سامانی وەستا بەکر   کۆچ: کۆچ گواستەوەی ڕەوانی مرۆڤە لە شوێنێکەوە کە خەونەکانی تیابەدی نەهێناوە بەرەو شوێنێک کە پێشتر بەڕۆح بۆی ڕۆشتووە بۆ بەدەستهێنانی هەمان خەون پێش گواستنەوەی فیزیکی جەستە. کۆچ ناڕەزای مرۆڤ نیە لەهۆکارێک یان زیاتر بەڵکو پرۆتێستە لەکۆی سیستمی ئابوری، کۆمەڵایەتی، ئیداری و سیاسی. کۆچ ڕووخانی پایەکانی مرۆڤە لەسەر زەوی باوباپیران و دروستکردنەوەیەتی لەسەر خاکی بێگانەکان. کۆچ ئەو خاڵەیە کە مرۆڤ بەتاڵ ئەبێتەوە لە هیوا، ئەو ساتەیە کە بڕیاری دابڕانی تیا ئەیا، ئەو ڕۆژەیە کە ڕوو ئەکاتە نادیار. کۆچ لەدەستدانی ماتمانەی مرۆڤەکانە بە ئێستا و داهاتوو لە شوێنێکی دیارکراو، گەرانیشە بەدوای شوێنێکا بۆ ئێستا و داهاتوو. کۆچ بێ ئومێدی مرۆڤەکانە لە ئایندە، دڵشکانیانە لە دادوەری، ناڕەزاییانە لە سەرۆکەکان، بێزاربوونیانە لە بەڕێوەبردن، ساردبوونەوەیانە لە نیشتمان، نامۆبوونیانە بە خاک، شەرمکردنیانە لە ناسنامە، دابڕانیانە لە داهاتوو، نەفرەتکردنە لە نایەکسانی. کۆچ تەنگپێهەڵچنینە لە جوگرافیایەک کە مێژووی ڕەچەڵەکی مرۆڤێکی تیا نوسراوەتەوە، بەرەو جوگرافیایەک کە لە خاڵی سەرەتا و لە سفرەوە بینوسێتەوە و بیناسێنێ و بیسەلمێنێ. کۆچ دیاریەیەکە لە دروست بوونی مرۆڤەوە بوونی هەبووە، جا خۆیست بووبێت یان بەزۆرەملێ، بەڵام کۆچی ناچاری دیاردەیەکی نوێیە کە سیاسی و کەسانی دەسەڵاتدار مرۆڤەکان ناڕاستەوخۆ ناچارئەکەن و هانیان ئەیەن کە وڵات و زێد و ماڵ و مێژووەکەیان جێبهێڵن، ئەویش لەڕێی دروستکردنی جیاوازی چینایەتی،کە کەمینەیەکی وڵات ئەبێتە دەرەبەگ و زۆرینەکەش بە مسکێن، بەجۆرێک کە درەبەگ نەک تەنها زەوی و سامانی گشتی وڵات بۆ خۆی ئەبات، بەڵکو بەری ڕەنج و ماندووبوونیش بە زۆرینە ڕەوانابینێ، هەمیشە لە هەوڵی بەدەستهێنانی زیاترایە تا کارئەگاتە ئەوەی کە زۆرینە هەست بە نامۆ بوون، چەوسانەوە، زوڵم و ستەم بکات و بەشێکی بیر لە کۆچ بکاتەوە، ئەو بەشەشەشی کە ئەمێننەوە بیر لە دوو شت ئەکەنەوە "ڕاپەڕین و کۆچ"، هەرێمی کوردستان بە نمونە. زۆرینەی کۆچبەر ئەگەر کزترین تروسکای لە ئاسۆی وڵاتی خۆیا بەدیبکات ئەوا بە هەموو ڕۆشنای جیهانی ناگۆڕێتەوە. مرۆڤی کۆچکەر ئەو کەسەیە نە لەسەر خاکی خۆی بواری ژیانی هەیە و نە ئەشتوانێ لە تاراوگە ئۆقرە بگرێ، ئەو کەسەیە کۆتایی هەموو ڕۆژێ ئومێدەخوازێ ئەو ڕۆژە دواڕۆژی بێ لە غوربەت، ترسی ئەوەی هەیە لەسەر خاکی غەریبی چاولێکبنێت. بۆچی کۆچ: خەڵک لە دەست حکومەتێکی دەست پسەوە  بۆ دەستی ئۆپۆزسیۆنێکی ساختەچی ڕائەکەن. خەڵک لەدەست بازرگانی سیاسی گەندەڵ و خۆسەپێن بۆ دەست سیاسی تازە هەڵتۆقیوی قەرزار و قەزەم ڕائەکەن. خەڵک چۆن کۆچ ناکەن کە  زیاتر لە سی ساڵە باجی چەند ساڵێکی بەناو خەباتی شاخی بەشێک لە سیاسیە بازرگانەکان ئەیاتەوە، بەشێکیشیان بەرهەمی بەناو خەباتی باوک و باپیریان ئەخۆن، بوونەتە هۆکاری پێگەیاندن و دروست بوونی بەناو ئۆپۆزسیۆنێک کە گڕوگاڵ بەدزی ساختەچێتی و گاگۆڵکێ بەرەو کۆڵانە نادیارو تاریکەکانی پارەی دزراوی میلەت بکات. ئێستاش ڕەوشتی ڕامیاری و کۆمەڵایەتیان گەشتۆتە ئاستێک کە یەکتری ژەهر خوارد بکەن، تا تەمەنی گەندەڵی و دزی و خۆسەپێنی و ژیانی شاهانەیەن لەسەر شانی خەڵکی مافخوراو درێژە پێبەن. کە ئەمە ڕەوشتی نوخبەی سیاسی میلەتێکبێت بێگومان خەڵکی متمانەی نامێني و لە شوێنێکی تر بەدوای ژیانا ئەگەڕێ ،کە دڵنیابێ لە خواردنەوەی قومێ ئاو یان پارویەک نان بەدڵنیایی و بەبێ ترس. خەڵک چۆن کۆچ نەکەن کاتێ بەشێک لە سیاسیەکان هێندەی پێشکەشکارێکی هەواڵی ڕۆژانەی  تێڤییەکان لە مێدیا جیاوازەکانەوە دەرئەکەون و باس لە چەمکەکانی دیموکراسی ودادپەروەری و یەکسانی ئەکەن،   کەچی کاتێ دوای "ژەهر" خوارد کردن لە باشترین نەخۆشخانەکانی ئەڵمانیا چارەسەر وەرەگرن بە فرۆکەی تایبەت ئەگەڕێنەوە کەچی  لە یەکەم قسەیا ئەڵێ" بەردەوام ئەبم لە دژایەتی کردنی گەندەڵی"، خەڵکێکی زۆری قەزایەک بە چەندین پاس ئەگوێزنەوە بۆ فرۆکەخانەی سلێمانی بۆ پێشوازی تا بڵێن تا ئێستاش خەڵکمان لەگەڵە، هەموو ئەمانەش بەپارەی دزراوی میلەت. کاتێک لە ناوچەکانی مادەی ١٤٠ و ناوەڕاست و باشوری عێراق مووچە لەکاتی خۆیا و وەرەگیری، مووچەی فەرمانبەرێکی ئەو ناوچانە زیاتربێ لە هاوتاکەی لە هەرێم، لیتری بەنزین لەو ناوچانە ٤٥٠ دیناربێ بەڵام لە هەرێم دووقاتبێ ئیتر ئەمانە هەمووی هۆکارن بۆ بێ ئومێد بوون. کۆچی چوگرافی یان ئابوری؟ ئایا حکومەتی هەرێم و دەسەڵاتداران و هەردوو بەماڵە پرسیاری ئەوەیان لە خۆیان کردووە بۆچی خەڵکی کەنەدا، ئەمریکا، ئەڵمانیا، فەرەنسا، ئینگلتەرا، یابان، سەنگافورە، نیوزلەند، ئەسکەندەنافیا….هتد وڵاتەکانیان بەجێناهێڵن؟ بێگومان وەڵامی زۆرینە ئەوە ئەبێ کە لەو وڵاتانەتا دیموکراسی و مافی ڕادەربڕینی ئازاد هەیە. لەڕاستیا ئەمە نیوەی وەڵامەکەیە بەڵام نیوەکەی تری کە گرنگترە ئەوەیە کە خەڵکی ژیانێکی شایستەی بۆ فەراهم کراوە، سکی تێرە، مووچە لەکاتی خۆیا وەرەگرێ و خزمەتگوزارییەکان بەردەستن، جیاوازی چینایەتی لە نزمترین ئاستایە. ئایا حکومەتی هەرێم و دەسەڵاتداران و هەردوو بەماڵە پرسیاری ئەوەیان لە خۆیان کردووە بۆچی خەڵکی ئیمارات، قەتەر، بەحرەین، سعودیە، عومان و کوێت وڵاتی خۆیان بەجێناهێڵن، لەکاتێکا سیستمی سیاسی ئەم وڵاتانە دیکتاتۆریە و لەلایەن بنەماڵە و خێزانە خۆسەپێنەکانەوە بەڕێوەئەبرێن؟ ڕاستە لەم وڵاتانە مافی ئازادی دەربڕین و سیاسی لە قاڵبدراوە کەچی خەڵکەکەی کۆچ ناکەن، بەڵکو لەبری کۆچ ساڵانە چەند گەشتێک ئەکەن بۆ هەڵمژینی هەناسەیەکی ئازادی و ئەگەڕێنەوە وڵات و ماڵی خۆیان هۆکاری ئەمەش تەنها یەک خاڵی جەوهەریە ئەویش “گیرفانی پڕ”ە. ئایا حکومەتی هەرێم و دەسەڵاتداران و هەردوو بەماڵە پرسیاری ئەوەیان لە خۆیان کردووە بۆچی خەڵکی وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات و ئەمریکای باشور و بەشێک لە ئاسیا وڵاتەکانیان بەجێئەهێڵن لە کاتێکا دیموکراسی و مافی ئازادی دەربڕین و ڕۆژنامەوانی بوونی هەیە؟ ئەمجارەشیان هۆکارەکەی هەر ئابوریە، خەڵکی ئەم وڵاتانە وێڕای بوونی دیموکراسی بەڵام بەهۆکاری بەدەستهێنانی ژیانێکی شایستەتر و بژێویەکی باشتر بۆ ژیان کۆچ ئەکەن. ئاخر مرۆڤ لەگەڵ هەموو شتێکا هەڵەکا بەڵام دەرەقەتی برسێتی نایەت، دایکان و باوکان هەست بە نەنگی ئەکەن کاتێک کارێکی زۆرئەکەن بەڵام ناتوانن پێداویستی مناڵەکانیان دابین بکەن. گەنجەکان هەست بەدابڕان لە ژیان ئەکەن لەکاتێکا نەک توانای گەشت و گەڕانیان نیە بەڵکو شانسی هەلی کاریشیان نیە. فێرخوازان هەست بە دۆڕان ئەکەن کاتێک ئەبینن هاوڕێکانیان ٩٩ لە ١٠٠لە تاقیکردنەوەی کۆتاییا ئەهێنن و لە هیچ زانکۆیەک ناویان نایەتەوە ،کە ئەمە ئەکرێ یەکێکبێ لە بەهێزترین و ترسناکترین هۆکار بۆ پاشەکشێی وڵات لە و ڕەوڕەوەی گەشەکردن و زانست. گرنگە دەسەڵاتدار ئەوە بزانێ کە تەنیا ئازادی و دیموکرسی سک تێر ناکات و بەس نیە، لەکاتێکا ئەم دوو چەمکە لە هەرێمی کوردستان لەژێر پرسیاری جدیایە، بەڵکو ئەوەی مرۆڤ بەخاک و نیشتمانەوە ئەبەستێتەوە سکی تێرە، پاشان دیموکراسی و هاوتایی و یەکسانی و هەموو چەمکەکانی تر، بەڵام لە هەرێمی کوردستان هەم ئازادی سیاسی و کاری مێدیای لەژێر هەڕەشەی جدیایە هەم برسێتیش لە هەڵکشانایە. مرۆڤ کاتێ برسیبێت تەنها بیر لە خواردن ئەکاتەوە، کاتێ کە تێریش بێت بیر لە دادپەروەری ئەکاتەوە. ئێستا پرسیارە جدییەکە ئەوەیە لە دەسەڵات و هەردوو بنەماڵەی خۆسەپێنی هەرێم و ئۆپۆزسیۆنە ساختەچییەکەش، ئایا بە بەرنامە خەڵک برسی ئەکەن تا بیر لە دادپەروەری و یەکسانی و دیموکراسی نەکەنەوە؟ دەسەڵات و کۆچ: دەسەڵاتی هەرێم لەڕێێ ووتەبێژەکەیەوە سوکایەتی بە کۆچبەران ئەکات و خۆی لە بەرپرسیارییەتی ئەدزێتەوە. ووتەبێژەکەی دەسەڵات ئەڵێ بەشێکی کۆچبەران خەڵکی ناوچەکانی مادەی ١٤٠ن، بەشێکیش خەڵکی ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی "پ.ک.ک"ن و بەشێکیشیان خەڵکی ناوچەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین و هەڵەبجەن، بەواتایەکیتر مەبەستێتی بڵێ خەڵکی هەولێر و بادینان کۆچ ناکەن و ڕازین بەوەی کە هەیە. خۆ ئەگەر دابەزینە ئاستی بیرکردنەوەی ووتەبێژەکەی دەسەڵات، ئەوا عوزر لە قەباعەت خراپتر،  ١. حکومەت نابێ جیاوازی لەنێوان ناوچەیەک و ناوچەیەکیترا بکات. ٢. ئەبێ ماف و خزمەتگوزاری بۆ هەموو شوێنێک بە هاوتای و یەکسانی دابین بکات. ٣. حکومەتی ڕەشید ئەبێ خۆی بە بەرپرس و باوکی کۆی هاڵاتیان بزانێ نەک بەهۆکاری ئینتمای سیاسی پۆڵێنیان بکات. ٤. حکومەت نابێ خۆی بدزێتەوە لە چارەسەر و ئەستۆ پاکی بکات لە بەرپرسیاریەتی. ０.    حکومەت کاتێ خۆی دانی پیائەنێ کە کۆچبەران خەڵکی زۆنی زەردنین، واتە ڕاستەوخۆ دانی پیائەنێن کە ئەوان تەنها حکومەتی ئەو ناوچانەن کە دەسەڵاتیان بەسەریا هەیە و خۆیان بەبەرپرسی شوێنەکانیتر نازانن. １.     دیندار زێباری ڕێکخەری ڕاسپاردە نێودەوڵەتییەکانی دەسەڵاتی هەرێم، ئەڵێ ئەو خوڵکە درۆئەکەن و چیرۆکی ناڕاست لەسەر  هەرێمی کوردستان دروست ئەکەن! گۆڤاری (ذە ناشناڵ ئینترێست) ئەنوسێت سەرکردەکانی کورد بە فرۆکەی تایبەت گەشتئەکەن کەچی خەڵکەکەی بەدەست بێ مووچەییەوە ئەناڵێنێ، ئەمە قسەی کۆچبەرەکان نیە. هەر ئەو گۆڤارە ئەنوسێ حکومەتی هەرێم دەستی بەسەر داهاتی خەڵکیا گرتووە و بانکەکان پارەی خەڵکی ناگێڕنەوە، ئەمە قسەی کۆچبەرەکان نیە. کەناڵی ئەلجەزیرەی قەتەری لە دێکۆمێنتارییەکا لەسەر کۆچبەران بەووردی باس لە ڕەوشی ئابوری و نایەکسان وی هەلی کارو نادادپەروەری و بەرتەسکبوونەوەی ئازادییەکان و گیراوانی بادینان ئەکات وەک چەند هۆکارێک بۆ کۆچکردن، خۆ ئەمەشیان قسەی کۆچبەران نین. خەڵک لەدەست ئەوە ڕائەکەن کە کەرتی گشتی وڵات ڕادەستی گوایە کەرتی تایبەت کراوە تا هەلی کار بارەخسێنرێ، بەڵام کۆی کەرتی تایبەت لەژێر دەستی کۆمپانیاکانی هەردوو حیزبی بنەماڵەیایە و ئەوانیش لەبری ڕەخساندنی هەلی کار، داهاتی وڵاتیان بەبارمتە گرتووەو کارمەندەکانیش بە کۆیلە ئایا  ووتەبێژەکەی دەسەڵات و دیندار زێباری ئاگایارن کە نزخی یەکەی نیشتەجێ بوون و زەوی و موڵکداری لە بادینان بەتایبەتی لە زاخۆ بەڕێژوی سەرو ٪٢٠ دابەزیووە؟ ئایا پرسیاری ئەوەیان لە خۆیان کردووە بۆ خەڵکی ئەو ناوچانە موڵک و ماڵیان تاڵان فرۆش ئەکەن و ملی ڕێئەگرنە بەر و ئەو سەرمایەی جەنگەڵەکانی ڕوسیای سپیان پێخۆشترە لە دوبەیەکی دەسەڵات؟ ئایا ووتەبێژەکەی دەسەڵات و دیندار زێباری ئەزانن زیندانی کردنی بەناهەقی شیروان شێروانی و مامۆستا بەدەل بەرواری و هەموو ئەوانەیتر یەکێکن لەو هۆکارانەی کە گەنجان ئومێدیان بە داهاتووی خۆیان لە هەرێمی کوردستان نەمێنێ. ئایا  ووتەبێژەکەی دەسەڵات و دیندار زێباری ئەزانن کە بادینان و زاخۆ، نە گەرمیان و ڕاپەڕین و هەڵەبجەی برا سەوزەکەیانە و نە شنگال و قەندیل و ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی "پ.ک.ک"ن دوژمنی دوژمنەکەیان*؟ (*تورکیا دۆستی خەونی شاعیری پ.د.ک).  نابێ ئەوش لەبیر بکرێ کە مرۆڤەکان بەردەوام کۆچ ئەکەن، خەڵکی ئەسکەندەناڤیا بەرەو هەتاو "خۆر"، خەڵکی ئەوروپای ڕۆژئاوا بەرەو ژیانێکی کۆمەڵایەتی گەرموگوڕتر، خەڵکی ئەوروپای ڕۆژهەڵات و بەشێک لە ئاسیا و ئەمریکای باشور بەرەو ئابوریەکی ىاشتر، خەڵکی ئەفریقا بەرەو مافەکانی مرۆڤ، خەڵکی هندستان و وڵاتانی چواردەوری بەرەو  هەلی کار.  پرسیارێک بۆ دەسەڵاتدران، ئاخۆ خەلكی هەرێمی کوردستان بەرەو کام لاو بەچ هۆکارێک کۆچ بکەن، کێش هۆکاری کۆچی بەلێشاوە دوای سی ساڵ حوکمڕانی کوردی؟  

هۆزان هه‌ڵه‌دنی    کاک ئاری دوینێ شه‌و له‌گه‌ڵ کچه شه‌ش ساڵانه‌که‌م نامه‌یه‌کمان بۆ پاشای سوید نوسی و پاشان داوای کاتێکیشمان کرد چاومان به سه‌رۆک وه‌زیرانی سوید بکه‌وێت ! دواتر دوو بلیتی کۆنسێرتێکمان گرت له هۆڵی شاهانه‌ی زانکۆی میوزیک له ستۆکهۆڵم بێ به‌رامبه‌ر، هه‌موو ئه‌مه به نیو کاتژمێر له شه‌وێکدا !  هه‌رکه‌س ده‌توانێت ئه‌مه بکات ئه‌گه‌ر تاقه‌تی هه‌بێت. ئه‌زانی به‌مه ده‌وترێت چی؟ هه‌ست کردن به که‌رامه‌تی خۆت و منداڵه‌که‌ت. هه‌ستکردن به بونی خۆت وه‌ک مرۆڤێکی ڕێز لێ گیراو، به‌ر له پانزه ساڵ له‌مه‌و پێش وه‌ک باقی هه‌رگه‌نجێکی وڵات منیش هاتم به‌ره‌و سوید، بیرمه له‌سه‌ر سنور به چاوی پڕ فرمێسکه‌وه سه‌یری نیشتیمانم ده‌کرد و له دڵی خۆمدا ده‌مگوت بم بوره، ده‌بێت بڕۆم و که‌رامه‌تی خۆم به‌ده‌ست بێنم. ئاخر ئه‌وساش هه‌ر وه‌ک ئێستا نادادی و فه‌سادی ئیداری و جیاوازی چینایه‌تی و ئه‌قڵیه‌تی قۆرخ کاری نیشتمانی ته‌نی بوو، ئه‌وساش وه‌ک ئێستا بۆ ئه‌وه‌ی نان و ئه‌مانێکت ده‌ست بکه‌وتایه ده‌بوو ته‌یدی لایه‌نێکت بکردایه، له ناو لایه‌نه‌که‌شدا ده‌بوو به هه‌ر باجێک بوایه خۆت ببردایه پێشێ، هه‌رچه‌ندم ده‌کرد نه‌م ده‌توانی ئه‌و شۆڕشه‌ی که‌سوکاره‌که‌م کردویه‌تی بیکه‌م به په‌یژه‌و پیایدا سه‌رکه‌وم بۆ مه‌رامه‌کانی خۆم، دڵ ته‌نگ بووم که ده‌مبینی بۆ ئه‌وه‌ی که‌رامه‌تم بۆ بگێڕدرێته‌وه ئه‌بوو هه‌نگاو بنێم به‌سه‌ر هه‌زاران خه‌ڵکی بێ ده‌ره‌تاندا. گه‌نج بوم و پڕ بوم له وزه، سه‌رم ده‌نا به هه‌ر سێکته‌رێکه‌وه ده‌بو که‌سێک بناسم و بم ناسێت، به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و شوێنه هه‌ر لایه‌نێک بوایه من ده‌بوو حه‌و پشتی خۆمم نیشان بدایه که به‌ڵێ ئێمه‌ش له ئێوه‌ین. کاک ئاری تۆ بیرت چوه که ئێستا له دورترین گوندی ئه‌م کوردستانه‌دا خه‌ڵکی ئایفۆن و گالاکسی پێیه، ڕه‌نگه دوو ده‌فته‌ریشی پێ بێت، به‌ڵام ئه‌ڵێی چی که دوو ده‌فته‌ره‌که‌ی ئه‌و هێنده بێ نرخ و بێ که‌رامه‌ته له شه‌وێکدا چوار منداڵی به‌ر پرس له گه‌عده‌یه‌کدا دای ده‌نێنن ؟ فه‌زایه‌ک دروست بوه به زه‌قی ده‌یبینین گه‌ر واسته و پاره‌ی باشت پێ نه‌بێت کارامه‌تت ده‌که‌وێته ژێر مه‌ترسیه‌وه. کۆچی ئه‌م جاره‌ی خه‌ڵک کۆچه بۆ دۆزینه‌وه‌ی که‌رامه‌تی خۆیان و منداڵه‌کانیان ، خۆشاردنه‌وه‌یه له باوه‌شی نیشتیمانیکیتردا تا چیتر که هاتنه سه‌ر شه‌قامه‌کان قافڵه‌ی سه‌یاره‌‌ی به‌رپرسه‌کان نه‌بینن ، چیتر پێوست نه‌کات بۆ دامه‌زاراندنی منداڵه‌که‌یان شه‌وڕۆژ ڕێپیوان بکه‌ن و گوێیان لێ نه‌گیرێت، ڕاکردنه له‌و دوبه‌ش کردنه‌ی کۆمه‌ڵگا بۆ دوو چینی نا به‌رامبه‌رو جیاواز، خۆشاردنه‌وه‌یه له‌و هه‌موو کۆمپانیا و جی کلاس و مۆدێل و پاڵاوگه‌ی نه‌وت و بزنزمان و تازه پیاکه‌وتوانه‌دا که چاویان به هیچ پڕ نابێته‌وه،کاک ئاری پێم ناڵێیت له‌م نیوه‌نده‌دا دوو ده‌فته‌ری ئه‌م خه‌ڵکه داماوه بای چه‌نده ؟ مرۆڤی کورد به جۆرێک له ڕوی ده‌رونیه‌وه ده‌هاڕدرێت به ده‌ست قه‌یران و سیاسه‌تی حیزبه‌کان و ئه‌و نا عه‌داله‌تیه‌یی که هه‌موو جومگه‌کانی ژیانی ته‌نیوه ، گه‌یشتوه به‌وه‌ی کۆچ کۆتا چاره‌سه‌ر بێت به داخه‌وه. سه‌ره‌تای وتاره‌که‌ت بۆ من جێگه‌ی سه‌ر سوڕمان بوو که چه‌مکی کۆچت کاته‌گۆریسێرا نه‌کردوه و باست نه‌کردوه هۆکاری ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌م کۆچه به لێشاوه چیه‌!! به جۆرێک له جۆره‌کانیش به کۆچبه‌ران ده‌ڵێیت ئۆباڵی ئه‌ومیحنه‌ته‌ی تێی که‌وتون به گه‌ردنی خۆیان ! کاک ئاری ئه‌م تێڕوانین و بیر کردنه‌وه‌یه‌ی جه‌نبتان وه‌ک ئه‌وه‌ی بیندراویت له میدیاکاندا زیاتر به پیاوێکی نیشتیمان په‌روه‌ر و هۆشیار و جیاواز و سه‌نگین ده‌رده‌که‌ویت نه‌ده‌بوو وا بیر بکه‌نه‌وه. خۆشت باش ده‌زانیت ئه‌م لێشاوی کۆچه هی ئه‌وه‌یه ده‌سه‌ڵات داران زۆر به جددی نیگه‌ران بونایه و ئه‌گه‌ر باس له ده‌ست له کارکێشانه‌وه‌‌ی کاربه‌ده‌ستانیش نه‌که‌م ده‌بوو ده‌سه‌ڵات به‌ڵێنێکی گه‌وره‌ی بدایه بۆ کۆتایی هێنان به‌م مۆدێلی حوکمڕانیه‌یی که ئێستا هه‌یه بۆ حکومه‌تێکی نیشتیمانی دامه‌زراوه‌یی پاک و بێگه‌رد دور له ده‌ستی منداڵه‌کانیان، دور له ده‌ستی به‌رپرس و به‌ناو سه‌رمایه‌داره چاو برسیه‌کان و وه‌ ڕاست کردنه‌و‌ی ئه‌و هه‌موو نادادی و گه‌نده‌ڵی و نا عه‌داله‌تی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌یی که وای کردوه مرۆڤی کورد هه‌ست به ده‌رکراوی بکات له نیشتیمانه‌که‌ی خۆی و کۆچی ناچاری بکات. چونکه لانی که‌م ده‌یه‌وێت فریایی که‌رامه‌تی منداڵه‌کانی بکه‌وێت. له‌م کۆچه‌دا بینیمان ژنی به‌ته‌منی تێدایه چونکه ده‌زانێت که له ئه‌وروپا نه‌خۆش که‌وت ، که‌رامه‌ت و ته‌ندروستی پارێزاوه، گه‌نجی تێدایه چونکه ده‌زانێت ئه‌م ده‌سه‌ڵاته ژیانی هاوڵاتیه‌کانی بۆ چاک ناکرێت ، منداڵی تێدایه دایک و باوکیان پێیان وتون به‌رگه‌‌ی سه‌رما و برسیه‌تی بگرن هینده‌مان نه‌ماوه بگه‌ینه ئه‌ڵمانیا، ئه‌وێ به‌هه‌شتێکه و ئێوه‌ش له‌م چڵ بۆ ئه‌و چڵ ده‌فڕن بۆخۆتان. ئه‌م کۆچ کردنه ده‌چێته خانه‌یه‌کی مه‌ترسیدار، سکانداڵێکی گه‌وره‌یه بۆ ده‌سه‌ڵاتدارن ، له هه‌مووشی ترسناکتر به‌کارهێنانی ئه‌م‌  کریسه گه‌وره‌یه‌یی کۆچبه‌رانه له لایه‌ن حیزبی موعاره‌زه بۆ ده‌ست که‌وتی سیاسی که له‌م نێوه‌نده‌دا ته‌نها هاوڵاتیان ده‌بنه قوربانی .  له کۆتایی وتاره‌که‌تدا من ئیدی ئه‌وه‌م لا ڕوون بۆوه که جه‌نبتان ویستوتانه زۆر خێرا دور بکه‌ونه‌وه  له‌و حه‌قیقه‌ته‌ی که ده‌بوو بیڵێن و نه‌تان وتوه ، هاتون باس له حیزبه ئه‌وروپیه‌کان ده‌که‌ن  که چ سیاسه‌تێکیان هه‌یه به‌رامبه‌ر کۆچبه‌ران یاخود ئه‌وروپا و ئه‌مریکا چ سیاسه‌تێکی خاریجی داگیرکاری و به‌رژه‌وه‌ند خوازی هه‌یه !! به جددی ئه‌مه ئه‌وپه‌ڕی خۆشارنه‌وه‌یه له به‌ر پرسیاریه‌تی به‌رامبه‌ر  ئه‌و کاره‌ساته‌ مرۆیه‌یی به‌سه‌ر خوشک و براکانمادا هاتون له ڕوسیایی سپی دیکتاتۆر و سنوره‌کانی پۆڵه‌ندا که بونه قوربانی ده‌ستی دیکتاتۆرێکی وه‌ک ئه‌لیکسانده‌ر لوکاشینکۆ که ساڵی 2020 به فێڵ هه‌ڵبژرادنی برده‌وه و ئه‌وروپاش دانی پێدا نه‌نا و هه‌ڵبژاردنه‌که‌یان به غه‌ش بۆ له‌قه‌ڵه‌مدا و ناویان نا ئه‌خیر دیکتاتۆر له ئه‌وروپدا که له ساڵی 1994 له‌سه‌ر حوکمه، ئیستاش ئه‌لێکسانده‌ر تۆڵه‌ی خۆی له ئه‌وروپا ده‌کاته‌وه به ناردنی کۆچبه‌ران بۆ سنوری ئه‌وروپا ئه‌مه بێ ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی کۆچبه‌ر ئاگای له‌م هاوکێشه سیاسیه بێت ، که گومان ده‌کرێت گه‌ر به زویی فریایی ئه‌و کۆچبه‌رانه نه‌که‌ون به ده‌یانیان گیانیان ده‌سپێرن له سه‌رما و برسا !! کاک ئاری خه‌مه قوڵه‌که‌یه ئه‌وه‌یه ، ڕه‌نگه ئه‌م هه‌زاران کۆچبه‌ره کورده، به‌ر له به ده‌ست هێنانی که‌رامه‌تیان، به‌ر له فڕینی منداڵه‌کانیان له به‌هه‌شته‌که‌ی ئه‌ڵمانیادا و چنینه‌وه‌ی خه‌ونه‌کانیان ، توشی مه‌رگه‌ساتێکی جه‌ماعی ببنه‌وه له سه‌رما و برسا. کاک ئاری هه‌رسین ئه‌م کۆچه‌، له تێریا نیه، گه‌ڕیده‌ییه‌ به شوێن که‌رامه‌تتدا.        ستۆکهۆڵم       

 ئاسۆ حاجی ئەو پێشوازیەی بۆ مەلا بەختیار رێکخرابوو، نامەیەکی دوو لایەنەی کوڕانی مام جەلالە، یەکیان بۆ تێکۆشەرانی دێرینی یەکێتی کە ئەوان خاوەن و بڕیار بەدەستی یەکێتین، دووەمیان بۆ لاهور جەنگی و ئەو کەسانەیە کە گەرەو لەسەر ئایندەی دەکەن. مەلا بەختیار کە لە ئەلمانیا و بەر لە هاتنەوەی بۆ کوردستان، مشوری بە دیکۆمێنت کردنی ژەهرخواردکردنەکەی، چ لە بالیۆزخانەی عێڕاق لە ئەلمانیا و چ ئاگادارکردنەوەی لایەن و کەسایەتی گرنگ و کاریگەر لە وردەکاریەکان، ئاماژەیەکی روونە کە مەلا بەختیار لە دادگاکانی کوردستان و رەنگە دادگاکانی عێڕاق هەروەها ئەو وڵاتانەی کە پشکنینیان بۆ کردووە (ئوردن و ئەلمانیا) کەیسەکەی یەکلایی بکاتەوە. یەکلاییکردنەوەکە، بە تۆمەتبارکردنی لاهور جەنگی بورهان دەست پێدەکا، کە بەڵگە و دۆکیۆمێنت هەیە بۆ تێوەگڵانی نەک تەنها لە کەیسی مەلا بەختیار بەڵکو لە ژەهرخواردکردنی بافل تاڵەبانی و وەستا حەسەنیش، دەرئەنجامەکەی دادگاش بە هەبوونی ئەو هەموو بەڵگانە دەرچوونی فەرمانی دەستگیرکردنی لاهور دەبێ. جێبەجێکردنی فەرمانی دادگا، بەبۆچوونی من دەگەڕێتەوە سەر چۆنیەتی مامەڵەکردنی لاهور جەنگی بورهان لەگەڵ بڕیاری دادگا، ئەگەر ملکەچ بێ و بڕیاری وازهێنان لە سیاسەت بدا ئەوە رەنگە بڕیارەکە جێنەجێ نەکرێ، خۆ ئەگەر لاملی بکا و دەم لە شتی دیکە بکوتێ بە زەبری هێز پەلکێشی زیندانی دەکەن. ئەوەی بۆ کوڕانی مام جەلال گرنگە ئەوەیە کە دوای دەرچوونی بڕیاری دادگا و تۆمەتبارکردن و فەرمانی دەستگیرکردنی، بە گوێرەی یاسا کارپێکراوەکان لاهور ناتوانێ هیچ رێکخستنێکی سیاسی دامەزرێنێ یان کاری تێدا بکات، بەو کارەش کارت و ئایندەی سیاسی لاهور و ئەوانەش کە بەتەمای هاوکاری کردنی بوون دەسوتێ.

پشكۆ نەجمەدین قسە لەسەر پاکتاوکردنی سیاسی و جەستەیی نەیارانی فیکر و سیاسەتە لەنێو ماڵی حیزبدا، نەک لەنێوان ماڵی حیزبەکاندا. بەدرێژاییی ساڵانی خەباتی سیاسی و چەکداریی حیزبەکانی کوردستان، پاکتاوکردنی سیاسی و جەستەییی نەیارانی ئیدۆلۆگی و سیاسیی حیزبە دژبەرەکان، کارێکی بینراو بوە، بەڵام بۆڕدان و دەمکوتکردنی نەیارانی فیکر و سیاسەت، تا سنورەکانی پاکتاوکردنی جەستەیی، لە چوارچێوەی تەلاری یەک حیزبدا، کەمتر بینراوە و هیچ سەرکردەیەکی باڵادەست و خاوەنبڕیاری هیچ حیزبێک، پڕکێشیی ئەوەی نەکردوە کە نەیارانی فیکریی خۆی، بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەی دەستەڵات، هەمو پرەنسیپە ئەخلاقی و ویژدانییەکان ببەزێنێت و تیرۆر یانژی ژەهرخواردیان بکات! لە تەلاری سیاسی و ڕێکخراوەییی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستاندا، ناکۆکی و ململانێکان، هەمیشە لە هەڵچون و داچوندا بونە و زۆر جارانیش بە لوتکەی جیابونەوە و دوکەرتبونیش گەیشتون و مەگەر لە سەنگەرە خوێناوییەکاندا، دەنا لە ژورە جیاوازەکانی ماڵی حیزبدا، بە تیرۆری جەستە نەگەیشتون. لە نێوەڕاستی هەشتاکانی سەدەی بوریدا، لە شاخ و لە جەنگەی خەباتی چەکداریدا، هەڵچونی ناکۆکییەکانی دەرونی کۆمەڵە و یەکێتی، ئێمەی بە جیابونەوە گەیاند! ئێمە و هاوڕێکانمان پەلامار دراین، زیندانی کراین، سوکایەتیمان پێ کرا و حوکمی ئیعدامیش دراین و جێبەجێ نەکرا. مەلا بەختیار، شێخ عەلیی ڕەوانشاد و من، دو ساڵ و نیو تا سێ ساڵ و نیومان، لە بێزراوترین زیندانەکانی چیادا بەسەر برد. کە نەوشیروان مستەفا و ناوەندی کۆمەڵە، لە میانەی پلینۆم و دادگای گاڵتەجاڕیی حیزبییەوە، بۆیان نەلوا و پێیان نەکرا، بەئاشکرا ئیعداممان بکەن، نە ئەوان و نە مام جەلالیش، هەرگیز بیریان لەوە نەکردەوە، بە فێڵ و پلانکاری، ژێربەژێر و پەنامەکێ، لەنێومان ببەن! ئەوان دەیانتوانی و زۆریش ئاسان بو کە لەو ماوە دورودرێژەی زینداندا، ژەهرخواردمان بکەن و تاوانەکەش لە گەردنی تاوانلێڕژاوی بەعس بنێن! ئەوان دەیانتوانی نارنجۆکێک لە ڕۆژنەی ساپیتەی زیندانەوە، فڕێ بدەن و بکەرەکەیشی ڕەوانەی شار و لای موخابەراتی بەعس بکەنەوە! نا ئەوان ئەو کارەیان نەکرد! ئەوان دو سەرکردەی بڕیاربەدەستی بەئەزمون و سیاسەتدیدە بون. ئەوان بیریان لە ئاییندەی یەکێتی و ڕابردوی ئێمە دەکردەوە. ئەوان پێیان وا بو، ڕەنگە سەردەمێک و ڕۆژگارێک بێت، نەیارە سیاسی و دژبەرەکانی ئێستایان، هێز و توانست و ئەزمونەکانیان، بە ئاقارێکدا ئاڕاستە بکەن، خزمەت بە بزوتنەوەی سیاسیی کوردو یەکێتی بکەن. ئەو ڕۆژگارەی زیندان و ئازاردانی ئێمە، بێ ئەوەی هیچ پاساوێک هەڵبگرێت، سەرکوتکردنی ئازادیی بیروڕا و خنکاندنی نوزەی دیموکراتی بو، کەچی جارێ سەرکردەکان، چاویان لە مێژوی داهاتو دەکرد و هەمو تاڵەدەزوەکانیان نەدەپساند! لەو ڕۆژگارەدا، لە یەکێتی و کۆمەڵەدا، وێڕای هەمو ناڕازای و ڕەخنە بونیادییەکانی ئێمە و ئاڵای شۆرش، دیسان تروسکاییی جۆرێک لە فیکر و ئاییندەبینی دەبینرا. ڕۆژگار و سەردەمەکان بەسەر چون. دەستەڵاتی سیاسیی بڕیادەری حیزب، لە ڕابەرە بەئەزمونەکانەوە، بۆ سیاسییە نەزان و بێئەزمونەکان دۆناودۆنی کرد. کاریتە و دارەڕای فیکریی تەلاری حیزب پوکانەوە و هێڵە سەرەکییەکانی بەرنامە و ئامانجەکان، لە بەرژەوەندیی ئابوری و کۆمپانیاکاندا بزر بون! یەکێتیی نوێ و هەندەک خاوەنهێزی بڕیاربەدەستی حیزب، بۆ پاکتاوکردنی هەمو لەمپەرەکانی ڕێی گەیشتن بە لوتکەی بێبەرانبەری دەستەڵات، هەمو پرانسیپە ئەخلاقی و ویژدانییەکانیان بە خاک سپاردن و هاوڕێ هەڤاڵەکانی حیزب، هەڤاڵانێک کە سیمبۆلی نێو مێژوی ئەو حیزبە بون و هەن، ژەهرخواردو کردن. مەلا بەختیار، ڕەنگە ماندوترین و ڕۆشنبیرترین سەرکردە و کاراکتەری نێو مێژوی ئەم حیزبە بێت، کە هەوڵی تیرۆرکردنی لە چوارچێوەی ئەقڵە نەزان و  بێئەزمونەکانی ئەم حیزبەدایە، کە دەچێتە خانەی تاوان و دەشێت دادگا، بکەرەکانی سزا بدا. وای دەبینم ئەم حاڵەتە، تەنیا بەرهەمێکی پرۆسەی "نوێبونەوە" بێت لە حیزبدا و مەترسییەکی گەورەش بێت بۆ مێژوی ڕابردو و ئایندەی ئەم حیزبە.

محمد خۆشناو لەم چەند ڕۆژانەی ڕابردوودا جیهان بەو پڕۆژە گەورەیە سەرقاڵ بوو کە «مارک زوکربیرگ»ی دامەزرێنەری کۆمپانیای بەناوبانگی فیس بوک بانگەشەی بۆ کرد ، ئەویش گۆڕینی فیس بوک بوو بۆ کۆمپانیای نوێ بەناوی میتا فیرس ، میتا واتە پاش دیارە مەبەستی پاش ئەنتەرنێت ، دروشمی کۆمپانیاکەش ئینفینیتی واتە بێکۆتایی و نەمر ، ئەمە جیهانیکی نوییە و ئێمە دەچینە ناوی و دەچیتە سەردەمەکی نوێ و ئایندە ، ئەمە قەدەرێکە هاتووە و ناتوانیت خۆتی لێکەیتەوە ، هەروەک داهێنانەکانی دیکەی وەکو مۆبایل و مانگی دەستکرد و ئەنتەرنێت و سایتەکانه سۆشیالمیدیایە ، ئەم جیهانە پێی دەڵێن جیهانی گریمانەیی« الافتراضي». جیهانی گریمانەیی ماناکەی ئەوەیە: کۆمەڵە کەسێک لاساییکاری لە ڕێگەی ئەنتەرنێت بەکاردەهێنن بۆ داواکردن و پەیوەندیکردن لەگەڵ کەسانی گریمانەیەکای تر و ، ئامرازی پەیوەندیکردنەکەشیان گریمانەییە نەک واقعی ، بۆ ئەم مەبەستە هەموو واتە هەموو کەسەکان« ژینگەیەکی سێ ڕەهەندی-بيئة ثلاثية الابعاد» پێکدەهێنن ، واتە ئەنتەرنێت دەگۆڕدرێت بۆ ژینگەی سێ ڕەهەندی وەکو ئەوەی ڕاستەقینە بێت ، لێرەوە خەیاڵ و واقع تێکەڵی یەکیتر دەبن ، بەمانایەکی دیکە جیهانێک بە پشتبەستن بە کۆمپوتەر دروستدەکرێت و لەو جیهانەدا مرۆڤەکان کارلێک لەگەڵ یەکتریدا دەکەن وەک ئەوەی لە جیهانێکی ڕاسەقینەدابن و دورەدرابن بەو جیهانە ڕاستەقینەیە ، ئامانجی ئەم پڕۆژەیە بریتیە لە دەستەبەرکردنی جیهانێکی گریمانەیی بۆ مرۆڤ و لەناویدا مرۆڤ دوور لە کۆت و بەربەستی کات و شوێن بژیت و ، هەروەها دوور لە کۆتی قانونی و ڕەوشتی و مەنزومەی بەهاکەن ، جا بەهای ئایینی بێت یا کۆمەڵگەیی کە هەر کۆمەڵگەیەک بەجیا پێی دەناسرێت بژیت ، ڕەهەندی سەرەکی ئەم پڕۆژە پێشکەوتووە تێکەڵاوی دوو شتە ، یەکیان مادیە ، کە پەیوەستە بەو ئامراز و دەزگایانەی کە دەستەبەر دەکرێن بۆ بەکارهێنەرەکان ، تا جیهانە گریمانەییە خەیاڵاویەکەی تایبەت بەخۆی دابمەزرێنێت ، ئەوانیش چاویلەکەی پەیوەندیدار و تلیشەی هەستەوەری پێشکەوتوو و کامێرای ووربینی زۆر بەرز ، بەڵام ڕەهەندی دووەم ئەو زانیاریە تەفسیلانەن لەسەر هەموو شتێک لە ژیانماندا کە لە دەورووبەرمانن ، لەوانەش ئەو زانیاریە تایبەتیانەی کە بەکارهێن بۆ هەر جوولەیەک کە پێی هەڵدەستیت یا هەموو ئەو حالەتە دەروونیەی کە ئەو پێیدا تێپەڕ دەبێت ، ئەمە جگە لەو زانیاریانەی کە لەجیهانی واقعی کۆیدەکاتەوە کە  لە ڕێگەی کۆمپیوتەر و ئەو پەیوەندیانەی کە لە گوگل و فیس بوک و پاشکۆکانی دەستیدەکەوێت و دەستەبەری دەکات. پڕۆژەی جێبەجیکردنی میتا پێنج ساڵ دەخایەنیت و سەرەتا بەر هەموو کەس ناکەوێت بەڵام لەدواجار دەبێتە ئەمری واقع و هەموو کەس بەشدار دەبێت ، بەیارمەتی میتا دەتوانین جیهانێکی گریمانەیی وەکو جیهانی ڕاستەقینە دروستبکەین ، ئەم جیهانە بۆ بازرگانی و بزنس و فیربوون و خوێندن لەدوورەوە بەکاردێت ، تۆ دەتوانیت  لە ماڵەوە لە بازاڕی ئەلکترۆنیکدا شمەکێک ببینی و تاقیکەیتەوە ئەوجا بیکڕیت ، جگە لەوە تۆ دەتوانیت هاوڕێی دوور و نزیکەکانت ببینیت ، پیشانگای کتێب لە وڵاتێک کراوەتەوە لەماڵەوە دانیشتویت ئامادەی ئەو پیشانگایە بیت ، واتە ڕۆلی بەکارهێن هەر ئەوە نابێت لەبەردەم شاشە تەماشا بکات ، بەڵکە خودی خۆی دەچیتە ناو ئەو ژینگە سێ ڕەهەندیەی باسمانکرد بەجۆرێک دەبێتە یەکێک لەوان ، بەم شێوەیە تۆ دەتوانیت لە کۆبوونەوەیەک لە دوبەی یا لە بەغدا یا لە هەولێر… هتد ئامادەبیت یا دەتوانیت ئامادەی تۆپیپێ لە یاریگەی لەندن بیت و لەسەر مودەرەجاتەکان سەیری یاریەکە بکەیت و کەچی لە ماڵەوەشی! دەتوانیت بەشداری شۆرش و خۆپیشاندانەکان بکەیت ئەوانیش دەبنە گریمانەیی ، دەتوانیت لە ماڵی خۆت بەشداری خۆپیشاندان بکەیت بێ ئەوەی کەس دەستگیرت بکات ، لەم جیهانە بەتەواوی کۆتایی بە نهێنیەکان دیت ، تۆ لەم جیهانە نوێیەدا داوا لە کوڕەکەت یا کچەکەت دەکەیت کە بەسە واز لە ئەنتەرنیت بێنن بڕۆن وانەی خوێندنگا بخوێنن ، لێرەوە منداڵەکانت نادۆزیەوە چونکە ئەوان بەتەواوەتی لە جیهانێکی دیکەدان ، ژووری داخراو و ژووری کۆبوونەوە بەهەمان شت ژووری نووستن نامێنێت ، هەموو ووردودرشتی ژیان ڕێگەپێدراو دەبێت و هیچ تایبەتمەندیەک نامێنیت ، وایلێدێت گاڵتە بە ڤیدیۆکۆنفراس و زووم و هەتا خودی فیس بوک بکرێت. بەڕاستی پێش هاتنی ئەم جیهانە ئەرکی دایک و باوکانە لەسەریان زیاتر و گەرموگوڕتر لەجاران بەتەنگ پەروەردەی منداڵەکانیان بە بەهای جوان و ڕەوشتی باش بن ، هەنگاوی یەکەمیش کە لایانە پەیوەندیدارەکان لەسەریانە لە ئیستەوە دەستبکەن بە شەرحکردنی ئەو جیهانە گریمانەییە و یارمەتی دایک و باوکان و هەموو خێزانێک بدات تا نەخزێنە ئەو شوێنەی کە کەس خۆزگەی بۆ ناخوازیت ، با لەئێستەوە هەموومان ووریابین!

 بەهرۆز جەعفەر ڕووسیا دوو گرفت بۆ یەکێتی ئەوروپا دروست ئەکات؛ یەکەمیان، گرفتی ووزە لە زستانێکی سارددا، چونکە ڕووسیا سەرچاوەیەکی باشی هەناردەکردنی گازی سروشتی یە بە پلەی ئیمتیاز بۆ ئەوروپا. نزیکەی (٢٤٪) یەدەگی گازی سروشتی جیهان ئەکەوێتە ڕووسیاوە، ئێرانیش (١٨٪) ی یەدەگی سروشتی جیهانی هەیە، بە هەردوکیان ئیدارەی حەوزەی قەزوین ئەدەن. هاوپەیمانێکیشیان لە کەنداو هەیە (قەتەر) کە ڕیزبەندی سێهەمی هەیە (١٥٪) یەدەگی گازی سروشتی جیهانی هەیە.  دووەمیان، ڕووسیا گرفتی کۆچبەر لە ڕێگەی بیلا ڕووسیاوە دروست ئەکات.  کاتێک بەهاری عەرەبی دەستی بە سەرهەڵدان کرد لە کۆتایی (٢٠١٠) دا، سێ گۆڕانکاریی گەورەی جیهانی و نێوچەیشمان بینی: - ڕووسیا کۆتایی بە پرۆژەی هێڵی نابۆکۆ (Nabucco Pipeline) هێنا ( هێڵی نابۆکۆ؛ پرۆژەی گواستنەوەی گاز بو لە ناوەڕاستی ئاسیاوە بۆ ناوەراستی ئەوروپا) یان بە خاکی تورکیادا گازی ئەگواستەوە بۆ نەمسا. پرۆژەکە (١٠،٧) دە ملیارو حەوتسەت ملیۆن دۆلاری تێ چو، درێژی هێڵی بۆڕییەکە (٣٣٠٠) کیلۆمەتر بو، لە (٢٠٠٩) گریبەستەکە بە ئامادەبونی نوێنەری ئۆباماو چوار ولاتی ئەوروپی و تورکیاو ئازەربایجان ئیمزاکرا. بەنیاز بون بە بن گوێی ڕووسیادا گاز ببەن بۆ خۆرئاواو ولاتانی ئەندام لە ناتۆ بەڵام ڕووسیا بەشدار نەبێت!. بۆیە ئاگری بەهاری عەرەبی لە سوریاوە پەڕییەوە بۆ دوورگەی کریما(Crimea)، ئەو دوورگەیە مینای سیڤاستۆڵ (Sevastopol) ی هەیە یەکێکە لە هەستیارترین پێگە جیۆپۆلەتیکیەکانی جیهان کە تەواوی دەریای ڕەش یان ڕووسیا و ئاسیا بەگشتی ئەبەستێت بە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپاوە. زۆری نەمابو ڕووسیاو ئەمریکا لەو ناوچەیە بەیەکدا بکێشن و جیهان لە شەڕی دوو بلۆکەوە تێوە بگلێنن. لە (٢ ی نۆڤەمبەری ٢٠٢١) دا دیسانەوە پۆتین وتی “ کریمیا، بۆ هەمیشە ئەبێتە بەشێک لە ڕووسیا”. هەر بەو بۆنەیەشەوە هێزەکانی ئەمریکا لە پۆڵەنداو لە دەوروپشتی ڕووسیا زیادیکرد. بەهەمان شێوە ڕووسیا هات بۆ دەریای سپی ناوەڕاست ( ناوچەی نفوسی ئەمریکاو ناتۆ) و هێزەکانی ڕووسیا لە (٢٠١١) ەوە لە تەڕتوسی  سوریا جێگیرکران. - لە ڕووی ناوچەییەوە، بەهاری عەرەبی کۆتایی بەسەردەمی گەشەی ئابوریی و ئارامی ناوخۆیی لە تورکیا هێنا، چونکە هاوکات بو لەگەڵ تێکچونێکی خراپی سیاسیی و دیبلۆماسی و سەربازیی لە نێوان ئیسرائیل و تورکیادا، هەروەها دواتر پەیوەندییەکانی تورکیاو ڕژێمی ئەسەد لە سوریا کۆتایی هات، هەروەک چۆن پرۆسەی ئاشتی نێوخۆیی (پەکەکە) هەڵوەشایەوە.  نرخی نەوت و گازی سروشتیش بەهۆی قەیرانە نێوچەییەکانەوە بەرزبونەوە( چونکە وەکو پێویست نەوت نە ئەگەیشتو میناکانی جیهان)، گرفتی کۆچبەریش دەیان هێندە هەڵکشا لە تورکیاوە بۆ سنوری ئاوەکانی دەریای سپی ناوەڕاست و تا ئەمڕۆش بابەتێکی زیندووە.  - هەر لە ساڵی (٢٠١٠ ەوە تا ٢٠٢١) ڕاگەیاندنی یەکلەدوای یەکی دۆزینەوەی یەدەگی سروشتی لە قەتەر (کەنداو) لە قەزوین بە تایبەت ئازەربایجان، لە ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی ( قوبرس، ئیسرائیل).  ئەکرێت لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، پرسی ووزە وەک بابەتێکی جیۆ-ستراتیجی یان ببێتە هۆی هاریکاری هەرێمایەتی و ئاشتی و ئاسایش لەگەڵ خۆی بهێنێت، یان ببێتە مایەی ململانێ و نا-ئارامی هەرێمایەتی.  بەلای ڕووسیاو یەکێتی ئەوروپاوە، بابەتی کۆچبەران هاوسەنگی هێز و بازاڕ لە پەیوەندییەکاندا ئەشێوێنێت.  ئەگەر لە سەردەمی بەهاری عەرەبی و پرۆژەی نابۆکۆدا رووسیا گرفتی لە ناوچەی کریما دروست کردو، بوو بە سێبەر بەسەر ڕۆژهەڵاتی ئەوروپاوە، ئەمجارەیان ڕووسیا  ڕێککەوتنی ژێر بەژێری هەیە کە بیلا ڕووسیا بە تەواوی بخاتە سەر خاکی ڕووسیا.  بۆیە بیلا ڕووسیا وەک هێڵی پێشەوەی خۆی بە کارئەهێنێت، چ لە ڕووی گەمەیەکی نوێی جیۆپۆلەتیکیەوە ( بەهۆی پرسی کۆچبەرەوە)، چ لە ڕووی ئابوری بازاڕەوە لەم زستانەدا نرخی گاز و نەوت بەرز ئەکاتەوە.  ئەوەی جێی تێ بی نی یە؛  لەهەرێمی کوردستان ناڕەزایەتی هاوڵاتیان لە نادادپەروەری و بۆشاییەکی فەرمانڕەوایی هەر هەبوە، بەتایبەتی لەناوچەی حوکمڕانی سلێمانی، بەڵام ئەوەش گرنگە بزانین ئەوە چۆنی یە کە وا لە ناکاو باڵوێزخانەی بیلا ڕوسیا لەماوەی مانگێکدا بە هەزاران ڤیزە لە ڕێگەی چەند دەڵاڵێکەوە ئەداتە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان؟! لەگەڵیشیدا کۆمپانیایەکی ڕووسیەکان ڕای ئەگەیەنن لە ناوچەی سلێمانی «نەوت» یان دۆزیوەتەوە(ناڵێن گاز)، هەر لەگەڵ ئەمەشدا بە هەزاران کەس لە هەرێمی کوردستان کە زۆربەی هەرە زۆریان خەڵکی ناوچەی سلێمانی و گەرمیان و شارەزورن دەست پێ ئەکات بۆ سنورەکانی بیلا ڕووسیا!. بۆچی لە وەرزی هاویندا ئەم گرفتە سەری هەڵ نەدا، ئەگەر بیلاڕوسیا لە وەرزی هاویندا بۆ گەشتوگوزار کارئاسانی ڤیزا بکات بە دەیان هەزار هاوڵاتی بۆ هەوا گۆڕین ڕوو لەو وڵاتە ئەکەن.  پۆڵەندا زۆرترین فشاری ئەوروپاو ڕوسیای کەوتۆتە سەر!. دامودەزگە ئاگەدارەکانی وارشۆ نایشارنەوە کە بیلاڕووس کۆچبەرانی فریوداوە بۆ ئەوەی بێنە وڵاتەکەی و دەرگایان بۆ ئەکاتەوە بچنە پۆڵەنداو وڵاتانی دیکەی ئەوروپا.. ئێستا لە تەواوی پۆڵەندا  هەر لە شەقامەوە بۆ میدیاکان ناوی هەرێمی کوردستان ئەهێنرێت، چونکە زۆرینەی هەرە زۆری کۆچبەرەکان لە عێراق و لەناو عێراقیشدا لە هەرێمی کوردستانەوەیەو، لەناو هەرێمی کوردستانیشدا زۆربەی هەرە زۆریان لە سنوری ئیدارەی سلێمانیەوەیە. بەگشتی، لەناوخۆی هەرێمی کوردستان نەبونی هەلی کارو سیستەمێکی خراپی تەندروستی و ڕێگاوبان و خزمەتگوزارییەکانی تر هەیە، بەڵام هەرێمی کوردستان کەرەستەی ئەو جەنگەیە کە ڕووسیا لە ڕێگەی بیلا-ڕووسیاوە لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا هەڵیگیرساندوە، بەو هۆیەشەوە هەم یەکێتی ئەوروپا ئەخاتە ژێر پرسیار هەم نرخی لەسەر نەوت و گازی سروشتی لە زستانێکی سەختدا گران ئەکات.

كارزان سه‌باح هه‌ورامی كاك مه‌لا به‌ختیار ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی باڵای به‌رژه‌وه‌ندی یه‌كێتی باس له‌ چركه‌ساتی ئه‌و كاتانه‌ی ده‌كات كه‌ چوه‌ته‌ ئه‌رده‌ن و له‌وێ پشكنینی بۆ كراوه‌، پێیان گوتووه‌ ژیانی له‌ مه‌ترسیدایه‌، ئه‌ویش یه‌كسه‌ر په‌یوه‌ندی به‌ قورباد تاڵه‌بانی كردووه‌ ئاگاداری كردوه‌ته‌وه‌ و ئه‌ویش به‌رێز كاك نێچیرڤان بارزانی ئاگاداركردوه‌ته‌وه‌ له‌دۆخێكی له‌وشێوه‌، كاك به‌ختیار ده‌لێت: نه‌یبرده‌ 7 چركه‌ سه‌رۆكی هه‌رێم په‌یوه‌ندی پێوه‌كردم و و نه‌شی برده‌ 7 ده‌قه‌ جه‌لاله‌تی مه‌لیكی ئه‌رده‌ن په‌یوه‌ندی پێوه‌كردم كه‌ ئاماده‌یی ده‌ربری بۆ هه‌موو شتێك، كاك به‌خیتار به‌ئاشكرا ده‌لێت: له‌دڵه‌وه‌ سوپاسی سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌كه‌م ئه‌گه‌ر مام جه‌لالیش له‌ژیان بوایه‌ هه‌ر ئه‌وه‌ی بۆ ده‌كردم. تائێره‌ قسه‌كانی و بۆچونه‌كانی كاك مه‌لا به‌ختیاره‌، له‌سه‌ر ئه‌و ژه‌هر خواردنه‌ی له‌ناو حزبه‌كه‌ی پێی دراوه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌م چه‌ند دێره‌وه‌ خه‌ڵكی كوردستان بزانن سیاسه‌تكردن لای پارتی و سه‌ركردایه‌تی پارتی بریتیه‌ له‌ پاراستنی ئه‌خلاقی سیاسی، زۆر له‌مێژه‌ به‌شێك له‌ سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی په‌یامی مام جه‌لالیان شكاند و دژایه‌تی پارتیان كرد، به‌ڵام پارتی ئاماده‌نه‌بوو په‌یمان بشكێنێت، هیچ كاتێك پارتی پشت له‌ هیچ سه‌ركرده‌یه‌كی شۆرشگێر و نیشتیمان په‌روه‌رنه‌كردووه‌، له‌هه‌ر حزبێك خه‌تێك یان ئاراسته‌یه‌كی ئاوا هه‌بووبێت، پارتی پشتیوانی كردووه‌، ساڵانێكه‌ له‌ناو یه‌كێتی به‌ جۆره‌ها شێوه‌ راگه‌یاندنی و سۆشسال میدیا له‌دژی ئه‌و سه‌ركردانه‌ی یه‌كێتی به‌كارده‌هێنرێت كه‌ ئاراسته‌ی نه‌ته‌وه‌ییان وه‌رگرتووه‌، به‌سه‌ركرده‌ی پرۆپارتی ناویان ده‌به‌ن، به‌ڵام ده‌رئه‌نجامی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتی گه‌رانه‌وه‌ بۆ ئه‌سڵی ئه‌و بنه‌مایه‌یی كه‌ له‌سه‌ری دروست بوون پشتیان له‌وانه‌ كرد كه‌ به‌هۆی دۆخێكی تایبه‌ته‌وه‌ ده‌ستیان به‌سه‌ر یه‌كێتی گرت، له‌م رۆژه‌وه‌ ته‌واو بۆ یه‌كێتیه‌كان روون بویه‌وه‌ كه‌ ئه‌وه‌ی دوژنی راسته‌قیه‌ی یه‌كێتییه‌ ئه‌وانه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێت رێبازی مام جه‌لال به‌هه‌ڵه‌ داوان ببه‌ن، نه‌ك ئه‌وانه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێت ئاشته‌وایی له‌ناو هێزه‌ سیاسییه‌كان دروست بكه‌ن. ئه‌وه‌ی روودا په‌یامێكی گرنگه‌ بۆ ئه‌و ده‌نگه‌ نارازیه‌ سیاسییه‌ی له‌ سلێمانییه‌وه‌ له‌دژی پارتی هه‌یه‌، ئه‌و ده‌نگه‌ هه‌میشه‌ پارتی وێناكردووه‌ به‌ پیلان دانان بۆ نه‌یاره‌كانی و له‌ناوبردنیان، به‌ڵام ده‌ركه‌وت پێچه‌وانه‌كه‌ی راسته‌، هه‌میشه‌ ئاراسته‌ی سیاسی سلێمانی پێی وابووه‌ پارتی هۆكاری تێكدانی یه‌كریزی كورده‌، به‌ڵام ده‌ركه‌وت ئه‌وانه‌ی كلتوری ژه‌هریان داهێنا ئه‌وانه‌ن كه‌ كوردستانیان گه‌رانده‌وه‌ بۆ 100 ساڵ پیشووتر، وانه‌وه‌گرتن له‌م رووداوانه‌ گرنگن، له‌ سلێمانی گرنگه‌ وانه‌یه‌ك له‌ دروست بوونی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان وه‌ربگیرێت كه‌ له‌هه‌ناوی یه‌كێتی هاته‌ ده‌ره‌وه‌ و رۆژانێك بووه‌ دووه‌م هێزی كوردستان، به‌ڵام پارتی له‌به‌ر خاتری مێژووی هاوبه‌شه‌كه‌ی كه‌ یه‌كێتی بوو، رۆژێك ئاماده‌ نه‌بوو پشت له‌ یه‌كێتی بكات، بگره‌ كه‌وته‌ شه‌رێكی راگه‌یاندنه‌وه‌ له‌گه‌ڵ گۆران كه‌ دوجار ئاگره‌كه‌ هی یه‌كێتی بوو، پشكه‌كه‌ی به‌رپارتیش كه‌وت، سیاسه‌تكردن لای پارتی ئه‌خلاقه‌، هه‌رئه‌و كاته‌ی كه‌ گۆرانیش نه‌یتوانی یه‌ك كورسی په‌رله‌مانی عێراق به‌رێت پارتی به‌ده‌نگی به‌رز گوتی: مامه‌ڵه‌ی ئێمه‌ له‌گه‌ڵ گۆران له‌سه‌ر بنه‌مای كورسی نییه‌، هه‌روه‌ك چه‌ند ساله‌ مامه‌ڵه‌ی پارتیش له‌گه‌ڵ یه‌كێتی له‌سه‌ر كورسی نه‌بووه‌، گیانی لێبوردن و دڵفراوانی پارتی گرنگه‌ وانه‌ی لێوه‌ربگیرێت. پارتی حزبی نیوه‌ رێگا نییه‌، له‌گه‌ڵ هاوبه‌شه‌كانی ئه‌و كاته‌ی په‌رله‌مانی عێراق پارتی پشتیوانی كردن كه‌ په‌یوه‌ندی پارتی له‌گه‌ڵ گۆران و یه‌كێتی له‌وپه‌ری ساردو سڕی و خراپیدابوو، به‌ڵام كاتێك په‌لاماری په‌رله‌مانتارنی گۆڕان و یه‌كێتی درا له‌لایه‌ن خۆپیشانده‌رانه‌وه‌، په‌رله‌مانتارانی پارتی و هێزی پارتی پێش پارتییه‌كانی گیانی ئه‌وانیان پاراست، ئه‌م قسه‌یه‌ بۆ پارتی چه‌نده‌ دروسته‌ ده‌بێت بۆ یه‌كێتی هێنده‌ دروست بێت، ده‌بێت یه‌كێتی ده‌ست له‌ناو ده‌ست بگه‌رێته‌یوه‌ بۆ پشتیوانی رێبازی كوردایه‌تی و له‌گه‌ڵ پارتی ئه‌وه‌ی ماوه‌ له‌سه‌ر شانیان ته‌واوی بكه‌ن، سه‌ركرده‌ی هه‌ڵتۆقی و چاوبرسی سیاسی یه‌كێتی گه‌یانده‌ لێواری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ و له‌ناوچوونی، به‌پاره‌ی یه‌كێتی و خه‌ڵكی كوردستان ئه‌وه‌نده‌ نه‌مابوو قه‌واره‌ی كوردستان هه‌ڵوه‌شێننه‌وه‌ و بیكه‌نه‌ دووبه‌شه‌وه‌، ئیتر قسه‌كانی كاك به‌ختیار، لاپه‌ره‌یه‌كی نوێیه‌ له‌ مێژووی په‌یوه‌ندی پارتی و یه‌كێتی، ئه‌گه‌ر یه‌كێتییه‌كان پێیان وایه‌ رێبازی كاك به‌ختیار، رێبازی یه‌كێتییه‌، ده‌بێت بیر له‌وه‌ش بكه‌نه‌وه‌ كه‌ ئه‌وه‌ی فریادره‌سی پاراستنی گیانی بوو پارتی بوو نه‌ك كه‌سی دیكه‌.

فه‌رهاد حه‌مزه‌  لای هه‌مووان ڕوونه‌ كه‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست چه‌ندێك ده‌وڵه‌مه‌نده‌ به‌ سامانی نه‌وت و غاز ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ هه‌ڵكه‌وته‌ جوگرافییه‌كه‌ی كه‌ رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا پێكه‌وه‌ گرێ‌ ده‌دات ، سه‌ره‌رای ئه‌مه‌ش چه‌ندین ڕێره‌وی ئاوی گرنگی وه‌ك ته‌نگه‌ی هرمز له‌خۆ ده‌گرێت . هه‌ر له‌دوای جه‌نگی دووه‌می جیهانییه‌وه‌ ئه‌مریكا چه‌ندین پلان و پیلانی داڕشت تا جێ‌ پێی خۆی له‌م ناوچه‌ گرنگه‌ بكاته‌وه‌ و ده‌ست به‌سه‌ر ئه‌و سامانه‌ بێشووماره‌دا بگرێت ، له‌م پێناوه‌دا چه‌ندین شه‌ڕ و شۆڕی ناوه‌ته‌وه‌ چه‌ندین كوده‌تای سه‌ربازی ئه‌نجام داوه‌ .تاقه‌ ئامانجی سه‌ره‌كی ئه‌مریكا له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راستدا دابینكردنی ئاسایشی وزه‌یه‌ به‌ مانایه‌كی تر ده‌ست كه‌وتنی وزه‌ی نه‌وت و غاز به‌ نرخێكی گونجاو كه‌ توانای كێبركێی پیشه‌سازی بپارێزێت بۆ خۆی و هاوپه‌یمانه‌كانی له‌ په‌یمانی ناتۆ به‌مه‌ش ده‌توانێت مامه‌ڵه‌ نێو ده‌وڵه‌تییه‌كان به‌ دۆلاری ئه‌مریكی بهێڵێته‌وه‌ هه‌ر هه‌وڵێكیش بۆ دانانی نرخی نه‌وت به‌ دراوێكی تر هێڵی سووره‌ بۆ ئه‌مریكا ناكرێت چاوی لێ‌ بپۆشرێت . له‌ دوای دابه‌زینه‌ مێژوویه‌كه‌ی نرخی نه‌وت له‌ ساڵی 2008 تێبینی ده‌كه‌ین تێڕوانینی ئه‌مریكا بۆ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست وه‌ك خۆی نه‌ماوه‌ته‌وه‌ و گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه‌ ، لێره‌دا سێ‌ فاكته‌ری سه‌ره‌كی له‌ ئارادایه‌ وای له‌ ئه‌مریكا كردووه‌ كه‌متر پشت به‌ نه‌وتی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست ببه‌ستێت كه‌ ئه‌مانه‌ن :- 1-دابه‌زینی خواستی ناوخۆ و كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌كاربردنی نه‌وت.  ئاشكرایه‌ كه‌رتی گواستنه‌وه‌ كه‌ زیاتر ئۆتۆمبێل ده‌گرێته‌وه‌ 70% ی به‌روبوومه‌ نه‌وتییه‌كان خه‌رج ده‌كات به‌ڵام ئێستا ئۆتۆمبێلی كاره‌بایی به‌ بڕێكی زۆر بازاڕی داگیر كردووه‌ جێگه‌ی به‌نزین و دیزلی گرتۆته‌وه‌ . له‌ راپۆرتێكی رێكخراوی ئۆپیك دا هاتووه‌ كه‌ چاوه‌ڕوان ده‌كرێت له‌ ساڵی 2040 دا ڕێژه‌ی ئۆتۆمبێلی كاره‌بایی بگاته‌ 13% هه‌موو ئۆتۆمبێلی جیهان كه‌ ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری له‌سه‌ر خواستی نه‌وت به‌ بڕی 3 ملیۆن له‌ رۆژێكدا كه‌م ده‌كاته‌وه‌ . ئاژانسی وزه‌ی جیهانی  (EIA) كه‌ ئاژانسێكی ئه‌مریكییه‌ له‌ راپۆرتێكیدا هاتووه‌ :- له‌ ساڵی 2007 پێویستیمان به‌ 21 ملیۆن به‌رمیل نه‌وت هه‌بووه‌ به‌ڵام له‌ ساڵی 2011 رۆژانه‌ 19 ملیۆن به‌رمیل نه‌وتمان به‌كار هێناوه‌ ، ئاژانسه‌كه‌ راشیده‌گه‌یه‌نێت داواكاری له‌سه‌ر نه‌وت له‌ ئه‌مریكا گه‌یشتووه‌ته‌ لوتكه‌ ساڵانه‌ به‌ ڕێژه‌ی 1% دا ده‌به‌زێت . 2- به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌رهه‌می ناوخۆ  ئه‌مریكا له‌ رێگه‌ی پیاده‌كردنی ته‌كنه‌لۆجیایه‌كی نوێوه‌ نه‌وتی به‌ردین به‌رهه‌م ده‌هێنێت و ساڵانه‌ بڕی 200 هه‌زار به‌رمیل له‌ رۆژێكدا زیاد ده‌كات . ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ به‌رهه‌می غازی به‌ردین كه‌ ئه‌ویشیان له‌ به‌رزبوونه‌وه‌دایه‌ ، ئه‌م پرۆسه‌یه‌ وای له‌ ئه‌مریكا كردووه‌ به‌ رێژه‌ی 50% كه‌متر متمانه‌ بكاته‌ سه‌ر نه‌وتی هاورده‌كراو . 3- به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ له‌ نیوه‌ی رۆژئاوایی گۆی زه‌وی  شان به‌ شانی به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌رهه‌می نه‌وتی ئه‌مریكا بری به‌رهه‌مهێنان له‌ چه‌ند وڵاتێكی تری كیشوه‌ری ئه‌مریكا زیادی كردووه‌ كه‌ به‌رازیڵ و كه‌نه‌دا به‌ پله‌ی یه‌كه‌م دێن به‌ جۆرێك له‌ 5 ملیۆن به‌رمیلی رۆژانه‌ نزیك بووه‌ته‌وه‌ كه‌ ده‌كاته‌ دوو هێنده‌ی ئه‌و بڕه‌ی ئه‌مریكا له‌ وڵاتانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست (سعودیه‌ و عێراق و كوێت ) ده‌یكرێت . سه‌رباری كه‌مبوونه‌وه‌ی بایه‌خی نه‌وتی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست به‌ لای ئه‌مریكاوه‌ به‌ڵام هێشتا ئه‌مریكا نایه‌وێت به‌یه‌كجاری ده‌ست به‌رداری بێت و گۆره‌پانه‌كه‌ به‌ جێبهێڵێت به‌ڵكو ده‌یه‌وێت به‌ شێوه‌یه‌كی كه‌میش بێت بمێینێته‌وه‌ تا رَێگری له‌ چین و رووسیا بكات له‌ كۆنترۆڵكردنی ناوچه‌كه‌ و لاسه‌نگ بوونی ته‌رازووی هێز به‌ لایاندا . هێشتا ئه‌مریكا پێویستی به‌وه‌ هه‌یه‌ ئاسایشی وزه‌ بۆ هاوپه‌یمانه‌كانی مسۆگه‌ر بكات ، مانه‌وه‌یه‌كی رووكه‌شیش به‌ پێویست ده‌زانێت تا وڵاتانی به‌رهه‌مهێنی نه‌وت نه‌كه‌ونه‌ ژێر ره‌حمه‌تی چین و رووسیاوه‌ . به‌ جێهێشتنی ئه‌فغانستان و  كه‌مكردنه‌وه‌ی هێزه‌كانی له‌ عێراقدا و ئاماژه‌ دان به‌ كشانه‌وه‌ له‌ سوریا هه‌موو ئه‌مانه‌ ئاماژه‌ن بۆ كه‌م بایه‌خبوونی نه‌وتی ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست به‌ لای ئه‌مریكاوه‌ .   * كۆمپانیای نه‌وتی باكوور

شەماڵ عەبدولوەفا ئەم وتارەم پێش ھەلبژاردن ئامادە کردبو، لەسەروبەندی دوای روخانی سیستەمی حوکمرانی ئەفغانستان ، ئەو سیستەمەی ئەمەریکا لەپشتییەوە بوو، لەو کاتەدا زۆر بەراوردو قسە لەسەر لێک چوونی ئەوێ و کوردستان دەکرا ، بەزۆر شێوەی جۆراوجۆر بەڵام بلاو کردنەوەیم راگرت لەبەر ھەڵبژاردن ،ئەنجامی ھەلبژاردنەکانیش وای کرد کە وتارەکەم گونجاوتر شۆێنی خۆی بکاتەوە. ئەمەریکا لەوە گەیشتبوو کە ئەم حوکمرانییەی ئەفغانستان دەورانی مێژوویی وسیاسی و فکری و کۆمەلایەتی تەواوبووە ، بۆیە بەجێیھێشت تا داروپەردوی بەسەر یەکدا بکەۆێت ، کوردستان تەنھا لەیەک شتدا لەۆێ دەچێت ، لەوەی ھەردولایان دەورانە مێژویەکەیان تەواو بوە . حوکمی ئەفغانستان دەروخێ ، بەلام ی ن ک وپارتی دەستەلات بەجێ ناھێلن بۆچی ھەردووکیان دەورانی مێژویی وسیاسی و فکری و کۆمەلایەتییان تەواو بووە؟ پرسیارێک بالەھەردوکیان بکەین ، یەکێتی و پارتی دوای سی سال لە دەسەڵاتی ھەردوکیان باپێمان بلێن لەچیدا سەرکەوتووبون : لە ئیدارەدانی ھەرێم ؟ لەپەیوەندیەکان ؟ لەیەک گوتاری و یەکڕیزی؟ ھێزێکی نیشتیمانی پێشمەرگەی یەکگرتوو ؟ لەشەفافیەت ؟ لەدادپەروەری کۆمەڵایەتی؟ لە دادپەروەری سیاسی؟ لە پاراستنی بازار؟ لە پاراستنی ھەرێم و ناوچە دابڕێنراوەکان؟ لە بواری نەوت؟ ؟ واز لەمانەش بابھێنین !! لەپێدانی مووچە ؟ لەدەستەبەر کردنی ئاوو کارەبا؟ لە بێ لایەن کردنی دادگاکان؟ لە تەنگە نەفەس کردنی ئازادییەکان؟ بۆیە دەورانەکەیان تەواو بوە ئەنجامی ھەلبژاردنەکانیشی بێتە سەر ھەردوکیان دارماون بەھەردوکیان چارەکی دەنگەکانیان نەھێناوە ھەردوکیان لەھەردوو قەڵاکەیان لە سلێمانی و دھۆک ھاڕەیان کردووە، ئەی بۆ نارۆن ؟ ئەمان دوو ولاتی ناوچەیی دەیان پارێزن کەھەرگیز دەست بەرداریان نابن ئەوانیش تورکیاو ئێرانە بۆچی ئەم دوو ولاتە دەستبەرداری ی ن ک وپارتی نابن چونکە لەمان باشتریان دەست ناکەۆێت بۆ جێ بەجێ کردنی بەرنامەکەی ئەوان ئێستا رێکو رەوان مێژوو دوبارە دەبێتەوە. سەردەم سەردەمی ئیماراتەکانە سەردەم سەردەمی شەری دەولەتی سەفەوی و عوسمانیە سەردەم سەردەمی چاڵدێرانە ئێستا ٢٠٢١ نیە!! لەوانەیە پرسیارێکی جەوھەری لەم وتارەم بکرێت ئەی بزوتنەوەی گۆران؟؟ بەلێ بزوتنەوەی گۆران یش دەورانی مانەوەی تەواو بووە (گەر نەگەرێتەوە بۆ بەھا و پرنسیپەکانی خۆی و گوێ لە دەنگی دڵی خەڵک نەگرێ) چونکە نەیتوانی بەشێکی بچوکیش لەبەرنامەکەی جێ بەجێ بکات کەچوە دەسەلاتەوە بۆیە لایەنگران و زۆرێکی زۆری ھەلسوراوانی و دەنگدەرەکانی بایکۆتیان کرد.. ئەوەی ئەم ھەلبژاردنە لەوانی تر جیادەکاتەوە یەک بابەتی ھێجگار ھەستیارە ئەمجارە بایکۆت بایکۆتی ھەلبژاردن نەبوو بەلکو بایکۆتی دەسەلات بوو بەلام راستیەک دەبێت بوترێ ، بەسەدان سالی تریش بەرنامەیەک جێگرەوەی بەرنامەکەی بزوتنەوەی گۆران نابێت لەھەموو رویەکەوە ،بەلام ئێمە نەمان توانی سەری خەین نەدەسەلات گۆێی لێگرتین ، دەوروبەریش بە موئامەرەی بەردەوام دژی بون ھاوکێشەی کۆتایی. ی ن ک و پارتی نەحیزبن نەبنەمالە بەلکو دەسەلاتێکی پاشکۆی بێ پێچ و پەنان چونکە ھەم حیزب ھەم بنەمالە هەندێ بەھاو پرنسیبی جوانیان لایە بەلام ئەمانە لای ھەردوکیان نەماوە . ئەمانیش ھەردووکیان بە دەردی ئیماراتەکان دەچن ، دوور ونزیک ئەبن بە بەشێک لە مێژوویەکی ناشرین.  

ساڵح ژاژڵەیی كاتێك عوسمانی كوڕی عەفان شەهید كرا ئەمەویەكان  ڕوداوی  شەهید كردنی عوسمانیان  بۆ خۆیان قۆستەوەو ویستییان لەو ڕێگایەوە خەلافەت بەدەست بهێنن چونكە عوسمانی كوڕی عەفان لە ئەمەویەكان بوو . بۆیە هەر كاتێك  دەیانویست شەڕێك بكەن  ، كراسە خوێناویەكەی عوسمانیان بەرز دەكردەوەو دەیانگوت ئێمە غەدرمان لێكراوە .  ئەوەندە كراسەكەی عوسمان بەرزدەكرایەوە  بۆ پاساو هێنانەوەی شەڕ ، تا ئێساش ئەمە بۆتە قسەو باسی ناو جەماوەر . كاتێك زۆر لە شتێك دەگوترێتەوە وباس دەكرێت برینی ڕأبوردوی پێ دەكولێنرێتەوە ، دەڵێن ها ها ئەمەشتان كرد بە كراسەكەی عوسمان . مەسەلەێەكی تریش هەیە  هەر لە بابەتی كراسەكەی عوسمانە  كە  زۆر جار دەگوترێت ئەمەشتان كرد بە خوێنی سیاوەش كە لە كوردەواریدا بۆتە سیاوەحش . ئەمەش چیرۆكێكە لە بابەتی  شەهید كردنەكەی  عوسمان .  لە سەردەمی نێچیر بارزانیدا بۆ ئەوەی موچەی خەڵك كەم بكەنەوە  پاساوێكی باشیان داهێنا و موچەی خەڵكیان كەم كردەوە بە ناوی پاشەكەوتەوە . واتە ئێمە موچەكانتات نابڕین و كەمی ناكەینەوە و بۆتان پاشەكەوت دەكەین  بەڵام بە دوو مانگ جارێك و دەدرا .  تا ئێستاش كەس ئەو موچە پاشەكەوتانەی وەر نەگرتۆتەوەو كەوتە  قورگی شێرەوە .  لەم بارەیەوە یادگاریەكی خۆشم هەیە لەسەر پاشە كەوت . دیارە پاشەكەوت  لای پارتی مێژویەكی كۆنی هەیە و لە كاتی ئاشبەتاڵیش  پارەی پاشەكەوتمان زۆر بوو ئەوەش هەر بنەماڵەی بارزانی دەزانن چیلێكراوە . ساڵی 1988 دوای ئەنفالەكان چوینە ناو ئێران . ژمارەیەكی زۆر ماڵە پێشمەرگە لە شاری سەقز بون . من ئەو كات بەرپرسی  ئیدارەی مەكتەبی سیاسی بوم لە قاسمە ڕەش  . ڕۆژێك لە سەقز پێشمەرگەیەك هاتە لام و پێی وتم چەند پێشمەرگەیەكی یەكێتی لەو چایخانەیە  كردویانە بە دەنگە دەنگ و جنێو دەدەن  حەیامان چوە.  منیش چوم بۆلایان و لێم پرسین كێشەتان چییە . وتیان مانگی 2500 تمەنمان هەیە و مال َو مناڵمان هەیەو بەشمان ناكات . پێم وتن  یەكێتی هیچ پارەی نەماوە  بڕیار وایە مانگی داهاتو 2000 تمەنتان پێ بدەن . هەر بەڕاستیش پارە نەبوو . سەیرم كرد پێشمەرگەیەك  لەو پەڕەوە دوورە پەرێز دانیشتبوو گوێی گرتبوو . وتم برا بۆچی تۆش نایەیتە پێشەوەو قسەیەك  بكەی . وتیان لێی گەڕی ئەوە پێشمەرگەی پارتییە .  لێم پرسی ئەی ئێوە موچەتان هەیە. وتی بەڵی هەمانە. وتم هەموو مانگێك وەری دەگرن . وتی نەخەیر بارزانی بۆمان كۆدەكاتەوەو بۆمان پاشەكەوت دەكات .  كەواتە پارتی هەمیشە كار قایم بوەو  ئەوان مێژویەكی كۆنیان هەیە لە پاشەكەوتكردندا .   كاتێك  مەسرور بارزانی  براگەورە بوو بە سەرۆكی حكومەت  دریژەی بەو پاشەكەوتەی موچەی فەرمانبەران دا لە ژێر ناوی لێبڕینی موچەدا . واتە ڕێك وەكو ئەوە وایە كە دەڵێن : شەل نییە پای شكاوە .  پاساوی ئەم دوو سەرۆك وەزیرانە كەئامۆزای یەكترن  بۆ پاشەكەت كردن و لێبڕینی موچە ئەوەیە  كە حكومەتی هەرێم زیاتر لە27 ملیار دۆلار قەرزدارەو نرخی نەوت زۆر دابەزیوە . لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە دوو خاڵی زۆر گرنگ بدەم : 1-تا ئێستا جگە لە سەرانی بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی   نە پەڕلەمان و نەحكومەت و كەس نازانێت  ئەم قەرزانە  بۆچی كراون ، لە كوێ‌ كراون  ، كەی كراون و كێ‌ كردونی .  ئەوە نە بۆ خەڵك ڕون دەكەنەوەو نە ڕێگاش دەدن  پەڕلەمان بە دوادا چون بكات . زۆر بەی بۆچونەكان لەسەر ئەوە هاوڕان  ئەگەر لە هەندەرانیش پارە قەرز كرابێت   نەگەڕێنراوەتەوە بۆ كوردستان و خراوەتە سەر حسابی سەرانی هەردو بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی . بۆچونی تریش  هەیە كە دەڵێن: لە بنەڕەتدا ئەو پارانە هەر پارەی خەڵك  بوەو كردویانە بە پارەی خۆیان و ئێستا كردویانەتە قەرز بەسەر میللەتەوە . لەبەر ئەوەی  هیچ حساباتێكی ئەم هەرێمە ئاشكرا نییە بۆیە هەموو گومانەكان ڕاستن .   دووەم: گرێبەستە نەوتییەكان  بە شێوازێكی  زۆر سەقەت كراون . زوربەی داهاتەكان بۆ كۆمپانیكانی نەوتەو ئاسانكاری زۆریان بۆ كراوە لە بەرامبەر بەوەی ژێر بە ژێر سەرانی هەردوو بنەماڵەش  بونە شەریكی كۆمپانیاكان  لەسەر حسابی میللەت .  تا چەندین ساڵ هەموو وەزارەتی نەوت لە جانتاكەی ئاشتی   هەورامیدا بوو  تا ئێستاش كەس نازانێـت ئەو گرێبەستانە چۆن كراون و ڕێگاش نادرێت كەس بە دوادا چون بكات .  دەمەوێت ئەوەشتان وەبیر بهێنمەوە كە كۆمپانیای دانا غاز بڕی یەك ملیار و سەد ملیۆن دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرت وەكو سزا لە بری ئەوەی ئاشتی هەورامی ڕێگای نەدا دانا غاز كاری كۆمپانیاكەی لە دەڤەری گەرمیان فراوا بكات و  بەرهەمی غاز زیاد بكات  بە هۆكاری ئەوەی ئەم كۆمپانیایە دەكەوێتەسنووری یەكێتی و بۆ ئەوەی داهاتی ئەم سنوورە زیاد نەكات . كەواتە دەبێ ئێمە چ ئومێدێكمان بەم دەسەڵاتە هەبێت ؟.   دوای ئەوەی كە هەرێمی كوردستانیان  ڕو بەڕوی قەیڕانێكی دارایی زۆر سەخت كردەوە ، بە ناچاری ڕویان كردەوە بەغداو ماوەی چەندین مانگ قوباد تاڵەبەانی  بە سەرۆكایەتی  وەڤدێك چەندین جەولەی مەكۆكی بۆ بەغدا كرد .  قسە لەسەر ئەوە دەكرا كە هەرێم و بەغدا لەسەر ئەوە ڕێك كەوتون  كە بەغدا بەشە بودجەی هەرێم بنێرێت و لە بەرامبەردا هەرێم  رۆِژانە بڕی 250 هەزار بەرمیل ڕادەستی بەغدا بكات  لەگەڵ نیوەی داهاتی گومرگ و ناوخۆی هەرێمی كوردستان . لەگەڵ ئەوەی تا ئێستا هەرێم نە نەوت و نەداهاتی گومرگی ڕادەستی بەغدا نەكردوە ، بەغدا ڕازی بوو تا كۆتایی ساڵی 2021 مانگانە بڕی 200 ملیار دۆلار بۆ هەرێم بنێِرێـت.  بەڵام بەغدا كەی بیەوێت  بۆی هەیە ئەو بڕە پارەیە ببڕێت .  بۆیە حكومەتی  هەرێم هەموو مانگێك كە كاتی پێدانی موچە دێت  سەرەتا باسی 200 ملیارد دینارەكەی بەغدا  دەكات و موچە خۆران  وەكو گیسكەكەی هەیاسی خاس لێ دەكەن و توشی نا ئومێدی و دڵە ڕاوكێیان دەكەن  . دەڵێن كە پارەكەی بەغدا گەیشت موچە دابەش دەكەین . تا ئێستا پارەكە نەگەیشتوە ، هەفتەی داهاتو دەگات ، موژدەتان لێبێت گەیشت . ئێ جاری ئەوەی هەیە دابەشی بكەن  و كەی ئەوەی بەغداش هات  دابەشی بكەن . دەزانن بۆچی ئەمەشیان كردە كراسەكەی عوسمان بۆ ئەوەی  كە پارەكەی بەغدا وەستێنرا، ئەمانیش لێرە دەست بكەنەوە بە لێبڕینی موچە . واتە ئەمان كارامەن بۆ خۆیان و بەهانەی لێبڕینی موچەیان هەمیشە ئامادەیە .  سەیركەن چۆن ئەمانە خەڵكی هەرێمیان لە ڕوی دەرونییەوە  ناڕەحەت كردوەو دوارۆِژیان بەستونەتەوە بەو 200 ملیارەی بەغداوە .  لە كاتێكدا  ئەمانە پێدانی موچەیان بەستۆتەوە بەو 200 ملیارەكەی بەغداوە ، كاتی خۆی كەپاشەكەوتی موچە دەستی پێكردوە بەرمیلی نەوت لە دەوری 40 دلاردابوو ، دواجار گەیشتە 25دۆلار . بەڵام ئێستا  نرخی بەرمیلێك نەوت بەرزبۆتەوە بۆ 85 دۆلار .  لە لایەكی تریشەوە حكومەت بەناوی چاكسازیەوە  موچەی پلەباڵاكان و تایبەتەكانی  كردۆتە نیوەو ئەوانەشی لە موچەیەك زیاتریان هەیە  بڕیویەتی  . باجی هەموو شتێكی زیاد كردوە كە هاوڵاتیان ئەو زیادەیە دەدەن  جگە لە كۆمپانیاكانی هەردوو بنەماڵە كە هیچ جۆرە باجیك نادەن .  كەواتە  قسەكەی ئاشتی هەورامی زۆر ڕاستە كە باسی پاشەكەوتی موچە دەكرا دەیگوت ئەگەر بەرمیلی نەوت  ببێتە 100 دۆلاریش  هیچ لە مەسەلەكە ناگۆڕێت  و پاشەكەوت بەردەوام دەبێت   كەواتە  ئەگەر بەرمیلی نەوت ببێتە 120 دۆلاریش هەتا 200 ملیارەكەی بەغدا نەیەت  هەر لێبڕینی موچە بەردەوام دەبێت  . ئەوەی دەمەوێت لە كۆتایی ئەم نوسینەدا باسی بكەم ئەوەیە كە لە 29 ساڵی حوكمڕانی ئەم دەسەڵاتەی ئێستادا بەردەوام كەسانی ڕۆشنبیر و دڵسۆز و نوسەرو ڕۆژنامە نوس  كەم كورتیەكانی حوكمڕانییان باس كردوەو داویان كردوە  كە چاكسازی بكرێت و  هەرێم بەرەو پێشەوە بەرن ، بەڵام نەك باشتر كراوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خرابتربوە . ئێمە هەمومان كاتێك بابەتێك دەنوسین و ڕومان لە دەسەڵاتدارنە بۆ ئەوەیە گوێمان لێ بگیرێت و  بە قسەمان بكرێت و دەسەڵاتداران  هەست بە هەڵەكانی خۆیان بكەن و خۆیان چاك  بكەن ، چونكە ئەوان خۆیان خاوەن دەسەڵاتن و گۆڕانكاری هەر بە خۆیان دەكرێت .  بەڵام لە ماوەی هەموو حوكمڕانی خۆیانیاندا  نە چاویان هەبوو نوسینەكانی دڵسۆزانی ئەم گەلە بخوێننەوە و خەڵك ببین ، نەگوێشیان هەبوو كە ئاگاداری ڕەخنەو پێشنیارەكانی خەڵكبن .  لەڕاستیدا ئەمانە شایستەی حوكمڕانی نین و رۆِژگار ئەوانی سەپاندوەو دواڕۆژی  ئەم هەرێمەو ئەم میللەتەیان  خستۆتە بەردەم مەترسی گەورەوەو ئەمانە تەنها بیریان لەوەیە كە داهاتی ئەم وڵاتە بۆخۆیان تاڵان بكەن و ئامادەش نین دەستبەرداری دەسەڵات ببن . پرسیاری گرنگ لێەدا ئەوەیە : ئایا تەنها دەسەڵات تاوانبارە بەرامبەر بەهەموو ئەو نەهامەتیانەی بەسەر ئەم هەرێمەدا هاتوە ؟.  لە وەڵامدا دەڵێم : نەخەیر ئێمەی هاوڵاتیش تاوانبارین چونكە بە هەموو بڕیارەكانی حكومەت ڕازین و گوێڕایەلی فەرمانەكانی ئەوانین . سامانی ئەم وڵاتەیان تاڵان فرۆش كرد دەنگمان نەكرد . موچەیان بۆ پاشەكەوت كردین ، دەنگمان نەكرد . موچەیان بڕین دەنگمان نەكرد . نیوەی خەلكی كوردستانیان ڕادەستی  بەغدا كردەوە  بەناوی ڕیفراندۆمەوە ، دەنگمان نەكرد .  هەرچی باسی ئازادی بكات  حوكمی دەدەن  قسەناكەین  ،ئەوەتا كۆڕەوی گەنجانمان دەستی پێكردوەو سەیركەن لە بیلاڕوسیا توشی چ كارەساتێك بون فزەمان لێوە نایەت و دەبوو ئێستا هەموو میللەت بڕژانایە سەر شەقام . هەموو كاردانەوەكانمان بەرامبەر بەوهەموو تاوانانەی  دەسەڵات ئەوەیە :  بەخوا ئەم جارە  نەچوم بۆ دەنگدان  تۆڵەی خۆم لێكردنەوە .   بەڵام تۆ بچیت یان نەچێت بۆ دەنگدان  ئەو سوارەو تۆش پیادەو بار بەر . ئەگەر سەیریش بكەن ڕۆژانە بە سەدان نوسین لەسەر ئەم بارودۆخە لەسەر شاشەی سایتە ئەلكترۆنیەكان بڵاو دەكرێتەوەو  ڕەخنە لە حكومەت دەگیرێت و  ڕێنمایی بە حكومەت دەدرێت . بەڵام ئەوە ماوەی 29 ساڵی حوكمڕانی ئەم دەستەمافیایە بەڵام ئەوان نە لە ئەنجامی هەڵبژاردنی چاویان هەیە هەڵەكانی خۆیان ببینن نە گوێشیان هەیە داواكاریەكانی خەڵك ببیستن . كەواتە  نوسین وەكو ئەوە وایە ئاسنی سارد بكوتی .  بە بۆچونی خۆم سەرەتای قۆناغێكی نوێی گۆڕانكاری لە هەرێمی كوردستان و عێراق  لە ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەم جارەی پەڕلەمانی عێراق  خەمڵیوەو  كۆمەڵگا  لە ژانێكی گەورەدایە . كاتی ئەوەیە هەمومان خۆمانی بۆ ئامادەبكەین و بە كردار بەشداری بكەین سنووری قسەو نوسین و گلەیی تێپەڕێنین و نەفەس درێژ و كۆڵ نەدەربین و  بێ ئومێد نەبین  چونكە هەموو وڵاتانی پێشكەوتوی جیهانیش بەم قۆناغی ئێستای ئێمەدا گوزەریان كردوە لە نوسینی داهاتومدا باسی ئەوە دەكەم  چی پێویستە و چی باشە لەم قۆناغەدا  ئەنجامی بدەین و كاری بۆ بكەین .  

 شوان داودی ئیتر دەنوسم ...(5) لای هەموان رونە لە ئەنجامی كەتنەکەی 8 ی تەموز بۆ ڕێگرتن لە پەرەسەندنی ئاژاوە خۆێنڕشتن و نائارامی ، لاهوری شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە 15ی تەموز دەستپێشخەری کرد و لە نیمچە کۆبونەوەیەکی مەکتەبی سیاسی یەکێتیدا بە مەرج دەستبەرداری دەسەڵاتەکانی بوو بۆ هاوسەرۆکی دووەم باڤڵ تاڵەبانی تا ئەنجامدانی کۆبونەوەی سەرکردایەتی و یەکلایی کردنەوەی ئەو دۆخە بە رێکاری حزبی  ویاسایی ، لە 17ی تەموز  ئەو بابەتە لەلایەن  کارگێرەوە بڕیاری پێ دەرکرا . لەو ڕۆژەوە تا ئێستا نەیانتوانیوە کۆبونەوەی سەرکردایەتی بکەن ، چونکە هەنگاوەکان لەگەڵ پەیرەودا یەکناگرنەوە ، بۆیە بەردەوام  لە هەوڵدا بوونە پێچاوپێج بە پەیرەودا بکەن بۆ ئەوەی شەرعیەت بە کارەکەیان بدەن بەڵام نەیانوانیوە ، بۆیە لە زۆر شوێندا باز بەسەر پەیرەودا دەدەن بۆ بردنە پێشەوەی پرۆسەکەیان . من لەم نوسینە نامەوێ قسە لە سەر هۆکار و فاکتەرە  حزبی و ناوخۆی و هەرێمەیاتیەکانی ئەو دۆخە بکەم  ، تەنها لە سەر ئەو پرسە دەوەستم کە لەگەڵ ئەوەی لاهور هیچ دەسەڵاتێکی نەماوە و هیچ هێزێکی بە دەستەوە نیە ، هۆکار و نهێنی ئەو ترسە زۆرەی دەباشان لە لاهور چیە ؟ وە لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە ، ئەو شڵەژان و نائارامیە دەرونیە چیە توشی بوون وخەوی لە چاویان تۆراندوەو شارێکیان خستۆتە دڵەڕاوکێوە ! لێرەدا بابەتێک باس دەکەم ڕەنگە زۆرێکتان بڕوانەکەن ، حەقی خۆشتانە بەگومان بن لێی ، چونکە مەعقوڵ چیە ، حزبێکی سۆسیال دیموکرات و خاوەن پاشخانێکی چەپ کاری وا بکات و بڕوای پێ هەبێ ! پێش ئەوەی بڕۆمە سەر بابەتەکە دەگێڕنەوە : سکرتێرەکەی ستالین هاتە ژوورەوە بە ستالینی وت: کەسێک لای دەرگا وەستاوە دەڵێت : ئەتوانم پێشبینی داهاتوو بکەم ! ستالین بێ دوو دڵی یەکسەر وەڵامی دایەوە و گوتی : لە سێدارەی بدەن... کابرایان گرت و لە سێدارەیاندا ! ستالین وتی : ئەگەر  شارەزای داهاتوو بوایە بە پێیەکانی خۆی نەئەهاتە بەردەم پەتی سێدارە، دەیزانی بێتە ئێرە لە سێدارە دەدرێ... بۆیە ئەوەی من کردم بریتیە لە وشک کردنی سەرچاوەکانی گەمژاندن، تا لە داهاتوو پیرۆز نەکرێن. ئەم باسەی ستالینم بۆیە هێنایەوە چونکە پەیوەستە بە چیرۆکی نهێنی بابەتەکەمانەوە.  لە پێش هەڵبژانەکانی ڕابردوو وەفدێکی یەکێتی نوێ بە سەرۆکایەتی (ش .ج .م) دەڕۆنە لای فاڵچیەک لە شاری سلێمانی کە بە شێخ لوقمان ناسراوە بۆ ئەوەی پێشبینی دۆخی یەکێتییان بۆ بکات ، شێخ لوقمان بەجارێک تۆقی بردون و پێی ڕاگەیاندون گەر دۆخی یەکێتی تا کۆتایی ئەمساڵ یەکلایی نەبێتەوە لاهوری شێخ جەنگی مێزەکە وەڕدەگێڕێ و هەمووتان لە ناو دەچن .  دوای ئەو پێشبینییەی شێخ لوقمان بۆ وەفدە سۆسیال دیموکراتەکە ، پێش هەڵبژاردنەکان وەک خۆئامادەکردن  بۆ خۆپارێزی لە لاهور  کۆمەڵێ ئیجرائات کرا ،لەوانە گواستنەوەی نزیکەی 800 پێشمەرگە لە هێزەکانی سکرتاریەت و پشتیوانی دوو بۆ سەر کۆماندۆ و تەجهیز کردنیان بە بڕی 6 ملیون دۆلار . لە گەڵ ئەنجام دانی پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و نزیک بونەوەی کۆتایی ساڵ ترسەکان لە لاهور زیادی کردون،  بۆیە بڕیاری دەرکردنی خۆی و چوار لە هاوڕێکانی درا بێ گەڕانەوە بۆ ئەنجومەنی سەرکردایەتی و ئێستاش بەتەمان لەکۆبونەوەی سەرکردایەتی هەموو کارو بڕیارەکانیان دێزە بەدەڕخۆنە بکەن و تێپەڕێنن . دوای بریاری دەرکردنی لاهور و هاوڕێکانی ،لاهور جەنگی نامەیەکی ئاڕاستەی سەرکردایەتی کرد و تیایدا هەموو ئەو بڕیارانەی رەت کردەوەو داوای گێڕانەوەی دەسەڵاتەکانی کرد ، ئەمە ئەوەندەی تر دۆخەکەی شەڵەژاند ، چونکە لە سەری ساڵ نزیک بوینەتەوە و ترسیان لە هاتنەدی پێشبینیەکانی فالچیەکەی سلێمانی هەیە کە لاهور لەم مانگەدا مێزەکە بەسەریاندا وەڕگێڕێ و بنەماکانی یارییەکە بگۆڕێت ، ئەم بڕواکردنە بە فاڵچی و ئەم  ترسەش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە کە متمانەیان بە خۆیان و هەنگاوەکانیان نیە . ستالین بۆ ڕێگرتن لە گەمژاندن کابرای فاڵچی لەسێدارەدا کە خۆی بەپێی خۆی ڕۆشتبووە دەرگاکەی بۆ ئەوەی پێشبینی بۆ بکات ، دەبێ ئێمەی سۆسیال دیموکرات چی ئومێدێک لە حزبێک و قیادەیەک بکەین کە خۆیان دەچنە بەر دەرگای فاڵچیەکان بۆ ئەوەی پێشبینی سیاسیان بۆ بکەن ، لەسەر بنەمای پێشبینی فاڵچیەکان بڕیار دەدەن و هەنگاو دەنێن .

کاوە محەمەد  لەمێژوودا ئەو دەسەڵاتانەی بە شۆڕش و راپەڕین و کودەتا رۆژیان ئاوابووە، ئەو دەسەڵاتە بێ گوێ و نابینایانە بوون کە هەمیشە خەریکی داتاشینی بیانوو بوون بۆ شکستەکانیان، بەردەوام لەهەوڵی کارخانەسازیی دروستکردنی دوژمنی وەهمی و فڕێدانە دەرەوەی کێشەکان بوون..ئێ بەدڵنیاییەوە ئەوان کە هەمیشە خۆیان لەباجی چاکسازیی دەدزنەوە، کێشەکان لەسەر یەک کەڵەکە دەبن و رۆژ بە رۆژ نیگەرانی و ناڕەزاییەکان زیاتر و بەرفراوانتر دەبن، تا ئیتر خەڵک دەگەنە ئەوپەڕی بێ ئومێدی و جگە لەتەقینەوەی جەماوەری هیچ دەرەتانێک لەبەردەمدا نامێنێت..نموونەکانی دەسەڵاتە دیکتاتۆر و سەرکوتکەرەکانی مێژووی نزیکی ناوچەکە لەبەرچاون، ئەگەر دەسەڵاتێک هەبێت چاو و گوێی هەبێت و ئامادەگی سیاسی و ئەخلاقی ئەوەی تێدابێت کە پەندیان لێ وەرگرێت. بەڵام جێی سەرنجە کە زۆربەی ئەو دەسەڵانانە لەیەک دەچن و هەمان جیناتی کەڕی و کوێری لەکرۆمۆسۆمەکانیاندا بوونی هەیە، هەر بۆیەشە هەمان چارەنووسی نغرۆبوونیان بە نسیب دەبێت. جێگەی داخە کە دەسەڵات لەهەرێمی کوردستانیش هەمان مۆدێل و کۆپی ئەو تایپەیە لەدەسەڵات و لەساڵی (١٩٩١) ەوە تا ئێستا، ساڵ بە ساڵ لەئاست ئەو هەموو کێشە و قەیرانانەی یەخەی هەرێمیان گرتووە، کوێرتر و کەڕتر دەبن و کەمترین شەهامەتی سیاسیان نیە کە دان بە شکستە یەک لەدوای یەکەکانیاندا بنێن و لەخاڵێکدا ستۆپ بە گالیسکە شەقوشڕەکەی حوکمڕانیان بکەن و خەمی کورسی و دەسەڵاتدارێتیان بە خەمی نیشتیمان و هاونیشتیمانیان بگۆڕنەوە. نوێترین نموونە؛ ئەو پاساوە بێ لەزەتاتەیە کە بۆ کۆچی بە لێشاوی خەڵک بۆ سنوورەکانی بیلاروسیا و پۆڵەندا دەیهێننەوە و جارێک پەکەکە و جارێکی تر بەغدا و تەنانەت خودی کۆچکردووانی دەستی نەهامەتیەکانیش تۆمەتبار دەکەن کە هۆکارن، تەنها خۆیان نەبێت، وەک ئەوەی ئەو خەڵکە داماوە بەدوای خۆشیەکانی ژیان کەوتوون، نەک لەدەست بەدکاری و بێدادییەکانی ئەوان سەریان هەڵگرتبێت و ئەو رێگایەی هات و نەهاتیان هەڵبژاردبێت. ئەمەش دیسانەوە ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێتەوە کە تەنها تەقینەوەی جەماوەری لەبەردەم خەڵکدا ماوەتەوە، چونکە روژ بە رۆژ تارمایی نائومێدی تاریکتر و بەرفراوانتر دەبێت و ئەم دەسەڵاتە نابەرپرسیار و بێ بێ باکە هیچ بژاردەیەکی تر بۆ خەڵک ناهێڵێتەوە کە پەنای بۆ ببەن و تینوێتیی چاوەڕوانیان بشکێنێت. 

ئاری محەمەد هەرسین لەوەتەی ئینسان هەیە کۆچکردنیش هەیە. پێغەمبەری خۆشەویستی ئیسلام (درودی خوای لێ بێت) لە مەککەوە کۆچی کرد بۆ مەدینە. پێشتر موسا لە میسرەوە کۆچی کردبو. جارێکیان لە قەولی شاعیرێکی ئیسپانی کە لە سەردەمی حوکمی فاشیستا ناچار بوە وڵاتەکەی بە جێ بهێڵێت لە کتێبێکا بە زمانی فارسی (کە بەداخەوە ئێستا ناوی کتێبەکەم بیر نەماوە ) خوێندمەوە: `` یەکەمین مردن و دواهەمین مردنم جێهێشتنی زۆرەملێی نیشتیمانم بوو… هیچ مردنێک لەدوای ئەوە ترسناک نیە``.  جێهێشتنی نیشتیمان، گەر بە ئارەزوی شەخسی بێت، ئەوا گەشتو گوزارە. یانیش گەڕانە بەدوای خەون و ئارەزوی شەخسی. بۆیە ئەم جۆرە لە کۆچ کردن، ئەگەر باجێکیشی لەسەر بێت، ئەوا جامە ژەهرەکەی مامۆستا هەردی شاعیرە و ئۆباڵەکەشی دیارە: بەدەستی خۆت کە جامت خستە سەر لێوت غەشیمانە ئەگەر ژەهریشی تێدابو گوناهی خۆتە بیزانە واز لە گوتارە پۆپۆلیستیەکەی (بەناو) ئوپۆزۆسیۆن بێنە. مەبەستم لە دوو جۆر ئوپۆزۆسیۆنە. یەکێکیان ئەوانەی ساڵانی دوورو درێژ بەشدار بوون لە حوکمڕانی ئەم وڵاتەدا. ئەوەی تریش ئەوانەی تازە پێگەیشتون و، جارێ قەرزە شەخسیەکانی خۆیان پێ نادرێتەوە، کەچی باسی خەرجی و قەرزی حکومەتێک ئەکەن…! هەردووک لەم جۆرە لە ئۆپۆزسیۆن لە ئێستادا وەک ئەکتەرێک تەمسیلی خەمخۆری و تەعزێباری هاونیشتیمانیانی ئێمەن لە (ڕوسی سپی). وەک دەڵێن: ئەوەی لە شەڕ دوورە، شمشێری تیژە. ئەم جۆرە لە خەڵکی هەلپەرست، کێشەی بێ کاری، کارەبا، مووچە، گرانی بەنزین و… هەتا دێت، بە چارەکە سەعاتێک چارەسەر دەکەن…! هۆکارەکەشی ئەوەیە لە هەمو ژیانیاندا بۆ چرکە ساتێکیش بڕیار بەدەست و حوکمڕانی ڕاستەقینە نەبون. وا دەزانن چارەسەری کێشە سیاسی، ئابوری، دیپلۆماسی، سەربازی و کۆمەڵایەتیەکان بەقەدەر نوسینەوەی پۆستێکی فەیسبوک سادەوساکار بەدەستەوە دێت و عیلاج دەکرێت. منداڵێکی ١٥ یان ١٦ ساڵ بۆ بگاتە سنوری پۆڵۆنیا؟… خێزانێک کە خۆی دان بەوەدا دەنێت زیاد لە ٢٠ هەزار دۆلاری سەرف کردوە (دوو دە فتەر) لە کام فەقیری و بێ دەرامەتی هەڵاتوە؟… چەنێک لەوانەی کە بەڕێوەن بۆ بەهەشتەکەی ئەوروپا، زیندانی سیاسی بوون و لە زیندانەکانی ئاسایشی هەڵەبجەو سلێمانی و هەولێر و دهۆکا ئەشکەنجە دراون و حوکمی ئەبەدی و لە سێدارەدانیان بۆ دەرچوە؟… منداڵی چەندیان لە برساندا گیانی پاکی بە خاک سپێردراوە؟… لە بەهەشتەکەی ئەوروپا پەنابەران دەستەبەندی کراون، وەک: پەنابەری سیاسی، ئابوری و کۆمەڵایەتی بە نموونە. هەژماری پەنابەری سیاسی لە ئەوروپا لە کەمینەدان (هەر کەسێک پێی خۆشە دەتوانێت سەیری ئامارو دەستەبەندی پەنابەران لە ئەوروپا بکات). بە واتایەکیتر، زۆرینەی پەنابەران کەسانێکن کە لەبەر هۆکاری ئابوری کۆچیان بەرەو ئەوروپا کردوە. بە پێی داتاکانی کۆمسیۆنی باڵای پەنابەران (سەر بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان) لە ساڵی ٢٠٢٠ زیاد لە ٨٢ ملیۆن ئینسان لەسەر گۆی زەوی کۆچیان کرددوە. لەم ڕێژە یە ش ٤٢% یان لە ژێر هەژدەساڵەوە بوون.   نوخبەی (بەتایبەتی چەپ) ی ئەوروپی دژی سیاسەتی ڕەت کردنەوەو دیپۆرتکردنی پەنابەرانن. ئێمە ڕێز لە هاوسۆزی ئەم نوخبەیە دەگرین و لەبەرەی خەڵکی ماف خوراوی سەرزەوی حیسابیان بۆ دەکەین. هەر لە هەمان ئەوروپا، حیزبە مامناوەند و ڕاستڕەوەکان زۆر بە توندی دژایەتی پەنا بەران دەکەن. سەیر لەوەدایە دەوڵەتانی ئەوروپا لە دابەشکردنی نیشتیمانی میللەتانی جیهانی سێهەم و نەهامەتی و ناعەدالەتی لەو وڵاتانەدا پشکی شێریان بەر دەکەوێت. لە نیجیریا خوێنی خەڵکی هەژار لە پێناو پشکی کۆمپانیا نەوتیەکانی ئەوروپا و ئەمەریکا لە بۆرسەی جیهانی دە ڕێژرێت. کەچی ئەگەر هاوڵاتیەکی نیجێریا بچێت داوای پەنابەری لە وڵاتێکی ئەوروپی بکات، پێی دەڵێن بۆ هاتویت؟… ئەوروپا و ئەمەریکا بەهێزترین پشتیوانی دیکتاتۆرەکانن لە جیهانی سێهەم، کەچی کە هاوڵاتی ئەو وڵاتانە خۆیان دەگەیەننە وڵاتێکی ئەوروپی و داوای پەنابەری دەکەن، وەک ئەوەی قەشمەریان پێ بکەن، لێیان دەپرسن: لە وڵاتی تۆ کێشە نیە، بۆ هاتوی بۆ ئێرە؟… لە باشترین حاڵەتیشدا پەنابەران وەک کارتی فشار بەکار دەهێنن لەسەر یەکتر لە پێناو چەند سەد ملیۆن یۆرۆیەک، وەک ئەمەی ڕوسی سپی…! ئەگەر نوخبەیەک لە ئەوروپا هەبوە و هەیە و، یان ئەگەر قسەی کتێب و کردار یەکن، ئەوا ئەمە دەبێت هەر هیچ نەبێت بەقەدەر تۆزقاڵە زەڕڕەیەک لە سیاسەتی ئەو وڵاتانەدا ڕەنگ بداتەوە. کەس بە ئەندازەی نوخبەی ئەوروپی قسەی لەسەر مافی ئینسان و عەدالەتی کۆمەڵایەتی نەکردوە… ئەی کوا؟… ئەگینا ئەوروپا بایی ملیاردەها دۆلار بە ناحەقی لە سامانی جیهانی سێهەم بۆ خۆی ببات و سیستەمە دیموکراسیەکەی خۆی پێ بڕازێنێتەوە، لەملاشەوە کەسانی پەنابەر بە سواڵکەر و بێ موبالات لەقەڵەم بدات و مامەڵەی تاوانبار یان لەگەڵ بکات… ئەوا ئەو جۆرە لە دیموکراسی چاوبەستە و مشتە خۆڵێکە کە چاوی دانیشتوانی جیهانی سێهەم و ئەوروپاشی پێ لێڵ و کوێر دەکەن. بەم قسانە بە هیچ جۆرێک مەبەستم ئەوە نیە کە ئیرادەی خەڵکی جیهانی سێهەم بسڕمەوە و، هەمو کەمو کوڕیەکان بخەمە ئەستۆی ئەوروپا و ئەمەریکا. بەڵکو مەبەست تەنیا ئەوەیە کە گرنگە بە ئاگا بین لەو ناعەدالەتیەی لە کۆمەڵگەی ئینسانیدا هەیەو دونیای خۆرئاواش بێ تاوان و ئەستۆ پاک نیە، وەک ئەوەی لە کتێب و فلیمەکانیاندا نیشانی دەدەن.

ئەبوبەكر عەلی  دیمەنی بەکۆمەڵی کۆچبەرانی کوردستانی باشور لەسەر سنورەکانی پۆڵەندا، جگەلەرووە سۆزداری وئینسانی وناخھەژێنەکەی، جارێکی تر، بەڵام بەجۆرێکی جیاوازو خەمھێنەر، ھەرێمی کوردستان وکوردی کردەوە ڕۆژەڤی سیاسەت ومیدیای جیھانی  وبەتایبەتیش خۆرئاوا.  بۆیە دەشڵێم جیاوازو خەمھێنەر، چونکە ئەگەر کۆڕەوی کوردی باشور لەسەرەتای نەوەدەکاندا، بوو بێتە سەرچاوەی لالێکردنەوەی جیھانی وسەرنج ڕاکێشانی ناوەندە جیھانییەکان وچەندین دەوڵەت وڕێکخراوی نێودەوڵەتی بۆ مەرگەسات وچەوساندنەوەی مێژوویی کوردی ئەم پارچەی کوردستان بەدەست ڕژێمە سەرکوتکەرەکان و لەوانەش بەعسەوە، ھەروەھا ھاوسۆزییە مرۆییەکە لەگەڵ گەلی دەربەدەرکراوی کوردستان، دەرھاویشتەی سیاسی   بەقازانجی  مەسەلەی کوردستانی لێکەوتبێتەوە، وەك مەسەلەی گەل ونەتەوەیەکی بێ دەوڵەت وسەرکوتکراوو پەلاماردراوی خۆرھەڵاتی ناوەراست، بەکردەوەش ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ھێنابێتە سەر خەت بۆ دروستکردنی نەوای ئارام، کەبووە سەرەتاو زەمینە سازکەر بۆ ھاتنەکایەی ھەرێمی کوردستان، ئەوا کۆچی  بەکۆمەڵی ئەمجارەیان بەتەواوی پێچەوانەی ئەو  ئاماژەوئەرك ووێنایەیە؟! لەکاتێکیشدا کۆچی بەشێکی دیاریکراو لەدانیشتووانی ھەرێمە،    بەڵام لەھەندێ ڕوەوە، کاریگەری کۆڕەی ھەیە. بەحوکمی تێپەڕاندنی دۆخی کۆچکردنی تاکەکەسی وگروپیی بچوك وتێکەڵبوونی  مەسەلەکە بەململانێی نێوان دەوڵەتان ووێناکردنی وەك کارەساتێکی مرۆیی خەمناك. گۆڕەوی یەکەم مرۆڤ وگەلی کوردستانی وەك قوربانی دەستی ڕژێمێکی داپڵۆسێنەر نیشانی جیھان دا، خۆرئاواش وەك ھاوسۆزی مرۆیی وڕێگرتن لەشاڵاوی پەنابەران وکارتی فشار بەسەر ڕژێمەوە، دروستکردنی نواو پەنای حەسانەوەی بەبەرژەوەندی خۆی دەزانی، ئەوەشی لە  بیربوو کەجەنگی خۆی دژ بەڕژێم ڕۆڵی لەم ئاوارە کردنەدا ھەبووە. لەکاتێکدا کۆچی بەکۆمەڵی ئەمجارە واوێنا دەکرێت: ڕاکردنە لە ژێر  گەندەڵی وبێکاری وناعەدالەتی وھەست بەترس لەسایەی دەسەڵاتێکی خۆماڵی کوردیدا؟! پەیامی یەکجار خراپیشی لەگەڵ خۆیدا ھەڵگرتووە، لەوانەش: ١- لاوازبوونی زیاتری شەرعیەتی نێودەوڵەتی ھەرێمی کوردستان وکەمبونەوەی پشتیوانیە نێو دەوڵەتیەکەی. بەحوکمی ڕەچاونەکردنی پێوەرە کان وژێرپێدانی بەھاکان ونەبوونی دەوڵەت وھێزی تر بۆ چاولێپۆشینی ھەلپەرستانەی خۆرئاوا. ٢- وێناکردنی وەك ھەرێمێکی شکستخواردوو لەڕوی ئابوری وسیاسیەوە، کەتوانای چارەسەری کێشەکانی نیەو بەشێکی بەرچاو لەخەڵکەکەی و بەتایبەتیش لاوان،  ئاسۆیەکی ڕون بۆ خۆیان نابینن. ٣- وێناکردنی ھەرێم وەك دورگەیەك بۆ  سنوردارکردنی  ئازادی وڕەچاونەکردنی پێوەرەکانی ئازادی ڕادەربڕین وھەڵسورانی مەدەنی. ٤- وێناکردنی ھەرێم وەك ئۆردوگاو مەڵبەندێکی زۆرلێکرد وناعەدالەتی وگەندەڵی خراپ سودلێوەرگرتنی توانا ئابورییەکان لەلایەن دوو پارت وبنەماڵەی سیاسیەوە. ٥- پاشەکشەی زیاتری پرسی کوردو متمانە بەناسیۆنالیزمی کوردی لەوەی بتوانێت جێگرەوەیەکی دیموکراسیترو دادپەروەرتر بۆ ڕژێمە باڵادەستەکانی ناوچەکە پێشکەش بکات.  ڕەنگە ھەندێك لەم نێوەندەدا بڵێن: خودی ئەم ڕوداوە وا لەخۆرئاوا وئەوروپا دەکات، لەسۆنگەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان وڕێگری لەشاڵاوی پەنابەران بۆ وڵاتەکانیان، ئاوڕێکی زیاتر لەھەرێمی کوردستان بدەنەوە، بۆئەوەی بتوانێت بەسەر کێشەکانیدا زاڵبێت وبارەئابوریەکەی باشتر بکات وڕێگە لەکۆچی بەکۆمەڵی گەنجەکانی بگرێت؟ ئەوگێڕانەوەش لەحکومەتی ھەرێم ونوخبەی حوکمڕان قبوڵ بکات کەدەڵێت: بەغدا سەرچاوەی کێشەکانە؟ بەڵام لەگەڵ بوونی ھەندێك لۆژیك لەم بۆچونەدا، چەندین ھۆکارھەن ڕێگرن لەوەی شتێکی لەم جۆرە بەشێوەك ڕوبدات،  کاریگەری بەسەر دۆخەکەوە دیار بێت، لەوانەش: ١- نائومێدبونی خۆرئاوا لەنوخبەی دەسەڵاتداری ھەرێم لەوەی توانای چاکسازی جددی مابێت؟ ٢- ئاگاداربونی دەوڵەتانی خۆرئاوا بەواقیعی ھەرێم وقەبارەی گەندەڵی وخراپی ئیدارەدانی سەرچاوەکان وچۆنێتی بەکارھێنانی دادگاکان ومامەڵەکردن لەگەڵ مەلەفی چەك وپارە. ٣- زانیاری وقەناعەتیان دەربارەی قوڵیی ناکۆکی وبوغزە سیاسییەکان وقورسیی پرۆسەی گەلسازی ودروستکردنی ناسنامەیەکی نیشتیمانیی ھاوبەش وبیناکردنەوەی ھەرێمێکی بەھێزو یەکگرتوو ٤- ناڕەزایەتیان لە جۆری مامەڵەی حکومەت لەگەڵ ڕۆژنامەنوس وچالاکوانان وئەوکێشانەی بۆ ئازادی ڕادەربڕین وبەشداری مەدەنی، بەتایبەتیش لەبادیناندا ھاتۆتە پێشێ. کەھاوکات بوونی لەگەڵ ئەم کۆچەچە بەکۆمەڵەدا، قەوارەی زیانگەیاندنی بەناوبانگی ھەرێم چەندقات کردەوە. ھەموو ئەوە پێمان دەڵێت: ئەوەی دەیبینین بەشێکە لەدەرھاویشتەی کێشە کەڵەکەبووەکان، ئەگەر دۆخەکەش بەم جۆرەی ئێستا درێژە بکێشێت، ناکۆکی وگەندەڵی وناعەدالەتی وقەیرانەکان بەم جۆرەی ئێستا بەردەوام بن، دەبێت بترسین لەوەی، سەری لەڕوخانی قەوارەی ھەرێم وگەورەترین کارەساتی مێژویی نەتەوەیی نوێمانەوە دەربچێت. چونکە بەدەستی خۆمان کەرەسەی ئیدانەکردن و پاساوی ھەڵوەشاندنەوەو چەقۆی سەربڕینمان داوەتە دەست دوژمنەکانمان، ئەوانەی بوونی ھەرێمی کوردستان بۆتە مۆتەکەی سەرسنگیان وبەدوای دەرفەتێکدا دەگەڕێن بۆ کۆتایی پێھێنانی. کارەساتیش ئەوەیە: ئەگەرێکی لەوجۆرە بەرەنجامی شکستی نێوخۆییمان بێت، نەك ھێزو چنگاڵی خوێناوی ئەوان. بەحوکمی ئەوەی سوێکەی قوڵترو ھەڵسانەوەش قورستر دەکات.  واچاکە  لەوپەیامەش تێبگەین کە ھەرێم، لەقەراغی مەرگی ئەخلاقی ومەعنەوی خۆیدایە؟ جا نازانین ھیچ سەرکردەو نوخبەیەك ھەیە لەم پەیامە تێبگاو ڕایچڵەکێنێت، یاخود ئەزموونی دوایەمین خەلیفەی عەبباسی لەبەردەم شاڵاوی مەغۆلەکان دووبارە دەکەنەوە؟

رێبوار کەریم وەلی پێموایە ئەگەر ئەمڕۆ ببینە دەوڵەت و کەس مانیع نەبێ، دوای پەنجا ساڵی دیکە رەنگبێ بگەینە ئاستی وڵاتێکی وەکو کۆسۆڤۆ, بێلاڕووس یان سلۆڤێنیا. بیست سی ساڵێک شەڕی ناوخۆ دەکەین، کودتا دەکرێ، خۆپێشاندەر دەکوژرێ، ئابڵوقەمان دەخرێتە سەر و ھتد!  * دنیا لە چ قۆناغێکدایە خوا دەزانێ! تا دە پانزدە ساڵی دیکە بەنزین و سوتەمەنیی کلاسیک لە بەشێکی زۆری دنیا دەچێتە مێژووەوە و رەنگبێ ھێشتا مرۆڤی کورد لەسەرەی بەنزین بێت، خەڵک بیتاقەی مەریخی بڕیوە و ھێشتا مرۆڤی ئێمە بەدوای ڤیزای ئەوروپا یان کڕینی پاسپۆرتی دۆمێنیکایە! مۆڵەتی شۆفێری نەماوە و عەقڵی دەستکرد سەیارە و فڕۆکە شەخسییەکان لێدەخوڕن و مرۆڤی ئێمەش خەریکی واستەیە بۆ وەرگرتنی مۆڵەتی شۆفێری. رۆبۆتەکان دەبنە ھێزی پارێزەری وڵات و ھێشتا لە دەوڵەتی ئێمە پۆلیس و سەربازی بندیواری ماوە... * تەسەوڕکردنی پەنجا ساڵی داھاتووی کورد زۆر ئاسانە، پەنجا ساڵ پێش ئێستا چۆن بووە، پەنجای دیکەش ھەروا دەبێ. ھیچ موعجیزەیەک روو نادات. موسایەکیشمان لێ پەیدا نابێ، وەک جولەکە گاڵمان بدات بۆ سەرزەمینێکی دیکە. * ئەوەی ئەمڕۆ وایکردووە بە ھەزاران گەنج و پیری کورد رێی ھات و نەھات بگرێتەبەر، نیشانەی ئەوەیە کە ئیتر درۆیە گەورەکە ئاشکرا بووە. یەک سەدە زیاترە کە بە ناوی شۆڕش و خەباتی نەتەوەییەوە، زومرەیەک فانتازیایەکی جەماعییان بۆ میللەت دروست کرد و دواییش ھەر خۆیان جیماعیان لەگەڵ کرد. * نە دەوڵەتتان پێ دروست کرا و نە ھێشتتان لە چوارچێوەی دەوڵەتێکدا بژین. * دوای ریفراندۆمی ٢٥ی ئەیلولی ٢٠١٧، ئەوەی پێیدەگوترا خەباتی نەتەوەیی گەیشتە دوا وێستگە یان دەبوو ببینە دەوڵەت و یان دەبوو واز لە دەوڵەت بێنین. کورت و موختەسەر دەوڵەتمان پێ دروست نەکرا و بڕایەوە. ئەی ئێستا چی دەیکەین؟ بە دوای چیدا دەگەڕێین؟ عێراق پارچە پارچە دەبێ؟ نەخێر ئەگەر عێراق لە ٢٠٠٣ پارچە پارچە نەبوو، تازە نابێ. کەواتا میللەتێک و خەونەکانی لە رەھنی ئەوەدان کە ھەندێک لە ھاوزمانەکانی خۆیان بە سەرابێکی دیکەوە حوکمیان بکەن. چۆن دەیکەین موھیم نییە، موھیم ئەوەیە ئەوان میللەتیان لە زوڵم و ستەمی داگیرکەر رزگار کردووە!!! * کۆتایی ئەم نەھامەتییەی ئێستا ئەوەیە کە کورد دوای ریفراندۆم بەخۆ ھاتبێتەوە و مەستی و نەشئەی ئەفیۆنی ناسیۆنالیزم بەری دابێت. لانیکەمی ئەوەی کە ھەیە ئەوەیە کە ئێمە ھەموومان ھاووڵاتیی عێراقین و کەسیش ناتوانی ئینکاریی ئەوە بکات. بۆ ناچین دەست بەسەر بەغدادا بگرین؟ ئازەرییەکانی ئێران لە دوای روخانی کۆماری ئازەربایجان و مھابادەوە وازیان لە ململانێی نەتەوەیی لەگەڵ فارسان ھێنا و لە جیاتی ئەوەی بۆ حوکمی سێ چوار پارێزگا ھەوڵ بدەن، دەستیان بەسەر تاران و ھەموو ئێراندا گرت. ئەمڕۆ حوکم و سەرمایەی ئێران لە دەست تورکی ئازەرییە و، تەنانەت لە مەسەلەی ئازەربایجان و ئەرمینیادا، پشتیوانیی ئەرمەنەکان دەکەن نەک ئازەرییەکان! کوردەکەش دڵی خۆشە کە گوگڵ زمانی کوردیی شێوەزاری سۆرانی! یشی بۆ وەرگێڕان زیاد کردووە.!!! * ھەڵبژاردنی ئەم دواییە نیشانی دا کە حزبەکانی کوردستان تێکڕای مەنزوومەی دنیابینی و حوکمڕانییان بەناوی ناسیۆنالیزمەوە، تووشی شێرپەنجە بووە و بە پارتیشەوە یەک لە دوای یەک دەمرن. بۆیە وەک ھەموو ئایدۆلۆژیایەکی دیکە ناسیۆنالیزمیش دەمرێ.  * لەم دنیایە پێشکەوتووەدا، ئیتر شەڕی ناسنامە شەڕی خۆتڕێنە. بە کڵاشینکۆف شەڕی درۆن ناکرێ، بە دۆشکەش موشەکی بالیستیکی ناخرێتە خوارەوە. ئەوە لەوە بگەڕێ ئەگەر شەڕی ناوەکی دەست پێبکات، کونە مشکمان لێدەبێتە قەیسەری! * کاری بەپەلە ئەوەیە کە کورد لە پێگەی ھاووڵاتی بوونەوە نەک ناسنامەی نەتەوەییەوە، دەست بەسەر حوکمڕانیی وڵاتی خۆیانەوە بگرن، لە عەرەبی شیعە و سوننە عێراقیتر بین، لە لاز و چەرکەسی تورکیا تورکتر بین و دەست بەسەر تورکیادا بگرین. ئەوە تەنھا رێگەی مانەوەیە وەکو تاک و کۆمەڵگا بۆ درێژەدان بە ژیان لە دنیای داھاتوودا. دەستپێشخەر بێن لە داھێنانی ناسنامەیەک بۆ گەلانی مێزۆپۆتامیا، دۆزینەوەی تەعریفێکی عادیلانە بۆ چەترێک کە ھەموان کۆ بکاتەوە. جیاوازیی نەتەوەیی و مەزھەبیی گەلانی ئەوروپا و ئەمریکا دەیان جار رەنگبێ لە جیاوازییەکانی کورد و گەلانی دیکە زیاتر بن، بەڵام ئەوان توانییان و ئێمەش دەتوانین. ئەگەرنا دەبێ تاقیامەت پێڵاوەکانمان ھەر لە بن ھەنگڵمان بێت.