەزار) دۆلار. مانگی (ئایار)یش گەورەترین داهاتی نەوتی تێدا کۆکرابوویەوەو گەیشتبووە (11 ملیار و 477 ملیۆن و 496 هەزار) دۆلار، کەمترین داهاتیش لە سەرەتاوە تا کۆتایی ساڵی (2022)دا لە مانگی (کانونی یەکەم)دا بووەو بڕی (7 ملیار 708 ملیۆن و 556 هەزار) دۆلار داهاتی گشتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بووە. خشتەی ژمارە (2) سێیەم: داهات و بڕ و نرخی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە ساڵی 2023 بەراورد ساڵی 2022 لە ساڵی (2023)دا؛ عێراق زیاتر لە (ملیارێک و 232 ملیۆن و 170 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 375 هەزار) بەرمیل. لە کاتێکدا ساڵی (2022) زیاتر لە (ملیارێک و 208 ملیۆن و 531 هەزار) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای رۆژانەی زیاتر لە (3 ملیۆن و 311 هەزار) بەرمیل فرۆشتبوو. بەم پێیە لە ساڵی (2023) هەناردەکردن بە رێژەی (2%) بڕی (23 ملیۆن و 639 هەزار) بەرمیل زیادی کردووە.  (بۆ وردەکاری تێکڕای بڕی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (1)) چارتی ژمارە (1) هەرچی دەربارەی تێکڕای نرخی نەوتی خاوی عێراقە، لە سەرەتاوە تا کۆتایی ساڵی (2023)، بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی نەوتی عێراق بە (79) دۆلار فرۆشراوە. لە کاتێکدا لە ساڵی (2022)  بە تێکڕا بەرمیلێک نەوت درابوو بە (95.5) دۆلار. واتا هەر بەرمیلێک نەوت (16.4) دۆلاری رێژەی (17%) نرخەکەی لە دەستداوە بەراورد بە ساڵی (2022). (بۆ وردەکاری تێکڕای نرخی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (2)). چارتی ژمارە (2) بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە بازاڕەکانی جیهان، کاریگەری گەورەی لەسەر داهاتی گشتی نەوتی عێراق جێهێشتووە، بە جۆرێک؛ کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراوی عێراق لە ساڵی (2023)دا (97 ملیار و 578 ملیۆن و 503 هەزار) دۆلار بووە. بەڵام لە ساڵی (2022)دا گەیشتبووە (115 ملیار و  568 ملیۆن و  801 هەزار) دۆلار. واتە لە ئەمساڵی (2023) بەراورد بە ساڵێ پێش خۆی نزیکەی (18 ملیار) دۆلار و بە ڕێژەی (16%) داهاتی نەوت کەمی کردووە. (بۆ وردەکاری داهاتی نەوتی هەناردەکراوی مانگانە بڕوانە چارتی ژمارە (3)). چارتی ژمارە (3) سەرچاوەکان؛ -    ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە ساڵی 2022. -    ڕاگەیەندراوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە ساڵی 2023.  

درەو: رۆژنامەی (العربي الجدید): 🔹ئامارێكی نوێی وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكرایكردووە, داهاتەكانی نەوت لە ساڵی (2023) كەمیكردووە, سەرەڕای بەرزبونەوەی هەناردەكردن بۆ زیاتر لە (1) ملیارو (230) ملیۆن بەرمیل. 🔹بەگوێرەی ئامارەكەی وەزارەتی نەوت, تێكڕای هەناردەكردنی مانگانەی نەوتی عێراق (102.6) ملیۆن بەرمیل نەوت بووە, بەتێكڕای (3.4) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە, كە بە بەراورد بە ئاستی هەناردەكردن لە ساڵی (2022)دا, بەڕێژەی (5.36%) بەرزبووەتەوە. 🔹داهاتی بەدەستهاتوو لە فرۆشتنی نەوت نزیكەی (87) ملیارو (600) ملیۆن دۆلار بووە, بە تێكڕای (7.3) میار دۆلاری مانگانە, كە بەڕێژەی (%31.79)دابەزیوە بە بەروارد بە ساڵی (2022), كە بڕكەی (115) ملیارو (460) ملیۆن دۆلار بووە. 🔹محەمەد عومەر, شارەزای ئابوری عێراق لەبارەی ئامارەكانی وەزارەتی نەوت دەڵێت: حكومەتی سودانی شكستیهێناوە لە بەڵێنەكانی لە بارەی كەمكردنەوەی پشتبەستن بە داهاتی نەوت, وەك سەرچاوەیەكی سەرەكی داهاتی وڵات. 🔹عێراق هێشتا لەژێر رەحمەتی نرخی نەوتی جیهانیدایە, داهاتەكانی نەوتیش زیاتر لە (96%) كۆی داهاتەكان پێكدەهێنێت, ئەوەش شكستی بە پلانی بوژاندنەوەی كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵ و بوارەكانی تر هێناوە, كە عێراق تیایدا پێشەنگەبووە.

 (دره‌و): بۆ په‌ره‌پێدانی ئه‌و كێڵه‌ نه‌وتییه‌ هاوبه‌شانه‌ی كه‌ ده‌كه‌ونه‌ سنوره‌كانه‌وه‌، عێراق و ئێران بڕیاریاندا لیژنه‌یه‌ك دروست بكه‌ن، ده‌یانه‌وێت به‌پێی عورفی نێوده‌وڵه‌تیی كاره‌كه‌ بكه‌ن.  حه‌یان عه‌بدولغه‌نی وه‌زیری نه‌وتی عێراق كه‌ هاوكات جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانه‌ بۆ كاروباری وزه‌، له‌ دوێنێوه‌ له‌ تارانه‌و له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك له‌ به‌رپرسانی حكومه‌تی ئێران و وه‌زاره‌تی نه‌وتی كۆماری ئیسلامی كۆبوه‌ته‌وه‌.  حه‌یان عه‌بدولغه‌نی ژماره‌یه‌ك له‌ به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی نه‌وتی له‌گه‌ڵ خۆی بردووه‌ بۆ تاران و له‌گه‌ڵ جواد ئوجی وه‌زیری نه‌وتی ئێران كۆبونه‌وه‌. له‌م كۆبونه‌وه‌یه‌دا، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق و ئێران یاداشتێكی هاوكارییان له‌بواری راهێنان و په‌ره‌پێدان ئیمزاكرد.  وه‌زیری نه‌وتی عێراق رایگه‌یاند، كۆبونه‌وه‌كه‌ جه‌ختی له‌سه‌ر قوڵایی په‌یوه‌ندیی مێژوویی نێوان هه‌ردوو وڵاتی دراوسێ كرد له‌گه‌ڵ رۆڵی كاریگه‌ری عێراق و ئێران له‌ رێكخراوی ئۆپێك و بازاری جیهانیدا، به‌وپێیه‌ی هه‌ردوو وڵات له‌ پێشه‌نگی وڵاتانی به‌رهه‌مهێنی نه‌وت و غازدان.  به‌پێی قسه‌ی حه‌یان عه‌بدولغه‌نی، عێراق و ئێران رێككه‌وتوون له‌سه‌ر پیكهێنانی لیژنه‌یه‌كی پسپۆڕ بۆ به‌هێزكردنی ده‌رفه‌تی هاوكاریی هاوبه‌ش، له‌وانه‌ پیكهێنانی لیژنه‌یه‌ك بۆ په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌ هاوبه‌شه‌كانی سنوری نێوان هه‌ردوو وڵات، به‌پێی چوارچێوه‌و عورفه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان كه‌ مافی هه‌ردوولا زامن بكات، ئه‌مه‌ له‌گه‌ڵ دروستكردنی لیژنه‌یه‌ك بۆ هاوكاری له‌ بواری وه‌به‌رهێنان و كۆكردنه‌وه‌ی غازو پیشه‌سازییه‌ پترۆكیمیاوییه‌كان و وزه‌ی نوێبووه‌وه‌، هه‌روه‌ها لیژنه‌یه‌ك بۆ په‌ره‌پێدانی پاڵاوگه‌كان و لیژنه‌ی راهێنان و په‌ره‌پێدانی هاوبه‌ش. هه‌ردوو وڵات گفتوگۆیان كردووه‌ له‌باره‌ی كاركردن و هاوكاری له‌ بواره‌كانی به‌بازاڕخستنی نه‌وت و لێدانی بیرو هاورده‌كردنی بۆری و كاڵاو دۆزینه‌وه‌ی نه‌وت و بواره‌كانی تر.   

(دره‌و): ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ریی عێراق تاوتوێی پرۆژه‌یه‌ك ده‌كات بۆهه‌مواركردنی یاسای دادگای باڵای فیدراڵی، دادگایه‌ك كه‌ له‌ماوه‌ی یه‌ك ساڵی رابردوودا سێ بڕیاری قورسی له‌دژی هه‌رێمی كوردستان ده‌ركردووه‌ (بڕیاری راده‌ستكردنی نه‌وت و غاز- بڕیاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی په‌رله‌مانی كوردستان- بڕیاری هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ی درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان) و بڕیارێكی تریشی به‌ده‌سته‌وه‌یه‌ كه‌ بڕیاره‌ 27ی ئه‌م مانگه‌ رایبگه‌یه‌نێت كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هه‌مواری ژماره‌یه‌ك له‌ بڕگه‌كانی یاسای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان كه‌ كاریگه‌ری گه‌وره‌ی له‌سه‌ر چۆنیه‌تی دابه‌شبوونی كورسییه‌كانی په‌رله‌مان به‌سه‌ر ناوچه‌كانی هه‌ڵبژاردندا هه‌یه‌.  ئه‌نجومه‌نی باڵای دادوه‌ریی عێراق به‌ سه‌رۆكایه‌تی دادوه‌ر (فایه‌ق زه‌یدان) كۆبووه‌وه‌. به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ریی، له‌ كۆبونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆدا گفتوگۆ كراوه‌ له‌باره‌ی پرۆژه‌ی هه‌مواری یاسای دادگای باڵای فیدراڵی و بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی پرۆژه‌ هه‌مواره‌كه‌ په‌سه‌ندكراوه‌و تاوتوێكردنی مادده‌كانی تری هه‌مواره‌كه‌ بۆ دانیشتنی داهاتووی ئه‌نجومه‌ن به‌جێهێڵدراوه‌.  دادگای باڵای فیدراڵی عێراق یه‌كێك له‌و دامه‌زراوه‌ دادوه‌رییانه‌ی عێراقه‌ كه‌ بڕیار له‌باره‌ی ناكۆكییه‌ ده‌ستورییه‌كان ده‌دات و بڕیاره‌كانی كۆتاییه‌و تانه‌ی لێنادرێت، ئه‌م دادگایه‌ له‌نێوان لایه‌نه‌ سیاسییه‌كاندا مشتومڕی له‌سه‌ره‌و هه‌ندێكیان به‌ دادگایه‌كی ناده‌ستوری ناوی ده‌به‌ن، به‌ڵام سه‌رباری ئه‌مه‌ش هێزه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی پرۆسه‌ی سیاسی عێراق دادوه‌ری خۆیان له‌م دادگایه‌دا هه‌یه‌.  كورد كه‌ به‌مدواییه‌ زیاتر له‌ بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵی دوڕدونگ بووه‌، دوو دادوه‌ریی له‌م دادگایه‌دا هه‌یه‌.  ئه‌م دادگایه‌ ناوه‌ڕاستی شوباتی 2022 بڕیاری خۆی له‌باره‌ی سكاڵایه‌ك یه‌كلاكرده‌وه‌ كه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كانی هه‌رێم تۆماریكردووه‌، له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م سكاڵایه‌، دادگای فیدراڵی بڕیاریدا به‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێم و حكومه‌تی هه‌رێمی پابه‌ندكرد به‌وه‌ی نه‌وت و غازه‌كه‌ی راده‌ستی به‌غداد بكات، له‌به‌ر رۆشنایی ئه‌م بڕیاری دادگادا بوو كه‌ له‌یاسای بودجه‌ی سێ ساڵه‌ی عێراقدا حكومه‌تی هه‌رێم قایل بوو به‌وه‌ی پرۆسه‌ی فرۆشی نه‌وت و داهاته‌كه‌ی راده‌ستی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق بكات، له‌به‌ر رۆشنایی هه‌م بڕیاری دادگادا، ئێستا وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق له‌ نوسینه‌وه‌ی ره‌شنوسیی یاسای نه‌وت و غازی فیدراڵدا ده‌یه‌وێت هه‌موو مه‌رجه‌كانی خۆی له‌سه‌ر وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كانی هه‌رێمدا بسه‌پێنێت. دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێم، رۆژی 30 ئایاری ئه‌مساڵ دادگای فیدراڵی عێراق دووه‌م بڕیاری قورسی خۆی له‌دژی هه‌رێم ده‌ركردو درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی خولی پێنجه‌می په‌رله‌مانی كوردستانی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌، به‌مه‌ش گفتوگۆی نێوان لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان به‌ هه‌مواری یاسای هه‌ڵبژاردن و كاراكردنه‌وه‌ی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردن و راپرسی هه‌رێم توشی بنبه‌ست هات. 24ی ئه‌یلولی ئه‌مساڵ هه‌مان دادگا له‌سه‌ر بنه‌مای سكاڵایه‌ك درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی له‌ هه‌رێمی كوردستان هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌. بڕیاری 27ی ئه‌م مانگه‌، دادگای باڵای فیدراڵی بڕیاری خۆی له‌باره‌ی سكاڵایه‌كه‌وه‌ رابگه‌یه‌نێت كه‌ یه‌كێتیی نیشتمانی له‌باره‌ی یاسای هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی تۆماریكردووه‌، پێشبینییه‌كان بۆ ئه‌وه‌ ده‌چن، دادگای فیدراڵی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌م سكاڵایه‌ شێوازی هه‌ڵبژاردن له‌ یه‌ك بازنه‌ییه‌وه‌ بگۆڕێت فره‌ بازنه‌یی و كورسییه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان به‌ (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاته‌كانیشه‌وه‌ دابه‌ش بكات به‌سه‌ر سێ بازنه‌ی هه‌ڵبژاردندا له‌ كوردستان، ئه‌مه‌ نوێنه‌ری به‌شێك له‌ پێكهاته‌كانی نیگه‌ران كردووه‌.