ساڵح ژاژڵەی                   بەشی بەكەم  لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتێدا بافێڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی بە هاوسەرۆكی یەكێتی هەڵبژێران. لەشكرێك خەڵك بونە ئەندامی سەركردایەتی كە ژمارەیان زۆرترە  لە ئەندامانی حیزبی شیوعی چینی. كەسانی وا بونە ئەندامی سەركردایەتی، نەك هەر شایستەی ئەوە نین ببنە ئەندامی سەركردایەتی حیزبی شەهیدان بەڵكو هەر شەرمە ناویشیان بێنی. ئەوەی ناوی لێنرا كۆنگرە لەڕاستیدا كودەتا بوو، لەو ڕۆژەوە یەكێتی وەكو حیزب كۆتایی هات و بوو بە بنەماڵە. ئەوانەشی وەكو ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی هەڵبژێران دەبنە ڕەعیەتی بنەماڵە. زۆری پێ نەچوو بافێڵ تاڵەبانی لاهور شێخ جەنگی لە بەرپرسیاریەتی دوورخستەوەو بەوهۆیەوە ناكۆكی و پشێوی و دوو بەرەكی كەوتە ناو ڕیزەكانی یەكێتییەوەو جەماوەر لە یەكێتی نیگەران و بێ ئومیدبوون. سەرباری ئەوەش چەند مانگێكە لە زونی سەوز دابەشكردنی موچە دوادەكەوێت و لەكاتی  خۆیدا نادرێت و كار گەیشتۆتە ئەوەی خەڵك لە سەرەی وەرگرتنی موچەدا گیان لە دەست بدەن. خەستەخانەكانیش دەرمانیان تێدا نەماوە. كرێكارەكانی كۆمپانیای پاككەرەوە مانیان گرتووەو بەوهۆیەوە شار بۆگەنی كردووە. هیچ بڕەپارەیەك بۆ هیچ خزمەتگوزارییەك خەرج ناكرێت و سنورەكە بەرەو كارەسات دەڕوات. هەموو ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە بانكەكانی سنوری سەوز پارەیان تێدا نییە. یەكێتیش هۆكاری هەموو ئەمانە دەخاتە ئەستۆی پارتی وای وێنا دەكەن كە پارتی غەزەبی لە زونی سەوز گرتووەو بەوهۆیەوە سزای هەموو دانیشتوانی زونی سەوز دەدات. بافێڵ تاڵەبانیش هەڕەشە دەكات و دەڵێت ئەمە قبوڵ ناكەین. دكتۆر عیزەت سابیر پارتی تۆمەتباردەكات و بە هۆكاری كیشەكانی ئەم سنورەی دادەنێت. بەكورتی یەكێتی پارتی وەكو شەیتان وێنە دەكات و خۆشی وەكو فریشتە.  بەرپرسانی پارتیش وەڵامی دەدەنەوەو دەڵێن یەكێتی لەسنوری خۆی داهاتەكان بۆخۆی دەبات و نایانخاتە بانكەكانەوە. هەروەها دەڵێن: لە مەرزەكان خەتی تایبەتی هەیە بۆ هێنانی كاڵا بەقاچاخ بەبێ گومرگ لەبەرامبەر وەرگرتنی پارە كە ئەوە ناچێتە حساباتەوە. بەهەمان شێوەش كەسانی تریش و هەندێك ئەندام پەڕلەمانیش هەمان بۆچونیان هەیەو دەڵێن  بەڵگەمان هەیە كە هەموو پارەی داهاتی ناوخۆی سنوری یەكێتی و گومرگەكان ناچێتە سەر حسابات. تەنانەت باسی ئەوە دەكەن كە كاڵای ماوە بەسەرچوو داخڵ دەكەن و تا سلێمانی بە گەرێنتی بۆ قاچاخچییەكانی دەردەكەن و كاتێك ئەو كاڵاو خواردنە ماوەبەسەرچوانە دەخرێنە بازاڕەوە، لیژنەكانی قایمقامیەت دەستیان بەسەردا دەگرن و خاوەنەكانیان سزا دەدەن. دیارە ئەمە هەرقاچاخی نییە، لەناوبردنی ژیانی خەڵكەو كارەساتێكی زۆر گەورەیەو ئایندەی هاوڵاتیان كەوتۆتە بەر مەترسی گەورەوە.  چەند سەرنجێك: یەكەم: هیچ گومانێكی تێدا نییە كە بنەماڵەی بارزانی چییان بۆ بكرێت و چۆنیان بۆ بكرێت دژایەتی یەكێتی واتە بنەماڵەی تاڵەبانی دەكەن و ئەوان بە دوژمنی پلە یەكی خۆیان دادەنێن. بۆیە ناكرێت چاوەڕوانی هیچی باشیان لێبكرێت تا مەسعود بارزانی لە ژیاندامابێت، چونكە ئەو خۆی لە پشتی ئەو دژایەتیكردنەی یەكێتییەو ئەگەر ئەو بیەوێت بەڕۆژێك دەتوانێت ئەو بارودۆخە خراپە بگۆڕێـت بۆ ئاشتی، بەڵام ئەو نایەوێت ئەوە بكات چونكە تازە دڵی لەیەكێتی و بنەماڵەی تاڵەبانی ڕەش بووە.   دووەم: لە ئەنجامی ئەو شەڕە قسەو لێدوانە توندانەی نێوان پارتی و یەكێتی چەند ڕۆژی پێشوز ئەوەمان بۆ ڕون بۆوە كە  پێشتر پارتی و یەكێتی لەسەر ئەوە ڕێككەوتون كە لە داهاتی  نەوت و ئەو دوو سەد ملیار دینارەی لە بەغداوە دێت بۆ هەرێم لە سەدا 43 بۆ یەكێتی و لەسەدا 57 بۆ پارتی بێت. موچەی پێشمەرگەش لەو 20 ملیۆن دۆلارەی ئەمەریكا دەدرێت. ئەگەر ئەو پارەیە بەشی موچەی نەكرد ئەوە هەر زونە لە داهاتی ناوخۆی نوقسانییه‌كە تەواو بكات.   كەواتە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ناوەڕۆكدا هەر ناوەو دوو زونی سەر بە دوو بنەماڵەن كە خاوەنی مێلیشیای تایبەتی خۆیانن. كەواتە ئەگەر ڕێككەوتنەكەی نێوان یەكێتی و پارتی ئاوابێت و یەكێتیش راِزی بوبێت بەو ڕێككەوتنە، ئێستا یەكێتی داوای چی لە پارتی دەكات؟.  داهاتی سنوری یەكێتی ناخرێتە بانقەكانەوە، قاچاخی دەكرێت، دزی و تاڵانی دەكرێت خەستەخانە دەرمانی تێدا نییە، پارەی كۆمپانیای پاككەرەوە نییە، خەدەمات نییە، خەڵك دانەمەزرێـت، شەقام قیرتاو نەكرێـت، لەو حاڵەتەدا پارتی بەرپرسیار نابێت چونكە پێشتر ڕێككەوتنی لەسەر كراوە. كەواتە ئەم توڕەبونەی بافڵ تاڵەبانی و خۆسوركردنەوەو تۆمەتباركردنی پارتی و قبوڵ نەكردنی ئەو غەدرەی پارتی لە یەكێتی دەكات، لە پای چی و لە كوێوە سەرچاوە دەگرێت ؟.  یان دەیانەوێت بەم هاش و هوشە ئەو دزیانەی لە داهاتی زونی سەوز دەكرێت، لە خەڵكی بشارنەوە ؟.  ئەگەر ئەم تۆمەتانەی پارتی دەیداتە پاڵ یەكێتی ڕاست نین، لەبری ئەوەی دكتۆر عیزەت بیت لەسەر شاشەی تەلەفزیۆن پارتی تاوانبار بكات، لەولاشەوە بەرپرسێكی پارتی بێـت و بەدرۆی بخاتەوەو خەڵك چەواشە بكەن، بۆچی جێگری سەرۆكی حكومەت ناچێتە پەرلەمان و هەموو ڕاستییەكان باس ناكات و ئەوەی لەژێر بەڕەیە نایخاتە سەر بەڕەو ڕایگشتی لێ ئاگادار ناكات و كۆتایی بەم شەڕە قسەو چەلەحانێیەی نێوان بەرپرسانی پارتی و یەكێتی  ناهێنێت ؟. لەكاتێكدا بارودۆخی نێوان یەكێتی و پارتی گەیشتۆتە ئاستی تەقینەوە، بەڵام جێگری سەرۆكی حكومەت كە سەر بە یەكێتییەو سنورەكەی ئەو بەرەو وێرانبوون دەڕوات و خۆی كردۆتە كەڕەی شەربەت و  دەڵێی ئەوەی ڕویداوەو ڕودەدات پەیوەندی بە ئەوەوە نییە. بەڕاستی ئەمە وەكو مەتەڵ وایەو كەس لەم كەین و بەینەی نێوان یەكێتی و پارتی و بافل و قوبادی جوتە برا سەر دەرناكات. باشە پێمان ناڵێن قوباد تاڵەبانی بۆچی لە هەولێرەو ئیشی چییە ؟.  ئەوەی لەناو خەڵكدا لەبارەی ئەو مەتەڵەوە باسدەكرێـت دوو بۆچونە، یەكەمیان: گوایە بافڵ و قوباد ڕۆڵی خۆیان بەشكردووە. قوباد لە هەولێرەو بەشی خۆی لە پارەی نەوت بە كاش بۆخۆی وەردەگرێـت، بۆیە دنیاش بڕوخێت ئەو دەنگی لێوە نایەت، چونكە ئەو لە خەمی خەڵكدا نیەو خۆی مسۆگەرە. بافڵی براشی لە سلێمانی  خۆی حاكمی سەربەخۆیەو چی بوێت و چۆنی بوێت و چۆنی بۆ باش بێت ئاوا دەكات.  دیارە ئەم بارودخەی ئێستای پێ باشەو ئەویش پارەی خۆی مسوەگەرەو خەڵك دەمرێت یان نامرێت كێشەی ئەو نییە. لای ئەوان حیزب و میزب و شەهیدان و پێشمەرگەو میللەت شتێك نییە شایانی باس بێت، چونكە ئەوان ئاگایان لە هیچ نییەو هاتونە سەر سفرەی حازر. ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی تەنها وەكو ناو هەن و لە ناوەڕۆكدا ڕەعیەتی بنەماڵەن و فەرمان جێ بە جێ دەكەن. ئەگەر ئەم بۆچونەش ڕاست بێت كەواتە یەكێتی و پارتی ژێر بە ژێر رێككەوتون و ئەو تۆمەتانەی بۆ یەكتری دروست دەكەن تەنها بۆ چەواشەكردنی جەماوەرە. لەڕاستیدا یەكێتی بنەماكانی حیزببوونی تێدا نەماوەو ئەو جەماوەرەی كە بەناو ماویەتی هەر یەكەی بۆ بەرژەوەندی خۆی لەناویدا ماوەتەوە. سەیركەن مەڵەبەندێكی یەكێتی بە قەدەر فەرمانگەی كارەبای سلێمانی ئەندام مەڵبەندو كارگێری مەڵەبەندی هەیە. بە سەدان ئەندام كۆمیتە.  124 ئەندامی سەركردایەتی. لانی كەم 80  ئەندامیان سەیارەی تازەیان بۆ كڕاوە ئەگەر هەریەكەی بە 5 دەفتەر دۆلاریش بێت، 3 ملیۆن دۆلار زیاتر دەكات. موچەو نەسەریەو پارەی بەنزینی سەیارەو چاككردنەوەی سەیارەكان پارەیەكی خەیاڵی دەوێت لە هەمووی سەیرتر ئەمانە هیچیان كاریان نییەو هەموو بڕیاری حیزب لەدەستی یەك كەسدایەو ئەمان هەر سەر دەلەقێنن. هیچ بەرپرسێكی حیزبی نییە كوڕو كچ و خزمەكانیشیان خاوەنی كۆمپانیای خۆیان نەبن یان دانەمەزرابن. هەرچی كاسبییەك خێری تێدابێت یان بۆ حیزبە یان كەسانی سەر بەحیزب. بۆیە هیچ كاروكاسبییەك بۆ خەڵك نەماوەتەوە. جگە لە هەموو ئەمانەش باجێكی زۆریش خراوەتە سەركاسبكاران. گومانی تێدا نییە ئەو باجەش دەكەوێتە سەرهاوڵاتی فەقیر. بە دڵنیاییەوە دەڵێم كۆمپانیاكانی حیزب و بنەماڵەو سەرانی حیزبیش هیچ باجێك نادەن. كەواتە حیزب بۆتە كۆمپانیایەكی بازرگانی گەورە بۆ ئەندامانی حیزبەكە. هەموو ئەو خەرجیانەش بۆ حیزب لە بودجەی گشتی خەڵك دەڕوات. كەواتە ئەوانەی ئێستا خۆیان وەكو لایەنگری یەكێتی وینادەكەن، لەبەر خاتری بەرژەوەندییەكانی خۆیانە نەك خۆشەویستیان بۆ حیزب. كەواتە ئەمان لە بنەڕەتدا حیزبی نین.    حیزبیش بۆ بەخێوكردنی ئەم لەشكرە بێكارە دەبێ پەنابەرێت بۆ هێنانی دوگ و جگەری بەستوی ماوە بەسەرچوو، جبسی ژەهراوی قاچاخچیەتی و داگیركردنی موڵكی گشتی و لەولاشەوە بەهەزاران دەرچوی زانكۆو پەیمانگاكان هەن كە كوڕی فەقیرو هەژارن كەسێكیان لی دانامەزرێ‌. كەواتە حیزب دەبێـتە هۆكاری دروستكردنی ناتەبایی و ناعەدالەتی ناوكۆمەڵگاو دواجار كۆمەڵگاش دابەش دەبێت  بەسەر دوو بەرەی دژ بە یەك و بەوهۆیەوە كۆمەڵگا بەرەو لێكترازان و هەڵوەشانەوەو دژایەتی و ڕقلێبونەوە لە یەكتری دەڕوات. لە ئەنجامی هەمو ئەمانەدا پارە لە بانكەكاندا نامێنیت بۆ ئەوەی موچەی پێبدرێت. حیزبی كورردی حكومەتێكی ترە لەناو ئەم حكومەتداو بۆتە بارێكی قورس بەسەر بودجەی گشتییەوە. دیارە ئەوەی باسمكرد بۆ پارتیش هەر وەكو یەكێتی وایە.  لەڕاستیدا پارەكە زۆرە بەشی ئەم دوو حكومەتەش دەكات كە لەناو یەكدان، ئەگەر سەرانی هەردوو بنەماڵە بەشێكی زۆری بەتاڵان بۆخۆیان نەبەن. كەواتە دەبێ هاوڵاتیان زۆر هوشیاربن و بەوە نەخەڵەتێن كە پارتی و یەكێتی لە میدیاكانەوە یەكتری تۆمەتبار دەكەن. یەكێتی دەڵێت: پارتی زونی سەوز سزا دەدات.  پارتیش دەڵێت: یەكێتی  پارەی گومرگەكان و داهاتی ناوخۆ بۆ خۆیان دەبەن. هەردووكیان ڕاست دەكەن، هەردووك لایان دزن و بۆیە ئەمە دەكەن بۆ ئەوەی فێل لە جەماوەر بكەن و هاوڵاتی زونی زەرد وابزانن بنەماڵەی بارزانی بەرگرییان لێدەكات، هاولاِتیانی زونی سەوزیش وابزانن بنەماڵەی تاڵەبانی بەرگرییان لێ دەكات. بەڵام ڕاستییەكەی هەردووكیان شینی هەریسەكە بۆ خۆیان دەكەن و درۆ لەگەڵ خەڵك دەكەن.   حیزبی كوردی درێژكراوەی خێڵ و بنەماڵەیە بەڵام لە فۆڕمێكی سیاسیدا. سەرۆكی خێڵێك یان بنەماڵەیەك تا لە ژیاندا مابێت دەسەڵاتەكانی دانابەزێنیتە خوارەوە بۆ ئەوەی هەر خۆی خاوەن بڕیار بێت و دوای خۆشی جێگرەوەكەی هەمان نەرێت پەیڕەو دەكات. حیزبە بەناو سیاسیەكانی ئێستای هەرێمی كوردستانیش لەسەر هەمان نەرێت و هەمان ڕێچكە بەردەوامن. ئەوە بنەماڵەی بارزانی بۆنمونە: دەسەڵات لە مەلا مستەفاوە بۆ مەسعودی كوڕی ئەوەتا مەسروریش ئامادە دەكرێت بۆ شوێنی باوكی. یەكێتیش بەهەمان شێوە تا مام جەلال مابوو خۆی هەموو شتێك بوو.   ئێستا بافل بۆتە جێگرەوەی باوكی و  ڕێك وەكو ئەو دەكات و دەسەڵات هەموی لای خۆیەتی. مەترسییە گەورەكە لێرەدا ئەوەیە كە ئەمانە  لەسەر لێوەشایی و شارەزایی و پسپۆری نەبونە سەركردەو هیچ دنیابینییەكی سیاسی و ئیداری وئابورییان نییە ، بەڵكو سەركردایەتیان وەكو میرات بۆ ماوەتەوەو وڵاتیش لەسەر دەستی كەسانی ئاوا بەرەو وێران بون دەڕوات.  باشترین نمونە ئەوەیە هەمومان دیمان چۆن لە میدیاكانەوە خەبەری ئەوە بڵاوكرایەوە كە بافڵ تاڵەبانی چەند كەسێكی حیزبەكەی خۆی سزاداوە كە ئەندامی مەكتەبی سیاسیشی تێدابووە لەسەر ئەوەی لێدوانی خراپیان داوە. ڕاستە دەبێ لەناو حیزبدا لێپرسینەوەو سزادان هەبێت، بەڵام ئەوە دەبێ بەپێی پەیڕەوەی ناوخۆی حیزب بێـت. بەڵام بافڵ تاڵەبانی تەنها خۆی بڕیاری سزادانەكەی داوە. كەواتە ئەم بڕیارە لە بڕیاری سەرۆك خێڵێك دەچێت، نەك سەرۆكی حیزبێكی سیاسی. لەوەش خراپتر ئەوەیە خەبەرێكی ئاوا لە میدیاوە بڵاوبكرێتەوە كە ئەوە جۆرێكە لە سوكایەتی و گاڵتەپێكردن. سەیرەكە لەوەدایە بافل تاڵەبانی هەر حیزبی نەبووە تا ڕاپەڕینیش هەر لە كوردستان نەبووە. كەواتە هەر لەبەرئەوە بووە بە سەرۆك كە كۆڕی مام جەلالە. بەڵام ئایا ئەوە بەسە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆكی حیزبێكی وەكو یەكێتی لەم بارودۆخە سیاسییە ئاڵۆزەی كە ئێستا لە ئارادایە ؟.  بۆچونی دوەمیان ئەوەیە كە پارتی و یەكێتی كێشەی گەورەیان لەگەڵ یەكتری نییەو تەنانەت لەسەر هەناردەكردنی غازیش ڕێكدەكەون وەكو چۆن پێشتر لەسەر هەناردەكردنی نەوتیش ڕێككەوتن. ئەوان هەرچی بە یەكتری بڵێن ئەوە هەر قسەی ناو میدایەوەو لەژێر مێزەكەدا شتێكی شارەوە هەیە  كە هەموان نایزانن وهەرگیز نابێ خەڵكی تر بیزانێت.   باشە ئەگەر ئەم قسەیە ڕاست نییە ، بۆچی یەكێتی لە حكومەت ناكشێتەوە كە پارتی ئەوەندە غەدر لە زونی سەوز دەكات و سوكایەتی بە یەكێتی و بنەماڵەی تاڵەبانی دەكات؟. یەكێتی بۆیە ئەم بارودۆخ و هاش و هوشەی دروستكردووە بۆ ئەوەی عەتف و سەرنجی خەڵك بۆلای خۆی ڕاكێشێت و گەندەڵییەكانی خۆی لە چاوی خەڵك بشارێتەوەو وا لە خەڵك بگەیەنێت كە بەرگریكاریانە و بەوهۆیەوە دەنگی بۆ بدەن.  كورت وكرمانجی بێدەنگییەكەی قوباد تاڵەبانی سەلمێنەری ئەوەیە كە قسەكانی پارتی ڕاستن و ئەوان داهاتی ناوخۆی سنوری سەوز ناخەنە بانقەكانەوەو بۆ خۆیانی دەبەن. ئەگەر بڵێن ئەوە بوختانە، دەتوانن داوای لییژنە بكەن بۆ لێكۆڵینەوەو بەدوادا چون و پارتی بە درۆ بخەنەوە. ئەگەر یەكێتی هۆكاری دواكەوتنی موچەو نەبونی خزمەتگوزاری بە بەڵگەی تەواوە بۆ خەڵك ڕون نەكاتەوە تەنها بە قسە بیەوێت پارتی تۆمەتبار بكات، توڕەیی جەماوەر زیاتر دەبێت و گومانی تێدا نابێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا باجێكی قورس دەدەن. هەر بەم بۆنەیەوە لە چەند ڕۆژی ڕابوردودا كۆمەڵێك لە كوڕو نەوەو خزم و كەسوكاری شەهیدانی یەكێتی بەیانێكیان دەركردوەو هۆشداریان داوەتە یەكێتی ئەگەر كار وەكو ئێستا بڕوات، یەكێتی سزای قورس دەدرێـت. بەڵام ئەوانەی ئێستا خۆیان كردۆتە خاوەنی یەكێتی كەسوكاری شەهیدان ناناسن لەبه‌رئەوە گوێ‌ بە قسەكانیشیان نادەن.  هاوڵاتیانی خۆشەویست، خوێنەری ئازیز، كەسوكاری سەربڵندی شەهێدان، پێشمەرگە قارەمانەكانی ڕۆژە سەختەكانی خەبات و تێكۆشان، جەماوەری تێكۆشەری خەڵكی كوردستان دەمەوێت بیرتان بهێنمەوە كە هۆكاری هەموو ئەو مەینەتیانەی بەسەر ئەم میللەتە هاتووە كێشەو ناتەبایی نێوان بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانییە. ڕەگی ئەم دوژمنایەتیە خوێناویەی نێوانیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1964 كە برایم ئەحمەدو مام جەلال و كۆمەڵێك سەركردەی تری ئەوكاتی پارتی لە مەلا مستەفا هەڵگەڕانەوەو لە پارتی جیابونەوە. لەو كاتەوە بەرەی جەلالی و مەلایی دروست بوو كە ئەم دوو بەرەیە تا ئەم كاتەی ئێستا ئەم دێرانە دەنوسم  بونە مۆرانەو كارەسات بۆ ئەم میللەتە. دەركەوت هەموو ناكۆكیەكان لەسەر دەسەڵات بوو. لە كاتێكدا بەرەی جەلالی مەلا مستەفایان تۆمەتبار دەكرد بەوەی خێلەكییەو سیاسەت نازانێت و بڕوای بە حیزب نییە. بۆمان دەركەوت كاتێك مام جەلالیش دەسەڵاتی بەدەستهێنا ئەویش بەرەو بنەماڵەی ڕۆیشت. كەواتە دەتوانین بڵێن ئەوكات مام جەلال دەسەڵاتی مەلا مستەفای نەبوو بۆیە گلەیی هەبوو. بەڵام ئەوەتا بە چاوی خۆمان دەبینین دوای خۆی كوڕەكەی بۆتە جێگرەوەی خۆی و ئێستا خاوەنی هەموو حیزبەكەشە. كەواتە ئەو حیزبانە یان ئەو سەرۆك حیزبانەی كێبڕكی لەگەڵ ئەوانی تر دەكەن كە لە خۆیان بەدەسەڵاترن و زۆر جاریش تۆمەتباریان دەكەن و تۆمەتی خیانەت و كلكایەتی بێگانەشیان دەدەنە پاڵ، لەبەر ئەوە نییە ئەمان لە ئەوان باشترن، بەڵكو لەبەر ئەوەیە كە دەسەڵاتی ئەوانیان نییە .   لە كۆتاییدا دەپرسم: زۆر ئاساییە كەسانێك بەهەر هۆكارێك بێت دژایەتی خێزانەكەت بكەن و بیانەوێت سزای خۆت و خێزانت بدەن، بەڵام ئاسایی نییە خۆت ببێتە دوژمنی خێزانی خۆت و سزای منەڵەكانت بدەیت و خواردنیان پێ نەدەی. كەواتە زۆر ئاساییە بنەماڵەی بارزانی دژایەتی سنوری بنەماڵەی تاڵەبانی بكەن و سزای خەڵكەكە بدەن بۆ ئەوەی وایان لێ بكەن دژی بنەماڵەی تاڵەبانی بوەستنەوە. بەڵام ئاسایی نییە بنەماڵەی تاڵەبانی سزای ڕعیەتەكەی خۆی بدات.  خۆ ئەگەر بڵین نەخێر وانییە، ئەی باشە ئابڕوچون نییە تۆ خۆت بە بەرپرسیار بزانێـت لە ژیانی خەڵك و خۆت بێی جگەرو دوگ و جبسی ماوە بەسەرچوو بهێنیتە ناو شارەكان و دەرخواردی خەڵكی بدەی. چ ئابِروچونێكە خانەنشینان كە ماوەی 40 ساڵە خزمەتی خەڵكیان كردووەو موچەكەیان 250 هەزار دینارەو لەسەرەی وەرگرتنی موچەدا بمرن؟. ئاخر ئابڕوچون نییە خەستەخانەكان بەتایبەتی خەستەخانەی هیوای شێرپەنجە دەرمانیان تێدا نەبێت. باشە ئابڕوچون نییە بەنزین نەبێـت بۆ ئەمبوڵانسەكانی فریاكەوتن. ئابڕوچون نییە بایی ملیۆنان زەوی ئەم شارە داگیر بكەن و تائێستا لەناو شاردا قوتابی لە كابینەدا دەرس بخوێنیت. ئابڕوچون نییە تۆ پارەی كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك لە خەڵك وەرگریت بەڵام پارەی كۆمپانیاكانی كۆكردنەوەی خۆڵ و خاشاك نەدەیت و كرێكارەەكان مانبگرن و بەوهۆیەوە شارەكان بۆگەن بكەن.  دوای ئەمانە وەرن حسابی موچەو نەسریەو خەرجی 124 ئەندامی سەركردایەتیم بۆ بكەو بزانە هەر یەكەیان موچەكەی بەقەدەر چەند موچەی خانەنیشان دەبێـت. بەخوا بیستومە باسی 124 هەزار پێغەمبەر دەكەن، بەڵام نەبیستراوە حیزبێك خاوەنی 124 ئەندامی سەركردایەتی بی ئیش بن تەنها بۆ موچە نەبێت. كەواتە چۆن پارە لەبانكەكاندا دەمێنیت بۆ فەقیرو هەژار.  كەواتە لێرەوە دەگەینە ئەو ئەنجامەی نە بنەماڵەی بارزانی نە بنەماڵەی تاڵەبانی لەخەمی خەڵكدان. هەردووكیان هەر خەمی خۆیانەو بۆخۆیان هەوڵ دەدەن. كاتی ئەوە هاتووە ئێمە هەمومان بیرلە ئایندەی خۆمان و نەوەكانمان و نیشتمان بكەینەوەو ئەم دوو بنەماڵەیە كە بونە دێوەزمەی ئەم میللەتەو ئەم نیشتمانە بخەینە زبڵدانی مێژووەو چیتر خەڵك پەیوەست نەبێت پێانەوە چونكە دوژمنی گەل و نیشتمانیشن. لە بەشی دووەمی ئەم باسەدا باسی ئەو زەوی و زارو موڵكە گشتیانە دەكەم كە دەستیان بەسەردا گیراوە ئەو كات تێ دەگەن ئەمانە چ جاناوەرێكن.   

بەکر عوسمان ئێمە و خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان لە تاوانی تیرۆری سەردەشت و دەنگە ئازادەکان خۆش نابین. 12 ساڵ بەسەر تیرۆری سەردەشت تێدەپەڕێت، 12 ساڵە ئێمە لە خوێنی جەستەی سەردەشت گیان ‌و ڕوح ‌و دڵمان خوێناوی لێ دەتکێت، 12 ساڵە ئازاردان‌ و سزادانی ڕوحی ‌و جەستەیی سەردەشت ‌و ئێمە درێژەی هەیە. ١٢ ساڵە هەرچی دڵڕەقی ‌و دڕندەییە لەسەرمان تاقی دەکرێتەوە و ژیان ‌و بونمانی هەنجن هەنجن دەکات‌ و دەمانهاڕێت. ئێستا بەدوای دوانزدە ساڵ لە تیرۆری سەردەشتی ئازیز، کارنامەی ڕەشی تاوانکاری ئەو دەسەڵاتە جەلاد و مافیاییە بووە بە کێوێکی ڕەش. لەم 12سالەدا تیرۆری سەردەشتەکان هەروا بەردەوام بووەو ئەمە بوەتە دێوەزمەی سەر دڵی هەرکەسێک کە بیەوێ وشەی حەق بەم دەسەڵاتە زاڵم ‌و سەرکوتگەرە خێڵەکیە بڵێت. هەربۆیە ئەمڕۆ وەک یەکەمین ڕۆژەکانی تیرۆری سەردەشت پێداگرین لەسەر داواکاری‌و مافەکانمان بۆ بەسزاگەیاندنی تاونباران‌و بکوژانی ئەو. دوای 12 ساڵ لە تیرۆری سەردەشتدا، هێشتا بکوژانی سەردەشت لە لوتکەی دەسەڵات و تیرۆرستان بەئازادی و بەئاشکرا دەسورێنەوە و بەردەوامن لە ستەم و تاوانکاری. ١٢ ساڵ پێداگری و سوربوونی سەرکردایەتی پارتی لەسەر ئەم تاوانە دڕندانەیە و پەنادانی تیرۆرستان و بکوژان. بەڵگەی حاشاهەڵنەگری دوژمنایەتی کوێرانەی ئەم حزب و دەسەڵاتەیە لەگەل سادەترین ماف و ئازادیەکانی خەڵکی کوردستاندا. ئەوە سێ دەهەیە کۆمەڵگەو خەڵکی ستەمدیدەی کوردستان یەخسیری دەسەڵاتی بەزۆر داسەپاوی دوو بنەماڵە و دەست و پێوەندەکانیانن. دوو بنەماڵە بۆ بەردەوامیدان بە ژیانی فیرعەونی و دەسەڵاتی ملهورانەی خۆیان لە هیچ تاوان و سەرکوت و ستەمکاریەک دەست ناپارێزن. سەردەشت و سەدانی وەکو سەردەشت، قوربانی بە گژاچونەوەی جەسورانەی ملهوریەکانی ئەم دەسەڵاتەن. لە ڕاستیدا ئەمرۆ شتێک نیە بەناوی دەسەڵاتی مەدەنی و سیاسی، هەموو خەڵکی کوردستان ئەو راستیە دەزانن ئەوەی لەم مەملەکەتەدا ناوی نراوە حکومەت و حوکمڕانی، تەنها چەند حزبێکی میلیشیایین بەزەبری چەک کۆنترۆڵی دەسەڵاتیان کردووە. ئەو حزبانەش لەلایەن چەند بنەماڵەیەک کۆنترٶڵکراون. لە کۆتاییدا ئەم کۆمەڵگایە یەخسیری دوو بنەماڵەی گەندەڵ و تاوانکارن، کۆمەڵێك دز و چەتە و مافیایان بە ناوی سیاسەتمەدار کۆکردۆتەوە و دەسەڵاتی خۆیانیان پێ دەچەرخێنن. ئەگەر بۆ تەنها یەک ڕۆژ دادگایەکی سەربەخۆ، بەپێی ستانداردە جیهانیەکانی ئەمرۆ، لە کوردستان بوونی هەبێت. ئەوا ئەم دەسەڵاتە کوردیە. بە هەموو بەرپرسە باڵاکانیەوە، وەکو قاتل و دز و جەردە و فریوکار و تیرۆریست و گەندەڵ و بەکرێگیراو، راپێچی زیندان دەکرێن. ئەو دەسەڵاتە وسەرانی لەبەرامبەر خەڵک و کۆمەڵگای کوردستان دونیایەک تاوانکاری ئەنجامداوە، تەنها بە زەبری چەک و تیرۆر و داپڵۆسین و خنکاندنی دەنگەناڕازیەکان خۆی بەپێوە راگرتووە. دوایین بەڵگەی سەرکوتگەری ئەم دەسەڵاتە ئەو دۆسیە ریسوایەیە کە بۆ هەڵسوراوان و ڕۆژنامەنووسانی بادینانی هۆنیەوە… دۆسیەی رۆژنامەنوسان و چالاکوانانی بادینان، لە فۆرمدا شانۆگەریەکی یاسایی بوو بۆ سەرکوتکردنی ڕۆژنامەنوس و هەڵسوڕاوانی سیاسی و جەماوەری. بەکردەوە بەیانی ڕاگەیاندنی سەرکوتگەری سیاسی بوو بۆ دەسەڵاتێکی پۆلیسی و دیکتاتۆر. دەسەڵاتی کوردی بە ئاشکرا و ڕەوان بە هەمووانی ڕاگەیاند، کە نەیاری سیاسی ئەو دەسەڵاتە سزای لەسەرە و سزای زیندانی و تیرۆرە. ئەوان لەسەر ئەوە دادگایی و زیندانی نەکراون کە کردویانە، لەسەر ئەوە زیندانی کراون کە هەن… ساڵانە بودجەیەکی خەیاڵی چەندین ملیۆن دۆلاری سه‌رفده‌كرێت بۆ دەزگا ئەمنیەکان، بەناوی ئه‌وه‌ى هاوڵاتیانى هه‌رێمى كوردستان بپارێزن، به‌ڵام ئەو چەندین ملیۆن دۆلارە سه‌رفده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى هێرش بكه‌نه ‌سه‌ر خەڵک و كه‌سانى ئازاو بوێر، هێرش بكه‌نه ‌سه‌ر ئازادیخوازان، رۆژنامەوان و هەڵسوراوانی مەدەنی كه‌ داواى مافى خه‌ڵكى کوردستان دەکەن‌. ئەم دەسەڵاتە شایانی خەڵکی کوردستان و حورمەت و شکۆی مرۆڤ نیە! سەردەشت گیانی خۆی نایە پێناو وەستانەوە بەرامبەر ئەم دەسەڵاتە قاتل و تیرۆریست و سەرکوتگەر و دز و کۆنەپەرستە و پەردەهەڵماڵین لەسەر روخساری راستەقینەی. بەڵام ئەو رێچکەیەی سەردەشتەکان نیشانی کۆمەڵگەیان داوە، بە تیرۆر و کوشتار و سەرکوت و سیناریۆسازی داناخرێت. واقعی تاڵ و کارەساتباری ئەم کۆمەڵگەیە، بنەمای ئەوەیە کە تیرۆری هەر سەردەشتێک چەندین سەردەشتی تر دەهینیتە سەر شانۆی سیاسی و ڕێگایان هەموار و هەموارتر دەکات. بێگومان تێپەرینی کات ناتوانێ سەردەشت و دۆسیەکەی بکات بە ڕابردوو… ئێمە و خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان لە تاوانی تیرۆری سەردەشت و دەنگە ئازادەکان خۆش نابین. لەگەل تێپەرینی کات لە پەنادان و پاراستنی تاوانکاران و بکوژاندا. رق و توڕەییمان لەم تاوانکاری و ستەمگەریە زیاتر دەبیت و لەسەر دادگایی و سزای عادلانەی تیرۆری سەردەشت و هەموو تاوانکارە دەست خوێناویەکان هەموو کاتێک پێداگر و پێداگرتر دەبین. هەمیشە و دایم پێداگرین کە دۆسیه‌ی تیرۆری رۆژنامه‌نوس سه‌رده‌شت عوسمان و دۆسیەی تیرۆر و سەرکوتی دەنگە ئازادەکان، لای ئێمه‌ و ئازادیخوازانی كوردستان به‌ كراوه‌یی ماوەتەوە، تا ئه‌و كاته‌ی تاوانباران ‌ لە دا دگایه‌كی عادلانه‌ و بێلایه‌ن و سه‌ربه‌خۆدا سزای خۆیان وەردەگرن، هەر بە کراوەیی دەمێنێتەوە. بە دڵنیایی دۆسیەی سەردەشت عوسمان یەکێک لەو دۆسیانەیە کە سەرانی دەسەڵاتداری کوردی لەسەری دادگایی دەکرێ. ئەوانەی لە پشتی تیرۆرەکە وەستاون، ئەوانەی هەڵساون بە ئەنجامدانی تاوانەکە، لێژنەی لێکۆڵینەوە و ئەوانە لەپشتی داڕشتنی سیناریۆی هەڵبەستراو بە حەقی سەردەشت و خانەوادەکەی، ئەوانەی بە ناوی دادگا شانۆگەریەکی قێزەونیان نمایش کرد. ئەوانەی هەڕەشەیان دەکرد… چەندین تاوان و پێشێلکاریتر لەسەر ئەو دۆسیە و مەسەلەیە. هەموو ئەوانە بەشێکی ڕاستەوخۆ و بەشدارن لە تاوانی تیرۆری سەردەشت عوسمان و پەنادانی تاوانکاران و تیرۆرستان. ئەگەر ئەمڕۆش ئیدعایەکی عەدالەت هەیە، ئەوە دۆسیه‌ی تیرۆری رۆژنامه‌نوس سه‌رده‌شت عوسمان بە کراوەیی لەبەردەس هەمواندایە، ئەگەر لە کوردستاندا شتێک هەیە بە ناوی ماف و یاسا، دادگا و داد و داواکاری گشتی، ئەگەر شتێک هەیە بە پروپاگەندە و بانگیشەیەک هەیە بە ناوی دیموکراسی و پەلەمان و حکومەتی هاوڵاتی، ئەگەر شتێک هەیە بە ناوی عەدالەت و ویژدانی مرۆڤایەتی. ئەمڕۆ بکوژانی سەدەشت عوسمان ئاشکران، فەرموو با بە کردەوە بانگیشەکەی خۆیان نیشانبدەن لە دادگایی و سزادانی ئەو تاوانکارانەدا. • بەرز و بەڕێز بێت یادی سەردەشت و هەموو ئەو مرۆڤانەی لە پێناو ژیان و عەدالەت و ئازادیدا گیانیان بەخشی. • ئازادی بۆ دەستگیرکراوانی بادینان و هەڵسوراوانی سیاسی و مەدەنی لە کوردستان. بەکر عوسمان 2022-05-04

شیروان تاڵیب نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا بۆ جەژن وتی: “دۆخى عێراق و كوردستان، پێويستى به‌ مانا و به‌هاكانىجه‌ژنه‌، له‌ لێبورده‌يى، ئاشته‌وايى، به‌خۆداچوونه‌وه‌ و پێكهاتنه‌وه‌.” جارێ ئەوە عێراق ھیچ، قووەت نییە باری لاری ڕاست بکاتەوە، ئێوە لە دۆخی ناوخۆیی ھەرێمی کوردستان ورد ببنەوە، باشە چ شتێک(سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی)ی ئەم ھەرێمە لە جێگا ئاساییەکەی خۆیدایە! ململانێی سیاسی، لەوپەڕی توندیدایە و گەیشتۆتە ملشکاندن! دۆخی ئابووری، لەوپەڕی بێ متمانەییدایە تا ڕادەی ترس و نائومێدی! باری کۆمەڵایەتی،  لەوپەڕی ترازاندایە تا ئاستی شەرعییەتدان بە بازگە و ڕێگا داخستن لەسەر یەکتری!  ڕاستە مێژوومان بەم دەرد و برینانە غەریب نییە و جەستەشمان پێیان غەریب نییە، بەڵام خۆ برین چەند قوڵ و دەردیش چەند موزمین بێ،دەرمان نەکرێ، دەبێتە دەردی بێ دەرمان و سەرەتا بەدەن شیتەڵ ئەکا، دواتر سەریش دەخوا، نەیشیخوا، دەیکا بە قوڕا!  کێ دەتوانێ بڵێ (لێبوردەیی)خراپە ؟ ئەگەر خراپە، ئەی بۆچی لەگەڵ (غەیری خۆمان!)دا ھەندە لێبوردەین کە بووە بە پێناسەمان و پێیدەناسرێینەوە؟ قسەم لەسەر ئەمیرەکانی شەڕ و بازرگانانی خوێن نییە، بەڵام کێ ھەیە لە (ئاشتەوایی) زەرەرمەند بووبێ؟ مەگەر ئەوەی بەدەستھاتووە (جاھەر چییەک و ھەر چۆنێک و ھەر چەندێک بێ) ھی زەمەنی ڕەشەبایە، یان ھی شنەی با؟ (بەخۆداچوونەوە و پێکھاتنەوە)ش لەنێوان دوواندا، کە کەسیان پشتی ئەوی تری پێ لە عەرز نەدرێ و لە عەرزیشی بدا، ھەر بە بەرچاویخۆیەوە (ھەڵیدەسێننەوە!)، تاقە ڕێگای بێ بەدیلە و ئەگەر پیاڵە ژەھریش بێ، چار نییە و دەبێ بخورێتەوە! سەرۆک نێچیرڤان وتیشی: “با هه‌موومان ئه‌م جه‌ژنه‌ بكه‌ينه‌ ده‌رفه‌تێك بۆ هاريكارى و لێكگه‌يشتن، ده‌ست له‌ناو ده‌ست، قه‌يران و ئاڵۆزييه‌كانتێپه‌ڕێنين و قۆناغێكى تازه‌ى پێكه‌وه‌يى ده‌ست پێ بكه‌ين”   باوەڕناکەم ئەم چەند دێڕە، پێویستی بە تەنانەت یەک دێڕیش شەرح ھەبێ، ئاخر کەس نەزانێ، کورد دەزانێ کە (دەست لەناودەست)ی چیبۆ ھێناین و (دەست بادان)یش چی بەسەر ھێناوین و دەھێنێ! ‌سەرۆکی ھەرێم ڕاشکاوانەتر دوا و وتی: “داوا له‌ پارتى و يه‌كێتى وه‌ك دوو هێزى سه‌ره‌كى و هه‌موو لايه‌نه‌ كوردستانييه‌كان ده‌كه‌م، هه‌رچىكێشه‌ و ناكۆكى هه‌يه‌ به‌لاوەی‌ بنێن، خۆيان له‌ هه‌ڵمه‌ت و په‌لامارى ميديايى و يه‌كترشكاندن بپارێزن” تەبعەن نیوەی عیلاج تەشخیسە، ئینجا نووسینی ڕەچەتەی دەرمان. ئێ کە گفتوگۆی سیاسیش لە ژووری کۆبوونەوەکان و سەر مێزیدانوستاندنەوە بۆ سەر جادەی پڕ لەتاسەی میدیا و بازاڕی شێواوی سۆشیاڵ میدیا گوێزرایەوە، ئیتر ھەموو قسەکردنێک (با باش و ڕاست ودەقیقییش بێ) خۆی لە خۆیدا بەنزین بە ئاگردا کردنە و جۆرێکیشە لە گەڕان بەدوای کێشە، نەک چارەسەر!  ئیشاڵا ئەم جەژننامەیەی نێچیرڤان بارزانی گوێگری ئەبێ، نەک ئەوی تر!

 پشکۆ ناکام   یەن و بۆنی دەمت ئەکەن نە بادا ووتبێتت: خۆشم ئەوێیت یەن و دڵت ئەگەڕێن نە بادا بڵێسەی عەشقی تیا  شارابێتەوە      " احمد شاملو " ....... كاتێک "سەردەشت عوسمان " چوو بۆ زانکۆ ، دونیای لەبەر  چاوا گەورە و جوانتر بوو ، لە گەڵیشیا خەون و ئارەزوەکانی قوڵ و بەر فراواتر بوو کە وای لێکرد سەرگوزەشتەی خەیاڵ و ئەندێشەی بە نووسین داڕێژێت... لای ئەو ئازادی بیر کردنەوە سنووری نیە و گەر تەنها بە خەیاڵیش بێ ئەتوانێ بە فڵچەی فانتازیا تابلۆیەک بۆ ئینسان و ئەندێشە دروست بکا... ( لە سەردەمێکا ئەژین هەموو شتێک لە ئینسان گرانترە.......داریوش ئیقبالی...) سەردەشت پێ ی وابوو ئەوەی لە ئەندێشەی ئینسانا ئەگوزورێ گەر وەکو واقیع نەیەتە دی خۆ ئەتوانێ تەرجەمەی کاتە سەر چەن دێڕێک ، کە ئینسان خاوەنی مێشک بێ ئەشبێ دەربببڕێ و لای هەر کەسێک بە شێوەی جیاواز ، دەنا ئەو هەموو بیرکردنەوانە  بێ دەربڕین مێشک دووچاری جەنجاڵیەک ئەبێ کە عاقیبەتەکەی خێر نابێ....بەڵام ئەو دوور بوو لەوەی بزانێ لە شارەکەی ئەو هەوای زانکۆش لەژێر چاودێریایە و بۆ قامچی بەدەستەکان زانکۆ و ماڵ و ژن و پیاو و زیندان هیچ جیاوازییەکی نیە ، بۆ بیرکردنەوە و خەیاڵ بەسەربردنیش ئەبێ مۆڵەتی دەسەڵاتدارە مێشک بەتاڵەکان  وەربگریت بەو مەرج و داڕشتنانەی بۆ خاوەن مێشک چالاکەکان دانراوە ، بەڵام خۆشەویستی سەردەشت بۆ ئازدی بیرکرنەوە و خستنە قاڵبی نووسینێکەوە نەیهێشت درک بە مەترسی هەنگاوەکانی بکا و زەردەخەنەی خۆی تێکەڵ بە ڕستەکان کرد ، سەردەشت بە پەیژەی خەیاڵا سەرکەوت تا گەشتە عەرشی سەرۆک و داوای کچەکەی کرد ، نەیزانی لە عەرشەیا خاوەنی ئەو جۆرە بیرکردنەوانە ئەبێ گل بکرێنەوە و تەختی ئەرز بکرێن..!!  ئەو تەنیا لە خەیاڵی خۆی و بە دڵنیابوون لە مافی خۆی بۆ خەیاڵ پەیژەکەی دروست کرد و دژە ئینسانەکانی عەرشيش بە واقیع ..بە کردەوە  نەک بە خەیاڵ سزای سنوور بەزاننیان پێ گەیان و تێرۆریان کرد ، ئەمەش جیاوزی نێوان خەیاڵی ئازادی خواز و تۆڵەی ئەهلی عەرش و دەسەڵاتە ، سەردەشتی بە هەڵپە بۆ دەربڕینی خەیاڵەکانی هەرگیز لە بیری ئەوەیا نەبوو  باجی سەرکێشییەکەی و گەشتنە عەرش خوێنی خۆی ئەبێ و پەیژەکەش  سوور دائەگەڕێ...لەو نیشتمانەی پێ ی ئەووترێ " خاکی کورد"..!!! ئینسانەکان ئەبێ لە کاڵا و شت و مەکی بازاڕ باجی زۆرتریان  لەسەر بێ ، باجی نووسین..باجی بیرکرنەوە،،باجی خەو بینین..باجی لەسەر پێ ی خۆت وەستان..باجی چرپە چرپ..باجی خوێننەوەی ڕۆژنامە قەدەغەکراوەوکان ..هتد..لە هەمووشی قورستر باجی خەیاڵ کردنەوە لە گەیشتن بە عەرشی سولطان.. گەرچی جەللادەکانی عەرش سەردەشتیان تێرۆر کرد بەڵام چونکە لە  ناخا ئەوەنە لاواز و ترسنۆکن، زاتی ئەوەیان نەکرد  لە شارەکەی خۆی سەردەشت بکوژن ، دوای ڕفانی لە شوێنێکی دەیان کيلۆمەتر دوور لە زانکۆوە فەرمانی عەرشیان بە جێ گەیان و وەک ئەوترێت" پیاوکوژ لە سێبەری خۆشی ئەترسێت " ئەوانیش هەموو هەولێریان لێ بوو بوە سێبەر ، سێبەری ترس و عەرش و خوێن و دەم کوت کردن بەرامبەر بە ڕووناکی..... ، ڕووناکی ئازادی ئینسان ، ڕووناکی بیرکردنەوە و نووسین و دەربڕین ...، ڕووناکی ئەقڵ بەرامبەر بە مێشکی ووشک  هەڵگەڕاو .... ڕووناکی سەردەشت بەرامبەر بە تاریکی عەرش..............................    

زانا توفیق بەگ یەکێک لە ڕاستییە تاڵەکانی هەلومەرجی سیاسیی ئەم چەند ساڵەیی دوایی، بەتایبەتی لەدوای ڕووخانی بەعس، برتییە لە پارچەبوونی نیشتمان، لەدەستدان و مردنی بیرۆکەی نیشتمان و نیشتمانپەروەری وە گوڕینی بۆ خەیاڵێکی حیزبی کورتباڵاو بەرتەسک، چونکە خەیاڵی حیزب هەمیشە ڕەهەندی نەتەوەیی و نیشتمانی لەدەستدەدات ئەگەر هاتوو ڕووکارەکانی دیموکراسی بنەماکانی دروستکردنی دەوڵەتێکی مەدەنی پشتگۆخست. هەر لەو ڕوانگەیەوە ئینتمای بەختەوەری لە هەمووانەوە دەگوڕێت بۆ خۆشبەختی نوخبەیەکی سیاسی دیاریکراو وە پێکهاتەی نیشتمان کورتدەکرێتەوە بو سنورێکی جوکرافی بچوکی ناوچەیی وە دۆخێک دەبینین کە تەنها بستێک زەوی بۆ نیشمان و نیشتمانپەروەری نەمێنتەوە. نیشتمانی ئێمه ئەو مانا گشتییانەی دۆڕاندوە کە بتوانی خۆشگوزەرانی، بۆ هاونیشتمانییەکانی لەفەزای گشتیدا دەستەبەربکات، چونکە کاتێک بەختەوەری دەستەبەر دەکرێ دەسەڵاتی شەرعی بەڕێوەبردن لە وڵاتدا ماف و ئازادی و حوکمی یاساو بەهای یەکسانخوازی و ڕوحی دیموکراسی بۆ هەموولایەک بەبێ جیاوازی سیاسی و دینی فەراهەم کردبێ. ئەوەی لەئێستای کوردستاندا بەدیدەکرێ تێکشکاندنی ئینتمای ئینسانی کوردە لە ڕووی ئەخلاقی کومەڵایەتی و کەلتوریەوە بۆ خێڵ و خێزان و هێزی سیاسی. کاتی ئەوە هاتووە لەو ڕاستییە تێبگەین هانیشتمانی کورد دەبێ پرسیاری جدی لە کۆی هێزو لایەنە سیاسیەکانی بکات. بپرسێ؟ ئایا دەسەڵاتی شەرعی بەڕێوەبردن چ ئەرک و مافێکی دەستەبەرکردووە، هەتاوەکو مرۆڤی کورد بڕواو متمانەی بە نیشتمان و خۆشەویستی خاک هەبێ. بەداخەوە خۆشەویستی وڵات لە پێش ڕاپەڕین بە جورێک بوو زۆرینەمان ئامادەبووین قوربانی گەورەی پێ ببەخشین، بەڵام لەدوای ڕاپەڕین ماناو دەلالەتەکان نیشتمان گشتیان گۆڕان بۆ تەماح و خەونی بەرتەسکی چەند گروپ و بەرپرسێکی سیاسی دەوڵەمەند دروستبوونی چینێکی مشەخۆری گەندەڵ لەسەر خوێنی شەهیدان و قوربانێکانی ئەنفال و هەڵەبجەو بارزانیيەکان.

ئارام سەعید هەر ماڵێک بگەڕێیت زیاتر لە ٥٠ ئامیری کارەبایی و میکانیکی و ئەلکترۆنی تێدایە، ژیانمان تێکھەڵکێشی ناویان بووە، رۆژانە چەندەھا ڤیدیۆ و ریکلام دێنە بەرچاومان، هەموو ئەمانە کارێکی کردووە ئەرکی ئەو تەکنەلۆژیایانە زیاد بکات و کاریگەری ڕاستەوخۆ و قوڵ لەژیانمان بکات ئەگەر لە رابردوودا فۆڕمێک لە کۆیلەداربوون خزمەتی کردبێت ئێستا فۆڕمێکی تر ھەیە کە ئەویش ڕۆبۆتە، کەواتە ئەوەی گۆڕاوە پەیوەندی ئێمەیە بە ئامێرەکانەوە لە ئاستە جیاوازەکانی بەکارھێنانی لە فەزای چواردەورمان، ئەو جیاوازیەی لەنێوان هەژاران و دەوڵەمەندەکاندا هەیە لەئاستی مەتریاڵی و تەکنەلۆژییەوە ئەوەیە رەنگە ئامێرەکانیان لەڕووی کوالیتییەوە جیاواز بێت، دەنا لە ئاستە مەتریاڵییەکەیەوە ھەمووان خاوەنی تەکنەلۆژیای زیرەکن، ئەوەی ناتوانین لێی رابکەین تەکنەلۆژیایە لەجیاتی راکردن لێی دەبێت بەوریاییەوە مامەڵەی بکەین و دەرگیر ببین لەگەڵیدا.. تازە گەڕانەوە نیە بۆئەو جیهانەی رابردوو (ناتوانین جیھانی پێش تەکنەلۆژیا دوبارە بکەینەوە)، دەورەدراوین بە تەکنەلۆژیاو زانیاری بەردەوام، شاشەکان لێوان لێون لە ھەواڵ و مەسرەفکردنی بەردەوامی زانیاری.. لە ئاستێکدا ئاسانکاری زۆریان بۆ کردوین، بەردەوام ژیانمان لە ھەندێک ڕووەوە ئاسانتر دەکەن.. لەسەردەمێکدا دەژین شۆڕشەکان بە درۆن کۆتاییان پێ دەهێنرێت و دەتوانن لەڕێگەی ئامێرەکانەوەو لە دورەوە کوشتاری گەورە بکەن.. خۆپیشاندانەکان بە دیجیتاڵ میدیا سەرکوت دەکرێن سەرەڕای کاری راستەوخۆی هێزە ئەمنییەکان. بەگوێرەی ئامارێک کە ماڵپەری ستاتیستای فەرەنسی ساڵی ٢٠١٩ لە فەرەنسا ئەنجامداراوەو ئەو بەشداربوانە تەئکیدیان کردوه‌تەوەو کە ئەو سەعاتانە بەدیار تەلەفونی سمارت یان کۆمپیوتەر یان ئایپادەکانیانەوەن. بەکارهێنانی شاشە بەپیی سەعاتەکان بەم شێوەیە: * %8 یەک سەعات و کەمتر * %55 دوو سەعات بۆ ٤ سەعات * %21 پێنج سەعات بۆ ٧ سەعات * %16 هەشت سەعات و زیاتر بۆ روبەرووبونەوەی کاریگەریەکانی ئەو تەکنەلۆژیایە لە ٩-٣-٢٠١٩ هەرسێ ئەکادیمیای زانست و پزیشکیی و تەکنەلۆژیا لە فەرەنسا لە راپۆرتێکی دورودرێژدا کە ٢٧ لاپەرەیە بەناوی (مناڵان، هەرزەکاران، خێزانەکان و شاشەکان) چەند بەرپرسیارێتییەک دەخاتە سەر مامۆستایان و دایکان و باوکان بەرامبەر مناڵەکانیان کە تیایدا سەرەڕای باسکردنی لایەنە خراپەکانی زۆربەکارهێنانی ئەو تەکنەلۆژیایە، باس لەلایەنە باشەکانیشی دەکات. هەربۆیە گرنگە ناوەندە ئەکادیمی و زانستی و پزیشکیەکانی کوردستان گرنگی و بایەخ بەو راپۆرتە بدەن و رێنمایی و پەیڕەو لێکۆڵینەوەی گرنگ بکەن لەسەر چۆنیەتی مامەڵە لەگەڵ شاشەکان. لەو راپۆرتە فەرەنسییەدا لەڕووی تەندروستییەوە باسی کاریگەری روناکی و تیشکی شاشەکان کراوە بۆ مناڵان و ئەو دابڕانەی دروستی دەکات لەلای مناڵ، هەروەها دواکەوتنی لە خوێندن بەهۆی یارییەکانەوە، پاشان چۆنیەتی مامەڵەی خێزان بۆ مناڵانی بەر لە ٣ ساڵ و دواتر ٣ ساڵ تا ١٠ سال و بەشی سێهەم لە ١٠ ساڵانەوە تا ١٧ ساڵ کە چۆن و بە چ ریسایەک مامەلە لەگەڵ شاشەکاندا بکەن، لەکۆتاییدا بۆ گەورەساڵان. لەراپۆرتەکەداو دوای ئەو رێنماییانەی باسکراون نوسراوە" راستە زۆر لایەنی نەرێنی هەیە کە پێویستە دایکان و باوکان و مامۆستایان ئاگاداری بن بەڵام ئامانج ئەوە نیە گەیشتن بەشاشەکان سنورداربکرێت، بەڵکو تا ڕادەیەکی زۆر گرنگە بۆ مناڵانی بچوک لەگەڵیان بین چونکە بەکارهێنانی ئەو شاشانە بەشێوەیەکی گونجاو کاریگەری ئەرێنی زۆری هەیە بۆ مناڵان و توانای بیرکردنەوەو گەشەی کۆمەڵایەتییان زیاد دەکات. کەواتە لەجیاتی ئەوەی شتێکیان لێ بشارینەوە کە راکردن لێی مەحاڵە باشتر وایە هاوەڵیان بین لە بەکارهێنانەکاندا تا زامنی ئەوە بکەین لەدۆخێکدا بژین لەگەڵ ئەو تەکنەلۆژیایە کە تەندروستیان پارێزراو بێت". 

چیا عەباس نمونە زۆرەكانی مێژو دەیسەلمێنن كە بەشێك لە كەسایەتی‌و كەس‌و كارو دۆست‌و هێزە نزیك‌و ناحەزەكانی سەركردە ناودارەكان، تایبەت دوای نەمانیان بۆ مەبەستە تایبەتیەكانیان بەكاریان دەهێنن. چەند هاوكاری دێرینی كاك نەوشیروان لە یەكەم چركەی دوای وەفاتی بەپاساوی جیاجیا هەوڵیاندا لە پێگەی كەم بكەنەوە، وەك نیەتی سازدانی مەراسیمێكی نیمچە شاردراو و بچوكی ناشتنی، گومان دروستكردن لە وەسیەتنامەو خواستەكانی، دواتریش دورخستنەوەو دەركردنی دۆستە نزیكەكانی دامەزرێنەری گۆڕان لە بزوتنەوەكە، تەنانەت لە ساتەكانی دانوستان بۆ بەشداری گۆران لە كابینەكەی مەسرور بارزانی بێدەنگی لە سكاڵای تۆماركراوی پارتی لەسەر كاك نەوشیروان بەپێی یاسای بەناو دژەتێرۆر، یاسایەك چەند هاوكارێكی نزیك لێی رۆڵیان لە درێژكردنەوەیدا هەبو، گشت ئەمانە بێجگە لە هەوڵەكانی دەستەیەكی خۆپەرست‌و بێ وەفا بۆ لەكەداركردنی مێژو و ناو و ناوبانگی كاك نەوشیروان هیچی تر نەبو. هەرچەندە ئەم كەسانە لە سەرچاوەی فكری‌و سیاسی جیاوازەوە هاتبون، بەڵام مەبەستیان بو بە بەردێك دو نیشان بپێكن، كەمكردنەوە لە مێژو و ناوی‌و بەمەش بە ناڕاستەوخۆ كار بۆ تۆڵەكردنەوەیەكی مێژویی كە بەشێكی لە ناو یەكێتیدا رەگ‌و ریشەكانی داكوترا بون. ناحەزە سەرسەختەكانی كاك نەوشیروان لە دەرەوەی گۆڕان دوای وەفاتی زۆر سودیان لەم رەفتارە بازرگانیكردن ئاسایەی دەوروبەری كردوە، كەچی ئەو ناحەزانە بۆ خۆشیان دوای وەفاتی بە یەك وشەو نقە باسی كاك نەوشیروانیان نەكردوە. بەشێك لە دۆست‌و هاوكارەكانی نەوشیروان مستەفا ئارەزومەندانە قایڵ بون وەك مقاشی ناو ئاگردان بەكاربهێنرێن لەبەرامبەر دابینكردنی بەرژەوەندییەكانی خۆیان‌و دەوروبەریان، تێشیاندایە تا ئەم چركەیەش لە پێگەی پوچەڵی فەرمانڕەواییدا بێشەرم خزمەتی نەیارانی كاك نەوشیروان دەكەن.  ئەم تاقمە لە هاوكارەكانی كاك نەوشیروان بازرگانیان بە ناو و مێژویەوە كردوە، زۆرجار بینیومانە لە بۆنە تایبەتەكاندا وەك یوداسی ئەپۆستۆڵۆی مەسیح پەنجەی شایەتمان بەرز دەكەنەوەو فاتحەی ساختەكاری لەسەر مەزاری كاك نەوشیروان دادەن. كورد وتەنی مرۆڤ دۆستی وای هەبێت دوژمنی بۆچیە! ئەمە كۆتایی بازرگانیكردن نیە بە كاك نەوشیروان، دێمە سەر دۆست‌و كەسایەتییە نزیكەكان لێی، بە كوڕەكانیشیەوە، ئەوانەی نزیك دوای پێنج ساڵ لە وەفاتی زۆر سپڵەو بێباك بەرچاو دەكەون. كوێرانە بەرگری لە كاك نەوشیروان ناكەم، باش كارە مەزنەكان‌و هەڵەكانیشی دەزانم، بەڵام تەنها سەركردەیە بە بەراوردكردن لەگەڵ زۆرینەی سەركردەكانی تر جیاوازی نێوان ئەرزو ئاسمان نێوانیان دەبینرێت، چەندین راپۆرتی تیمە تایبەتەكانی ئەمریكا لە عێراق  كە بە دەق‌و ژمارەو بەروارو ناو بونیان هەیە ئەو زەمینە پاك‌و بێگەردو دورو تیژبینیەی كاك نەوشیروان دەسەلمێنن. هاوكاتیش لە دۆكیۆمێنت‌و راپۆرتەكانی تردا بەوردی باسی گەندەڵی‌و بێسەروبەری‌و نفاقی بەشێك لەو هاوكارانەی كاك نەوشیروان لە گۆڕاندا دەكەن.   بازرگانیكردن بە كەسایەتی كاك نەوشیروان دو لایەنەیە، ئەوانەی بە درۆ بە شان‌و باڵیدا دەخوێنن‌و ئەوانەشی هەم بۆ مەرامی تایبەتیان لە شان‌و باڵی كەم دەكەنەوە، هەر دو جۆر چۆن دەیكەن هەر بازرگانی نزم بەهای سیاسین. كەسانی ترو بۆ خۆشم چەندین جار لە كاك نەوشیروان بیستومانە تاكە ركابەری سەرسەختی سیاسی كە راشكاوانە لەگەڵیدا شەڕو ململانێی كردوە خودی مسعود بارزانی بوە، بۆیە بۆ خۆی زانیویەتی لەگەڵ كێ‌و چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكات.  ئەوانەی بازرگانی بە پرسی خوالێخۆشبو لەگەڵ پارتی‌و بنەماڵەی بارزانیدا دەكەن (تایبەت لە دەوروبەرە نزیكەكانی سەردەمی ناو یەكیتی‌و گۆڕان) گوناهێكی گەورەی مێژویی دەرهەق بە كاك نەوشیروان دەكەن‌و ئەمەش تەنها بۆ بازرگانیكردنە بە ناكۆكییەكی مێژویی كە كاك نەوشیروان بەدرێژایی تەمەنی سیاسی دوای شكستی شۆڕشی ئەیلول هەوڵی جدی داوە بە هزرو چەمكی نوێ چارەیان بكات، بەڵگەكانیش بۆئەمە كەم نین، وەك راپۆرتێكی كۆبونەوەی سەركردایەتی یەكێتی كە زیاتر لە ٢٠ لاپەرەیە لە ساڵی ١٩٧٦ نوسراوەو بابەتی سەرەكی كۆبونەوەكە پرسی مامەڵەكردن بوە لەگەڵ پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی. (دەقە ئەسڵەكەی لام پارێزراوە)و نامەكانی نێوان كاك نەوشیروان‌و مسعود بارزانی دەربارەی كۆتایهێنان بە شەڕی ناوخۆو نوسینەكانی كاك نەوشیروان دەربارەی چۆنیەتی ئامادەسازی بۆ دروستكردنی بەرەی كوردستانی‌و راپەڕین‌و داڕشتنی دەستوری هەمیشەیی عێراق. بەشێك لەوانەی ئێستا بازرگانی بەو بابەتەوە دەكەن لە ركابەرە عەیارە بیست‌و چوارو زۆر سەرسەختەكانی پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی بون، ئێستاش لە ریزدا سەرەیان گرتوە تا مسعود بارزانی ئاوڕێكیان لێبداتەوە. ئاكامەكەی كاك نەوشیروان لەو پرسەدا راستگۆو بازرگانەكانیش مونافیق دەرچون. با بێمە سەر هاوكارە دێرینەكانی ناو گۆڕان، بەشێك لە باڵی ریفۆرمی ناو یەكێتی پاش ئەوەی لە مام جلال‌و یەكێتی بێ ئومێدبون هاتنە پاڵ گۆڕان، لەو چركەیەوە دەستیان بە بازرگانیكردن بە پێگەو ناوی كاك نەوشیروان كرد، تێیاندا بو دەیگوت گەر كاندیدی لیستی گۆڕان بۆ پەرلەمان نەبم دەگەڕێمەوە ناو یەكێتی، ئەوی تر دەیگوت گەر مام جلال ئاوڕێكم لێبداتەوە چ كارم بە نەوشیروان هەیە، سێهەمیش بە یەكێتی دەگوت گەر بەرژەوەندییەكانم نەپارێزن دەنگی ناوچەكەم بۆ گۆڕان كۆدەكەمەوە، ئەو جۆرە زاتانە سوربون لەسەر ئیبتزازو بازرگانییەكانیان. بەپێچەوانەوەش بەشێك لە هاوڕێ نوێ‌و دۆستە دێرینەكانی لەناو یەكێتی‌و گۆڕان و لایەنەكانی تر تا ئەم چركەیەش ئەمەك‌و دڵسۆز بۆ كاك نەوشیروان ماون‌و مرۆڤەكانی رۆژە سەختەكانی خەباتی شاخ‌و كاك نەوشیروان‌و گۆڕان بون. لە سەرەتای دروستبونی گۆڕاندا زۆربەی زۆری روخسارە نوێكان بە نیەتێكی پاك‌و لە ژێر كاریگەری ناو و كاریزمای كاك نەوشیروان دڵسۆزو گورج‌و گۆڵ پشتێكی بەهێزی بون، هەڵسوڕاوی جدی بون بۆ ئەرك‌و كارەكانیان. زۆربەیان فێری فرتوفێڵ‌و ئیبتزازو بازرگانی وەك بەشێك لە نەوەكانی پێش خۆیان نەبوبون. بە مروری زەمەن‌و دۆخی ناجێگیری ناو گۆڕان‌و گەمەكانی هێزەكانی ترو دوركەوتنەوەی كاك نەوشیروان بەهۆی تێكچونی باری تەندروستییەوە ژمارەیەك لێیان‌و لە پێگەی هەستیاردا دەستیان بە بازرگانیكردن كرد نەك تەنها بە كاك نەوشیروان بەڵكو بەسەرجەم گۆڕان‌و هاورێكانیشیان، گەیشتە ئاستێك ناویان لە لیستی رەشی گەندەڵچییەكانی عێراقدا تۆمار بكرێت‌و بكەونە ژێر گومانەوە. كاك نەوشیروان لە دوا ساتەكانی ژیانیدا راشكاوانە بە كوڕەكانی‌و دۆستە نزیكەكانی راگەیاندوە چەند پەشیمانە لە پشتیوانیكردنی چەند كاراكتەرێكی بەرچاوی نەوەی نوێی ناو گۆڕان. ئەم روداوە واقیعیە دەگێرمەوە تا خەڵك حوكمی خۆی بدات: لەدوا رۆژەكانی ساڵی ٢٠١٦ پاش چەند هەفتەیەك لە لەندەن لای كاك نەوشیروان بوم گەڕامەوە بۆ هۆڵەند، لەو ماوەیەدا تێگەیشتم كە لەدوا قۆناغی ژیانیدایە، لەگەڵ گەڕانەوەم پەیوەندیم بە سكرتێری جڤاتی نیشتمانی گۆڕان كردو وەزعی كاك نەوشیروانم بۆ باسكرد، پێم گوت: مامۆستا جەمال بەپێویستی دەزانم سەید عومەرو جەنابتان بچن بۆ لەندەن‌و لەسەر چەند تەوەرێكی گرنگ قسەی لەگەڵ بكەن، رەنگە ئەمە دوا دیدارشتان بێت لەگەڵی، مامۆستا جەمال فكرەكەی زۆر پێ باشبو، گوتی بۆ خۆت قسەیەك لەگەڵ سەید عومەر ناكەیت، دوای ئەمە راستەخۆ پەیوەندیم بە سەید عومەرەوە كردو مەسەلەكەم بۆ باسكرد، لە یەكەم رەتدانەوەیدا هێناو بردی، بە كورتی تێیگەیاندم بەپێویستی نازانێت بچێت، ئەم پەیامەم بە مامۆستا جەمال گەیاند، لە وەڵامدا گوتی یەك دو رۆژی تر چاوەڕوان بە وەڵامت دەدەمەوە. مامۆستا هەر واشی كردو پێی گوتم سەید عومەرمان قەناعەت پێكردوە بڕوات‌و من ناچم خۆی بەتەنیا دەچێت بۆ لای. لەوكاتەدا ئاگام لە كەین‌و بەینی ئەو چەند رۆژەی گردەكە نەبو. لەو سەردانەداو لە دانیشتنێكی كاك نەوشیروان‌و سەید عومەر لە لەندەن دو دۆستی زۆر نزیك‌و دێرینی هەردوكیان، كە لەژیاندان، لە وردەكارییەكانی قسەو باسەكان بەئاگان، كاتێك باس دێتە سەر موڵكەكانی گۆڕان كاك نەوشیروان بە زمانێكی راشكاوانەو بێ پێچ‌و پەنا ئەوەی لە دڵ‌و ناخیدا دەبێت بۆ سەید عومەری باس دەكات.  دوای وەفاتی كاك نەوشیروان لە كۆبونەویەكی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوە گۆڕان كە باس دێتە سەر موڵكداریەتی گۆڕان رێكخەری گشتی نوێ راشكاوانە باسی بەشێكی قسەكانی كاك نەوشیروان كە لە لەندەن پێی گوتوە دەكات، باسی بەشە گرنگ‌و هەستیارەكانی تری قسەكانی كاك نەوشیروان ناكات. ئەم رەفتارە وەك بۆمبێكی تەوقیتكراو تەقیەوەو لەو ساتەوەش بەگەرمی نان‌و پیاز بەو قسانەی رێكخەری نوێیەوە دەخورێت. بۆ خۆم ئەم رەفتارە بە زەمینەخۆشكەرێكی هەستیار دەبینم بۆ سەرهەڵدانی گەلێك پرسیار دەربارەی خواست‌و نیەتەكانی كاك نەوشیروان لەلایەن هاوڵاتیانەوەو لە ئاكامیشیدا لاوازبونی گۆڕان. خۆشبەختانە كاك نەوشیروان بە ماوەیەكی كورت پێش وەفاتی بە تۆماری دەنگی خۆی باسی سەرجەم بۆچونەكانی لەسەر پرسی موڵكداریەتی دەكات، زۆربەی هەمان ئەو قسانەن كە بەهاوكارە دێرینەكەی لە لەندەن وتویەتی، زیادە بۆ ئەمەش دو دۆستە دێرینەكە شایەتحالی ئەو دانیشتنەن. با خەڵك بۆ خۆی هەڵسەنگاندن بۆ ئەمە بكات تایبەت كاتێك تۆمارە دەنگییەكەی كاك نەوشیروان بڵاو دەكرێتەوە.  لە دەرفەتێكی گونجاوی تردا باسی چەند روداوێكی زۆر هەستیاری تری نێوان كاك نەوشیروان‌و چەند هاوكارە زۆر نزیكەكانی دەكەم كە لە وردەكاریەكان بەئاگام. لەم سەردەمەداو دوای پێنج ساڵ لە ماڵئاوایی كاك نەوشیروان‌و مام جەلالیش سەرجەم نەخشەی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و حوكمرانی هەرێم بەسەریەكدا ترشاون. لەم دۆخ‌و رەوشەدا كەسانێك‌و گروپە بچوكە زۆر نزیكەكان لە كاك نەوشیروان لەبری ئەوەی بەدوای یەكتردا بگەڕێن‌و یەكتر بدۆزنەوەو كاری جدی بۆ بوژاندنەوەو گەشەكردنی پرەنسیپەكانی گۆڕانكاری جدی بكەن، دەبینین خواستیانە دەست بەشتێكەوە بگرن تا ناو و رۆڵیان لە سیاسەت‌و پرۆسە وەهمیەكانی گۆڕانكاریدا بمێنێت، تەنانەت ئەمانیش لەو هەوڵانەدا خۆگرێدانەوەی توندو تۆڵیان بە كاك نەوشیروان بەكاردەهێنن. بۆ خۆم سەرچاوەی ئەم هەوڵانە بە بەشێك لە دڵسۆزی‌و وەفا بۆ پرسی گۆڕانكاری‌و كاك نەوشیروان دەبینم، مەخابن لە ناچاری‌و بێئومێدیداو دۆخی شكستخواردوی پرسی گۆڕانكاری چاوەروانی ئاكامی كۆنكرێتی لێ ناكرێت.   دەمێنێتەوە منداڵەكانی كاك نەوشیروان، ئەوەندی من بەئاگا بم دو كوڕەكەی رۆڵی بەرچاویان لە پرۆسەكەدا هەبوە، زۆر بەتایبەت چیای كوڕی.  لەسەردەمی تەقاندنەوەی پرسی موڵكداریەتی‌و ئیرس پەیوەندیم لەگەڵ نما كردو پێم گوت، وەك چەندین كەسی تریش پێیان گوتبون، پێویستە رونكردنەوەیەك بە ناوتانەوە بڵاوبكرێتەوەو تێیدا باسی خواستەكانی باوكتان لەو پرسەدا بكەن كە دەبێت تەنهاو تەنها بۆ بەرژەوەندی گشتی بەكاربهێنرێت، نما فكرەكەی پێ دروست بو و داوای لێكردم رونكردنەوەكە بنوسم، منیش بە ئەركەكە هەڵسام. ماوەیەك گوێبیستی هیچ نەبوم، دواتر لە نماو كەسانی تریش كە بەرپرس بون لە گۆڕان تێگەیشتم لوتكەی دەسەڵاتی نوێی گۆڕان ریگری سەرسەختیان لە بڵاوكردنەوەی كردبو، لەگەڵ ئەوەشدا دەبو كوڕەكانی هەر  بڵاویان بكردایەوە. بێگومان كوڕەكانی هەڵەی بەرچاویان لەو بوارەدا كردوە، تاكە رێگا بۆ راستكردنەوەی ئەو رەوشە راشكاوانەو ئاشكرا هەمو بەڵگەو دۆكیۆمێنتەكان بخەنەڕو، خەڵك چاوەڕوانە  ئایا كارێكی وا مەزنیان لێدەوەشێتەوە! كارێكی لەو جۆرە سەرجەم هەوڵ‌و نفاق‌و بازرگانیكردن‌و كەمكردنەوە لەناو و ناوبانگی كاك نەوشیروان پوچەل دەكات، هاوكاتیش زۆر دروستە كاتێك كوڕەكانی كاك نەوشیروان داوای لێبوردن لە خەڵك‌و تایبەت جەماوەری گۆڕان بكەن بۆ هەڵەو بێدەنگیان لە هەڵمەتێكی خەستی ناحەزان دژ بە باوكیان كە یەكێكە لە سەركردە مەزنەكانی كورد. ناشێت خواست‌و تێڕامانە واقیعیەكانی كاك نەوشیروان دەربارەی موڵكداری‌و ئیرس لەلایەن نەیارو دۆست‌و  نەوەكانی بۆ مەبەستە جیاكان بەكاربهێنرێن، یەك رێگا لەبەردەمیاندایە وەك خۆیان باسیان بكەن‌و چیتر دەرفەتی زیاتر بە بازرگانەكان نەدەن! رۆتەردام:  ٣ مایس ٢٠٢٢        

سەربەست مەنمی لە ٢٠١٩/٦/١٠ ەوە نێچیرڤان بارزانی وەک سەرۆک، سەرۆکایەتی ھەرێمی کردەوە بە چەتری کۆکردنەوەی سەرجەم ھێز و لایەنە سیاسییەکانی کوردستان بە پێکھاتە ئیتنی و ئاینییەکانیشەوە، لە دوای زیاتر لە سێ ساڵی سەرۆکایەتی ھەرێمی کوردستان، سەرۆک و ئەمیندار و کەسی پلەیەکی حزبەکانی کوردستان، ھەڵوێست و مامەڵەی نێچیرڤان بارزانیان بەرز نرخاند، لە گرنگیپێدان بە بۆچوونی تەواوی ھێز و پێکھاتەکان. گرەوی گەورەی نەیارانی کورد، نەھێشتن و کۆتایھێنانە بە ئەزموونی باشوری کوردستان، ھەربۆیە گوشاروفشاری جیاواز و بەردەوامیانکردوە و دەکەن، فشار و گەمارۆ  و دژایەتیەکانی ئەودیو سنوور نەیتوان ئەزموونەکە بخات، ھەربۆیە پەنایان بۆ دروستکردنی ناکۆکی ناوخۆیی برد و کەلێن و ناکۆکیەکانی ناوخۆ بە دەرفەتێکی گەورە دەزانن و دەبینن! لە دوای ڕووداوە ناخۆشەکانی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ کە ھەرێمی کوردستان کەوتە بەردەم شاڵاوێکی گەورە، پرسی دوو ئیدارەیی کرایە بژاردەیەکیتر بۆ لاوازترکردنی ھەرێمی کوردستان، لای زۆر دەوڵەت و لایەن و لە زۆر ئاستدا کار دەکرا بۆ نەھێشتنی قەوارەی سیاسیی و دەستووری ھەرێمی کوردستان. لەسەر پرسی دووئیدارەیی، لە یەکێک لە کۆنفرانسە ڕۆژنامەوانیەکانیدا نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، ئاماژەی بۆ ئەوەکرد ک شتێک نیە بەناوی دوو ئیدارەیی، بەڵکو ھەرجۆرە ترازانێک یەکسانە بە سفر ئیدارە، ئەمەش ئاستی پابەندی سەرۆکی نیشاندا بە پاراستنی یەکڕیزی و ھاوھەڵوێستی لایەنە کوردستانیەکان، لەمەڕ پاراستنی ئەزموونی ھەرێمی کوردستان. پەیامی نێچیرڤان بارزانی لە ٢٠٢٢/٥/١ بە بۆنەی جەژنی ڕەمەزانی پیرۆز، پاتکردنەوە و سوربوونە لە ئەرک و مەھامی سەرۆک و سەرۆکایەتی ھەرێمی کوردستان، لە پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاکانی گەل و وڵات، کە ئەرک و بەرپرسیاریەتی دامەزراوە فەرمی و یاساییەکان و حزب و پارتە کوردستانیەکانە. نامەکە زیاتر بوو لە پیرۆزبایی جەژن، پەیامێکی گرنگ و پڕ بایەخی لە خۆگرتبوو سەبارەت بە ھەستیاری قۆناغەکە و پەیوەندییەکانی نێوان پارتی و یەکێتی، پیرۆزبایی نامەکەی سەرۆکی ھەرێم، بەبیرھێنانەوەی گیانی  یەکڕیزی و یەکخستنی تواناکانە لە ناوخۆ، پێکەوەکارکردنە لە ڕووبەڕوو بوونەوەی تەحدییەکان و پێکھێنانی حکومەتی نوێ لە عێراق. لە دوای پیرۆزبایی نامەکە، چاوەڕوانیەکان ئەوەیە کە سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە نزیکترین دەرفەتدا دەستپێشخەری قۆناغە کردارییەکانی دانیشتنی ھاوبەشی لایەنەکان دەستپێبکات، وەک ھەمیشە سەرۆکایەتی ھەرێمی کوردستان بکاتە چەتری کۆبوونەوەی ھێز و لایەنە سیاسییەکان و بەرژەوەندی باڵای گەل و سەقامگیریی کوردستان لە لووتکەدا بھێڵنەوە.

ئاسۆس هەردی ساڵی ١٩٨٨ پاش ئەنفالەکان، هەموو هێزی پێشمەرگەی حیزبەکان پاشەکشەیان کرد بۆ سەر سنوور. ئێمەش وەکو ئەوانی تر  بە ناچاری ناوچە ئازادکراوەکانمان جێهێشت و لە دۆڵی شێنێ و قاسمە رەش، بە دیاریکراوی لە نزیک گوندی نۆکان گیرساینەوە. رۆژگارێکی رەش و دۆخێکی زۆر سەخت بوو. ئەنفال و هەڵەبجەو کیمیابارانی ناوچە ئازادکراوەکان شۆڕش و پێشمەرگەیان تووشی شکستێکی گەورە کردبوو. کەس نەیدەزانی چارەنووسمان چی دەبێ. ئێمە سەرباری هەموو ئەو کێشەو سەختیانە، دۆخی داراییشمان زۆر خراپ بوو. هەندێک پارەمان هەبوو (وابزانم نزیکی پێنج هەزار دیناری ئەو کاتە)، بەڵام نەماندەزانی ئەگەر تەواو ببێ روو لەکوێ و لە کێ بکەین؟  رۆژێک هەموومان تووشی شۆک بووین کە زانیمان پارەکەمان دیار نەماوە! لەو رۆژەدا ئەمە کارەساتێکی تر بوو دەچووە سەرباری هەموو کارەساتەکانی تر. کاتەکەیش رەمەزان بوو و زۆربەی پێشمەرگەکان بەڕۆژوو بوون. ئەوەی زۆرێکمان لێی دڵنیا بووین ئەوە بوو، کەس لەدەرەوە نەهاتبووە بارەگاکەمان ئەوەندە لامان بمێنێتەوە تا شکی ئەوە بکەین کەسێکی بێگانە هاتووەو دزیی لێکردووین. دیاربوو هەر کەسێکی ناو خۆمان بوو. بەهەرحاڵ،  هاوڕێیەکمان کە وەک ژمێریارو ئەمین سندووق وابوو، بە وردی چاودێریی هەموومانی دەکرد. تێبینیی ئەوەی کردبوو کە لە کاتێکدا ئێمە کەسمان پارەی کڕینی پاکەتە جگەرەی بەغدای کیس-مان پێ نەبوو، هاوڕێیەکمان دایم گیرفانی پڕ بوو، رانکوچۆغەی تازەی لەبەر دەکردو بۆ بەربانگ برنج وگۆشتی بۆ سەر سفرەی ئیفتاری پێشمەرگەکان دەکڕی! سفرەی ئەو رەمەزانەمان بە هۆی ئەوەوە بەردەوام رەنگین و رازاوە بوو! ماڵی ئاوا بێت زۆرێک لە پارە دزراوەکەی بۆ خۆمان خەرج ئەکرد!!! بەهەرحاڵ، “تاوانبار‌ دۆزرایەوەو لە ژوورەکەی سەرەوە لێکۆڵینەوەی لەگەڵدا کرا. پاش بێنەو بەردەیەکی زۆر دانی بە تاوانەکەیدا نا و، دان پێدانانەکانیشی لەسەر کاسێت تۆمار کرا. لەو رۆژەیشەوە تا ماوەیەک چەککراو وەک دەسبەسەر وابوو. بۆی نەبوو لە بارەگاکەمان بچێتە دەرەوە. تا ئێرە، دەکرێ بڵێین ئاساییە! تاوان لە هەموو شوێنێک روو دەداو مرۆڤ لە هەر کوێیەک بێت و هەر چییەک بێت، دەشێت لە لەحزەیەکدا بەرامبەر پارە یان هەر شتێکی تر لاواز بێت و تاوان بکات. ئەوەی سەیرو سەمەرەو وانەیەیەک بوو بۆ من و هاوڕێکانم ئەوە بوو، پاش ماوەیەکی کەم لەو رووداوە، بەرپرسەکانمان نەک هەر لێی خۆش بوون (رەنگە ئێمەیش لەو رۆژەداو لەو دۆخە نالەبارەدا لێخۆشبوونمان بە بڕیارێکی راست دەزانی)، بەڵکو کردیان بە بەرپرسی ئیدارەی بارەگای سەرکردایەتیمان!!!  لەو رۆژەوە لەوە تێگەیشتم حیزب و سیاسەتمەدارەکانی ئێمە لە خوایان دەوێت خەڵکی خواروخێچیان دەستکەوێت. خەڵکێکیان دەوێت کە خاڵی لاواز بدەن بەدەستەوەو کلکیان لە ژێر دەستی خۆیاندا بێت. ئەم جۆرە خەڵکە بە کەڵکی ئەوان دێت، چونکە هەرچی بیانەوێ پێیان دەکەن، بێ ئەوەی ترسیان هەبێت لەوەی لێیان هەڵگەڕێنەوە. خەڵکێکیان بۆ چییە کە پاک و بێگەردو خاوەن مەبدە‌و و راستگۆ بن؟! ئەم جۆرە خەڵکە هەرگیز ئامادە نابن بۆ ئافەرینی سەرۆک و بەرپرسەکان لە قەناعەت و بیروباوەڕی خۆیان لا بدەن و تاوان بەرامبەر خەڵک بکەن. ئەمەش بەکەڵکی ئەوان نایەت، بگرەسەرئێشەیان بۆ دروست دەکات. ئەمە ئەو دۆخەیە کە بە زەقی لە کوردستانی ئەمڕۆدا دەینینین. هەرچی راستگۆ و خاوەن باوەڕو دڵسۆز بوو، یا بە دڵشکاوی وڵاتی جێهێشت، یا کونجی قەناعەتی گرتووەو خۆی لە هەموو شتێک بەدوور گرتووە. بۆیە دەبینین زۆرێک لەوانەی ئەمڕۆ لەدەوری  بەرپرس و دەسەڵاتدارەکانن، خەڵکی پاشەڵپیس و جێگەی گومانن. خەڵکێکن ئامادەن لەپێناوی حیزب و سەرکردەکاندا ئازادیخوازان و دڵسۆزان بدەنە بەر شەق و تەنانەت بیانکوژن ئەگەر فەرمانیان پێ بکرێ، چونکە بە ژیان و ئازادییان قەرزاری حیزب و سەرۆکەکانن. ئەمەش بۆ هەموو حیزب و دەسەڵاتدارەکان راستە، چونکە وەک ئەڵێن: مشتێک نموەنەی خەروارێکە. بۆیە نەک هەر لام سەیر نیە، بەڵکو زۆر چاوەڕوانکراوە تۆمەتباری رووداەوکەی چەمچەماڵ، پێشتر چەندین تاوانی کردبێت بەڵام بە قودرەتی “قادر” لێی دەرچووبێ و تەسلیمی دادگا نەکرابێ. وەک چۆن تەقەکەرەکانی ١٧ی شوبات، بکوژانی سۆرانی مامە حەمە، سەردەشت عوسمان، کاوەگەرمیانی، وەدادحسێن و ئەوانی تر تەسلیم نەکران و تەسلیم ناکرێن. بۆیە هیچ هیوایەکم بە دەستگیرکردنی تاوانبارە داڵدەدراوەکان نیە.

كەمال رەئوف  هێرشكردنە سەر شەنگال لەلایەن سوپای عێراقەوە، پێش ئەوەی پرسێكی ئەمنی و ئیداری بێت، سیناریۆیەكە بۆ رازیكردنی توركیا تا دەستبەرداری پرۆژە مێژینەیەكەی بێت بۆ داگیركاری ناوچەكە..  لەماوەی چەند مانگی رابردوو بەرپرسانی باڵای توركیا نوێنەرانی پارتی و یەكێتیان بینیوە، هاوكات سوننەو لایەنی ئێرانییان  بینیوە و باسی پرۆژەكەی خۆیان بۆكردون، بەم دواییانە بەشێك لەوڵاتانی عەرەبی راستەوخۆ و ناراستەوخۆ لەبەشێك لەپرۆژەكە ئاگاداركراونەتەوە.  ئەوەی وادەكات توركیا تارادەیەك نەترسانە پێداگری لەسەر پرۆژە  داگیركارییەكەی بكات و بێ سڵەمینەوە بخاتە بەچاو، ئەو دۆخە جیهانییە كە بەهۆی جەنگی روسیاو ئۆكرانیا هاتۆتە پێشەوە، لەهەمانكاتیشدا خراپی دۆخی چەقبەستووی پێكهێنانی حكومەتی عێراق و ناجێگریری  پەیوەندی لایەنە سیاسییەكان، دیارە ئەمە بۆ توركیا فرسەتێكی زێرینە و نایەوێت لەدەستی بدات.     ئامانجی سەرەكی پرۆژەكەی توركیا جگە لە لایەنی ئابوری و دەستبەسەراگرتنی  ژێرخانی ئابوریی كوردستان، هەوڵیش دەدات بە قاڵبدان و بچووكردنەوەی هەرێم، رۆژئاواش بخنكێنێت و كۆنترۆڵی سنورەكانی نێوان باكور- باشور، رۆژئاوا- باشور، بخاتە ژێركۆنترۆڵی خۆیەوە. رەنگە پرۆژەكەی توركیا لەسەر لەقاڵبدانی هەرێم، بەشێك بێت لەخواستی بەغداد و هاوكاربێت بۆ جێبەجێكردنی بریارەكانی دادگای فیدراڵی لەهەمبەر نەوت و غازی كوردستان و هێزی پێشمەرگە. توركیا بۆ گوشار لەسەر هەرێم زیاد لەكارتێكی بەدەستەوەیە، لە جگە بێدەنگی جیهان و رای گشتی لەسەر هێرشەكانی پێشووی و بەكارهێنانی چەكی قەدەغەكراو و سنوربەزاندن، لەهەمانكاتیشدا هەست بە نەبوونی ئیرادە بۆ بەرەورووبونەوە دەكات و ئەوەش  تموحی داگیركاری لای توركیا زیاتر دەكات و دەیەوێت كێشەكانی ناوخۆی وڵاتەكەی  ئەمدیوی سنور بكات وپشتیوانی راسیزمی توركی و شۆێنیەتی دژەكورد بەدەست بهێنێت.  بەنادیدەگرتنی سیاسەت و ستراتیژیەتی توركیا دەرهەق بە مافی فیدراڵی و ئیدارەی سەربەخۆ، هەرێم كەوتە هەڵەیەكی گەورەوە، لەوەش خراپتر ئەوە بوو ئەو هەڵەیە كوشندەیەشی كرد كە هەموو هێلكەكانی خۆی خستۆتە سەبەتەكەی توركیاوەو وابەستەیەكی پتەوی ئابوری و سیاسی وای بۆخۆی دروست كردوە كە دەرچوون لێی ئەستەم بێت.    هەموو ئەو پیشبینیانەی لەسەر رووداوەكانی ئێستا دەكرێن، بەرئەنجامی سیاسەتی هەڵەو خراپ خوێندنەوەی پەیوەندیەكانی نێوان توركیاو هەرێم بووە و  تێنەگەیشتن  یان نەناسینی سیاسەت و ستراتیژی توركیا بووە لەسەر كورد.. ئەو مەترسیانەی ئێستا یەخەی كوردی گرتوە پێشتریش هەر هەبوون، بەڵام لەباتی خۆئامادە كردن بۆ ئەگەری مەترسییەكە هەوڵدەدرا لەرێگەی بەرتیلی نەوت و پێدانی  فرسەتی زۆر بۆسەرمایەگوزاری كۆمپانیا توركییەكان و دژایەتی رۆژئاواو پەكەكە، دیدی توركیا بگۆرن و لەنەیاری سەرسەختەوە بیكەنە دۆست و برابەش.   لەسەردەمی ریفراندۆمدا سەرۆكی توركیا، بەئاشكرا باسی سنوربەستنی لەهەرێم كردو بەئینتهزاوە باسی لەدۆخی ئابوری هەرێم كرد، سوپای توركیا هەركات ویستبێتی بەبێ سلەمینەوە سنوری بەزاندوە، ئاسمانی بەزاندنوە، ناوەندی هەواڵگری جۆراوجۆری كردۆتەوە، دەستوەردانی راستەوخۆی  لەسەر ئاستی بەرز كردوە،  كەچی لەبەرامبەردا هەرێم تەنها یەك سیاسەتی هەبوو ئەویش تەرزیەكردنی توركیا بووە لەرێگەی  بەرتیلی نەوت و رێككەوتنی 50 ساڵی و ئێستاش دەیانەوێت غازەكەشی بخەنە پاڵ.  خراپترین تێگەیشتنی دیدی  سەركردایەتی سیاسی و حوكمرانی باشور ئەوەیە تا ئێستا چاویان لەسەر ئەوەیە توركیا وەك هەرەشە نابینن بەپێچەوانەوە وەك هێزێكی هەرێمایەتی بەهێزی دۆست چاوەرێی ئەوەی لێدەكەن، پشتیوانی ئەزموونی فیدراڵی و ئیدارەی هەرێم بێت، ئەوان سودیان لەئەزموونی سەردەمی سەرهەڵدانی داعش نەكرد، گوێیان لەئاست ئەو هەموو سوكایەتیەی ناو میدیای توركیا داخست، نەیانویست قسەی ئەو بەرپرسانەش ببیستن، كە هەرێمیان وەك شیمالی عێراق ناودەبرد و وەك بەشێك لە خاكی دەوڵەتی عوسمانی دەیاناساند، بەپێچەوانەوە ئیستەشی لەگەڵ بێت خۆشخەیاڵانە هەرچاویان لەسەر ئەوەیە لە كێشەی نێوان بەغداد و هەولێر لایەنگری  هەولێربكات و لەگوشارەكانی بەغداد بیانپارێزێت، هەربۆیە بەردەوام  پەیوەندی هەواڵگری و سەربازی نێوان توركیا حكومەتی هەرێم لەپەیوەندی نێوان بەغداد و هەرێم بەهێزتر دەردەكەون، خۆ لە چەند ساڵی رابردوو حكومەتی هەرێم گەر نیوهێندەی توركیا نەرمی و سازشی بۆ بەغداد نیشانبدایە، ئیستا پەوەندیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد لەئاستێكی باڵاترو باشتردا دەبوو. حكومەتی عێراق و پارتی كە ئێستا پشتیوانی كۆنترۆڵكردنی شەنگال ئەكەن، بەم سیاسەتەیان ناتوانن بەربەپرۆژەكەی توركیا و تموحەكانی بگرن، رەنگە بتوانن بۆ ماوەیەك دوایبخەن، چونكە كۆنترۆڵكردنی  شەنگال و هەڵوەشاندنەوەی ئیدارەی ئێستای ئەو شارە، بەشێكی بچووكە لەپرۆژەیەكی گەورەتر كە دەمێكە توركیا ئامادەسازی بۆ دەكات و هێزی بۆ كۆدەكاتەوە.

د. نیاز نەجمەدین  لە سلێمانی و گەرمیان و راپەڕین و هەڵەبجەوە ئەتوانین چاوێک لە هەولێر بکەین و لە فەوزا دوور بکەوینەوە. ئەکرێت لەوانەوە فێر ببین کەمێک لە توڕەیی دوور بکەوینەوە، ئارامتر و هێمنتر بین لە کردار و لە گفتوگۆکانماندا. بەڵام ئەمە ناکاتە ئەوەی خوازیاری شارێک بین کە رێی پێ نادەن دەنگ هەڵبڕێت بەو شێوەیەی خۆی ئەیەوێت و نەتوانێت گوزارشت لە گلەیی و گازندەکانی بکات. لە باشترین شارەکانی دنیادا خۆپیشاندان و دەنگی ناڕازیی هەن و کەسیش ناڵێت نابێت خۆپیشاندان بکرێت چونکە ئارامیی شارەکەمان تێک ئەچێت. هەولێر با دەرفەتی کاری زیاتریش ببەخشێت، بەڵام ئەمە ناکاتە ئەوەی ئازادیی رادەربڕین بە دەرفەتی زیاتری کار بگۆڕینەوە.  دڵخۆشین کە هەولێر خاوەنی رێگاوبانی باشترە، بەڵام شار تەنها بە بینا و رێگاکانی ناناسرێتەوە، بەڵکو بە بڕی ئازادیی ئاڵوگۆڕی بیروڕاش. ئەمەیان لە دەڤەری ئێمەدا زیاترە.  ناکرێت تەواوی ئەو گوتارەی لە دەڤەری ئەمبەر هەیە، وەک فەوزا لە دەڤەری ئەوبەرەوە پێناسە بکرێت. نەخێر وانییە، بەشێکی شەڕە بۆ ئازادیی. فروانکردنی روبەرەکانی ئازادیی مانای فروانکردنی تواناکانمان لە روبەڕووبوونەوەی تەواوی کێشەکانمان، بە کێشەی ناسەقامگیریی داهات و گەشەی ئابوورییشەوە.  ئاستی داهات لە سعودییە زۆر بەرزترە لە سلێمانی، بەڵام لای من تا ئەمڕۆش ژیان لە سلێمانی بێ‌شترە وەک لە سعودییە.  من ناڵێم "چڵكی دەستە ماڵی دنیا وەک دەڵێن". سەقامگیریی و بەرزی داهات ئەتوانن تاکێکی ئازادتر و چاوکراوەتر بەرامبەر بە دنیا بەرهەمبێنن، بەلام ئەگەر تەواوی سەرنجمان لەسەر کار و داهات بێت، ئەگەر بوون و نەبوونی پارە و ئاستی پارە خەرجکردن تاقانە پێوەری خۆشگوزەرانیمان بێت، شوقەیەک و دووان و پاشان باخێک پوختەی چیرۆکی سەرکەوتنی ئێمە بێت، ئەوا لە مرۆڤێکی دەستەمۆ زیاترمان لێ دەرناچێت، مرۆڤێک شەڕی نییە لەگەڵ سەرمایە کە وێرانی دەکات بەڵکو بووە بە پاشکۆی.  ئەوەی بەسەر هەولێردا دێت شوناسی هەولێرییەکان نییە، هەولێریش ناتوانێت ببێتە مۆدێلێکی سەرنجڕاکێش بۆ سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان و دەڤەری راپەڕین. لەم روەوە، پێویستە بەرگری لە شوناسی دەڤەری ئەمبەر بکەین، گەشەی پێ بدەین (بۆ نمونە لە جوێندان و هەڵەوهەرزەیی پاکی بکەینەوە، گفتوگۆی نێوان ئیسلامییەکان و سەلەفییەکانی ئەم دەڤەرە لەگەڵ ئەوانەی باوەڕیان بە هزری ئیسلامیی لاوازە کراوەتر و هێمنتر تێپەڕێت، دوور کەوینەوە لە هەڕەشەوگوڕەشە لەسەر بیری جیاواز، ژن ئازادیی زیاتر بێت و بەرگریی لێ بکەین بە باوەڕدار و بێباوەڕەوە، هتد)، ئەو کاتەش هەوڵی سەقامگیریی و باشکردنی داهات یەکێک دەبێت لە هەنگاوەکان. بەڵام هەڵەیەکی جەرگبڕە بەدەستهێنانەوەی موچە بە مۆدێلێکی حوکمڕانیی سواو و دواکەوتوو بگۆڕینەوە.  ئەو شارەی رێ لە بیری ئازاد دەگرێت، بێ شک دەبێت چەند نمرەیەک لە خۆشگوزەرانییەکەی بشکێنرێت.

 له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  ناشرینترین و نا ئاكاریترین شه‌ڕ ، شه‌ڕی نابه‌رانبه‌ره‌، شه‌ڕی هێزێكی سته‌مكارو خاوه‌ن چه‌ك و چۆڵی مۆدێرن له‌ گه‌ڵ هێزێكی قوربانی و تا راده‌یه‌كی زۆر خاوه‌ن چه‌كی هاكه‌زای ، له‌وه‌ش ناشرینترو نا ئاكاریتر ئه‌وه‌یه‌ شه‌ڕه‌كه‌ بخرێته‌ رۆژانێكه‌وه‌ گوایه‌ رۆژانی جه‌ژن و پیرۆزن و ناكرێت تێیدا ئازاری مرۆڤ بدرێت ، په‌لاماری هه‌مه‌ لایه‌نه‌ی شه‌نگال هه‌ردوو ئه‌م ناشیرنیانه‌ ده‌یگرێته‌وه‌ ، مسه‌فا كازمی سه‌رۆك وه‌زیری حكومه‌تی عیراقی له‌ بری له‌ داگیر كاری تورك بكۆڵێته‌وه‌ ، له‌ بری پرسیاری ئه‌وه‌ بكات بۆ به‌ قوڵایی سه‌ت كیلۆمه‌تر پتر باره‌گای سوپای دڕنده‌ی تورك هه‌بێت ، په‌لاماری شاری شه‌نگال و ده‌ورو به‌ری ئه‌دات ، ئه‌و شوێنه‌ی له‌ 2014به‌ گورگان خوارد دراو دواتر له‌ سه‌ر ده‌ستی شه‌ڕوانانی كوردو شۆڕشگێڕانی شه‌نگال ئازاد كراو هه‌رخۆیشیان ده‌ستیانكرده‌وه‌ به‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ ی . چه‌ند رۆژ پێش ئه‌م په‌لاماره‌ دوو به‌رپرسی باڵای كورد كه‌ هه‌ردوكیان پارتین به‌ ئاشكرا له‌ به‌غداوه‌ كاوای په‌لامار دانی شه‌نگالیان ده‌كرد ، له‌ 2014ه‌و دوای شكستی داعشیشه‌وه‌ باوكی شه‌رعی داعش كه‌ ئاكه‌په‌و ئه‌ردۆغانن مانگ نیه‌ به‌ درۆن و فڕۆكه‌ شه‌نگال و ده‌ورو به‌ری بۆردومان نه‌كه‌ن ،  توركیا هه‌موو خه‌ونی ئه‌وه‌یه‌ شه‌نگال به‌ ده‌ردی عه‌فرین به‌رێت ، سه‌یر ئه‌وه‌یه‌ له‌ بری حكومه‌تی عیراقی داوای سه‌روه‌ری بكات و شه‌ڕ بۆ ده‌ركردنی سوپای داگیركه‌ری تورك بكات ، ده‌یه‌وێت خۆ به‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال  نه‌مێنێت ، شه‌ڕ فرۆشتنی توركیاو كازمه‌ و هه‌روه‌ها پارتیش بۆ ئه‌وه‌یه‌ ئێزدیه‌ رابوه‌كان ده‌سته‌مۆو كه‌وی بكرێنه‌وه‌ ، ده‌نا هیچ بیانویه‌كی تر نیه‌بۆ ئه‌وه‌ی به‌و جۆره‌ په‌لاماری شه‌نگالیه‌كان بدرێت . له‌ ماوه‌ی رابردودا به‌رده‌وام شه‌نگالیه‌كان هه‌وڵی ئه‌وه‌یان داوه‌ بارو دۆخی  خۆیان و ئه‌و هه‌موو سته‌م  و نادادیه‌ی ده‌رهه‌قیان كراوه‌ به‌ سه‌رانی حكومه‌تی عیراقی و به‌تایبه‌ت مسته‌فا كازمی بگه‌یه‌نن، زۆر جار به‌ڵێنی ئه‌وه‌شیان وه‌رگرتوه‌كه‌ ده‌ستوه‌ردان له‌ ژیانیان ناكرێت ، ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ خودی مسته‌فا كازمیان بینیووه‌ ، به‌ڵام رێی تێده‌چێت مسته‌فا كازمی بۆ ئه‌م هێرشه‌ له‌ ژێر فشاری توركیاو لایه‌نگه‌ری دیكه‌دا بێت ، له‌ ماوه‌ی رابردودا له‌ گه‌ڵ وه‌فدێكی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی سه‌ردانی شه‌نگالمان كرد ، له‌وێ‌ چین و توێژی جیاجیامان له‌ خانه‌سورو سنونێ‌ و شه‌نگال و ئۆردوگای سه‌رده‌شت و چیای شه‌نگال بینی ، ئه‌وان به‌ ئاشكرا ده‌یانگوت ئه‌گه‌ر لێمانبگه‌ڕێن خۆمان خۆمان به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین ، بۆ ئه‌وه‌ش سه‌دان قوربانیان دابوو، كه‌چی ئه‌وان نه‌ك لێیان ناگه‌ڕێن ، ده‌یانه‌وێت جینۆسایدیان بكه‌نه‌وه‌ . شه‌نگال و ده‌ورو به‌ری هێشتا له‌ نێو ته‌پ و تۆزی شه‌ڕو وێرانیدا ده‌ناڵێنن ، خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌ پێكه‌وه‌ خه‌ریكی ئاوه‌دان كردنه‌وه‌و راستكردنه‌وه‌ی ژیانه‌ شكاوه‌كه‌ی ده‌ستی داعش و تورك و رۆژگارن ، عیراق له‌ بری ده‌ستی ئاوه‌دانی و دروستكردنه‌وه‌و خوێندنگه‌و نه‌خۆشخانه‌ روخاوه‌كان تانك و زریپۆش ده‌نێرێته‌ سه‌ریان و كوردێكی وه‌ك هۆشیار زێباریش له‌ بری داوای ئاوه‌دانی داوای تێك و پێكدانی شه‌نگال ده‌كات ، تویته‌كه‌ی زێباری جگه‌ له‌ خواستێكی ئه‌ردۆغانی هیچی تر نه‌بوو ، ئه‌وه‌ی مایه‌ی خه‌مه‌ ئه‌وه‌یه‌ مسته‌فا كازمی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عیراق له‌ بری ته‌رخانكردنی بودجه‌ بۆ لێقه‌ومان و شه‌هید و قوربانیانی ئه‌و ناوچه‌یه‌ سوپا ده‌نێرێته‌ سه‌ریان . بێده‌نگی ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانان له‌و سته‌مه‌ ،جۆرێكه‌ له‌ به‌شداری كردن وه‌ك چۆن كاتی خۆی روسیاو ئه‌مه‌ركاو فه‌ڕه‌نساوهه‌موو ئه‌وانی تر چاوپۆشیان له‌ دڕنده‌كانی تورك و نۆكه‌رانی كرد عه‌فرین داگیر بكه‌ن.

د. كامەران مەنتك   پڕۆسەی داگیركردنی شەنگال لە ئان وساتدایە، ئەو پڕۆسەیە تەواوكەری پرۆسەی سوپای توركیا (قوفلی چنگ) ە، كە چەند ناوچەیەكی تری ستراتیژی لەباشووری كوردستان داگیركرد، پاشان وەزارەتی بەرگری توركیا بە كۆتاهاتنی قۆناغی یەكەمی ئەو پڕۆسەیەی راگەیاند، هەرچەندە ئەو تا ئێپڕۆسەیە تا ئێستا بەردەوامەوەو هێرشەكانی توركیا نەك نەوەستاوە، بەڵكو چرتربۆتەوە، واپیدەچێت ئەو پرۆسەی سوپای ئێراقیش بەشێك بێت لەو پڕۆسەیەی توركیا دەیانەوێت شەنگالیش لەدەست كورد دەربهێنن، جگە لەشەڕی داعش ورووداوەكانی 16 ئۆكتۆبەر، لەدوای روخانی (رژێمی سەدام حوسێن) یەكەم جارە سوپای ئێراق بەشێوەیەكی راستەوخۆ پەلاماری ناوچەیەكی ئارام بدات، ئەمەش دەستپێكی قۆناغێكی مەترسیدارە لەبەهێزبوونەوەی ئێراقو گەڕانەوەی بۆ سەر گۆڕەپانی هەرێمی، سەرباری ئەوەی باڵی جیاوازو هێزی جیاوازو بەرژەوەندی جیاواز لە ئێراقدا لە ململانێدان وتەنانەت بۆتە هۆی پەكخستنی پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو هەموو هێزە جیاوازانە كۆكن لەسەر داگیركردنەوەی شەنگال وسەرخستنی مەنزومەی هەریمی نوێ لەسەر حیسابی بەرژەوەندیەكانی كورد! پێدەچێت ئێراق كەوتبێتە ژێر كاریگەری فشارەكانی توركیا ، لەداگیركردنی راستەوخۆی شەنگال، وەك بەكارهێنانی كارتی ئاو و پەڕینەوە بۆ ناو قووڵایی هەرێمی كوردستان وداگیركردنی موسڵ، لەگەڵ ئەوەشدا كۆی پڕۆسەكە وەك ماراسۆنێك لەسەر داگیركرنەوەو دابەشكردنەوەی كوردستان دێتە بەرچاو، گرتنی شەنگال زەبرێكی كوشندە بە رۆژئاوای كوردستان دەگەیەنێت وزیانێكی گەورەش بەو نمونە سیستەمە سیاسیەی رۆژئاوا دەگەیەنێت، كە دەیانویست بیگوازنەوە بۆ باشووری كوردستان. جێگەی سەرنجە فاكتەری كوردی لەو شەڕو ململانێیەدا بەتەوای بێكاریگەر كراوە، سەدان هەزار پێشمەرگە بەناوی بەرگریكردن لەكوردستانەوە، لەسەر حیسابی خەڵكی كوردستان بەخیودەكرێن، كەچی بێدەنگ كراون ولەبەرزەقەی چاوانی ئەوان وا هەرێمی كوردستان پارچە پارچە دەكرێتەوە، ئەگەر توركیا لەرێگەی ئەو زنجیرە پڕۆسە  سەربازیەی لە (2016) لە رۆژئاوای كوردستانەوە دەستیپێكردووەو ئێستا لەقووڵایی باشووری كوردستانە، بەمەبەستی وەك خۆیان دەڵێن دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام، ئەوا هێرشی سەر شەنگال، كشاوەتە قووڵایی سنوورەكانی ئێراق -سوریا، ئەمەش پێشكەوتنێكی مەترسیدارە وئابڵووقەدانی هەردوو قەوارەی كوردی لە رۆژئاواو باشووری كوردستان دەگەیەنێت، سەرباری ئەمەش ناوچەیەكی تری ستراتیژی لەبەردەست كورد دەردەهێنرێت، ئەگەر لەرووداوەكانی ئۆكتۆبەر وەك دەڵێن 51% خاكی باشووری كوردستان لە دەست درا، ئەوە بە لەدەستدانی شەنگال نزیكەی 2928 كیلۆمەتری چوارگۆشەی تر لەدەست كورد دەردەهێنرێت، بەمەش ئاسایشی سنوورەكانی تەلەعفەرو ئەنبارو موسڵ بەهێزتر دەبێت وزیاتر لە دەستی كوردی دووردەخرێتەوە. ئەوەی مەترسیەكان زیاتر دەكات، وەك ئاماژەی پێكرا پێدەچێت گەلەكۆمەكیەكی هەرێمی لەئارادا بێت، بۆیە بێدەنگیەكی ترسناكی میدیایی بەدیدەكرێت وهیچ هێزێكی هەرێمی ونێودەوڵەتیش هەڵوێستی خۆی بەرامبەر ئەو هێرشە روون نەكردۆتەوە، ئەمەش ئەوەمان بۆ روون دەكاتەوە، جارێكی تر رۆڵێكی هاوسەنگیكار بۆ سوپای ئێراق دەگەڕێنرێتەوە وبەمەش زیانی گەورە بەر قەوارەی رۆژئاواو هەرێمی كوردستان دەكەوێت.

نەزهەت حالی بەداخەوە کە لە کاتی کۆتایی مانگی ڕەمەزانی پیرۆز هەولێری پایتەخت بۆ جار ێکی تریش ڕوبەڕووی هێرشی مۆشەکبارانی ناڕەوا دەبێتەوە، ئەو جۆرە هێرشە دوژمن کاریانە پێم وایە دەبێت هاندەر بن بۆ پەلە کردن لە پتەوکردنی یەکڕیزی ناوەخۆ و بۆ چارەسەر کردنی گرفتە ناوخۆییەکان لە هەرێم و لە عێراق. هەرێمی کوردستان بە قۆناغێکی هەستیاری پەیوەندیی نێوان پارتە سیاسییەکان، حکومەت و خەڵك، هەرێم و بەغدا، هەرێم و دەرەوە تێ دەپەڕێت، پەیوەندی نێوان لایەنە سیاسیەکان و نێوان دەسەڵات وخەلکیش جێگای سەرنج دانی جدی و هەڵوەستە لەسەر کردنە. بەداخەوە ژمارەیەکی بەرچاو تەنانەت ئەوانەش کە لە ناو شۆڕش و لە پێناو بزاڤی ڕزگاریخوازی و ئازادی و کوردایەتیدا قوربانیان داوە، ناڕازی و گلەی زۆریان هەیە کە هەندێکیان ناخ هەژێنن و خۆزگە بە کاتی سەدام و بەعس دەخوازن، هەر بۆیە گەر هەموو لایەنە سیاسیەکان و حکومەت و وەکو هاوڵاتیانیش  هەموومان وریا و هۆشیار نەبین ئەگەری ڕووداوی نەخوازراو هەیە. ئێمەی گەلی کورد لەگەڵ عێڕاق لە دیلەمای (dilemma) ئەمنی مێژوویی دەژین، کورد پێی وابووە و پێی وایە کە بەهێز بوونی عێڕاق واتە مەترسی ڕاستەقینە بۆ سەر هەرێم و لەدەست دانی ئەوەی کە هەیەتی. بەغدا و برایانی عەرەبیش وای دەبینن کە بە هێز بوونی کورد و کوردستان واتە چوون بەرەو سەربەخۆیی و پارچە پارچە کردنی عێڕاق و هەندێکیش زیاتر دەچن و سەربەخۆی کورد بە پیلانی دەرەکی دەبینن. گەر سیاسەتمەداران و ڕۆشەنبیرانی هەردوولا بتوانن بگەن بە چارەسەرێك بۆ ئەو کێشەیە کە هەردوولا بەهێزی لایەنی بەرامبەر بە  تەواوکەری بەهێزیی یەکتر ببینن، پێم وایە کێشە و گرفتەکانیتر ئاسانتر چارەسەر دەبن. هەموو ئەو وڵاتانەی کە لە هەرێمی کوردستان نوێنەرایەتیان هەیە، سیاسەتیان لە هەمبەر هەرێم لە چوارچێوەی پەیوەندیان لەگەڵ عێڕاق و بەرژەوەندیەکانیان لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی دژی تیرۆر پێناسە دەکەن.  لە ڕووی مرۆڤایەتیش سەیری کورد دەکەن کە گەلێکە تاوانی جینۆسایدی بەرامبەر ئەنجامدراوە و توانیویەتی ئازادیەکی ڕێژەیی لە هەرێم دابین بکات و مافی خۆیەتی لە چوارچێوەی عێڕاق خۆی بەڕێوە ببات. ىەڵام لەم دوایەدا لە دەرەوە لە ڕووی بەرتەسك بوونی ئازادی، هەرێم ڕوبەڕووی ڕەخنە بووەتەوە کە پێم وایە دەبێت بە هەند وەربگیرێت و تەنیا لە دیدی پیلان و ڕقەوە سەیر نەکرێت، چونکە لە داهاتوودا بە زیانی هەرێم و خودی حزبەکانیش دەشکێتەوە.  بەداخەوە حزبە سیاسییە شۆرشگێڕەکانی دوێنێ و دەسەلاتدارانی ئەمڕۆ نەیانتوانیووە لە حزبی شۆڕشگێڕ ببن بە حزبی تەواو مەدەنی و مۆدێرنی دامەزراوەیی. بە تێکەڵ کردنی کاری حکومی و گشتی بە کاری حزبی و کەسی و بازرگانی، کێشەکان قوڵتر بوون، هەروەها لە لایەکیتر هەندێك لە ڕۆشەنبیران و سیاسیەکان مەترسییان لە چوون بەرەو سیستمی تۆتالیتاری و تاکڕەوی هەیە. هەروەك (تیمۆسی سنایدەر) دەلێت هەموو ولاتێك ئەگەری زۆری هەیە بەرەو سیستمی تۆتالیتاری بچێت، ئەگەرهاوڵاتیەکانی سنوور بۆ سیاسیەکان دانەنێن.  کێشەو گرفتی قوول لە سیستەمی سیاسی و بەڕێوەبردنی هەرێم هەیە، لەوانە بریاردانی سیاسی لە ئاستی باڵا بە تایبەت بۆ کیانێکی وەکو هەرێمی کوردستان لەو جوگرافیا سەختە و ژینگە ستراتیژییەدا زیاتر لە هەر وڵاتێك پێویستی بە بڕیاری دامەزراوەیی و زانستییە، کە پشت بە زانیاری دروست ببەستێت و هەموو ئەگەرەکان لەبەر چاو بگیرێت، نەوەك تەنیا لە ڕوانگەی حەز و ئارەزوو و سۆز یان تەنانەت لە چوارچێوەی مافی خۆم و نەتەوەکەم بڕیار بدرێت چونکە لە نێوان ماف و وەرگرتنی ماف و پاراستنی ماف لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان کە تاکوو ئێستاش بە سیستمی ئانارکی (anarchy) پێناسە دەکرێت جیاوازی زۆر هەیە و بەرژەوەندی و هێز زیاتر ڕۆلی یەکلاکەرەوە دەبینن، بۆ ئەو مەبەستەش پێم وایە پێویست دەکات جۆری بیر کردنەوە و کردار و ئەدای سیاسەتمەداران لە بیر کردنەوەی بەرژەوەندیی کەسی و شۆڕشگێڕانە بۆ بیر کردنەوە و ئەدای دەوڵەتمەداریی (statesman) بگۆڕدرێت. لە نێوان کەسایەتی سیاسی شۆڕشگێڕ و دەوڵەتمەدار لە بەڕێوەبردنی دەوڵەت و لە پەیوەندییە نێو دەوڵەتییەکاندا جیاوازی هەیە. کەسی دەوڵەتمەدار بە پێچەوانەی شۆڕشگێڕ زیاتر شارەزای سیستمی نێو دەوڵەتی و زانستەکانی بەڕێوەبردنی ولاتە، بابەتەکان  تەنیا لە چوارچێوەی بەرژەوەندی کەسی و ئایدیۆلۆژیای خۆی نابینێت، لە ناوەخۆش بە دامەزراوەیی کار دەکات و یاساش بە تەواوەتی ڕەچاو و جێبەجێ دەکات. ئەرکی شۆڕشگێڕانی ڕزگاریخواز، ئازاد کردنی گەل و خاکە، بەڵام لە دوایی سەرکەوتندا بەسەر دوژمن و ئازادکردنی ولاتیان دیسان هەر بە سەرکەوتویی دەمێننەوە ئەگەر ئەرکیان بگۆرن بۆ ئەرکی دەوڵەتمەداری و دروستکردنی دامەزراوەکان و پاراستنیان بە پێچەوانەی ئەرکی پێشتریان لە ناو شۆڕش کە زیاتر تێکۆشان بوو بۆ تێکدانی دامەزراوەکانی دەوڵەتی داگیرکەر، ئەگەر نا هەروەك (وییل دورانت) لە پەرتووکی وانەکانی مێژوو-درسهای تاریخ-دەڵێت "هیچ بابەتێك لە مێژوو لەوە ڕوونتر نیە کە شۆڕشگێڕەکان لە دوایی سەرکەوتنیان هەمان ئەو شێوازانە پەیڕەو دەکەن کە پێشترلە لایەن دەسەڵاتی ڕوخاو جێبەجێ دەکراو شۆڕشگێرەکان سەرکۆنەی ئەو جۆرە شێوازانەیان دەکرد".هەربۆیە لەو جۆرە بارودۆخانە ئەگەری سەرهەڵدانی جەماوەری دێتە ئاراوە. تراژیدیایەکی زۆر بە ئێش و ئازار دەبێت کە ولات ڕزگار بکرێت بە شۆڕش و قوربانیدان دژی داگیرکەر، بەڵام ئەو ولاتە ئازادکراوە توشی شۆڕش بێت لەلایەن هاولاتیانی خۆی و شۆڕشگێڕە راستەقینەکان تاوانبار بکرێن.  لە ئاستی ناوەخۆ و دەرەوەدا سیاسیەکان لە پێناو بەرژەوەندی گشتیدا هەندێ جار ناچار دەبن سازش بکەن، هەروەك (یان برێمێر) دەڵێت جیهان لەو سەردەمەدا پێویستی بەو جۆرە ڕێبەرانە هەیە کە بتوانن بارە قورسەکان هەڵبگرن و سازش بکەن و بگەن بە چارەسەری گونجاو، کوردستانیش پیویستی بەو جۆرە ڕێبەرانە هەیە کە بتوانن بارە قورەسەکان و بەرپرسیارێتی هەڵبگرن و لە کاتی پێویست سازش بکەن لە سەر بابەتە لاوەکییەکان، بۆ پاراستنی بابەتە گرنگ و سەرەکییەکان و پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاکان. (هانس مۆرگنتاو) زانای پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان پێی وایە دەبێت کەسی سیاسی واز لە مافە بێ نرخەکان بهێنێت لە پێناو دەسکەوتی مەزن و ڕاستەقینە بۆ ولاتەکەی، هەر ئەو زانایە  دەڵێت نابێت سیاسیەکان خۆیان بخەنە دۆخێك کە سومعە و متمانەیان لە دەست بچێت یاخود بۆ دەرچوون لەو دۆخە ناچار ببن ڕوبەڕووی مەترسی گەورە ببنەوە. لە کاری سیاسی لە دەستدانی متمانە بە ناکارامەیی سیاسی دادەنرێت. لەم سەردەمەدا شەرعیەتی سیاسی تەنیا بە هەلبژاردن بە دەست ناهێت بەلکو شەرعیەتی ڕاستەقینە بە حکومرانی باش و باشترکردنی کوالتی ژیانی هاولاتیان و دەربازبوون لە قەیرانەکان بە دەست دێت. کاری دەوڵەتمەداری و حکومەتداری کارێکی حەز و ئارەزووی کەسی نیە بەڵکو ئەرك و خزمەتی گشتییە و زانستە. کارمەندان و پیاوانی دەوڵەت و حکومەت خزمەتکاری خەلکن نەك ئەرباب و کوێخا و ئاغا، ئەوان ئەمانەتی گشتی و مەسیری گەلێکیان لە سەر شانە، نەك تەنیا پاراستنی بەرژەوەندی کەسی و حزبی، هەر بۆیە گرنگە هەم ئەوان زۆر زانا بن و تەنانەت حەکیمیش بن هەروەك (پاتریشیا هیل کۆلینزی) کۆمەڵناس دەڵێت مەعریفە بۆ لایەنی بەهێز کافی و بەسە، بەڵام لایەنی لاواز و ژێر دەست پێویستی بە حیکمەتە، هەرێمی کوردستانیش لەو ناوچەیە لایەنی لاوازە بەرامبەر دراوسێکانی لەڕووی هەموو ڕەهەندەکانی هێزەوە، بۆیە پێویستی لە ڕادەبەدەری بە بیر کردنەوە و کرداری حەکیمانە هەیە. هەروەك (تیم مارشال) لە کتێبی -زیندانیانی جوگرافیا- باسی ئەو نەتەوە و دەولەتانە دەکات کە کەوتونەتە شوێنێکی جیۆپۆلیتیکی ئالۆز کە ئەو ناویان دەبات بە زیندانی جوگرافی. یەکێك لەو نەتەوانەی کە بە زیندانی جوگرافیا دادەنێت لە کتێبەکەی نەتەوەی کوردە. بۆیە ئێمەی کورد بۆ پاراستنی وجودی خۆمان وەکو نەتەوەو کیانێکی سیاسی لەم ناوچەیەدا پێویستیمان بە یەکگرتوویی ناوەخۆیی و پەیڕەوکردنی سیاسەتی ژیرانە هەیە.   کۆمەڵگای کوردستانی گرنگە وریا و چاڵاك و بەهێز بێت وەهەروەها حکومەتیش پێویستە بە توانا بێت، هەروەك دوو ئابوریناس (دارون عەجەم ئۆغلو و جەیمس ڕۆبینسۆن) دەڵێن بۆ پاراستنی ئازادی و کارامەیی دەوڵەت پێویستە باڵانسی هێز لە نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگادا هەبێت، دەوڵەت دەبێت لەڕووی تواناوە بەهێز بێت بۆ ئەوەی بتوانێت گرفتەکان چارەسەر بکات و ڕووبەڕوی ئالنگارییەکان ببێتەوە و سەربەخۆیی خۆشی بپارێزێت، کۆمەڵگاش پێویستە هۆشیار و چالاك بێت و چاودێری حکومەت بکات بۆ ئەوەی ڕێگری بکات لە تاکڕەوی و استبداد. بەپێی ڕای ئەو دوو نووسەرە، پێشکەوتنی وڵاتان پەیوەستە بە دامەزراوەکانیان، ئەو دەولەتانەی کە پێشکەوتوون سیستمی سیاسی و ئابووری کراوەیان هەیە، کە زۆربەی هاوڵاتیان بەرژەوەندی خۆیان لە سیستەمی ئابووری و سیاسی ولات دەبینن. کە بە داخەوە لە هەرێمی کوردستان تا ڕادەیەك سیستمی ئابووری و سیاسی داخراوە.  فەرمانڕەوایی کردن و بەڕێوەبردنی وڵات کارێکی ئاسان نیە بە تایبەت کە گرفت و کێشەکان زۆر بن وەکو بارودۆخی ئێستای هەرێم، کە تەحەدیاتی سیاسی، سەربازی و ئەمنی، ئابووری و کۆمەلایەتی فرە ڕەهەند ڕووی لە ولاتەکەمان کردووە، بەڵام ڕەنگە لاوازی متمانەی خەڵك و ڕقی خەلك لە دەسەلات هەڕەشەی هەرە مەزن بێت هەروەك (نیکۆلا ماکیاڤیلی) زانایی بواری سیاسەت لە پەرتووکی میردا دەڵێت باشترین قەڵا بۆ پاراستنی فەرمانڕەوا ئەوەیە کە خەڵك ڕقی لێی نەبێتەوە، گەر فەرمانڕەوا خاوەنی قەڵای ڕاستەقینەش بێت مادام خەڵك دژی بن و ڕقیان لێی ببێتەوە لە ناو قەڵاش پارێزراو نابێت. هەرێمی کوردستان لە ڕووی جوگرافیاوە لە شوێنێکی زۆر هەستیار دایە ئێمە پێویستیمان بە گرتنە بەری سیاسەتێکی زۆر پراگماتیانەی ڕاست و دروستە بە دوور لە هەڵچوون و کەوتنە ناو ململانێی وڵاتان هەر وەك (لی کوان یو دامەزرێنەری سەنگاپور) لە بارەی وڵاتەکەی  دەڵێت کە لە دوایی سەربەخۆیی بیریان کردەوە کە وڵاتانی دەوروو بەریان خاوەنی سەرچاوەی مادی و مرۆیی زیاترو ڕووبەری فراوانترن لە سەنگاپور., بەڵام ئەو دەولەتانە سیستمێکی پاکیان نەبوو و دەسەڵاتی یاسا لەم ولاتانە لاواز بوو، بەڵام سەنگاپور بە بەڕێوەبردنی سیستمێکی سیاسی و ئیداری پاك و دەسەڵاتی یاسا خۆی لە وڵاتانی دەوروو بەر جیا کردەوە. ئەو وڵاتە بە گرنگیدان بە پەروەردە بووەتە یەکێك لە پێشکەوتووترین وڵاتانی جیهان و سیاسەتێکی حەکیمانەی دەرەکی باشیان پەیرەو کردووە لەگەڵ ڕۆژئاوا و چین. هەر بۆیە زۆر گرنگە هەر وەك (ترودۆی باوك) سەرۆك وەزیرانی کەنەدا لە سەدەی ڕابردوو گوتی بوو کە درواسێی ئەمریکا بوون وەکوو ئەوەیە لە تەنیشت فیلێك بخەویت، گرنگ نیە چەند دۆستت بێ یان توڕە و وەحشی بێت، هەر جولە و دەنگێکی ئەو کاریگەری لەسەرت هەیە، ئێمە لەجوگرافیایەك دەژین وڵاتێکی وەکو ئەمریکاش لە ناوچەکە بوون و کاریگەری هەیە و دوو دراوسێی بە هێزی وەکو تورکیا وئێران لە باکوور و لە ڕۆژهەڵاتی هەرێمن، سیاسەتی ئەرێنی و نەرێنی ئەوان کاریگەری لەسەر هەرێم دەبێت.  گرنگە هەرێمی کوردستان سیاسەتێکی دروستی وەکو فەنلاندا لە دوایی جەنگی جیهانی دووەم پەیڕەو بکات فەنلاند لە گەڵ ڕۆژئاوا پەیوەندی باشی هەبوو هەم لەگەڵ سۆڤیەت، لە ناوەخۆش زیاتر گرنگی بە بواری پەروەردە و زانست و پێشکەوتنی وڵاتەکەیاندا، فەنلاند بەو ئارامییەی کە لە سایەی سیاسەتمەدارە حەکیمەکانی هەیبوو ئێستا لە ڕێزبەندی وڵاتە پيشکەوتووەکانە و لەم ساڵەدا گەلەکەی بە شادترین گەلی جیهان ناوبران. ململانێی هێز لە نێوان هێزە ناوچەیەکانی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست لە پەرەسەندن دایە، لە ڕووی پێشکەوتنی چەك و تەکنۆلۆجیای سەربازی ئەو ولاتانە لە پێشکەوتنی بەردەوام دان. ئەمە وا دەکات کە تەحەدیاتەکانی ناوچەکە ڕوو لە زیادبوون بکەن. هەر بۆیە هەرێم پێویستی بە سیاسەت و ستراتیژیەکی ڕوون و واقعیانە هەیە بۆ هەڵسوکەوتکردن لە گەڵ ئەو بارودۆخە، بۆ ئەوەی ئەزموونی ئۆکرانیا لێرە دووبارە نەبێتەوە بەلکو وەکو فەنلاند بەژیرانە پارێزگاری لە مانەوەو سەربەخۆیی خۆی بکات لە مەترسیەکانی ململانێی جیوپۆلیتیکی.

ئاری محەمەد هەرسین هەر کەسەو بە ئارەزوی خۆی تەعریفێک لە مەسڵەحەتی خۆی بۆ کوردایەتی دادەتاشێت. لە کاتێکا کوردایەتی بە مانا زۆر سادەکەی بریتیە لە: سەروەری خاکی پیرۆزی کوردستان و خۆشبەختی و پاراستنی کەرامەتی نەتەوەی کورد. نێوانمان زۆر خراپە و، لە ئەنجامی ئەوەش میللەتمان زۆر لێ توڕەو و بێزارە. وەزعەکە بە شوێنێک گەیشتوە کە نە دروشمی شۆڕشگێڕی و نە موزایەدات بە ڕێبازی بارزانی و نە ئەوەی مام جەلال خەریکە سود و قورسایی دە مێنێت. سیاسەت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دا نە بە دڵی ئێمەیە و نە بەدە ست ئێمەیە. جوگرافیای کوردستان لە مەسڵەحەتمان نیە. نێوان ئێمە و ئێوەش گەیشتوە تە ئاستێکی ئەوەندە ناشرین کە لە بەرژەوەندی میللەتەکەمان نیە.  سیاسەت بوە تە منداڵ بازاڕ. لە بری ئەوەی کەسانی عاقڵ، دە مڕاست و ساحێب ڕەئی لە شوێنی بڕیاردا بن، ڕۆژ ڕۆژی کەسانی  منداڵە مەسڵەحچیەکانە. مەبەستم ئەو کەسانەیە کە هەموو وجودیان لە پێناو پۆستێکی حکومی، حیزبی یان پەرلەمانی هەڕاج ئە کەن. ئەمانە ئەو کەسانەن کە  خاوەن مەوقیف نەبون و هەرگیزیش نابن. ئەوانەی هەرچی ئیهانەی ئەم دونیایە قوبوڵی ئەکەن لە پێناو پارە و کورسیەکی شەق و شڕ و بێ حورمەت.  کاک باڤێل چیت ئەوێت؟… کوردستانێکی بەهێز؟… یان پارتی و یەکێتی بە هێز و، هەریەک لە زۆنی خۆی؟… کوردستان پیرۆزترە، یان دەستکەوتە حیزبیەکانی ئێمەو یەکێتی؟… ئەزانی بۆچی مەلا مستەفای بارزان لە دڵی خاکی بارزاندا نێژراوە؟… چونکە مەلا مستەفا پێشمەرگە و خزمەتکاری کوردستان بوە و ئێستا لە باوەشی دایکی نیشتیماندایە. لای مەلا مستەفا حیزبی پارتی کەرەستەی خزمەت کردن بوو نەک هەدەف. بە قەناعەتی من ئەم مورزوعە بۆ مام جەلالیش وایە. مام جەلال سەروەری کوردستانی بە ئاوات و ئارەزو ئەبینی، نەک یەکێتی. بۆ مام جەلال یەکێتی وە سیلەی گەیشتن بە سەرفرازی نیشتیمان بوو.  شێرپەنجەی لێک تێنەگەیشتن، لە سەرەتای ساڵەکانی شەستی سەدەی پێشو دونیای شۆڕشگێڕی و سیاسەتکردنی لە کوردستانی عێراقدا تەنیەوە. لە ئاکامی ئەو نەخۆشیە درێژخایەنەدا خوێنی زۆر ڕژا و زۆرمان زەرەر کرد. ئەزانی ئەمەی ئێستا لە نێوانماندا دەگوزەرێت وام لێ ئەکات بڵێم خۆزگەم بەوسا؟… بەندە بەوە ناسراوم کە حەزم لە دوو ئیدارەیی بێت. لە ڕاستیا من حەزم لە دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانە. بەڵام کە سەیری ئەم ئەتوارە سیاسیە ناشرینەی نێوانمان ئەکەم، دوو ئیدارەیی بە مەسڵەحەت ئەبینم. بۆ ئەوەی هیچ نەبێت هەر یەکەمان خۆمان تاقی بکەینەوە لە حوکمڕانیداو خەڵکی کوردستان و مێژوش بۆی دەرکەوێت کە لە ڕاستیا کێ ڕوئیای حوکمڕاڕانی هەیە و لێی ئەزانێت؟… من لە هەموو حاڵەتێکدا، نە بە زیندوویی و نە بە مردوویی سلێمانی بە جێ ناهێڵم. پێم وانیە مومکین نەبێت ئینسان بە کەرامەتێکی بەرزەوە وەک پارتیەک لە دەڤەری سەوز بتوانێت ژیان بەسەر بەرێت. لەوەش بەولاوە گەردنتان ئازاد بێت هەرچیتان پێ دەکرێت بیکەن، بەڵام بەتەما نەبن پاکتاوی پارتیەکان لە دەڤەری سلێمانی بکەن، چونکە ئەوە مەحاڵە، مەگەر ئەوانەی جەبان و ترسنۆکن و لە ئێستاوە فۆرمی جنسیەی هەولێریان پڕکردۆتەوە.