دانا رەشید  بە ئاشکرا هەوڵەکانی ئەردۆگان وەک کەسایەتیەکی ئیسلامی تورکی رەگەز پەرست دەزانرێ بەرەوە چ ئاراستەیەک دەروا ، دروست کردنەوەی دەوڵەتێکی ئیسلامی تورک مەزهەب لەسەر کەلاوەی روخاوی ئیپراتۆری عوسمانی ، کە تێێدا تورک ئیماندارو تورک باڵادەست و تورک فەرماندار بێت ، تورکێک کە هیچ ئەرزش و قیمەتێک بۆ میلەتی کورد بەتایبەتی و میلەتانی تری مسوڵمان دانانێت ، تورکێک کە دەرچوی مەدرەسەی ئەتاتورک  وەک رەگەز پەرستی و  مەدرەسەی ئیخوانی وەک دینی فەرمانرەوا ، رەنگە بە کەوتنی سیستەمی یەک لەدوای یەکی  ،دەوڵەتانی باکوری ئەفەریقا لە تونسەوە ،وە شڵەژانی نیزامی ئەسەد لە سوریاو وێران بوونی تەواوی سەرزەمینی سوریاو ، بە گەندەڵی و دزی دارزانی عێراق لە نێویشیاندا هەرێمی باشوری کوردستان وەک دارزاوترین حکومەت و دەسەڵاتی ناوچەی ، کە بۆتە حەوشەی پشتەوەی مەرامە گڵاوەکانی ئەردۆگان، ئەمانە هەموی شانسی جێ بە جێ کردنی پلان و پیلانە گڵاوەکانی ئەردۆگانی زۆرتر کردبێ ، ئەردۆگان هەر وەک نەیارەکانی لە ناو تورکیا  بەو پیاوە پچوکەیان وەسف کرد کە خەونی گەورە دەبینێ ، بۆ هێنانە دی ئەم خەونە توانیویەتی بە چەندین جۆری جیاواز و لە سەردەمی جیاواز کار بکات ، وەلی سیاسەتی نێودەوڵەتی و بەرژەوەندی دەوڵەتە بەهێزەکانی ئەوروپاو ئەمەریکا ، ئایا لەگەڵ ئەم خەونەی ئەردۆگان  بێئاگاو خەوتون ، یاخود نەخێر بەئاگان و ئەوا دەریش دەکەوێ کە چۆن خەونەکانی ئەردۆگان تێکشکاوە و تێکیش دەشکێنرێت ، لێرەدا نمونەیەک وەردەگرین و وەک سمپلێک دەکرێ لە چۆری سیاسەتی نێودەوڵەتی تێبگەین سەبارەت بەم خەونەی ئەردۆگان ،  کەسایەتی دیارو سیاسەت مەداری باشوری کوردستان ، نەوشیروان مستەفا  ئەوکاتەی ساڵی ١٩٨٧ بۆ چارەسەری بڕبرەی پشتی  ، سەفەری ئەوروپا دەکات و لە شاری بەرلین  نەشتەرگەری پشتی دەکات ، دوای چاکبونەوە  لە کۆنگرەی پارتی سۆسیالستی فەرەنسی ، گفتوگۆ لەگەڵ راوێژکاری سیاسی سەرۆک فرانسوا میتێران ،سەرۆک کۆماری پێشوی فەرەنسا دەکات ، باس لە کێشە نەتەوەی یەکانی رۆژهەڵات و کێشەی کورد دەکات ، راوێژکاری میتێران دەڵێ (من بە رەچەڵەک باسکم لە گیروگرفتی نەتەوەیی تێدەگەم ، بەهاودەردیەوە سەیری کێشەکەتان دەکەم ، بەڵام ئێمەو ئێوە ئامانجمان جیاوازە ، ئێوە دەتانەوێ عێراق بروخێ چونکە تێیدا دەچەوسێنەوە ، ئێمەش دەمانەوێ عیراق بمێنێ و پایەدار بێ ، چونکە یەکەمین سەنگەرو دواین سەنگەرە لەبەرامبەر لێشاوی شۆرشی ئیسلامیدا ، عیراق بروخێ بە دوایدا سوریا دەروخێ و بە دوایدا سەروی ئەفەریقاش دەروخێ ، ئەوکات رێگا تەخت دەبێ بۆ سەرهەڵدانەوەی ئیمراتۆرێکی ئیسلامی هاوشیوەی  عوسمانی کە چەند سەدە ئەوروپای بەخۆیەوە خەریک کردبوو )  هەرچەندە ئەم بۆچونە بەشێکی تەواو روستە بەڵام ئەوەی راست نەبوو لە روخانی عێراقدا بوو کە کورد ئێستەش بە مافەکانی خۆی شاد نەبوو ئەوەبوو  دەسەڵاتی کوردی جێگەی دەسەڵاتی بعسی گرتەوە زۆر بە خراپیش ،  بەڵام وەک نمونە رەنگدانەوەی  بیری دەوڵەتانی ئەوروپاو ئەمەریکایە بەرامبەر ئەو پیلانەی ئەردۆگان کە چۆن لە هەوڵدایە بۆی ،  ئەردۆگان سەرەتا بە تۆزێک کرانەوە بە ڕوی مافەسەرەتایەکانی کورد دەستی پێ کرد ، ئەوەش بۆ لە خشتە بردن و  سابون لە بنی پێدانی سەرانی باشورو  بەسیک کۆمەڵگەی ساویلکەی کوردی ، کاتێ ئەردۆگانی بە مسوڵمانێکی فریشتە ئاسا کەوتە بەرچاو ، بۆ ئەمەش کورد زامنی هەڵبژاردنەوەی دەبێ ، لەمەشدا سەرکەوتو بوو ، چونکە کورد زۆر ئازایە کاتێ خۆی بەقوربانی شێخ و میرو سوڵتان دەکات بەناوی دینەوە ،  بەڵام هەرزوو بیرو فکری ئیسلامی ئەردۆگان لەناو تورکیا لەتویژی رۆشنبران و هونەرمەندان و  زانستخوازان توشی گرفت و نارەزایی بوەوە ، کە ئەو بیرە جەهەنەمیەی ئەردۆگانیان پێ قوبوڵ نەبوو ، لە لایەکی ترەوە بەرەی هەدەپە کە  کۆمەڵێک سەرکردەی لێهاتوو  بێشرەوی دەنگی کوردیان کرد  ،ئەردۆگانی توشی شۆک کرد ، شۆکێک کە هەمویان لە زیندان توند کردوە . لە جیهانی دەرەوەدا توشی ململانێی قورس لەگەڵ ئێران لە لایەک و سعودیە لە لایەکی تر بە قورسی بوەوە ، لەمەشدا دەوڵەتی قەتەری وەک بنکەی ئەو ململانێ یە هەڵبژارد ، کاتێ قەتەر تەواو شوڵی لێ هەڵکێشا ،توشی گەمارۆی ئابوری کرایەوە و بە جۆرێک تەمێ کرا کە چیتر پێ لە بەرەی خۆی درێژتر نەکات ،  لەم ملاملانێانەدا بە میکانیزمی رەدو بەدەل هەتا ئێستە  هێناویەتی ، چونکە بۆ مەرامەکانی  دەکەوێتە جەنگێکی قورسەوە ،  بە هاتنە سەر کاری مورسی وەک یەکەم سەرۆک کۆماری ئیسلامی لە مصر ،  دەرگا بۆ ئەردۆگان واڵا بوو ، هەروەک چۆن ئەردۆگان و  راشد غەنوشی  سەرۆکی حیزبی نەهزەی ئیسلامی لە تونس دۆستی دێرینی یەکترین ، لە ئەفغانستانەوە  لەسەر دەستی غولبەدین حیکمەتیار  بوون بە هاوبیری یەک ،  واتە پلانەکە لێرەوە دەست پێدەکات ، مورسی  دەوڵەتی مصر لە هەرچی دەوڵەماندان و دەسەڵاتدارانی مەسیحی پاک بکاتەوە و بەرگێکی ئیخوانی ئیسلامی توند بگرێ بەسەر مصردا ، کە مورسی زۆر بە خێرایی ئەم کارانەی دەکرد ،  بەڵام غەنوشی بە تەرزێکی تر مامەڵەی دەکرد ، بەجۆرێک کە بە شەکراو  شەعبی تونس بخنکێنێت ،  حکومەتی مورسی بە یەک ساڵ مصری کرد بە زیندانێکی گەورە ، لەشکرێکی لە ئەولاد شەوارع و بەڵتەجی دروست کردبوو بە رۆژی نیوەرۆ ، ئازاری خەڵکانی مەسیحی و  جولەکەیان دەداو لێێان دەکوشتن ، کەوتبوونە کەنیسە سوتاندن و گەورەترین و دێرینترین کەنیسەی قاهیرەیان بە رۆژی نیوەرۆ سوتاند ، هونەرمەندان رۆشنفکرانی ڕوبەرو دادگا دەکردەوە ، بە تۆمەتی  تانەدان لە دین و شەرعی ئیسلامی ، زۆرێک لە سەرمایەدارانی مەسیحەکانی تەنگەتاو کردوو  موڵک و ماڵیانی زەوت دەکرد ، تا لە وەختێکی موناسبدا  عبدالفتاح السیسی  بە کۆدەتا کردنە سەر  دەسەڵاتی مورسی  ئەو پیلانەی ئەردۆگانی تێکشکاند و لە گۆڕی نا ، بەمەش ئەردۆگان ڕوی پلانەکەی ئاراستەی  لیبیا کردوە ،وەک جێگرەوەی مصر ، دەیەوێ لە لیبیاوە  بەو ئامانجەی بگات و  لە بنەوە پیلان لە مصر دەگێرێت ،  لەمەشدا  هاوکارەکەی کە راشد غەنوشیە کە ئێستە سەرۆکی پەرلەمانی دەوڵەتی تونسە ، بە هۆی ئاشکرا بوونی سەردانە نهێنیەکانی بۆ لای ئەردۆگان ، توشی گەورەترین کێشەو گرفت بۆتەوە ، کە ئەمیش نەیتوانیوە بەو شەکراوە شەعبی تونس بخنکێنیت ، واتە ئەردۆگان  لە لیبیا  گەمارۆ دراوە ، بەڵام ئایا  چارەنوسی لیبیا بە چی دەگات ؟ پوتین و روسیا لە جەنگ و ململانێکانی سوریا ،ئەردۆگان وەک عەمیل بەکار دەهێنێت ، هەروەک چۆن ئەردۆگان  سەرەتا بۆ ئەوەی  لە یەکێتی ئەوروپا وەری بگرن ،  کارتی  دەوڵەتی ئیسلامی گرت بە دەستیتەوە ، کاتێ زانی کارتێکی دۆراوە و ئەوروپا لەبەر خاتری دروست نەبوونی هێزێکی ئیسلامی بترنجێننەوە ناو خۆیانەوە ،  ئینجا رایگەیاند  نایانەوێ بچنە ناو ئەوروپا ، چونکە تورکیا مێژوەکەیان لە یەکێتی ئەوروپا گەورەترە ،  لە سوریا بۆ ئەوەی دەستی بکەنەوە کوردستان قاتو قڕ بکات ، کەوتە کرینی  قاعیدەی ئێس ٤٠٠ دژە ئاسمانی ، کە هەدەفی پوتین  دژایەتی کردنی ئەمەریکاو ناتۆیە ، بەڵام هەدەفی ئەردۆگان رازی کردنی پوتین و روسیایە دەنا  نە ئێستەو نە داهاتو هیچ ئیستفادەیەک لەو قاعیدە گەورەیە ناکات ، لە لایەکی ترەوە بۆ هێنانە سەر خەتی ترامپ  و ئەمەریکایە کە ئەگەرلەگەڵ خواستەکانی نەبن ئەوا  روسیا بەهێز دەکات لە ناوچەکەدا ، بەڵام نەتیجە ، بە هەندێ گەمە کە مەخابن کورد تێێدا بوو بە قوربانی ،  ئەردۆگان تێکشکێنرا لە سوریا ، ئەوەتا ئەمەریکا  بەرژەوەندی خۆی بە رۆژئاوای کوردستانەوە گرێ داو پوتین و روسیاش  لە لیبیا دژی هێزەکانی ئەردۆگان  چەک و توفاقی جەنگی بە جەنراڵ حەفتەر دەات ، گلۆپی سەوزیش بۆ هێزەکانی مصر هەڵکراوە کە سنورەکانی خۆی بپارێزیت دژی ئەردۆگان ،  ئێستە ئەردۆگان لە  قۆناغی کۆتایی یاریەکەدایە ، چارەنوسی بە هەڵبژاردنی داهاتەوەوە بەستراوەتەوە ، ئەگەر ئینقلاب ڕونەدات لە تورکیا ، چونکە مێژوی تورکیا پڕە لە ئینقلابات .

زانا ئەحمەد تا ئێستا هیچ وادەو کاتێکی دیاریکراو بۆ دابەشکردنی موچە  نیەو ئەمرۆ سەرو ٤٠ ڕۆژ تێپەڕ دەکات بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی دوو دا، تۆ تەماشاکە مانگی هەشتەو هێشتا تەنها موچەی مانگی دوو دابەشکراوە، لەکاتێکدا حکومەتی هەرێم هیچ ڕۆژێک نەبووە لە فرۆشتنی نەوت وەستابێت و بەبەردەوامی نەوتی خۆی فرۆشتووە!!! بەدەر لەمەش بەو پێیەی گرێبەستەکانی حکومەتی هەرێم هی ڕابردووە، هیچ کاتێک نەبووە کە هەرێم نەوتی خۆی لە هەرزانیدا فرۆشتبێت، واتە ئەو چەند رۆژەی کە نرخی نەوت هاتە ٢٠ دۆلار و کەمتر لە٢٠ دۆلار هەرێم نەوتی خۆی دەفرۆشت، بەڵام بە نرخی رابردوو نەک هی ئەو کاتە، بەماوەیەکی کەمیش نرخی نەوت بەرزبویەوە بۆ نزیکەی ٤٠دۆلار بۆ هەر بەرمیل نەوتێک و بەپێی ئەو زانیاریانەی کە لە زاری خۆشیان بڵاوکراوەتەوە، ڕۆژانە نزیکەی ٣٥٠هەزار بەرمیل نەوت فرۆشراوە. ئەمەش دەریدەخات کە پاساوی دابەزینی نرخی نەوت و نەخۆشی کۆرۆنا لەجێگەی خۆیدا نیە و نابێت ئەوە بکرێتە بیانوو بۆ دابەشنەکردنی موچە. بەکوردیەکەی حکومەت نەوتی ئەم شەش مانگەی فرۆشتووە و پارەکەی وەرگرتووە، بەەڵام نە موچەی فەرمانبەرانی پێداوە نە پرۆژەیەکی ستراتیژی وای پێ دروستکردووە  کە جێگەی باس بێت، دۆخی نەخۆشخانەکان و نەبوونی ئۆکسجینیش بەڕونی دیارە!!! ئێستا کاتی ئەوە نیە ئەو پەرلەمانە ١١١ کەسیە کە لە بری قسەکردن لەسەر شوێنەوارەکان و چەند بابەتێکی تری کەم بایەخ کۆ دەبێتەوە لەسەر پرسی نەوت و دەروازە سنوریەکان و کێشەی خەڵک و موچەی فەرمانبەران کۆببێتەوە؟؟!! کاتی ئەوە نییە پەرلەمان و هێزەسیاسیەکان و خەڵکی بپرسێت تاکەی خەڵکی لەژێر ڕەحمەتی کەمینەیەکی سەرمایەداری بێ ئاگا لە میللەت هەناسەی سارد هەڵکێشێت و بخنکێت.؟ کاتی ئەوەنیە ئیتر  موچەخۆرانی هەرێم بزانن کەی موچە وەردەگرن و چەندیان لێ دەبڕێت و بۆچی لێیان دەبڕێت.؟! کاتی ئەوە نیە پەرلەمان بەم حکومەتە بلێت لەبری فرۆشتنی نەوت بیر فرۆشتنی شتێکی تر بکەرەوە، چونکە نەوت بەو گرنگەیەی نەیتوانی ببیتە ئامڕازی خۆشگوزەرانی خەڵک.!! نابێت بە بەردەوامی خەڵک باجی سیاسەتێکی شکستخورادووی ئابووری سەربەخۆ بدات و دەسەڵاتیش باکی بۆ بێ وەزعی خەڵک نەبێت.! بۆیە لە ێستادا ئەم کابینەیە دوو ڕێگەی لەبەردەمدایە یان جاڕی شکستی خۆی بداتـ  و بە ڕونی ئەوە ڕابگەیەنێت کە لە هەنگاوی ئابوری سەربەخۆدا شکستسیان هێناوە و داوای لێبووردن لە خەڵکی بکەن،یان بەهەر ڕێگاو هەوڵێک هەیە باری داتەپیوی ئابوری خۆی ڕێک بکاتەوە و موچەی و مافە داراییەکانی موچەخۆران لە وادەی خۆیدا خەرج بکات و دۆخی خراپی خەڵکیش بگۆرێت. بۆیە ئەگەر یەکێک لەم دوو رێگەیە هەڵنەبژێرێت ئەوا دوور نیە لە داهاتووودا دۆخەکە بەشێوەیەک تێک چێت کە کەس توانای چارەسەرکردنی نەبێتـ، کە بەڕای من ئەمە ڕێگەیەکی خراپەو ئەخوازم هەرگیز نەگەینە ئەو دۆخە.  

عەبدولڕەزاق شەریف ‎هەروەک چۆن پارتی دیموکرات و کوڕو کورەڕەزاکانی مەلا مستەفای بارزانی لەشۆڕش و دوای شۆڕش لەپێش مەرگ و دوای مەرگی نەیانتوانی و نەیانویست مەلا مستەفا وەک رەمزێک و پیاوێکی نیشتیمانی و نەتەوەیی هەموو گەلی کوردستان بناسێنن، بەهەمان شێوە حزبەکان و نەوەکانی مام جەلال و نەوشیروان مستەفاش نەیانتوانی. ‎بڕوانن ئەو سێ سەرکردەیە، سەدان دەستکەوتی گەورە و وێنەی جوانیان لە بەرگریکردن و شۆڕش و پێشمەرگایەتی بە میللەتەکەمان بەخشی، بەڵام نەوەکانیان و باڵادەستەکانی حزبەکانیان سیحری ئەو مێرخاسانەیان بەسەر گۆڕەکانیاندا قڵپ کردەوە، لە پێناوی چیدا ؟ ئەو دەسەڵاتە مەعنەوی و پارەیەی لە پاشیان بە جێما !! حەتمەن مانگە شەوی ئاسمانی ئایندەی مەسعود بارزانیش لە ئەنگۆرەی ئێستاوە دیارە . ‎قورسە بۆ ئێستا و کەسێکی ناحزبی وەک نوسەری ئەم دێڕانە بڵێ (مەلا مستەفاهەژارانە ژیاو کوردانە بەرگریکردو پیاوانە مرد، مام جەلال مامۆستاو هونەرمەندی هەستانەوە و بەرگریکردن و سەرکردایەتیکردنی کورد بوو، نەوشیروان مستەفا تاقانە پیاوی ئەفسانەیی مێژووی کوردایەتی بوو). ‎کاک کۆسرەت قسەیەکی هەیە ( گەر کوڕەکانمان جێگەمان نەگرنەوە هەموومان وەک خایین ئەچینە لاپەڕەکانی مێژووی کوردەوە ، مەلا مستەفاش بۆیە وایکرد )، رەنگە ئەمە بیرکردنەوەی هەموویان بێت، من پێچەوانەی ئەم تەرحە پێموایە وەفای کوردو رەوایی مەسەلەکەی ئەوەندە گەورەیە کە ئەم لۆژیکە رەتکاتەوە، ئەوەی پرسیار ئەخاتە سەر مێژووی ئەو سەرکردانە نەوەکانی خۆیان و سەرکردایەتی حزبەکانیانە . ‎ ئەوەی من لەم نووسینە مەبەستمە تەنیا نەوشیروان مستەفایە، چونکە لەنزیکەوە ئاگاداری ئەو هەوڵانە بووم کە بۆ مردنی مەعنەوی ئەو زاتە لەلایەن نەوەکانی و سەرکردایەتی حزبەکەیەوە ئەدراو بەردەوامیشە، بۆ ئەوانیتریش با نزیک و ئاگادارەکان مردنیان بنووسنەوە. ‎پرسیارێک پێویستی بەبیرکردنەوەیە، ئایا چەند کەس لەو هاوڕێیانەی لەگۆڕانی دوای نەوشیروان مستەفا ناڕازی بوون ، دوای جێهێشتنی گردەکە سەنگەریان بۆ ناو حزبەکانی تر گواستەوە؟ ‎ئەوەی سەنگەری گواستەوە تەنیا کوڕەکان و سەرکردەکانی گۆڕان خۆیان بوون و بە ئاشکرا ئەمدیوکردن و ئاودیوکردنیان بۆ یەکێتی و پارتی ئەبینرێ، ئەوەی بە نائومێدی و بڕوای پتەویشەوە مایەوە ئەو ناڕازیانە بوون. ئەوەشی کە لەلایەن پارتی و یەکێتی و گۆڕانی ئێستاوە پەلاماری ئەدرێ هەر ئەەو ناڕازیانەن، بەمانایەکی تر (فکری نەوشیروان مستەفاو هاوڕێکانی نەوشیروان مستەفان) . ‎کەس نیە لەناو گۆڕاندا بووبێت و نەزانێ نەوشیروان مستەفا میدیای گۆڕانی دروستکردو بە ئیمزای خۆی هەر سێ ئۆرگانی (تەلەفزیۆنی ک.ن.ن، سایتی سبەی ، ژوری رۆژنامەوانی و رادیۆی گۆڕان)ی کرد بەپێکهاتەی ئەو میدیایە، هەر خۆشی ناوی میدیای گۆڕانی لێنا، ئەی خێرە لەدوای مردنی عەرابەکانی تەوریسی سیاسی، سایتی سبەی و تەلەفزیۆنەکە ئەبەخشن بەکوڕەکان و ئەڵێن بزوتنەوەکە بۆی نیە تەدەخولی بکات وئەوانە موڵکی شەخسی کاک نەوشیروان بووە و ئێستا هی کوڕەکانیەتی؟. ‎هەر لەو ئاڵوگۆڕەدا ، ناڕاستەوخۆ یەکەم راپۆرتی تەشهیریان لەسەر کاک قادری حاجی عەلی بڵاوکردەوە کەهێشتا لەناو گۆڕاندا، لەکاردا بوو، ئاشکراشە لەسەرکردە لەپێشینەکان و هاوڕێی نزیکی کاک نەوشیروان بوو، یەکەم کاردانەوەو وەڵامدانەوەی هەوادارەکانی کاک قادریش راپۆرتێکی سۆشیال میدیا بوو لەسەر شەخسی کاک نەوشیروان . کاتێک لە کۆبوونەوەی جڤات، روو لە رێکخەری تازە داوای لێپرسینەوەو راگرتنی ئەو شەڕە نائەخلاقیەمان کرد، لەجیاتی بەدواداچوون و لێپرسینەوە، برەویان پێداو تا ئێستاش بەردەوامەو هەموو هاوڕێکانی تری کاک نەوشیروانی گرتەوە. کاک نەوشیروان چەند جوان و چەند گەورە ئەبوو بڵێین: کوڕەکانی کاک نەوشیروان تەدەخولی کاری سیاسی و کای رێکخراوەیی بزووتنەوەکە ناکەن. ‎کەسێکیش نیە لەناو بزوتنەوەی گۆڕان و شۆڕشی نوێدا، نەزانێ نەوشیروان مستەفا پارەی شەخسی وموڵک و ماڵی نەبووە، هەرچییەکیشی بەدەستەوە هەبووبێ بەخوێنی پێشمەرگەو رێکخستنەکان، بۆ شۆڕش و بزوتنەوەکەی پەیداکردووە، بە دە ملیۆن دۆلارەکەی مام جەلال و گردی زەرگەتەو سواڵ و سەدەقەکەشیەوە، ئەی خێرە دوای مەرگی نەوشیروان مستەفا کوڕەکانی روونکردنەوە لەسەر موڵکەکانی ئەدەن و وەک میراتی خۆیان و مافی خۆیان پێناسەی ئەکەن، رێکخەری تازەش لە کۆبوونەوەی جڤات پشتڕاستی قسەکانیان ئەکاتەوە، عەرابەکانی بەدەوڵەمەندکردنی کوڕەکانیش ئەڵێن خۆیان هەر پارەداربوون و کۆمپانیای وشە بەهەموو مومتەلەکاتەکانیەوە (کەگۆڕان هەر ئەوانەی هەیە ) مافی شەرعی خۆیانە، کاک نەوشیروان چەند جوان و چەند گەورە ئەبووبڵێین: کاک نەوشیروان مردو خاوەنی یەک دۆلار و یەک مەتر زەوی نەبوو لەدنیادا. ‎کەسێکی تر نیە نەوشیروان مستەفای بەنووسین و فکرو خەبات ناسیبێ، نەزانێ چەند دژی بەماڵباتکردنی حوکمدارێتی و تەوریسی سیاسی بووە، گوتارو کردارو نووسینەکانی لەوبارەوە ئاشکرایە، ئەی خێرە رێکخەری تازە و هەندێ خوازەڵۆکی سیاسیی لەدوای مەرگی خۆی، کوڕەکانی وەک نوێنەری ماڵی کاک نەوشیروان ئەناسێنن و تەنزیر بۆ بەهێزی ئەوان و هاوبەشی بڕیاری سیاسی بزوتنەوەکەیان ئەکەن، کاک نەوشیروان چەند جوان و چەند گەورە ئەبوو بڵێین: لەمێژووی حزبی سیاسیی کوردستاندا، نەریتی تەوریسی سیاسی لەسەر دەستی نەوشیروان مستەفا و حزبەکەی کۆتایی هات. ‎سەرکردەکانی گۆڕان و نەوەکانی چییان بەکاکە نەوە بەخشی و چییان لێسەندەوە؟ ‎بەوەڵامێکی سادە، (کارگەیەکی چیمەنتۆو بازاڕێکی بازرگانی و سەدان دۆنم زەوی و چەند ئاپارتمانێک )یان کرد بەماڵ لەسەر خۆی و کوڕەکانیشیان کرد بەدوو کەسایەتی سیاسیی لاوازو خاوەنی چەند کۆمپانیایەکی بازرگانی و هیچی تر . ‎ئەوەی لێشیان سەندەوە، گەورەیی و جوانییەکانی بوو، کەدەکرا کورد وەک نەتەوە لەناو گەلانی جیهاندا، وەک سەروەتێکی پڕ بەها شانازی پێوە بکات و هەمیشە بڵێ : ئێمە خاوەنی سەرکردەیەک بووین هەمو تەمەنی بەگەلەکەی و نیشتیمانەکەی و مرۆڤایەتی بەخشی و پانۆرامای ژیان و تێکۆشانەکەی وێنە راستەقینەکەی مەسەلە گەورەکەی نەتەوەکەمانە. ‎لێسەندنەوەی ئەم پێناسەیە، بۆ هەموو سەرکردە مێژووییەکان ، مانای ئەەوە نیە وانەبوون، بەنەمری هێشتنەوەی هەندێکیش هەر بەمانای ئەوە نیە کەدروست وابوون، بەڵام ئەوە خێزان و هاوڕێکانیان و دەسەڵات و حوکمڕانییە کە لەڕێگەی ئەرگۆمێنت و بەڵگەو هەقیقەتی مێژوییەوە پێناسەکەی بۆ رای گشتی ئەسەلمێنێت، بەداخەوە پاوانکردنی میراتی ماددی و مەعنەوی سەرکردەکانی کورد لەلایەن نەوەکانیان و حزبەکانیانەوە، نەک رای گشتی ناوخۆو دەرەوەی بەبڕواو متمانە نەهێناوە، لەناو خۆی حزبی بەجێماوی سەرکردەکە خۆشیدا، گومانی دروستکردووەو بڕوای بە رێبەرەکەیان لەقکردوە. رەنگە ئەمە بۆ نەوشیروان مستەفا لەهەمویان دروستتر بێت. ‎لەکۆنگرەی سێ و ئەوکات لە ناو ( ی. ن. ک )دا، ئەندام بوم، بەحزوری مام جەلال و لەسەر مینبەری کۆنگرە وتم ( تکاتان لێدەکەم با مام جەلال وەک یاسر عەرەفات لێنەکەین، مرد و هەمو فەلەستینییەکان و ئیسرائیلییەکان بەجیاو پێکەوە بۆ پارە و سەروەتی بزوتنەوەکەی ئەگەڕێن و ئەوەی دیاریشە لای خێزانەکەیەتی و کێشەی گەورەی بۆ دروستکردون، هەر لەوێدا پێشنیازم کرد مام موڵک و ماڵی یەکێتی روبەڕووی لیژنەیەکی سێ کەسی لەمتمانەپێکراوەکانی خۆی بکاتەوە، ( تۆمارەکانی کۆنگرەکە ماون )، بەداخەوە نەکرا، دوای نەخۆشکەوتنیشی و تامەرگیشی و ئێستاش بوو بەکێشەیەکی گەورەی یەکێتی و میللەتەکەمان. لەنەخۆشکەوتن و مەرگی کاک نەوشیروانیشدا، هەمان تکام بەجۆرێکی تر لەکۆبوونەوەی جڤاتی بزوتنەوەی گۆڕاندا لە ئەندامەکانی سەرکردایەتی حزبەکەی کردەوەو پێشم وتن کەنەوشیروان مستەفا بەفیزیکی مرد، بەڵام مردنی مەعنەوی و نەمری هەتایی ئەو بەدەست ئەم جڤاتەیە، تکام لێکردن ئەگەر هەڵەیەکیش لەخۆیەوە روویداوە سەبارەت بەموڵک و ماڵی گۆڕان ئەرکی ئێمەیە راستی بکەینەوە، بەداخەوە نەگوێچکەیەک بۆ بیستن نە زمانێ بۆ قسەکردن نەمابوو، هەروەک چۆن لەکۆنگرەی یەکێتی دوای ئەو قسەیە بەگۆڕان بوون تۆمەتبارکرام لەجئەاتی گۆڕانیش دوای ئەو قسەیە بە یەکێتی بوون تۆمەتباریان کردم . ‎ئێمە لەخەمی خەڵک و سەرکردەکانماندا بووین و ئەوانیش لە خەیاڵی بەرژەوەندی تایبەتی خۆیاندا بوون . جیاوازییەکانی نێوان گۆڕان و یەکێتی خودی نەوشیروان مستەفا خۆی بوو، خۆیشی لەو سێ چەمکەدا بەرجەستە ببوو کە تامردنی ئاڵاهەڵگری بوو، دوای مەرگ، جڤاتی سەرکردەکانی حزبەکەی یەکەم کارێک کەکردیان سڕینەوەی ئەو جیاوازییە بوو، بۆ روو سپیکردنەوەی خۆشیان خودی نەوشیروان مستەفایان تۆمەتبارکردو وتیان کارو کردەی خۆی بووە و هەر خۆی میراتی ماددی و مەعنەوی خۆی خستۆتە سەر کوڕەکانی و وەک شانازیش ئیلتزامی خۆیان بەو وەسیەتەوە دەرئەبڕن . ئەوان بەو سڕینەوەیە هەندێ دەستکەوتی پوڵ و پلەو پۆستیان بۆ خۆیان و نەوەکانی نەوشیروان مستەفا لای پارتی و یەکێتییەوە بەدەستهێنا، بەڵام بۆ هەتایە ئەفسانەی نەوشیروان مستەفایان کرد بەو کۆمیدیایە کە هەر کاتێک دوژمن و نەیارەکانی بیری نەوشیروان مستەفا بیانەوێت پێی پێدەکەنن. رەنگە ئێستا پارتی و یەکێتی بەهۆی شەراکەتی گەندەڵی حوکمدارێتی هاوبەشیانەوە لەگەڵ گۆڕانەکان، سێ لایەنە بێدەنگییان هەڵبژاردبێت، بەڵام لەمەودوا، وەی لەحاڵی ئەو گۆڕانەی باسی داگیرکردنی موڵکی گشتی و حوکمی ماڵباتی و تەوریسی سیاسیی ئەکات. ئەو رێگەیەی گۆڕانخوازانیش کەگوایە هێندە قورسەو لەنیوەیدا هاوبیرەکانی نەوشیروان مستەفا بەجێیان هێشتووە،‎ جگە لەپاکژێک بۆ لەوەڕ هیچیتر نیە، پاکژێکی پڕ تەڵەی دەستی نەوەکان و لەژێر چاودێری خاوەن  تەڵەکاندایە.

سەرکۆ یونس* لەئەگەری ڕێکەوتنی حکومەتی هەرێم و ناوەند تا کۆتایی ساڵی دارایی (2020) ئەوا بەدڵنیاییەوە حکومەتی هەرێم بەم بژاردانە هەوڵ ئەدات موچە بدات ئەگەر بتوانێت! یەکەم:_  پێدانی مووچە بەشێوازی لێ بڕینی مانگی دوو(شوبات) کە لە(%21) ی سەرجەم فەرمانبەران ومووچەخۆران و لە(%50) ی پلە باڵاکان بڕا و لەمانگی حەوت(تەموز) دابەشکرا. دووەم _ حکومەتی هەرێم بۆ پێدانی یەک مانگی مووچەخۆران بەگشتی پێویستی بە (894) ملیار دینار هەیە ئەمەش لەئێستادا بەهیچ شێوەیەک بەردەست نی یە و داهاتەکانی حکومەت بەهۆی دابەزینی پێشتری نرخی نەوت و سەرهەڵدانی کۆرۆنا و لێکەوتەکانی بەشێوەیەکی گشتی داهاتەکان کەم بونەوە بۆ کەمتر لە(%50).هەربۆیە حکومەتی هەرێم خەرجییەکانی خۆی سەرەرای مووچەی مووچەخۆران بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران کەم کردەوە بۆ نزمترین ئاستی پێویستی دام ودەزگاکان. ئەگەر هاتوو موستەفا کازمی لەگەڵ حکومەتی هەرێم ڕێکبکەوێت ئەویش تا کۆتایی ساڵی دارایی (2020) کەزیاتر ئامانجەکە بۆ خودی کازمی سیاسی دەردەکەوێت چونکە وابڕیارە لەناوەڕاستی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت ئەگەر لایەنەکان ڕەزامەند بن. ئەویش بەپێدانی بڕی (300) ملیار دینار مانگانە و بەمەرجی وەرگرتنی داهاتی ناوخۆ و داهاتی خاڵە سنورییەکان بەڕێژەی (%50) تا کۆتایی ئەمساڵی دارایی جێ بەجێ بکرێت هەرچەندە وادەردەکەوێت کوتلەپەرلەمانییەکانی ناو پەرلەمانی عێراق بەمە ڕازی نابن بەتایبەت کوتلە شیعییەکان. ئەوا حکومەتی هەرێم بەم شێوەیە ئەم بڕەداهاتانەی لەبەردەستا دەبێت :-  (300) ملیار دینار مانگانە لەلایەن بەغداوە. (21) ملیار دیناری هاوکاری هاوپەیمانان. نیوەی داهاتی ناوخۆ و خاڵەسنورییەکان کە بۆ مانگی ڕابردو نزیکەی (90) ملیار بووە کەواتە بۆ لەمەولا نزیکەی (45)ملیار دینار مانگانە دەبێت. هەروەها بڕی (165) ملیار دینار داهاتی فرۆشتنی نەوتی هەرێم کەدەدرێت بە وەزارەتی دارایی هەموو ئەمانە دەکەنە نزیکەی(531)  ملیار دینار مانگانە. بەڵام وەک پێشتر باسمان کرد حکومەتی هەرێم تەنها بۆ مووچەی مووچەخۆران پێویستی بە (894) ملیار دینار هەیە کەواتە کورتهێنان دروست دەبێت بە نزیکەی (363) ملیار دینار مانگانە ئەوەی جێگای مەترسی یە هیچ سەرچاوەیەک نی یە بۆ پڕکردنەوەی ئەم کورتهێنانە گەورەیە و سەرەڕای ئەمە هیچ داهاتێک نامێنێتەوە بۆ پرۆژە ئابوری و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتیەکان واتە هەر داهاتێک دەست دەکەوێت هەرچەندێک بێت بەشی مووچە ناکات. سێیەم:_ تاکە بژاردە ئەوەیە حکومەتی هەرێم بەئیرادەیەکی بەهێزەوە دەست بکات بە جێ بەجێکردنی یاسای چاکسازی و هەموو ئەو خەرجییە ناپێوسیت و ئەو مووچانە ببڕێت کە ناشایستەو نایاسایین و ئەو سەدان خانەنیشینی پلە باڵا ونایاساییانە ببڕێت لەسەرجەم حزب و لایەن و کەسایەتیەکان بۆ ئەوەی هیچ نەبێت بتوانێت بەم داهاتانە مووچەی فەرمانبەرانی دامودەزگاکانی خۆی بدات و دەوام بەردەوام بێت بێ گومان ئەمەش ڕاستەوخۆ کاریگەری ئەرێنی دەبێت لەسەر کاروچالاکی ئابوری و بازاڕ کەلەئێستادا لەنزمترین ئاستدایە و رێژەی بێکاری لەسەروو (%20------%30) دەبێت و کاریگەری خراپی بەدوادا دێت کە دەرئەنجامەکانی مەترسیدارتر دەبن بۆ سەر قەوارەی هەرێم و حکومەت. *ئابوریناس

ئازاد جۆڵا هیچ کات هێندەی ئێستا کورد پێویستی بە یەکڕیزی و تەبایی و کۆدەنگی نەبوە ، بەتایبەتیش لەسەر پرسی کورد بەگشتی و ئەو ئاڵنگاری و گەلەکۆمەکێ و دوژمنکاریانەی کە لە ئێستادا لە ناوچەکە و دەورو بەرمان پلانی بۆ داڕێژراوەو دەگوزەرێ و بەتایبەت تر ئەوەی لە ئێستادا پەیوەستە بە دۆخی شێواو پڕ لە مەترسی هەرێمی کوردستان لەگەڵ عێراق و ناوچەکە ، لەمبارەیەوە هەوڵ دەدەم دۆخی خراپی ناوەخۆ بە چەند خاڵێک بخەمە ڕوو بەهیوای ئەوەی هەرچی زووە هەموو لایەنەکان بەگیانی هەستکردن بە بەرپرسیارێتی و بەرژەوەندی گشتی گەل و نیشتمان و پاراستنی ئەزموونەکەمان بەجدی بێنە سەر خەت و چارەسەری بەپەلە و ڕیشەیی بە ئامانج بگرن و هەرێمی کوردستان لەم میحنەت و مەرسییە جددیە دەرباز بکەن ، چونکە دەتوانین بڵێین ئێستا هەرێمی کوردستان بە تاڵترین و سەختترین ڕۆژەکانی ژیانی خۆیدا گوزەر دەکات و لە ماوەی ( ۲۹ ) ساڵی ئازادی و ڕزگاری خۆی هێندەی ئێستا لە دۆخێکی خراپ و پڕ لە مەترسی و لە دەست دانی کۆی خەرمانی خەبات و تێکۆشانی دەیان ساڵەی خۆی نزیک نەبووە ، تەنانەت ئێستا دۆخەکە زۆر لەو کاتە دژوارتر و پڕ لە مەترسیدارترە کەوا شەڕی ناوخۆیی و دوو ئیدارەیی لە هەرێمی کوردستاندا بوونی هەبوو ، دیارە بۆ ئەمەش هۆکارگەلێک هەن کە لێرەدا زۆر بەکورتی لە چەند خاڵێکی سەرەکی هەندێک لەو هۆکارو دۆخە خراپەی ئێستای هەرێم ( بەداخێکی زۆرەوە ) دەخەمەڕوو ، ۱ - لە ڕووی ئابووریەوە هیچ کات خەڵک و حکومەتی هەرێمیش وەکو ئێستا داڕوخاوو دەستەوەستان نەبووەو هەرچی سێکتەری بەرهەم هێنانە وەستاوەو ڕێژەی هەژاری لە هەڵکشانەو بێکاریش لە ژمارە نایە ، تەنانەت کار گەیشتۆتە ئەوەی لێرەو لەوێ خەڵکانێک دەستبەرداری گیانی خۆی بێت و کێشەی کومەڵایەتیش تا دێ زیاد دەکات و داهاتی تاک نزیک دەبێتەوە لە سفر . ۲ - لە ڕووی خزمەتگوزاری ۹۸٪ ی وەستاوەو گەشەو بەرەوپێش چوون بەتەواوی پەکی کەووتوەو کەرتی گشتی و کەرتی تایبەت جوڵەیان لەبەر نەماوە ، سێکتەرەکانی تەندروستی لە کەرتی گشتی دەستەوەستان وپەروەردەو خوێندن لە نزمەرین ئاستدایە ، بەرهەمی کشتوکاڵیش بێ بازاڕ و پیشەسازی گشتیش هەر بونی نیە ، ۳ - لە ڕووی سیاسی و دیبلۆماسیەوە هەرێم بەتەواوی پەراوێزخراوە و بەتایبەت لەدوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و گوێ نەگرتن لە ڕاو سەرنج و داواکارییەکانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و دۆست و هاوپەیمانەکانمان ، کارکردن بە ئاڕاستەی پێچەوانەی پلان و بەرنامەی زلهێزەکان و نەخوێندنەوەی بارودۆخەکە وەک خۆی ئەم دوورکەوتنەوەو پەراوێزخستنەی ئەمڕۆی لێ بەرهەم هات کەوا ئێستا بۆ دەربازبوون پەنا بۆ چڵە پوشێک دەبین و بەردەستمان ناکەوێ . ٤ - لە ڕووی تەبایی و یەکڕیزی و پەیوەندی نێوان لایەنە سیاسیەکان بەداخەوە ئێستا هەرێمی کوردستان ڕۆژەکانی خۆی لە دۆخێکی چەقبەستووی سیاسی بەڕێ دەکات و هیچ جۆرە متمانەو لێک نزیکبنەوەو هەماهەنگیەک بەدی ناکرێت لەنێوان لایەنە سیاسیەکان بەگشتی و دوو هێزە گەورەو کاریگەرەکە بەتایبەتی ، تەنانەت لە دوای حەوت مانگیش زیاتر نەتوانراوە کۆبونەوەیەکی فەرمی لەئاستی باڵا لە نێوانیان ڕێبکخەن و نەخشە ڕێگای چارەسەری و قەیرانەکان بە ئاڕاستەی چارەسەر و دەربازبوون دابڕێژن ، ٥ - لە ڕووی پەیوەندی نێوان هاوڵاتی و حکومەت هیچ کات وەکو ئێستا کەلێنی گەورەو بێ متمانەیی و دڕدۆنگی لەنێوان خەڵک و دەسەڵات نەبووەو تەنانەت وای لێهاتووە خودی لایەنگرانی حزبە دەسەڵاتدارەکانیش دژ بە حکومەت و خودی حزبەکەی خۆشی قسە دەکات و هیچ پابەند بوون و پەیوەست بونێک بەدی ناکرێ ، بەجۆرێک هاوڵاتی بڕوای بەهیچ بڕیار و ڕێنماییەکی حکومەت نەماوەو پێوەی پابەند نابێت ، زۆربەی هەرەزۆری خەڵک بەچاوی دوژمن یان ناحەز سەیری دەسەڵاتی وڵاتەکەی خۆی دەکات و بەشێوەیەکی ناشیرین و وەک مافیاو دزو جەردە وێنای دەسەڵات و حکومەتەکەی خۆی دەکات و قسەی لەسەر دەکات . ٦ - لە ڕووی ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتمانی بەجۆرێک شێواو و لاوازبووە لێرەو لەوێ هەندێک کەس ئاخ بۆ سەردەمی سەدام و هەندێکیش خوازیاری گەڕانەوەی دەسەڵاتی ناوەنی بغدادن و بەئاشکرا و دەنگێگی زوڵاڵ ریکلام بۆ کازمی و حوکمڕانی بەغداد دەکەن و پێیان وایە لەم قۆناغە تاکە هیواو چارەسەرە بۆ دەربازبوونی هەرێم ، ئەمەش دوای بێ ئومێدی خەڵک لە چاکسازی و یەکڕیزی و شەفافیەت و پەنجە خستنە سەر برینەکان دێ ، بەجۆرێک زۆرن ئەو تێکۆشەر و خەباتگێڕانەی کەوا بەرهەم هێنی ئەم ئەزمونە بوون ئێستا پەنجەی پەشیمانی بۆ خەباتی ڕابردوویان دەگەزن و خۆیان و میللەتەکەش بە ڕەنج بەخەسار و دۆڕاو دەبینن ، تەنانەت بەشێک لە خەڵک بە ئاشکرا خوازیاری نەمانی ئەم ئەزمونەن . ۷ - لەڕووی ئەمنی و سەربازییەوە بەجۆرێک هێزەکان شێواو پەرتەوازەن تەنانەت حکومەتیش نازنێ ئێستا لە هەرێمی کوردستاندا چەند جۆر هێزی سەربازی و ئەمنی هەیەو سەربەکێن و ژمارەیان چەندە و بڕیار لە کوێ وەردەگرن و لەلایەن کێیەوە تەمویل دەکرێن و شوێن جێگاو ڕێگایان چۆنەو بەکام ئاڕاستە پەروەردەو مەشق و ڕاهێنان دەکرێن و ئامانج و ئەرکی سەرەکییان چیە ؟ ئەوەندەی ئەم هێزانە پابەند و گوێ ڕایەڵ و پەیوەستن بە حزب یان بنەماڵە یان تاکەکەس و کاکەکان بەهیچ جۆرێک ئینتمایان نە بۆ کورد هەیە و نە بۆ کوردستان ، لە بچوکترین ناکۆکی و گرژی دا لە چرکە ساتێک دوولەت و زیاتر دەبن و سەنگەر لێکتر دەگرن . ۸ - لە ڕووی پەیوەندی هەرێمی و نێودەوڵەتیەوە دابەش بوون و تێڕوانین و ئەجندای جیاواز بەدی دەکرێ و دەست تێکەڵکرن و هەماهەنگی لە گەڵ داگیرکەر لە پێناوی بەرژەوەندی سیاسی و حزبی و بنەماڵەیی زۆر بە زەقی دەبیندرێ و بەرگریشی لێ دەکرێ ، دابەشکاری تەواو لە نێوان لایەنەکان بەسەر وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی دیارەو لە شێوەو شێوازی پەیوەندییەکانیش ئامانج و دواتیش ئەنجامەکەی ڕوون و ئاشکرایە ، بەتایبەت لە سەردان و پێشوزییەکان ئەوەندەی ڕووخساری سیاسی و حزبی زاڵەو دیارە هێندە لە پڕۆتۆکۆلی دەوڵەتی و دامەزراوەی نیشتمانی ناچێت ، ۹ - لە ڕووی ڕاگەیاند و میدیاوە هێندەی خۆمان بە خۆمان دەکەین ، هیچ کام لە دوژمنەکان و نەیارەکان زاتی ئەوەیان نەکردووە ئەم کارە قێزوەنە بە کورد و کوردستان و مێژووە پڕ لە خوێن و قوربانییەکەی بکەن ، هێندەی ڕۆژانەو بەبەردەوام لە هەموو هۆکارەکانی ڕاگەیاندن هێرش و پەلامار و توانج و سوکایەتی بەیەکتری و مێژووی یەکتری و ئەزموون و دەستکەوت و پیرۆزیەکانی خۆمان دەکەین لەبەرامبەر دوژمن و نەیاراندا دۆش داماو و دەستە وەستانین ، ئەمەش هێندەی تر دۆخەکەی شێواندوەو دڵەڕاوکێ و نا ئارامی کۆمەڵگای لێ کەوتۆتەوە و ئەزمونەکەمانی هێندەی تر ناشیرین و بێ بەهاتر کردووە .  

عومەر عەلی  ئەم حکومەتە بەهۆی ئەوەی کە هەستی بە ئەو بەرپرسیارێتیە نەکرد کە لە ئەستۆی دا بوو .لەلایەکی تریش پشتی کردە ئەو پڕۆژەیەی کە بۆ حکومەتەکەی خستبوویە ڕوو .بەم هۆیەوە حکومەت ڕوی لە سەرەو لێژبوونەوە کردوەو نازانرێت بەرەو چ ئاڕاستەیەکی مەترسیدار دەڕوات. لە ئێستادا دەتوانین سەرۆک و ئەنجومەنی وەزیرانی ئەم حکومەتە بە گروپێکی خۆکوژ وەسف بکەین ،چونکە لە لایەک هەست بە ئەو بەرپرسیارێتیە گەورەیە ناکەن کە لەسەر شانیانە .لەلایەکی تریش بەم شێوازە مامەڵەیان لەگەڵ حوکمڕانیدا، نازانن کە چ ئایندەیەکی مەترسیدار ڕوبەڕوی حکومەتەکەیان و ئایندەی سیاسی هەرێمی کوردستان دەکەنەوە . ئەو گروپەی ئێستا لە  حکومەتدان بەو مامەڵەو هەڵسوکەوتەی کە ئەنجامیان داوە وێنەیەکیان لەبەر چاوی هاوڵاتیان دروست کردووە ،کە ئەوان گروپێکی بەرژەوەندیخوازی حیزبی و بنەماڵەیی و تاکە کەسین.لای ئەوان شتێک نیە بەناوی خەمی خەڵک و نیشتیمان و ڕۆژبەڕۆژیش ئەو دو فەزایە لە وێرانتر دەکەن ،چونکە لەڕێگەی ئەم حوکمڕانیەوە هاوڵاتی کوردوستانیان بەتەواوی ڕیسواکردو کوردوستانیان کردۆتە مانگایەکی شیردەر تەنها خۆشەویستیان بۆی لەبەر شیرەکەیەتی نەک شتی تر و بەم هەڵوێستەشیان ڕۆژێک دێت منداری دەکەنەوە . ئەم گروپە حوکمڕانە کاتێک کە پڕۆژەیەکی چاکسازیی دەخەنەڕوو لە سەر گیرفانی موچەخۆرانەو نایانەوێت دەست بەرن بۆ نەهێشتنی ئەو هەمو گەندەڵیەی کە هەیە لە کەرتی نەوت و گازو خاڵە سنورەکانی و داهاتی ناوخۆ یان ئەو هەموو بندیوارەی کە دایان مەزراندوە . لێرەوە دەتوانین ئەم گروپە حکومڕانە بە گروپێکی خۆکوژوەسف وەسف بکەین،کەحکومەت و گەل و ئایندەی سیاسی هەرێمەکە بەرەو تونێڵێکی تاریک و داخراو دەبەن و دور نیە دوچاری تەقینەوەیەکی بکەن کە دواجار هەموی تیابچێت. ئەو ئاراستە خۆکوژیەی کە حوکمڕانانی هەرێم گرتویانەتەبەر، بەر بەرئەنجامی هێشتنەوەی کۆمەڵێک قەیرانە  بەکراوەیی بەبێ ئەوەی پڕۆژەیەکیان هەبێت بۆ چاکسازی لەوانەش: یەکەم..ئەو دابەشبوونەی کە ئێستا لە هەرێمداهەیە بۆزۆنی سەوزو زەرد، ڕۆژ بەڕۆژ قوڵتر دەکرێتەوە . یەکێتی و پارتی ئاستی ململانێکانیان گەیاندۆتە ئەوەندە ئاستێکی نزم ،بەمەش هاوڵاتیانیان تەواو بێ هیواکردوە کە ئەمانە توانای بنیاتنانی نیشتیمانێکی  یەکگرتو خاوەن سەروەری و گەشەسەندویان هەبێت. دوەم..هەژاری ئەم حکومەتەو کابینەی وزاریەکەی لە چارەسەری قەیرانەکان و بەدەمەوە چونی کێشەکانی خەڵک .ئەمەش بەشێکی دەگەڕێتەوە بۆ نەشارەزایی و ناپسپۆڕ ی بەشێکی زۆر لە ئەندامانی کابینەکە کە پێشتر کەسانی ناسراوو خاوەن ئەزموون نەبوون ،لەلایەکیتر زاڵبوونی فەزایەکی حیزبی بەسەر حکومەتەکەوە ئەندامانی تەواو دەستە پاچەکردوە لە جێبەجێکردنی پڕۆژەکانیان. سێهەم..زۆرینەی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان ناڕازین لەم حکومەتە بە سەرۆک و ئەندامانی کابینەکە.چونکە نەیانتوانیوە ببنە جێگەی هیواو لە ئاست خواست و داواکانیاندا بنو کەسانێک بن کە هەندێک لە کورسیەکانیان دابەزن و بزانن خەڵک لە چ دۆخ ێکدا دەژین . چوارەم..بوونی حکومەتێکی بەسیاسیکراو،کە بەشێوەیەکی گشتی لەنێوان پارتی و یەکێتیدا دابەشکراوە و ئەوانیش کردوویانە بە فەزایەک بۆ دەستخستنی بەرژەوەندی بۆخۆیان و بنەماڵەکانیان .چونکە لەخەیاڵدانی ئەم دوو حیزبەدا شتێک نیە بەناوی حکومەتی هاوڵاتیان یان حکوومەتی چاک. پێنجەم..لە ئێستادا گەندەڵی زۆر بە خێرایی گەشەدەکات و تەواوی جومگەکانی حکومەتی گرتۆتەوە .ئەم حکومەتەش پەل و پۆش شکاوە لە چارەسەری دا لە ڕاستیدا ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ بوونی حکومەتێکی سێبەر  کە ڕابەرایەتی پلانی گەندەڵی دەکات.ئەمانە گروپێکی بەھێزن  خاوەنی هێزو میلیشیاو دەسەڵاتی تایبەتن لەناو حکومەت و پەڕلەمان و دادگاکان و میدیاشدا .لەبەر ئەوە ئەو حکومەتەی لە واجیهەدا دەیبینی هیچ دەسەڵاتێکی نیەو تەنها ئەجیندای حکومەتە سێبەرەکە جێبەجێ دەکات . لەبەر ئەوەی ئەم حکومەتە توانای دەستبردنی نیە بۆ دۆسیە هەستیاریە کان لە چارەسەری گەندەڵیدا،کەواتە لە ئێستادا ئاڕاستەیەکی خۆکوژی وەرگرتووە و دواجار هەموان بەرەو ئاڕاستەیەکی نادیار دەبات.

پەری مامەسێنی ‏ڤایرۆسی کرۆنا، تا چارەسەری نیەو مه‌ترسی بڵاوبوونه‌وه‌ی بووه‌ته‌ نیگه‌رانییه‌کی گه‌وره‌ و تەواوی جیھانی سه‌رقاڵ کردوە ته‌نانه‌ت یٔه‌و وڵاتانه‌ش کە پییان وابوو سیستەمی تەندروستیان بی کەموکوریەو لە یەکەمەکاندا بوون بەلام کۆرۆنا ھەموویانی خستە سەر چۆک. ‏ھەرێمی خۆشمان بی بەش نەبوو سەرەرایی کەموکوری لە سیستەمە تەندروستیەکە یٔامادەی کارەساتیکی وا نەبوو بۆ تەواوی دنیاش ڤایرۆسیکە نامۆ بوو یٔێستا جاریکی تر شەپۆلێکی توندتر رووبەرومان بۆتەوە سەرەتا حکومەت ریگای باشی گرتە بەر بۆ خۆپاریزی و کەرەنتین کردن بەلام خەلکی ڕێنمایەکانیان یٔیهمال کردو تا گەیشتە یٔەوەی یٔێستا توشی بوین بەردەوامیش دەبێت وەک دەزگای تەندروستی جیھانی یٔاماژەی پیداوە تا ڤاکسینەکە یٔامادە دەبێت دوور نیە ھەموو تاکیک یٔەو ڤایرۆسە بگریت بۆیە بەردەوام یٔاماژە بەوە دەکەن خۆپاریزی ریگا راستەکەیە. ‏ڤایرۆسی کرۆنا به‌ یٔاسانی ده‌گوازرێته‌وه‌، یٔەوەی لەسەر یٔێمەیە خۆمان بپارێزین و دورکه‌وینەوە له‌ شوێنی قه‌ره‌باڵغ و ڕه‌چاوکردنی ڕێنماییه‌کانی خۆپارێزی و سه‌ردان نه‌کردنی یٔه‌و شوێنانه‌ی نه‌خۆشیه‌که‌ی تێدا بڵاوبووه‌ته‌وه‌ زۆر گرنگه‌ بۆ دانانی سنورێک بۆ بڵاوبوونه‌وه‌ی یٔه‌و نه‌خۆشییه‌.ڕاگرتنی پاک و خاوێنی و ده‌ست شووشتنی به‌رده‌وام و دوورکه‌وتنه‌وه‌ له‌ که‌لوپه‌لی که‌سی توشبوو و گومانلێکراو. ‏یٔێستا ھەرێم بێ خواستی خۆی ڕووبەرووی چەندین قەیران بۆتەوە  کرۆناش بۆتە ھۆی وەستاندنی تەواوی ژیان و کاروبار گرنگە خەلکێ ھاوکار بێت لەوەی کە ڤایرۆسەکە زیاتر تەشەنە نەکات رێنمایەکان جیبەجی بکات و یٔەرکی زیاتر نەخرێتە سەر حکومەت تا قەیرانەکان تیدەپەرێت لە یٔێستادا کابینەی تازە  زیاتر سەرقاڵی پلانە یٔیداریەکانن بۆ خۆپارێزی و ڕێگری لە تەشەنەکردنەکەی. ‏تا یٔێستا هیچ ڤاکسینێک و چاره‌سه‌رێکی بنه‌ڕه‌تی نه‌خۆشی کرۆنا بوونی نییه‌ که‌ به‌ شێوه‌ی کۆتایی ڕه‌زامه‌ندی لایه‌نه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی وه‌رگرتبێت لە کۆتایدا مادام وڵاتە زلھێزەکان خستۆتە حاڵه‌تی یٔاماده‌باشییه‌وه‌ با یٔێمەش خۆمان خۆش بوێت یٔەوە دردە بکەین بە دەرفەتێک بۆ نیشتێمانسازی.

 جەعفەر عەلی    ئەم مۆدێلە سیاسییەی لە دوای ٢٠٠٣وە حوکمی عیراق دەکات، لەسەر بنەمای تائیفی پێکهاتووە، واتە سیاسەت، ئیدارە، دەزگا ئەمنی و سوپاییەکان، سەرجەمیان هێز لە ململانێی تائیفی وەردەگرن، ئەوەی لە پشتی گوتاری سیاسییەکانەوە ئاراستەی گەلانی عیراق دەکرێت، گوتارێکە سەری لە ناو ئەو دۆزەخە تائیفییەدایە، کە چەندین ساڵە عیراقی شەکەت و ئیفلیج کردووە. دوای دەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی و هاتنی کازمیش، هێشتا ئەوەی بەسەر جومگەکانی دەوڵەتدا زاڵە، هەژمونی حیزبە سیاسییەکانە.    کازمی هەوڵی زۆریدا بۆ پێکهێنانی حکومەتێکی سەربەخۆ، هەوڵیدا جۆرێک لە پێچ و دەوران بە دەوری ئەو مۆدێلە لە پشک پشکێنەی سیاسی و تائیفیەدا بکات، کە حیزبە سیاسییەکانی عیراق چەسپاندوویانە، بەڵام سەرەنجام وێڕای دامەزراندنی ژمارەیەک لە کەسانی تەکنۆکرات، رەگەزی تائیفی و نەژادی لە دابەشکردنی پۆستە وەزارییەکاندا رۆڵی خۆی بینی.    بێگومان کارێکی ناعەقڵانی و چاوەڕوانییەکی سیاسی نالۆژیکیشە پێمانوابێ لەم ماوە کورتەدا، لە شەو و رۆژێکدا، حیزبە سیاسییەکان دەستبەرداری بەرژەوەندییە سیاسی و شەخسییەکانیان دەبن و لێدەگەڕێن کازمی بە کامی دڵی خۆی دەستکاری پەیکەرەی سیاسی و ئیداری و سوپایی و ئەمنی عیراق بکات. کازمی هەوڵەکانی دەستپێکردووە، بەڵام ئەم هەوڵانە رووبەڕووی گرفتی گەورە و عینادی بەشێکی گرنگ لە هێزە سیاسییەکان دەبێتەوە. لێرەوە کازمی دەست بۆ کارتی هەڵبژاردنی پێشوەخت دەبات و گەرەکییەتی لە کورتترین ماوەدا ئەنجام بدرێت. بۆ کازمی هەڵبژاردنی پێشوەخت، ئەو خاڵە بەهێزە دەبێت، کە ئومێدی داهاتووی سیاسی خۆی و پشتیوانەکانی تێدا دەبینێتەوە. هەر وەکچۆن بە دوور نازانرێت کە هەڵبژاردن ئەو خاڵە بنەڕەتییە بێت، کازمی نەک لە شکستێکی سیاسی چاوەڕوانکراو رزگار بکات، بەڵکو ویلایەتێکی نوێشی بۆ مسۆگەر بکاتەوە.    هەڵبژاردن هیوایەکی گەورەیە، بەڵام قەیرانەکانی عیراق بە کۆتا ناگەیەنێت، تایبەت بوونی میلیشیا و سەرچاوەکانی گەندەڵی، کە هاوتەریب لەگەڵ پرۆسەی سیاسیدا رێدەکەن. بەڵام ئەوە بە مانای ئەوە نییە، کە ئومێد بە دیوە پۆزەتیڤەکانی هەڵبژاردن یەکسانە بە سفر. هەڵبژاردن هەمووان دەخاتەوە بەردەم جەماوەر، جەماوەرێکی بێزار و توڕە لە کۆی ئەو ئیلیتە سیاسییەی لە دوای پرۆسەی ئازادییەوە عیراق بەڕێوەدەبەن، جەماوەرێک ئەگەر بە ژمارەی کەمیش لە شەقام بووبێت، بەڵام لە رووی رەمزییەوە تا ئەندازەیەکی گەورە، هەست بە ئامادەبوونی گوتارە نیشتیمانییەکانی دەکرێ لە نێو هەر ماڵێکی عیراق و پرۆسەی سیاسیدا، تایبەت کازمی لە هەر کەسێکی دیکە زیاتر گەرەکییەتی کۆدە شاراوەکانی گوتاری خۆپێشاندەرانی شەقام بە دروستی بخوێنێتەوە و وەک یەکێک لە بەهێزترین کارتی سەرکەوتن لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بە قازانجی خۆی و ئەو لیستەی کە ئەگەر زۆرە دروستیبکات، ململانێ و رکابەری نەیارەکانی پێبکات. بۆیە ئاساییە هاوپەیمانێتی و گردبوونەوەی کەسایەتی و هێزە سیاسییەکان لە عیراق، هەمان ئەو هاوپەیمانێتی و گردبوونەوانە نەبن، کە پێشتر دروستبوون و ئێستا هەن. بە ئەگەرێکی زۆر هەڵبژاردن، بەشی هەرە زۆری ئەم هاوپەیمانێتییانە هەڵدەگێڕێتەوە و دەیانخاتە بەردەم گۆڕانکاری گەورەوە، تایبەت هەمووان هەست بەو راستییە دەکەن، کە لە نە لە رووی جەماوەرییەوە حیزبی پێشووترن، نە قورسایی گەورە و متمانەی پێشتریان لە شەقامی عیراقیدا ماوە.     لێرەوە کازمی وەک سیاسییەکی دەرەوەی حیزب، وەک سیاسییەکی بێ فراکسیۆنی پەرلەمانی، وەک سیاسییەکی بێ حیزبی سیاسی، باشترین دەرفەتی لەبەردەمدا دەبێت بۆ سوود وەرگرتن لە هەڵبژاردنی داهاتوو، چونکە بەگوێرەی هەر پێوەرێکی عەقڵانی، هەڵبژاردن لە بەرژەوەندی هێزە کلاسیکییەکانی گۆڕەپانی سیاسی ئێستای عیراقدا نابێت، بەڵکو لە بەرژەوەندی گوتاری تازەی سیاسی و ئاراستەی نوێدا دەبێت. بە هەموو ئەگەرەکانیش کازمی دەبێتە پیاوی سەرکردایەتی ئەم گوتار و ئاراستە تازەیە لە عیراق و دوورنییە رێژەیەکی چاوەڕواننەکراو لە دەنگی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانیش بۆ خۆی و لیستەکەی بچنێتەوە، چونکە گوتاری فەرمی کازمی و گوتاری شەقامی عیراقی، هەوڵەکانی کازمی و دروشمەکانی خۆپێشاندەران و خەڵکی ناڕازی، تا رادەیەکی زۆر نەک لە یەکدی نزیکن، بەڵکو تەواو چوونیەکن و لە یەکدی دەچن. بۆیە کازمی، کە ئێستا چ لە ئاستی گوتار و، چ لە ئاستی رەفتار و جوڵەی سیاسیدا، لە هەر سیاسییەکی دیکە زیاتر لە ناخی خۆپێشاندەرانی عیراقی و خەڵکانی ناڕازییەوە نزیکە، دەتوانێ لە هەر سیاسییەکی دیکەش زیاتر وەبەرهێنان لەم ناڕەزایەتییانەدا بکات و وەک دەرفەتێکیش هەلەکە بقۆزێتەوە بۆ کۆکردنەوە و رێکخستنی جوڵەی شەقام بە ئاراستەی کاری سیاسی و ئامانجی گۆڕانی سیاسی.    روونە سیاسەت لە عیراق، جگە لە مستەفا کازمی، هیچ شتێکی نوێی تێدا نییە، ئەوەی نوێیە لە عیراق، مستەفا کازمییە، باقی شتەکانی دیکە وەک خۆیانن. ئەم نوێیە لەبەردەم ململانێ و کێبڕکێی هەموو کێشە کۆنەکانی پێش خۆیدایە، راستە جۆرێک لە کۆدەنگی عیراقی، ناوچەیی، ئەمریکا، روسیا، سەبارەت بە مامەڵە لەگەڵ کازمی هەیە، بەڵام گرفت و قەیرانە زۆر و بونیادییەکانی عیراق وەک خۆیان ماون و ئێستا بەشێکن لە کێشەی سەردەمی دەسەڵاتەکەی ئەو فیگەرە نوێیەشدا.     ئەو کاتەی عیراقییەکان هێشتا دەنگی گوتارەکەی کازمی سەبارەت بە بڕیاری هەڵبژاردنی پێشوەخت لە گوێیاندا دەزرنگایەوە، سوکایەتی بە (حامد سەعید)ی مێردمنداڵ وەک بۆمب لە بن پێی کازمیدا تەقێنرایەوە. هەواڵی سوکایەتییەکە بە خێرایی بە عیراق و جیهاندا بڵاوبوویەوە و هەمووانی توشی شۆک کرد. دوای تیرۆری (هیشام هاشمی)، رۆژنامەنووس، توێژەری بواری ئەمنی و ستراتیژی، پسپۆڕ لە دۆسیەی گروپ و رێکخراوە توندڕەوەکان، لە ٦ تەموزی ئەمساڵدا، رەنگە ئەو سوکایەتییەی پیاوانی ئەمنی بەغدا بە جلوبەرگی سەربازییەوە، بەم مێردمنداڵەیان کردووە، دووەمین بۆمبی سیاسی بن پێی کازمی بێت، بەڵام کازمی زیرەکانە کەیسەکەی (حامد سەعید)ی بەسەر نەیارەکانیدا هەڵگێڕایەوە، کاتێک رۆژی ٢ شەممە ٣ ئاب پێشوازی لێکرد و بەڵێنی پێدا لێپرسینەوە لەو کەسانە بکات کە دەستیان لە سوکایەتی پێکردنەکەدا هەبووە و رووبەڕووی دادگایان بکاتەوە، هەروەها هاوکاری مادی و قانونی پێشکەش بکات. کازمی وەک خۆی گووتی: هەوڵدەدات ئەوەی رووبەڕووی (حامد سەعید) بووەتەوە بگۆڕێت بۆ رەگەزێکی هێز لە پێناو خزمەت بە کۆمەڵگەی عیراقی.    لەم دۆسیەیەدا، کازمی بە خێرایی فرمانی دوورخستنەوەی لیوا (سەعد خەڵەف) بەرپرسی هێزەکانی پاراستنی قانونی لە پۆستەکەیدا و رایگەیاند، کە ئامانج لە پێکهێنانی ئەم هێزانە بریتییە لە پاراستنی هاوڵاتیان، نەک سوکایەتی پێکردنیان، هەروەها چاو بە پێکهاتەی ئەم هێزانەدا دەخشێننەوە.    جوڵە و کردەوەکانی کازمی ئەوە پێشاندەدەن، کە هەوڵدەدات تا بەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، زۆرترین هەنگاو بە ئاراستەی چاکسازی و خزمەتی گشتی بنێت و مەودای دووری نێوان دەسەڵات و هاوڵاتی ئاساییش کەمبکاتەوە. سەردانە مەیدانییەکانی بۆ لای خۆپێشاندەران، پێشوازیکردن لێیان، لە نزیکەوە گوێگرتن و گفتوگۆکردن لەگەڵیاندا، گەڕان بە نێو دامودەزگا و دامەزراوەکانی تەندروستی و ئیداری و بەسەرکردنەوەی خاڵە سنورییەکان و زیندانەکان، دەکرێ وەک بەشێک لەم هەوڵانەی کازمی بخوێنرێتەوە. جگە لەمانە، سەردان و بەسەرکردنەوەی شار و ناوچە جیا جیاکانی عیراق، جۆرێک لە هەست لای هاوڵاتی ئەو ناوچانە دروستدەکات، کە حکومەت نوێنەرایەتی کۆی هاوڵاتیان و تەواوی شار و ناوچە جیاوازەکان دەکات، هەر وەک پەیامێکیشە بۆ ئەو ئاراستە سیاسییانەی لەبری نیشتیمانسازی، خەریکی تۆخکردنەوەی هێڵەکانی تائیفە و مەزهەب و نەژاد و ناوچەگەرێتین، بۆیە دەشێ ئەم هەوڵانەی کازمی بەو ئاراستەیەشدا بخوێنرێتەوە، کە جوڵە و هەوڵن بە ئاراستەی توانەوەی دیدگا بچووکەکانی بەر لە پرۆسەی نیشتیمانسازی و باوەشکردنەوەی هاوڵاتی عیراقی بە نیشتیماندا، واتە رایەڵەی پەیوەندی و ئینتیمای هاوڵاتی عیراقی لە تائیفە و دین و نەژاد و ناوچەوە بگۆڕێت بۆ پەیوەندی و ئینتیمای نیشتیمانی. کازمی چەند نیەتی باش بێت، چەند توانا و هێزی ئەنجامدانی چاکسازی و کاری مەیدانی و نزیکبوونەوە لە خەڵک و شەقامی هەبێت، گومان لەوەدا نییە، کە گەڕانەوەی متمانە بە حکومەت، هەم کاری زۆر زیاتر، هەم کاتی زۆر لەوە درێژتری پێویست دەبێت، کە ئێستا لەبەردەستی مستەفا کازمیدایە.    کازمی باش لەوە تێگەیشتووە، کە گەورەترین گرفتی بەردەمی سەرکەوتنی دەسەڵاتەکەی، بوونی گروپ وهێزە میلیشیا جیا جیاکانە لە عیراق، بۆیە لە رۆژی دەستبەکاربوونییەوە بەردەوام جەخت لە کۆکردنەوەی چەک لە دەستی دەوڵەت و گەڕانەوەی  شکۆ بۆ دەوڵەت دەکات، چونکە روونە لە دەرەوەی پرسێکی وەهادا، هەر هەوڵێک سەبارەت بە رووبەڕووبوونەوەی ئاراستە سیاسییەکانی گەندەڵی و چەسپاندنی سەروەری یاسا و سەروەری خاکی عیراق، هەرگیز لە قسەوە ناگۆڕێ بۆ کردار. بێگومان مەسەلەی بێکاری و قەیرانی دارایی و نەبوونی ژینگەیەکی بەرهەمهێن و زۆر کێشەی قوڵ و ژیانی دیکە، گرفتی گەورەی بەردەم حکومەتەکەی کازمی دەبن.     کازمی بەڵێنی هەڵبژاردنی پێشوەختی داوە، زۆرترین ئومێدە سیاسییەکانی خۆشی بەم هەڵبژاردنەوە هەڵواسیوە. لە مانەوەی عیراق لە دۆخی ئێستایدا، دوور نییە چارەنوسی کازمی دووبارەبوونەوەی هەمان جارەنوسی سیاسی عەبدولمەهدی بێت، چونکە ململانێ و بەریەککەوتنی بەرژەوەندییەکان لە بەغداو بوونی میلیشیا و بەردەوامی قەیرانە سیاسی و ئابووری و ئیدارییەکان، ئەگەر هەڵبژاردنی داهاتوو بەرەو کاڵکردنەوەی نەبات، دوور نییە شکست و دوورخستنەوەی کازمیش بکاتە بەشێک لە مێژووی هاوچەرخی عیراق.     هەڵبژاردن ئەگەر بە دیوێکیدا دەرفەتێکی گرنگ بۆ گەنجانی عیراق دەهێنێتە پێش، ئەوانەی لە ئۆکتۆبەری ساڵی رابردووەوە خەریکی خۆپێشاندان و دەربڕینی ناڕەزایەتین لە شەقامدا. کازمی دەتوانێ بۆ قۆناغی داهاتوو سوودێکی زۆر لەو کەرەستە جەماوەرییە وەربگرێ و بەشێوەیەکی باش وەبەرهێنانیان تێدا بکات و ئامادەیان بکات. لە ناوەندی جەماوەری و تایبەت لە ناو توێژی گەنجان و ملیۆنان خەڵکی بێکاردا سۆز و پشتگیرییەکی جەماوەری فراوان بۆ ئەو جوڵە و ناڕەزایەتییەی شەقام هەیە، ئەمانەش ئەو سەرەتایەن، کە دەتوانن مژدەی گۆڕانێکی گەورە لە نەخشەی سیاسی هەڵبژاردنی داهاتووی عیراقدا بدەن و کازمی بکەنە براوەی یەکەم، یان لانیکەم ژمارەیەکی گەورەی سیاسی لە بەرامبەر نەیارەکانیدا. بەڵام لە دیوەکەی دیکەیدا، لە کایەی سیاسی عیراقدا، نەیارێکی زۆری خاوەن دەسەڵات و نفوز و سامانی زۆر، خاوەن میلیشیای چەکدار و پشتیوانی دەرەکی دەبینرێن. بۆیە پێویستە بەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن، ئەو دەستانە کورت بکرێنە وە و ئەو هێزانە لە رووی سیاسی وسەربازی و داراییەوە تا رادەیەک بێهێز بکرێن، یان لانیکەم کەلەپچە بکرێن، ئەگینا هەڵبژاردنی پێشوەختیش ئەو گۆڕانکارییە گەورەیە ناهێنێت، کە کازمی و پشتیوانانی کازمی ئومێدی بۆ دەخوازن.                    

عەزیز ڕەئووف یەکەم: دەسەڵات لە کوردستان شکستی خواردووە و قسەکردن لە چاکسازی جگە لە کاتکوشتن زیاتر هیچی تر نیە. دەسەڵات ئەوەی تا ئێستا ئەنجامی داوە دوا تیری خۆی بووە کە بیهاوێژێ و لەمە زیاتری لێ چاوەڕێ ناکرێ. دامەزراوەکانی دەسەڵات لای خەڵک شوێنێکە بۆ گاڵتەجاڕی و ئەستەمە متمانە بەم دەسەڵاتە بکرێ هەنگاوی باشتر بنێت. دووەم: چەندە خەڵک متمانەی بە دەسەڵات نەماوە زیاتر لەوەش متمانەی بە هێزەکانی دەرەوەی دەسەڵاتیش نەماوە. لە کوردستان چەندە دەسەڵات بەرپرسیارە لە نەهامەتیەکان زیاد لەوەش هێزەکانی دەرەوەی دەسەڵات بەرپرسیارن لە نەمانی متمانە لەناو خەڵکدا و بەرپرسن لەوەی کە فێڵکردن لە خەڵک چ ئازارێکی هەیە. لە دوای 2009 وە بەشێکی زۆر لە خەڵکی ناڕازی لە کوردستان پێیان وایە کە ئۆپۆزسیۆن فێڵی گەورەی لێ کردون و دەنگ و پەنجەی مۆری دەنگدەرانی بۆ پۆست و پلە بەکار هێناوە. سێیەم: هەرکات ناڕەزاییەکان گەیشتبێتە لوتکە بەناو هێزی ئۆپۆزسیۆن هاتوون بانگەوازیان بۆ خۆپیشاندان کردووە و سواری شەپۆلی ناڕەزاییەکان بوون یان ناڕەزاییەکانیان پوکاندۆتەوە. بۆیە هەر بانگەوازێک بۆ خۆپیشاندان یەک هەنگاو خەڵک لەگەڵی ناڕوات و ڕەنگە بتوانیت کامێراکەت بەریتە ناو خەڵک و هەندێ لە مۆزەفەکانت دوای خۆت بخەی. لەوە زیاتر شتی گەورە ناکرێ. چوارەم: سلێمانی جادەی قیرە و هەموو کەس کەم تا زۆر دەتوانێ لەسەر ئەم جادەیە هەڵپەڕێ، کۆی دامەزراوە و وەزارەت و پارلەمان و سەفارەتی وڵاتان لە هەولێرە و ئەگەر دەکرێ ئەم ناڕەزاییانە پایتەخت بگرێتەوە، خۆپیشاندان لە دەرەوەی پایتەخت لە کاتکوشتن زیاتر چیتر نیە. پێنجەم: چەندە دەسەڵات لە گەندەڵی گلاوە ئەوانەش کە لەسایەی ئەم دەسەڵاتە بوون بە بازرگان لە گەندەڵی گلاون و ئاسان نیە خەڵک باوەڕ بەم جۆرە لە ئۆپۆزسیۆن بکا. چەند دەسەڵات گردو شوێنە بەرزەکانی داگیر کردووە و خێزانەکان حزب بەڕێوە دەبەن، بارتەقای ئەوەش هێزی بەناو ئۆپۆزسیۆن بە هەمان مێنتاڵیتی یەکێتی و پارتی کوڕانی سەرکردە گردەکانیان داگیر کردوە و لە ژێرەوە بزوتنەوەکەیان بەڕێوە دەبەن. شەشەم: خۆپیشاندان؟ خۆت پیشانی کێ دەدەی؟ دەتەوێ چ پەیامێک بگەیەنی؟ هەموو پەیامەکان گەیشتوون و دەسەڵاتیش هەموو پەیامەکانی پێداوی کە خۆپیشاندەر دەکوژێت و پارلەمان دادەخات. جورئەت بکەن هێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی لە پارلەمان و حکومەت وەرنە دەر تا خەڵک باوەڕتان پێ بکا. قاچێک لەناو پارلەمان و قاچێکیش لەناو خەڵک کردەیەک نیە متمانەی پێ بکەین کە وەک ڕووداوەکانی حەڤدەی شوبات ناڕەزاییەکانی خەڵک بۆ مەرامی کورسی و پارە و پۆستی زیاتر بەکار نەهێنن. حەوتەم: کات و شوێن بۆ خۆپیشاندان دیاری ناکرێ. ئەگەر دەکرێ هێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی جۆشێ بدەن بە بێدەنگ و بیر لە چارەسەری جدی بکەنەوە، ئەگەر نا خوپیشاندان و دەنگە دەنگی سەرشاشە و توڕەبوون و خۆ بە پاڵەوانکردن هیچ سودێکی نیە. هەشتەم: دۆخی کوردستان ناگەڕێتەوە سەردەمی ڕازیبوون. ئەگەر بێدەنگی لەئارادابێ ئەوەیە خەڵک لە ئێستادا دەزانێ ئەم هێزانەش لە یەکێتی و پارتی باشتر نین و تاکە ئومێدی خەڵک ڕێکەوتنە لەگەڵ بەغدا و دابینکردنی ماف و ژیانی خەڵکە ئەگینا کەس باوەڕی بەوە نەماوە ئەم هێزانەی دەرەوەی یەکێتی و پارتی بەهەشت بۆ خەڵک بهێنن.

مەلا فەرمان   لوبنان یەکێکە لەو دەوڵەتانەی رۆژەهەڵاتی ناوەڕاست چەند دەیەیەکە توشی چەندنین کارەساتی یەک لە دوای یەک دەبێتەوە، لە وانە:  • ماڵوێرانی شەڕی ناوخۆ ، لە ١٩٧٥ بۆ ١٩٩٠ . • شەڕ و ئاڵۆزیەکانی لەگەڵ ئیسرائیل، لە ١٩٨١ فرۆکەکانی ئیسرائیل بۆردمانی بارەگای رێکخراوی رزگاری فەلەستینیان کرد، تێیدا زیاتر لە ٣٠٠ کەس کوژران. • لە ١٩٧٨ سوریا هێرشی کردە سەر لوبنان و شەڕ نزیکەی ١٠٠ رۆژی خایاند. • تەقاندنەوەی رەفیق حەریری لە شوباتی ٢٠٠٥. • سەدان تەقینەوە و کاری تیرۆستی تر. • گەندەڵی لە رادەبەدەر. • کارەساتی بەندەری بەیروت. هۆکارەکان • بونی پێکهاتەی نەتەوەیی و مەزهەبی جیاواز. بە ڕادەیەک لوبنان نەیتوانیوە تاکەکانی ئەم پێکهاتانە وەک هاوڵاتی لوبنانی کۆبکاتەوە. • بونی میلیشیای چەکداری جیاجیا، میلیشیای شیعی و مەسیحی و سونی. • بونی بارەگای ریکخراوەکانی فەلەستین لە لوبنان. • هەڕەشەکانی حیزب اللە لە ئیسرائیل. • نەبونی یەک هەڵوێستی وڵاتانی عەرەبی لەسەر پرسی لوبنان. • دەستێوەرانی دەرەکی، لە روی سیاسی ، سەربازی و ئابوری. • گرنگی شوێنی جوگرافیای سیاسی لوبنان بۆشایی دەسەڵات و سیاسی ئەم هۆکارانەی سەرەوە  وایان کردوە بۆشایی سیاسی و دەسەڵات لەو وڵاتە دروست بێت، بە جۆرێک لە ناو حکومەت و لە پشتی حکومەتەوە چەندین دەسەڵات و حکومەتی جیاجیا حوکم دەکەن. بۆ نمونە حیزب دەتوانێ لە پشتی حکومەتەوە: - بریاری شەڕ بدات. - هێز بنێری بۆ هەرشوێنێ بیەوێ، لە ناوە و دەرەوەی لوبنان. - پەیوەندی سیاسی و سەربازی لەگەڵ دەرەوە دروست بکات. - دەستی بێگانە رابکێشیتە ناو لوبنان. میللەت و دەسەڵات زۆرینەی لوبنانیەکان لە زۆکەوە بە باشی هەستیان کردوە بەبونی بۆشایی سیاسی و دەسەڵات لە وڵاتەکەیان. رێپێوان و ناڕەزاییەکانیان لەسەر شەقام دەرئەنجامی درکبون بو بەخەتەری بونی ئەو بۆشاییە. بەڵام  دەسەڵاتی خۆپەرست و بەرژەوەندخواز، کەی و لە کوێ گوێی بۆ داواکانی میللەت گرتوە. کارەساتی بەندەری بەیروت یەکێکە لە دەرکەوتەکانی بێگوێی دەسەڵاتەکانی لوبنان.  لە رۆژەهڵاتی ناوەڕاستا سوریا، عێراق و هەرێمی کوردستان سێ نمونەی زۆر نزیکن لە لوبنان، لە هەریەکێ لەم شوێنانە : １- سەقامگیری سیاسی نیە ２- سەقامگیری ئەمنئ نیە ３- خاوەن سیادە نیە، دەستوەردانی دەرەکی نەک هەر بونی هەیە، بەڵکە رۆڵی لە بڕیاردانە چارەنوسسازەکانی وڵاتدا هەیە. ４- خاوەنی فرە میلیشیای چەکدارن ５- لە ناو حکومەت و لە پشتەوەی حکومەت چەندین حکومەتۆکە و سەرۆک خیڵ و گروپی چەتەگەری بە دەسەڵات بونی هەیە. ６- خاوەن ئابوری داتەپا و قەرزدارن. ７- گەندەڵی وەک خۆرەی داری لێهاتوە و نیەتی چاکسازی بونی نیە. ８- لە دەیان کون و قوژبنی جیاجیای ئەم وڵاتانە گۆمان لە بونی عەمباری چەک و تەقەمەنی لە دەرەوەی دەسەڵاتی ناوەندی دەکرێت. هەرێمی کوردستان  لەو دیاردانەی هەرێمی کوردستان لەو وڵاتانە جیادەکاتەوە: １- بونی دو دەسەڵاتی سەرەکی حیزبی ( پارتی و یەکێتی) خاوەن چەکدارە. ２- ناکۆکی و دوبەرەکی بۆ ماوەیی نەک هەر لە نیەت و بەرنامەی سەرۆکەکانی ئەم دو حیزبە رەگی داکوتاوە، بەڵکە تا رادەیەک شۆربۆتەوە بۆ ناو بنکە حیزبیەکانیان. ３- بونی تەنها پێکهاتەی سونە، لەدەرەوەی دەسەڵاتی خۆمانە و  بە قازانج شکاوەتەوە، بێنە بەرچاوی خۆت ئەگەر ٣٠% هەرێم شیعە مەزهەب بوایا.!  ４- شلی بەشی زۆری قەڵەم بەدەستەکان و بێدەنگی و بێ هەڵوێستیان لە ئاست روداوەکان. زۆر قسە دەکرێ، زۆر کەم دەوترێت، دەستەوەستان هیج ناکرێت. ５- زیندوکردنەوەی بیری عەشیرەتگەری و دیوەخانانە بەمەبەستی پشتیوانی زیاتری حیزب. ６- دزی و گەندەڵی لە رادەبدەر. ７- بونی هێزەکانی رۆژهەڵات و باکور لە باشوری کوردستان، بەبێ بونی بەرنامەیەکی نیستمانی یەکگرتو. ８- دەستوەردانی دەرەکی، تا ئەو رادەیەی، تۆری هەواڵگری بە تەواوی بڵاو بۆتەوە،  کوێیان بوێت هێرشی سەربازی دەکەنە سەر، کوێخاکانی هەرێمیش بێدەنگن. سوریا: ئەوە حاڵیەتی و کەس خۆزگەی پیناخوازێ. رۆڵی میللەت میللەتی عێراق و هەرێمی کوردستان گەر دەیانەوێ بژین و هاوشێوەی لوبنان توشی کارەساتی گەورەتر نەبێن، پێویستە، بڕوایایان وابێت و یەقینبن کە: １- ئەم دەسەڵاتە حیزبی و تایەفیانە، لە حوکمڕانی فەشەلیان هێناوە و هەمو دو دیوی یەک پارەن. ２- باسکردن لە چاکسازی جگە لە کات بەسەربردن و هەڵهەڵخەڵەتاندن هیجی تر نیە. ３- تەبایی و یەکریزی لە سایەی ئەم دەسەڵاتە خەیاڵە. ４- بەشی زۆری ئۆپۆزسیۆن پشوکورت و هەناسە سوارن، زیاتر روی دەسەڵاتیان جوان کردوە و بەرژەوەندیەکانی خۆیان پاراستوە ( پول پەرستی و پۆست پەرستی و مانەوە لە ژیان).. بە کپکردنەوەی ناڕەزاییەکانی شەقام و چاندنی بێئومێدی تەمەنی دەسەڵاتیان درێژکردوە. بە کورتی میللەت چ لە عێراق و ج لە هەرێم دەبێت بە ئومێدەوە هەرچی زوە  بیر لە جێگرەوەی ئەم دەسەڵاتانە بکەنەوە و بەر لەوەی کارلەکاربترازێ کۆتایی بە بۆشایی دەسەڵات بهێنن.

د. تریفە عومەر یەكێك لەو گرفتانەی كە مایەی هاتنەئارای چەندین كێشەو ئارێشەی دیكەیە، گرفتی تێنەگەیشتنە لە زمان، هەروەك ئەو بۆچوونە باوو سواوەی زمان بە ئامێرێك بۆ گواستنەوەی زانیارییەكان دەناسێنێت، لەكاتێكدا زمان زانستەو ئەو هێزەیە كە سەرجەم بوارەكانی دیكە دەخاتەژێر ركێفی خۆییەوە، ئەوەی لە زماندا دەستماندەكەوێت تەنها زانیارییەكان نین بەڵكو كۆی ئەو بیركردنەوەو دەستوورو بڕیارانەن كە جیهانی لەسەر بونیاتنراوە.  یەكێك لەو بوارانەی، زمان رۆڵی كارای لە جێبەجێكردنیدا هەیە، بواری یاسایە، كە بەهۆیەوە مرۆڤەكان لەچوارچێوەی ژینگەو كۆمەڵگاكانیاندا وابەستە بە كردەوەو هەڵسوكەوت و تەنانەت خواست و بیركردنەوەكانیشان دەبن، هاوكاتیش رێگەی بەرقەراربوون و چەسپاندنی ئارامی و دەستەبەركردنی مافەكانی تاك و كۆمەڵگاو نەتەوەیە، بۆیە زەروورەتی نووسینی بڕگە یاساییەكان بە زمانی كوردی بەتەنها مایەی ئاشنابوونی تاك نییە بە پانتایی مەودای قانوونی، بەڵكو لە هەمانكات وادەكات هاووڵاتی پتر پەی بە سنوری رەفتارو كردەكانی خۆی ببات، هاوكات ئەنجامدانی توێژینەوەش بە زمانی دایك نەك تەنها رایەڵی پەیوەندییەكانی توێژەر و خوێنەر لەسەر ئاستی تێگەیشتن پتەودەكات، بەڵكو پارادیگمای توانست و توانای توێژەریش بۆ بابەتەكەی قوڵترو هەڵگریی دونیابینی و هزری داهێنەرانەی توێژەر دەبێت، چونكە ئیدی ئەوە سروشتی زمانی دایكە كە كاریگەری قوڵی لەسەر ئاوەزمەندێتی ئاخێوەر هەیە، چۆمسكی وتەنی زمان بەتەنها ئاوێتەی بیرو ئاوەز نییە بەڵكو توخمی سەرەكی پرۆسەكانی زەین و رەنگدانەوەی تاكگەرایی فەرهەنگییشن، بەرلەویش هاریس لەبارەی گرنگی زمان لەسەر بیر دەڵێت دروستەو پێكهاتەی زمان لەسەر بنەمای پرۆسە زەینییەكان هەڵدەهێنجرێت، لەبەرئەوە لێكۆڵینەوە بە زمانێكی دیكە جگەلەوەی دەبێتەهۆی لاوازكردنی كێڵگەی فەرهەنگی بوارەكە كە بواری یاسایە، هەروەها  هۆكاری سستی تێگەیشتنی بەتایبەت خوێندكارو بەگشتی هاووڵاتیانیشە لە بڕگەو بابەتەكانی یاسا، جگەلە چەندین كەموكورتی دیكەش پەیوەست بە بوارەكەوە كە لە نائامادەگی زمانی دایكدا دەخوڵقێت. ئەنجامدانی توێژینەوەو لێكۆڵینەوە لە كۆلێژی یاسا بە زمانی عەرەبی بە بەهانەی ئەوەی كە زمانی كوردی زمانی یاسا نییەو لە ئاستیدا شكستدەهێنێت، بەدەرلە كەمتەرخەمی لایەنی پەیوەندیدارو وەزارەتی خوێندنی باڵاو پەینەبردن بە لایەنە نەرێنییەكانی ئەم بابەتە هیچ ئەگەرێكی دیكە لەخۆناگرێت، گەرنا بەهانەیەكی وا پەككەوتە ناكرێت بە پێوەری یەكلاكەرەیی بۆ وەها بڕیارێكی گەورە، لێرەوە دەپرسین ئایا هیچ توێژینەوەیەك لە بەردەستدایە كە سەلمێنەری دروستی ئەم بڕیارە بێت، ئایا بۆ وەها بڕیارێك پشت بە داتایەكی زانستی بەستراوە كە زمانی كوردی بە كەڵكی یاسا نایەت؟!!!، ئایا بیریان لەوە كردووەتەوە كە زمان زانستەو كۆی ئەو قسانە رەتدەكاتەوە كە زمانی كوردی یاسای پێنانووسرێتەوەو توێژینەوەی قانوونیی پێئەنجامنادرێت؟! ئایا ئەوەی بڕیارێكی وەها دەدات چی لە مۆرفۆلۆجی و سینتاكس و واتا دەزانێت، هیچ دەربارەی زاراوەو كەلێنی فەرهەنگی و چۆنێتی پڕكردنەوەی ئەو كەلێنە دەزانێت، ئەی چی لەسەر شێواز/ ستایڵ و داڕشتن و داڕشتنەوە دەزانێت، جگەلەوە ئایا ئەوەی خاوەن بڕیارێكی وەهایە هیچی دەربارەی ستراتیژو رێبازەكانی وەرگێڕان خوێندووەتەوە؟ دەزانێت كاتێك دوچاری ئاستەنگێك دەبێتەوە چۆن چارەسەردەكرێت، دەی هەر ئەمەش نا، زمانێك نەك هەر فكرو فەلسەفەو زانستی پێبنووسرێتەوە، بەڵكو چەندین كتێبی بیانیشی پێوەربگێڕێت، هەرگیز پرسیاری نەكردووە چۆن دەكرێت لە توێژینەوەی بوارێكدا شكستبهێنێت؟ یاخود ئەمە نەشارەزایی و كەم فەرهەنگی و كەمئەزمونی و لاوازیی نووسینی بڕیاردەرە كە وەها دەزانێت ناكرێت بە كوردی توێژینەوە یان وەرگێڕانی بڕگەو دەقە یاساییەكان ئەنجامبدرێت. كۆلێژی یاسا لەبری وەلانان و فەرامۆشكردن و خنكاندنی زمانی كوردی، پێویستە بیر لە دانانی یەكەیەكی وەرگێڕان تایبەت بە وەرگێڕانی زاراوە قانوونییەكان بكاتەوە، بەجۆرێك لە دەستەیەك پسپۆری یاساو وەرگێڕان و زمانی كوردی پێكهاتبێت، پێویستە ئەو راستییە سادانە بخەینەڕوو كە هیچ زمانێك بەهۆی چەشنە لكاوی و تێئاخنراوی و شكاوییەكەیەوە هێندەی زمانی كوردی بەكارو كارا نییە بۆ دروستكردن و داڕشتنی وشەی نوێ و هەروەها كەم زمان هەن بەهۆی خەسڵەتی نەرمێتی و لەبارییەكەیەوە لە ئاستی  فەرهەنگدا هێندەی زمانی كوردی دیسان شیاوی بەرهەمهێنانەوەی وشەی نوێ بێت بە چەمك و واتای جیاواز، ئەگەریش پسپۆری مامۆستای كوردیش لە بوارەكەدا كەمبێت ئەوا مانای ئەوە نییە سیاسەتێكی وەها دوژمنكارانە بۆ خودی زمان و نازانستیانە بۆ خودی خوێندكار بەكاربهێنرێت، بەڵكو دەبێت مەودای پێشبینیان فراوانتربێت بۆ هاتنی ئەو نەوەیەی كە چ شتێك دەربارەی زمانی عەرەبی نازانێت و جگەلەوەی پۆلێك نەخوێنەوار بۆ كۆمەڵگا دەخەنەوە، هۆكارێكی گرنك دەبن بۆ لاوازكردنی كێڵگەی فەرهەنگی و بەربەستێكی گەورە دەبن لە ئاست گەشەپێدانی مەعریفی بوارەكە.

  تەنیا کوردی   وەک لێکۆڵەرێک لە پێشھاتە سیاسییەکان، وای دەبینم  یەکێتی نیشتمانی کوردستان ھەنگاوێکی سەختی لەبەردەمدایە کە ساڵی دابێ دەچێتە ژێر بڕیارێکی سەختی نێوخۆیی و، تاڕادەیەک چارەسەرکردنەکە شەکەتی دەکات، چونکە ھێشتا کێشەکانی یەکێتی لە کۆنگرەی رابردوو بە کاتی لە تونێلێکدا ھەڵگیران و بەشێک لێی بە چارەسەر نەگەیشتوون،  ئەم رووناکییەی یەکێتی لە دەرەوەی خۆیدا وێنای دەکات رەنگە بە کۆمەڵێک کێشەی نێوخۆیی تێپەڕبێت و جارێکی تر پێویستی بەوە بێت بگەڕێتەوە ھەمان تونێل، بۆ نمونە کاتێ یەکێتی لە داھاتوو و تایبەت لە ساڵی دابێ ئەگەر ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق ئەنجام بدرێ، دەبێ بڕیار بدات کێ سەرۆک لیستی یەکێتی دەبێت؟ یانیش بڕیاردەری یەکەمی دەستنیشانکردنی لیستی یەکیتی کێ دەبێ؟ یانیش یەکێتی بە سیستەمی ھاوسەرۆکی دەتوانێ کێشەکان چارەبکات؟ ئەی چی لە ھێزێکی دیکەی فکری یەکێتی دەکرێ وەک د.بەرھەم ساڵح کە ئێستا روانگەی ئەم، لە دیدی بەشێک لە یەکێتییەکانەوە وەک داڕێژەری سیاسەتی یەکێتی لە ئاستی عێراقدا دەبینرێ، ھەندێ جاریش وەک رابەری رۆحی بزوتنەوەی گۆڕان نەوشیروان مستەفا، لە ھەندێ تاکتیکی ستراتیژی بۆ یەکێتی سەیر دەکرێ، ئایا ئەی چی لە بێدەنگی کۆسرەت رەسوڵ؟ راستە ئەنجومەنێک لە کەسانی بە ئەزموونی یەکێتی لە دەستە، بەڵام ئایا لە حاڵەتی بڕیارە سەختەکان پێگەی خۆی بێلایەن دەگرێ و قبوڵی دەبێ محەلی ئەویش ھەروا بمێنێتەوە یان پشتی جەمسەرێک دەگرێ؟ ئەمانە ئەم پرسیارانەن کە یەکێتی دەگەڕێنێتەوە بەردەم ھەمان دۆخی جارانی، ئەگەر بڕیاری کۆنگرەی یەکێتی ئیلتیزامی بووبێ بۆ ئەوەی یەکێتی بتوانێ بە گوێرەی یاسایی ئەحزاب رێگەپێدراوی بەشداری ھەڵبژاردنەکانی عێراق بێت، ئەوا کێشە نێوخۆییەکانی یەکێتی بۆ بەشداری لە ھەڵبژاردن پێویستی بە حەسمکردنێکی پێشوەختە ھەیە کە ئەمە زۆر لە سازدانی کۆنگرە سەخترە. ئەوەی لە ئاماژەکانی ھاوسەرۆکی یەکێتی لاھور شێخ جەنگی دەخوێنرێتەوە رەنگە ھەنگاوەکان بۆ ئەوە بچن خۆی بە سەرۆکی لیستی داھاتووی یەکێتی بە رەوا ببینێ، یانیش بڕیاردەری دەستنیشانکردنی سەرۆک لیست خۆی بێت، چونکە سەختە ئەو دەرفەتە لە دەستبدات کە ئێستا دەیەوێ یەکێتی لە ھەنگاوەکانی خۆیدا تەعریف وەرگرێ، بەڵام لە پاڵ ئەمەدا سەختییەکی دیکە بۆ یەکێتی دێتە پێش چونکە لە دانبەخۆداگرتن و ئاماژەی بێدەنگی سەرۆک کۆماری عێراق د.بەرھەم ساڵح پێشوەختە دەخوێنرێتەوە وەک ئەگەرێک پێدەچێ کە بە لیستێکی جوودا لە یەکێتی بچێتە نێو ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقەوە کە ئەمەش بۆ یەکێتی ئاسان نابێ، چونکە بەرھەم ساڵح نەکرایە سکرتێری گشتی یەکێتی و، ئەویش لەم پرسەدا بەکاتی بێدەنگی ھەڵبژارد، بەڵام رەنگە دەرفەتی ھەڵبژاردنی داھاتوو لە دەست نەدات کە ئەمیش وەک روانگەی فکری یەکێتی پێویستی بە لیستێکی نوێ و دواتریش حزبێکی سیاسی نوێ ھەبێ لەسەر ئەو پرۆگرامەی کە ھەیەتی و چەند ساڵیشە لە عێراقدا ئەزموونەکەی تاقیدەکاتەوە، بۆ ماڵی تاڵەبانیش وەک بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی لە ئێستادا لەبەردەم ئەرکێکی سەختر دەبن، چونکە ئەگەر د.بەرھەم ساڵح لیستێکی نوێ دروست بکات، لەو لاتریش لاھور شێخ جەنگی ببێتە سەرۆک لیست یان بڕیار لەدەستی لیستی یەکێتی، ئەی ئەمان لە کوێی بڕیار بەدەستی نێو جەماوەری یەکێتی دەبن. ھەندێ ئاماژەی وا ھەن کە رەنگە یەکێتی خۆی سیاسەتی دابەشکردنی میحوەری جەمسەرەکان پەیڕەو بکات، بەڵام ئەگەر دیقەت بدرێ لە کاتی جیابوونەوەی گۆڕان لە یەکێتی، لەم سیاسەتەدا ئەوەی زیانی سیاسی کرد یەکێتی بوو، خۆیشی لە واقیعدا محەلی بافڵ تاڵەبانی وەک ھاوسەرۆک و قوباد تاڵەبانی وەک تەنفیزکاری ھێزی یەکێتی لە قودراتی حکومی، مانەوەیان لە سێبەردا قورسە لە ھەیکەلی یەکێتیدابن و لە بڕیاری سیاسی بەسەر پێگەی یەکێتی بێدەسەڵات بن، ئەمە بۆ لاھور شێخ جەنگیش ھەمان شتە، بەڵام بۆ د.بەرھەم رەنگە دەرفەتێکی نوێ بێت کە لە ئێستای عێراقدا بتوانێ روئیا و پەیامی خۆی لە لیستێکی نوێدا جێگیر بکات.

سەرهەد شێخە   لێرەدا دەمانەوێ هەڵبژاردنی پێشوەخت بناسێنین ؟ ئاستەنگەکانی بەردەمی بخەینەڕوو؟ ئایە لەو کاتەی دیاریکراوە ئەنجام دەدرێت؟ مەبەستمان لە هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەو هەڵبژاردنەیە کە بەر لە وادەی ئاسایی خۆی ئەنجام دەدرێت کاتێک کە بارودۆخی سیاسی دەگاتە بن بەست و حکومەت شکست دەهێنێت لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا لایەنەکان وەک دەرچەیەک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان پەنا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت دەبەن. دیارە بارودۆخی عێراق لە مانگەکانی کۆتایی ساڵی 2019 کۆمەڵێک ناڕەزای و خۆپێشاندانی بەخۆیەوە بینی لەبەرئەنجامی کۆمەڵێک هۆکار کە دیارترینیان بێکاری و هەژاری و کەمی خزمەتگوزاری و زاڵبوونی هەیمەنەی هێزە چەکدارەکان و دەست تێوەردانی دەرەکی، وایان لە خەڵک کرد بۆ ماوەی چەند مانگێک لە شەقامەکانەوە داوای گۆرینی سیستەمی سیاسی بکەن. لەئەنجامدا لە ژێر گوشاری نارەزای شەقام و بەشێک لەلایانە سیاسیەکان پەرلەمانی عێراق بڕیاری گۆرینی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان و یاسای هەڵبژاردنی دا وەک ئامادەکارییەک بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، دوای دەست بەکاربوونی سەرۆک وەزیرانی نوێ و تێپەڕبوونی چەند مانگێک لە تەمەنی کابینەکەی (مستەفا کازمی) بڕیاریدا کە هەڵبژاردنی پێشوەخت لەبەرواری( 6-6-2021) ئەنجام بدڕێت.  ئەمە لە کاتێکدایە کە چەندین ئاستەنگ لە بەردەم هەڵبژاردنی پێشوەخت هەن کە گرنگترینیان لەم چەند خاڵەی خوارەوە کورت دەکەمەوە: 1- گرفتی دەستووری یاسایی: لە هیچ مادەیەکی دەستووری باسی هەڵبژاردنی پێشوەختە نەکراووە تەنیا باس لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان کراوە، وە یاسایی هەڵبژاردن تەواونەکراوە بە تایبەت دوو خاڵی جەوهەری لە یاساکەدا یەک لایی نەبۆتەوە ئەوانیش بازنەکانی هەڵبژاردنن ئایە هەر پاڕێزگایەک یەک بازنەی هەڵبژاردن بێت یان دابەزێتە ئاستی قەزا خاڵێکی تر دەنگدەر دەنگ بە لیست بدا یان بە کەس (فرد) واتە حزب لیستی بمێنێت یان دەنگدان بکرێتە فردی  جگە لە دیاری نەکردنی کوتلەی گەورە لە پەرلەماندا کە ئەمەش گرفتێکی ترە لە یاساکەدا. 2- گرفتی  دادگای فیدراڵی: کە ئەم دادگایە بەهۆی خانەنشین بوونی یەک ئەندامەوە کارەکانی پەکی کەوتووە کە بەرپرسە لە قەبووڵکردن و پەسەندکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن. 3- گرفتی تەکنیکی: لەڕووی تەکنیکیەوە هەڵبژاردن کۆمەڵێک ڕێو شوێنی پێویستە کە خۆی ئەبینێتەوە لە ڕاهێنانی کادری  و فەرمان کۆمیسۆن کە ئەو ستافەی ئێستا ئەزموونیان کەمەو ناتوانین بڵێین سەربەخۆن، جگە لە تەواو نەبوونی پڕۆسەی بایۆمەتی تایبەت بە دەنگدەران کە نزیکەی (14ملیۆن) دەنگدەر بایۆمەتریان نەکردووە، وە ئەم پڕۆسەیە پێویستی بە بودجە هەیە بۆ ڕاپەڕاندنی کارەکانی کە تا ئێستا بودجەی بۆ تەرخان نەکراوە. 4- گرفتی تەندروستی ئەمنی: بارودۆخی عێراق لەڕووی تەندروستی لە ئاستێکی باش دانیە بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆناوە ڕووبەڕووی کێشەی تەندروستی زۆر بۆتەوە کە تا ئێستا ئاسۆیەک نیە بۆ زاڵبوون بەسەر ئەم گرفتەدا، جگە لە کێشەی ئەمنی کە داعش خەریکە سەرهەڵدەداتەوە وە ملیشیاکانی حەشد هەیمەنەی زۆریان بەسەر دامودەزگاکانی میریەوە هەیە. 5- گرفتی کۆتایی دەست تێوەردانی دەرەکییە کە بڕیاری کۆتایی لەسەر پرسە چارەنوسازەکان دەدات نەک عێراقیەکان خۆیان، ئەمەش هێندەی تر گرفتی بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت دروست کردووە بەتایبەت ململانێی ئێران و ئەمریکا دوو ئەجندای جیاوازیان بۆ بەڕێوەبردنی عێراق هەیە. هەموو ئەو گرفتانەی لەسەرەوە خرانەڕوو ئەوەمان پێ دەڵێن کە زەمینەی لەبار و گونجاو لە ئارادا نیە بۆ هاوڵاتیانی عێراقی بەبێ ترس و دڵە ڕاوکی به ئازادانە بەشداری هەڵبژاردن بکەن بۆیە لە ئێستاوە دەتوانین پێشبینی ئەوە بکەین کە ئەم هەڵبژاردنە وەک هەڵبژاردنەکانی تر پاک و بێگەرد نابێت ناکێت ئومێدی زۆری لەسەر هەڵبچنین، بەڵام لە هەموو حاڵەتەکاندا هەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن باشترە لە ئەنجام نەدانی هەرچەندە ڕوونیش نیە کە ئایە لەوکاتەی دیاری کراوە بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دەکرێت یان  پێش یان دوا دەخرێت وەک هەندێ لە کوتلە سیاسیەکان داوا دەکەن. * ماستەر لە جوگرافیایی هەڵبژاردن 2020-8-7 قەڵادزێ

خه‌ڵات عومه‌ر   چی بكه‌ین كه‌ ئێمه‌ تاك وته‌نهاین ،ئه‌فسانه‌و وحیكایه‌ت وئایۆلۆژیانیه‌ خۆمانی پێ ته‌فره‌ بده‌ین ؟ چی بكه‌ین كه‌ فریادڕه‌س نیه‌و پاڵه‌وان نیه‌ ده‌ست بداته‌ باڵمان وپه‌یامبه‌ر نیه‌و ،كتێبی ئاینی نیه‌ به‌هانامانه‌وه‌ بێت ؟ چی بكه‌ین كه‌ ده‌ركه‌وت ئێمه‌ وه‌ك مرۆڤ لاوازو ده‌ سته‌پاچه‌ین . تاك وته‌نهاین وهیچ موقه‌ده‌سێك نیه‌ له‌نه‌هامه‌تی ڕزگارمان بكات ؟! به‌درێژایی چه‌ند سه‌ده‌یه‌ك ،ئاین ، پاشان ئایدۆلۆجیا ودواتریش لیبرالیزم وفاشیه‌تی ئه‌قڵانیزم. ئێمه‌ی خستبووه‌ سه‌رئه‌و خه‌یاڵه‌ی كه‌ هێزێكی شاردراوه‌ هه‌یه‌ له‌ لێقه‌ومان دا فریامان ده‌كه‌وێت . له‌ نوێگه‌ریشدا سیستمێكی ئابوری وه‌ها ڕێكخرابوو كه‌ تۆله‌ پیریتا ده‌سته‌ پاچه‌نابیت . ئه‌گه‌ر تاك وته‌نها بوویت وخێزانت نه‌بوو ، مناڵ پشتیان تێكردیت ، پاشه‌كه‌وته‌كه‌ت ده‌بێته‌ پشت وپه‌نات وپێویستت به‌كه‌س نابێت ! ده‌رده‌ كۆرۆنا به‌تایبه‌ت ئه‌م ئه‌فسانه‌یه‌ی هه‌ڵوه‌وشانده‌وه‌ و))میتافیزیكا)) بووبه‌په‌ند ! سه‌لماندی ئه‌م سیستمه‌ سه‌رمایه‌داریه‌ كه‌ پێت وایه‌ ئاینده‌ی زامن كردووی ،درۆزنترینه‌و فرۆشتویتی ! جاران تۆده‌چویته‌ لای حه‌كیمێك یان پیاوچاكێك .جاران به‌پزیشكیان ده‌وت حه‌كیم ،له‌به‌رئه‌وه‌ی حه‌كیم چاره‌ سه‌ری ده‌رونی بیماروئه‌قڵی لاوازوی ده‌كرد ،چونكه‌ حیكمه‌ت بریتی بوو له‌ زانست وماریفه‌ت وئاكاروت تێگه‌یشتنی ڕه‌وشتی مرۆیی به‌رزو بڵند. له‌ شارستانی تردا ،له‌ قۆناغی مێژوویی پێشووتردا وابوو . ئه‌و بێ به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌یزانی بۆئه‌وه‌ی ده‌ردوویه‌كت له‌كۆڵ بكاته‌وه‌ ده‌ی كرد . هێندێك جار به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ كاری پێكردووه‌ وكه‌ڵه‌ كه‌ بوونی ئه‌زموون وماریفه‌تی چه‌ند ساڵه‌ بووه‌ به‌ هاناته‌وه‌ ده‌هات و ، هێندێك جاریش نه‌ی ده‌پێكاو فه‌وتت ده‌كردو، ده‌بوویته‌ قوربانی نه‌زانینی مرۆڤایه‌تی ! ئێستا چۆنه‌ ؟ به‌ده‌ردوو ونه‌خۆشیه‌وه‌ ده‌چیته‌ لای پزیشك . بابای پزیشك برغویه‌كی بچوكه‌ له‌ماشێنێكی گه‌وره‌دا. من گومانم له‌ ئاكاری ئه‌و نیه‌ وخانه‌ گومان نیم به‌ڵام ، كرێی ئۆفیسه‌كه‌ی ،.به‌نزینی ئۆتۆمبێله‌كه‌ی . خه‌رجی ڕۆژانه‌ی ماڵ ومنداڵ وفشاری كۆمپانیای داووده‌رمان وتاقیگه‌و خه‌سته‌خانه‌ بازرگانیه‌كان ، ئاكار كلك و گوێ ده‌كه‌ن ، تۆرێكی ترسناكی په‌یوه‌ندی بازاڕمرۆڤی والێكردوه‌ ، وازله‌حیكمه‌ت بێنێت وببَت به‌ شتێكی تر! جاران وپێشتر حه‌كیم به‌شێك نه‌بوو له‌سیستمی بازاڕ، ئه‌گه‌رچی له‌ پزیشكێكی زانا كه‌متریش بزانێت ، به‌ڵام پزیشك به‌شێكه‌ له‌سیستمی بازاڕا ،ئه‌گه‌ر سه‌د هێنده‌ی حه‌كیمیش بزانێت ! كه‌له‌چه‌توونی هه‌رزه‌كاریم دا ساڵی دووسێ جار ده‌ست وقاچم له‌ جێ ده‌چوو. دایكم ده‌یبردم بۆلای مامه‌ ((خه‌لیفه‌)) ی حه‌كیم وده‌ستی ده‌گرتمه‌وه‌.،به‌ په‌ڕۆی خام وزه‌ردێنه‌ی هێلكه‌ ده‌ستی ده‌پێچا م و چاك ده‌بوومه‌وه‌ . ئه‌گه‌ر سه‌قه‌تیشی بكردمایه‌ ،ده‌بوو ئێستا كه‌ ئاگام له‌دنیایه‌ ،له‌ ((خه‌لیفه‌)) ببورم ،چونكه‌ ئه‌و هه‌رئه‌وه‌نده‌ی لێ ده‌زانی وبێ به‌رامبه‌رئه‌م كاره‌ی ده‌كرد . بۆخوای ده‌كرد، بۆشه‌یتانی ده‌كرد گرنگ نیه‌ . گرنگ ئه‌وه‌یه‌ هه‌رچی ده‌زانی بێ به‌رامبه‌ر پێشكه‌شی ده‌كرد . ئێستا كه‌ به‌و په‌ڕی هۆشیاریه‌وه‌ ده‌چمه‌ لای پزیشك خانه‌ گومان نیم له‌ ئاكاری ، به‌ ڵام گومانم له‌كۆی سیستمه‌كه‌ هه‌یه‌ كه‌ ئه‌وی گیرۆده‌كردووه‌ ! مرۆڤ ناتوانێت هه‌موو جارببێته‌ قاره‌مان .بائه‌م باره‌ گرانه‌ نه‌خه‌ینه‌ ئه‌ستۆی مرۆڤێك كه‌خۆی گیرۆده‌ی هه‌زار ده‌ردوو دووه‌ ! هه‌موو ڕاستیه‌كی گه‌وره‌ له‌ته‌نگانه‌و لێقه‌وماندا ده‌رده‌كه‌وێت .دنیا سه‌راپای دووچاری ته‌نگانه‌و لێقه‌ومان بووه‌. ڤایرۆسێكی بچوكی وه‌ك كۆرۆنا ، په‌رده‌ی له‌ ڕوی شتی گه‌وره‌ هه‌ڵماڵی ! بیهێنه‌ به‌رچاوت تۆهاوڵاتیه‌كی كوردنیت كه‌ هێشتا په‌تی میهره‌بانی له‌نێوان تۆو خزم ونزیكه‌كانتا نه‌پچڕاوه‌ . تۆ له‌ ((واشنتن دیسی)) ده‌ژیت وهاووڵاتیه‌كی ئه‌مریكاییت . به‌درێژایی ته‌مه‌نت فه‌رمانه‌به‌رێكی چست وچالاك بوویت وهه‌موو ئه‌ركه‌كه‌كانت جێ به‌جێ كردووه‌ . قه‌رزاری بانك نیت وڕێنمایه‌ ئابوریه‌كانت نه‌به‌زاندووه‌. پیرو ئوفتاده‌ بوویت و دنیاش تووشی ده‌ردی كۆرۆنا بووه‌ . له‌ له‌نده‌نیت وئینگلیزی چاوسه‌وزو قژزه‌ردبوویت و ئێستا ته‌واو پیربوویت وگرێی هه‌شتایه‌می ته‌مه‌ن به‌سه‌رده‌به‌یت ، به‌ڵام پێویستت به‌وه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ی بچیته‌ سه‌رئاوده‌سێك ،كه‌سێك رۆِژانه‌ ده‌ستت بگرێت و پشتیوانت بكات و ئه‌ژنۆی له‌رزۆكت ڕابگرێت . له‌درزی ده‌رگاوه‌ چاوه‌ڕوانی ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ ڕۆژانه‌ بێت و هاوكاریت بكات . ئه‌وكه‌سه‌ی هه‌مووڕۆژێك دێت ، ئه‌مڕۆنایه‌ت . رۆژی دواتر نایه‌ت، رۆژی سێه‌م وچواره‌م وپێنجه‌م نایه‌ت و،نایه‌ت وتۆش له‌ناو پیسایی خۆتا گه‌وزاوی. له‌ڕاستی دا تۆ دووچاری كۆرۆنا نه‌بوویت ، سیستمه‌كه‌ دووچاری بووه‌ ، تۆی هاووڵاتی بێ غه‌لوغه‌ش كۆرۆنا وڤایرۆس نات كوژێت ، سیستم ده‌تكوژێت ! له‌ناودڵی ئۆروپا وئه‌مریكای لیبرالدا مرۆڤ بوون به‌ژماره‌ . ژماره‌ی پڕوپوچ وبێ نرخ . سه‌یری تیڤی وته‌ له‌فۆنه‌ زیره‌كه‌كه‌ت ده‌كه‌یت ،كه‌ گه‌وج وگێل وته‌مبه‌ڵی كردویت، چیت پێ ده‌ڵێت ؟ ئه‌مڕۆسه‌دان هه‌زارمردن ، بۆچی مردن ؟ ئه‌وه‌ی به‌ دێڕێك له‌ژوره‌كانی هه‌واڵسازی دا ده‌ی هۆننه‌وه‌ وسه‌باره‌ت مه‌رگی ده‌یان وسه‌دان هه‌زاره‌ ،گشتگیریه‌كی گه‌وره‌یه‌ وردی بكه‌یته‌وه‌ هه‌ریه‌كه‌ی ئازاروژانی به‌قه‌د كێوێكه‌ . باوكێك ده‌مرێت و چه‌ند منداڵێك نائومێد ده‌بن . دایكێك سه‌رده‌نێته‌وه‌ ومنداڵ بێ دایك ده‌بن . جوان ده‌مرێت ،عیشق ده‌فه‌وتێت و، پیرده‌مرێت وچرای حیكمه‌ت ده‌كوژێته‌وه‌ ! مرۆڤ ده‌مرێت ، ومه‌رگیش حیكمه‌تی خۆی هه‌یه‌ ، به‌ڵام كاتێك كه‌ مرۆڤ وه‌كو میروله‌و قالۆنچه‌ ده‌پلیشێته‌وه‌و مه‌رگی هیچ به‌هایه‌كی نامێنێت ، ده‌بێت گفتوگۆ فه‌لسه‌فیه‌كانی بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆزۆرسه‌ره‌تا و ، پرسیاره‌كانی خۆی به‌جۆرێكی تربهۆنێته‌وه‌ كه‌ بۆچی مه‌رگی مێروله‌و قالۆنچه‌ هیچ نرخ و به‌هایان نیه‌ ؟! مه‌ڕ سه‌رده‌بڕن. مریشك ده‌خۆن .ماسی ده‌برژێنن و، ته‌یروتواڵ ده‌كه‌نه‌ قه‌فه‌زه‌وه‌و ورگی پێ زل ده‌كه‌ن ، نازانیت كی كێ ده‌خوات ؟! ناشزانیت ئه‌گه‌ر كێ كێ نه‌خوات ،چی ڕوده‌دات ؟ بۆنمونه‌ به‌راز ده‌تره‌كێن . مرۆڤ به‌راز نه‌خوات، ڕه‌نگه‌ به‌راز مرۆڤ بخوات ! كۆتر به‌وجوانیه‌ی خۆیه‌وه‌ لێ بگه‌ڕێیت به‌ هه‌وای خۆیان زاوزێ بكه‌ن و مرۆڤ نه‌یان خوات ، دانه‌وێڵه‌ له‌سه‌رگۆی زه‌وی ناهێڵن ومرۆڤ ته‌فروتونا ده‌كه‌ن ! له‌ڕاستی دا سروشت پێویستی به‌ده‌ ستكاریكردن نیه‌ ، ئێمه‌ پێویستمان به‌ ده‌ستكاریكردن وبه‌خۆداچوونه‌وه‌ هه‌یه‌! پێمان وابوو هه‌مووشت ده‌زانین وگه‌یشتووین به‌ هه‌مووشت . ده‌ركه‌وت نه‌هیچ ده‌زانین ونه‌ ده‌ستیشمان پێكردووه‌ ! ئه‌فسانه‌كان ،بیروباوه‌ڕه‌كان ،ئاین وته‌نانه‌ت زانسته‌ ئایدۆلۆجیه‌كان ،ئێمه‌یان كردووه‌ به‌دوژمنی یه‌كتر . زانست وكاره‌سات و هه‌ڵه‌كانمان ، له‌نێویشیاندا ده‌رده‌ كۆرۆنا به‌ڵگه‌ی به‌رزی ئاشتبوونه‌وه‌ی ئێمه‌ خۆمانین له‌گه‌ڵ یه‌كتردا ! چی بكه‌ین ؟ ڕێگایه‌كی سه‌خت ودژواره‌ ! ته‌له‌فۆنه‌ زیركه‌كان فیرَی ته‌مبه‌ڵی مان ده‌كه‌ن و ده‌ڵێن : هه‌مووشت ئاسان وباشه‌ وهه‌موودۆست ویارین . ئه‌وان درۆده‌كه‌ن ئێمه‌ دۆست ویارنین به‌وشێوازه‌ گریمانه‌ییه‌ی ، ئه‌وان ده‌یخوازن . ئێمه‌ دۆست ویارده‌بین كاتێك هه‌ست به‌یه‌كتری ده‌كه‌ین و كاتێك یه‌كتریمان خۆش ده‌وێت وكاتێك ئاماده‌ده‌بین كۆمه‌ك به‌یه‌ك بكه‌ین و ده‌ردودوی یه‌كتر چاره‌سه‌ربكه‌ین ! ((ماویه‌تی))

هەندرێن شێخ راغب عەرەب كێشەیەكی هەیە، لەسەرەتاوە تێ ناگات، هەتا كۆتایی، ئەوكاتیش زۆر درەنگە، لەكۆتاییدا لەشتەكان تێدەگات، سەرەتا بەهەموو هێزی خۆتەوە لە بناگوێی هاوار بكە تێ ناگات.  ئەوكاتەی توركیا پەلاماری عەفرینیدا، پەیج‌و لاپەڕەی ئەنتەرنێتی دەوڵەتە عەرەبیەكان پڕبون لە ستایش‌و حەماسەتی پشتگیری ئەردۆغان‌و سوپاكەی، جەژنیان گرتبوو بەهۆی لەناوبردنی كورد. چەندە هاواریان كرد ئەمە نەخشەیەكی ناسیۆنالیستی‌و رەگەزپەرستی توركە لەبەرگی ئیخواندا، خزمەت نیە بە ئیسلام‌و ئاشتی ناوچەكە، تكایە عەرەب گوێ بگرە. ئەوان زیاتر حەماسەتیان دەگرت. بەس پڕۆژەی (گاپ) بەسە بۆ ئەوەی هەرچی عەرەبە دژی توركیا بێت، چونكە ئەم پڕۆژەیە روباری دیجلەو فورات دەگرێتەوەو عەرەب لەبێ ئاویدا دەخنكێت..لێرەدا بە ژمارەو داتا رونی دەكەینەوە:  رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و تایبەت دەوڵەتە عەرەبیەكان، وشكترین‌و بێ ئاوترین ناوچەی جیهانن، گەشەی دانیشتوانی ئەم ناوچەیە لەهەموو جیهان زیاترە كە 3% ساڵانە،"ڕووباری فوڕات بەگشت لقەكانیەوە حەوزێكی گەورەی دروست كردووە كە 000،444 كیلۆمەتری چوارگۆشە داگیردەكات. لەم ڕووبەرە گەورەیەدا بەنزیكەیی نیوەی دەكەوێتە خاكی عێراقەوە كە دەكاتە ٤٦٪ و ڕێژەی ٣٣٪ لەناو خاكی توركیایە وئەوەش كە دەمێنێتەوە كە دەكاتە 19٪ دەكەوێتە خاكی سوریا. بەهەمان شێوەش ڕووباری دیجلە لەگەڵ هەموو لقەكانیەوە ڕووبەری ٣٨٧،٦٠٠ كیلۆمەتری چوارگۆشەی ئاودار كردووە، بەجۆرێك كە سێیەكی حەوزی ڕووبارەكە واتا 75٪ دەكەوێتە خاكی عێراقەوە و ڕێژەی ١٥٪ دەكەوێتە توركیا، و ڕێژەی ٠،٣ دەكەوێتە سوریا.لەم ژمارانەوە ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە بەشی هەرە زۆری ئاوی هەردوو ڕووبارەكە و حەوزی نێوان دوو ڕووبارەكە دەكەوێتە خاكی عێراقەوە. نزیكەی نیوەی ڕووبەری ئاوی ڕووباری دیجلە و سێیەكی ڕووبەری ئاوی ڕووباری فوڕات لە ناو خاكی عێراقدایە". توركیا ئەم ئاوە لە عەرەب دەگرێتەوەو پێنج پارێزگای ناوەڕاست‌و باشوری عێراق كە دەكاتە شەش ملیۆن كەس بەتەواوی بێ ئاو دەبن‌و دەبێت چۆڵ بكرێن، بەپێی زانیاریەكانی نەتەوەیەكگرتوەكان بەهۆی سیاسەتەكانی توركیاوە شەش ملیۆن هاوڵاتی عەرەبی عێراق دەبێت ئاوارە بن‌و كۆچ بكەن. زۆنگاو‌و هۆرەكان وشك دەبن‌و شارو كشتوكاڵ‌و ئاوەدانی لەپێنج پارێزگای عێراق نامێنێت، كەچی عەرەب دژی كوردەو هەلهەلە بۆ هاتنی سوپای توركیا لێ دەدات.  پرۆژەی گاپ ناوێكی توركیە، بیرۆكەی پرۆژەكە بۆ هەفتاكانی سەدەی پێشوو دەگەرێتەوە كە رووبەری پرۆژەكە نزیكەی لە (10%) رووبەری گشتی توركیا پێك دەهێنێت ، تێچوونی پرۆژەكە لە نێوان (6% بۆ 9%) بوودجەی گشتی توركیایە. پرۆژەی گاپ جگە لەوەی گەورەترین پرۆژەی ئاوی توركیایە و یەكێكشە لەپرۆژە گەورەكانی جیهان( بە چوارەم گەورەترین بەنداوی جیهان ئەژماردەكرێت) ، پڕۆژەی (GAP) پێكدێت لە ٢٢ بەنداوی گەورە و ١٩ وێستگەی هایدرۆلیكی و ٢ تونێلی ئاودێری. 13 پرۆژەی سەرەكیی كە حەوتیان لەسەر رووباری (فورات) و شەشیان لە رووباری (دیجلەوە)،  پرۆژەی گاپ هەردوو رووبارەكە دەكاتە یەك و بە كۆكەرەوەی ئاوی فورات و دیجلە دادەنرێت، بەشێوەیەك لە (80%) پشت بە ئاووی رووباری فورات و لە (20%) پشت بە ئاوی رووباری دیجلە دەبەستێت. پرۆژەكە دەبێتە هۆی سرینەوەی (340 ) شار و شاروچكە و گوندشین وە دەست بەسەراگرتنی (200) شوێنەواری مێژووی كوردی. توركیا شەڕێكی ستراتیژی گەورە بەئاو دەكات، سەرەتای نەودەكانی سەدەی رابردوو، نەجمەدین ئەربەكان گوتی: ئێمە وا دەكەین لە داهاتوودا یەك بەرمیل ئاو بە یەك بەرمیل نەوت بە دەوڵەتانی عەرەب بفرۆشین. بەڵام بڕوا ناكەم هێشتا مێشكی عەرەب ئەم قسەیەیان بیستبێت؟.  ئێستا توركیا لە سوریا، عێراق، لیبیا، سۆمال، سودان، یەمەن، قەتەر، چەندین ناوچەی دیكە لەبەرنامەی دان، بنكەی سەربازی‌و هێزی خۆی بەربڵاوكردۆتەوە، كە لەداهاتودا عەرەب دەكاتە پاشكۆی خۆی. بۆیە گرنگە بپرسین ئایا عەرەب مێشكی كەی تێدەگات پڕۆژەكە زۆر مەترسیدارە بۆ كیانی عەرەبی؟  كە چارەسەری زۆر باش هەیە، ئەگەر عەرەب بتوانێت كاریان لەسەریان بكات: یەك: پێویستە لە عێراق عەرەب كێشەی كەركوك‌و دارایی‌و بودجەو نەوت و وزە لەگەڵ كورد چارەسەر بكات.كوردیش هەرێمی كوردستان رێك بخاتەوەو شەفافیەت‌و نەزاهەتی داهات و خەرجیەكان وەك خۆی جێبەحێ بكات. ئەوە بزانێت نەمانی موچەو جوڵەی بازاڕو بژێوی خەڵك خەونی سیاسی كورد لەبار دەبات.   وە پێكەوە بلۆك بەندی توند دروست بكەن.. هەرچەندە ئەم قسەیەی خۆم پێچەوانەی زۆربەی نوسینەكانی دیكەمە لەسەر عێراق، بەڵام بەشكم عەرەب هەستی كردبێت‌و كوردیش ئەوە بزانێت هەرێمی كوردستان بەم جۆرە ئیدامە نادرێت؟.  دوو: پێویستە دەوڵەتانی عەرەب، توركیا لەسوریا دەربكەن، بەتایبەت لە عەفرین‌و ئیدلەب، قۆناغەكە وا دەخوازێت، مەبەست خزمەت كردنی بەشار ئەسەد‌و كورد نیە، قۆناغی ئەمنی قەومی وا دەخوازێت. سێ: گرنگە لە لیبیا هەیمەنە‌و بونی توركا كۆتایی پێ بهێنن، ئەمەش پڕۆژەی گەمارۆدانی عەرەب لەلایەن توركیاوە كۆتایی پێ دێنێت. چوار: پشتیوانی ئۆپۆزسیۆنی توركی‌و كوردی ناوخۆی توركیا بكەن لەهەڵبژاردنی داهاتوو، لەروی ماددی‌و مەعنەوی. پێنج: لە ئەنجومەنی ئاسایش‌و نەتەوەیەكگرتوەكان، بیست‌و دوو نوێنەریان هەیە، دنیایەك دەوڵەتیان هەیە، دەتوانن دبلۆماسیانە كاری جدی بكەن.  شەش: پشتیوانی كورد بكەن لە سوریا‌و عێراق‌و شان بەشانی بوەستن. چونكە كورد دەتوانێت لەسنورەكانەوە گەمارۆی ستراتیژی توركیا رابگرێت، ئەمەش دەرفەتێكی باشە بۆ ئەمنی قەومی عەرەبی.  بۆ داتاو ئامارەكان سودم لەم سەرچاوانە وەرگرتوە:  سەرچاوە: 1- ئاسایشی ئاو لە عێراق و هەرێمی كوردستان و لێكەوتەكانی، قارەمان موحەمەد حەسەن 2-ئاسایشی ئاو لە هەرێمی كوردستان و كاریگەری وڵاتانی دراوسێ ( پڕۆژەی گاپ بەنمونە، د.یونس عەلی ناوەندی كوردستان بۆ توێژینەوە لەململانێ و قەیرانەكان