شیكاری: درەو بەشی یەكەم لەکۆی (57) بلۆکی (نەوت و گاز)، (23) بلۆکی نەوتی و (2) بلۆکی گازی، دەکەونە سنوری ناوچەی سەوزەوە لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان، کە (13) کۆمپانیای (7) دەوڵەتی بیانی کاری پشکنین و گەڕان و هەڵکەندن بەرهەمێنانی نەوت دەکەن (جگە لە گاز). بەپێی زانیارییەکان یەدەگی نەوتی پارێزگای سلێمانی بە زیاتر لە (36) ملیار بەرمیل و بە (65%)ی زیاتری کۆی یەدەگی نەوتی هەرێم دەخەمڵێندرێت. ئەمە لە کاتێکدایە لە کۆی (9) بلۆک کە گەیشتوون بە قۆناغی بەرهەمهێنان لە دەڤەری سەوز، تەنیا (7.3%) بەرهەمی نەوتی هەرێم پێکدەهێنن.  یەکەم؛ یەدەگی نەوتی هەرێمی کوردستان و پشکی پارێزگای سلێمانی تێیدا زانیاری جیاواز بەردەستە لە بارەی بڕو قەبارەی یەدەگی نەوتی هەرێم، بەڵام زانیارییە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2010)ەوە ئاماژە بەوە دەدەن کە بە (45) ملیار بەرمیلی خەمڵێنراو لە نەوتی یەدەگ لە هەرێمی کوردستاندایە، ئەم ژمارەیەش لە سایتی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڵاو کراوەتەوە. هەر لەم بارەیەوە وەزیری پێشووی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان (ئاشتی هەورامی) لە (19ی ئابی 2010) لە ته‌لاری وه‌زاره‌تی رۆشنبیری و لاوان، لە كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا سه‌باره‌ت یه‌ده‌گی نه‌وت له‌ هەرێمی کوردستان رایگه‌یاند؛ "(45) ملیار به‌رمیل نه‌وت له‌هه‌رێمی كوردستان هه‌یه‌".  بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی دۆر بۆ زانیاری نەوتی کوردستان کە لە ساڵی (2015)دا بڵاوکراوەتەوەو تێدا هاتووە "هەرێمی کوردستان خاوەن (50) ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگی جێگیر و (80) ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگی ناجێگیرە". بەپێی زانیارییە ڕۆژنامەوانییەکان یەدەگی نەوتی پارێزگای سلێمانی بە زیاتر لە (36) ملیار بەرمیل و بە (65%)ی زیاتری کۆی یەدەگی نەوتی هەرێم دەخەمڵێندرێت. دووەم؛ بلۆکە نەوتییەکانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان لەکۆی (57) بلۆکی کانزایی (نەوت و گاز)، (23) بلۆکی نەوتی کە (1) بلۆکیان هیچ وەبەرهێنانێکی تێدا نەکراوە، جگە لە (2) بلۆکی گازی، دەکەونە سنوری ناوچەی سەوزەوە لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان، کە (13) کۆمپانیای بیانی کاری پشکنین و گەڕان و هەڵکەندن بەرهەمێنانی نەوت دەکەن (جگە لە گاز)، ناسنامەی کۆمپانیاکان دەگەڕێتەو بۆ (7) جیاوازی هەریەک لە (ئەمریکا، روسیا، کەنەدا، تورکیا، کۆریا، ئیسپانیا، ئوسترالیا و ئیتاڵیا). بەم شێوەیە؛ بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)) 1.    بلۆكی بێتواته:‌ لەپارێزگای سلێمانی، له‌ شارۆچكه‌ی حاجیاواوه‌ ده‌ست پێده‌كات و تا ده‌گاته‌ شارۆچكه‌ی بێتواته‌ و بالیسان و ناوچه‌ی خۆشناوه‌تی و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (650) كیلۆمه‌تر دووجایە. (80%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 2.    بلۆكی شه‌كرۆك: لەپارێزگای سلێمانی، له‌ ناحیه‌ی خدرانی دوكانه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات نا نزیك شه‌قڵاوه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (418) كیلۆمه‌تر دووجایه. پشكی (64%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (هیسس) و (16%) بۆ (پیترۆسیڵتیك) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 3.    بلۆكی قه‌ڵادزێ‌: لەپارێزگای سلێمانی، سه‌رجه‌م قه‌زای قه‌ڵادزێ و به‌ری مه‌رگه‌و ده‌ریاچه‌ی دوكان و ڕانیه‌ ده‌گرێته‌وه‌ نزیكه‌ی (2000) كیلۆمه‌تر دووجایه. پشكی (80%)دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ڕیپسۆڵ) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 4.    بلۆكی خه‌له‌كان: لەپارێزگای سلێمانی، شارۆچكه‌ی خه‌له‌كان و چیای هه‌یبه‌ت سوڵتان و به‌ شێك له‌ ده‌شتی كۆیه‌ تا سه‌ر زێ ی بچوك ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (624) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ بڕی (2.450) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. پشكی كۆمپانیاكان (گاز پڵەس) (40%) تورکش ئینتیتی (40%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 5.    بلۆكی پیره‌مه‌گرون: لەپارێزگای سلێمانی، ڕۆژهه‌ڵاتی ڕێگای دووكان –سلێمانی و بناری چیای پیره‌ مه‌گرون تاده‌گاته‌ شارۆچكه‌ی دوكان ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی زیاتر له‌ (730) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. پشكی (80%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ڕیپسۆڵ) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 6.    بلۆكی میران: لەپارێزگای سلێمانی، له‌تاسلوجه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات ڕۆژئاوای ڕێگای دووكان –سلێمانی و به‌ شێك له‌ ناحیه‌ی ئاغجه‌له‌رو شارۆچكه‌ی بازیان و سه‌یرانگای چه‌می ڕه‌زان ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (1015) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و دوو كێڵگه‌ی گه‌وره‌ی تێدایه‌ میران ڕۆژهه‌ڵات بڕی (1.637) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدا دۆزراوه‌ته‌وه. پشكی كۆمپانیاكان بڕی (75%) دراوه‌ته‌ (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی و (25%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 7.    بلۆكی بازیان: لەپارێزگای سلێمانی، چیای سه‌گرمه‌و خۆراوای حه‌وزی بازیان و شارۆچكه‌ی ته‌كێ و به‌ شێك له‌ ناحیه‌ی ئاغجه‌له‌ری قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ری (473) كیلۆمه‌تر دووجایه، بڕی نه‌وتی یه‌ده‌گی (1.178) ملیار به‌رمیله‌. پشكی كۆمپانیاكان (كه‌ی ئێن ئۆ سی) كۆری (80%) و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 8.    بلۆكی باكوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ باكوری ناحیه‌ی سه‌نگاو له‌ قه‌زای چه‌مچه‌ماڵ، ڕووبه‌ری (492) كیلۆ مه‌تر دووجا ده‌گرێته‌وه‌ و به‌پێ ی زانیارییەکان بڕی (6.163) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. پشكی ئه‌م بلۆكه‌ سه‌ته‌ر لینگ ئینه‌رجی ئه‌مریكی (40%) و ئه‌داكس هاوبه‌شی كه‌نه‌دی و سویسری (20%و20%) (كه‌ی ئێن ئۆ سی) كۆری و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 9.    بلۆكی تۆپخانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، ڕۆژهه‌ڵاتی ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م و ناوچه‌ی جه‌باری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (945) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌، بەپێی زانیارییەکان بڕی (4) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایە سه‌ره‌ڕای بڕێكی زۆری گاز. لە ناوچەی گەرمیان، پشكه‌كانی (60%) دراوه‌ته‌ (تالیسمان ئینه‌رجی) كه‌نه‌دی ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 10.    بلۆكی تازه‌: لە ناوچەی گەرمیان، به‌شێك له‌ سنووری ناحیه‌ی نه‌وجول و خۆرئاوای ناحیه‌ی قادركه‌ره‌م ده‌گرێته‌وه‌، ڕووبه‌ره‌كه‌ی (700) كیلۆمه‌تر دووجایه، پێشبینی بڕی (3) ملیار یه‌ده‌گی نه‌وت و بڕێكی زۆر گاز ده‌كرێت. پشكی (60%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئۆیڵ سێرچ)ی ئوسترالی و پشكی (20%) دراوه‌ته‌ تۆتاڵی فه‌ڕه‌نسی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 11.    بلۆكی په‌ڵكانه‌: لە ناوچەی گەرمیان، قه‌زای دووزخورماتو ناحیه‌ی جه‌باره‌ و ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌و قه‌زایه‌ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (529) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌، بڕی (1.58) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. پشكی (60%) دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (شاماران پیترۆلیۆم) و (20%) پشكی (پیت ئۆیڵ)ی توركیه‌ و(20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 12.    پێنجوێن: لەپارێزگای سلێمانی، ناوەندی لە ناوەندی شاری پێنجوێنەوە درێژدەبێتەوە تا سنوری وڵاتی ئێران و جێگەی ئاماژەیە تا ئێستا هیچ وەبەرهێنانێک لەم بلۆکەدا نەکراوە. 13.    بلۆكی ڕۆژهه‌ڵاتی عه‌ربه‌ت: لەپارێزگای سلێمانی، ناوچه‌ی سیوه‌یل و به‌رزنجه‌و به‌ شێك له‌ شارەزوورو تا ناحیه‌ی ناڵپارێز له‌ قه‌ زای پێنجوێن ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (700) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. (80%)ی پشكه‌كانی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 14.    بلۆكی عه‌ربه‌ت: شاری سلێمانی و شاخی گۆیژه‌و ئه‌زمڕو ناحیه‌ی عه‌ربه‌ت تا هه‌ڵه‌بجه‌ی تازه‌ ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (974) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، بڕی (1.177) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. پشكی كۆمپانیاكان (شاماران پیترۆلیۆم)  (60%) ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 15.    بلۆكی به‌رانان: لەپارێزگای سلێمانی، باشوری خۆرهه‌ڵاتی شاری سلێمانی و چیای به‌رانان ده‌گرێته‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ده‌ریاچه‌ی ده‌ربه‌ندیخان و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (722) كیلۆمه‌تر دووجایه‌. پشكی كۆمپانیاكان (تالیسمان)ی كه‌نه‌دی (60%) كۆمپانیای (مورفی) (20%) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 16.    بلۆكی قه‌ره‌داغ: لەپارێزگای سلێمانی، ناوچه‌ی قه‌ره‌داغ و خۆرهه‌ڵاتی چیای سه‌گرمه‌ و ڕۆژ ئاوای ڕووباری سیروان ده‌گرێته‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ده‌ربه‌ندیخان و ڕووبه‌ری ئه‌م بلۆكه‌ (846) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، به‌ پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (4.896) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه. (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 17.    بلۆكی باشوری سه‌نگاو: لە ناوچەی گەرمیان، سه‌نته‌ری ناحیه‌ی سه‌نگاو و ده‌وروبه‌ری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ری (846) كیلۆ مه‌تر دووجایه‌ پێشبینی یه‌ده‌گی (2) ملیار به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت و بڕی یه‌ك تریلیۆن مه‌تر سێجا گازی سروشتی تێدایه. پشكی (60%)ی دراوه‌ته‌ (كه‌ی ئێن ئۆ سی)ی ‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. ‌(20%) ماوەتەوە بۆ لایەنێکی تر. 18.    بلۆكی كورده‌میر: لە ناوچەی گەرمیان، خوارووی ناحیه‌ی سه‌نگاو و باكوری قه‌زای كه‌لار ده‌گرێته‌وه‌ و تا سه‌ر ڕووباری سیروان و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (620) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ وبڕی (5.129) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه. پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ (ویسترۆن زاگرۆس)ی كه‌نه‌دی و (40%)ی پشكی (تالیسمان ئێنێرجی) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. 19.    بلۆكی گه‌رمیان: باكوری قه‌زای كه‌لارو ناحیه‌كانی باوه‌نورو سه‌رقه‌ڵاو شێخ ته‌ویل ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی (2120) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، بڕی زیاتر له (4) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه‌. پشكی (40%)ی كۆمپانیای (گاز پرۆم) له‌ كۆمپانیای (تالیسمانی كڕیوه)‌ و پشكی (40%)ی دراوه‌ته‌ كۆمپانیای (ویسترۆن زاگرۆس) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 20.    بلۆكی شاكه‌ل: لە ناوچەی گەرمیان، خواروی قه‌زای كه‌لار و ناحیه‌ی ڕزگاری و قه‌زای كفری ده‌گرێته‌وه‌ ڕووبه‌ره‌كه‌ی (832) كیلۆمه‌تر دووجایه‌، نزیكه‌ی (2) ملیار به‌رمیل نه‌وتی یه‌ده‌گی تێدایه‌. پشكی (80%)ی كۆمپانیای (گاز پرۆم) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 21.    بلۆكی چیا سورخ: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ڕووباری سیروان و ناحیه‌كانی قۆره‌توو مه‌یدان له‌ قه‌زای خانه‌قین ده‌گرێته‌وه‌ تا سنوری ئێران و ڕووبه‌ری (938) كیلۆمه‌تر دووجایه‌ و به‌ پێی ڕاپۆرتی سكۆتیا كاپیتاڵ بڕی (5.656) ملیار به‌رمیل نه‌وتی تێدایه. لە ناوچەی گەرمیان، كۆمپانیای (گه‌نه‌ڵ ئێنێرجی) توركی (60%) پشكه‌كانی له‌ كۆمپانیای (لۆنگفۆرد ئێنێرجی) كڕیوه‌ و (پیت ئۆیڵ) خاوه‌نی (20%)ی پشكه‌كانه‌و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 22.    بلۆكی قه‌ره‌هه‌نجیر: لە ناوچەی گەرمیان، ده‌كه‌وێته‌ نێوان چه‌مچه‌ماڵ و كه‌ركوكه‌وه‌، ناوچه‌ی شوان و ناحیه‌ی قه‌ره‌هه‌نجیرو ناحیه‌ی ته‌كێی جه‌باری ده‌گرێته‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (1200) كیلۆمه‌تردووجایه، پێشبینی بڕی (5 بۆ 10) ملیار به‌رمیل نه‌وت ده‌كرێت. (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ 23.    بلۆكی هه‌ڵه‌بجه‌: لەپارێزگای سلێمانی، ده‌كه‌وێته‌ سنوری قه‌زای هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هیده‌وه‌ و ڕووبه‌ره‌كه‌ی نزیكه‌ی (1000) كیلۆمه‌تر دووجایه‌و ناحیه‌كانی خورماڵ و سیروان و بیاره‌و گڵێجاڵ وسه‌نته‌ری قه‌زای هه‌ڵه‌بجه‌و به‌شێكی سیدسادق ده‌گرێته‌وه‌ بڕی (650) ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی خەمڵێندراوی تێدایە. (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (گاز پرۆم) و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە.‌ خشتەی ژمارە (1) بلۆکە نەوتییەکانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان سێیەم؛ بلۆکە نەوتییە بەرهەمهێنەرەکانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان بەپێی زانیارییەکان لە هەرێمی کوردستاندا تەنها (9) بلۆکی نەوتی لە قۆناغی بەرهەمهێناندان. کە (7) بلۆکیان دەکەونە پارێزگای هەلێرەوە و رێژەی  (92.7%)  هەموو بەرهەمی نەوتی هەرێم پێک دەهێنن. تەنها (1) بلۆکی بەرهەمهێنانی نەوت لە ناوچەی سلێمانی و گەرمیان هەیە ئەویش  (بلۆکی گەرمیان)ە کە بەرهەمی ڕۆژانەی بە پێی دوا ئامارەکان بریتییە لە (24) هەزار بەرمیل نەوت. جگە لە بلۆکی گەرمیان (بلۆکی تەقتەق) کە لەڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای هەولێرە بەڵام لە ژێر قەڵەمڕەوی دەسەڵاتدارانی پارێزگای سلێمانیە، ئەم بلۆکە لە کۆتایی ٢٠٢٠ دا ئاستی بەرهەمێنانی بریتی بووە لە (٨ هەزار و ٥٨٠) بەرمیل نەوت، لەکاتێکدا لە ساڵی ٢٠١٥ بەرهەمی رۆژانەی  (١٢٨ هەزار) بەرمیل زیاتر بووە، ئەم دوو بلۆکەی ناوچەی کۆیە و گەرمیان تێکڕا ڕێژەی (٧،٣%) ی بەرهەمی هەرێم پێک دەهێنن. (بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشتەی ژمارە (2) ئەو بلۆکانەی لە قۆناغی بەرهەمهێناندان سەرچاوەکان: 1.    د. سەفین جەلال فتح اللە، نەوتی هەرێمی کوردستان؛ شیکردنەوەیەکی جوگرافیایی سیاسی، دەزگای چاپ و پەخشی نارین، چاپی یەکەم، هەولێر 2015، ل 81-107. 2.    ڕاپۆرتی ڕێکخراوی دۆر، سلێمانی: شانشینی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، ڕێکخراوی دۆر بۆ زانیاری نەوتی کوردستان، ساڵی بڵاوکردنەوە 2015. 3.    درەو میدیا؛ یەدەگی نەوتی هەرێمی کوردستان https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9720 4.    درەو میدیا؛  پشکی کۆمپانیا بیانییەکان لە بلۆکە نەوتییەکانی هەرێمدا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9680 5.    یادگار سدیق گەڵاڵی، سەربەخۆیی دارایی و دابەشبوونی جوگرافی کێڵگەکانی نەوت وگازی هەرێم، ماڵپەڕی زەمەن؛ https://www.zamenpress.com/Detail_wtar.aspx?jimare=3464 1.    The Oil and Gas Year, The Oil and Gas Year: Kurdistan Region of Iraq 2011 (KURDISTAN REGION Regional Blocks Divisions, International Journal of Business and Social Science Vol. 11 • No. 5 • May 2020. 2.    LICENCES AND ENERGY INFRASTRUCTURE, MAP 2013. http://archive.gov.krd/mnr/mnr.krg.org/images/pdfs/Licences_and_energy_infrastructure_TOGY_2013_1.pdf  

ئاسۆ گەڵاڵی دەریاچەی ئەفسانەیی ساوە، دەریاچەیەكی مێژوویی و داخراو بوو لە بیابانی سەماوەی پارێزگای موسەننا لەباشووری عێراق و دەكەوتە دووریی ٢٣ كیلۆمەتر لە رۆژئاوای شاری سەماوە. ساوە، وشەیەكی ئارامییە و بە مانای (پیر) دێت، پێدەچێ لەبەر ئەوەبووبێت كە تەمەنی ئەم دەریاچە خواڕسكە، 10 هەزار ساڵی تێپەڕاندبوو. ئەوەی لەو دەریاچەیەشدا جێگای سەرسووڕمانبوو، ئەوەبوو، كە ئاوی هیچ رووباڕێك نەدەڕژایە ناوی و هیچ ئاوێكیشی لەبەر نەدەڕۆشت، بەڵكو سەرچاوەی ئاوی دەریاچەكە تەنها لەژێر زەوییەوە بوو، ئەمەش بەهۆی ئەوەی ڕووباری فورات تەنها 10 كیلۆمەتر لێیەوە دووربووە. درێژیی دەریاچەی ساوە نزیكەی 5 كیلۆمەتر و پانییەكەشی نزیكەی 2 كیلۆمەتر بوو، سەرچاوە مێژووییەكان دەڵێن دەریاچەی ساوە لە پێش زایینەوە هەر هەبووە، دەریاچەكە پێش وشكبوونی نزیكەی 5 مەتر لەسەر رووی دەریاوە بەرز بوو، هەرچەندە ئاوی دەریاچەی ساوە (ئەوەندە و نیوێك) لە ئاوی كەنداو سوێرتر بوو، بەڵام جگە لە هەبوونی ماسیی (Arabian toothcarp) لەناو دەریاچەكەدا نزیكەی 25 جۆر باڵندەی ئاوی دەژیان، لەدیارترینیان مراوی ئاوی، گری ئۆراسی، پەپووسلێمانكەی عێراقی، كرووپی خۆڵەمێشی . رۆژی 17 ی ئەم مانگە، لەهەواڵێكی شۆكئامێزدا، وشكبوونی تەواوەتیی دەریاچەكە ڕاگەیەنرا، هۆكارەكەش بەهۆی كەمبارانیی، گۆرانكاریی كەشوهەوا، بیرلێدانی زۆر، كەمكردنی ئاوی فورات لێك درایەوە. بەرپرسانی ئاو لە حكومەتی عێراق، بێمنەتانە گوتیان، وشكبوونی دەریاچەی ساوە هیچ كاریگەریی نیە لەسەر ژیان لەو ناوچەیە، چونكە ئاوی دەریاچەكە سوێربوو و تەنها بە مەبەستی گەشتیاری سوودی لێ دەبینرا. ئەم جۆرە لێدوانانەی بەرپرسان جێی خەمە، كاتێكیش لێی دەكۆڵیتەوە ئیتر پێویست ناكات بگەڕێیت بەدوای قەیرانە ژینگەییەكانی وڵات، ئەم تێگەیشتنە هەڵەیەی حكومەت بەسە بۆ ئەوەی ژێرخانی ژینگەیی هەر جوگرافیایەك تێكبچێت. لەگەڵ ئەوەی گۆڕانی كەشوهەوای جیهانیی، كاریگەریی راستەوخۆی هەبووە لەسەر وشككردنی دەریاچەی ساوە و باقیی كارەساتە ژینگەییەكانی تریش لە عێراق، بەڵام ئەوەی جێی هەڵوەستە لەسەركردنە ئەوەیە، بۆچی عێراق یەكێكە لەو وڵاتانەی زۆرترین شوێنەوارەكانی گۆڕانكاریی ژینگەیی لەسەر دەردەكەوێـت؟ ئەم هێلكەی پیسبوونی ژینگەیە بۆچی دەبێ لەسەری عێراقدا بشكێت؟ هەر لەبارەی دەریاچەی ساوەوە: - ساوە، دەكەوتە نزیك بیابانەكانی سەماوە و هۆكارێك بوو بۆ دابەزینی پلەی گەرمای ئەو ناوچەیە. - خاوەنی خوێیەكی زۆر بوو، تەنانەت لە هەندێك شوێندا خوێیەكەی، باڵامرۆڤێك بەرزببووەوە، بەڵام هیچ سودی لێ نەبینرا. - هەرچەندە رۆژانە دەیان ئۆتۆمبێل بەمەبەستی گەشت و سەیران و مەلەكردن دەچوونە قەراغ دەریاچەكە، بەڵام ساوەی ڕەحمەتی، تا وشكیش بوو، نەك خزمەت نەكرا، تەنانەت جادەی قیری بەخۆیەوە نەبینی. - هەرچەندە پارێزگای (موسەنا) لەساڵی 2014 بە پایتەختی كشتوكاڵیی عێراق دیاریی كرا، بەڵام ئێستا قەیرانی كشتوكاڵ خودی پایتەختەكەشی گرتۆتەوە، ئەوەتا دەریاچەیەكی چەند هەزار ساڵە وشك دەبێت و كەسیش خۆی لێ ناكاتە خاوەن. - بەپێی ئامارەكانی فەرمانگەی ژینگەی موسەنا، تەنها لەو ناوچەیەی (ساوە) زیاتر لە 1300 بیری ئیرتیوازی لێ دراون. بەم هۆیەشەوە پێكهاتە تەكنتۆنییەكانی زەوی، دەمێك بوو لەو ناوچەیە دەستیان بە جوڵەكردبوو، چەند ساڵێكیشە نیشانەكانی كەمبوونەوەی دەریاچەكە دەركەوتبوون، تا وشكبوو. بێگومان بە تێروانین لە كارەساتەكان دەگەینە ئەوەی كە سیستمی بەڕێوەبردن لە وڵات، كاریگەریی راستەوخۆ و دیاری هەیە لە هەر خراپبوونێكی ژینگەیی، بەو پێیەی هەمان گۆڕانكارییەكان لە وڵاتانی تری جیهانیش هەیە، بەڵام هەریەكەیان بە پلانی دروست و دابینكردن و خەرجكردنی بودجەی پێویست ڕێگرییان كردووە لەوەی كاریگەریی گەورەی گۆڕانكارییەكان لەسەریان دەربكەوێت. ئەوەی لە ساڵانی رابردوودا لە عێراق ڕوویداوە لە (هەڵكەندنی بیری ئاو لەدەرەوەی یاسا و خراپ بەكارهێنانی ئاوی ژێر زەوی، پیسكردن و بەكارهێنانی سەرچاوە ئاوییەكان، كەمیی رێژەی سەوزایی، هەبوونی گەندەڵی لە كەرتی ژینگە، كەمبوونەوەی كشتوكاڵ و جووتیاران، بەكارنەهێنانی زانستیی ئاو) و لەهەمووشیان مەترسیدارتر (خراپیی پلاندانان و خراپیی ئیدارەدانی سیاسەتی ئاوی) كاریگەریی راستەوخۆیان هەبووە لەسەر كاریگەرییە ژینگەییەكان و لەناویشیاندا، وشكبوونی دەریاچەی ساوە. ڕووداوی وشكبوونی دەریاچەی ساوە، دەكرێ بە نیشانەی دەستپێكی سەردەمێكی نوێی (قاتی) لێك بدەینەوە بۆ عێراق و عێراقییەكان، بێگومان نەمانی سەرچاوەی ئاو شوێنەواری زۆر بەجێدەهێڵێت لە نمونەی گرانیی، پیسبونی كەشوهەوا، تێكچوونی هاوسەنگی، كەمبوونەوەی هەمەجۆریی زیندەیی، برسێتیی، كورتهێنان و كۆچی بەكۆمەڵی ئاژەڵ و باڵندەكان و دوورنیە كۆچی بەكۆمەڵی دانیشتوانیشی لێ بكەوێتەوە، كە بێگومان هەرێمی كوردستانیش بێبەش نابێت لە زیانمەندبوون لەم شوێنەوارانە.   * ئەندازیاری كشتوكاڵی

(درەو):  موڵكێك لەبەردەم پاركی ئازادی ناكۆكی خستوەتە ناو لقی سلێمانی یەكێتی مافپەروەرانەوە، هەندێك لە ئەندامانی یەكێتییەكە لەگەڵ كۆمپانیایەك رێككەوتوون موڵكەكە بكرێت بە پرۆژەی نیشتەجێبوونی (29) نهۆمی، ئەندامانی تری یەكێتییەكە ناڕازی بوون‌و پرۆژەكەیان راگرتووە.  كۆمپانیایەك بەناوی (خۆری ماردین) هەوڵیدا موڵكێكی لقی سلێمانی یەكێتی مافپەروەرانی كوردستان بكات بە پرۆژەیەكی نیشتەجێبوون.  موڵكەكەی یەكێتی مافپەروەران دەكەوێتە كەرتی (مەڵكەندی- دەباشان) لەبەردەم پاركی ئازادی‌و بەرامبەر بە یانەی كۆمەڵایەتییەو بەردەمی شەقامی سەرەكیە.  بۆ ئەم كارە، كۆمپانیاكە رەزامەندی هەندێك لە ئەندامانی ئەنجومەنی یەكێتی مافپەروەرانی وەرگرتووە، بەڵام بەشێكی تری ئەندامانی ئەنجومەنەكە ناڕازیی بوون‌و سكاڵایان بردوەتە لای بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی.  كۆمپانیاكە گرێبەستی پرۆژەكەی لەگەڵ ئەندامانی ئەنجومەنی مافپەروەران كردووە، لەبەرامبەر دروستكردنی پرۆژەی نیشتەجێبوون لەسەر موڵكەكەیان، ژمارەیەك شوقەیان بۆ دابین بكات، بڕیاربوو هەفتەی رابردوو گرێبەستەكە ئیمزا بكرێت، دواتر كۆمپانیاكە دەستبەكاركردن بكات‌و بینایەكی (29) نهۆمی لەسەر دروست بكات.  دروستكردنی بینایەكی بەرز لەو ناوچەیەدا، جگە لە ناڕەزایەتی بەشێك لە مافپەروەران، ناڕەزایەتی خاوەن ماڵ‌و موڵكەكانی ئەو ناوچەیەشی لێكەوتوەتەوە‌و دەڵێن یاسا رێگە بە دروستكردنی بینای (29) نهۆمی لەم شوێنەدا نادات‌و تەنیا دەتوانرێت بینای (9) نهۆمی دروست بكرێت.  بەهۆی ئەم ناڕەزایەتییانەوە، دروستكردنی پرۆژەكە راوەستاوە‌و بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی دەستوەردانی كردووە بۆ راگرتنی كارەكە.  موڵكەكە نوسراوی فەرمانگەی تۆماری خانوبەرەی سلێمانی هەیە، بەپێی ئەم تۆمارە رووبەڕی موڵكەكە (هەزارو 699) مەترچوارگۆشەیە‌و بە (15 ئۆلك) تۆماركراوە، هەر مەترچوارگۆشەیەكی ئەم موڵكە نرخەكەی بە (456 هەزار) دینار دیاریكراوە.  لە تۆماری خانوبەرەدا، ئەم موڵكە بۆ یەكێتی مافپەروەرانی كوردستان لقی سلێمانی دابینكراوە‌و ئاماژە بەوەكراوە ئەم موڵكە هیچ جۆرە مامەڵەیەكی لەسەر ناكرێت بۆ مەبەستی دیاریكراو نەبێت.   

 (درەو): مانگانە لە داھاتی سلێمانی (75) ملیار دینار بۆ تەمویلی موچە تەرخاندەكرێت، (18) ملیار دیناریش دەنێرێت بۆ هەولێر بۆ خەرجی دامەزراوە نیشتمانییەکان و (7) ملیار دینار بۆ دەرماڵەی خوێندكاران و مامۆستایانی وانەبێژ خەرجدەكرێت. سەرچاوەیەك لە بانكی هەرێم لقی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، لە سێ مانگی رابردوودا كۆی ئەو داهاتانەی بۆ موچە تەرخانكراوە بەمشێوەیە بوو: مانگی یەك: 75 ملیارو 521 ملیۆن دینار مانگی دوو: 75 ملیارو 680 ملیۆن دینار مانگی سێ: 78 ملیار و 260 ملیۆن دینار سەرباری ئەمە، بەگوێرەی قسەی سەرچاوەکە، تەمویلی سلێمانی بۆ بانكی منارە لە هەولێر تایبەت بە دامەزراوە نیشتیمانییەکان بۆ هەرسێ مانگی (یەك، دوو، سێ) بڕی (54 ملیارو 558 ملیۆن) دینار بووە، واتا مانگانە نزیكەی (18 ملیار) دینار لە سلێمانییەوە رەوانەی ھەولێر دەکرێت. لەپاڵ ئەم خەرجیانەدا، مانگانە (7 ملیار) دینار بۆ خەرجی دەرماڵەی خوێندكاران و مامۆستایانی وانەبێژ تەرخان دەکرێت. واتە مانگانە خەرجی موچەو ئەو پارەیەی لەسەر داھاتی سلێمانی بۆ ھەولێر دەنێردرێت بڕەکەی نزیکەی (100 ملیار) دینارە، ئەمە جگە لە خەرجی كۆمپانیاكانی خاشاك، دەرمان، خواردنی زیندانیان، كە زۆربەیان راگیراون.  ئەمە لەکاتێکدایە پەرلەمانتاران باسلەوە دەکەن، داھاتی سلێمانی ناگەڕێتەوەو بانكەكان و لەلایەن بەرپرسانی باڵای یەكێتی و دەبرێن، ئەمەش بووەتە هۆی نەمانی نەختینەی دارایی لە بانكەكاندا 

راپۆرت: درەو فەڕەنسییەكان لەبەردەم دوو بژاردەدان، سەرۆكێك هەڵبژێرن كە خۆیان دەڵێن تەنیا "سەرۆكی دەوڵەمەندەكان"ە، یاخود سەرۆكێك  هەڵبژێرن كە تۆمەتبار دەكرێت بەوەی دۆستی سەرۆكی روسیا‌و دەیەوێت یەكێتی ئەوروپا هەڵوەشێنێتەوە. دەنگی سپی‌و بایكۆت براوە دیاری دەكات  دەنگدەرانی فەڕەنسا بۆ خولی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، ئەمڕۆ روویان لە سندوقەكانی دەنگدان كردەوە.  ئەمڕۆ  فەڕەنسییەكان لەنێوان دوو بژاردەدا بڕیار دەدەن، بژاردەی یەكەم: هەڵبژاردنەوەی (ئیمانوێل ماكرۆن) كاندیدی میانڕەو بۆ پێنج ساڵی تری سەرۆكایەتی یاخود بژاردەی دووەم: كە پێدانی دەرفەتە بە  خاتوو (مارین لۆپان) كاندیدی رەوتی راستڕەوی توندڕەودا بۆ ئەوەی بۆ یەكەمجار لە مێژووی فەڕەنسادا پۆستی سەرۆكایەتی وڵات وەربگرێت.  خاتوو لۆپان روبەڕووی جەنگێكی قورس بوەتەوە، چونكە راپرسییەكان ئاماژە بەوە دەكەن ركابەرەكەی بەجیاوازی (10) پۆینت لەپێش ئەوەوەیە. هەریەكە لە ماكرۆن‌و مارین لۆپان پێویستیان بەوەیە دەنگی ئەو دەنگدەرانە بەلای خۆیاندا رابكێشن كە لە گەڕی یەكەمی هەڵبژاردندا دەنگیان بە كاندیدەكانی تری هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داوە.  هەردوو كارەكتەرەكە توانای جەمسەرگیرییان هەیە، بەڵام دەنگەكانیان گرەنتی نەكردووە، ماكرۆن لەلایەن نەیارە سیاسییەكانییەوە بە "لوتبەرز"‌و "سەرۆكی دەوڵەمەندەكان" ناودەبرێت، لەبەرامبەردا خاتوو لۆپان بەوە تۆمەتبار دەكرێت پەیوەندی توندوتۆڵی لەگەڵ ڤیلادیمیر پوتین سەرۆكی روسیا هەیە. ماكرۆن كە سەرۆكی پێنج ساڵی رابردووی فەڕەنسا بووە، بەبەڵێنی گەورەی ئەنجامدانی گۆڕانكاری گەیشتە كۆشكی ئیلیزێ، بەڵام زۆرێك لە فەڕەنسییەكان گلەیی ئەوەی لێ دەكەن بەڵێنەكانی بەجێ نەگەیاندووە، سەردەمی سەرۆكایەتییەكەی ماكرۆن ناڕەزایەتی‌و قەیرانی پەتای كۆرۆنای بەخۆوە بینی‌و ئێستاش بەرزبونەوەی نرخ.  لەبەرامبەردا خاتوو مارین لۆپان لەو هەڵانەوە كە لە هەڵبژاردنی رابردوودا (2017) لەبەرامبەر ماكرۆن كردی‌و بەهۆیەوە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی دۆڕاند، ئەمجارە وانەی وەرگرتووە. ئەم خاتونە كە رێبەری راستڕەوی توندڕەوە، ئەمە جاری سێیەمە دەچێتە ناو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەوە، ئەگەر ئەمجارە بدۆڕێت، ئیتر مافی خۆكاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆكایەتی فەڕەنسا نامێنێت. دیارترین پاڵنەری نادیار لەم گەڕەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی فەڕەنسادا، ژمارەی ئەو دەنگدەرانەیە كە رەتی دەكەنەوە پاڵپشتی هیچ یەكێك لە كاندیدەكان بكەن‌و دەیانەوێت كارتی سپی بخەنە ناو سندوقەكانی دەنگدانەوە یاخود هەر بەشداری دەنگدان نەكەن‌و بایكۆت بكەن، ئەمڕۆ پشووی فەرمییە لەسەرتاسەری فەڕەنسا، بەوبۆنەیەوە تائێستا ئاستێكی كەمی بەشداری لە هەڵبژاردندا تۆماركراوە.  ماوەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كورت بوو، بەڵام بژاردەی دەنگدەران روونە لەنێوان سەرۆكی ئێستا كە پاڵپشتی لە یەكێتی ئەوروپا دەكات هەروەها كاندیدە ژنە نەتەوەپەرەستەكە كە هەوڵی قەدەغەكردنی (حیجاب)‌و كۆتوبەندكردنی (كۆچ) دەدات. ئەنجامی هەڵبژاردن هەرچۆنێك بێت، ئێوارەی ئەمڕۆ ماكرۆن دەچێتە سەر شانۆی بورجی ئیڤڵ‌و قسەی خۆی بۆ دەنگدەرەكانی دەكات.  شوێنە مردووەكەی دوای كاتژمێر حەوتی ئێوارە توانای كڕین پرسی یەكەمە بەلای دەنگدەرانی فەڕەنسییەوە، مارین لۆپان بەڵێنیداوە ئەم كێشەیە چارەسەر بكات، ئەگەر هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بباتەوە. ئاستی لۆپان لە شارۆچكە بچوكەكان‌و ناوچە گوندنشینەكاندا باشە، چونكە ئەم ناوچانە لەسەردەمی سەرۆكایەتی ماكرۆندا لەڕووی ئابورییەوە دۆخیان باش نەبووە، لە شارۆچكەیەكی بچوكی وەكو "لاڤیرتی سو جوار" كە دەكەوێتە سەر روباری مارن‌و كاتژمێرێك لە خۆرهەڵاتی پاریسی پایتەختەوە دورە، مارین لۆپان پلەی یەكەمی بەدەستهێناوە.  خاتوو سیسیل كە لە دەرەوەی یەكێك لە قاوەخانەكان دانیشتووە دەڵێ" پەتای كۆرۆنا كاریگەری لەسەر ناوچەكە هەبوو، بەر لە كۆڤید  یانەیەك هەبوو ناوی (ئەڤونیو دو لا شامپانیۆ) بوو، بەڵام داخراو ئێستا شوێنەكە لەدوای كاتژمێر حەوتی ئێوارەوە مردووە"، سیسیل لەبەرژەوەندی لۆپان دەنگدەدات، (فرید)یش كە كارمەندە لە تۆڕی شەمەندەفەری پاریس دەنگ بە ركابەرەكەی ماكرۆن دەدات‌و دەڵێ" خەڵك ناتوانن پارەی غازو كارەبا بدەن، من كاتێك لە پاریسم شتەكان زۆر گرانن، تۆ دەبێت نان بخۆیت"، باسی لەوەكرد، ئەو كۆچبەرە ئەفریقیانەی كە ئەو لە پاریس دەیانناسێت دەنگ بۆ لۆپان دەدەن.  زۆرێك لە دەنگدەرە شەرمنەكانی لۆپان لە شارۆچكەكەدا هەن كە دەڵێن فەڕەنسا پێویستی بە گۆڕانكارییە، تەنیا ئەم قسەیە دەكەن.  لۆپان بە وردی بۆچونەكانی خۆی راستكردوەتەوە، بەڵام هێشتا پلان بۆ ئەوە دادەنێت ریفراندۆمێك رێكبخات بۆ دانانی رێوشوێنی توند دژ بە دیاردەی كۆچبەری، رەنگە ئەم بیرۆكەی ئەو بۆ "ئەوروپای وڵاتان" ببێتەهۆی لێكهەڵوەشاندنەوە یەكێتی ئەوروپا. رەنگە جان كلود (66 ساڵ) لەگەڵ دوژمنایەتی یەكێتی ئەوروپادا كۆك نەبێت، بەڵام سكاڵای هەیە لەوەی زۆرێك لە خەڵك سیستمی چاودێری كۆمەڵایەتی لە فەڕەنسا دەقۆزنەوە‌و مادەی هۆشبەر بەكاردەهێنن.  لۆپان‌و پوتین   ئاستی جەماوەریی ئیمانوێل ماكرۆن لەناو لاوان‌و ئەو دەنگدەرانەی كە تەمەنیان كەمە، زیاد دەكات، دۆخەكە لە "لا ڤیرتی"یش بەمشێوەیە. خاتوو سیرینا (18 ساڵ) كە ژمێریارێكی تازە كارە، لەبارەی جەنگی ئۆكرایناوە نیگەرانە‌و دەڵێ" بەڕاستی نازانین هەستی لۆپان بەرامبەر بە پوتین چۆنە. گۆڕینی سەرۆك لە ئێستادا رەنگە ببێتەهۆی ناسەپامگیریی".  نیكۆل (76 ساڵ) كە كتێبخانەیەك لە گوندێكی نزیك بەڕێوەدەبات، تێبینی ئەوەی كردووە زۆرێك لە خەڵك بەرەو ئاڕاستەی راستڕەوی توندڕەو دەڕۆن. نیكۆل دەڵێ" من لەبارەی لۆپانەوە نیگەران نیم، نیگەرانم لەوانەی لە پشتی لۆپانەوە- یاریدەدەرەكانی".  ئاستی مارین لۆپان لە شارە گەورەكاندا باش نییە لەوانە پاریس‌و لیۆن، ركابەرەكەی لە راپرسییەكانی گەڕی دووەمی هەڵبژارداندا پێشی كەوتووە. بەڵام پاڵنەری یەكلاكەرەوە لەم هەڵبژاردنەدا، دەچێتە بەرژەوەندی ئەو كاندیدەی كە پاڵپشتی 22%ی دەنگدەران بۆخۆی زامن دەكات، ئەم دەنگدەرانە ئەوانەن كە دەنگیانداوە بۆ كاندیدی چەپی توندڕەو (جان لوك میلنشون). میلنشون بە جیاوازییەكی كەم بە لۆپان دۆڕا، بەڵام لە چەند شارێك هەڵبژاردنی بردەوە لەوانە (مارسیلیا)‌و (نانت)، لە شارۆچكەی (تراب) كە زێدی میلنشون-ە لە باشوری خۆرئاوای پاریس، كورتهێنان لە دەنگدەرانی لۆپاندا هەیە.  یەكێك لە خاتونە لەچكبەرەسەرەكان لەبەردەم بازاڕێكی لۆكاڵیدا راوەستاوە‌و ئیدانەی سیاسەتەكانی راستڕەوی توندڕەو دەكات‌و بە "رەگەزپەرەستانە" ناوی دەبات، دەڵێ" بۆچوونی باو ئەوەیە وەكو ناڕەزایەتیی بەشێوەیەك دەنگ بدرێت كە لە سودی هیچ یەكێك لە كاندیدەكاندا نەبێت، بەڵام رەنگە دەنگ بە ماكرۆن بدەم یان هەر دەنگ نەدەم".  پێدەچێت زۆرێك لە دەنگدەرەكانی میلنشون لەم شارۆچكەیەدا، هێشتا لەبارەی دەنگدانەوە دوودڵ بن. موراد دەڵێ رەنگە ئەو بە كارتی سپی دەنگبدات، ئاماژە بەوە دەكات" ماكرۆن بۆ دەوڵەمەندەكانە زیاتر لەوەی بۆ هەژاران بێت" هەرچەندە هێشتا پێیوایە رەنگە لە بەرژەوەندی ماكرۆن دەنگ بدات.  پێدەچێت تێكڕای بێكاریی روو لە كەمبونەوە بكات‌و توانای كڕین بەبەراورد بە ساڵی 2017 زیاد بكات، بەڵام زۆرێك لەو دەنگدەرانەی پاڵپشتی چەپەكان دەكەن، هەست بە نائومێدی لە سەرۆكی ئێستا دەكەن، ئەمەش بەهۆی كەمبونەوەی ئاستی یارمەتی نیشتەجێبوون بۆ ملیۆنان كەس لەوانەی كە داهاتیان كەمە، هەروەها هەڵوەشاندنەوەی باجی سامان كە دەوڵەمەندەكانی كردبووە ئامانج.  كاتێك  ئیمانوێل ماكرۆن گەیشتە دەسەڵات، بەڵێنی گۆڕانكاری هەبوو. بەڵام ئەو تێبینییەی كە لە هەموو شوێنێكدا گوێبستی دەبیت ئەوەیە هەرگیز هیچ شتێك نەگۆڕاوە. ئەگەر راپرسییەكان وردبن‌و ماكرۆن سەركەوێتەوە، بەدڵنیایی بەهیچ جۆرێك ویلایەتی دووەمی سەرۆكایەتییەكەی ئاسان نابێت.  سەرچاوە: BBC  

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) ڕۆژانە دەیان و سەدان جنێوفرۆش لەناو دونیای ئێمەدا دەردەکەون، ھەندێکیان پەرلەمانتارن، ھەندێک ئەندامی ئەم یان ئەو حیزبی سیاسین، ھەندێکیان چالاکەوانی ئیسلامیین، ھەندێکیشاین ڕۆژنامەنووس و خوێندەوار و نووسەرن. کەسانێک ھەن جنێو بە حیزبە ڕکابەرەکەیان ئەدەن، ھەندێکیتر بە ئەمری بەرپرسەکانیان جنێوئەدەن، کەسانێکیتر جنێو بە ھەموو کورد ئەدەن، ھەشە جنێو بەو کەسانە ئەدات کە لە دوورەوە ڕقی لێیانە. لە دوو دەیەی ڕابردوودا جنێودان بووە بە یەکێک لە چالاکییە سەرەکییەکانی ناو”فەزا“، یان ”ڕووبەر“، یان ”مەجالی گشتیی“ کۆمەڵگای ئێمە. چەمکی ”فەزای گشتیی“، یان ”ڕووبەرێکی گشتی“،  یان ”مەجالی گشتیی“ یەکێکە لەو چەمکە سەرەکییانەی بۆ باسکردن و ناساندنی دونیای مۆدێرن بەکاردێت و بەھۆیەوە ئەم دونیایە لە دونیای کۆن و سونەتی، جیادەکرێتەوە. کەچی لە سێ دەیەی ڕابردوودا جۆرێکی تایبەت لە ڕووبەری گشتیی لە کۆمەڵگای ئێمەدا دروستبووە کە جنێودان و سوکایەتیکردن بە یەکتری، یەکێک لە ئاکارە ھەرەسەرەکییەکانی ناویەتی. ڕووبەرێکی گشتیی کە دەشێت بە ”ڕووبەری گشتیی بێڕێزیکردن“ ناویببەین.  فەیلەسوفی ئەڵمانی، یورگن ھابرماز، یەکێکە لەو نووسەرانەی  لەسەر چۆنیەتی سەرھەڵدان و دروستبوونی ”ڕووبەری گشتیی“ لەناو مێژووی کۆمەڵگا خۆرئاواییەکاندا لە سەدەی ھەژدەھەمەوە، نووسیویە. لە دیدی ئەم فەیلەسوفەدا ”ڕووبەری گشتیی“ ئەو شوێن و فەزایەیە کە تیایدا کەسە کان، وەک تاکەکەس، کۆدەبنەوە و جمھور یان گشتێکی ئاشکرا دروستدەکەن. ئەمانە لەو ڕووبەرە گشتییەدا گفتوگۆ و ڕاگۆڕکێ و موناقەشە لەگەڵیەکتریدا دەکەن و باس لە کێشەکانی ناو ژیانی خۆیان، کێشە ھاوبەشەکانیان، لەگەڵیەکتریدا دەکەن. لای ھابرماز ئەم شوێنە گشتییانە لە سەدەی ھەژدەھەمدا بریتیبوون لە چاخانە و قاوەخانە و ساڵۆنە ئەدەبییەکان. لەمڕۆدا زۆر شوێنی تریشی ھاتۆتە سەر، بەتایبەتی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و فەزای دیگیتاڵیی کە جۆرێکی تازە لە ڕووبەری گشتیی دیگیتاڵی دروستدەکەن. لە ڕووی مێژووییەوە ئەو لەو ڕووبەرە گشتیانەدا ڕوویئەدا، موناقەشە و ڕاگۆڕکێی عەقڵانی کەسەکان بووە لەگەڵیەکدا. ئامرازی سەرەکیی گفتوگۆ و ڕاگۆڕکێکانیش بریتیبووە لە عەقڵ و بیرکردنەوەی کەسەکان خۆیان.  لە ڕاستیدا ”ڕووبەری گشتیی“ وەک شانۆیەک وابووە تیایدا کەسەکان بە ئاشکرا لەناویدا کۆبوونەتەوە و بە ئاشکرا لەگەڵیەکدا باسیان لە مەسەلەکانی ناو ژیانی خۆیان کردوە. ئەمەش وایکردوە زۆربەی جار کۆبوونەوەکەیان ئاکارێکی سیاسیی ھەبێت، بەڵام سیاسەتێک لەڕێگا دیالۆگ و بەھۆی ڕاگۆڕکێ و ئاخاوتنی دیالۆگییەوە.  ئەوانەشی لەو کۆبوونەوە و گفتوگۆیانەدا بەشداربوون، ھەم خۆیان وەک ھاوڵاتیی بینیوە و ھەم ئەوانەشی کە گفتوگۆکەیان لەگەڵدا ئەنجامداوە. بە کورتییەکەی ئەوەی لەم فەزا گشتیەدا ڕوویداوە بریتیی بووە لە بیردەکەنەوە،  ھەم بیرکردنەوە بەیەکەوە و ھەم لە یەکتریشەوە فێربوون.  کەچی ڕووبەری گشتیی لە دونیای ئێمەدا، بە تایبەتی لەناو فەزا دیگیتاڵیەکەدا، بوونەوەرێکی جنێوفرۆش و بێڕێزی دروستکردوە. جنێوفرۆشکی سیاسیی و دینیی و ئەخلاقیی. یەکێکیان بە جنێو بەرگری لە پارت ە سەرۆکە سیاسییەکەی خۆی دەکات، ئەویتریان بە جنێو بەرگریی لە دین و خوداکەی خۆی دەکات، سێھەمیشیان بە جنێو بەرگریی لە ”ئەخلاقیی ڕاست“ و ”دروست“ی خۆی دەکات.   ئەم دۆخە وایکردوە بەشێکی گەورەی ئەو ڕووبەرە گشتییەی لە دونیای دیگیتاڵی ئێمەدا دروستبووە، تەواو دووربێت لە ڕاگۆڕکێ و بیرکردنەوە و بەریەککەوتنێکی عەقڵانیانەی ڕا و بۆچوونە جیاواز و ئازادەکانەوە، شوێنێک نەبێت کەسەکان یەکتری وەک ھاوڵاتی یەکسان وێنابکەن، بەڵکو گۆڕاوە بۆ فەزایەکی گەورە بۆ بێڕێزیی و سوکایەتیکردن بەیەکتری. شوێنێک دەیان و سەدان جێوفرۆشی پڕۆفیشناڵی تیادا ئامادەبێت کە وەک فەرمانبەری بواری بێڕێزیی دەستبەکاربن. لەم چەند ھەفتەیەی دواییدا بینیمان چۆن ئەندامانی پەرلەمانی سەر بەم یان بەو حیزبی سیاسیی، میدیاکاری ئەم ھێز یان ئەویتر، قسەکەرە زۆرەکانی حیزب، کەوتونەتە وێزەی یەکتریی و جنوێ بەیەکتری و بە حیزبە ڕکابەرەکانیان ئەدەن. ھاوکات بینیمان چۆن ئەندامان و ھەوادارانی ئەم یان ئەو ھێزی ئیسلامی سیاسیی، ئەم یان ئەو گروپی سەلەفیی، کەوتنە جنێودان و سوکایەتییکردن بەو کەسانەی شتێک لەسەر دین و ئەخلاق، دەڵێن کە لەگەڵ تێگەیشتنی ئەواندا ناگونجێت. بە تایبەتی ھێرشی ئیسلامییەکان بۆسەر ژمارەیەک لە ژنانی چالاکەوان و ئەندامانی ڕێکخراوەکانی ژنان.  وەک ووتم لە بەشێکی بەرچاوی ئەم فەزا دیگیتاڵییە گشتییەدا، جنێو و سوکایەتییکردن سەرەوەرە،  لەشکرێک جنێوفرۆش ئامادەیە جنێو بە ھەمووشتێک ئەدەن کە لەگەڵ زەوق و سایکۆلۆژیا و عەقڵی ئەواندا نەگونجێت. لە باتی ئامادەگیی ھاوڵاتی ئازاد و عەقڵانی، لەشکرێک لە جنێوفرۆشی حیزبیی و چالاکەوانی ئیسلامی دروستبوون کە وەک مووچەخۆری بواری جنێودان کاردەکەن. باوەڕناکەم بە درێژایی مێژووی ئێمە، بەم ڕادەیەی ئەمڕۆ، ئەو ھەموو بوونەوەرە دیندار و بێدینە جنێوفرۆشە بوونیان ھەبووبێت. یەکێک لە کارە سەرەکییەکانی ئەم لەشکرە لە جنێوفرۆش وێرانکردنی زمانە. ئەو زمانەی ئەم سوپا جنێوسازە کاری پێدەکات، زمان نییە بە مانا ئینسانییەکەی، واتە زمان نییە وەک ئامرازێک بۆ پەیوەندیکردن و لەیەکتری تێگەیشتن، زمان نییە وەک ئامرازی لە یەکتری نزیکبوونەوە و یەکتری قبووڵکردن، بەڵکو زمانە وەک ئامێرێکی شەڕانیی، چەکێکی ڕەمزییە ئامادە بۆ تەقاندن، ڕستێک دەستەواژە و دەنگ و قیژەقیژە و ھاوارە بە مەبەستی شکاندنی ھەمووشتێک. ئەرکی ژمارە یەکی ئەم زمانە ئەوەیە ھەموو توانایەکی پەیوەندیکردنی ئینسانی تێکبدات و ھەموو بەیەکگەیشتنێکی سەرەتایی جیاوازەکان، وێرانبکات. لە دۆخی ئیسلامییەکاندا ئەرکی سەرەکیی ئەم زمانە، لە پاڵ ئەو ھەموو جنێوەدا کە دەدرێت و دەنووسرێت، بە موقەدەسکردنی ئەو باوەڕ و تێگەیشتنە تایبەتەیە کە ئەوان بۆ دینیان ھەیە، بە موقەدەسکردنێک ھەموو شتێکی دەرەوەی ئەوان دەگۆڕێت بۆ شتگەلێکی گڵاو، بۆ بێدینیی و کوفر. ھەرچی ھەواداران و ئەندامانی پارتەکانی ترە، جگە لە کەسایەتییە سەرەکییەکانی ناو پارتەکانی خۆیان و جگە لە سیاسەتی پارتە سیاسییەکەی خۆیان، کە زۆرجار خێزانێکی سوڵتانییە، ھەمووشتێکی تر بە خیانەت و جاشایەتیی و خۆفرۆشی لەقەڵەم ئەدات. ئەوەی ئەم جۆرە کەسانە ئەنجامیئەدەن سەندنەوەی زمانە لە مرۆڤەکان و شوێنگرتنەوەیەتی بە ڕستێک دەستەواژە کە کاری سەرەکییان دابەشکردنی تۆمەتی قورس و لە ئینسانخستنی ئینسانە، جا یان لە فۆرمی بەکافر و بێئەخلاقکدنی ئەوانیتردا، یان لە فۆرمی بە خائین و خۆفرشکردنیاندا. ئەم لەشکرە لە جنێوفرۆشان ھەندێکیان سوکایەتیکەرن بەناوی دین و ئیسلامەوە ئەنجامئەدەن، ئەوانیتریان بەناوی نەتەوە و نیشتیمان و سەرۆک و مەرجەع و خێزانی سوڵتانی موقەدەسەوە. ئەمەش وێرانکردنی فەزای گشتییە وەک ڕووبەرێکی گرنگی بەیەکگەیشتنی مرۆڤەکان بەیەکتری.

(درەو):  نەوزاد شوانی راوێژكاری ئابوری لە پەرلەمانی عێراق بڕیارەكەی محەمەد حەلبوسی بە نایاسایی ناو دەبات و بە نیازە سكاڵا تۆمار بكات چونكە مەرسومی سەرۆك كۆماری هەیە، پارتی كەسێكی لە شوێنەكەی داناوە كە دەرچووی یاسایە‌و كراوە بە راوێژكاری ئابوری.  نەوزاد شوانی راوێژكاری ئابوری پەرلەمانی عێراق رۆژی 18ی ئەم مانگە بە فەرمانێكی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لە پۆستەكەی لادراو (ئارام سەباح) برای ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان لەسەر پشكی پارتی لە شوێنەكەی دانرا.  سەرچاوەیەكی نزیك لە نەوزاد شوانی بە (درەو)ی رایگەیاند" نەوزاد شوانی فەرمانی پەرلەمان‌و مەرسومی سەرۆكایەتی كۆماریشی هەیە، بۆیە گۆڕانكارییەكە نایاساییە،  بە نیازە سكاڵای یاسایی تۆمار بكات، ئەو كەسەی لە شوێنەكەی وەكو راوێژكاری ئابوری دانراوە، دەرچووی   بەشی یاسایە" نەوزاد شوانی بەگوێرەی فەرمانەكەی محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمان، لەدوای لابردنی لە پۆستی راوێژكاری ئابوری پەرلەمان، گواستراوەتەوە بۆ نوسینگەی شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمان لەسەر پشكی پارتی.  حەلبوسی هاوپەیمانێتی لەگەڵ سەدرو پارتی هەیە‌و بەهۆی ئەم هاوپەیمانێتییەوە بۆ ویلایەتی دووەم پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی وەرگرتەوە، ئەو دوو جێگری هەیە، یەكەمیان سەربە رەوتی سەدر كە حاكم زاملییە، دووەمیشیان سەربە پارتییە كە شاخەوان عەبدوڵایە.  بەمدواییە حەلبوسی پەیوەندییەكانی لەگەڵ جێگرە سەدرییەكەی تێكچووە، تێكچونێك كە پێشبینی هەڵوەشاندنەوەی هاوپەیمانێتی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) لێدەكرێت.   

(درەو):  دادگای تاوانەكانی كەركوك لەسەر دۆسیەی فرۆشتنی (10) پارچە زەوی، حوكمی ساڵێك زیندانی بەسەر جەمال شوكر سەرۆكی پێشووی شارەوانی كەركوك لەسەر پشكی یەكێتی سەپاند، ئەمە دووەم سەرۆك شارەوانی یەكێتییە لە كەركوك لەسەر دۆسیەی گەندەڵی حوكمی بۆ دەردەچێت.  جەمال شوكر ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق لە فراكسیۆنی یەكێتی لەلایەن پۆلیسی كەركوكەوە دەستگیركرا‌و لە زیندانی گرتن‌و گواستنەوەی كەركوك راگیراوە.  جەمال شوكر كە پێشتر سەرۆكی شارەوانی كەركوك بووە لەسەر پشكی یەكێتی، لەسەر دۆسیەی فرۆشتنی (10) پارچە زەوی لە زیادكردنێكی ئاشكرادا لەوكاتەی كە سەرۆكی شارەوانی بووە، رۆژی 19ی ئەم مانگە لەلایەن دادگای تاوانەكانی كەركوكەوە حوكمی (ساڵێك) زیندانی بەسەردا سەپێندرا.   لەسەر هەمان كەیس، دادگای تاوانەكانی كەركوك (2) فەرمانبەری تری شارەوانی سزاداوە كە ژنن، بەڵام بەهۆی ئەوەی پێشینەی تاوانكارییان نییە، دادگا جێبەجێكردنی سزاكەی لەسەریان هەڵگرتووە.  جگە لە سزادانی جەمال شوكر، بڕیاری دادگای تاوانەكانی كەركوك لەسەر دۆسیەی (10) زەوییەكە، ماف بە لایەنی سكاڵاكار دراوە، لەڕێی دادگای مەدەنییەوە داوای قەرەبوو بكات، لەدوای یەكلابونەوەی ئەم قەرەبووە، بڕیاری دادگا پلەی كۆتایی وەردەگرێت.  لەبارەی ئەم كەیسەوە، سایتی (كەركوك ناو) لەزاری سەرچاوەیەكەوە دەڵێ" بەر لە روخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003، شارەوانی ئەوكاتی كەركوك 10 پارچە زەوی خستۆتە زیادكردنی ئاشكراوەو بۆ 10 كەس دەرچووە كە نزیك بوون لە رژێمی ئەوكاتی بەعس، بەڵام شارەوانی كەركوك لە سەردەمی جەمال محەمەد شوكر-دا جارێكی تر زەوییەكانی لە زیادكردنێكی ئاشكرادا فرۆشتووەو دەستكاریی نرخی سەر مامەڵەكانی كردووە، ئەوەش بەهۆی ئەوەی نرخی ئەوكات‌و ئێستا زۆر جیاوازە". جەمال شوكر لەزیندانەوە، لەپەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا بە (كەركوك ناو)ی راگەیاندووە" كۆی بابەتەكە ناهەقییە دژ بە من، لەگەڵ پارێزەرەكەم رۆژی یەكشەممە بەفەرمی تانە لە بڕیارەكە دەدەین، چونكە من هیچ تاوانێكم تیادا نییەو نازانم بۆچی من بە ئامانجگیراوم". وتویەتی:" لە سەرەتادا واژۆم لەسەر نوسراوەكانی پەیوەست بە فرۆشتنی زەوییەكان نەكرد، بەڵام وەزارەتی شارەوانی زۆری لێدەكردم واژۆیان بكەن، كارەكەش كە كراوە نایاسایی نییە و لە ئایندەیەكی نزیكدا هەموو بەڵگەكان بڵاودەكەمەوە". بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەرپرسانی یەكێتی ئێستا سەرقاڵی دۆزینەوەی رێگەچارەیەكن بۆ دەربازكردنی جەمال شوكر لە زیندان، ترسیان هەیە بۆ بەسەربردنی حوكمەكەی رەوانەی بەغداد بكرێت، سەرقاڵی ئامادەكردنی راپۆرتی پزیشكین لەبارەی دۆخی تەندروستیی جەمال شوكرەوە.  جەمال شوكر دووەم سەرۆك شارەوانی كەركوكە لەسەر پشكی یەكێتی كە بەگەندەڵی تاوانبار دەكرێت، پێشتریش (عەبدولكەریم حەسەن) لەسەر دۆسیەی دامەزراندنی كارگەیەكی نایلۆن، لەلایەن دادگای كەركوكەوە (6 مانگ) حوكمی زیندانی بەسەردا سەپێندرا. رەوانەكردنی جەمال شوكر بۆ بەغداد، رەنگە دەرگای لەسەر كردنەوەی چەند دۆسیەیەكی نوێ لە سنوری شارەوانی كەركوك بكاتەوە. لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ پارێزگای كەركوك، ژمارەیەك لە بەرپرسانی ئیداری پارێزگاكە لەسەر دۆسیەی گەندەڵی ساڵانی پێشووتر روبەڕووی دادگا كراونەتەوە لەوانە (بەڕێوەبەری پێشووی هاتوچۆ، سەرۆكی پێشووی زانكۆی كەركوك، بەڕێوەبەری پێشووتری پەروەردەی كەركوك).  

(درەو): بڕیارە سەرەتای هەفتەی داهاتوو وەفدی باڵای ئێران سەردانی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بكات و وەڵامی ئەو حزبە بۆ دۆسیەی هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ (سەدرو حەلبوسی) وەربگرێت. سەرچاوەیەكی باڵای سەرچاوەكەی لە مەكتەبی سیاسی پارتی بە (درەو)ی راگەیاند، بڕیارە لە دوو رۆژی داهاتوودا مەكتەبی سیاسی پارتی كۆببێتەوەو دواین بڕیاربدات لەباره‌ی پرسەكانی (هاوپەیمانێتی سێقۆڵی، پرسی سەرۆك كۆمار، هه‌نارده‌كردنی غاز، پرسی ناوخۆیی هەڵبژاردن و دوو ئیدارەیی)، كۆبونەوەكە بەسەرپەرشتی مەسعود بارزانی و ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی دەبێت. به‌گوێره‌ی قسه‌ی سه‌رچاوه‌كه‌ی پارتی، وەفدەكەی ئێران بۆ وەرگرتنی وەڵامی كۆتایی پارتی سه‌باره‌ت به‌ هاوپه‌یمانیتییه‌ سێقۆڵییه‌كه‌ سه‌ردانی هه‌ولێر ده‌كات و له‌سه‌ر بنه‌مای وه‌ڵامی پارتی له‌سه‌ر ئه‌م  بابه‌ته‌ پرسەكانی دیكەش یەكلاده‌كریته‌وه‌، چونكە ئێستا ئەولەویەتی ئێرانییەكان پرسی ناو ماڵی شیعەیەو پێیانوایە بەهۆی هاوپەیمانێتیە سیقۆڵییەكەوە مەترسی لێكترازانی هەیە. سەرچاوەكەی مەكتەبی سیاسی پارتی بە (درەو)ی وت: ئەگەر پارتی رازی بێت بە داخوازیی ئێرانییەكان، ئێران چەند پرسێك بۆ پارتی یەكلادەكاتەوە لەوانە: • چارەسەركردنی پرسی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە نەوت و غازی هەرێمی كوردستان. • پرسی كاندیدی سەرۆك كۆمار كە دڵخوازی پارتی و خودی مەسعود بارزانی دەبێت. • پرسی هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان و هەوڵدان بۆ لێكنزیككردنەوەی پارتی و یەكێتی لەسەر پرسە هەڵپەسێردراوەكان. خۆ ئەگەر پارتی رازی نەبێت بە داخوازییەكانی ئێران و لەناو هاوپەیمانێتیە سێقۆڵیەكە بمێنێتەوە، ئەوا چەند ئەگەرێك چاوەڕێ دەكرێت: • كێشەكانی ناوخۆی هەرێم ئاڵۆزتر دەبن و ئەگەری دوو ئیدارەیی زیاتر ده‌بێت. • بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی بەتەواوی دەچنە بواری جێبەجێكردنەوەو قەدەغەی هەناردەی نەوتی هەرێم دەكرێت. • یەكێتی بەتەواوی لەگەڵ سۆمۆ رێكدەكەوێت و غازی ناوچه‌ی خۆی لەرێگەی سۆمۆوە دەفرۆشرێت. سەرچاوەكە ئەوه‌ی بۆ (درەو) ئاشكراكرد، سەردانەكەی مەسرور بارزانی بۆ توركیاو بەریتانیا بەشێكی بەدەستهێنانی پشتیوانییە لە سیاسەت و ئەجێنداكانی پارتی تا نەكەونە ژێر فشاری ئێرانییەكان، چونكە پارتی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی و موشەكبارانكردنی هەولێرو هەڵوێستەكانی یەكێتی، بە بەشێك لە فشارەكانی ئێران دەزانێت بۆئەوەی پارتی سازش بكات و لە هاوپەیمانێتییە سێقۆڵییەكە بكشێتەوە، بارزانی چەندجارێك ئەوەی بەو كەسانە كە سەردانیان كردووه‌ وتووه‌" هەرگیز مڵ بۆ فشارەكان دانادات"و بێمنەتیشی لە دوو ئیدارەیی نیشانداوه‌.   رۆژی 10ی ئەم مانگە وەفدێكی ئێران بە سەرۆكایەتی (حەسەن دانایی فەرد) باڵیۆزی پێشووی ئێران لە عێراق، لە هەولێر لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم كۆبووەوە، ئامانجی سەردانەكەیان بۆ رازیكردنی پارتی بوو بەوەی لە هاوپەیمانێتیە سێ قۆڵیەكە بێتە دەرەوە، بۆ ئەوەی حكومەتێكی دڵخوازی ئێران له‌  عێراق پێكبێت.

شیكاری: درەو بە هەموو پێوەرەکان هەناردەکردنی نەوتی سەربەخۆ لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان، زیانی گەورەی دارایی گەیاندووە بە جۆرێک؛ کۆی ئەو داهاتەی حکومەتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە دەستی کەوتووە (1.4 ملیار) دۆلار بووە. لە کاتێکدا ئەگەر هەمان ئەو بڕە نەوتەی بە شێوەی سەربەخۆ هەناردەی کردووە لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە بەبازاڕ بخرایە داهاتەکەی نزیکەی  (3.4 ملیار) دۆلار دەبوو. ئەمە جگە لەوەی ئەگەر بەهۆی سیاسەتی نەوتەوە، پشکی هەرێم لە بودجە ڕانەگیرایە، بەپێی یاسا زیاتر لە (3.5 ملیار) دۆلار بەشی هەرێم دەبوو تەنها لە "داهاتی نەوتی عێراق"دا لە ماوەی ناوبراو. زیاتر لەوەش ئەگەر نەوتی هەرێم و عێراق پێکەوە لە ڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بکرایە، ئەوا پشکی هەرێم لە سێ مانگی ڕابردوودا تەنها لە فرۆشی نەوتەوە زیاتر لە (4 ملیار) دۆلار دەبوو. یەکەم؛ داهاتی نەوتی عێراق و پشکی هەرێم بەپێی یاسای بودجەی گشتی عێراق  بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی نەوت، حکومەتی عێراق لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2022) بڕی (292 ملیۆن و 640 هەزار و 250) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 253 هەزار و 570) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"وە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، هەر بەپێی زانیارییەکان بەرمیلێک نەوتی بە تێکڕای (96.26) دۆلار فرۆشتووە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق لە سێ مانگی یەکەمی ساڵدا بریتی بووە لە (28 ملیار و 196 ملیۆن و 897 هەزار و 810) دۆلار. بە پێی یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) یاسای بودجەی گشتی عێراق، ماددەی (11) پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوتی عێراق" لەم ماوەی ئەم سێ مانگەدا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (3 ملیار و 572 ملیۆن و 546 هەزار و 953) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (1 ملیار و 410 ملیۆن و 293 هەزار و 864) دۆلار، واتە بڕی (2 ملیار و 162 ملیۆن و 253 هەزار و 80) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) ئەنجام) واتە هەر سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بەم شێوەیە بووە؛ 1.    داهاتی نەوتی عێراق و پشکی هەرێم لە مانگی کانونی دووەمی 2022 بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی نەوت، حکومەتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2022) بڕی (99 ملیۆن و 286 هەزار و 78) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 202 هەزار و 777) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی "سۆمۆ"وە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، بەپێی زانیارییەکان بەرمیلێک نەوتی بە تێکڕای (83.82) دۆلار فرۆشتووە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2022)دا بریتی بووە لە (8 ملیار و 322 ملیۆن و 679 هەزار) دۆلار. بە پێی یاسای بودجەی گشتی عێراق، پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوتی عێراق" لە مانگی کانونی دووەمدا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (1 ملیار و 54 ملیۆن و 483 هەزار و 429) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەمانگی یەکی ئەمساڵ بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (427 ملیۆن و 265 هەزار و 784) دۆلار، واتە بڕی (627 ملیۆن و 217 هەزار و 645) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) کانونی دووەمی 2022). 2.    داهاتی نەوتی عێراق و پشکی هەرێم لە مانگی شوباتی 2022 حکومەتی عێراق لە مانگی شوباتی (2022) بڕی (92 ملیۆن و 790 هەزار و 173) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 313 هەزار و 935) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی "سۆمۆ"وە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، لە مانگی ناوبراودا بەرمیلێک نەوتی بە تێکڕای (94.93) دۆلار فرۆشتووە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق لە مانگی شوباتی (2022)دا بریتی بووە لە (8 ملیار و 809 ملیۆن و 162 هەزار) دۆلار. پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوتی عێراق" لە مانگی شوباتدا بریتی دەبێت لە (1 ملیار و 116 ملیۆن و 120 هەزار و 825) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەمانگی دووی ئەمساڵ بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (432 ملیۆن و 28 هەزار و 80) دۆلار، واتە بڕی (684 ملیۆن و 92 هەزار و 745) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) شوباتی 2022). 3.    داهاتی نەوتی عێراق و پشکی هەرێم لە مانگی ئازاری 2022 حکومەتی عێراق لە مانگی ئازاری (2022) بڕی (100 ملیۆن و 563 هەزار و 999) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 244 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی "سۆمۆ"وە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، لە مانگی ناوبراودا بەرمیلێک نەوتی بە تێکڕای (110.03) دۆلار فرۆشتووە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق لە مانگی ئازاری (2022)دا بریتی بووە لە (11 ملیار و 65 ملیۆن و 56 هەزار و 810) دۆلار. بەپیی یاسای بودجەی گشتی عێراق "تەنها لە داهاتی نەوت " لە مانگی ئازاردا پشکی هەرێم بریتی دەبێت لە (1 ملیار و 401 ملیۆن و 942 هەزار و 698) دۆلار. بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەمانگی ئازاری ئەمساڵ بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (551 ملیۆن) دۆلار، واتە بڕی (850 ملیۆن و 942 هەزار و 698) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) ئازاری 2022).   دووەم؛ جیاوازی داهاتی نەوتی هەرێم لەنێوان فرۆشتنی سەربەخۆ و کۆمپانیای "سۆمۆ"دا  حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2022)دا بڕی (35 ملیۆن و 440 هەزار) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (414 هەزار و 327) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جیهانی تورکی کردووە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە ساڵی (2021)دا هەر بەرمیلێک نەوت بە زیاتر لە (11) دۆلار کەمتر فرۆشتووە جگە لە مانگی ئازار کە بە (17) دۆلار کەمتر فرۆشراوە بەراورد بە نرخی نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان. بەپێی زانیارییەکانی درەو میدیا کە پێشتر بە هەواڵێک بڵاوی کردووەتەوە لە كۆبونەوەی رابردووی ئەنجومەنی وەزیراندا ڕاپۆرتێک لەلایەن ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران و بە ئامادەبوونی وەزیری سامانە سروشتیەكان خوێندراوەتەوە کە فرۆش و داهاتی نەوتی هەرێمی بۆ مانگی ئازاری (2022)ی  بەم شێوەیە تێدا خراوەتەڕوو؛ -    رۆژانە: (421 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردەكراوە -    لە مانگەکەدا: (11 ملیۆن و 180 هەزار) بەرمیلی (فرۆشراوە) -    تێكڕای نرخی بەرمیلێك: (100 دۆلار و 88 سەنت) بووە. -    كۆی گشتی داهاتەکەی: (ملیارێك و 128 ملیۆن) دۆلار بووە. -    خەرجی كۆمپانیاكان: (472 ملیۆن) دۆلار (42%) -    كرێی بۆری: (60 ملیۆن) دۆلار (5%) -    قەرزی كۆمپانیاكان: (45 ملیۆن) دۆلار بە ڕێژەی (4%) -    كۆی خەرجی نەوت: (577 ملیۆن) دۆلار  (51%) -    كۆی پارەی ماوە بۆ حكومەت: (551 ملیۆن) دۆلار بە ڕێژەی (49%) بووە. بۆیە بە تێکڕای سێ مانگەکە بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (87.51) دۆلار فرۆشراوە، کە نزیکەی (8.5) دۆلاری کەمترە لە نرخی نەوتی عێراق، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی ساڵدا بریتی بووە لە (3 ملیار و 80 ملیۆن و 940 هەزار و 600) دۆلار، بەڵام بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت و دانپێدانانی بەرپرسانی حکومەتی هەرێم (56%)ی داهاتی نەوتی هەرێم دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەکە کە دەکاتە بڕی (1 ملیار و 670 ملیۆن و 646 هەزار و 736) دۆلار و بڕی (44%) دەمێنێتەوە بۆ حکومەت کە لە ماوەی ناوبراودا بریتیە لە (1 ملیار و 410 ملیۆن و 293 هەزار و 864) دۆلار. لە کاتێکدا ئەو بڕە نەوتەی هەرێم هەرناردەی کردووە، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆ بە نرخی نەوتی عێراقی بفرۆشرایە کە هەر بەرمیلێکی دراوە بە (96.26) دۆلار، ئەوا کۆی بەهاکەی بریتی دەبوو لە (3 ملیار و 390 ملیۆن و 262 هەزار و 600) دۆلار. واتە ئەگەر نەوتی هەرێم لە ماوەی سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا لە ڕێگەی سۆموە هەناردە بکرایە ئەوا بڕی (1 ملیار و 979 ملیۆن و 968 هەزار و 736) دۆلاری زیاتر دەبوو لەو بڕەی ئێستا حکومەتی هەرێم بۆی ماوەتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) ئەنجام)، بەشێوەیەکی وردتر بڵێین هەر سێ مانگی یەکەمی ساڵی (2022) بەم شێوەیە بووە؛ 1.    جیاوازی داهاتی نەوتی هەرێم لەنێوان فرۆشتنی سەربەخۆ و کۆمپانیای سۆمۆدا لە مانگی کانونی دووەمی 2022 حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی (2022)دا بڕی (12 ملیۆن و 860 هەزار) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (414 هەزار و 839) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جیهانی تورکی کردووە، بەرمیلێک نەوتی بە کەمتر لە (11) دۆلار فرۆشتووە بەراورد بە نرخی نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان، بۆیە بە تێکڕا مانگەکە بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (75.51) دۆلار فرۆشراوە، کە زیاتر لە (8) دۆلاری کەمترە لە نرخی نەوتی عێراق، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە مانگی یەکی ئەمساڵدا بریتی بووە لە (971 ملیۆن و 58 هەزار و 600) دۆلار، بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت (56%)ی داهاتی نەوتی هەرێم دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەکە کە دەکاتە بڕی (543 ملیۆن و 792 هەزار و 816) دۆلار و بڕی (44%) دەمێنێتەوە بۆ حکومەت کە لە ماوەی ناوبراودا بریتیە لە (427 ملیۆن و 265 هەزار و 784) دۆلار. لە کاتێکدا ئەو بڕە نەوتەی هەرێم هەرناردەی کردووە، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆ بە نرخی نەوتی عێراقی بفرۆشرایە کە هەر بەرمیلێکی دراوە بە (83.82) دۆلار، ئەوا کۆی بەهاکەی بریتی دەبوو لە (1 ملیار و 77 ملیۆن و 925 هەزار و 200) دۆلار. واتە ئەگەر نەوتی هەرێم لە مانگی کانونی دووەمی ئەمساڵدا لە ڕێگەی سۆموە هەناردە بکرایە ئەوا بڕی (650 ملیۆن و 659 هەزار و 416) دۆلاری زیاتر دەبوو لەو بڕەی ئێستا حکومەتی هەرێم بۆی ماوەتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) مانگی کانونی دووەمی 2022). 2.    جیاوازی داهاتی نەوتی هەرێم لەنێوان فرۆشتنی سەربەخۆ و کۆمپانیای سۆمۆدا لە مانگی شوباتی 2022 حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مانگی شوباتی ساڵی (2022)دا بڕی (11 ملیۆن و 400 هەزار) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (407 هەزار و 143) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جیهانی تورکی کردووە، بەرمیلێک نەوتی بە کەمتر لە (11) دۆلار فرۆشتووە بەراورد بە نرخی نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان، بۆیە بە تێکڕا مانگەکە بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (86.13) دۆلار فرۆشراوە، کە زیاتر لە (8) دۆلاری کەمترە لە نرخی نەوتی عێراق، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا بریتی بووە لە (981 ملیۆن و 882 هەزار) دۆلار، بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت (56%)ی داهاتی نەوتی هەرێم دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەکە کە دەکاتە بڕی (549 ملیۆن و 583 هەزار و 920) دۆلار و بڕی (44%) دەمێنێتەوە بۆ حکومەت کە لە ماوەی ناوبراودا بریتیە لە (432 ملیۆن و 28 هەزار و 80) دۆلار. لە کاتێکدا ئەو بڕە نەوتەی هەرێم هەرناردەی کردووە، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆ بە نرخی نەوتی عێراقی بفرۆشرایە کە هەر بەرمیلێکی دراوە بە (94.93) دۆلار، ئەوا کۆی بەهاکەی بریتی دەبوو لە (1 ملیار و 82 ملیۆن و 202 هەزار) دۆلار. واتە ئەگەر نەوتی هەرێم لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا لە ڕێگەی سۆموە هەناردە بکرایە ئەوا بڕی (650 ملیۆن و 173 هەزار و 920) دۆلاری زیاتر دەبوو لەو بڕەی ئێستا حکومەتی هەرێم بۆی ماوەتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) مانگی شوباتی 2022). 3.    جیاوازی داهاتی نەوتی هەرێم لەنێوان فرۆشتنی سەربەخۆ و کۆمپانیای سۆمۆدا لە مانگی ئازاری 2022 بەپێی ڕپۆرتەکەی ئەنجومەنی وەزیران حکومەتی هەرێمی کوردستان لە مانگی ئازاری ساڵی (2022)دا بڕی زیاتر لە (12 ملیۆن) بەرمیل نەوتی بە بەتێکڕای ڕۆژانەی (421 هەزار) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جیهانی تورکی کردووە، بەلام بڕی (11 ملیۆن و 180 هەزار) بەرمیل نەوتی لێ فرۆشراوە، بەرمیلێک نەوتی بە کەمتر لە (17) دۆلار فرۆشتووە بەراورد بە نرخی نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان، بۆیە بە تێکڕا مانگەکە بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (100.88) دۆلار فرۆشراوە، کە نزیکەی (10) دۆلاری کەمترە لە نرخی نەوتی عێراق، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا بریتی بووە لە (1 ملیار و 128 ملیۆن) دۆلار، بەپێی زانیارییەکان لە مانگی ناوبراودا (51%)ی داهاتی نەوتی هەرێم ڕۆشتووە بۆ خەرجی پرۆسەکە کە دەکاتە بڕی (577 ملیۆن) دۆلار و بڕی (49%) دەمێنێتەوە بۆ حکومەت کە لە ماوەی ناوبراودا بریتیە لە (551 ملیۆن) دۆلار. لە کاتێکدا ئەو بڕە نەوتەی هەرێم هەرناردەی کردووە، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆ بە نرخی نەوتی عێراقی بفرۆشرایە کە هەر بەرمیلێکی دراوە بە (110.03) دۆلار، ئەوا کۆی بەهاکەی بریتی دەبوو لە (1 ملیار و 230 ملیۆن و 135 هەزار و 400) دۆلار. واتە ئەگەر نەوتی هەرێم لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا لە ڕێگەی سۆموە هەناردە بکرایە ئەوا بڕی (679 ملیۆن و 135 هەزار و 400) دۆلاری زیاتر دەبوو لەو بڕەی ئێستا حکومەتی هەرێم بۆی ماوەتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2) مانگی ئازاری 2022).   سێیەم؛ نەوتی هەرێم و عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە و پشکی هەرێم تێیدا   لە تەوەری یەکەمی باسەکەدا تیشکمان خستە سەر پشکی هەرێم لە فرۆشی نەوتی عێراقدا بەپێی یاسای بودجەی گشتی، بەبێ لە بەرچاوگرتنی ئەو بڕە نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی دەکات، بۆیە ئەگەر نەوتی هەرێم و نەوتی عێراق پێکەوە لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکرێت، ئەوا بێگومان ڕێژەی هەناردەکردنی نەوتی عێراق بەرز دەبێتەوە، بۆیە داهاتەکەشی زیاد دەکات، بە هەمان پێوەری پشکی هەرێمیش بەپێی یاسای بودجە لە داهاتی نەوت زیاد دەکات ئەویش بە جۆرێک؛ لە چارەکی یەکەمی (2022)دا هەرێم و عێراق پێکەوە  بڕی (328 ملیۆن و 80 هەزار و 250) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 647 هەزار و 779) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکردایە، هەر بەپێی زانیارییەکان بەرمیلێک نەوت لەو ماوەیەدا بە تێکڕای (96.26) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق و هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی ساڵدا بریتی دەبوو لە (31 ملیار و 586 ملیۆن و 49 هەزار و 591) دۆلار. بە پێی یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) یاسای بودجەی گشتی عێراق، ماددەی (11) پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوت"دا لەم ماوەی ئەم سێ مانگەدا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبوو لە (4 ملیار و 1 ملیۆن و 952 هەزار و 483) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (1 ملیار و 410 ملیۆن و 293 هەزار و 864) دۆلار، واتە بڕی (2 ملیار و 591 ملیۆن و 658 هەزار و 619) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3) ئەنجام) بە جۆرێک؛ 1.    نەوتی هەرێم و عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە و پشکی هەرێم لە مانگی کانونی دووەمی 2022 لە مانگی کانونی دووەمی ئەمساڵدا هەرێم و عێراق پێکەوە  بڕی (112 ملیۆن و 146 هەزار و 78) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 617 هەزار و 615) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکردایە، کە بەرمیلێک نەوت لەو ماوەیەدا بە تێکڕای (83.82) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق و هەرێم لە مانگی یەکەمی ئەم ساڵدا بریتی دەبوو لە (9 ملیار و 400 ملیۆن و 84 هەزار و 258) دۆلار. بە پێی یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) یاسای بودجەی گشتی عێراق، ماددەی (11) پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوت"دا لەم ماوەی مانگی کانونی دووەمدا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبوو لە (1 ملیار و 190 ملیۆن و 990 هەزار و 675) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (427 ملیۆن و 265 هەزار و 784) دۆلار، واتە بڕی (763 ملیۆن و 724 هەزار و 981) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3) کانونی دووەم). 2.    نەوتی هەرێم و عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە و پشکی هەرێم لە مانگی شوباتی 2022 لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا هەرێم و عێراق پێکەوە  بڕی (104 ملیۆن و 190 هەزار و 173) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 721 هەزار و 78) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکردایە، کە بەرمیلێک نەوت لەو ماوەیەدا بە تێکڕای (94.93) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق و هەرێم لە مانگی دووی ئەم ساڵدا بریتی دەبوو لە (9 ملیار و 890 ملیۆن و 773 هەزار و 123) دۆلار. بە پێی یاسای بودجەی گشتی عێراق، "تەنها لە داهاتی نەوت"دا لەم ماوەی مانگی شوباتدا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبوو لە (1 ملیار و 253 ملیۆن و 160 هەزار و 955) دۆلار. لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (432 ملیۆن و 28 هەزار و 80) دۆلار، واتە بڕی (821 ملیۆن و 132 هەزار و 875) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3) شوبات). 3.    نەوتی هەرێم و عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە و پشکی هەرێم لە مانگی ئازاری 2022 لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا هەرێم و عێراق پێکەوە  بڕی (111 ملیۆن و 743 هەزار و 999) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 604 هەزار و 645) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکردایە، کە بەرمیلێک نەوت لەو ماوەیەدا بە تێکڕای (110.03) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق و هەرێم لە مانگی سێی ئەم ساڵدا بریتی دەبوو لە (12 ملیار و 295 ملیۆن و 192 هەزار و 210) دۆلار. بە پێی یاسای بودجەی گشتی عێراق، "تەنها لە داهاتی نەوت"دا لەم ماوەی مانگی ئازاردا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبوو لە (1 ملیار و 557 ملیۆن و 800 هەزار و 853) دۆلار. لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (551 ملیۆن) دۆلار، واتە بڕی (1 ملیار و 6 ملیۆن و  800 هەزار و 853) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3) مانگی ئازار).   چوارەم؛ زیانە داراییەکانی فرۆشی نەوتی سەربەخۆ لە چارەکی یەکەمی 2022 بە هەموو پێوەرەکان هەناردەکردنی نەوتی سەربەخۆ لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان زیانی گەورەی دارایی بە هەرێم گەیاندووە هەر یەک لە (خشتەی ژمارە (4) چارتی ژمارە (1)) بە ئاشکرا ئەو زیانە داراییانەی ڕوونکردووەتەوە. بە جۆرێک؛ کۆی ئەو داهاتەی حکومەتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە دەستی کەوتووە بریتی بووە لە (1 ملیار و 410 ملیۆن و 293 هەزار و 864) دۆلار. لە کاتێکدا ئەگەر هەمان ئەو بڕە نەوتەی بە شێوەی سەربەخۆ هەناردەی کردووە لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بەبازاڕ بخرایە داهاتەکەی بریتی دەبوو لە (3 ملیار و 390 ملیۆن و 262 هەزار و 600) دۆلار. ئەمە جگە لەوەی ئەگەر بەهۆی سیاسەتی نەوتەوە پشکی هەرێم ڕانەگیرایە، بەپێی یاسای بودجە بڕی (3 ملیار و 572 ملیۆن و 546 هەزار و 953) بەشی هەرێم دەبوو تەنها لە داهاتی نەوتی عێراقدا. زیاتر لەوەش ئەگەر نەوتی هەرێم و عێراق پێکەوە لە ڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بکرایە، ئەوا پشکی هەرێم لە سێ مانگی ڕابردوودا بە پێی یاسا تەنها لە فرۆشی نەوت بڕی (4 ملیار و 1 ملیۆن و 952 هەزار و 483) دۆلار دەبوو.   سەرچاوەکان -    قانون رقم (23) لسنە 2021 الموازنە العامە الاتحادیە لجمهوریە العراق للسنە المالیە 2021؛ https://moj.gov.iq/view.5555/ -    اعلنت وزارە النفگ عن مجموع  الكمیات والایرادات المتحققە لصادرات النفگ، مجموع الصادرات النفگیە والایرادات المتحققە لشهر كانون الپانی  الماچی؛ https://oil.gov.iq/?page=909 -    اعلنت وزارە النفگ عن مجموع  الكمیات والایرادات المتحققە لصادرات النفگ، مجموع الصادرات النفگیە والایرادات المتحققە لشهر شباگ الماچی؛ https://oil.gov.iq/?page=951 -    اعلنت وزارە النفگ عن مجموع  الكمیات والایرادات المتحققە لصادرات النفگ، مجموع الصادرات النفگیە والایرادات المتحققە لشهر ێ‌ژار الماچی؛ https://oil.gov.iq/?page=965 -    هەناردەی نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی 2022، ڕاپۆرتی درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10080 -    حكومەت:  داهاتی نەوت (ملیارێك و 128 ملیۆن)  دۆلار بووە، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10104

درەو: ئامادەكردنی:ئەحمەد قادر عەلی هەرچەندە هەموو نوسین و لێكۆڵینەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن رۆژنامەی كوردستان لە 22ی نیسانی 1898 دەرچووە، بەڵام لەبەر ئەوەی بەرواری ڕۆمی لەسەر لاپەڕەی یەکەمی ڕۆژنامەکە کە (٩ نیسانی ١٣١٤) نوسراوە کاتێک دەیگۆڕین بۆ ساڵنامەی زاینی و کۆچی ڕۆژی پێنج شەممە دەکات، ئەمەش یەکدەگرێتەوە لەگەڵ ئەو ڕۆژەی کە لە بەردەم هەردوو بەرواری کۆچی و ڕۆمی سەر ڕۆژنامەکە نوسراوە. هەر لەو بەروار گۆڕینەدا ٢١ نیسانی ١٨٩٨ دەردەچێت نەك 22ی نیسانی 1898.  سەرەتا ڕۆژنامەی کوردستان وەک یەکەمین ڕۆژنامەی کوردی مایەی شانازی کورد بە گشتی و ڕۆژنامەنووسان و نوسەر و ڕۆشنبیرانە.  وەک لە سەرچاوەکاندا باسکراوە یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان لە ٢٢ نیسانی ١٨٩٨ زاینی، ٩ نیسانی ١٣١٤ رۆمی، ٣٠ ژوالقعدەی ١٣١٥ کۆچی لەلایەن مقداد مەدحەت بەدرخانەوە دەرچووە. کۆتا ژمارەیشی لە ١٤ نیسانی ١٩٠٢ زاینی، ١ نیسانی ١٣١٨ ڕۆمی، ٦ محڕم ١٣٢٠ کۆچی دەرچووە. ژمارە (١-٥) لە قاهیرە، (٦-١٩) لە جنێف، (٢٠-٢٣) دووبارە لە قاهیرە، (٢٤) لە لەندەن، باس لەوە دەکرێت کە ژمارە ٢٥ دووجار دەرچووە، یەكەمیان لە شاری لەندەن و دووەمیشیان لە شاری فۆڵكستۆن هەر لە بەریتانیا، (٢٥-٢٩) لە فۆڵکستۆن و (٣٠-٣١) جارێکی تر لە جنێف دەرکراوە.  وەبیرهێنانەوەیەک لێکۆڵینەوەی زۆر کراوە و وتاری زۆر نوسراوە دەربارەی ڕۆژنامەی کوردستان و ڕۆڵ و پێگەی بنەماڵەی بەدرخانییەکان. تەواوی ئەو لێکۆڵینەوە و نووسینانەی خوێندوومەتەوە جگە لە دوانیان هەموویان ئاماژەیان بەوە کردووە کە ڕۆژنامەی کوردستان لە ٢٢ نیسانی ١٨٩٨ لەلایەن میقداد مەدحەت بەدرخانەوە دەرکراوە. لە هیچ یەکێک لەو لێکۆڵینەوە و نووسینانەدا بە بەڵگەی گومانبڕ نەسەلمێنراوە کە ڕۆژنامەی کوردستان لە ٢٢ نیسانی ١٨٩٨ دەرکراوە.  بەگوێرەی سەرچاوەکانی بەردەست، د. مارف خەزنەدار یەکەم کوردە، ڕۆژی دەرچوونی ژمارە یەکی رۆژنامەی “کوردستان”ی بە ٢٢ی نیسان داناوە. ئەوەشی بە گوتارێک لە رۆژنامەی (برایی – التێ‌خی) لە ژمارەی ٢٢ی نیسانی ١٩٦٨ بڵاوکردوە. لە هەمان ساڵ د. کەمال فواد لە کتێبخانەی ماربوورگ لە ئەڵمانیا زۆربەی ژمارەکانی ڕۆژنامەی “کوردستان”ی دۆزیوەتەوە و بە گوتارێک لە ژمارە یەکی گۆڤاری “ڕووناکی” ، کە لە ٢٣ی مایسی ١٩٦٩ دەرچوو، ئەم دۆزینەوە تازە و گرنگەی بۆ خوێنەرانی کورد ئاشکرا کرد. دواتر هەر د. کەمال فواد تەواوی ژمارەکانی بەردەستی ڕۆژنامەی "کوردستان"ی لە کتێبێکدا بەناوی: ("کوردستان" یەکەمین ڕۆژنامەی کوردی) لە ساڵی ١٩٧١ لە بەغدا چاپکرد. تا ئێستا سێ جار ئەو کتێبە چاپکراوەتەوە.  ئەوەی جێگەی سەرنجە لە هیچ یەکێک لەو نووسینانەی ئاماژەم پێدا، بەرواری کۆچی و ڕۆمی هاوتا نەکراوەتەوە بە بەرواری زاینی، تاوەکو خوێنەر دڵنیاببێتەوە لەوەی کە ئەو بەروارانەی لەسەر یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان هەیە بەرامبەرە بە ٢٢ نیسانی ١٨٩٨. ئەو کاتەی ڕۆژنامەی کوردستان دەرکراوە بەپێی ساڵنامەی کۆچی و ڕۆمی بەروارەکان دیاریکراوە. ساڵنامەی زاینی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی و مصردا بەکارنەهێنراوە.     لە بەرامبەر ئەمەدا دوو بابەتی بڵاوکراوەم دەست کەوتووە کە ئاماژە بەوە دەدەن ڕۆژنامەی کوردستان لە ٢١ نیسانی ١٨٩٨ دەرچووە. یەکەمیان وتارێکی مامۆستا فەرهاد شاکەلی-یە لە ژمارە (٤١٣)ی ڕۆژنامەی ئاسۆ لە ٢٢ی نیسانی ٢٠٠٧ بڵاوکراوەتەوە، تێیدا نوسەری بابەتەکە ٢١ی نیسانی بە ڕۆژی دەرچوونی ژمارە یەکی ڕۆژنامەی "کوردستان" داناوە.  دووەمیان وتارێکی د. مەغدید سەپان-ە (د.سەپان) کە لە ساڵی ٢٠١٩ و یادی ١٢١ ساڵەی ڕۆژنامەگەری کوردیدا لە سایتی ڕۆژنامەوانی www.rozhnamawany.com بڵاوکراوەتەوە.  هەرچەندە هەردوو مامۆستای بەڕێز لەنووسینەکانیاندا چەند بەڵگەیەکیان خستووەتە ڕوو بۆ سەلماندنی بۆچوونەکانیان، بەڵام ئەو بەڵگانەیش تەواو بابەتەکەیان یەکلایی نەکردووەتەوە و بەڵگەی گومانبڕ نین. ئێستایش کە یادی ١٢٤ ساڵەی ڕۆژنامەی “کوردستان” دەکرێتەوە، ئیدی پێویستە هەڵوێستەی جددی لەسەر ئەم بەروارە بکرێت و ڕاستکردنەوەی پێویستی بۆ بکرێت، بۆ ئەوەی لەمە زیاتر ئەو هەڵە بەسەر ڕۆژنامەنووسان و شارەزایانی مێژووی ڕۆژنامەوانی کوردیدا تێنەپەڕێت.   هەرچەندە ئەو بەروارە لە کایەی ڕۆشنبیری و مێژووی ڕۆژنامەگەری کوردیدا جێگیر بووە، بەڵام پێویستە بەردەوام لێکۆڵینەوە لە سەرجەم بوارەکانی مێژوودا بکرێت و بە ڕوونی سەرەتا و کۆتایی ڕووداوەکان دیاری بکرێت و بسەلمێنرێت. ڕۆژنامەی کوردستان لە ٢١ نیساندا دەرچووە! ئەوەی تێبینی دەکرێت لەسەر هەر ٣١ ژمارەکەی ڕۆژنامەی کوردستان بەرواری زاینی لەسەر نییە، بەڵکو تەنها بەرواری کۆچی و ڕۆمی نوسراوە. دیارە ئەمەش پەیوەندی بە بارودۆخی سیاسی و ئاینی و کلتووری و کارگێڕی ئەو سەردەمەوە بووە کە ڕۆژنامەی کوردستانی تێدا دەرچووە. لەو سەردەمەدا ساڵنامەی زاینی بەکارنەهێنراوە و تەنها کار بە ساڵنامەی ڕۆمی و کۆچی کراوە.  بۆ بەراوردی ئەو سێ ساڵنامەیە پێویستمان بە بەرنامەیەکی تایبەتە بۆ گۆرینی بەروارەکان لە ساڵنامە جیاوازەکاندا. بۆ ئەو مەبەستە بەندە پشتم بە سایتی فەرمی دەزگای مێژووی تورکیا Türk Tarih Kurumu بەستووە. لە سایتی ئەو دەزگایەدا بەشێکی تایبەتی تێدایە بەناوی ڕێنمایی گۆڕینی بەروار Tarih Çevirme Klavuzu بۆ گۆڕینی ڕۆژ و بەروار و مانگ و ساڵ لە هەر سێ ساڵنامەی کۆچی، ڕۆمی و زاینیدا. لەو بەشەدا بەروار و مانگ و ساڵ دیاریدەکرێت و سایتەکە دەیگۆڕێت بۆ بەروار و مانگ و ساڵەکانی دیکە.   لەسەر ئەم بنەمایە پێویستە ئێمە ئەو ڕۆژ و بەروار و مانگ و ساڵە ڕۆمی و کۆچییەی لەسەر یەکەم ژمارە و کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستاندا نوسراوە دیاری بکەین و پاشان بیگۆرین بۆ ڕۆژ و بەروار و ساڵی زاینی. ئەو کاتە بۆمان دەردەکەوێت کە یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان کەی دەرچووە.  کێشەی سەرەکی لەوەی کە ناتوانرێت بە تەواوی ڕۆژی دەرچوونی ڕۆژنامەی کوردستان دیاری بکرێت پەیوەستە بە هاوتانەبوونی ڕۆژ و بەرواری دەرچوونی ڕۆژنامەکە بەپێی ساڵی کۆچی و ڕۆمی. وەک لە لاپەڕەی یەکەمی ژمارە یەکی ڕۆژنامەی کوردستاندا نوسراوە (روژا پنجشمی دە ٣٠ ژوالقعدە ١٣١٥، پنجشنبە فی ٩ نیسان سنە ١٣١٤) . کاتێک بەرواری کۆچییەکە کە نوسراوە (پێنج شەممە ٣٠ ژوالقعدە ١٣٥) دەگۆڕین بۆ ساڵی زاینی و ڕۆمی، ڕۆژ و بەروارەکە دەگۆڕێت بۆ جومعە ٢٢ نیسانی ١٨٩٨ زاینی و ١٠ نیسانی ١٣١٤ ڕۆمی.  لێرەدا دوو کێشەی سەرەکی دروست دەبێت کە ناچارمان دەکات ئەم بەروارە ڕەت بکەینەوە و بەهەڵەیەکی بەرپرسانی ڕۆژنامەکەی بزانین. یەکەمیان ئەوەیە کە لە ڕۆژنامەکەدا پێش بەرواری کۆچی نوسراوە (پێنج شەممە ٣٠ ژوالقعدە ١٣١٥) بەڵام لە ڕاستیدا ٣٠ ژوالقعدە ١٣١٥ کۆچی جومعە بووە. لە هەمانکاتدا ڕۆژ و بەرواری (پێنج شەممە ٣٠ ژوالقعدە ١٣١٥) کاتێک دەیگۆڕین بۆ ساڵنامەی رۆمی دەبێت بە (١٠ نیسانی ١٣١٤)، لە کاتێکدا لەسەر ڕۆژنامەکە نوسراوە (٩ نیسانی ١٣١٤).  بەڵام بەرواری ڕۆمی لەسەر لاپەڕەی یەکەمی ڕۆژنامەکە کە (٩ نیسانی ١٣١٤) نوسراوە کاتێک دەیگۆڕین بۆ ساڵنامەی زاینی و کۆچی ڕۆژی پێنج شەممە دەکات، ئەمەش یەکدەگرێتەوە لەگەڵ ئەو ڕۆژەی کە لە بەردەم هەردوو بەرواری کۆچی و ڕۆمی سەر ڕۆژنامەکە نوسراوە. هەر لەو بەروار گۆڕینەدا ٢١ نیسانی ١٨٩٨ دەردەچێت.  جگە لەمانەش هەروەک د.سەپان لە وتارەکەیدا ئاماژەی پێداوە،  پێش ١٢٤ ساڵ "رۆژی هەینی لە میسر باوەڕناکرێ، خەریکی دەرکردنی رۆژنامە بووبن، چونکە لە جیهانی ئیسلامی ئەم ڕۆژە پشووە". هەر بۆ ئەو مەبەستە د.سەپان کۆپی دوو ژمارەی دوو رۆژنامەی ڕۆژانەی بەناوبانگی سویدی (Aftonbladet – Dagens nyheter)ی (٢٢ی نیسانی ١٨٩٨)ی وەرگرتووە و بۆی دەرکەوتووە کە "لەسەر هەردووک ڕۆژنامە: “ئەفتۆنبلادێت، داگینس نیهێتەر” رۆژی هەینی نووسرایە…".  جگە لەمانەیش لە زۆرێک لە ژمارەکانی ڕۆژنامەکەدا ڕۆژ و بەرواری ساڵی کۆچی بە تەواوی پاش و پێش کەوتووە، بە جۆرێک ئاڵۆزی و دژیەکی تێدایە کە تەنانەت ڕۆژ و بەروارەکە لە خودی ساڵنامە کۆچیەکەدا یەکناگرێتەوە، بۆ نموونە لە ژمارە (٦)دا نوسراوە (یکشمب دە ٢٥ جماژی الاول ١٣١٦ پازارایرتسی فی ٢٨ ایلول سنە ١٣١٤). بەڵام کاتێک ئەم بەروارانە دەگۆڕین بۆ ساڵنامە جیاوازەکان یان هەر خۆیان بەراورد دەکەین، دژیەکی زۆری تێدایە. بەپێی ساڵنامەی کۆچی ڕۆژی یەک شەممە ٢٣ جماژی الاول ١٣١٦ کۆچییە، بەڵام لە سەر ڕۆژنامەی کوردستان ٢٥ جماژی الاول ١٣١٦ نوسراوە. هەروەها پازارایرتسی کە لە بەردەم ساڵنامەی ڕۆمیدا نوسراوە دەکاتە دوو شەممە. کاتێکیش بەراوردی ڕۆژی دوو شەممە بە بەرواری ساڵنامەی ڕۆمی دەکەین ئەوا بە تەواوی ٢٨ ئەیلولی ١٣١٨ دەکات. واتە ڕۆژ و بەروار و مانگ و ساڵی ڕۆمی کە لەسەر ڕۆژنامەکە نواسراوە ڕاستە و کێشەی تێدا نییە. بۆ دڵنیایی تەواو دەربارەی ئاڵۆزی و دژیەکی ڕۆژ و بەروار و مانگ و ساڵی کۆچی لە ڕۆژنامەی کوردستاندا نموونەیەکی دیکە دەخەینە ڕوو. بەپێی بەرواری سەر ڕۆژنامەی کوردستان خۆی بێت، ژمارە (٣)ی ڕۆژنامەکە لە "٢٨ ژوالحجە ١٣١٥" کۆچی دەرچووە، بەڵام ژمارە (٤)ی ڕۆژنامەکە لە "١٢ ژوالحجە ١٣١٦" کۆچی دەرچووە! لێرەدا پێویست بوو ژمارە ٤ لە ١٢ محرم ١٣١٦ کۆچی دەربچێت. لەبەرئەوەی دوای مانگی ژوالحجە لە ساڵنامەی کۆچیدا مانگی محرم کە یەکەم مانگی ساڵی کۆچیە دەستپێدەکات. لێرەدا بەرپرسانی ڕۆژنامەی کوردستان لە ژمارە (٤)دا بەروار و ساڵەکەیان ڕاست نوسیوە بەڵام مانگەکەیان بە هەڵە نوسیوە.  لە لایەکی دیکەوە لە ژمارە (١-٥) ڕۆژنامەی کوردستان کە لەلایەن میقداد مەدحەت بەدرخان خۆیەوە لە قاهیرە دەرکراوە، لە سەرجەمیاندا ڕۆژی پێنج شەممە نوسراوە، هەرچەندە لەسەر ڕۆژنامەکە نوسراوە "پازدە ڕۆژ جارێک دەردەچێت". بەڵام لە ڕاستیدا ئەو (٥) ژمارەیەی سەرەتای ١٤ ڕۆژ جارێک دەرچووە، هەر لەبەر ئەوەیش لە سەرجەمیاندا ڕۆژی پێنج شەممە نواسراوە. بەڵام سەرجەمی بەروارە کۆچییەکان لەو (٥) ژمارەیەدا دووبارە ڕۆژی هەینی دەردەچێت. ژمارەی شەشەمی ڕۆژنامەکەیش ٣ مانگ و ٢٤ ڕۆژ لە پاش ژمارە پێنج دەرچووە، هۆکاری ئەمەیش دەکرێت پەیوەندی بە وازهێنانی میقداد مەدحەت لە ڕۆژنامەکە و گواستنەوەی شوێنی دەرچوونی بۆ جنێف لە سویسراوە هەیە.    وێنەی ژمارە (١) یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان. وێنەی ژمارە (٢) گۆڕینی ڕۆژ و بەرواری یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان لە ساڵنامەی کۆچییەوە بۆ ساڵنامەی زاینی و ڕۆمی دەخاتە ڕوو. وێنەی ژمارە (٣) گۆڕینی ڕۆژ و بەرواری یەکەم ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان لە ساڵنامەی ڕۆمییەوە بۆ ساڵنامەی زاینی و کۆچی دەخاتە ڕوو. کێشەی هاوتانەبوونی ڕۆژ و بەروارەکان لە کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەکەشدا ڕەنگی داوەتەوە. تەنانەت بەهۆی ئەوەی کە بە ڕۆژ و ساڵنامەی کۆچی و ڕۆمی نوسراوە، هەندێک لە لێکۆڵەران و نووسەران ڕۆژ و ساڵنامە ڕۆمیەکەیان بە ڕۆژ و ساڵنامەی زاینی وەرگرتووە، هەر بۆیە بەداخەوە لە هەندێک سەرچاوەدا باس لەوە کراوە کە کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان لە ١ نیسانی ١٩٠٢ دەرکراوە. بەڵام لە ڕاستیدا ژمارە ٣١ ی ڕۆژنامەی کوردستان کە کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەکەیە لە ١ نیسانی ١٣١٨ ڕۆمی و ٦ محرم ١٣٢٠ کۆچی دەرچووە، هەروەک لەسەر لاپەڕەی یەکەمی ژمارە ٣١ی ڕۆژنامەکەدا نوسراوە (دوشمب ٦ محرم ١٣٢٠، ١ نیسان سنە ١٣١٨). لێرەشدا کاتێک ئەم بەروارانە دەگۆڕین بۆ زاینی، دەبینین کێشە لە دیاریکردنی ڕۆژ و بەروار بەپێی ساڵنامەی کۆچی هەیە. چونکە بە پێی ڕێنمایی گۆڕینی بەروار لە سایتی فەرمی دەزگای مێژوی تورکیا ٦ محرم ١٣٢٠ کۆچی ڕۆژی سێ شەممە دەکات، لە کاتێکدا لە ڕۆژنامەکەدا دوو شەممە نوسراوە. هەر ئەو بەروارەیش ١٥ نیسانی ١٣١٨ ڕۆمی دەکات، لە کاتێکدا لەسەر ڕۆژنامەکە ١٤ نیسانی ١٣١٨ نوسراوە. بەڵام کاتێک ڕۆژ و بەرواری ڕۆمی سەر ڕۆژنامەکە دەگۆڕین بۆ ڕۆژ و بەرواری زاینی و کۆچی، دەردەکەوێت کە ڕۆژی دەرچوونی کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان دوو شەممە ١ نیسانی ١٣١٨ ڕۆمی بەرامبەر بە ١٤ نیسانی ١٩٠٢ زاینی دەکات.   وێنەی ژمارە (٤) ژمارە (٣١) کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان. وێنەی ژمارە (٥) گۆڕینی ڕۆژ و بەرواری کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان لە ساڵنامەی کۆچییەوە بۆ ساڵنامەی زاینی و ڕۆمی دەخاتە ڕوو. وینەی ژمارە (٦) گۆڕینی ڕۆژ و بەرواری کۆتا ژمارەی ڕۆژنامەی کوردستان لە ساڵنامەی ڕۆمیەوە بۆ ساڵنامەی زاینی و کۆچی دەخاتە ڕوو. دەرەنجام ئاشکرایە بنەماڵەی بەدرخانییەکان و خودی میقداد مەدحەتیش هەم کاریگەر بوون بە بیری خۆرئاوا و ئەوروپا و هەمیش پەیوەندییەکانیان لەگەڵ دەوڵەتی عوسمانی کە ئەو کاتە فەرمانڕەوایی ناوچەی کوردستان و خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی کردووە تێکچووە و لە دەست ستەمی عوسمانییەکان هەڵهاتوون بۆ ئەوروپا و مصر. کەواتە دەکرێت بوترێت بەهۆی دوورکەوتنەوەیان لە کلتوور و کۆمەڵگەی ئیسلامی بەرپرسانی ڕۆژنامەکە زۆر بە وردی ئاگاداری ساڵنامەی کۆچی نەبووبن، هەر لەبەر ئەوەیش بووە لەبری ئەوەی ٢٩ ژوالقعدە بنوسن کە ڕۆژی پێنج شەممە دەکات، ٣٠ ژوالقعدە-یان نوسیوە کە ڕۆژی جومعە دەکات. لەمانەوە دەگەینە ئەو بڕوایەی کە ئەو ڕۆژ و بەروار و مانگ و ساڵە کۆچیانەی لەسەر ژمارەکانی ڕۆژنامەی کوردستان نوسراون دژیەکی و ئاڵۆزی زۆریان تێدایە و ناکرێت وەک سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو پشتیان پێ ببەسترێت.  لە کۆی گشتیدا دەتوانرێت بگوترێت ڕۆژنامەی کوردستان ڕۆژی (پێنج شەممە ٩ نیسانی ١٣١٤ ڕۆمی، پێنج شەممە ٢٩ ژوالقعدە ١٣١٥ کۆچی، پێنج شەممە ٢١ نیسانی ١٨٩٨ زاینی) دەرچووە.       د. کەمال فوئاد، کوردستان: یەکەمین رۆژنامەی کوردی (١٨٩٨-١٩٠٢)، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی بەدرخان، چاپی سێیەم، تاران، ٢٠٠٦.    فەرهاد شاکەلی، ڕۆژنامەی کوردستان کەی دەرچووە؟، ڕۆژنامەی ئاسۆ، ژمارە ٤١٣، (٢٢/٤/٢٠٠٧).   www.rozhnamawany.com, (22.04.2022), ڕۆژنامەی کوردستان ٢١ نیسان دەرچووە http://www.rozhnamawany.com/?p=2578, (17.02.2022).   www.ttt.gov.tr, Tarih Çevirme Kılavuzu, https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/, (16.04.2022)   *توێژەر و مامۆستای مێژووی ڕۆژنامەگەری لە بەشی ڕاگەیاندن لە زانکۆی هەڵەبجە [email protected]  

(درەو): وەزیری نەوتی عێراق بە پێكەنینەوە دەڵێ وەڵامی هەرێمی كوردستانمان لەرێگەی میدیاكانەوە وەرگرتووە، دادگای فیدراڵی دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێمی پێداوین، قبوڵ ناكەین نەوتی هەرێم بە كەمتر لە نرخی نەوتی عێراق بفرۆشرێت.  ئیحسان عەبدولجەبار وەزیری نەوتی عێراق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی (العراقیە) رایگەیاند، بۆری نەوتی عێراق لەڕێگەی توركیاوە لە دادگا نێودەوڵەتییەكاندایە، توركیا بەشێوەیەكی نایاسایی بۆرییەكە بەكاردەهێنێت. لەبارەی بڕیاری دادگای فیدراڵییەوە، وەزیری نەوت وتی" بڕیارەكە دەسەڵاتی بە وەزارەتی نەوت داوە ئەو گرێبەستانە هەڵوەشێنێتەوە كە هەرێمی كوردستان كردویەتی هەروەها دەسەڵاتی پێداوین بگەڕێین بەشوێن لێكەوتە داراییەكانی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت‌و غازی هەرێم لە ساڵانی رابردوودا". باسی لەوەكرد، وەزارەتی نەوت بەمدواییە چەند پێشنیازێكی ناردووە لەبارەی سیستمی بەڕێوەبردنی سامانی نەوت لە هەرێمی كوردستان، پێشنیازەكان روونن، لەسەر بنەمای گونجاندنی گرێبەستەكان دانراون لەڕووی یاسایی‌و بازرگانی‌و دروستكردنی قەوارەیەكی نوێ بەناوی (كۆمپانیای نەوتی كوردستان) كە حكومەتی فیدراڵی خاوەندارێتی دەكات هەروەها دروستكردنی ئەژماری بانكی گرەنتیكراو بۆ هەرێمی كوردستان كە سەربە وەزارەتی دارایی عێراق دەبێت بۆ زامنكردنی پێدانی موچەی گەلی كوردستان. سەبارەت بە وەڵامی هەرێمی كوردستان بۆ پێشنیازەكانی وەزارەتی نەوتی عێراق، ئیحسان عەبدولجەبار دەڵێ" حكومەتی هەرێم دوو  وەڵامی هەیە، ئێمە وەڵامەكانیان لە میدیاوە وەردەگرین (بەپێكەنینەوە)، تائێستا وەڵامی فەرمیمان بۆ نەهاتووە، وەڵامێكیان هی كەسێكە نازانم ناوی (رزگار)ە یان ناوی چییە دەڵێ حكومەتی هەرێم پێشنیازەكانی وەزارەت نەوت قبوڵ ناكات، وەڵامێكی تریش هەیە كە نەرمی زیاتری تێدایە‌و پیشەییانەیە كە ئەویش وەڵامی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمە كاتێك وتی: بەشێوەیەكی ئەرێنی مامەڵە لەگەڵ پێشنیازەكاندا دەكەین، بەڵام بەجۆرێك كە گرەنتی دەستوری تێدا بكرێت".  "ئێمە قسەی خۆمان بە نوسراو ناردووە.. قبوڵ ناكەین نەوتی هەرێمی كوردستان بەو نرخە جیاوازە لە نرخی سۆمۆ بفرۆشرێت، قبوڵی ناكەین خەرجی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوتی هەرێم بگاتە 59%" وەزیری نەوتی عێراق وای وت. ئاماژەی بەوەكرد، جیاوازی نرخی فرۆشی نەوتی هەرێم لەگەڵ سۆمۆ 9% یە، ئێستا هەوڵێك هەیە لەلایەن سەركردایەتی هەرێمەوە بۆ كەمكردنەوەی ئەم جیاوازییە‌و لەگفتوگۆدان لەگەڵ بازرگانەكاندا.. بەشێك لەو زیانانەی كە بەر هەرێم كەوتووە بەهۆی یاسایبوون یان نایاسایبوونی گرێبەستەكانی نەوت‌و ناڕەزایەتی حكومەتی ناوەندەوەیە لەسەر ئەو گرێبەستانە.  

درەو: "ئێستا توركیا هەر لە بنكە سەربازییەكانی ناوخۆی هەرێمی كوردستانەوە سەربازەكانی بە هێلیكۆپتەر دەگوازێتەوە بۆ سەرچیاكان، بریندارو كوژراوی زۆر هەیە، زۆرترینی لە سوپای توركیایە، سێ هێزی پارتی لەناوچەی نزیكی شەڕ جوڵەیان پێدەكرێت (هێزی زێرەڤانی، فەرماندەیی هێزی بارزان، لەشكری رۆژ)، جموجوڵ و ئامادەكاری سوپای توركیا زۆربووە چاوەڕوان دەكرێت لە 24 كاتژمێری داهاتوودا شەڕی سەخت رووبدات" ئەمە وتەی ئەفسەرێكی زێرەڤانیە كە خۆی لەناو رووداوەكاندایە. ئەو ئەفسەرەی زێرەڤانی كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت ووردەكاری جوڵەی هێزەكانی توركیا و هێزەكانی ناوخۆی هەرێمی دژی پەكەكە بۆ (درەو) باسكرد:  سەرەرتای دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنی سوپای توركیا لە 17ی نیسان تۆپباران و بۆردوومانی سەختی سنوری شیلادزێ و چیای كۆڕەژارۆ كراوەو بەردەوام بووە.   لە پشتی (چیای گامنیرك) چەند شەڕێكی سەخت روویدا لە نێوان سوپای توركیا و چەكدارانی پەكە هێلی كۆپتەر بەردەوام لە جوڵەدابوو كە لە فڕۆكەخانی سەربازی توركیا لە بامەڕنێ هەڵدەستان و سەربازی توركیایان دەگواستەوە بۆسەر چیای كۆڕەژارۆ و بە پەڕەشووت دایان دەگرتن و لەوێ لەگەڵ چەكدارانی پەكەكە روبەرووبونەوەی سەخت روویداو پاشەكشەیان بە سەربازانی سوپای توركیا كرد. ئێستا سوپای توركیا لە سەری (ئۆرەی، سەری مام رەشا، سەری لینك، سەری كۆرەژار) جێگیركراون. لە سنوری نێوان (سیرێ و شیلادزێ) هێزی زێرەڤانی چەندین خاڵی سەربازیان دانا بوو تەنانەت لەناو شیلادزێ خاڵی سەربازیان داناوە،  (هێزی ناوخۆی زێرەڤانی، لەشكەری رۆژ، فەرماندەی هێزی بارزان) مەفرەزەكانیان لە گەلی بڵند و پشتی دێرەلوك و گەلی رەشاڤا ژێر چیا بە ئۆتۆمبێلی سەربازی هاتوچۆ دەكەن و ئەو رێگایانە دەپارێزن. ئەو هێزانەی پارتی كە لەم شەڕەدا بەشدارن (هێزی ناوخۆی زێرەڤانی، لەشكەری رۆژ، فەرماندەیی هێزی بارزان) تەنانەت لەوێ باس لەوە دەكرا كە سوپای توركیا لە چەند شوێنێك جلی زێرەڤانیان لەبەركردووە، هەرچەند من بە چاوی خۆم نەمبینین. بەرەبەیانی دوێنێ شەو (38) ئۆتۆمبێلی جۆری (مێك زەمینی) سەربازی هێزەكانی زێرەڤانی بەرەو ئامێدی بەڕێكەوتن دوای چەند كاتژمێرێك (13) میك زەمینی گەڕانەوە بۆ بامەڕنێ كە فڕۆكەخانەی سەربازی توركیای لێیە، بۆ چاوبەست بۆ ئەوەی بڵێن هێزەكە گەڕاونەتەوە،  (10) هێلی كۆپتەری سەربازی توركیا ئێستا لە فڕۆكەخانەی بامەڕنێی سەربازی جێگیركراون، بۆ گواستنەوەی سەربازانی خۆیان بۆ چەند خاڵێكی سەرچیاكان، واتا ئاڵوگۆڕی هێزەكان لەناو توركیاوە نیە بۆ بەرەی شەڕ بەڵكو لە بنكە سەربازیەكانی توركیایە لەناو خاكی هەرێمی كوردستان.  سبەی یان دووسبەی چاوەڕوانی شەڕو  وپێكدادانی سەخت دەكرێت لە هەموو سنورەكانەوە لەبەر ئەوەی توركیا ئامادەكاری زۆری كردووەو جموجوڵەكانی زۆر زیادیكردووە، هەروەها چەكدارانی پەكەكەش ئامادەكاری زۆریان كردووە،  لە هەردوولا ( توركیا و پەكەكە) كوشتن و بریندار زۆرە، بەڵام لە لایەنی سوپای توركیا كوشتن زۆر زیاترە وەك لە لایەنی پەكەكە. لەو ئۆپراسیۆنانەدا لەشكری رۆژ بەشداربوون و خەڵكێكی زۆریان بانگ كردووەتەوەو پێش سێ رۆژ هەموویان پەیوەندیان كردووە بە فەوج و لیواكانیانەوەو ئێستا لەشكری رۆژ لە شیلادزێ و دێرەلوك جێگیركراون.  كاتژمێر (8:30 تا 4:30) خولەكی رۆژی 19/20 – 4/2022 هێزێكی فەوجی یەكی لیوای 12ی پارتی چونەتە گوندی قوپان (موقەدەم مێڤان جێگری فەوجی یەك و رائید سەفوان) لەوێن و چوار بازگەیان داناوە و شۆفڵ و حەفارەیان پێیە بۆ درووستكردنی بازگەو ساتر، لەوێ جگە لە هێزەكانی زێرەڤانی و لەشكری رۆژ هێزە كوردیەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانیشی لێجێگركراوە.   

  راپۆرت: درەو وەزارەتی نەوتی عێراق بێئومێد بووە لە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان، مەسرور بارزانی تۆمەتبار دەكات هەماهەنگ نیەو بەوەی پابەندی بڕیاری دادگای فیدراڵی نییە، بەنیازە لەرێگەی سۆمۆوە بە فەرمی داوا لە توركیا بكات، هەناردەی نەوتی هەرێم رابگرێت، رەنگە ئەمە سەرەتای قۆناغێكی سەختتری ئابوری هەرێم بێت، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  وەزارەتی نەوتی عێراق بڕیار دەدات سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بەغدادەوە بە (درەو)ی راگەیاند، پێشبینی دەكرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا وەزارەتی نەوتی عێراق هەڵوێستێكی توند بەرامبەر بە حكومەتی هەرێمی كوردستان رابگەیەنێت.  بەپێی زانیاریی سەرچاوەكە، وەزارەتی نەوتی عێراق بەنیازە بەشێوەیەكی فەرمی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق‌و رایگشتی ئاگاداربكاتەوە لەوەی حكومەتی هەرێم بەتایبەت خودی (مەسرور بارزانی) هاوكار نییە بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی‌و بەرپرسیارێتی ئەم پابەندنەبوونەش بخاتە ئەستۆی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم.  (درەو) زانیویەتی، دوای ئاگاداركردنەوەی حكومەتی عێراق‌و رایگشتی لە پابەندنەبوونی حكومەتی هەرێم، وەزارەتی نەوتی عێراق دەیەوێت لەرێگەی كۆمپانیای بەبازارخستنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"  بە فەرمی داوا لە توركیا بكات هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە رابگرێت.  رێژەی 80%ی داهاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەتەنیا داهاتی فرۆشی نەوتەوە سەرچاوە دەگرێت، راگرتنی هەناردەی نەوت ئابوری هەرێم‌و بژێوی موچەخۆران‌و خەڵك بەگشتی ئیفلیج دەكات.  هەرێم‌و بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی حكومە‌تی هە‌رێم‌و وە‌زارە‌تی نە‌وتی عێراق تائێستا نە‌گە‌یشتونە‌تە‌ رێككە‌وتن لە‌بارە‌ی چۆنییە‌تی جێبە‌جێكردنی بڕیارە‌كە‌ی (15)ی شوباتی دادگای باڵای فیدراڵی.  رۆژی 11ی ئەم مانگە بۆ یەكەمجار دوای دەرچوونی بڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، وەفدێكی حكومەتی هەرێم چووە بەغداد‌و لەگەڵ وەزارەتی نەوت كۆبووەوە.  وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، ئەو كۆبونەوەیە بۆ گفتوگۆكردن  بووە لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵ بەسەر هەرێمی كوردستاندا، بەڵام رۆژی 15ی ئەم مانگە عەبدولحەكیم خەسرەو ئەندامی وەفدی حكومەتی هەرێم وتی" سەردانی وەفدی هەرێم بۆ بەغداد بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی نەبووە، چونكە ئێمە بە فەرمی وەڵامی بەغدادمان داوەتەوە كە ئەگەر پرسەكە پەیوەستە بەگفتوگۆ لەسەر بڕیارەكە، ئێمە دانوستان لەسەر بڕیار ناكەین، بەڵكو ئێمە دانوستان لەسەر بنەمای دەستور دەكەین".  رۆژی 15ی شوباتی ئەمساڵ، دوای (10 ساڵ) چاوەڕوانی، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق سكاڵایەكی یاسایی حكومەتی عێراق لەسەر دۆسیەی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان یەكلاكردەوە. كرۆكی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بەمشێوەیە:  •    یاسای ژمارە (22)ی ساڵی 2007 نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان‌ نادەستورییە‌و هەڵدەوەشێندرێتەوە.  •    حكومەتی هەرێم پابەند دەكرێت بە (رادەستكردن تەواوی بەرهەمی نەوتی كێڵگەكانی هەرێمی كوردستان‌و ناوچەكانی تر، كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم نەوتیان لێ دەردەهێنێت)‌و رادەستكردنی بە حكومەتی فیدراڵی.  •    سكاڵاكار مافی ئەوەی هەیە بەدواداچوون بكات بۆ پوچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستە نەوتیانەی كە حكومەتی هەرێم‌و نوێنەرەكەی سكاڵالێكراو (وەزیری سامانە سروشتییەكان) لەگەڵ لایەنە دەرەكی‌و دەوڵەت‌و كۆمپانیاكان سەبارەت بە دۆزینەوەی نەوت‌و دەرهێنانی‌و هەناردەكردن‌و فرۆشتنی ئیمزای كردووە.  •    پابەندكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەی رێگا بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی بدات پێداچونەوە بە هەموو ئەو گرێبەستە نەوتییانەدا بكەن كە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەرباری هەناردەكردن‌و فرۆشتنی نەوت‌و غاز، ئیمزای كردوون، بەمەبەستی وردبینیكردنیان‌و دیاریكردنی مافە داراییەكانی كە لە ئەستۆی حكومەتی هەرێمدایە، هەروەها  پشكی هەرێم لە بودجەی گشتیدا دیاری بكرێت، بەجۆرێك گەیشتنی بە هاوڵاتیانی پارێزگاكانی هەرێم گەرەنتی بكات. عێراق داوای چی دەكات ؟ وەزارەتی نەوتی عێراق لەبەر رۆشنایی بڕیاری دادگای فیدڕاڵیدا، رۆژی  24ی ئازاری رابردوو نوسراوێكی ئاڕاستەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد.  لەم نوسراوەدا، وەزارەتی نەوتی عێراق داوا دەكات حكومەتی هەرێم  لەماوەی (15) رۆژدا كۆپییەك لە هەموو ئەو گرێبەستانەی رادەست بكات كە لە ساڵی 2004ەوە لە بواری نەوت‌و غازدا لەگەڵ كۆمپانیاكانی بواری (دۆزینەوە، بەرهەمهێنان، گواستنەوە، فرۆشتن، هەناردە)ی نەوتدا كردویەتی، لەگەڵ تۆماری داهاتی فرۆش‌و هەناردەی نەوتی خاو و غاز، ئەمڕۆ 12 رۆژ بەسەر نوسراوەكەی وەزارەتی نەوتی عێراقدا تێدەپەڕێت‌و حكومەتی هەرێم هێشتا كۆپی گرێبەستەكانی رادەست نەكردووە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) وەزارەتی نەوتی عێراق پێشنیازی بۆ هەرێم كردووە، ئەگەر گرێبەستەكانی نەوت رادەستی وەزارەتی نەوت ناكات، دەكرێت كۆمپانیایەكی بیانی بهێنرێت‌و ئەو كۆمپانیایە تەماشای گرێبەستەكان بكات‌و هەمواریان بكاتەوە، حكومەتی مەسرور بارزانی بەم پێشنیازەش قایل نەبووە.  وەزارەتی نەوتی عێراق لە نوسراوەكەیدا دەڵێ، داواكردنی كۆپی گرێبەستەكانی هەرێم بۆ ئەم مەبەستانەیە:   1-    تەماشاكردنیان لەلایەن تیمێكی پسپۆڕو راوێژكارانی وەزارەی نەوتی عێراقەوە بە ئامادەبوونی نوێنەری رێگەپێدراوی حكومەتی هەرێم. 2-    گونجاندنی گرێبەستەكانی هەرێم‌و هەمواركردنیان بەپێی یاسای بەركاری عێراق‌و بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق. لەپاڵ پێداچونەوە بە گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێم، وەزارەتی نەوتی عێراق لە نوسراوەكەیدا لەبارەی نەوتی هەرێمەوە، جەخت لەسەر چەند خاڵێكی تر دەكات كە ئەمانەن: •    پێشكەشكردنی داواكارییەك بە ئەنجومەنی وەزیران بۆ دروستكردنی كۆمپانیایەكی نەوتی، دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی سەرجەم چالاكییە نەوتی‌و غازییەكانی لەو كێڵگانەدا پێبدرێت كە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە گرێبەستیان بۆ كراوە، ئەرك و ئامانج و سیاسەتی ئەم كۆمپانیایە ئەمانە دەبن: 1-    سەرجەم ماف و پابەندییەكانی ئەو رێككەوتن و گرێبەستانەی پێشتر حكومەتی هەرێم كردویەتی، دەگوازێتەوە بۆسەر ناوی خۆی. 2-    بەدیهێنانی سەرمایەگوزاری زیاتر لە سامانی نەوتدا لەڕێگەی: كەمكردنەوەی خەرجی وەبەرهێنان، بەڕێوەبردنی باشتری كێڵگەكانی نەوت‌و غازو زیادكردنی داهاتی هەناردەكردن. •    وەزارەتی نەوتی عێراق پێشنیاز دەكات ئەو كۆمپانیایەی كە دۆسیەی نەوت‌و غازی هەرێم بەڕێوەدەبات ناوت لێبنرێت (KROC)و بكەوێتە ژێر چاودێری دیوانی چاودێری دارایی عێراق‌و كۆمپانیاكە لەلایەن حكومەتی فیدڕاڵییەوە خاوەندارێتی بكرێت‌و بارەگا سەرەكییەكەی لە هەولێر بێت (حكومەتی مەسرور بارزانی ئەم داواكارییەی عێراق رەتدەكاتەوە دەڵێ دەبێت هەرێم خۆی كۆمپانیا نەوتییەكە دروست بكات). •    فەرمانبەرێكی پسپۆڕ كە پلەكەی لە بەڕێوەبەری گشتی كەمتر نەبێت دابنرێت بۆ، هەماهەنگیی لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران‌و وەزارەتی دارایی‌و بانكی ناوەندی عێراق بەمەبەستی كردنەوەی حسابێك لە یەكێك لە بانكە نێودەوڵەتییە متمانەپێكراوەكان، هەموو داهاتی هەناردەو فرۆشی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان بخرێتە ئەم حساب بانكییە.. لەسەر بنەمای پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق پارەی لێبدرێت، هەروەها بەگوێرەی رێكخستنێك لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق بەمەرجێك ئەمە لەماوەی (45) رۆژدا لە رێكەوتی دەرچوونی ئەم نوسراوەوە بكرێت (بە رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیران). •    هەموو ئەم رێوشوێنانەی لەم نوسراوەدا هاتووە وەكو سیاسەتێكی نوێیە بۆ ئایندەو هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان پەبەندبونیان دەكەوێتە ئەستۆ. توركیا چی دەڵێ  ؟  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەرپرسانی توركیا‌و ئیماراتی عەرەبی ئامۆژگاری مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان كردووە، پابەندی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق نەبێت‌و لە رادەستكردنی نەوت‌و غاز پەلە نەكات‌و كاتەكە درێژ بكاتەوە.  لەبارەی كێشەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە، توركیا چاوی لە ئیمزاكردنی رێككەوتنێكە لەگەڵ حكومەتی عێراق، ئامادەیە لەچوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا كۆتایی بە مامەڵەی خۆی لەگەڵ هەرێمی كوردستان بهێنێت. حكومەتی عێراق لەسەردەمی حەیدەر عەبادیدا لەسەر كەیسی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەبێ رەزامەندی بەغداد، لە دادگای نێودەوڵەتی لە پاریس سكاڵای لەسەر توركیا تۆماركردووە، داوای (26 ملیار) دۆلار قەرەبوو لە توركیا دەكات، دۆسیەكە لە دادگا لە یەكلایبوونەوەی نزیكبوەتەوە، عادل عەبدولمەهدی كە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرت، بڕیاری دادگای پاریسی راگرت‌و دەرفەتێكی نوێی دا بە توركیا‌و هەرێمی كوردستان، بەڵام كەیسەكە دانەخراوە‌و هەڕەشەیە لەسەر توركیا، بەرپرسانی توركیا دەیانەوێت هەر بڕیارێك لەسەر نەوتی هەرێمی كوردستان ببەستنەوە بە چارەسەری ئەو كەیسەوە لەگەڵ عێراق، توركیا دەیەوێت لەبەرامبەر رادەستكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بەغداد، حكومەتی عێراق لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نوێدا سكاڵاكەی لە دادگای نێودەوڵەتی لە پاریس لەسەر توركیا بكێشێتەوە‌و رێككەوتنێكی فراوانتر لەنێوان هەردوولا بكرێت كە جگە لە پەیوەندی ئابوری، كەیسی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)‌و چەندین دۆسیەی تر نێوان هەردوو وڵات لەخۆی بگرێت. 

راپۆرتی: درەو جارێكی تر هەرێمی كوردستان بووەوە بە مەیدانی شەڕو ئۆپراسیۆنەكانی توركیا، ئەمجارەیان بۆسەر ( زاپ، مەتینا، ئاڤاشین و كوڕەژارۆ)یە، ئەمە لە كاتێكدایە توركیا خۆی بە نەخشەوە رایگەیاندووە (37) بنكەو بارەگای لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندایە، لەم راپۆرتەدا (درەو) مێژووی ئۆپراسیۆنەكانی سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێم دژ بە (پەكەكە)‌و ناوچەی جوگرافیای (پەكەكە)‌و ژمارەی بنكە‌و بارەگاكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمدا بڵاودەكاتەوە. ئۆپراسیۆنی نوێ ئۆپراسیۆنەكەی توركیا لە 15ی نیسانی 2022 دەستیپێكردووە، بەرپرسانی پەكەكە هەڕەشەی ئەوە دەكەن شەڕ دەبەنە ناو شارە گەورەكانی توركیا، سەرۆك كۆماری توركیاش دەڵێت بە هەماهەنگی حكومەتی عێراق ئۆپراسیۆنیان دەستپێكردووە و سوپاسی حكومەتی هەرێم و عێراق دەكەین بۆ هاوكارییەكانیان لەروبەروبونەوەی تیرۆردا. ئۆپەرسیۆنی ئەمجارەی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان ناوی لێنراوە "چنگی قوفڵ"ی لەناوچەكانی ( زاپ، مەتینا، ئاڤاشین و كوڕەژارۆ) لەسەر سنوری هەرێمی كوردستان سوپای توركیا بەڕێوە دەچێت  توركیا جارێكی تر نەك ئاسمان، بەڵكو زەمینی هەرێمی كوردستان‌و عێراقی بەزاندووە، "جەندرمە"ی توركی ئێستا لەناو خاكی هەرێمدان. هاتنەناوەوەی سوپای توركیا بۆ هەرێمی كوردستان نوێ نییە، مانگی ئازاری 2018 سوپای توركیا لە سنوری ناحیەی (سیدەكان)ەوە بەقوڵایی (15 كم) هاتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە، رۆژی 22/3/2018 لە ناوچەی (باڵەیان) فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بوردومان كردو (4) گەنجی ناوچەكە بەهۆی بۆردومانەكەوە شەهید بوون، رۆژی 26ی كانونی دووەم، ئەمە ناڕەزایەتی لێكەوتەوە، ئەوكات لە شیلادزێ خەڵك وەكو ناڕەزایەتی دژی هێرشەكانی توركیا، پەلاماری بنكەیەكی سەربازیی توركیایاندا، ژمارەیەك تانك‌و كەلوپەلی سەربازگەكەیان سوتاند، هێزە ئەمنییەكان ژمارەیەكی زۆر لە خۆپیشاندەرەكانیان دەستگیركرد. توركیا بەشێوەیەكی سیستماتیك هێرشی ئاسمانی دەكاتەسەر بنكەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان كە چیاكانی "قەندیل"یان كردووە بە بارەگای خۆیان‌و لە هەشتاكانی سەدەی رابردوەوە لە ململانێی چەكداریدان لەدژی حكومەتی توركیا. بەپێی لێدوانێكی جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە لە هەرێمی كوردستان كە لە رۆژی 27ی كانونی دووەمی 2019دا داویەتی، ژمارەی هێرشە ئاسمانییەكانی توركیا بۆسەر ناوچەكانی هەرێمی كوردستان لەماوەی چوار ساڵدا گەیشتووەتە (398) هێرش، ئەمە سەرباری (425) هێرش لەڕێگەی بۆردومانی تۆپخانەكانەوە، بە تێكڕا لەو هێرشانەدا زیاتر لە (20) كەسی مەدەنی كوژراون‌و هێرشەكان بونەتەهۆی وێرانبوونی گوندە سنورییەكان‌و نەخۆشخانە‌و رێگا‌و پرد خوێندنگەكان. مێژووی ئۆپراسیۆنەكانی توركیا مێژووی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان سەرەتاكەی بۆ ساڵی 2007 دەگەڕێتەوە، بەڵام ئۆپەراسیۆنەكانی سوپای توركیا دەرەوەی سنور لەدژی پەكەكە، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ هەشتاكانی سەدەی رابردوو. توركیا لە ساڵی 1983وە تائێستا لەناو سنوری وڵاتەكەی‌و لە دەرەوەی سنوریش ئۆپراسیۆنی سەربازی دەكات لەدژی پارتی كرێكارانی كوردستان: •    لە ئایاری 1983دا توركیا یەكەمین ئۆپراسیۆنی سەربازی لە دەرەوەی سنور ئەنجامدا، ئەوەش بە رێككەوتنێك لەگەڵ حكومەتی عێراقدا، لەو ئۆپراسیۆنەدا هەزاران سەربازی تورك بەشدارییان كرد. •    لە تشرینی یەكەمی 1984و ئابی 1986 توركیا دوو ئۆپراسیۆنی سەربازی تری ئەنجامدا، بەڵام لە هیچ یەكێكیاندا سەركەوتوو نەبوو لە لەناوبردنی "گەریلا"كانی پارتی كرێكاران. •    دوای ماوەیەك بێدەنگی، توركیا ئۆپراسیۆنی چوارەمی لە ساڵی 1991 دەستپێكرد لەژێر ناو "گۆچان"، ئەوە ئەو ساڵە بوو كە تێیدا بارەگا‌و بنكە سەربازییەكانی توركیا لەسەرتاسەری پارێزگاكانی كوردسان زیادیان كرد. •    لە ساڵی 1992 سەرۆك وەزیرانی كۆچكردووی توركیا (تورگوت ئۆزال) نامەیەكی بۆ (عەبدوڵا ئۆجەلان) رێبەری پارتی كرێكارانی كوردسان (لە ساڵی 1999وە لە توركیا لە زینداندایە) نوسی، تێیدا داوای لێكرد هێرشە سەربازییەكان لەدژی سوپای توركیا كەمبكاتەوە وەكو سەرەتایەك بۆ دەستپێكردنی دانوستان لەنێوان هەردوولادا، بەڵام هەوڵەكان شكستیان هێنا لە گەیشتن بە ئەنجامێكی دیار. •    لە هەمان ساڵدا توركیا ئۆپراسیۆنێكی تری كرد‌و (15 هەزار) سەرباز بەشدارییان تێدا كرد، تانك‌و تۆپهاوێژی قورس‌و فڕۆكەوانی جەنگیی بەكارهێنرا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو، هێزەكان دوای (20 رۆژ) لە دەستپێكردنی ئۆپراسیۆنەكە، كشانەوە. •    دوای ئەوەش ژمارەیەك ئۆپراسیۆنی تر ئەنجامدران لە ساڵەكانی 1993و 1994و 1995 بەبەشداری دەیان هەزار سەرباز، لە دواین ئۆپراسیۆندا بەهاوكاری پارتی دیموكراتی كوردستان (30 هەزار) سەرباز بەشدارییان كرد، ئۆپراسیۆنەكە ماوەی (45 رۆژ)ی خایاند بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچەی "حەفتانین"، بەڵام سەركەوتوو نەبوو، دوای مانگ‌و نیوێك توركیا لە هێرشەكە كشایەوە. •    لە سەرەتای 1999دا ژمارەی ئەو ئۆپراسیۆنانەی كە توركیا لەناو هەرێمی كوردستان ئەنجامیدا بۆ لەناوبردنی "گەریلا"كانی پارتی كرێكارانی كوردستان گەیشتە (24 ئۆپراسیۆن)، لە ساڵەكانی 2000و 2007و 2008 توركیا ئۆپراسیۆنی هاوشێوەی كرد. پەكەكە لە هەرێمی كوردستان بەهانەی هاتنەناوەوەی توركیا بۆ ناو خاكی هەرێمی كوردستان لێدانە لە پارتی كرێكارانی كوردستان. (پەكەكە) لە ساڵی 1978 دامەزراوە، یەكەم كۆنفرانسی خۆی لە ساڵی 1981 ئەنجامداوە، لە ساڵی 1984ەوە شۆڕشی چەكداری دەستپێكردووە، لەوكاتەوە بنكەو بارەگای لە باشوری كوردستان كردوەتەوە. لەدوای پێكهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و یەكخستنی هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە، لە یەكەم هەنگاودا بە فشاری توركیا هێزی پێشمەرگە لە ساڵی 1993 چووە شەڕی "براكوژیی"ەوە لەگەڵ هێزەكانی (پەكەكە)، هێزی پێشمەرگە نەیتوانی شەڕەكە یەكلابكاتەوە‌‌و (پەكەكە) لەناوچەكە دەربكات، بەڵام نیازپاكی بەرپرسانی هەرێمی نیشانی توركیادا. ئێستا بنكەو بارەگاكانی (پەكەكە) تەواوی ناوچە شاخاوی‌و سنورییەكانی رۆژهەڵات‌‌و باشور تا رۆژئاوای كوردستانی گرتوەتەوە، ناوچەیەكی فراوانیان بۆخۆیان كۆنترۆڵكردووە، لەگەڵ فراوانبوونی ناوچەی چەكداریان، جموجوڵی سیاسی‌و مەدەنیشیان لە باشوری كوردستان زیادیكردووە. لە باشوری رۆژهەڵاتی هەرێمی كوردستان، واتە سنوری نێوان هەرێمی كوردستان‌و ئێران، ناوچەیەكی فراوان‌و ناوەندی دەسەڵاتی (پەكەكە)ی تێدایە، ئەوەش زنجیرە چیای "قەندیل"ە، كە لە سنوری قەزاكانی (قەڵادزێ، رانیە، چۆمان، رەواندوز، سۆران) پێكدێت، واتا دەسەڵاتیان لە سنوری قەزای قەڵادزێوە درێژ دەبێتەوە بۆ باڵەكایەتی‌و سیدەكان‌و حاجی ئۆمەران، لەم ناوچەیەدا (62) گوند لەژێر دەسەڵاتی شارەوانییەكانی (پەكەكە)دان. بەپێی بەدواداچونێكی رۆژنامەی (رووداو)ی نزیك لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان زیاتر لە (658) گوند لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دان، زیاتر لە 34%ی كۆی خاكی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە. زۆرترین سنوری دەسەڵاتی (پەكەكە) لە ناوچەی قەزای ئامێدیە، كە نزیكەی (250) گوندی ئەو ناوچەیە لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایەو زۆرینەی بنكەو بارەگا سەربازییەكانی توركیاش لەو قەزایەدایە كە بنكەكانی (بامەڕنێ، دێرەلوك، كانی ماسی) دەگرێتەوە، بەواتایەكی تر جێگیركردنی ئەو بنكە سەربازیانەی توركیا بەتەواو لەبەردەم مەترسی هەژموونی (پەكەكە)دایە، لە كۆی (2700) كیلۆمەتر دوجای خاكی ئەو قەزایە، زیاتر لە 70%ی لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە. لەدوای ئامێدی، زۆرترین سنوری جوگرافی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) لە قەزای زاخۆیە، بەوپێیەی زیاتر لە (120) گوندی ئەو قەزایە لەژێر دەستی (پەكەكە)دایە، واتە 35% خاكی قەزاكە، لە قەزای ئاكرێش زیاتر لە (20) گوندی لەژێر دەستی (پەكەكە)دایە. بەگشتی لە سنوری پارێزگای دهۆك، بەوپێیەی هەرێمەكانی بادینانی پەكەكە لەوێیە، (پەكەكە) پێگەیەكی گەورەی هەیە، كە بە نزیكەی 30% بۆ 36%ی خاكی پارێزگای دهۆك ئەژماردەكرێت، واتا تەواوی ناوچە شاخاوی‌و سنورییەكانی پارێزگای دهۆك لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدایە. لە سنوری قەزای مێرگەسور كە ناوچەكانی (بارزان‌و پیران‌و شیروان) دەگرێتەوە، زیاتر لە (150) گوند لەژێر كۆنترۆڵی (پەكەكە)دایە، واتا بەگشتی لە سنوری قەزاكانی پارێزگای هەولێر زیاتر لە (200) گوند لەژێر كۆنترۆڵی پەكەكەدان، جگە لە مەخمور كە كەمپێكی گەورەی (پەكەكە)ی تێدایە. لە رۆژئاواشەوە لە سنوری قەزای شەنگال ناوچەیەكی بەرفراوان‌و دەیان گوندو بەرزایی بەدەست (پەكەكە)وەیە، بەگشتی زۆرینەی بنكەو بارەگاو پێگەی پەكەكە لە سنوری ناوچەی جێنفوزی پارتیدایە، تا ئەو رادەیەی دەتوانرێت بوترێت "پەكەكە بەتەواوی  پارتی گەمارۆداوە". توركیا لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەردەوامی هێرش و لەشكركێشیەكانی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان، رۆژ لە دوای رۆژیش بنكە سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی توركیا لەسەر خاكی هەرێم زیاتر دەبن. بە نەخشەیەك كە سەرۆكایەتی توركیا بڵاویكردەوە، توركیا (37) بنكەی سەربازی و هەواڵگری لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە.  توركیا دەیان بنكەو بارەگای لە ناو خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەدوای هاتنی "داعش"، بە بیانوی رزگاركردنی موسڵ، لە مانگی كانوونی یەكەمی 2015دا توركیا هێزێكی گەورەی هێنایە باشیكی نزیك موسڵ كە نزیكەی (900 سەرباز)و (16 تانك)‌و (20 زرێپۆش) بوون، بیانوی توركیا بۆ هێنانی ئەو هێزە، شەڕی روبەڕووبونەوەی "داعش" بوو، بەڵام لەماوەی ساڵی 2015 دا لە كۆی (300) هێرش‌و ئۆپەراسیونی ئاسمانی سوپای توركیا، تەنها (3) هێرشیان بۆسەر "داعش" بوو، لەبەرامبەردا (297) هێرشی بۆسەر بنكەو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (پەكەكە) بوو، واتا بەڕێژەی 1%ی هێرشەكانی توركیا بۆسەر "داعش"‌و 99%ی هێرشەكان بۆسەر (پەكەكە) بووە. ئەمە لەكاتێكدایە توركیا لە هەرێمی كوردستان چەندین بنكەی سەربازی دیكەی هەیە، بەتایبەتیش لەدوای شەڕی ناوخۆوە بەرەزامەندی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و لەچوارچێوەی هێزی "ئاشتیپارێز" هێزێكی گەورەی توركیا لە 1997 لە بامەڕنێی سەربە قەزای ئامێدی جێگیر بووە، كە لە فڕۆكەخانەیەكی سەربازی‌و (38 دەبابە)و (738 سەرباز) پێكهاتووە. هەر لە ساڵی 1997دا توركیا سێ بنكەی دیكەی سەربازی لە ناحیەی دێرەلوكی سەربە قەزای ئامێدی كە 40 كم دەكەوێتە باكوری ئەو قەزایەوە كردەوە، هەمان ساڵ بنكەیەكی دیكەی سەربازی لە ناحیەی كانی ماسی سەربە قەزای ئامێدی‌و لە گوندی سێرسی كە 30كم باكوری شاری زاخۆیە، بنكەیەكی دیكەی سەربازی جێگیركرد. تەواوی بنكە سەربازییەكانی سوپای توركیا لە خاكی هەرێمی كوردستان، لە نزیكی سنوری نێوان ناوچەی جێنفوزی (پەكەكە)و (پارتی)دان. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی ناڕەزایەتییەكانی باشوور كە لە مانگی كانونی یەكەمی 2015 بڵاوبوەتەوە، ژمارەی هێزەكانی توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا (3 هەزارو 235) ئەفسەرو سەربازو جەندرمەی سوپای توركیایە لەگەڵ چەندین جۆر چەك‌و تەقەمەنی، بەپێی راپۆرتەكە توركیا  (٥٨) تانك، (٢٧) زرێپۆش، (٣١) تۆپ‌و (٢٦) هاوەن، (١٧) ئاڕبیجی‌و (١٠) دۆشكە، (٤٠) ئۆتۆمبیلی سەربازیی. بەپێی راپۆرتەكە، سوپای توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستان بەسەر (١٣) بنكەو بارەگای سەربازیدا لەناوچە سنورییەكانی پارێزگای دهۆك جێگیركراون، كە لەناو هەموو بنكە سەربازیەكاندا بەشی هەواڵگریی هەیە: * گەورەترین بنكەو بارەگای سەربازی توركیا لەڕووی ژمارەی سەربازەوە، لە ناحیەی (كانی ماسی)یە. لەو بنكەیەدا (٥٨٠) سەربازو (٩١) ئەفسەرو (٢٤٠) جەندرمە و  (٣٤٠) هێزی لێدان هەیە. * گەورەترین بنكەی سەربازی توركیا لەڕووی لۆجستییەوە، سەربازگەی (بامەڕنی)یە دەكەوێتە بەرامبەر ‌ناحیەی بامەڕنی‌. لەناو ئەو بنكە سەربازییەدا گەورەترین یەكەی هەواڵگری سەر بە سوپا هەیە. هەروەها (٣٠) تانك، (٨) زرێپۆش، (٦) هاوەن، (٦) ئۆتۆمبێلی سەربازی تێدایە، جگە لەبوونی ئامێرێكی پێشكەوتووی دەنگگرتن كە بۆ كاری سیخوڕی بەكاریدە هێنن. * سەربازگەی باتوفا سریەیەكی تایبەتی هەواڵگری لێیە كە لە (٢٠) كەس پێكهاتووە. بنكەی سەربازی ناحیەی باتوفە گەورەترین سەربازگەی هەواڵگریە و دەكەوێتە سنوری ئیداریی قەزای زاخۆوە، (٤٠٠) سەرباز و (٦) تانك و (٢١) زرێپۆش و (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازیی و سێ نازووری تێدایە. * بنكەی سەربازی (كریبی) لە سنووری قەزای زاخۆ (٤١٤) سەرباز، (٦) تانك، (١٥) ئاڕبیجی، (٢) دۆشكە، (٦) زرێپۆش، (١١) تۆپ، (١٤) ئۆتۆمبێلی سەربازی، و چەندان چەكی سوك و مامناوەندی لێیە. * سەربازگەی (سینكی) (٨٠) سەرباز و تۆپێكی (١٢٠) ملمی تێدایە. * سەربازگەی (سیریی) لە سنووری قەزای ئامێدێیە، (٧٥) سەرباز، (٦) تانك، سێ دۆشكا، (٦) هاوەن، (٤) زرێپۆش هەیە. * سەربازگەی (كوبكی) لە سنووری قەزای ئامێدی. (١٣٠) سەربازی جێگیركردووە لەگەڵ دوو تانك. * سەربازگەی (قومری) لە ناوچەی مەتینا 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. * سەربازگەی كوخی سپی 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. * سەربازگەی دەرەی داواتیا لە هەفتانین 70 سەربازی تێدا جێگیر كراوە لەگەڵ ژمارەیەك كەرەستە و كەلوپەلی سەربازی. * سەربازگەی (سەری زیری)، (٦٠) سەربازی جێگیركردووە. * سەربازگەی گەلی زاخۆ (34) سەربازی جێگیركردووە. * سەربازگەی ئامێدی (٤٥) سەرباز بە تەواوی چەك و تفاقی سەربازییەوە جێگیركراون. * بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی قەزای ئامێدییە. * بارەگای دەزگای سیخوری میت لە ناوەندی ناحیەی باتوفە. * بارەگای دەزگای سیخوری میت لە قەزای زاخۆ لە گەڕەكی بێداری. * بارەگای دەزگای سیخوڕی میت لە ناوەندی قەزای دهۆك لە گەڕەكی گرێباسی. * بنكەی سەربازی توركیا لە باشیك. بوونی ئەو بنكەو بارەگایانەی سوپای توركیا لە هەرێمی كوردستان تەنها لە پێناو پاراستنی ئاسایشی توركیا و كۆكردنەوەی زانیارییە لەسەر باشوری كوردستان و بەتایبەتیش لەسەر پارتی كرێكارانی كوردستان، بونی ئەو هێزە هیچ سودێكی بە هەرێم نەگەیاندووە بە جۆرێك لە كاتی هاتنی هێرشی "داعش" بۆسەر هەولێر توركیا ئامادە نەبوو هێز رەوانە بكات، تەنانەت ئامادە نەبوو هێزی ئەو بنكە سەربازیانەش بەكاربهێنێت لەكاتێكدا بنكەی سەربازی بامەڕنێ فڕۆكەخانەی سەربازیەو توركیا دەیتوانی لەوێوە پەلاماری "داعش" بدات. بەپێی راپۆرتێكی تۆڕی هەواڵی (BBC)، توركیا لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا (27) بنكەی سەرباری هەیە، هەندێك سەرچاوەی زانیاری باسلەوە دەكەن ئێستا ئەو ژمارەیە زیادی كردووە بۆ (32) بنكە. ئامانجی سەرەكی توركیا لە دروستكردنی بنكەی سەربازی زیاتر لە هەرێمی كوردستان بەتایبەتیش لەناوچەكانی باتۆفان‌و بامەڕنی‌و ئامێدی، كۆنتڕۆڵكردنی هەردوو ناوچەی "هەفتانین‌و مەتینا"یە كە هەردوكیان بە بەدوو ناوچەی ستراتیژی دادەنرێن بۆ جێبەجێكردنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكان لە داهاتوودا دژ بە چەكەكە. رێككەوتنی بەزاندنی سنور لەشكركێشی سوپای توركیا بۆ ناو خاكی هەرێم بە پێشیلكردنی سەروەری خاكی عێراق دادەنرێت، بەڵام تا ئێستا عێراق جگە لە هەندێك ورە ناڕەزایەتی، بێدەنگە‌و هەنگاوی كردەیی لەوبارەیەوە هەڵنەگرتووە، چونكە عێراق‌و توركیا لە ساڵی 1982دا رێككەوتنێكیان واژووكردووە، بەپێی ئەو رێككەوتنە تائێستاش هەریەكەیان دەتوانن بەقوڵایی (20 كلم) سنوری خاكی یەكدی ببەزێنن بەبیانوی پاراستنی سنورەكانەوە، ئەوكات ئامانجی سەرەكی رێككەوتنەكە لای توركیا لێدانی (پەكەكە)‌و لای حكومەتی عێراقیش لێدانی شۆڕشی كورد بوو لە باشوری كوردستان. ساڵی 1995 رێككەوتنێكی تر لەنێوان عێراق‌و توركیا واژووكرا، ساڵی 2007  لەو سەردەمەی كە (هۆشیار زێباری) وەزیری دەرەوەی عێراق نوێكرایەوە، لەبری كۆتایهێنان بە بەزاندنی سنور، مەودای بەزاندنی سنور لە (20 كیلۆمەترەوە) زیادكرا بۆ (25 كیلۆمەتر)، ئەم رێكەوتنانە هەموویان لەسەر داوای توركیا بووەو فشار بووە لەسەر عێراق بۆ وەردەرنانی گەریلاكانی (پەكەكە) لەسەر خاكی عێراق. تیرۆری كۆنسە لە باشور ! سەرباری هێرشی ئاسمانی‌و زەمینی، سوپای توركیا لەم ساڵانەی دوایدا لەڕێگەی زانیاریی هەواڵگرییەوە سەركردەكانی (پەكەكە) د‌وزیوەتەوە‌و بە ئامانجی گرتوون: •     15ی ئابی 2018، زەكی شەنگالی یەكێكە لە فەرماندە باڵاكانی (پەكەكە)و ئەندامێكی كۆنسەی بەڕێوەبردنی (كەجەكە) لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیا لە شەنگال تیرۆركرا. •      21ی ئازاری 2019، سەرحەد ڤارتۆ (ئەمروڵڵا دورسون) ئەندامی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كەجەكە لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیادا تیرۆركرا. •      5ی تەموزی 2019، دیار غەریب ئەندامی كۆنسەی سەرۆكایەتیی (كەجەكە) لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیادا لە قەندیل تیرۆركرا. •    15ی ئۆكتۆبەری 2019، دەمهات عەگید بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی (كەجەكە) لە چیای ئەزمەڕی شاری سلێمانی لە هێرشێكی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانی توركیا تیرۆركرا. •    15ی ئۆكتۆبەری 2019، جەمیل ئامەد (كەجەكە) لە چیای ئەزمەڕی شاری سلێمانی لە هێرشێكی فڕٍۆكە بێ فرۆِكەوانەكانی توركیادا تیرۆركرا. •    هەر بەمدواییە چەند روداوێكی تر لە هەرێمی كوردستان رویانداوە كە وابەستەكراون بە شەڕی نێوان پەكەكە‌و توركیا، لەوانە: - رۆژی 3ی ئابی ساڵی 2017 هێزێكی تایبەتی (پەكەكە) لە سنوری قەزای دوكانی سەربە پارێزگای سلێمانی دوو ئەفسەری سەربە دەزگای هەواڵگری توركیا (میت)یان رفاند، بەپێی قسەی (پەكەكە)، ئەو كەسانە پلانیان داڕشتبوو بۆ تیرۆركردنی (جەمیل بایك) هاوسەرۆكی (كەجەكە)، رفاندنی ئەو دوو ئەفسەرە لەلایەن (پەكەكە)وە لە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی، لە ناوخۆی توركیا كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە، لە یەكەم كاردانەوەدا توركیا رۆژی 24/8/2018 (بەهرۆز گەلاڵی) نوێنەری یەكێتی نیشتمانی لە ئەنكەرە دەركرد‌، دواتر توركیا دەرگای گەشتی ئاسمانی بەسەر سلێمانیدا داخست، كۆتایی 2018 بەرپرسانی یەكێتی پەیوەندییەكانیان ئاسایی كردەوە‌و گەشتە ئاسمانییەكان دەستیان پێكردەوە. -    تیرۆركردنی دیپلۆماتكارێكی توركیا (هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن ئەفسەری هەواڵگری میت) لە ریستۆرانتی "هۆقەباز" لە شاری هەولێر لە رۆژی 17ی تەموزی 2019دا، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان ژمارەیەك لە ئەنجامدەرانی هێرشەكەی دەستگیركرد‌و رایگەیاند (پەكەكە) لە پشت هێرشەكەوە بووە، بەڵام تا (پەكەكە) نكولی لەوە دەكات رۆڵی لەو هێرشەدا هەبووبێت‌، جەمیل بایك هاوسەرۆكی (كەجەكە) دەڵێ:" روداوەكە پەیوەندی بە ململانێی نێوان ئێران‌و توركیاوە هەبووە".