بڕیارە رۆژی 12 ئەم مانگە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت، دەرنجامی ئەم پرۆسەیەش حكومەتێكی نوێ‌ لەدایك دەبێت، پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و كەسی ڕاسپێردراو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت پشكی شیعەكانە، بەوپێەی زۆرترین كورسی ئەنجومەنی نوێنەران بەدەستدەهێنن، بەهۆی ئەوەی  شیعەكانیش بەسەر چەندین لیست و قەوارەی ناكۆك و پەرتەوازەدا دابەشبوون پێشبینی دەكرێت لەدایكبونی حكومەتی نوێ پرۆسەیەكی قورس و پڕ كێشمەكێش و ململانێ‌ بێت. دیارترین ئەو كاندیدە بەهێزانەی پێشبینی دەكرێت پۆستی سەرۆكی حكومەتی ئایندەی عێراق وەربگرن ئەمانەن: حەیدەر جواد ئەلعەبادی (حەیدەر عەبادی)  ساڵی 1952 لە بەغداد لەدایكبووە، لەساڵی 1980 بڕوانامەی دكتۆرای لەبواری ئەندازیاریی كارەبا لەزانكۆی مانچستەری بەریتانیا بەدەستهێناوە و تاساڵی 2003 لە لەندەن ژیاوە، لەساڵی 2014دا پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرتوە، لەماوەی سەرۆكایەتیەكەیدا توانی عێراق لە چەكدارانی داعش پاكبكاتەوە، لەگەڵ ئەوەی سوربونی خۆی لەسەر بەگژاچونەوەی گەندەڵی دووپاتكردوەتەوە و بەمەترسیەكی  گەورەتر لەتیرۆر وەسفیكردوە، بەڵام تائێستا نەیتوانیوە هەنگاوی جدی لەم پرسەدا بنێت و گەندەڵكاران بداتە دادگا.     محەمەد شیاع ئەلسودانی  سیاسییەكی عێراقیە و ساڵی 1970 لە بەغداد لەدایكبووە، وەزیری كار وكاروباری كۆمەڵا یەتیە لەحكومەتی ئێستا و وەزیری پیشەسازیشە بەوەكالەت، ساڵی 2009-2010 لە پارێزگاری میسان لەدایكبووە میسان ، ساڵی 2010-2014وەزیری مافی مرۆڤ بووە،  جێبەجێكردنی یاسای پاراستنی كۆمەڵایەتی لە دیارترین ئەو پرۆگرامانەیە كە بەپێویستی دەزانێت حكومەت بیكاتە كاری لە پێشینەی خۆی.     هادی فەرحان عەبدوڵا ئەلعامری (ئەبو حەسەن ئەلعامری) لە ساڵی 1976دا بڕوانامەی بكالۆریۆسی لەبواری ژمیاریی لە زانكۆی بەغدا بەدەستهێناوە، لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردوەوە تێكەڵاوی گروپە ئۆپۆزسیۆنەكانی شیعە بووە، لە حكومەتی پێشوودا وەزیری گواستنەوە و گەیاندن بووە، لەم خولەشدا ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە، سەركردایەتی ڕێكخراوی بەدر و كەتیبەكانی حەشدی شەعبی دەكات، لە سەرەتای شەڕی داعشەوە لەكاری سیاسی دووركەوتوەتەوەو خۆی بۆ كاروباری سەربازی و شەڕ دژی داعش تەرخانكردووە.     قوسەی عەبدوڵا سوهەیل (قوسەی سوهەیل) لە ساڵی 1965 لە شاری بەسرە لەدایكبووە، هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لە بواری سەرچاوە ئاوییەكان،  ئەندامی كۆمەڵەی نیشتمانی عێراق بووە لەدوای ڕوخانی رژێمی سەدام و لە خولی یەكەمی ئەنجومەنی نوێنەرانیشدا پەرلەمانتار بووە، سەرۆكی (تجمع أمنا بلدنا) لەچوارچێوەی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا، بە كەسێكی هاوسەنگ و میانڕەو ناسراوە و پەسەندكراوی زۆرینەی لایەنەكانە. 

وەزارەتی نەوتی عێراق بڕی داهاتی نەوتی هەناردەكراوی مانگی نیسانی راگەیاند وەزارەتی نەوتی عێراق لە سایتەكەی خۆی بڕی نەوتی هەناردەكراوی مانگی نیسانی رابردوو، داهاتەكەی ئاشكراكرد. بە گوێرەی ئەو بەیاننامەیە كە عاسم جیهاد وتەبێژی وەزارەتی نەوت بڵاویكردوەتەوە، لە مانگی نیساندا كۆمپانیای سۆمۆ زیاتر لە 100 ملیۆن و 197 هەزار و 197 بەرمیل نەوتی كێڵگەكانی باشوور و ناوەڕاستی هەناردەكردووە و داهاتەكەشی شەش ملیار و 474 ملیۆن و 260 هەزار دۆلار بووە و هیچ بڕە نەوتێكی كەركوكیش لە راپۆرتەكەدا تۆمارنەكراوە. بە گوێرەی بەیاننامەكە لە مانگی نیساندا تێكڕا كۆمپانیای سۆمۆ رۆژانە سێ‌ ملیۆن و 340 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردەكردووە و هەر بەرمیلێكیش بە " 64.615 " دۆلار فرۆشراوە. .

كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان ئاشكرایدەكات، ڕێژەی دابەشكردنی كارتی دەنگدەران لە 70% ی، تێپەڕاندووە. موعتەمیدموسەوی ئەندامی ئەنجومەنی كۆمیسیاران لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: ڕێژەی دابەشكردنی كارتی دەنگدان بەسەر دەنگدەراندا گەیشتوەتە لە 70% و 10 ملیۆن كارتی تێپەڕاندووە. وتیشی: كۆمسیۆن ئامادەكارییە لۆجستییەكانی لە سەرجەم بوارەكاندا بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەی هەڵبژاردن تەواوكردووە، جەختیشدەكات، بەپێی ئەو تاقیكردنەوانەی ئەنجامیانداوە، ئاستی سەركەوتنی ئامێری ئەلیكترۆنی بۆ ژماردن و جیاكردنەوەی دەنگەكان لە 100% و ئامادەیی تەواویان تیادایە بۆ ڕۆژی دەنگدان بەهەردوو بەشی گشتی و تایبەت.    

كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق  لەسەر پێشنیازی سەعید كاكەیی ئەندامای ئەنجومەنی كۆمسیارانی عێراق دوو بڕیاری دەركرد بۆ ڕێگری لە دەستێوەردانی دەنگدان و تەزویز : یەکەم: قەدەغەکردنی بردنە ژوورەوەی مۆبایلی کامیرەدار لەلایەن دەنگدەرانەوە بۆ ناو وێستگەکانی دەنگدان. دووەم: قەدەغەکردنی یاریدەدەری دەنگدەر بۆ دەنگدانی تایبەت و سنوردارکردنی لە دەنگدانی گشتیدا کە تەنها باوك و دایك و خێزان و خوشك و برا بگرێتەوە. لە حەڵەتی نەبوونی هیچکام لەم کەسانەدا، ئەو کاتە بەڕێوبەری وێستگە بۆی هەیە ببێتە یاریدەدەری دەنگدەر.

راپۆرتی: ئارام مەحمود  لەگەڵ نزیكبونەوەی وادەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، تادێت هەڵمەتی بانگەشەی لایەنەكان توندتر دەبێت، بەشێك لەچاودێران بە توندترین هەڵمەتی هەڵبژاردن ناودێری دەكەن بەبەراورد بە سێ‌ خولی ڕابردووی بانگەشەی هەڵبژاردن،  ئەوە لەكاتێكدایە  زۆرینەی لایەنەكان بەڵگەنامەی شەرفی هەڵبژاردنیان بەچاوێری نەتەوە یەكگرتوەكان ئیمزاكردووە. پرۆسەی خستن و شێواندنی كەسایەتی بەشێك لە كاندیدە ژنەكان دیارترین سیمای نەرێنی ئەم بانگەشانەیە وەك هەندێك دەڵێن، هاوكات هەڵمەتی یەكتر شكاندنی لایەنەكان و تەنانەت سەركردەكانی یەكتریش بەشێكی ترە لەو پرۆسەیە. یەكێكی تر لەو باسانەی كە پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمجارەی توشی شڵەژانكردوە،  هێنانە پێشەوەی ئەو دەستەواژەیەیە   كە دەڵێت (المجرّب لا یجرّب)، تاقیكراوە تاقیناكرێتەوە، ئەوانەی ئەم دەسەتەواژەیان فڕێداوەتە ناو گۆڕەپانی بانگەشە و پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمجارە، بەو مەبەستە بەكاریدەهێنن كە ئەو پەرلەمانتارانەی لە خولەكانی پێشودا هەڵبژێردراون نابێت جارێكی تر دەنگیان پێبدرێتەوە و ببنەوە بە پەرلەمانتار بەوپێیەی تاقیكراونەتەوە و نابێت جارێكی تر تاقیبكرێنەوە. شیعەكان چاوەڕوانی ڕای مەرجەعیەتن ئەم دەستەواژەیە لە شەقامی شیعەدا دەنگدانەوەیەكی فراوانی هەیە و كاردانەوەی جۆراوجۆری لێكەوتوەتەوە، ئێستا زۆرێك لەلایەنە شیعەكان چاوەڕوانی ڕای (عەلی سیستانی) گەورە مەرجەعی شیعەكانن كە بڕیارە لە وتاری ئەم هەینیەدا ڕونكردنەوە لەبارەی ئەو پرسەدا بدات.  (سادق لەبان) پەرلەمانتار لە هاوپەیمانی نیشتمانی شیعەكان لەوبارەیەوە ڕایگەیاندووە، لایەنە شیعەكان چاوەڕوانی ڕای مەرجەعیەتن و تەئكیدیشیكردەوە ئەگەر ئەو دەستەواژەیە هەموان بگرێتەوە ئامادەی دەربڕیوە كە دەستبەرداری كاندیدبوونەكەی بێت. لایەنەكان لەبارەی ئەم دەستەواژەیە ڕای جیاوازییان هەیە، بەشێك لەچاودێران پێیانوایە لەگەڵ ئەوەی قسەیەكی دروست و لۆژیكیە، بەڵام هەندێك دەیانەوێت لەسەر ئەو بنەمایە بەكاریبهێنن "وشەیەكی حەقە و بۆ ئامانجێكی بەتاڵ بەكاردەهێنرێت"، دەشڵێن هەندێك بەجۆرێك ئەم پرسەیان شێواندوە كە پێچەوانەی عەقڵ و بیركردنەوەیەكی تەندروستە، چونكە ناكرێت باش و خراپ هاوتابكرێن لەسەرئەو بنەمایەی كە هەردووكیان تاقیكراونەتەوە. پەرلەمانتار شروق عەبایچی كە كاندیدی دووبارەیە لەسەر لیستی بزوتنەوەی مەدەنی پێیوایە، دەستەواژەی تاقیكراوە تاقیناكرێتەوە لێكدانەوەی  هەڵەی بۆ كراوە بەوهۆیەشەوە چۆنیەتی مامەڵەكردنی لەگەڵیدا توشی شڵەژان كردوە، دەشڵێت، پرۆسەكە بەلای دەنگدەرەوە بەرپرسیارێتیەكە، كە بنەماكەی چۆنیەتی دروستكردنی پرۆسەی گۆڕانكارییە.  بەشێكی تر لەڕا جیاوازەكان دەڵێن، تاقیكراوە باشەكان دەبێت پشتیوانی بكرێن چونكە بونەتە خاوەنی شارەزایی، ئەوەش پرسێكە وڵات پێویستی پێیەتی. لەگەڵ ئەوەی ئەم پاساوانە تائاستێكی زۆر لۆژیكیان تیادایە، بەڵام ئەو كێشەی كە بەرۆكی هەموانی گرتوە هەستكردنە بە نائومێدیەكی قوڵ لەلایەن دەنگدەر و بەشێكی زۆری كۆمەڵگای عێراقی سەبارەت بە ئەگەری هاتنەكایەی گۆڕانكارییەكی ڕاستەقینە لەدەرەنجامی پرۆسەی هەڵبژاردن و دوورخستنەوەی كۆمەڵێك دەموچاوی دووبارە و دەسەڵاتخوازكە ماوەی چەندین ساڵە  دەستیان بەسەر پایەكانی دەسەڵاتداگرتوە و بونەتە براندی رژێمێكی گەندەڵ و ئیدارەیەكی شكستخواردوو كە جگە لە نەهامەتی و بەدبەختی، موژدە و نوێگەرییەكیان پێنەبووە بۆ نەتەوە و پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق. 

مونتەزەر زەیدی ئەو رۆژنامەنووسەی لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەی جۆرج دەبلیو بۆش و نوری مالکی لە دیسەمبەری ساڵی ٢٠٠٨ جووتە پێڵاوەکەی گرتە سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا، لە لیستی "هاوپەیمانی سائرون" کاندیدی ژمارە 95  بۆ ئەم خولەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق.  زەیدی دوای سزادانی بە ماوەی ساڵێک زیندانیکردن وەک پاڵەوانی دژایەتیکردنی ئەمریکییەکان لە عێراق و جیهانی عەرەبی و ئیسلامی تەماشاكرا پێدەچێت زەیدی کەرستەیەکی باش بێت بۆ کۆکردنەوەی دەنگی ئەو کەس و لایەنە سیاسیانەی بە ئاشکرا و نھێنی دژایەتی سیاسەتی ئەمریکا دەکەن لە عێراق و دژی رووخانی رژێمی بەعس و سەدام حوسێن بوون.

سەرۆكی ئەمریكا داننانی وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی بە ئیسرائیلدا كردوەتە مەرج بۆ تاتوتوێكردنی پرسی داماڵینی چەكی ئەتۆمی لەناوچەكەدا.  ڕۆژنامەی (هائارێتس)ی ئیسرائیلی لەژمارەی ئەمڕۆیدا ئاشكرایكرد" ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ لەگەڵ نزیكبونەوەی دانیشتنی لیژنەی نێودەوڵەتی كە پرسی سنورداركردنی چەكی ئەتۆمی تاتوێدەكات، ئەو مەرجەی بۆ وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست داناوە. بەپێی قسەی رۆژنامە ئیسرائیلییەكە، ئیدارەی ترەمپ بە ناونیشانی " هەنگاونان بەرەو ناوچەیەكی داماڵڕاو لەچەكی ئەتۆمی پێویستە لەسەر بنەمای گفتۆگۆی لایەنەكان بێت" پەیامی بۆ وڵاتانی ناوچەكە ناردووە بۆ ئەوەی هەڵوێستی خۆیان دەرببڕن. ئاماژەی بەوەشكردووە، داوا لە ئیسرائیل ناكرێت دەستبەرداری چەكە ئەتۆمییەكانی ببێت، ئەگەر وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دان بونیدا نەنێن وەكو دەوڵەتێك لە ناوچەكەدا.   

مونتەزەر زەیدی ئەو رۆژنامەنووسەی لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەی جۆرج دەبلیو بۆش و نوری مالکی لە دیسەمبەری ساڵی ٢٠٠٨ جووتە پێڵاوەکەی گرتە سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا، لە لیستی "هاوپەیمانی سائرون" کاندیدی ژمارە 95  بۆ ئەم خولەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق.  زەیدی دوای سزادانی بە ماوەی ساڵێک زیندانیکردن وەک پاڵەوانی دژایەتیکردنی ئەمریکییەکان لە عێراق و جیهانی عەرەبی و ئیسلامی تەماشاكرا پێدەچێت زەیدی کەرستەیەکی باش بێت بۆ کۆکردنەوەی دەنگی ئەو کەس و لایەنە سیاسیانەی بە ئاشکرا و نھێنی دژایەتی سیاسەتی ئەمریکا دەکەن لە عێراق و دژی رووخانی رژێمی بەعس و سەدام حوسێن بوون.

وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ یەكێك لە كاندیداكانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، لە هۆڵێكدا لایەنگرانی كۆكردەوە و دیاری بەسەردا دابەشكردن، بەڵام تەنیا بەوە وازی لێنەهێنان و هەموویانی بە " ئیمام عەباس" سوێنددا كە خۆیان و خێزانەكانیان دەنگی پێبدەن، ئەمە شێوازێكی نامۆیە و دوورە لە ئاكاری بانگەشەی ئاسایی و یاسایی هەڵبژاردن. ئەم شێوازە لە كۆكردنەوەی دەنگ لەلایەن بەشێكی زۆر لە كاندیداكانی لیستەكانی پارێزگاكانی عێراقدا دووبارەبووەوە، لە شاری رومادی چالاكانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان ڤیدیۆیەكیان بڵاكردەوە كە بەڕێوەبەری هەڵمەتی بانگەشەی كاندیدێك داوا لە بەشداربووان دەكات  بە قورئان سوێند بخۆن كە رۆژی دەنگدان دەنگی پێدەدەن. هەرچەندە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان رێنمایی و سیستمی تایبەت بە چۆنێتی بانگەشەیەكی دروست و یاسایی داناوە و چاودێرەی پرۆسەكەش دەكات، بەڵام رەخنەی ئەوەی ئاڕاستەدەكرێت كە لاوازە لە چاودێریكردنی بانگەشەی لیست و كاندیدەكان و سزادانی ئەو لیست و كاندیدایانەی بە بەكارهێنانی پاڵنەری ئاینی و مەزهەبی بانگەشە دەكەن و دۆخی خراپی مادی دەنگدەرانیان قۆستوەتەوە. ئەحمەد قوڕەیشی ( 49 ساڵ ) یەكێكە لە دانیشتوانی كەربەلا لە لێدوانێكیدا بۆ ماڵپەڕی " العربی الجدید" دەڵێت:" هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بە بیرو شێوازی نوێ تووشی شۆكمان دەكەن كە هەرگیز ئەو شێوازە بە بیری شەقامی كەربەلادا نەهاتووە". رونیشیكردەوە:" زۆرینەی كاندیدەكان دیاری و بەڵێن بە دەنگدەران دەدەن لە بەرامبەر بەدەستهێنانی دەنگەكانیان". ئاماژەبەوەشدەدات كە" شێوازەكانی فێڵكردن بۆ بەدەستهێنانی دەنگی دەنگدەران لە كاندیدێكەوە بۆ كاندیدێكی تر جیاوازە و نوێترین شێوازیشیان سوێنددانی دەنگدەرانە بە ئیمام عەباس". ئەو هاوڵاتییە كەربەلاییە ئاشكراشیكرد، لە میوانخانەی یەكێك لە شێخەكانەی كەربەلا كاندیدێك دیاری بە بەشداربووان داوە و پاشان داوای لێكردوون بە ئیمام عەباس سوێند بخۆن كە دەنگی پێدەدەن لە هەڵبژاردندا، وتیشی :" هاوڵاتیان بەو سوێندخواردنە ناچاردەكرێن دەنگی پێبدەن، چونكە سوێندیان خواردووە ناتوانن سوێندەكە بشكێنن". شێخ ئیبراهیم جەنابی كە یەكێكە لە شێخی هۆزەكانی پارێزگای بابل رایدەگەیەنێت" ئەم شێوازی سوێنددانی دەنگدەرانە تەنها لە كەربەلا نییە، بەڵكو زۆرینەی كاندیدەكانی زۆربەی پارێزگاكان هەمان شێواز پەیڕەودەكەن، كە شێوازێكە دوورە لە ئاكار و  پیشەیی بوونەوە". جەنابی وتی: " ئەو سوێنددانە هاوڵاتیان شەرمەزار دەكات و ناتوانن پێشێلی پیرۆزییەكان بكەن، هەرچەندە قەناعەتیشیان بەو كەسە نییە كە هەڵیدەبژێرن، ئەم شێوازە مایەی قبوڵ نییە و پێویستە ئەو كاندیدانە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكرێت". لە ئەنباریش كە یەكێكە لە پارێزگا گەورەكانی عێراق، سوێند دانی دەنگدەران ئامادەیی هەیە، ئەوەش مشتومڕی لەنێوان كاندیدە ئیسلامییەكان لێكەوتوەتەوە لەسەر ئەوەی كە ئایا دروست دەنگدەر بە قورئان سوێند بدرێت یان تەنها بەناوی خودا لەسەر بنەمایەی كە دەڵێت سوێندخواردن بە جگە لە خوا دروست نییە، ئەمەش بەگوێرەی لێكدانەوەی عەلی دلێمی سەرۆكی رێكخراوی " الانبار اولا". عەلی دلێمی نیگەرانە كە كاندیدەكان بۆ ئەو ئاستە دابەزیون، بە تایبەتی  كاندیدی ئەو حزبە ئاینییانەی كە بانگەشە بۆ دینداری دەكەن  و دەڵێت:" چەند حاڵەتێكی ناچاركردنی هاوڵاتیان تۆماركراوە كە دیاری و هاوكارییان لە كاندیدەكان وەرگرتووە و داوایان لێكراوە سوێندبخۆن بە ناوی خودا یان قورئان یان بە گیانی منداڵەكانیان، یان بە كوێربوونی چاویان ئەگەر فڵان كاندید هەڵنەبژێرن، ئەم شێوازە لە بانگەشە داڕمانی ئەخلاقی، پێكەنیناویشە". لە پارێزگای سەلاحەدینیش سوێنددانی دەنگدەران زۆر بەربڵاوە، محەمەد عەبدولستار عجێلی كە هاوڵاتییەكی تكریتە و شۆفێری تاكسیە دەڵێت:" بە چاوی خۆم سوێنددانی هەڵبژاردنی بینی، یەكێك لە دەنگدەران سێجار سوێندنی خوارد كە دەنگبدات بە پەرلەمانتارێكی ئێستا كە خۆی كاندید كردووەتەوە و بە دەستیشیەوە 50 هەزار دینار هەبوو كە لە كەسێكی وەردەگرت كە ئۆتۆمبیلێكی گرانبەها و ناوازەی پێبوو و چوونە گەڕەكێك كە پڕە لە خەڵكی هەژار بۆئەوەی پارە دابەشبكات و سوێندیان بدات". دەربارەی ئەم پرسە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان دەڵێت رێوشوێنی بۆ لێپرسینەوە لە كاندیدەكان دەستپێكردووە و سزای غەرامەكردنی سەپاندووە بەسەر هەند كاندیدێكدا كە پێشێلكاری بكات لە بانگەشەی هەڵبژاردندا. ئەحمەد تەمیمی ئەندامی كۆمسیۆن دەڵێت:" كۆمسیۆن سزای غەرامەكردنی جۆراوجۆری بۆ ئەو كەسانە دەكردووە كە لە هەڵمەتی بانگەشەدا پێشێلكاریان كردووە و پۆستەری بانگەشەیان لە شوێنی نەگونجاودا هەڵواسیوە". تەمیمی دەشڵێت:" هیچ سكاڵایەك لەسەر ئەو كاندید و حزبانەیان بەدەست نەگەیشتووە دەربارەی دابەشكردنی دیاری و ناچاركردنی هاوڵاتیان بۆئەوەی سوێند بخۆن". سلێمانی: کاندیدێکی ئەنبار دەنگدەرانی سوێند دەدات سەرچاوە: العربی الجدید  

"هێشتا زووە بۆ قسەكردن لەسەر كاندیدكرنەوەی حەیدەر عەبادی بۆ خولی دووەمی سەرۆكایەتیكردنی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق: ئەمە نوێترین قسەی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدرە. موقتەدا سەدر لە وەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بەپشتیوانیكردن لە حەیدەر عەبادی بۆ ولایەتی دووەمی سەرۆكایەتیكردنی ئەنجومەنی وەزیران، ڕایگەیاند، هێشتا كات زووە بۆ دەربڕینی ڕای كۆتاییان لەسەر ئەو پرسە و دواتر بڕیار لەوبارەیەوە دەدەن.  ئەم هەڵوێستە نوێیەی سەدر كە بەپاشگەزبونەوە لە بۆچونەكانی پێشووی ئەژمار دەكرێت لەكاتێكدایە، پێشتر لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا وتوبوی" پشتیوانی حەیدەر عەبادی دەكات بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بۆ جاری دووەم".   بڕیارە ڕۆژی 12ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت، پۆستی سەرۆك وەزیران كە باڵاترین پۆستی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە لەپشكی پێكهاتەی شیعەیە (4) خول، سێ‌ بەرپرسی باڵای حزبی دەعوە (ئیبراهیم جەعفەری و نوری مالكی و حەیدەر عبادی) سەرۆكایەتیان كردووە، بەهۆی پەرتبونی ناوماڵی شیعەكان تائێستا ڕون نیە خولی پێنجەم كاندیدی كام لایەنەی ئەو پێكهاتەیە پۆستەكە وەردەگرێت.   

سەرەتای هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە بڵاوكردنەوەی گرتەی ڤیدیۆیی كاندیدە ژنەكان دەستی پێكرد، كە لیستەكانی شەر و ململانێی نێوانیان بە پەلاماردان و زڕاندنی ناوی ژنە كاندیدەكانی هەڵبژاردن دەستی پێكرد، باڵیۆزخانەی ئەمریكا و  نوێنەرایەتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق نیگەرانن لەو هەڵمەتی ناوزراندن و پەلاماردانی كاندیدە ژنەكان و بە مەترسی بۆسەر پرۆسەی هەڵبژاردن ناوی دەبەن، لە بەیاننامەیەكدا باڵیۆزخانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە عێراق نیگەرانی خۆی دەردەبِرێت لە بەرامبەر ئەو ڕاپۆرتانەی باسی حاڵەتەكانی هەراسانكردن و ناوزڕاندن لە سەر تۆڕەكانی ئینتەرنێت و شێواندنی كەسایەتی كاندیدەكانی ھەڵبژاردنی دەكەن و دەڵێت:" ئیهانەكردن بە شكۆی كاندیدەكان مامەڵەیەكی خراپە و دەرچوونە لە پرنسیپەكانی كێبەركێی دادپەروەرانە و هەڕەشەشە بۆ سەر پڕۆسەی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنێكی بێگەرد."  هاوكات نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق سەركۆنەی ئەو جۆرە بانگەشەیەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەكات، كە كاندیدە  ژنەكان دەكاتە ئامانج، یان كوبیچ،پێشی وایە شێواندنی كەسایەتی كاندیداكان ، ئەگەر ژن بن یان پیاو، هەڕەشەیە لە سەر پرۆسەی هەڵبژاردن. كوبیچ دەشڵێت : "كاری قێزەون دژی پۆستەری كاندیدە ژنەكان و هێرشكردنە سەر كەسایەتییان و خانەوادەكانیان، گوشارخستنە سەریان بۆ كشانەوە، ئازاردانی ژنان كاریگەری لە سەر بەشداریكردنیان وەك دەنگدەر، كاندید، بەرپرسی هەڵبژاردن، چالاكوان، سەركردەی سیاسی داهاتوو و ئەندامی پەرلەمان و حكومەت دەبێت". گوتیشی:" ئەوانەی هێرشدەكەنە سەركاندیدە ژنەكان ئامانجیان ئەوەیە ژنان بترسێنن، ئەوانە لە كاندیدی رۆشنبیر، بەتوانا، بوێر و دەترسن".  لەم هەڵبژاردنەدا ژنان لەبەردەم دوو شەڕو ململانێدان، شەڕی هەڵبژاردن  و شەڕی ململانێی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان، بەشێك لەو هەڵمەتە ترسە لە دەنگی ژنان، بەوەی  هەڵبژاردن لەدوای هەڵبژاردن ژنان زیاتر دێنە پێشەوە و بەشداری دەكەن، كە لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری 2018 دا ژنان سەرۆكایەتی 9 لیست دەكەن لەكۆی ( 6986 ) كاندیدی عێراق ( 2014 ) كاندیدی ژنە بەرێژەی 29%ی كاندیدەكان، لە هەڵبژاردنی رابردوو 2014 رێژەی كاندیدە ژنەكان 27% بووە، هاوكات بەپێی دەستور  رێژەی ژنان دیاریكراوە كە نابێت لە 25% كەمتر بێت لە پەرلەمانی عێراق كە لەكۆی 329 كورسی 83 كورسی بۆ ژنان دیاریكراوە. لە ماوەی رابردوودا هێرشێكی زۆر كرایە سەر كاندیدە ژنەكان بە بڵاوكردنەوەی گرتەی ڤیدیۆیی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، شێواندنی پۆستەرەكانیان، تەشهیركردن و پەلاماردانیان لەناو شەقامەكان. 

سندوقە ئەلیكترۆنییەكانی دەنگدان گەیشتە نوسینگەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە سەرتاسەری عێراق، بەپێی دواین داتای كۆمسیۆن، رێژەی ئەوانەی كارتی بایۆمەترییان وەرگرتوەتەوە گەیشتوەتە (68%). كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق سندوقەكانی دەنگدانی رەوانەی نوسینگەكانی كرد لە پارێزگاكانی عێراقی. لەگەڵ گەیشتنیان، سندوقەكانی دەنگدان لە نوسینگەكانی كۆمسیۆن تێستیان بۆ كرا، كۆمسیۆن لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، سندوقەكانی دەنگدان تەكنەلۆژیان جیاكردنەوە و ئەژماركردنی دەنگیان تێدا دانراوە و هەموو سندوقەكانی كە لەسەرتاسەری عێراق ژمارەیان (60 هەزار) سندوقە، تێستیان بۆ كراوە. تێستكردنی سندوقەكانی دەنگدان بە ئامادەبوونی پسپۆڕ و چاودێرانی تیمی نەتەوە یەكگرتووەكان بەڕێوەچوو، پرۆسەیەكی دەنگدانی وەهمی بەڕێوەچوو، بەپێی بەیاننامەكەی كۆمسیۆن، دوای ئەوەی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكە دەنگەكانی جیاكردوەتەوە و ئەژماریكردون و راپۆرتی ئەنجامی داوە بەدەستەوە، بۆ دڵنیابونەوە لە راست و دروستی كاری ئامێرەكە، جارێكی تر بەشێوەی دەستی دەنگەكان جیاكراونەتەوە و ئەژماركراونەتەوە، دەركەوتووە ئەنجامەكە بەرێژەی 100% هاوتای ئەو ئەنجامە بووە كە ئامێرە ئەلیكترۆنییەكە نیشانیداوە. لەلایەكی ترەوە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ئاشكرایكرد، رێژەی ئەو كەسانەی كە كارتی بایۆمەترییان وەرگرتوەتەوە گەیشتوەتە (68%)، ئەمەش بەبۆچونی كۆمسیۆن ئاستێكی باشە. كۆمسیۆن هۆشداری دایە دەنگدەران، رۆژی (7)ی مانگی داهاتوو دواین وادەیە بۆ وەرگرتنەوەی كارتی بایۆمەتری.  

كاندیدێكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات لە بەغداد كوژرا. بەپێی قسەی سەرچاوە ئەمنییەكان لە بەغدادەوە، (نەجم حەسناوی) كاندیدی ئیئتئلافی دەوڵەتی یاسا بەیانی ئەمڕۆ لە ناوچەی مەشتەل كوژراوە. سەرچاوەكان باسلەوەدەكەن، ئەو كاندیدە بەهۆی ناكۆكی خێڵەكییەوە كوژراوە كە بەیانی ئەمڕۆ رویداوە. هێزە ئەمنییەكان دوای روداوەكە ناوچەكەیان گەمارۆداوە و تەرمی كاندیدە كوژراوەكە رەوانەی پزیشكی دادوەری كراوە. ناوبەناو لە چەند پارێزگایەكی عێراق ناكۆكی خێڵەكی رودەدات و هەندێكجار پەلدەهاوێژێت بۆ روبەڕوبونەوەی چەكداری.  

لانی كەم (60) ژنی روسی بەتۆمەتی بەزاندنی سنور بەشێوەی نایاسایی و كاركردن لەگەڵ رێكخراوی داعش، دۆسیەكانیان لەبەردەم دادگاكانی عێراق، ئەمە بەپێی قسەی ئەندامێكی ئەنجومەنی فیدراڵی روسیا و نوێنەری كۆماری چیچان لە ئەنجومەنەكە. زیاد سبسبی رایگەیاند، سەرباری ئەوەی زۆربەیان ئەو تۆمەتانە رەتدەكەنەوە كە ئاڕاستەیان كراوە، بەڵام دادگای عێراق سزای زیندانی هەتاهەتای و سێدارەدانی بۆ هەندێك لەو ژنە روسییانە دەركردووە. زیاد سبسبی كە نوێنەری سەرۆكی چیچانە ئاماژەی بەوەكرد، دادگای عێراق رۆژی 29ی نیسان تەماشای دۆسیەی (11) ژنی تۆمەتباری روسی دەكات و لەم مانگەشدا سزای لەسێدارەدانی بەسەر (2) هاوڵاتی ئازەربایجانی و (3) هاوڵاتی قیرقیزستاندا جێبەجێكردووەو شوباتی رابردوش سزای لەسێدارەدانی بۆ (16) ژنی هاوڵاتی توركیا دەركردووە. نوێنەرەكەی سەرۆكی چیچان باسی لەوەكرد، ئەو ژنە روسییانەی كە لە عێراق دەستبەسەرن هیچ پارێزەرێك نییە كە بەرگرییان لێبكات، پارێزەرە لۆكاڵییەكانیش لە عێراق نایانەوێت بەرگرییان لێبكەن بەهۆی پاڵنەری ئەخلاقییەوە.  

دوای نزیكەی 10 ساڵ لە یەكەم هەڵبژاردن كە دوای روخانی رژێمی پێشوو، عێراق بەخۆیەوە بینی، عێراقییەكان بێئومێدی خۆیان لە دەموچاوە دووبارەكان نیشان دەدەن، وای دەبینن كە جێگرەوەی سەددام حسێن چینێكی سیاسییە كە ناكرێت لاببرێن، دەسەڵاتیان دابەشكردووە لەپێناو بەرژەوەندییەكانیاندا. لە وڵاتێكدا كە ماوەی چەندین ساڵ بە دەست تائیفیەت و جەنگ و ئابڵوقەوە ناڵاندوویەتی، زیاتر لە 24 ملیۆن دەنگدەر دەنگ دەدەن كە دابەشبوون بەسەر 18 پارێزگادا كە هەریەكەیان بازنەیەكی هەڵبژاردنە، نزیكەی 7 هەزار كاندید ركابەرێتی دەكەن لەسەر 329 كورسی پەرلەمان، لەنێویاندا نزیكەی 2 هەزار كەسیان چونەتە ناو پێشبڕكێ بۆ بردنەوەی 71 كورسی بەغداد بەتەنیا. لەدوای روخانی رژێمی سەدامەوە ژمارەیەك كەس دەسەڵاتیان گرتوەتەدەست كە ناوەكانیان لەسەر دڵی هەموو عێراقییەكان چەسپیوە، ئەوانە و حزبەكانیان بەشێوەیەكی تەواوەتی هەژمونیان  بەسەر جومگەكانی دەسەڵاتدا سەپاندووە. مەیدان حەمدانی (40 ساڵ) بە ئاژانسی فرانس پرێسی وت" لە كەیەوە ئێمە ئیبراهیم جەعفەری و نوری مالیكی و ئەیاد عەلاوی و حەیدەر عەبادی دەبینین، جارێك پەرلەمانتار و جارێكی تر وەزیر. هەمان تاس و حەمام". ئاماژە بەوەدەكات لە هەڵبژاردنی 12ی ئایاری داهاتوو" ئەو حزبانە هەر خۆیان و هەمان كەسەكانیان جارێكی تر دەگەڕێنەوە بۆسەر حوكم، بمانەوێت یان نا". ئەوەی ئەم هەستكردنە زیاتر دەكات، بڵاوبونەوەی گەندەڵییە لە وڵاتدا كە زۆربەی كات ئەنجامدەرەكانی لە سزادان رزگاریان دەبێت لەكاتێكدا هاوڵاتیان سود لە خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكانی وەكو ئاوی خواردنەوە و كارەبا و ئامرازەكانی هاتوچۆكردنی گشتی، ئەمە لەكاتێكدا نرخی نەوت كە بە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی وڵات دادەنرێت بەردەوامە لە بەرزبونەوە. هیچ گۆشەیەك لە بەغدادی پایتەخت نەماوەتەوە كە لافیتەی گەورەی وێنەی كاندیدەكانی پێوە هەڵنەواسرابێت، هەندێكی تر ستونی كارەبا و دارخورماكانیشیان داپۆشیوە، تەنانەت تێیاندایە كە وێنەی لە شوێنی وێنەی "شەهیدان"ی هێزە ئەمنییەكان و حەشدی شەعبی هەڵواسیوە، كە لە شەڕەكانی دژ بە رێكخراوی داعش كوژراون كە لە سەرەتای 2014وە دەستیپێكرد. لەبەردەم ئەو لافیتانەدا لە شەقامی سەعدون كە شەقامێكی بەناوبانگە لە ناوەڕاستی بەغداد حەیدەر شەمەری (35) ساڵ راوەستاوە، توڕەیی بە روخسارییەوە دیارە و وتی" هەموویان دەموچاوەكانی پێشوون، تاكە خەمیان بەدەستهێنانی پارەیە نەك خزمەتكردنی گەل". ئەوەی بێئومێدی عێراقییەكان زیاتر دەكات، ئەو قسانەیە كە لە هەموو هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا دووبارە دەبنەوە، خەڵك پرسیار لەو بەڵێنانە دەكەن كە كاندیدەكان جێبەجێیان نەكرد دوای ئەوەی بوون بە پەرلەمانتار. هەست بەو توڕەییە دەكرێت لە سەرتاسەری وڵات، بەتایبەتی لە شاری موسڵ كە لەكاتی شەڕەكان بۆ سەندنەوەی لەدەستی "خەلافەت"ی داعش تا ئاستێكی زۆر وێران بووە. دایكی یوسف (54 ساڵ) لە موسڵ دەپرسێت " مانای گۆڕانكارییە چییە ئیتر ؟ با لانی كەم دەموچاوەكان بگۆڕین! بێزاربوین لە درۆ". لەبارەی دەستەواژەی " المجرب لایجرب- تاقیكراوە تاقی ناكرێتەوە) مشتومڕ هەیە، هەندێك كەس ئەم قسەیە دەدەنە پاڵ مەرجەعیەتی ئاینی نەجەف، بەڵام فرانس پرێس نەیتوانی ئەمە پشتڕاستبكاتەوە. " 40 دز" سەرەڕای ئەوە ، واقیعەكە جیاوازە بە گوێرەی داتاكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان زیاتر لە 20%ی كاندیدەكانی عێراق دەموچاوی نوێن و جەختدەكەوە لەسەر ویستیان بۆ گۆڕانكاریی. هالە كەریم ( 30 ساڵ) كە فەرمانبەرە لە وەزارەتی تەندروستی و لەم هەڵبژاردنەدا كاندیدە دەڵێت:" بێزاربووین، 15 ساڵ تێپەڕی و هیچ گۆڕانكارییەكمان نەبینی، لە خراپەوە بۆ خراپتر." وتیشی :" ئەمە وڵاتە وڵاتی شارستانێتییەكانە، وڵاتی رافیدەینە، ئەوەی لە 15 ساڵی رابردوودا روویدا تائیفیەت و لێژبوونەوە بوو." سەركەوتنی كاندیدە نوێكان ئاڵنگارییەكی گەورەیە لە كێبركێ لەگەڵ ئەو حزبە گەورانەی كە ماوەی 15 ساڵە دەسەڵاتیان كۆنترۆڵكردووە، بەڵام سەركەوتن بۆ حەیدەر بەیزانی ( 38 ساڵ ) ئەستم بوو كە لە هەڵبژاردنی پێشوودا بە لیستێكی سەربەخۆ بەشداریكردبوون لەبەرئەوە ئەمجارە بڕیاریدا بچێتە لیستێكی گەورەو ناسراوەوە كە لیستی رەوتی حیكمەیە بە سەرۆكایەتی عەممار حەكیم. بەیزانی بە فرانس پرێسی وتی: گەیشتمە ئەو باوەڕەی كە كاندید دەرناچێت ئەگەر نەچێتە لیستێكی گەورەوە، لە كوتلەی گەورەدا دەردەچێنێت و دەیبەیتەوە." لە ناوەڕاستی بەغدا گۆڕەپانێكی ناسراو هەیە كە پەیكەری ژنێكی تێدا دانراوە بە " كەهەرەمانە" ناودەبرێت و لە چیرۆكەكانی هەزار و یەك شەوەوە وەرگیراوە و بەوە بەناوبانگە كە زەیتی قرچاوی كردوەتە ناو 40 گۆزەوە كە لە هەر یەكێكیاندا دزێك خۆی حەشارداوە و ژنە شاعیر و چالاكی عێراقی ئایە مەنسور وێنەیەكی گۆڕەپانەكەی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی بڵاوكردوەتەوە كە وێنەی كاندیدەكان پەیكەرەكەیان داپۆشیوە و نوسیوێتی " كوا كەهرەمانە؟ لە پشتی 40 دزەوەیە"!