راپۆرت: دره‌و
"هه‌رێمی كوردستان رۆژانه‌ 295 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌مده‌هێنێت، هه‌ر به‌رمیلێك به‌ 30 بۆ 35 دۆلار ده‌فرۆشیت، ئه‌مه‌ بووه‌ به‌ سه‌رچاوه‌ی دارایی بۆ هه‌ندێك لایه‌نی سیاسی هه‌رێم، بۆیه‌ حه‌ز به‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت ناكه‌ن" نه‌بیل مه‌رسومی شاره‌زای ئابوری و نه‌وت له‌ چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ (دره‌و) واده‌ڵێ. ورده‌كاری چاوپێكه‌وتنه‌كه‌ له‌م راپۆرته‌دا. 

نه‌وتی قاچاخی هه‌رێم !
نه‌بیل مه‌رسومی شاره‌زای ئابوری و  نه‌وت له‌ گفتوگۆیه‌كدا له‌گه‌ڵ (دره‌و) له‌ به‌سره‌، رایگه‌یاند، له‌ 25ی ئازاری 2023وه‌ هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێمی راوه‌ستاوه‌، به‌ڵام به‌گوێره‌ی دواین زانیارییه‌كان هه‌رێمی كوردستان به‌رهه‌مهێنانی نه‌وتی رانه‌گرتووه‌و رۆژانه‌ (295 هه‌زار) به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌مده‌هێنێت، به‌شێكی ئه‌م نه‌وته‌ بۆ به‌كارهێنانی ناوخۆیی ده‌ڕوات و به‌شه‌كه‌ی تری به‌تانكه‌ر به‌قاچاخ ده‌برێت بۆ توركیاو ئێران.
سه‌باره‌ت به‌ پێشبینییه‌كان بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم، مه‌رسومی پێی وایه‌ "سه‌خته‌ واده‌یه‌ك بۆ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت دیاری بكرێت"، به‌ بۆچوونی ئه‌و "ره‌نگه‌ چه‌ند مانگێكی تریش بخایه‌نێت، ئه‌مه‌ش به‌هۆكاری سیاسی و ته‌نانه‌ت به‌ هۆكاری دارایش، چونكه‌ وا لێكده‌درێته‌وه‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم كارێكه‌ كه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی حكومه‌تی ناوه‌ندیی نییه‌، چونكه‌ ئه‌مڕۆ حكومه‌تی ناوه‌ندی پابه‌نده‌ به‌ كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت كه‌ (ئۆپێك پله‌س) دایناوه‌ به‌ بڕی (650 هه‌زار) به‌رمیل، بۆیه‌ كاتێك ره‌زامه‌ند ده‌بێت له‌سه‌ر به‌رهه‌مهێنان و هه‌نارده‌ی نه‌وت له‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌ نزیكه‌ی 400 هه‌زار به‌رمیلی رۆژانه‌یه‌، ئه‌مه‌ به‌واتای ئه‌وه‌ دێت ئاستی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌ ناوه‌ڕاست و باشور كه‌مده‌كاته‌وه‌، ئه‌مه‌ش به‌هۆی زۆری خه‌رجی له‌ كێڵگه‌كانی كوردستان، به‌وهۆیه‌شه‌وه‌ دواجار پوخته‌ی داهات كه‌مده‌كات". 
مه‌رسومی ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد" پێده‌چێت دووباره‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وتی هه‌رێم له‌ به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ندێك لایه‌نی سیاسی نه‌بێت له‌ هه‌رێم، چونكه‌ هه‌ندێك له‌و لایه‌نانه‌ پرۆسه‌یه‌كی سیسته‌ماتیكی به‌قاچاخبردنی نه‌وت بۆ ئێران و توركیا ئه‌نجام ده‌ده‌ن و نه‌وته‌كه‌ش به‌ بڕی 30 بۆ 35 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێك ده‌فرۆشن، ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه‌ نرخی نه‌وت له‌ بازاڕی جیهانیدا زیاتر له‌ 80 دۆلاره‌، هه‌ندێك لایه‌نی هه‌رێمایه‌تیش سودمه‌ندن له‌مه‌، ئه‌م نه‌وته‌ بووه‌ به‌ سه‌رچاوه‌ی دارایی بۆ هه‌ندێك لایه‌نی سیاسی هه‌رێمی كوردستانیش، بۆیه‌ ئه‌و لایه‌نانه‌ ئاره‌زووی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌ی نه‌وت ناكه‌ن". 

نرخی نه‌وت و ناكۆكی هه‌ولێرو به‌غداد
له‌باره‌ی ناكۆكی نێوان هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی فیدراڵی عێراق له‌سه‌ر به‌ نرخی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت، مه‌رسومی ده‌ڵێ:" هه‌ڵه‌یه‌ خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌نێوان هه‌رێمی كوردستان و كێڵگه‌كانی ناوه‌ڕاست و باشوری عێراق هاوتا بكرێت، به‌هۆی سروشتی جیۆلۆجی هه‌رێم، چونكه‌ كێڵگه‌كانی هه‌رێم بچوكن و پێكهاته‌ی جیۆلۆجییان ئاڵۆزه‌، هه‌روه‌ها سروشتی گرێبه‌سته‌كانی هه‌رێم و عێراق له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكان جیاوازه‌، له‌ هه‌رێم گرێبه‌ستی هاوبه‌شیكردن هه‌یه‌، كۆمپانیا بیانییه‌كان نزیكه‌ی 65%ی داهاتی نه‌وت ده‌به‌ن و 44%ی بۆ حكومه‌تی هه‌رێم ده‌گه‌ڕێته‌وه‌".
"خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌ هه‌رێمی كوردستان له‌نزیكه‌ی 23 دۆلاردایه‌ بۆ هه‌ر به‌رمیلێك، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ خه‌رجی له‌ كێڵگه‌كانی ناوه‌ڕاست و باشوری عێراق له‌ نزیكه‌ی 8 دۆلاردایه‌، بۆیه‌ كه‌لێنه‌كه‌ گه‌وره‌یه‌ له‌نێوان ئه‌م دوو ژماره‌یه‌دا". 
بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م ناكۆكییه‌، مه‌رسومی پێی وایه‌" پێده‌چیت حكومه‌تی فیدراڵی گه‌یشتبێته‌ ژماره‌یه‌كی لۆژیكی و واقعی بۆ دیاریكردنی خه‌رجی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت له‌ هه‌رێم و له‌ خشته‌كانی بودجه‌دا داخڵ ده‌كرێت، به‌ڵام سه‌خته‌ له‌ په‌رله‌مان تێپه‌ڕێت، پێویستی به‌ ته‌وافوقی سیاسی هه‌یه"‌.

گۆڕینی گرێبه‌سته‌كانی هه‌رێم
له‌باره‌ی هه‌وڵه‌كانی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق بۆ گۆڕانكاریكردن له‌ گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم، مه‌رسومی باسی له‌وه‌كرد" به‌غداد ده‌بێت ده‌ستبه‌رداری بیرۆكه‌ی گۆڕینی گرێبه‌سته‌كانی هه‌رێمی كوردستان و كۆمپانیا بیانییه‌كان بێت، ئه‌مانه‌ گرێبه‌ستی شه‌راكه‌تن و ملكه‌چن بۆ ناوبژیوانی نێوده‌وڵه‌تیی، نه‌ك بۆ دادگای عێراق، ئه‌مه‌ش به‌و واتایه‌ دێت هه‌ر ناكۆكییه‌ك له‌نێوان هه‌ردوولادا، ده‌بێت په‌نا بۆ ژوری بازرگانی نێوده‌وڵه‌تیی پاریس ببرێت".
له‌ وه‌ڵامی پرسیاری (دره‌و)دا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئایا كۆمپانیاكان په‌نا بۆ دادگای نێوده‌وڵه‌تی ببه‌ن چی رووده‌دات؟ مه‌رسومی وتی:" ئه‌گه‌ر له‌ كه‌یسی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێمدا په‌نا بۆ دادگای نێوده‌وڵه‌تی ببرێت، عێراق ئه‌یدۆڕێنێت، چونكه‌ كۆمپانیا بیانییه‌كان له‌ دادگای ناوبژیوانی پاریسدا هه‌ژمونێكی گه‌وره‌یان هه‌یه‌و زۆربه‌یان كۆمپانیای ئه‌مریكین، سه‌رباری ئه‌مه‌ش ‌ لۆژیكی نییه‌ داوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی گرێبه‌ستی شه‌راكه‌ت بكرێت كه‌ هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ كۆمپانیا بیانییه‌كان كردویەتی‌، چونكه‌ عێراقیش له‌ گه‌ڕی پێنجه‌می مۆڵه‌تپێداندا گرێبه‌ستی كردووه‌ كه‌ هاوشێوه‌ی گرێبه‌ستی شه‌راكه‌ته‌ له‌ به‌رهه‌مدا، راسته‌ ناوی لێنراوه‌ (گرێبه‌ستی به‌شداریكردن له‌ قازانج) به‌ڵام قازانجیش روویه‌كی تری به‌رهه‌مهێنانه"‌.

"داماڵینی هه‌رێم"
"روونه‌ كه‌ هه‌وڵ هه‌یه‌ بۆ داماڵینی هه‌رێمی كوردستان له‌ توانای ئابوری، به‌تایبه‌تیش له‌ كه‌رتی نه‌وتدا، چونكه‌ كه‌رتی نه‌وت ئه‌و ژێرخانه‌یه‌ كه‌ هه‌رێم پشتی پێده‌به‌ستیت، كاتێك گرێبه‌ستی نێوان هه‌ردوولا گۆڕانكاری تێدا ده‌كرێت و سۆمۆ هه‌نارده‌ی نه‌وت ده‌گرێته‌ ده‌ست و وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق ئیداره‌ی كێڵگه‌ نه‌وتییه‌كانی هه‌رێم ده‌دات و به‌غداد موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم ده‌دات، ئیتر هه‌رێم جه‌وهه‌ری خۆی له‌ده‌ستده‌دات و پارێزگاكانی هه‌رێم ده‌بن به‌ پارێزگای عێراقی. پێموایه‌ ئه‌مه‌ بڕیارێكی هه‌رێمایه‌تییه‌ زیاتر له‌وه‌ی بڕیارێكی عێراقی بێت، هه‌ندێك له‌ وڵاتانی دراوسێ به‌و ئاڕاسته‌یه‌دا ده‌ڕۆن، بۆیه‌ بابه‌ته‌كه‌ ته‌نیا ئابوری نییه‌، به‌ڵكو سیاسیشه" مه‌رسومی وا ده‌ڵێ. 

چاره‌نوسی په‌یوه‌ندی هه‌ولێرو به‌غداد 
نه‌بیل مه‌رسومی پێی وایه‌ "دۆخی په‌یوه‌ندی نێوان هه‌رێم و به‌غداد ئاڵۆزه‌، چونكه‌ ناكۆكییه‌كه‌ له‌ ناكۆكی نێوان دوو حكومه‌تدا كورت نابێته‌وه‌، به‌ڵكو لایه‌نی هه‌رێمی هه‌یه‌ ده‌ستوه‌ردان له‌م بابه‌ته‌دا ده‌كه‌ن جوڵه‌ به‌ هه‌ندێك ئامراز له‌ ناوخۆی عێراقدا ده‌كه‌ن به‌ ئاڕاسته‌ی قه‌یراناویكردنی په‌یوه‌ندی نێوان هه‌رێم و به‌غداد، ئه‌مه‌ واده‌كات عێراق نه‌توانێت له‌بواری وزه‌دا بگاته‌ دۆخی خۆبژێوی، به‌تایبه‌تیش له‌ بابه‌تی غازی سروشتیدا، بۆیه‌ ده‌بینین كێڵگه‌ی غازی كۆرمۆر له‌ سلێمانی ناوبه‌ناو روبه‌ڕووی هێرشی موشه‌كی بووه‌ته‌وه‌، ئه‌م كێڵگه‌یه‌ رێژه‌ی 80%ی پێداویستی هه‌رێم دابین ده‌كات و ده‌توانرێت له‌داهاتوودا توانای به‌رهه‌مهێنانی زیاد بكرێت و ببه‌سترێته‌وه‌ به‌ توركیاوه‌، پشتی پێببه‌سترێت بۆ دابینكردنی غازی سروشتی بۆ ئه‌وروپا". 
له‌باره‌ی هێرشه‌كان بۆسه‌ر ئه‌و كێڵگه‌ غازه‌ی سنوری پارێزگای سلێمانی، مه‌رسومی وتی:" به‌ بۆچوونی من موشه‌كبارانكردنی كۆرمۆر په‌یامێكی هه‌رێمایه‌تیی روونه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كێڵگه‌كه‌ فراوان نه‌كرێت و عێراق نه‌بێت به‌ وڵاتێكی هه‌نارده‌كاری غازی سروشتی، چونكه‌ تاكه‌ ده‌روازه‌ بۆ ئه‌وه‌ی عێراق ببێت به‌ هه‌نارده‌كاری غاز كێڵگه‌ی كۆرمۆره‌، ئه‌مه‌ش له‌ڕێگه‌ی به‌ستنه‌وه‌ی به‌ تۆڕی بۆرییه‌كانه‌وه‌ بۆ توركیا كه‌ كۆمپانیای (كار) پێی هه‌ستاوه‌، له‌وێشه‌وه‌ بۆ ئه‌وروپا. ئامانجی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه‌ رێگری بكرێت له‌ په‌ره‌پێدانی به‌رهه‌مهێنانی غاز له‌ كۆرمۆر بۆ ئه‌وه‌ی نه‌توانێت زیاتر له‌ پێداویستی هه‌رێم به‌رهه‌م بهێنێت و هه‌نارده‌ بكرێت، له‌م بابه‌ته‌دا كێبركێی له‌نێوان هه‌ندێك له‌ وڵاتانی دراوسێدا هه‌یه"‌.