درەو:
(ئاییندەی ژینگە) گۆشەیەكی هەفتانەیە
مەعروف مەجید سەرۆكی رێكخراوی ئاییندە بۆ پاراستنی ژینگە رۆژانی شەممە بۆ (درەو) دەینوسێت

🔹 لە هەرێمی کوردستان (2 ملیۆن و 350 هەزار) ئۆتۆمبێل بونی هەیە، ژمارەی ئۆتۆمبێلی میری (28 هەزارو 929) ئۆتۆمبێلە، هەموو (2.7) کەسێک لە هەرێمی کوردستان ئۆتۆمبێلێکیان بەردەکەوێت.
🔹 ژمارەی ئۆتۆمبیل لە عێراقدا گەیشتووە بە (8 ملیۆن) ئۆتۆمبیل، هەر (5.7) کەسێک ئۆتۆمبیلێکیان بەردەکەوێت.
🔹 (ملیارێک و 644 ملیۆن) ئۆتۆمبێل لەسەرتاسەری جیهاندا هەیە، هەر (4.9) کەسێک لە جیهاندا ئۆتۆمبێلێکیان بەردەکەوێت.
🔹 بەپێی راپۆرتێک لە ساڵی 2022  لەنێو (7 هەزار) شاری جیهان لەڕووی پیسبوونی هەواوە بەغدا لە پلەی (13) و هەولێر لە پلەی (336)مین دێت.

ئۆتۆمبیل وەک هۆکارێک بۆ پیسکردنی ژینگە
ئۆتۆمبێل یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکییەکانی پیسبوونی ژینگە لە سەر ئاستی جیهان، لە زۆربەی وڵاتان بە هۆکاری سەرەکی دەزانرێت بۆ پیسکردنی هەوا، بەشدارە لە پیسبوونی هەوا و ئاو و خاک و ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە گەرمبوونی جیهان و گۆڕانی کەشوهەوا.
بەو بۆنەیەوە، ئاژانسی پاراستنی ژینگەی جیهانی، شۆفێری ئۆتۆمبیلی تایبەت بە هۆکاری ڕاستەقینەی  پیسکردنی هەوا ناودەبات ئێستادا.
بەپێی ئاماری نەتەوەیەکگرتوەکان، پیسبوونی هەوا ساڵانە دەبێتە هۆی مردنی پێشوەختەی (7 ملیۆن) کەس، کە زۆربەیان لە وڵاتانی کەم داهات و مامناوەنددان، کە هۆکارێکی سەرەکی بۆ زۆربوونی ئۆتۆمبیل دەگەڕێتەوە. هەروەها پیسبوونی هەوا هەڕەشە لەسەر ئابووری و ئاسایشی خۆراک و ژینگە دەکات.
لە دوای ساڵی (2003)ەوە کرانەوەیەکی خێرا لە هەرێمی کوردستان و عێراق بە گشتی و تایبەت بە ئۆتۆمبیل درووستبوو،  بەپێی ئامارەکان ئێستا لەسەر ئاستی عێراق بەبێ هەرێمی کوردستان، (8 ملیۆن) ئۆتۆمبیل بوونی هەیە.

هەرێمی کوردستان و ژمارەی ئۆتۆمبیل
بەپێی ئامارە فەڕمییەکان، کە بۆ ساڵی 2022 دەگەڕێتەوە، هەرێمی کوردستان نزیک بۆتەوە لە (ملیۆنێک و 700 هەزار) ئۆتۆمبیل بەم شێوەیە.
بەگوێرەی ئاماری ساڵی 2022ی بەرێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی هەرێم: ئۆتۆمبێلی تۆماركراو لەسەرجەم بەڕێوەبەرایەتیەكانی هاتوچۆی هەرێم تائێستا بەكۆی گشتی گەیشتوه‌تە (ملیۆنێک و 607 هەزارو 65 ئۆتۆمبێل). بەم شێوەیە دابەشبووە بەسەر پارێزگاکاندا.
-    (791 هەزارو )72 ئۆتۆمبێلیان لە پارێزگای هەولێرن.
-    پارێزگای سلێمانی (533 هەزارو 979) ئۆتۆمبێل.
-    پارێزگای دهۆك (248 هەزارو 398) ئۆتۆمبێل.
-    ‌لە ئیدارەکانی سۆران و گەرمیان (4 هەزارو 687) ئۆتۆمبێل تۆماركراون.
هەر بەگوێرەی ئامارەكه‌ی هاتوچۆی هەرێم، لەكۆی گشتی ژمارەی ئۆتۆمبێل لە هەرێم:
-    (879 هەزارو 647) یان ئۆتۆمبێلی تایبەتن.
-    (94 هەزارو 252) ئۆتۆمبێلی كرێن.
-    (385 هەزار 889) ئۆتۆمبیلیان بارهەڵگرن.
-    (146 هەزارو 157) ئۆتۆمبیلی فەحس و كارتی زانیاری.
-    ژمارەی ئۆتۆمبێلە میریەكان (حكومی) (28 هەزارو 929) ئۆتۆمبێلن.
بەپێی نوێترین ئامار لە هەرێمی کوردستان (2 ملیۆن و 350 هەزار) ئۆتۆمبێل هەن، لەم بارەیەوە بەپێی بەدواداچوونێکی تۆڕی میدیایی رووداو، لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2024 نزیکەی (دوو ملیۆن و 350 هەزار) ئۆتۆمبێل هەن، (2 ملیۆن و 200 هەزار)یان لە وەزارەتی ناوخۆ تۆمارکران و (150هەزار) یشیان تۆمارنەکراون، هەروەها نزیکەی (20 هەزار)یان ماتۆڕسکیل (ماتۆڕی سێ تایە)ن، بەجۆرێک؛
-    پارێزگای هەولێر نزیکەی (ملیۆنێک و 200 هەزار) ئۆتۆمبێل.
-    پارێزگای  سلێمانی (670 هەزار) ئۆتۆمبێل.
-    پارێاگای دهۆک (500 هەزار) ئۆتۆمبێل.
بەگوێرەی دوایین سەرژمێری گشتی دانیشتوان، کە لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2024 دا لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەڕێوەچووە، ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان (6 ملیۆن و 370 هەزار و 688 کەس بووە و بەو پێە بێت هەر ( 2.7) کەسێک لە هەرێمی کوردستان ئۆتۆمبێلێکی بەر دەکەوێت. بەپێی کۆتا ئامار، لە هەرێمی کوردستان، ( ملیۆنێک و 379 هەزار و 163) خێزان بوونی  هەیە.

عێراق و ژمارەی ئۆتۆمبیل
بەپێی ئامارێک، عێراق لە ڕیزبەندی شەشەمی (12) وڵاتی عەرەبی بە (85 هەزار و 400) ئۆتۆمبێل لە ساڵی (2021)دا بووە، بە ڕێککەوت سعودیە و جەزائیر پێشەنگایەتی دەکەن. ئامارەکان (یەک ملیۆن و 690 هەزار) ئۆتۆمبێل بووە، کە بەسەر (12) وڵاتی عەرەبیدا عێراق، (85.4 هەزار) ئۆتۆمبیلی کڕیوە.
بەپێی ئامارە نافەڕمییەکان، لە ئێستادا ژمارەی ئۆتۆمبیلەکان لە عێراقدا گەیشتووە بە (8 ملیۆن) ئۆتۆمبیل. لەسەر ئاستی گشتیی عێراق ژمارەی دانیشتوان (46 ملیۆن و 118 هەزار و 793) کەسە. بەگوێرەی ئەو ئامارەش لە عێراقدا هەر (5.7) کەسێک ئۆتۆمبیلێکیان بەر دەکەوێت.
بەگوێرەی دوایین ئاماری جیهانی، دانیشتوانی جیهان (هەشت ملیار و 100 ملیۆن) کەسە و لە ساڵی 2024 دا (یەک ملیار و 644 ملیۆن) ئۆتۆمبێل لەسەرتاسەری جیهاندا هەبووە و بەگوێرەی ئەو ژمارەیەش نزیکەی هەر (4.9) کەسێک لە جیهاندا ئۆتۆمبێلێکیان بەردەکەوێت.

مەترسییەکانی زۆربوونی ئۆتۆمبیل و کاریگەرییان لەسەر ژینگە
1.    پیسبوونی هەواو دەردانی غاز: ئۆتۆمبێلەکان بڕێکی زۆر گازی زیانبەخش وەک دووەم ئۆکسیدی کاربۆن، ئۆکسیدی نایترۆجین و هایدرۆکاربۆن بەرهەم دەهێنن، کە بەشدارن لە پیسبوونی هەوا و تێکچوونی کوالیتی هەوا.
2.    دەردانی ماددە گەردیلەییە ڕەقەکان: ئۆتۆمبێلەکان گەردیلەی ڕەق وەک کاربۆنی ڕەش دەردەدەن، کە دەبێتە هۆی کێشەی تەندروستی گەورە بەتایبەت بۆ منداڵان و کەسانی بەساڵاچوو.
3.    پیسبوونی و ژاوەژاو: ئۆتۆمبێل سەرچاوەیەکی بەرچاوی پیسبوونی ژاوەژاو بەتایبەتی لە ناوچە شارییەکان، کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی مرۆڤ و ژینگە هەیە.
4.    پیسبوونی ئاو.
5.    دزەکردنی نەوت و ماددە کیمیاییەکان: ڕۆن و ماددە کیمیاییەکانی ئۆتۆمبێلەکان دەتوانن دزە بکەنە ناو خاک و ئاو و پیسبوونیان و زیان بە زیندووەکان دەگەیەنن.
6.    بارانبارینی ترش: دەردانی گازی ژەهراوی لە ئۆتۆمبێلەکاندا بەشدارە لە دروستبوونی بارانێکی ترش کە زیان بە ڕووەک و ئاوەکان دەگەیەنێت.
7.    گۆڕانی کەشوهەوا.
8.    گەرمبوونی جیهان: دەردانی گازی گەرمخانەیی لە ئۆتۆمبێلەکانەوە بەشدارە لە گەرمبوونی جیهان، کە دەبێتە هۆی گۆڕانکاری مەترسیداری کەشوهەوا.
9.    توانەوەی سەهۆڵبەندان و بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی دەریا: گەرمبوونی جیهان دەبێتە هۆی توانەوەی سەهۆڵبەندان و بەرزبوونەوەی ئاستی دەریا، ئەمەش مەترسی لەسەر ناوچە کەنارییەکان و ناوچە نزمەکان دروست دەکات.
10.    تێکچوونی خاک: پیسبوونی خاک بە ماددە کیمیاییەکان و پاشماوەی ئۆتۆمبێلەکان کاریگەری نەرێنی لەسەر بەپیتی خاک و بەرهەمهێنان هەیە.
11.    کاریگەرییە تەندروستییەکان: پیسبوونی هەوا و ژاوەژاو دەبێتە هۆی کێشەی تەندروستی، لەوانەش نەخۆشییەکانی هەناسەدان و دڵ و خوێنبەرەکان.

چارەسەرەکان:
1.    ئۆتۆمبێلی کارەبایی: ئۆتۆمبێلی کارەبایی چارەسەرێکی بەڵێندەرە بۆ کەمکردنەوەی پیسبوونی هەوا، چونکە هیچ دەردانی بۆرییەکانی دواوە لە کاتی کارکردندا بەرهەم ناهێنن.
2.    گواستنەوەی گشتی: هاندانی بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی بەشدارە لە کەمکردنەوەی ژمارەی ئۆتۆمبێلەکان لەسەر شەقامەکان، بەمەش دەردانی گازی ژەهراوی و قەرەباڵغی کەم دەبێتەوە.
3.    باشترکردنی جۆری سووتەمەنی: باشترکردنی کارایی بزوێنەری ئۆتۆمبێل و تەکنەلۆژیای سووتەمەنی، بەکارهێنانی سووتەمەنی و دەردانی گازی ژەهراوی کەمدەکاتەوە.
4.    فڕێدانی پاشماوەی دروست: فڕێدانی دروستی پاشماوەی ئۆتۆمبێل و پاتری پیسبوونی ژینگە کەمدەکاتەوە.
5.    هۆشیاری ژینگەیی: بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری گشتی سەبارەت بە کاریگەرییە زیانبەخشەکانی پیسبوونی ئۆتۆمبێل و پێویستی گرتنەبەری ڕەفتاری ژینگە دۆستانە بەشدارە لە کەمکردنەوەی ئەم کێشەیە.

قەبارەی سووتەمەنی بۆ نێو ژینگەوە
بەپێی زانیارییەکان، هەرێمی کوردستان رۆژانە پێویستی بە نزیکەی (6 بۆ 7.5 ملیۆن) لیتر بەنزین هەیە بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییە ناوخۆییەکان. لەو بڕە (5.5 ملیۆن) لیتری لەلایەن سێ پاڵاوگەی ناوخۆیی (کار، لاناز، و بازیان) بەرهەمدەهێنرێت و (2 ملیۆن) لیتری هاوردە دەکرێت.
لێرەدا پرسیارێک سەرهەڵدەدات کە ئ ۆتۆمبیلێک چەند سووتەمەنی پێویستە ڕۆژانە؟، پێویستی رۆژانەی سووتەمەنی بۆ ئۆتۆمبێلێک بەندە بە چەندین فاکتەرەوە، وەک جۆری ئۆتۆمبێل، قەبارەی بزوێنەرەکەی، جۆری سووتەمەنی (بەنزین، گازۆیل، یان کارەبا)، وەرزی ساڵ، شێوازی شۆفێری، و مەودای رۆژانەی شۆفێری. لێرەدا هەندێک زانیاری گشتی دەدەین:
-    ئۆتۆمبێلی بچووک (بەنزین): ئەگەر ئۆتۆمبێلەکە بزوێنەری (1.2 بۆ 1.6) لیتری هەبێت، بە رۆژانە نزیکەی (5-8) لیتر بەنزین بەکاردەهێنێت، ئەگەر مەودای شۆفێری نزیکەی (50-100) کیلۆمەتر بێت. بەگشتی، ئەم جۆرە ئۆتۆمبێلانە لە هەر (100) کیلۆمەترێک (6-8) لیتر سووتەمەنیان پێویستە (لە شار و دەرەوەی شار).
-    ئۆتۆمبێلی گەورە (وەک SUV یان پیک ئاپ):ئەم جۆرە ئۆتۆمبێلانە کە بزوێنەری (2.0) لیتر یان زیاترە، دەکرێت لە رۆژێکدا (10-15) لیتر یان زیاتر بەنزین یان گازۆیل بەکاربهێنن، ئەگەر مەودای شۆفێری نزیکەی (50-100) کیلۆمەتر بێت. بەگشتی، لە (100) کیلۆمەتر 8-12 لیتر سووتەمەنیان پێویستە.
-    ئۆتۆمبێلی کارەبایی یان هیبرید: ئەگەر ئۆتۆمبێلەکە کارەبایی بێت، پێویستی بە سووتەمەنی نییە، بەڵام پێویستی بە کارەبا هەیە.  ئۆتۆمبێلێکی کارەبایی لە هەر (100) کیلۆمەتر (15-20) کیلۆوات/کاتژمێر کارەبا بەکاردەهێنێت. ئۆتۆمبێلە هیبریدییەکان کەمتر سووتەمەنی بەکاردەهێنن، لە (100) کیلۆمەتر (4-6) لیتر.
فاکتەرە کاریگەرەکان: 
1.    مەودای شۆفێری: ئەگەر رۆژانە 20-30 کیلۆمەتر شۆفێری بکەیت، پێویستیت بە سووتەمەنی کەمترە لە کەسێک کە (100) کیلۆمەتر یان زیاتر شۆفێری دەکات.
2.    شێوازی شۆفێری: شۆفێری خێرا سووتەمەنی زیاتر بەکاردەهێنێت.
3.    بارودۆخی شار یان دەرەوەی شار: لە شارەکاندا بەهۆی ترافیک و راوەستانەوە، سووتەمەنی زیاتر بەکاردەهێنرێت وەک لە دەرەوەی شار.
بۆ نموونە:ئەگەر ئۆتۆمبێلێکی بچووک (وەک تۆیۆتا کۆرۆڵا) بەکاربهێنیت و رۆژانە (50) کیلۆمەتر شۆفێری بکەیت، بە بڕی (3-4) لیتر بەنزینت پێویستە.
ئەگەر ئۆتۆمبێلێکی گەورە (وەک فۆرد ئێف-150) بەکاربهێنیت بۆ هەمان مەودا، دەکرێت (5-7) لیتر یان زیاترت پێویست بێت.

یاسای ڕێکخستن و پارێزگاری لە ژینگە بەرامبەر ئۆتۆمبیل
هەندێ یاسای جۆراوجۆر هەیە کە پەیوەندی بە ئۆتۆمبێل و ژینگەوە هەیە، ئامانج لێی کەمکردنەوەی پیسبوونی ئۆتۆمبێل و پاراستنی ژینگەیە. ئەم یاسایانە بریتین لە ستانداردەکانی دەردانی غازی غاز، دانانی ستانداردی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن، هاندانی بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی دۆستی ژینگە، سەپاندنی باجی ژینگەیی، پەرەپێدانی ژێرخانی گواستنەوەی بەردەوام. گرنگترین یاسا و ڕێوشوێنەکان بریتین لە:
1.    ستانداردەکانی دەردانی غازی دەرەوە: وڵاتان ستانداردی توند بۆ دەردانی غازی ئۆتۆمبێلەکان دادەنێن، لەوانە دووەم ئۆکسیدی کاربۆن، ئۆکسیدی نایترۆجین، گەردیلە و ئەوانی تر، ئەم ستانداردانە ئامانجیان کەمکردنەوەی پیسبوونی غازی ئۆتۆمبێلەکانە.
2.    ستانداردەکانی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن: هەندێک لە وڵاتان ستانداردی تایبەت بۆ دەردانی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن لە ئۆتۆمبێلەکانەوە، بەتایبەت ئۆتۆمبێلە قورسەکان، بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانیان لەسەر گۆڕانی کەشوهەوا دادەنێن.
3.    ئۆتۆمبێلی ژینگەدۆست: بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی کارەبایی و هایبرید و سووتەمەنی بەدیل وەک ئیتانۆل لە ڕێگەی هاندانەکانی باج و پاداشتی داراییەوە هاندەدرێت.
4.    باجی ژینگەیی لەسەر ئاستی وڵاتان؛ هەندێک وڵات بە پشتبەستن بە دەردانی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن باجی ئۆتۆمبێلەکان دەسەپێنن و ئۆتۆمبێلە پیسکەرەکانی زیاتر باجی زیاتر دەدەن.
5.    ژێرخانی گواستنەوەی بەردەوام: ژێرخانی گواستنەوەی گشتی و پاسکیل و پیادە پەرەی پێدەدرێت بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە ئۆتۆمبێلی تایبەت و هاندانی گواستنەوەی ژینگەدۆست.
6.    چاککردنەوەی ئۆتۆمبێل: پێویستە ئۆتۆمبێلەکان بە بەردەوامی پارێزگارییان لێ بکرێت بۆ دڵنیابوون لە کارکردنی کارا و کەمکردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی، و پشکنینی بەردەوام.
7.    شۆفێری: زۆر پراکتیزە هەیە کە شۆفێران دەتوانن بیگرنەبەر بۆ کەمکردنەوەی بەکارهێنانی سووتەمەنی و دەردانی گازی ژەهراوی، وەک لێخوڕینی ئۆتۆمبێل بە خێرایی مامناوەند، دوورکەوتنەوە لە خێراکردنی لەناکاو و دوورکەوتنەوە لە بێکاربوونی بۆ ماوەیەکی زۆر.
8.    مەترسییەکان: جێبەجێکردنی یاسا و ستانداردە ژینگەییەکانی پەیوەست بە ئۆتۆمبێل دەتوانێت تێچووی زۆری هەبێت، بەتایبەتی بۆ بەرهەمهێنەران و خاوەن ئۆتۆمبێلەکان.
9.    هەماهەنگی:  ڕەنگە هەماهەنگی لە نێوان دەزگا جیاوازەکانی حکومەت و بەرهەمهێنەران پێویست بێت بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی کاریگەرانەی یاساکان.
10.    هۆشیاری: پێویستە هۆشیاری گشتی بەرز بکرێتەوە سەبارەت بە گرنگی پاراستنی ژینگە و کاریگەرییەکانی ئۆتۆمبێل لەسەر پیسبوون، هەروەها هاندانی شۆفێران بۆ وەرگرتنی شێوازی لێخوڕینی ژینگەدۆستانە.
نموونەی یاساکان: 
لە ئەوروپا: ستانداردی توند بۆ دەردانی غازی غازی ئۆتۆمبێلە قورسەکان جێبەجێ دەکرێت، هەروەها هاندەری بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی کارەبایی و هایبرید دەدرێت.
لە ئەمریکا: یاسا و ڕێسای فیدراڵی و ویلایەتەکان هەن کە دەردانی گازی ژەهراوی ئۆتۆمبێلەکان و ڕێکخستنی بەکارهێنانی سووتەمەنی بەدیل ڕێکدەخەن.
لە هەندێک وڵاتی عەرەبی: یاسا هەیە کە ڕسومات بەسەر ئەو ئۆتۆمبێلانەدا دەسەپێنێت کە دووەم ئۆکسیدی کاربۆنی زۆر دەردەدەن و هاندەری بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی دۆستی ژینگەیە.
بەکورتی، لە سەرانسەری جیهاندا یاساگەلێک لە زیادبووندایە بە ئامانجی کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی ئۆتۆمبێل لەسەر ژینگە، ئەم یاسایانە بریتین لە ستانداردەکانی دەردانی گازی ژەهراوی، هاندانی ئۆتۆمبێلی دۆستی ژینگە، پەرەپێدانی ژێرخانی گواستنەوەی بەردەوام و سەپاندنی باجی ژینگەیی.

چەند زانیارییەک لەسەر مەترسییەکانی پیسبوونی هەوا
  بەپێی راپۆرتێک لە ساڵی 2022  لەنێو ئەو (حەوت هەزار) شاری جیهان لەڕووی پیسبوونی هەوا بەغدا لە پلەی سێزدەمین و هەولێر لە پلەی (336) مین دێت.
هەوای بەغدا زیاتر لە (10) هیندە و هەولێر (پێنج بۆ حەوت) هێندە کوالیتییەکەی خراپترە لەوەی رێکخراوی تەندرووستی جیهانی دایناوە.
بەپێی راپۆرتێکی بانکی جیهانی، مەزەندەی تێچووە ئابوورییەکان و زیانە تەندرووستییەکانی پەیوەست بە بەرکەوتن بە پیسبوونی هەوا کە بەهۆی دووانەئۆکسیدی کاربۆن روویداوە ساڵانە زیاد دەکات، لەڕووی ئابوورییەوە گەیشتووەتە (8.1 تریلۆن) دۆلار، کە یەکسانە بە (6.1%) گەشەی بەرهەمی نێوخۆیی جیهان.
بەپێی لێکۆڵینەوەی باری نەخۆشییەکان، پیسبوونی هەوا لە (2019)دا بووەتەهۆی مردنی پێشوەختەی (6.4) ملیۆن کەس لە جیهان.
لە شارێکی وەک بەسرە، بەپێی راپۆرتێکی وەزارەتی تەندرووستی عێراق لەماوەی (2015-2018)دا، نەخۆشیی شێرپەنجە بەهۆی پیسبوونی هەواوە بەڕێژەی (20%) بەرزبووەتەوە.
 لە هەرێمی کوردستانیش، بەتەنیا لەماوەی (6) مانگدا (3 هەزار) تووشبووی شێرپەنجە تۆمارکراوە.
ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ئاماری شۆککەری ئاشکرا کرد کە ساڵانە (٧ ملیۆن) گیانلەدەستدان لە جیهاندا دەگەڕێنێتەوە بۆ بەرکەوتن بە پیسبوونی هەوا.

ئامارەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی سەبارەت بە پیسبوونی هەوا
 ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی پیسبوونی هەواوە:
-    زیاتر لە (2 ملیۆن) مردن لە هەرێمی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا.
-    زیاتر لە (2 ملیۆن) مردن لە هەرێمی ڕۆژئاوای زەریای هێمن.
-    نزیکەی (یەک ملیۆن) مردن لە هەرێمی ئەفریقا.
-    نزیکەی (500 هەزار) مردن لە هەرێمی ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست.
-    نزیکەی (500 هەزار) مردن لە  ئەوروپا.
-    لە ئەمریکا (300 هەزار) گیانلەدەستدان.

بە کورتی لە ئێستادا لەسەر ئاستی جیهان، بە گشتی و بە تایبەتی هەرێمی کوردستان یەکێک لە هۆکارەکانی پیسبوونی ژینگە و خراپکردنی هەوا ئۆتۆمبیلە، هەروەها ئەو پاشماوانەی کە ساڵانە فڕێدەدرێت لە ئۆتۆمبیلەکان یەکێکی ترە لە هۆکارەکانی پیسبوون، بە تایبەتی پاتری و تایەکانیان، کە وەک پێویست ڕیسایکڵ ناکرێنەوە، بەشێکی یا دەسوتێنرێن یا تێکەڵ بە زەوی و سەرچاوەکانی ئاو دەبن.
باشترین کار بۆ دەربازبوون لەو مەترسییە، هۆکاری گواستنەوەی گشتی یا ئۆتۆمبیلی دۆستی ژینگەیە.