ساڵح ژاژڵەیی دوای 29 ساڵ حوكمڕانی  جۆت حیزبی و جوت بنەماڵەیی وجوت ئیدارەیی ، لە ئێستادا  هەرێمی كوردستان   لە خرابترین دۆخی سیاسی ، دارایی ، ئابوری ، كۆمەڵایەتی دایە . لە هەموی  خرابتر  كۆی قەوارە ی سیاسی هەرێمی كوردستان  لە ژێر مەترسی نەماندایە .   لە دوای ئەو هەموو ماڵ وێرانی و دەربەدەری و ئاوارەیی و ڕشتنی دەریایەك لە خوێن . دوای كارەساتی ئەنفال و كیمیاباران و كۆڕەوی  یەك ملیۆنی و بەدەستهێنانی گەورەترین پشتیوانی نێودەوڵەتی لە مێژوی كوردا .  دوای پێكهێنیانی هەرێمێكی نیمچە سەر بەخۆ . دوای دامەزراندنی  دام و دەزگای حكومەت ، وەكو پەڕلەمان ،  فەرمانگە حكومیەكان   ، هێزی پێشمەرگەو  ئاسایشی سەربەخۆ ، پەیوەندی  دیبلۆماسی لە گەڵ وڵاتانی دەرەوە . دواجار  هاتینەوە سەرخاڵی سفر لە سایەی  دەسەڵاتی  جوت بنەماڵەوە  .ئێستا ئاڵای سپیمان هەڵكردوەو بەرەو بەغدا  گەڕاوینەوە . بەڵام تا ئێستا وەریان نەگرتوینەوە .  ئەگەر مێژوو نوسێكی بێلایەن و بە ویژدان بێت و مێژووی خەبات و تێكۆشانی گەلی كورد لە شەستەكانی سەدەی ڕابوردووەوە  وەكو خۆی چۆن بوە بینوسێتەوەو شەن و كەوی بكات ، دەگاتە ئەو ئەنجامەی كە كۆی هەموو ئەو نەگبەتیانەی بەسەر ئەم میللەتە هاتوە ، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو لێك ترازانەی  لە ناو شۆڕشی ئایلولی 1961 ڕویداو بەرەی جەلال و مەلایی بەرهەم هێنا .   لەو كاتەوە  كێشەو ململانێكانی  نێوان ئەو دوو بەرەیە  لە گەشەی  بەردەوامدایەو لە ئێستادا  پێی ناوەتە قۆناغێكی  زۆر مەترسیدار و ترسناك و هەوڵ دان بۆ پاكتاو كردنی  یەكتری . لە ئێستادا كێشەی  نێوانیان  نەك لە كەمبونەوەدایە ، بەڵكو دوای وەفاتی مامجەلالیش كێشەكە  كەوتۆتە نێوان بەرەی  ئامۆزاكانی  ناو هەردوو  بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی .  لەوەش خراپتر  لەئیستادا  كێشە لەناو خۆی ئامۆزاكانی  یەك بنەماڵەشدا  بە ئاشكرا دەستی پێكردوە . كەواتە ئەگەر  كار هەر ئاوا بڕوات  دەبێ  چاوەڕوانی  نیو سەدەی  تریش بكەین  خەڵكی كوردستان باجی ململانێی  ئەمانە بدات .  مەترسییە گەورەكە لێرەدا ئەوەیە لە ئێستادا ئامۆزاكان بونە حاكم و بڕیار دەر ئەوانیش هەرزەكاری سیاسین  و شارەزاییان كەمەو هاتونە سەر حازری و  ئەوەندەی دواڕۆژی خۆیان بەلاوە گرنگە ، نیوەی ئەوە بەرژەوەندی گەل و نیشتمانیان لەبەر چاونییە . ئەگەر ئەم هەموو خەڵكەش چاوە ڕوانی  بڕیاری  ئەوانە بكات ، دەستیان خۆش بێت  بۆ هەرچی پێمان دەكەن .   سەیركەن لە ئێستادا كێشەی هەموو جیهان ڤایرۆسی كۆڕۆنایە . ڤایرۆسی كۆڕونا دنیای هەژاندوە . ئابوری جیهانی  وێران كردوە ، ژیانی  مرۆڤەكانی كردۆتە دۆزەخ . كەواتە  تا ئەم ڤایرۆسە بمێنێت ، بارودۆخ خراپتر دەبێت . بۆ ئەوەی بارودۆخی جیهان ئاسایی ببێتەوە ، دەبێ چارەسەرێك بۆ ڤایرۆسی كۆڕۆنا  بدۆزرێتەوە ، ئەو كات ژیان ئاسایی دەبێتەوە . كەواتە  ئەگەر من و تۆ بێین و باسی چۆنیەتی چاك كردنی ئەم بارودۆخە بكەین ، دەبێ  باسی ئەو دوو بنەماڵەیە بكەین . ئەوەتا هاوڵاتیانی  كورد لە نێوان  بەرداشی ئەم دوو بنەماڵەیدا دەبن  بە ئارد . ناكرێت  قسە لەسەر چارەسەری كێشەكانی هەرێمی كوردستان بكەیت ، بەبێ قسەكردن لەسەر ئەداو ڕوڵی  ئەم دوو بنەماڵەیە .  لە ئێستادا ئەم دوو بنەماڵەیە ، ئەم دوو بەرەیە یان ئەم دوو حیزبە كە لەناوەرۆكدا هەمویان یەك مانایان هەیە  ڕوڵی ڤایرۆسی  كۆڕۆنا دەبینن لەناو كوردانی باشوردا . ئەمانە ڤایرۆسی ڕاستەقینەی ناو ئەم كۆمەڵگایەن و هەتا ئەوانیش  وەكو ئێستا بە فەرمان ڕەوایی بمێننەوە ، بارودۆخەكەش هەر وەكو خۆی دەمێنێتەوە و بەرەو خرابتریش دەڕوات .    باشە لێگەڕێین  هەر كار ئاوا بڕوات و زیاتر ماڵ وێران بین ، یان بە هەمومان بیر بكەینەوەو بەدوای چارەسەرێكدا بگەڕێین ؟؟.   كەواتە ئەوەی كە ئێستا  پێویستە هەمومان قسەی لەسەر بكەین و لەسەری كۆكبین ئەوەیە چۆن چارەسەرێك بۆ ڤایرۆسی  حیزبی یان بنەماڵەیی بدۆزینەوە كە ماوەی 56 ساڵە جەستەی تاك بەتاكی ئەم میللەتەی داڕزاندوە .  لە پەل و پۆی خستوە ، هێزی لێ برێوە .  چارەسەری هەموو كیشەكانی ئەم كۆمەڵگایە ، لە چارەسەری ڤایرۆسی كۆڕۆنای  حیزبی و بنەماڵەییدا خۆی دەبێنێتەوە . باسی هەر بابەتێكی تر بكرێت ، زیادەیەو خۆ خەڵەتاندنە .  دیارە پێشتریش بەڕێز حاكم شێخ لەتیف كۆمەڵێك پێشنیاری بۆ ئەم دەسەڵاتە كردوە ،  بەڵام ئەوان  گوێ‌ بۆ پیشنیارێك ناگرن  ئەگەر لەبەرژەوەندی  خۆیاندا نەبێت .    بۆیە لە ئێستادا  تۆپەكە لە گۆڕەپانی هەردوو بنەماڵەدایەو چارەسەری بارودۆخەكە  لە دەستی ئەواندایە ئەگەر بیانەوێت چارەسەری بكەن . لە ئێستادا  یان دەبێت  ئەم دوو بنەماڵەیە  بەڕاستی بێنە پێشەوەو  كۆتایی بە كێشەكانی نێوانیان بهێنن و چی تر هاوڵاتیان  نەكەنە قوربانی خۆیان .  یان باشتر وایە  لایەنێكیان تەنازول بۆ لایەنێكی تر بكات و  كۆتایی بەم بارودۆخە بهینرێت .  یان باشتر وایە  هەردوو لایان بە ئاشتیانە و ئارەزومەندانە  دەستبەرداری  دەسەڵات ببن و لێگەڕێن  میللەت حوكمڕانییەك  بۆخۆی دامەزرێنێت .   بەڵام ئێمە دڵنیایین  ئەم دوو بنەماڵەیە  بە هیچ یەكێك لەم پێشنیارانە ڕازی نابن . كەواتە دەبێ لەم قۆناغەدا میللەت پێداگری لەسەر ئەنجامدانی ئەمانەی خوارەوە  بكات و چیتر بێدەنگ نەبێت  ، چونكە قۆناغەكە زۆر مەترسیدارەو كارە ساتی گەورەتر بەدوای خۆیدا دێنێت :  1- ئەم حكومەتەی ئیسَتا  دەست لە كار بكَشێتەوەو حكومەتێكی نیشتمانی  بیلایەن  پێك بهێنرێت و  و خەڵكی كوردستان ئاشت بكاتەوە و  لە ژێر هەیمەنەی   یەكێتی و پارتیدا نەبێت  واتە هەردوو بنەماڵە .  2- ژمارەی وەزارەتەكان بۆ 8 وەزرەت  كەم بكرێتەوە  . چاكسازی بەمە دەكرێت نەك بڕینی موچەی خەڵك . سەیركەن ئێستا گۆڕان و یەكێتی داوای دامەزراندنی  خەڵك دەكەن گوایە بەشی خۆیان بە تەواوی  وەرنەگرتوە .   كەواتە ئەگەر ئەمە بیركردنەوەی حیزبی سیاسی بێت  لەم كاتی قەیرانە و لە بری هەوڵ دان  بۆ كەمركردنەوەی خەرجییەكان ، تازە  داوای دامەزراندنی خەڵك بكەن . كەواتە چاوەڕوانی چ چاكسازییەك  لەم دەسەڵاتە دەكرێت  ؟.    3- ئەم حكومەتە دەسەڵاتی تەواوی هەبێـت   كە چارەسەرێكی  گونجاو و مامناوەندی  بدۆزێتەوە بۆ هەموو  ئەوانەی وەكو بندیوار  موچە وردەگرن و بە نایاسایی خانە نشین كراون  یان پلەی  سەربازی زیاتریان بۆ حساب كراوە .  لەناو  هێزی پێشمەرگە  بە تایبەتی پاسەوانی بەرپرسەكان  ، ژمارەیكی یەكجار زۆر  موچە خۆری بندیوار هەیە . بە سەدان  باخەوانیان هەیەو لەسەر لیستی پێشمەرگە موچە وەردەگرن .  ئەگەر  دەست بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشانە نەبرێت ،  چاكسازی مانایەكی نابێت و هەر قسە دەبێت  بۆ خەڵەتاندنی جەماوەر .   4-  ئەم حكومەتە دەسەڵاتی تەواوی هەبێت و بە دوادا چون بكات بۆ  دۆسیەی نەوت و چۆنیەتی گرێبەستەكان و بڕی قەرزەكان و شێوازی قەرزكرنەكاندا  بچێتەوەو ڕێگا چارەیەكی گونجاو  بدۆزنەوە بۆ چارەسەركردنی  كێشەكان . 5- ئەم حكومەت بۆی هەبێت لەگەل َبەغدا كیشەكان بە پێی یاسا چارەسەر بكات و ڕێگا نەدات  پارتی و یەكێتی بە جیا بچن لە بەغدا  مامەلە بە مافەكانی كوردەوە بكەن . 6-  بەزوترین كات بڕیاری هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد بدات ، دوور لە دەست تێوەردانی یەكێتی و پارتی .  بە كورتی لەم قۆناغەدا ئەمانە باشترین بژاردەو باشترین چارەسەری ئەم بارودۆخەی  ئێستان .  ئەگەر پارتی و یەكێتی بەمانە ڕازی نین و  دەیانەوێت چۆنیان كردوەو چۆنیان لێخوڕێوە  هەر ئاوا بەردەوام بن ، هەرێمی كوردستان زیاتر ڕوبەڕوی مەترسی دەبێتەوە.  ئێستا كاتی ئەوەیە ئێمەی هاوڵاتی لە دەرەوەی دەسەڵات كە زەرەرمەندی یەكەمین ، چاوەڕوانی ئەوە بكەین ،   بارودۆخەكە هەر ئاوا بڕوات و یەكێتی  و پارتی  یان بنەماڵەی بارزانی و تاڵەبانی  بە هەمان شێوەی ڕابوردوو سامانی ئەم وڵاتە تاڵان بكەن   خەڵك فەقیر بكەن نیشتمان بفرۆشن ،   یان دێینە دەنگ و بەم دەسەڵاتە دەڵێن : بەسە تاڵانی سامانی وڵات ، بەسە یاریكردن  بە ژیانی خەڵكەوە ، بەسە سازش و مامەلكردن  بە گەل و نیشتمانەوە بۆ بەرژەوەندی خۆتان .  هاونیشتمانیانی  خەمخۆر . ئەوە بزانن هیچ كاتێك هەرێمی كوردستان  بەقەدەر ئێستا  لە ژێر مەترسسدا نەبوە . بە هۆی ریفراندۆمە شومەكەی  مەسعود بارزانی  سەر لێشێواوەوە ، نیوەی زیاتری ناوچە دابڕێنراوەكانمان لە دەستدا .  بە هۆی خیانەتی  بنەماڵەی بارزانییەوە  ئەوەتا  هەموو ناوچەی بادینان  لە ژێر پۆستاڵی جەندرمەی توركدایە .  ئەوەتا هاوینەهەواری  كونە ماسی  بە هۆی فڕۆكەی  بێ فڕۆكەوانەوە  لە بندەستی شاری سلێمانی  موشەك باران دەكرێت و خەڵك شەهید و بریندار دەكرێت .   ئەوەتا ئێرانیش  كەوتۆتە هەڕەشەو  لە نزیك سنوورەكان هێزی كۆكردۆتەوە.  دەڵێن :  ئەگەر دوو جار لە كۆنێكدا ، مارپیوەی دای  جاری یەكەم خوا مارەكە بگرێت .بەڵام جاری دووەم  خوا خۆت بگرێت .   میللەتی زیندوو ئەو میللەتەیە كە هەمیشە  بە ئومێدەوە دەژی ، هەموو تاكێك  خۆی بەسەركردە دەزانێت  و پێویستی بەكەس نییە پیشی كەوێت . میللەتی مردوش ئەو میللەتەیە  كە  هەمیشە  لە بێ ئومێدیدا  دەژێـت و دەڵێت : بەخوا تازە هیچ ناكرێـت و كەس نییە هیچمان بۆ بكات ، چونكە ئەو لە بنەڕەتەوە  باوەڕی بە خۆی  نەبوە . ماوەتەوە ئەوەی بڵێم ئەگەر مرۆڤ ئیرادەی  هەبێت ، دەتوانێت گەورەترین  دەسەڵاتی  دیكتاتۆر  لە ڕەگ و ر ِیشە هەڵكێشێت و خۆی لە ژێر  دەستەیی  ڕزگار بكات ، ئەگەر بەهانە  بۆ باربردن نەدۆزێتەوە .   21/6/2020  

رێبین هەردی تۆ چیت؟ من کوردم خۆ ترسنۆک نیت؟ حاشا نەبەردم چی تۆی لەناوبرد؟ دوودڵی و نیفاق چۆن ڕزگار ئەبی؟ هەر بە ئیتیفاق هەردی باوک بۆی دەگێڕاینەوە کە لە سیەکانی سەدەی رابردوودا کاتێک فایەقە فەنی(واتە فایەق بێکەس) ئەبیت بە ماموستا لەیەکێک لە قوتابخانەکانی چەمچەماڵ، دەبینێت چی قوتابی پۆلەکەیەتی کە لێیان دەپرسێت ئێوە چین دەڵێن ئێمە تورکین...چەند مامۆستایەکی تورک لە قوتابخانەکە وانەیان گۆتۆتەوە و هەموو خوێندکارانیان وا فێر کردووە کاتێک ئەو پرسیارەیان لێدەکرێت وا وەلام بدەنەوە کە ئەوان تورکن..بێکەسێ گەورە کە ئەمە دەبینێت ئەو شیعرە دادەنێت بۆ مناڵان و بەسەر هەموو قوتابیاندا دەیسەپێنێت کە دەبێت هەموو لەبەری بکەن و ئەوەی لەبەری نەکات لە وانەکەیا دەرناچێت. مرۆڤ هەر کە ئەم چیرۆکە دەبیستێت ئەتوانێت مەزەنەی ئەوە بکات گەر فایەقە فەنی توشی ئەو ئەزموونە نەبوایەو مناڵانی کوردی نەدیایە کە خۆیان بەتورک دەزانن، ڕەنگە هەرگیز ئەو شیعرەی نەنوسیایە کە وابزانم تا ئێستاش لە وانەی خوێندنی کوردیدا بە خوێنداکاران دەگوترێتەوە. ئەریک فرۆم لە کتێبە نایابەکەیدا لەسەر ڕەگوریشە شەڕانگێزی دووجۆر توندوتیژی لەیەک جیادەکاتەوە..جۆرێکیان توندتیژیەکی هێرشکەرە کە دژ بە ژیان و بە حاڵەتی نەخۆشی دەزانێت و جۆرێکیشیان بەرگریکەری ژیانە و بۆ مانەوە و پاراستنی ژیان و ئازادی، بە پێویستی دەزانێت. رەنگە هەمان شت بۆ ناسێۆنالیزمیش راست بێت. ناسێۆنالیزمێک کە هێرشکەرە بۆ سەر ژیان و ئازادی خەڵکی تر و ناسێۆنالیزمێکیش کە بەرگریکەرە لە بوون و ئازادی خۆی. هەمیشەش ئەوە ناسێۆنالیزمی هێرشکەرە ناسێۆنالیزمی بەرگریکەر دروست دەکات. پرسی بوونی نەتەوەیی و ئازادیەکانی تەنیا لەو کاتانەدا دەبنە کێشە و پرسیاری سەرەکی مرۆڤ کە دەکەونە بەر هەڕەشە..بەس گەر هیچ هەڕەشەیەکە بۆ سەر ئەو بوونە نەبێت، نەکەس بیر لە نەتەوە و نە لە پرسیارەکانی دەکاتەوە. سەردەمێک لینین لەسەر کاغەز باشترین چارەسەر بۆ ئەم پرسە خستە ڕوو کە زوربەی مارکسیەکانی دوایی هەر فەرامۆشیان کرد: مافی چارەی خۆ نوسین بۆ هەمو نەتەوە و گەلێک..رێگەی کۆتایهاتن بە ناسێۆنالیزم تەنیا بەیەک ڕێگەدا دەڕوات سەلماندی مافەکانی و نەهێشتنی هیچ هەڕەشەیەک لەسەر مافە نەتەوەییەکان. رێگەی کۆتایهانی ناسێۆنالیزم بە نکوڵیکردن و سەرکوتکردن و پەلاماری نەتەوەدا ناڕەوات، بەلکو بە دانپیانان و دەستەبەرکردنی مافەکانیدا دەروات. تا هێرشیش بۆسەر ئەو مافانە بەردوام بێت، ناسێۆنالیزمی بەرگریش بەردەوام دەبێت و راناوەستێت. تورکیا دوژمنە سەرەسەختەکەی کوردە کە لەگەڵ ئەوەشدا دەیان و سەدان جار دەستی رێکەوتن و برایەتی بۆ راکێشراوە، بەڵام ئەنجامەکەی هەمیشە پەلامار و نکوڵیکردن بووە لە مافەکانی..ئەردۆگان وتێتی باشتیرن کورد ئەوەیە کە مردووە..کەوابوو پێچەوانەکەشی دەبێت راست بێت خراپترین کورد ئەوانەن کە ماون..کاتێک کەسێک ئمە بروایەتی دەولەتێکی گەورەی بەو هەموو چەک و تفاق و لەشکرەوە دکەوێتە دەست، دەبێت چاوەرێ بکەین چ تاوان و دەستدرێژەیەک ئەنجام دەدات. مێژووی بەرگری کوردیش بەو چەک و کەرەسە کەمانەی لەبەردەستی دایە، لەهەموو ڕوویەکەوە جێگەی شانازیەکی گەورەیە… ئێمە لەو گەلانەین کە شانازی بەو بەرگریەوە دەکەین کە گەرچی ڕەنگە زوربەی شەرەکان بدۆڕێنین و سەدان و هەزرانمان شەهید بن، بەلام شانازی دەکەین کە هەر بەردەوامین و ئیرادەی مانەوە و بەرگریمان بە درێژای دەیان و سەدان سال نەشکاوە...براوە نین. بەلام لەناو نەچوین و هەموو ئەو زەبرە کوشەندانەش بەر گەلەکەمان کەوتووە، نەیتوانیووە وای لێبکات دەست لە داواکاری مافەکانی هەڵبگرێت...ئەم مێژووە بە هەموو تاڵی و ناخۆشیەکانیەوە جێگەی شانازین. بەڵام ئەوە رەفتاری داگیرکەر نیە بێزار و توڕەت دەکات، ئەوە ترسی باڵادەستی چەک و کەرەسەی ئەو نیە کە نائومێدت دەکات، تەنانەت ئەوە بێدەنگی دنیاش نیە کە سەیرکەری ئەو هەموو تاوان و کوشتارەن و هیچ ناڵێن...ئەوەی لە ناخەوە ..زۆر لە ناخەوە تورە ونائومێدت دەکات، نەک بێدەنگی بەڵکو هاوکاری ئەو کوردانەیە کە دەستی داگیرکەر زیاتر و زیاتر بۆ کوشتار دەکەنەوە...ئەوەی کوشەندەیە خیانەت و ناپاکی ئەو برا و کەسانەی خۆتە کە هەرگیز چاوەڕێ نەبووت ناپاکیت لێ بکەن. ئەمەشە هەموومان نائومێد و بێزار و توڕە دەکات. گەر ناپاکی و خیانەتی براکان نەبێت..لە کوێ و چۆن فرۆکەیەکی تورکی دەتوانێت سەیارەیەکی لە سەیرانگەیەکی دەوری سلێمانیدا بکاتە ئامانج و ئامانجەکەش بپێکێت؟ گەر سیخوڕی خۆیی نەبێت، ئەو ماشینە چۆن دەبینرا و دەکرایە ئامانج؟ چاوەڕوانیەکانی ئێمە گەورە نیە...کەس داوای خستنە خوارەوەی فرۆکەکان ناکات، کەس داوای رێگەگرتن لە بومباران ناکات (چونکە دەزانین بە ئێمە ناکرێت) داواکەی ئێمە زۆر سادەتر و کەمترە: هیچ نەبێت هاوکاری مەکەن، سیخۆرەکان بدۆزنەوە و رێگە لە ناپاکی ناوخۆمان بگرن..بێدەنگیش بن قەینا، بەس کە قسەتان کرد شەرمەزار و ڕوو ڕەشمان مەکەن..هیچی تر نا.

شیلان رؤوف حکومەتى سیستەمى پەرلەمانى وهاوشێوەکانى لەسادەترین پێناسینیدا، ئەو دەزگایەیە کەبەشێوازى گروپ ووەکو یەک تیم کاردەکات لەپێناو جێبەجێکردن وبەدیهێنان وخستنە واقیعى ئەو بەرنامەیەى کەهەوێنى پێبەخشینى متمانە بووە پێى لەلایەن پەرلەمانەوە، هەڵسەنگاندنى کارەکانى حکومەت ولێپێچینەوە لێى لەسەر بنەماى ئەو بەرنامەیە دەبێت کەلەلایەن پەرلەمانەوە وهەر لەسەرەتاوە متمانەى پێبەخشراوە، کەواتە دەزگایەک بوونى نابێت بەناوى حکومەت ئەگەر زۆرینەى پەرلەمانى لەگەڵدا نەبێت وپشتگیرى نەکات بەبەردەوامى، لەهەر کاتێکدا حکومەت پشتیوانى زۆرینەى پەرلەمانى لەدەست بدات ئەوا متمانە پێبەخشینەکەش کۆتایى پێدێت ودەبێت حکومەت دەست لەکاربکێشێتەوە وحکومەتێکى نوێ پێکبهێنرێت کەبتوانێت متمانەى زۆرینەى پەرلەمانى مسۆگەر بکات، هەربۆیە بەرپرسیارێتى وەزیرەکانى حکومەت بەرپرسیارێتیەکى هەماهەنگکاریى ودەستەجەمعیە سەربارى ئەوەى هەر وەزیرێک خۆى بەتەنها بەرپرسە لەو وەزارەتەکەى کەپێى سپێردراوە. ئەم بەرپرسیارێتیە هەماهەنگکاری ودەستەجەمعیە کۆمەڵێک ئەرک لەسەرشانى تاک بە تاکى ئەندامانى حکومەت دروست دەکات، لەگرنگترینیان ئەمانەن: 1) سەرجەم بڕیارەکانى حکومەت بەزۆرینە دەردەچن، ئەمە ئەگەر نەکرا بەکۆى دەنگ بێت، کەزۆرینەشى بەدەست هێنا ناوزەند دەکرێت بەبڕیارى حکومەت وکۆى حکومەت بەرپرسیاریەتیەکەى هەڵدەگرێت هەر وەکو ئەوەى لەبنچینەدا بڕیارەکە بەکۆى دەنگ دەرکرابێت. 2) پارێزگاریکردن لەبەنهێنى هێشتنەوەى گفتوگۆکانى ناو کۆبونەوەکانى ئەنجومەنى وەزیران، چونکە ئەوەى گرنگە بڕیارەکەیە کەبەزۆرینە دەردەچێت لەکۆتایدا وهەر ئەم بڕیارەشە کەشوێنەوارى یاسایى لەسەر بنیاد دەنرێت، نەک ئەوەى چى گوترا وچى گوزەرا وچى نەگوترا وچى دەبوو بگوترایە و بکرایە..... . 3) بەرگریکردن لەسیاسەتى حکومەت وبڕیارەکانى ئەرکى کۆى وەزیرەکانى پێکهێنەرى حکومەتە. 4) دوورکەوتنەوەى وەزیر لەهەر ڕەفتار وگوفتارێک کەشەرمەزارى بۆ سیاسەتى حکومەت دروست بکات لەبەردەم پەرلەمان وهاوڵاتیاندا. 5) ئەبێت ڕەفتار وگوفتارى وەزیر کۆک وگونجاو بێت لەگەڵ سیاسەتى گشتى وئاڕاستەى حکومەتدا. 6) وەزیر بەرپرسیارە لەکۆى سیاسەت وبڕیار وڕەفتارەکانى حکومەت کەئەندامە تیایدا، خۆ ئەگەر ڕەزامەند نیە وباوەڕى پێى نییە دەتوانێت دەستلەکاربکێشێتەوە وبەشێک نەبێت لێى، ئەگەریش دەستی لەکارنەکێشایەوە ناتوانێت خۆی لەبەرپرسیارێتى قوتار بکات بەبیانووى ئەوەى جەنابى وەزیر قسە وڕەخنەى هەبووە لەسەر فڵان بڕیار وفیسارى تر یان دەنگى پێنەداوە یان دژى بووە یان .....، بگرە دەبێت بەرگریشى لێبکات، چونکە هەتا ئەو ڕۆژەى ئەندامە بەرپرسیارێتى کۆى سیاسەتى حکومەتى ئەکەوێتە ئەستۆ، ڕۆژى دەستلەکارکێشانەوەى ڕۆژى پچڕانى زنجیرەى بەرپرسیارێتیە لەئەستۆى. پێویستە ئەوە ڕوون بێت، لەسیستەمى پەرلەمانیدا زۆرینەى پەرلەمانى وحکومەت سەنگەریان لەیەکترى نەگرتووە، بەڵکو هاوکار وهەماهەنگ وتەواوکەرى یەکترن، بەواتایەکى تر زۆرینەى پەرلەمانى تەنها لەڕێگەى حکومەتەوە ئەتوانێت بەرنامەى هەڵبژاردنى خۆى جێبەجێ بکات، ئەو بەرنامەى هەڵبژاردنەى زامنى دەنگى زۆرینەى دەنگدەرانى بۆکردووە لەهەڵبژاردندا، حکومەتیش هەر لەڕێگەى پەرلەمانەوە دەتوانێت بەرنامە متمانە پێبەخشراوەکەى جێبەجێ بکات. خۆ ئەگەر حکومەتەکەش زادەى زۆرینەى ڕەها وبەهێزى پەرلەمانى نەبێت بەڵکو حکومەتى بنکە فراوان وزادەى هاوبەشیکردنى دوو پارت یان سێ پارت یان زیاتر بێت وهەموویان پێکەوە گوزارشت لەزۆرینەى پەرلەمانى بکەن لەپەرلەماندا وەک ئەوەى هەرێمى کوردستانى تێدایە، ئەوا ئەم پارتە هاوپەیمانانە بێگومان کۆمەڵێک بنەماى سەرەکى وگشتى هاوبەش لەنێوانیاندا هەبووە کەکۆیکردوونەتەوە، ئەگەر نا چۆن حکومەت پێکهات! خۆ ئەگەر هەر بەڕاست ودوور لەسیناریۆ حکومەت ولایەن وپارتە پێکهێنەرەکانى زۆرینەى پەرلەمانى ناکۆکن ئەوا حکومڕانى لەبەردەم دوو بژاردەدا دەبێت، یەکەمیان لێسەندنەوەى متمانەیە لەحکومەتى ئێستا ومتمانە بەخشین بەحکومەتێکى نوێ کەکۆک وگونجاو بێت لەگەڵ زۆرینەى پەرلەمانیدا وگوزارشتى تەواوەتى لێبکات تاوەکو بتوانن پێکەوە هەڵبکەن وکاربکەن. بژاردەى دووەمیان بریتییەلە هەڵوەشاندنەوەى پەرلەمان ودووبارە پەنا بدرنەوە بۆ دەنگى خەڵک لەهەڵبژاردنێکى پێشوەختدا (بێگومان بەئومێدى بێخەوشى هەڵبژاردنەکە!) ئەوکاتیش دەنگدەران یەکلایبکەنەوە کێ و کام لایەن مافى نوێنەرایەتى کردنیانى هەیە لەڕێگەى پێبەخشینى زۆرینەى دەنگەکانیانەوە. لەناو شارى هەولێردا دوورى نێوان باڵەخانەى پەرلەمان وباڵەخانەى حکومەتى هەرێمى کوردستان تەنها چەند مەترێکە، ناکرێت وناگونجێت بڕیارێک کەلەحکومەتەوە دەردەچێت لەناو باڵەخانەى حکومەتدا تۆ لەگەڵى بیت، بەڵام لەدەرەوەى باڵەخانەکە بانگەشەى دژایەتى بڕیارەکە بکەیت، بەڕاستى ناکرێت تیمى حکومەتت لەگەڵ بڕیارەکە بن بەڵام لەدوورى چەند مەترێکەوە تیمى پەرلەمانت بانگەشەى دژایەتى بڕیارەکە بکەن، نە ئەرکى پەرلەمان ئەمەیە ونە کارى پەرلەمانتارى ئاوا دەبێت، ئەگەر ئەمە لەئەنجامى نەزانین وبێ ئاگایى وتێنەگەیشتن بێت لەکارى پەرلەمانى ئەوا بەڕاستى کارەساتە، خۆ ئەگەریش بەئاگایى وپلان ومەبەست بێت لەپێناوى هەڵخەڵەتاندن وگەوجاندن وشێواندنى ڕاستیەکان لەپێش چاوى کۆمەڵگادا وبەتایبەت بۆ ڕاکێشانى هەست وسۆزى هاوڵاتیانى دەرەوەى پارت ولایەنە سیاسیەکان ولەبابەتى موچەشدا بۆ سەرگەرمکردن ودابەشکردنى توێژى موچەخۆران بێت ئەوا کارەساتەکە گەورەترە. لەچیرۆکى شکستى ئەم کابینەیەدا هەموو لایەنە پێکهێنەرەکان بەشدارن چ لایەنى سەرەکى پێکهێنەرى حکومەت، چ هاوبەشى دەسەڵات وفەرمانڕەوایى چەندین ساڵەى، چ ئۆپۆزسیۆنى دوێنێ وهاوبەشى ئەمڕۆى دەسەڵات، بۆیە ڕەخنە وناڕەزایى وهاوارکردن وئەم جۆرە شتانە بەرامبەر بڕیارێکى حکومەت کەخۆت دروستکەر وپێکهێنەر وهاوبەش وهاوپەیمان بیت تیایدا هیچ لەدۆخى شکستەکە ناگۆڕێت وباشترى ناکات، بەڵکو شکستەکە فراوانتر وگەورەتر دەکات، لەشکستى حکومڕانیەوە شۆڕی ئەکاتەوە بۆ شکست لەمۆڕاڵ وسەرجەم بەها وپێگە وپایەکانى ئەم کۆمەڵگایەدا، هەربۆیە زۆر بەسادەیى بەشداریکردن لەحکومەتدا ئاوا نابێت، هەروەکو چۆن حکومڕانیش ئاوا نابێت.

د.حلمی رەسول رەزا * دۆخە نێو دەوڵەتی و هەرێمایەتیەکان بە شێوەیەک ئالۆزە، وای لێهاتوە، پیشبینی کردن بۆی دەچێتە قاڵبی فاڵگرتنەوە، کەواتە بێ سێ و دوو پێویستە ئەکادیمیانەو واقیعبینیانە لێکدانەوەی بۆ بکرێت. ئەوەشی گومانی تێدا نیە بەرهەم ساڵح سەرۆکی قۆناغێکی پڕ گرفت و کێشمەکێشی عێراقە، هەر لە دروست بوونی خۆپیشاندانەکان و پاشان داتەبینی دۆخی ئابوری و لە هەموانیش بەڵاتر بڵاوبونەوەی پەتا جیهانیەکەیەو و گرفتی ئابوری کە عێراقیش یەکێکە لەو وڵاتانەی گرفتاری دەستی ئەو نەخۆشیانەیە، ئەمە ئەگەر فشارە نێو دەوڵەتی و هەرێمایەتەکانی لێ دەربکەین. دکتۆر بەرهەم لەسەرەتای دەستبەکاربونیەوە خاوەن دیدو دونیا بینی خۆی بوە بۆ کێشە کەڵەبوەکان و ویستویەتی عێراق لە پاشکۆیایی بێنێتە دەرو رێگربێت تا نەبێتە گۆڕەپانی پێکدادادنی زلهێزو هێزە هەرێمەیەتیەکان و بە ئاشکراش لە بۆنە نێو خۆی و نێو دەوڵەتیەکاندا ئەمەی بە گوێی سەرجەم وڵاتاندا داوە.  کەواتە، وەک کۆسیستەم بەرهەم ساڵح داینەمۆی ئەو سیاسیەتەیە کە ئێستا عێراق گرتویەتیە بەرو هێدی هێدی وای کردوە بەزاندنی سنوری عێراق و سەروەریەکەی بەرێتە نێو یاسا نێو دەوڵەتیەکان و لەو رێگایەوە چارەیەکی بۆ بدۆزێتەوە، نەک بە هاژو هوژی نێو میدیاکان، دیارە بەسروشتی خۆی ئەو کەسێکی پۆپۆلیست نیەو حەز بە هەرا نانەوە ناکات، وەک پیاوێکی دەوڵەتمەدارو لێهاتوی ناوچەکە گەرەکێتی ململانێکان خاو بکاتەوەو سەرجەم گەلانی عێراق لەو نەهامەتیە دەرباز بکات کە یەخەی پێگرتوە، بۆیە سەیرە کەسێکی خۆ بەئەکادیمی زان، لە سەنگەری پۆپۆلیستیەوە هەڵوزێستەکانی ئەو شیبکاتەوە. * سەبارەت بەوەی بێ دەنگە لە ئاست مافەکانی گەلی کورد بە شێوەیەکی گشتی، دکتۆر بەرهەم لە رۆژی دەست بەکاربوونی سەرۆکی هەرێمدا لە هەولێر، وەک سەرۆک کۆماری عێراق و لە بۆنەیەکی رەسمیدا بەرامبەر نوێنەری ولاتان و بالیۆزەکانیان و لە نێویاندا وەزیری دەرەوەی تورکیا، ئەوەی بە گوێی جیهاندا نا، لە تەک پرسە گەورەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەبێ چارەسەرکردنی کێشەی رەوای کورد، زەحمەتە رۆژهەلاتی ناوین سەقامگیری بەخۆیەوە ببینێ، ئەگەر ئەم ناوچە جوگرافیە گەرەکێتی بە ئارامی و پێکەوە ژیان ژیانی بۆ بچێتە سەر، پێویستە چارەسەری کێشەی کورد بکرێت. * ئەو سەردەمەی بەرهەم ساڵح سەرۆک وەزیرانی کوردستان بوو، بە گەواهیدانی یارو نەیار، یەکێک بوو لە سەردەمە پڕ بەرهەمەکان و سەقامگیری و ئاوەدانی جگە لە چەند رووداوێکی دروست کراو نەبێت، کە پاشان بۆ خەلکی ژیر روون بوەوە، چ سەردەمێکی زێڕین بوە بۆ هەرێمی کوردستان، ئەو کاری دەکرد، نەیگوت ولات دەکەم بە بەهەشت و بەسەر کەسیشدا نەیفرۆشتەوە، و لە کۆتایی دەسەڵاتەکەیشیدا، نەک قەرزار نەبوو، قاسەیەکی پڕ پارەشی بۆ بەجێهشتن، ئەوانەی ئەو سەردەمە لە گەڵیدا وەزیر و گزیرو کاربەدەست بوون، خۆیان بەو دەسکەوتانەوە بادەداو بزەی سەرکەوتنیان دەکرد، گەر دەوترێت ئەوکاتە پارەی بەغداد زۆر بووەوە نرخی نەوت باش بووە ئەوا پاش و پێش ئەویش نەوت نرخی هەر باش بووەو عێراقیش پارەی هەرناردوە. * ئێستا جۆرەها کێشەو گرفت لەم هەرێم و عێراقەدا هەیە، هەرێم قەرزارە، مووچەی پێ نادرێت، داهات شەفاف نییە، هەمووان وەکو شەیتان وێنای یەکتری دەکێشن، لە فەیسبووکدا هیچ نەماوە سوکایەتی پێ نەکرێت، کەچی دەبینرێ لەژێر برۆوە و بەناوی قسەی نەستەقەوە لەو هەموو مالوێرانیەی بەسەر ئەم گەلەدا هێنراوە هەندێک بۆ مەرامی تایبەتی خۆیان و رازیکردنی ئەوی دی، دەیانەوێت ملی کاک بەرهەم بادەدەن و بە جۆرێک لە جۆرەکان دەیانەوێت هەموو کێشەو گرفتەکان بکەنە ئەستۆی ئەو، بێ ئەوەی ئەو پاڵەوانانە بتوانن شتێکی جدی لەسەر دۆخی ئێستای کوردستان بڵێن، لە کاتێکدا ئەو وەک سەرۆک کۆماری عێراق شەوو رۆژی خستۆتە سەر یەک بۆ ئەوەی دۆخەکە لەوە ئالۆزتر نەبێت، سەیرەکەش لەوەدایە، ئەوانەی جار جار چرنوک دەگرن، وەک مانگە شەو دۆخەکەیان لێوە دیارەو دەزانن چ پارسەنگێک راگیراوە بۆ ئەوەی هەمووان بەناو یەکتری نەکەون. *هاتنە دەنگی حکومەتی عێراق لەبەرامبەر پێشێلکاریە هەرێمایەتیەکان کە ئێستا رێچکەیەکی یاسایی بە خۆیەوە بینیوە، بۆیەکەم جارە لە مێژووی عێراقی دوای رژێمی کۆن، بەغداد ئەوەندە توند بێت لەسەر سنور بەزاندن و پەلاماردانەکانی تورکیا، میدیا جیهانیەکان سەرنجی زۆریان داوەتە هەڵوێستەکانی بەغداد لەو بارەیەوە، ئەمە وێرای ئەوەی هەنگاوی ئایندەش رووکردنە نەتەوەیەکگرتوەکانە بەشێوەی فەرمی، ئەمە لەکاتێکدایە کە ئەم پرسە زیاتر پەیوەستە بە وەزارەتی دەرەوەو ئەنجومەنی وەزیرانەوە.   ئەمانە هەمووی داینەمۆکەی بەرهەم ساڵح ە، بەڵام ئەو وەک کەسێکی مەدەنی کە پارە تەخشان و پەخشان ناکات بۆ کەناڵە میدیاییەکان، وەها وێنا دەکرێت بێ دەنگەو پاڵی لێداوەتەوە. بۆیە ئەوانەی پێیان وایە بەرهەم ساڵح بێ دەنگە، دەیانەوێ لە ژێر برۆوە رەماش و ئاماژە بنێرن بۆ ئەوانی دی کە ئێمە سەرۆک کۆمار بە ناسەرکەوتوو لە قەڵەم دەدەین، و دە ئێوەش رەحمێک بەم بێ کارییەی ئێمە بکەن.

هونەر تۆفیق بەتەنیا سەیریکردنێکی سەرپێی ی لەو نەخشەیەی تورکیا بۆ ساڵی ٢٠٢٣ ئامادەی دەکات ، بەناوی عەهدی میللیەوە بەسە ، بۆئەوەی لە دیدی سیاسی و جیوگرافی دەوڵەتی تورکیا تێبگەین بەرانبەر بەکورد و نیشتمانەکەی . پەیوەندی کورد و تورک دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە ٩٠٠ ساڵ پێش ئێستا . کاتێک تورکە سەلجوقیەکان لە خۆرئاوای ئێستای تورکیا ( ئانادۆڵ )وە پاڵیان بە بەیزەنتەکانەوە ناو خۆیان لە شوێنەکەیان دەوڵەتی سەلجوقی ڕۆمیان دامەزراند کەدواتر عوسمانیەکان بوونە میراتگریان . کورد هەمیشە دیواری بەرگری خۆرهەڵاتی تورکەکان بووە ، لەشاڵاوەکانی مەغول و دواتر سەفەوەیەکاندا کوردەکان ، تورکەکانی ئانادۆل ( تورکیای ئێستا)یان پاراستووە . لە جەنگی جیهانی یەکەمەدا ، هەرچی نەتەوەی ناو دەوڵەتی عوسمانی هەبوون ، بە ئەرمەنی ، مەقدۆنی ، یۆنانی و عەرەبەوە هەبوون لە تورکەکان هەڵگەڕانەوە و دژی عوسمانیەکان بوونە هاوپەیمانی ڕوس و ئینگلیز و فەرەنسیەکان . تەنیا کورد نەبێت تا دوا سات لەگەڵ تورکەکاندا مانەوە . دژی بەریتانی و فەرەنسی و ڕوسەکان دەجەنگان . بەشداری کاریگەری دروستکردنی کۆماری تورکیاش بوون . بەڵام پێچەوانەی هەڵوێستی کوردەکان ، تورکیا لەهەردوو بۆچوونی سیاسی و فەرهەنگیدا کورد بە دوژمن و مەترسی گەورەی سەر خۆی دەزانێت . بۆچوونی فەرهەنگی تورک لەو پەندەوە دەناسرێتەوە کە دەڵێن : کورد گیرفانێکی دڕاوە ، بەکەڵکی ئەوە نایەت هیچی تیادا هەڵبگریت . لە دیدە سیاسیەکەشیانەوە لەزمانی تەواوی سەرکردەکانی تورکەوە دەگوترێت : تەنیا ئەو کوردە دۆستە کە مردووە ، دەنا زیندووەکانیان دەبێت وەک دوژمن سەیربکرێن . لەو باگراوندە کورتەی پەیوەندی نێوان تورک و کوردەوە ، پێم سەیرە لەناو کورددا ، بۆچوونێک هەبێت کە پێ ی وابێت پەکەکە بیانو دەدات بەتورکیا هێرش بکاتە سەرمان ؟! یان بۆچی پەکەکە قەندیل چۆڵ ناکەن ؟! پەکەکە هەبێت یان نەبێت بە نەخشەی عەهدی میللیەکەی تورکیادا دیارە و نایشارێتەوە ، ئەوان تا سلێمانیش بە مستەعمەرەی خۆیان دەزانن و ئیش بۆ داگیرکردنەوەی دەکەن ، پەکەکە بە بەربەست دەزانن ، کەچی کورد هەیە خۆی بە پەکەکە دەڵێت : با قەندیل چۆڵ بکەن ! بەمانای با تورکیا پرۆژەکەی بهێنێتەدی !! پەکەکە دەستی وەرنەداوەتە کاروباری سیاسی و ئەمنی هەرێمی کوردستان ، بەڵکە پێش دروستبوونی پەکەکەش تورکیا دەستی لەژیان و بوونی ئێمەدا هەیە و هۆکاری هەرچی نەهامەتی سیاسیە بەسەر کورددا هاتووە : - ١٩٣٦ کاتێک دەوڵەتی عێراق و بەریتانیەکان داوایان لە کوردەکانی عێراق کرد ڕێنووسێکی تایبەت بەخۆیان دیاری بکەن ، بۆئەوەی بەکوردی پێ ی بخوێنرێت . کوردەکان پیتی لاتینیان هەڵبژارد . تورکەکان بوون دەستیان خستە خوێندنی کوردی عێراقەوە ، فشاریان خستە سەر عێراق نابێت کورد بە پیتی لاتینی بنوسێت و بخوێنێتەوە ! - ١٩٧٠ کاتێک کوردەکان لەگەڵ عێراقدا گەیشتنە ڕێککەوتن بۆ ئۆتۆنۆمی ، تورکەکان بوون ، شڵەژان و داوایان لە عێراق کرد ڕازی نابن جێبەجێ بکرێت . - حیلفی سەنتۆ ( بەغداد) لە ١٩٥٥دا تورکەکان بوون لەدژی کورد دروستیان کرد . - مفاوەزاتەکەی ١٩٨٤ ، بە فشاری تورکیا ، هەڵوەشایەوە . - فەشەلی کۆمەکی سیاسی نێو دەوڵەتی و دروستکردنی هەرێمێکی سەربەخۆ بۆ کورد لە عێراقدا ، تورکیا پەکی خست . ئەمانە هەمووی دەست تێوەردانەکانی تورکیان لەکاروباری ناوخۆی کورد و عێراق لە دژی کورد ، بەر لەوەی پەکەکەش بوونی هەبێت لە هەرێمی کوردستاندا ، کەچی بێ لەوەی ئاگامان لەخۆمان بێت ، خەریکە پەکەکە تاوانباردەکەین ، گوایە هۆکاری دوژمنکاریەکەی تورکیایە بەرانبەر بەئێمە . بەڕای من بۆ ئەوەی بەرگری لە پلانی داگیرکاریەی تورکیا بکرێت کەوەک لەنەخشەی عەهدی میللیەکەی تورکیادا هەیە و هەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە ، پێویستە بەرگری لەمانەوەی پەکەکە بکرێت ، چونکە بەبوونی ئەوانەوە ناهێڵرێت ئەو پلانەی تورکیا سەربگرێت . هێرشەکەی دوێنێ ی کونە ماسیش باشترین بەڵگەیە بۆ وەک یەک سەیرکردنی تورکیا بەبێ جیاوازی بۆ کورد ، کە دەست پارێزی لەژن و منداڵ و خەڵکی مەدەنی کورد ناکات ، لەناو سەیرانگەکانیشدا بێمنەتانە کورد دەکوژێت . ئەگەر دەوڵەتێک زەڕەیەک شەرەفی عەسکەری هەبێت ، لەکاتی بۆردمان کردنی دوژمنەکانیدا ، خەڵکی سڤیل و ژن و منداڵ ، لە دوژمنەکانی جیادەکاتەوە و دەست پارێزی دەکات . بەڵام تورکیا دوێنێ هەمووانی بەیەکەوە بەبێ جیاوازی کۆمەڵکوژ کرد .

بەهمەن تاهیر نەریمان   ئەو دابڕانە هەرە قووڵەی لەنێوان دەسەڵاتداران لە هەرێم و خەڵک؛ بەڕادەیەکە وێنەی زۆر دەگمەنە، ڕقێکی ئێجگار ئەستوور، ڕقێک لەناو خەڵکدا دژ بە دەسەڵاتدارانی هەرێم سەرئاوکەوتووە، ئیتر لەوە دەرچووە بشاردرێتەوە و بوترێت دەسەڵاتدارانی هەرێم بەهۆی ماستاوچییەکانی دەوروبەریانەوە نایبینن. کینەکە لە ئاستێکدایە ئەگەر هەر یەک لەو کاربەدەستە بەرزانەی ناو دەسەڵات بە زەلیلی بچێتەبەردەم خەڵک، لە قەززافی باشتری پێناکەن! هەواڵێک بڵاوبۆتەوە لەسەر بەرپرسێکی پلەبەرزی هەرێم، گوایە تووشی کۆرۆنا بووە، نوسینگەی ئەم بەرپرسە وتویەتی توشی کۆرۆنا نەبووە و نەخۆشیی تری هەیە. تا ساتی نووسینی ئەم بابەتە، چوار سەد و چل و هەشت کۆمێنت لەسەر ئەم هەواڵە لە سایتێک دانراوە؛ تەنها یەک کۆمێنتی تیایە بۆ پشتگیری بەرپرسەکە، هەموو ئەوانی ترخوازیارن تووشی پەتاکە بوبێت، بگرە وێنەی هەندێک کۆمێنتم داناوە، هەر هەمویان، جوێن و سوکایەتی تێدایە، هەموو بەداخن نەخۆشییەکەی کۆرۆنا نییە و گوایە نەخۆشیی ترە. هەر بەڕاست ئەم دەسەڵاتدارانە سەیرێکی دوای خۆیان ناکەن و هەندێک لەو کۆمێنتانە ناخوێننەوە کە بۆیان دەنوسرێت؟ ئایا ئەوانە تا ئەو ئاستەش گەشتونەتە ئەو بێباکییە و هیچ گوێنادەن بە چەمکە مۆڕاڵییە-سیاسییەکانی وەک(خۆشەویستی گەل، ڕێزی ڕاستەقینەی گەل بۆ سەرکردە)، ئایا ئەوانیش، وەک هەر مرۆڤێکی ئاسایی، پێویستیان بەخۆشەویستیی دەوروبەریان نییە، هیچ نەبێت لەڕووی مەعنەوی و دەرونییەوە ئاتاجیان بەخۆشەویستیی نییە؟ ڕقی گەل لە دەسەڵاتداران، بەپێی پێگەکەیەتی، تا چەندە پلە و پۆستی بەرزبێت، ئەوەندە ڕقی ئەستووری گەل و جەماوەر ڕووبەڕووی ئەو دەسەڵاتدارە دەبێتەوە. ئەم بۆشاییە قووڵەی نێوان دەسەڵاتداران و خەڵک ڕق و کینە پڕی کردوەتەوە، دەسەڵاتدارانی هەرێم شەڕی کورد بەکورد دەکەن، خاک دەفرۆشن، شۆفاری و چاوساغی بۆ ڕژێمە داگیرکەرەکانی مێژوی کورد دەکەن، دەچنە بەغداد و داوا دەکەن ئێراق دژی لەشکرکێشییەکانی دوژمنەکانی گەلەکەی هەڵوێستوەرنەگرێت، بەبەرچاوی هەموانەوە، زۆر ڕوون، نەک شەوکوتی، ڕۆژکوتی دەکەن و دزیی و گەندەڵییان بەڕادەیەک قەبارەی گەورەبووە، قابیلی شاردنەوە نییە، تەنانەت ئەوەندە بێچاوو بێڕووبون، شەرم ناکەن گەلەکەی خۆیان بەهۆی شکستی حوکمدارییانەوە توشی برسییەتییەکی خەتەرناک کردوەتەوە و پارەی گیرفانیان دەرهێناون و بەردەوامیشن لە دادۆشینی نیشتمان. کار گەشتۆتە ئەوەی گەندەڵیی دەسەڵاتداران و ڕاووڕوتیان، وەک گۆشتی سەرچەپەر، بۆ خەڵک ڕوونبۆتەوە و لەوە دەرچووە هونەری دزین بتوانێت دزییەکان بشارێتەوە. کاتێک سەیری ڤیدیۆی بانگەشەکانی دەسەڵاتدارانی هەرێم دەکەیت، دنیایەک بەڵێنی ڕەنگاڵە دەدەن، دنیایەک خەونی گەورە دەخەنە بەرچاوی گوێگر و بینەرانیان، کەچی لە ئێستادا کاتێک ئەم خەونانە قڵپدەبنەوە و پێچەوانەی بانگەشەکان، وڵات دەبێتە کاولاش، هیچ شەرم نایان گرێت و لەبەردەم کەناڵەکانی ڕاگەیاندن، بە جلوبەرگە (دبلۆماسی!) و کەشخەکانیانەوە باڵڕادەوەشێنن، ئیتر بەتەواوەتی لەوە دەگەیت، لای ئەم بەرپرسانە سیاسەت بەتەواوی لە مۆراڵ دابڕاوەو سیاسەت بریتییە لەبێشعوری و حسابنەکردن بۆ هەست و نەستی ئەو گەلە بەدبەختەی بونەتە قوربانیی سیاسەتە بێئەزمونەکانی ئەوان. سەیرتر لەوە ئەوەیە، ئەمانە لەسەر شاشەکان کە دەردەکەون، هەر خەریکی پێکەنین و حیلکەحیلکی خۆیانن! شتێک کە مرۆڤ لێی تێناگات ئەو بێباکییە گەورەیەی ئەم دەسەڵاتدارانەی هەرێمی کوردستانە بەرانبەر خەڵکی خۆیان، بەرانبەر داهاتوو و مێژووی خۆیان، ئەم دەسەڵاتدارانە ئەوەندە بێباکن تا ئاستی دەبەنگی، هیچ ڕەحم بە مێژووی خۆیان و بنەماڵەیان ناکەن، بەشێوەیەک ڕەفتاردەکەن وەک ئەوەی دەموچاویان هەڵبەسترابێت و چەتەبن و کەس نەیان ناسێت و سبەی لەم باسکە چەتەیی دەکەن و دووسبەی لەو باسکەی تر، وا ڕەفتاردەکەن وەک ئەوەی شەقێکیان لە داهاتووی خۆیان هەڵدابێت و پەلەپڕوزەیانە لە کۆکردنەوەی گەنجینەی دزراوی ئەم وڵاتە. من لەوە دەگەم ئەم ڕقە هەر لەناو خەڵکدا نامێنێتەوە، ئەم سەرکردانە، بەهەمان ئاست، ئەوانیش ڕق و کینەیان لە جەماوەر هەڵگرتووە، چونکە ئێجگار ئەوەندەش لە خەڵک بێئاگانین، دەزانن ئائێستا بەتەنها بچنە بازاڕێکی قەرەباڵخی ئەم وڵاتە شاربەدەردەکرێن و حەسیرمەیانیان پێدەکرێت. ئایا ئەوان گەشتونەتە ئەو دۆخەی نەتوانن پردی پەیوەندیی لەگەڵ خەڵک دورستبکەنەوە و خۆشەویستیی خەڵک بەدەستبهێننەوە، ئەگەر بە گوێیاندا بچێت من ڕێیان نیشاندەدەم، بەڵام لەبەر دزی بەگوێیاندا دەچێت؟

هاوار محەمەد* له‌ دونیای پێشكه‌وتودا یه‌كێك له‌ بنه‌ما گرنگه‌كانی دیموكراسی ئه‌نجامدانی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی پاك و بێگه‌رده‌، به‌ تایبه‌تیش ئه‌و وڵاتانه‌ی كه‌ خه‌رمانی دیموكراسیان پڕ ئه‌زمونه‌، و ئالیه‌تی ده‌ستاوده‌ستكردنی ده‌سه‌ڵات به‌ ڕێگای ئاشتی  به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن، له‌ كاتی بونی هه‌ركێشه‌و گرفتێكدا ببێته‌ ئاسته‌نگ له‌ به‌رده‌م به‌ڕێوه‌چونی كاروباری ڕۆژانه‌ی خه‌ڵك، كه‌ له‌ ئه‌نجامی گرفتی سیاسی یان ئابوری و په‌ككه‌وتنی حكومه‌ت دێته‌ ئاراوه‌، په‌ نا ده‌برێته‌ به‌ر بژارده‌ی هه‌ڵبژاردنی پێش وه‌خته‌. هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ چیه؟ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ بریتیه‌ له‌ پڕۆسه‌یه‌كی هه‌ڵبژاردن كه‌ به‌ر له‌ واده‌ی دیاریكراوی سروشتی و یاسایی خۆی به‌ڕێوه‌ ده‌چێت، به‌ هۆی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان به‌ پێ ی ڕێكاره‌ یاسایی و ده‌ستوریه‌كان له‌ پێناو چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ سیاسی یان ئابوریه‌كان كه‌ له‌ ئه‌نجامدا حكومه‌ت و په‌رله‌مان ده‌گه‌ن به‌ بنبه‌ست . كه‌واتا به‌ پێ ی ئه‌م پێناسه‌یه‌ له‌ كاتی په‌نا بردن بۆ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ پێویسته‌ سه‌ره‌تا په‌رله‌مان هه‌ڵبوه‌شێته‌وه‌ . ڕێكاره‌ یاسایه‌كانی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌م بژاردانه‌ی لای خواره‌وه‌ هه‌یه‌ : به‌ پێ ی یاسای سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان ژماره‌ (1) ساڵی 2005 ی هه‌مواركراو، ماده‌ی (10) بڕگه‌ی چواره‌م له‌م حاڵه‌تانه‌ی خواره‌وه‌ په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌: 1-  ئه‌گه‌ر پتر له‌ نیوه‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ده‌ستیان له‌ كار كێشایه‌وه‌. 2-  ئه‌گه‌ر له‌ ماوه‌ی (45) ڕۆژدا له‌ بانگهێشت كردنی بۆ كۆبونه‌وه‌ی خولی هه‌ڵبژاردن، ژماره‌ی یاسایی ئه‌ندامان به‌ ده‌ست نه‌هات. 3-  ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان متمانه‌ی به‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ، له‌ سێ پێكهاته‌ی وه‌زاری جیاوازی یه‌ك به‌ دوای یه‌كدا نه‌دا. 4-  ئه‌گه‌ر سیسته‌می هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان گۆڕاو، خولی هه‌ڵبژاردنیش شه‌ش مانگ یان كه‌متری مابو. جگه‌ له‌م ڕێكاره‌ یاساییانه‌ی كه‌ ئاماژه‌مان پێكرد بۆ به‌ڕێوه‌چونی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ چه‌ند بنه‌مایه‌كی گرنگ هه‌یه‌ گه‌ره‌كه‌ ڕه‌چاو بكرێت له‌وانه‌: ا- بڕیاری ده‌سته‌ جه‌معی لایه‌نه‌ سیاسیه‌ كان . ب- زه‌مینه‌ سازی دارایی . ج- زه‌مینه‌سازی كۆمه‌ڵایه‌تی جێگیربوونی بارودۆخی ته‌ندروستی گشتی د- زه‌مینه‌ سازیه‌كانی كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردن . ئه‌گه‌ر له‌ ڕووی تێڕامانێك بۆ ئه‌م خاڵانه‌ی سه‌ره‌وه‌ بكه‌ین له‌ هیچ ڕوێكه‌وه‌ ئاماده‌سازی نیه‌ به‌ تایبه‌ت له‌ كاتێكدا هه‌رێمی كوردستان و عیڕاق و ناوچه‌كه‌و جیهان به‌ گشتی گیرۆده‌ی په‌تای كۆرۆنایه‌ ته‌نانه‌ت وڵاتێكی زلهێزی وه‌ كو وڵاته‌ یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مریكا سه‌رقاڵی ئه‌وه‌یه‌ جێگره‌وه‌یه‌ك دابڕێژێ بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی داهاتو كه‌ بڕیاره‌ له‌ 3 ی نۆڤه‌مبه‌ری ئه‌م ساڵ به‌ڕێوه‌ بچێت، ئه‌گه‌ر بێتو بڵاوبونه‌وه‌ی ئه‌م په‌تایه‌ هه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ بێت یان زیاتر ته‌شه‌نه‌ بكات. له‌ ڕوانگه‌ی ئه‌م شیكردنه‌وه‌ی باسمان كرد ده‌گه‌ینه‌ ده‌رئه‌نجامی ئه‌وه‌ی له‌ ئێستادا بژارده‌ی سازدانی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ نا واقیعیه‌و ئه‌وانه‌ی داوای ده‌كه‌ن یان دیراسه‌ی ووردیان نه‌كردوه‌ یان له‌ ڕووی سایكۆلۆژیاوه‌ ده‌یانه‌وێت خۆیان له‌ پێگه‌یه‌كی به‌ هێزه‌وه‌ نمایش بكه‌ن كه‌م و كورتی و كێشه‌كانی تری خۆیان به‌مه‌ په‌رده‌پۆش بكه‌ن.  *مامۆستا ی زانكۆ و ئه‌ندامی ده‌زگای هه‌ڵبژاردنی (پ.د.ك) .

سابیری سەندیکا   ئێمە بەخێرای درک بە ھەندێک لە بەرەنگارییەکانی بوونی ساوایەک دەکەین. وە بە تەواوی درک بە گۆڕینی شێوازی ژیانمان دەکەین لەبەرئەوەی ساواکە بە تەواوی پشت بە ئێمە دەبەستێت، بە بەردەوامی داوا لە ئێمە دەکات، بیست و چوار کاتژمێر لە ڕۆژێکدا! ساواکان زیاتر دەبنە ھۆی گومان. بە ڕێگەیەکی ڕاست دەبێت ئێمە بەرپرسیار بین بەرامبەر چاودێری کردنی منداڵەکە، بەتایبەتی کاتێک ئەو تەندروستی باش نەبێت. خەڵک زۆر ھەیە کە ئامۆژگاری دەبەخشن بەڵام چ جۆرێکی ئامۆژگاری ڕاسترینە؟ ئێمە پێویستمان بە کاتی زۆر ھەیە بۆ پارێزگاری کردنیان. کاتێک ئێمە ساوایەکمان دەبێت (یان زیاتر) دەتوانرێت شتەکانی تر فەرامۆش بکرێن وەک ئیشی ماڵ و دوکاندارێتی و ھتد. ھەرچۆنێ بێ، پێویست ناکات سەیری منداڵەکانمان بکەین وەک ئەوەی کە ئەوان جاڕسکەر و کێشەبن. خەڵاتێکن لە ووشەی وەرگێڕدراوی "خەڵات" واتە سامان و میراتی. بەم شێوەیە، کاتێک منداڵەکەتان لە دایک دەبێت، متمانەتان بە سامانی خواوەند دەبێت. خواوەند ئەو منداڵانەی پێداون کە ئەو دەیەوێت ئێوە ھەتان بێت بەھۆی خۆشەویستییەکەیەوە. ھیچ یەکێک لە منداڵەکانمان لە دایک نابن بە ڕێکەوت بەڵکو بەھۆی پلانی خواوەندەوە لە دایک دەبن، کەواتە پێویستە پێیان ڕازی ببن و بەخێریان بھێنن. بەڵام منداڵەکانمان ھی خۆمان نین، ھی خواوەندن! تیرێکن لەناو دەستی جەنگاوەرێکدا: ئەوان ھێزو شانازین. منداڵ لە کۆندا دەوری بەشێکی بەنرخیان دەبینی لە خێزاندا وەک، ھاوکاریکردن لە کاری کشتوکاڵیدا بۆ پاڵپشتیکردنی خێزان و وە شەڕکردن لە کاتی پێویستدا بۆ پارێزگاریکردنی ژیانی خێزانەکە. کاتێک ئێوە دەبن بە باوک یان بە دایک، ئەو نەمامە بچووکە وەدەگرن و بە ئاگادەبن لێی و ئاوی دەدەن و چاودێری گەشەکردنی دەکەن تاوەکو دەبێت بە دار زەیتوونێکی بەھێزو بەرھەم ھێنەر. سێ ئەرکی زۆر گرنگی دایک و باوکایەتی: بەشێک لە گرنگی پێدانمان بۆ پێداویستییە جەستەییەکانی منداڵەکانمان (ھەر وەک خواردن پێدان و پاککردنەوەو گۆڕینی دایبی و چاودێری کردنیان لەکاتی نەخۆشکەوتنیاندا و ھتد)، سێ ئەرکی زۆر گرنگی دایک و باوکایەتی ھەیە کە پێویستە کاریان لەسەر بکەین بۆ پێگەیاندنی منداڵەکانمان لە عازەبێتیدا. ئەوانیش: دروستکردنی بارودۆخێکی خۆشەویستی و سەقامگیر لە ماڵدا. ڕاھێنانی منداڵ بۆ و وەبەکارھێنانی بۆ ڕێبەریکردنی ڕێگەی منداڵەکانمان لە ھەڵسوکەوتی خراپ و خوود زاڵبوون . ئێمە تەماشای ھەریەکە لە مانە دەکەین بە ڕیز. ١. دروستکردنی بارودۆخێکی خۆشەویستی و سەقامگیر لە ماڵدا: ئەو جۆرە ماڵەی ‌ ئێمە دابینی دەکەین بۆ منداڵەکانمان زۆر گرنگە. ماڵ دەتوانێت داڕمانێکی گەورە دروست بکات بۆ منداڵان یان دەتوانێت ببێت بە سەرچاوەیەکی بەزەی گەورە بۆ ئەو منداڵە. کاریگەری دەوروبەری ماڵ دەردەبڕدرێت بەشێوەیەکی شانۆی لە ھۆنراوەی میللیدا.                                                                                                                              ئەگەر منداڵێک لە ڕەخنەگریدا بژی، فێری سەرکوتکردن ئەبێت. ئەگەر منداڵێک بە دوژمندارێتی بژی، فێری شەڕکردن دەبێت. ئەگەر منداڵێک لە گاڵتەدا بژی، فێری شەرم دەبێت. ئەگەر منداڵێک بە شەرم بژی، فێری ھەست کردن بەبێ نرخی دەبێت. ئەگەر منداڵێک بە ھاندان بژی، فێری ئەوە دەبێت کە متمانەی ھابێت. ئەگەر منداڵێک بە دادپەروەری بژی، فێری دادپەر‌وەری دەبێت.  ئەگەر منداڵێک بە ئاسایشبژی، فێری ئەوە دەبێک کە وەفای ھەبێت. ‌ئەگەر منداڵێک بە قەناعەتەوە بژی، فێری ئەوە دەبێت کە خۆی خۆش بوێت.    ئەگەر منداڵێک بە ھاوڕێیەتی بژی، فێری ئەوە دەبێت کە درک بە خۆشەویستی بکات لە جیھاندا. ھیچ یەکێک لەم تایبەتمەندییانە پشت بەوە نابەستێت کە ئەگەر ئێمە پارەیەکی زۆرمان ھەبێت. ھەموو خێزانەکان، ئەگەر دەوڵەمەند بن یان ھەژار، دەتوانن خۆشەویستی و بارودۆخێکی جێگیر بۆ منداڵەکانیان دروست بکەن. تەنانەت کاتێک منداڵان دێنە ناو ھاوسەرگیرییەوە، پێویستە پەیوەندییەکە ببەخشین بە بەرزترین پێشینەی ھاوسەرەکانمان و نابێت فەرامۆش بکرێت. گەورەترین کاریگەریتان لەسەر منداڵەکانتان لە پەیوەندیتانەوە دێتە بەرھەم وەک ژن و مێرد، نەک وەک دایک و باوک. گەورەترین خەڵات کە ئێوە بتوان بیبەخشن بە مناڵەکانتان خۆشەویستییەکی بێ پایان و بە ئاگاو ڕاستەقینەیە بۆ یەکتر وەک ژن و مێرد- ئەمە باشترین بنەمایە بۆ خێزانێکی سەقامگیر! ٢. ‌ڕاھێنانی منداڵ: بۆ ڕێنمویکردنی منداڵەکانمان بە دڕێژای ڕێگەیەک کە دەبێتە ھۆی پێگەیاندنی . منداڵ فێری زۆربەی بەھا بنچینەییەکانی و ھەڵوێست و ھەڵسوکەوتەکانی دەبێت لە ماڵدا. بێگومان ھەر منداڵێک کەسایەتیەکی خۆرسک و ویستێکی کاریگری ھەیە. بەم شێوەیە، دەتوانێت ڕازیبوون و ڕەتکردنەوەی بەھاکانتان ھەڵبژێرێت. بەڵام ئێستا، دەستی لە ئێوەدایە و ئێوەش ڕێنیشاندەری ئەون. کاتێک بیر لە مەشق کردن دەکەینەوە، ھەمیشە بیر لە چالاکییەکی پڕ لە مەبەست و پلان داڕێژراو دەکەینەوە: مەشقی وەرزشەوانێک بۆ یارییەکانی ئۆڵۆمپیک یان شا‌گردێک لە ئۆرک شۆپێکدا. ھێشتا جۆرە پرۆسەیەکی ڕاھێنانی تر ھەیە کە لە ھاموو کاتێکدا بەردەوامە: ھەموومان فێردەبین لەلایەن چاودێری کردنێکی سادەی خەڵکانی ترەوەو وە ووردەووردە لە ھەڵسوکەوتیان نزیک دەکرێینەوە. بە دڵنیاییەوە منداڵەکانمان ئەمە ئەنجام ئەدەن. ئەوان کردارەکانمان دەبینن و دەست دەکەن بە دەور بینینی ھەمان ڕێگا و مەبەستەکانمان دەبینن. بەلایەنی کەمەوە منداڵەکانمان زۆربەی کاتەکانیان لە ماڵەوە بە فیرۆئەدەن وە ھەرچییەک ببینن ودرکی پێبکەن بەشێوەیەکی فراوان جۆری ئەو پێگەشتوویەتیە دیاری دەکرێت کە منداڵەکانمان پێیدەگەن. ئێمە دەتوانین منداڵێک فێربکەین کە چۆن توڕەبێت، چۆن سکاڵا بکات، چۆن تەماشای تەلەفیزیۆن بکات چوار کاتژمێر لە ڕۆژێکدا. ھەروەھا دەشتوانین فێری گوێڕایەڵی و ئارامی و پیاوەتی و سوپاسگوزارییان بکەین. وە بە پشگیری کردنی مرۆڤ ( گەشەی کۆمەڵایەتی). ھەروەھا ئێمەش پێویستە ھاوکاری منداڵەکانمان بکەین بۆ ئەوەی گەشە بکەن لەم چوار ڕووەوە.  ٣. تەمبێکردنی منداڵ: مەبەست لە تەمبێکردن ئەوەیە کە پێویستە ئێمە منداڵان دابڕێژینەوە دوور لە ھەڵە و بەرەو کەسایەتییەکی باش: بەتایبەتی بە ئاراستەی خوود زاڵبوون و خوود تەمبێکردن. کە منداڵ زانیاری و ووریای لەدەست دەدات. پێویستە ڕابھێنرێت گەشە بە ڕێگا باشەکانی بیرکردنەوە بدات. لە ڕوانگەدا تەمبێکردن ھەمیشە کۆتاییەکی ئەرێی ھەیە. ". ‌لێرەدا ئێمە درک بە دوو جۆری تەمبێکردن دەکەین: تەمبێکردنی پارێزراو: کاتێک ئێمە مەشق و ڕاھێنان بە منداڵ دەکەین بۆ ئەوەی گەشە و ھەڵسوکەوت بکەن و بژین وەک تاکێکی ژیر، تەمبێکردنێکی نادروستیان پێ دەبەخشین. ، ئێوە دەتانەوێت پەیوەندییەکی بەھێز لەگەڵیان دروست بکەن و بیسەلمێنن کە ئێوە سەرڕاست و متمانە پێکراون. ئینجا ئەوان دەتوانن ڕێزتان بگرن و گوێڕایەڵتان بن. ئێوە بنەمایەکی باشتان لە ژیانیاندا دامەزراندووە کە یارمەتی مانەوەیان دەدات لەسەر ڕێڕەوە ڕاستەکە. ته‌مبێکردنی ناپارێزراو: منداڵ مه‌شقی باوک و دایکی بیربچێته‌وه‌ له‌ ڕۆژگارێکدا وه‌ پێده‌چێت ڕه‌تی بکاته‌وه‌ له‌ کاته‌کانی تردا! کاتێک ئه‌مه‌ ڕووده‌دات که‌ دایک و باوک ته‌مبێکردنی دروست به‌کاربهێنن. ئه‌م جۆره‌ ته‌مبێکردنه‌ ئازاردانێک نیه‌ به‌ ساده‌ی؛ له‌جیاتی ئه‌وه‌ جه‌خت کردنه‌وه‌یه له‌سه‌ر دورخستنه‌وه‌ی هه‌ڵسوکه‌وتی نه‌ویستراو له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ڵسوکه‌وتی ویستراو ده‌توانێت گه‌شه‌ بکات. به‌پێی ته‌مه‌ن و ئاستی تێگه‌شتنی هه‌ر منداڵێک، وه‌هه‌روه‌ها به‌پێی که‌سایه‌تییان، هه‌ندێک له‌و ڕێگایانه‌ چین که‌ ئێمه‌ ئاستی هه‌ڵسوکه‌وت و هه‌ڵوێسته‌ نه‌رێکان که‌م ده‌که‌ینه‌وه‌ له‌ منداڵه‌کانماندا؟ 1. ئاڵوگۆڕکردنی بیروڕا: منداڵ پێویسته‌ له‌ پێشبینیه‌کانمان تێبگات- وه‌ ئێمه‌‌ له ‌ڕێگه‌ی قسه‌کردنه‌وه‌ ئه‌مه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین.‌ پێویسته‌ ئێمه‌ فێرببین به‌ منداڵه‌کانمان بڵێین "نا" له‌ کاتی پێویستدا و وه‌ ئه‌وه‌یان پێ بڵێین که‌ چ شتێک ڕێگه‌پێدراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بیکه‌ن یان نه‌یکه‌ن (ئه‌مه‌ ناوده‌برێت به‌ دانانی سنورێک یاخوود سنور بۆ هه‌ڵسوکه‌وتیان). 2. پاڵپشتی کردن: ئێمه‌ هه‌ڵسوکه‌وته‌ باشه‌کان به‌‌هێز ده‌که‌ین به‌هۆی به‌خشینی دیارییه‌ک به‌ منداڵه‌که‌ کاتێک که‌ شتێکی ڕاست ده‌کات: به‌خشینی ووته‌کانی سوپاس و ستایش کردن، له‌ ئامێزگرتن یان نووقڵێک ئه‌وانه‌ هه‌موو ڕێگاکانی خه‌ڵاتکردنی هه‌ڵسوکه‌وتی به‌شن. 3. قازانجه‌کان لابده‌ن: بۆچی ئه‌و به‌ هه‌ڵه‌ هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات؟ ئه‌گه‌ر بۆشتێک بگه‌ڕێت که‌ ڕاست نه‌بێت، هه‌روه‌ک دیقه‌تدان، توانا، یان تۆڵه‌، پێویسته‌ دڵنیابین له‌وه‌ی که‌ به‌ده‌ستی ناهێنێت. دڵنیابه‌ هه‌رچی بوێت به‌ده‌ستی ناهێنێت به‌هۆی ده‌وربینین له‌م هه‌ڵسوکه‌وته‌ خراپه‌دا وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ڵسوکه‌وته‌ هه‌ڵه‌کان ده‌وه‌ستێن! 4. ئاکامه‌ سروشتییه‌کان: ئێمه‌ وا له‌ هه‌ڵسوکه‌وتی منداڵ ده‌که‌ین که‌ به‌رده‌وام بن تاوه‌کو درک به‌ هه‌ندێ ئه‌نجامی تێکده‌رانه‌ ده‌که‌ن. بۆ نموونه‌، په‌نجه‌ی خۆیان ده‌سووتێنن کاتێک یاری به‌ شقارته‌ ده‌که‌ن! هه‌روه‌ک ئه‌وه‌ کاتێک کارێکی هه‌ڵه‌ ده‌که‌ن خه‌ڵکانی تر کردارێکی تێکده‌رانه‌تر وه‌رده‌گرن دژیان. بۆ نموونه‌، منداڵێکی بێ به‌زه‌ی (دڕ) درک به‌وه‌ ده‌کات که‌ ئه‌وانی تر لێی ده‌ده‌ن، وه‌ منداڵێکی ته‌مه‌ڵ درک به‌وه‌ ده‌کات که‌ مامۆستا ئازاری ده‌دات! 5. ئازاردانی جه‌سته‌: لێدان له‌ سمت یان له‌ ده‌ستی منداڵێک به‌ که‌وچکێکی دارین یان به‌ نه‌عل به‌سه‌ بۆ پێدانی ئازارێکی که‌م خایه‌ن. ئه‌م جۆره‌ ئازاردانه‌ منداڵه‌که‌تان ڕاده‌هێنێت که‌ دوورکه‌وێته‌وه‌ له‌ هه‌ڵسوکه‌وتی خراپ له‌ ئاکامی ئازاری هه‌ستیدا- به‌ڵام به‌بێ ئه‌وه‌ پێویسته‌ درک به‌ ئاکامی زاراوه‌یه‌کی سروشتی درێژی هه‌ڵسوکه‌وتی خراپ بکات هه‌ندێک وانه‌ فێری کوڕه‌کانی بکات و وه‌ ئێمه‌ش پێویسته‌ ئه‌مه‌ وه‌کو خۆی بکه‌ین- به‌بێ ترس یان به‌بێ بێ ئومێدی! پێش ئه‌م ئازاردانه‌ جه‌سته‌ییه‌، پێویسته‌ کاتێک دابنێین بۆ ئه‌وه‌ی بۆ منداڵه‌که‌ی ڕوون بکه‌ینه‌وه‌ که‌ بۆچی پێویسته‌ ئازار بدرێت به‌م شێوه‌یه‌ و وه‌ به‌ڕاستی ئێمه‌ چیمان له‌وان ده‌وێت فێربن. ئه‌وه‌ گرنگه‌ که‌ منداڵێک له‌ ته‌مه‌نی لاویدا فێری ئه‌وه‌ ببێت بێت بۆ لای دایک و باوکی و داوای لێخۆشبوون بکات دوای ئه‌نجامدانی کارێکی هه‌ڵه‌، " بمبوره‌ بۆ یان بمبه‌خشه‌ بۆ....." وه‌ به‌ ئاشکرای ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ بڵێت که‌ کردویه‌تی. ئینجا دایک و باوک هه‌لی لێخۆشبوونی بداتێ و له‌ ئامێزی بگرێت و وه‌ خۆشه‌ویستییه‌ بێ مه‌رجه‌که‌ی خۆیی بیربخاته‌وه‌. ئه‌مه‌ شێوازێکی گرنگیان بۆ ده‌ره‌خسێنێت کاتێک تاوانێک ده‌که‌ن ، ده‌توانن بێن و داوای لێخۆشبوونی لێ بکه‌ن. هه‌ندێک وته‌ی زاناکان (ژیران) بۆ دایک و باوکێتی: - ئاستی تێگه‌شتن بۆ هاوسه‌ره‌که‌تان نیشان بده‌ن کاتێک ده‌ڵێت من هیلاکم به‌هۆی هه‌ندێک کاری چاودێری کردنی ساواکه‌وه‌. شێوازی دابه‌شکردنی کاره‌ پێکه‌وه‌ییه‌کانتان ڕێک بخه‌ن. مێرده‌کان- زۆر شانازی مه‌که‌ن به‌وه‌ی که‌ یارمه‌تی ئه‌رکه‌کانی ساواکان ده‌ده‌ن. له‌ ڕاستیدا هیچ که‌سێک به‌شێوه‌یه‌کی نه‌رێ بیر له‌ ئێوه‌ ناکاته‌وه‌ ئه‌گه‌ر دایبیه‌ک بگۆڕن! - دایک و باوکان پێشڕه‌ون له‌ ماڵدا نه‌ک منداڵه‌کان. به‌ کرداری ده‌ست به‌ ڕاهێنان و ته‌مبێکردنی منداڵه‌کانتان بکه‌ن به‌ زووترین کات. هیچ منداڵێک به‌ گریان نه‌مردووه‌! منداڵ و ساواکه‌تان فێری ئه‌وه‌ مه‌که‌ن که‌ قۆرختان بکات به‌هۆی وه‌رگرتنی ئه‌و شتانه‌ی که‌ هه‌موو کاتێک ده‌یانه‌وێت و بۆی ده‌گرین. - چێژ له‌ ساواکانتان وه‌رگرن: هه‌ندێک خۆشی هه‌یه‌ دابه‌ش ده‌کرێت کاتێک ساوا پێده‌گات و وه‌ خۆشه‌ویستییه‌کی به‌رده‌وام هه‌یه‌ له‌سه‌ر هه‌ریه‌که‌ له‌ گه‌شه‌کردنی نوێی ژیانی منداڵه‌کانتان و په‌روه‌رده‌کردنیان. ئه‌م خۆشیه‌ درک پێکراوانه‌ فه‌رامۆش مه‌که‌ن- وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێک له‌و وێنانه‌ لای خۆتان بپارێزن له‌ ئێستاوه‌. - هه‌ردوو دایکان و باوکان پێویسته‌ کات به‌سه‌ر به‌رن و یاری له‌گه‌ڵ منداڵه‌کانیان بکه‌ن له‌به‌رئه‌وه‌ی یاری کردن به‌شێکی گرنگی گه‌شه‌کردن و په‌روه‌رده‌ کردنیانه‌. ڕێگه‌ی گه‌شه‌کردنیان ده‌دات له‌ ڕووی هۆش و جه‌سته‌ و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌. وه‌ هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات که‌ ئێوه‌ بایه‌خیان پێده‌ده‌ن چوونکه ئێوه‌ کات ته‌رخان ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ببن به‌ به‌شێک له‌ جیهانیان. بۆچوون: ڕاگرتن و به‌خێوکردنی منداڵ پیشه‌یه‌کی به‌ئه‌رکه‌. کاتێک منداڵێک دێته‌وه‌ بۆ ماڵه‌وه‌تان ئێوه‌ ماف و به‌رپرسیاریه‌تیه‌کی گه‌وره‌ وه‌رده‌گرن. هه‌رچه‌نده‌ ئێوه‌ لێپرسراو نین له‌ هه‌موو ژیانی منداڵ، وه‌ یه‌کێک له‌ ئه‌رکه‌کانتان پێگه‌یاندنی منداڵه‌که‌تانه‌ بۆ ژیانی عازه‌بی یان پێگه‌شتووی خۆی، هێشتا ناتوانن بژین که‌ ئه‌گه‌ر منداڵه‌که‌ هه‌رگیز نه‌بووبێت به‌ به‌شێک له‌ خێزانه‌که‌تان. ئێوه‌ خۆشی و مافی تایبه‌تی ده‌ست پێکردن ئه‌وه‌تان به‌ ئاڕاسته‌یه‌کی ڕاست و به‌خشینی خۆشه‌ویستی و چاودێری که‌ ساواکه‌ پێویستی پێیه‌تی‌ و وه‌ دانانی دامه‌زراوه‌یه‌کی ڕاست بۆ ئه‌وه‌ی منداڵه‌که‌ بتوانێت بێته ناو دڵسۆزییه‌کی ڕاسته‌قینه‌وه‌

شوان سدیق - ئیتاڵیا چوار مانگ تێدەپەڕێ بەسەر کۆرۆنا لەوڵاتی ئیتاڵیا ڕەوشی ئێستا بەراورد بە سێ مانگی دوومانگی ڕابردوو ژیان لەم وڵاتە ئاسایی بۆتەوە، دەرگای ماڵ و بازاڕ و پارکەکان کراونەتەوە، بەسیستەمێکی خۆپارێزی. ڕۆژی ١٢ی مارس جوسێپێ کۆنتی سەرۆکوەزیرانی ئیتاڵیا بەگەل و دانیشتوانی ئیتاڵیای ڕاگەیاند: بەناچاریەوە ئەم بڕیارەمانداوە، بۆیە دەبێ ھەموومان پێکەوە لەماڵ بمێنینەوە، تکایە ئەگەر لەماڵەوە نەبین، ژیانمان پارێزراو نابێ کۆرۆنا ھەڕەشەیەکی جدیە بۆ سەر کۆمەڵگەکەمان! پڕیاری داخستنی تەواوی ئیتاڵیا لە ١٢ی مارس دەستی پێکرد پاشان لە١٨ی ئایار بەبڕیاری حکوومەت باڕو کافتریاو ھەندێ شوێنی دیکە کرانەوە. دوا بەدوای ئەوەیش پاولا دێ میکێلی، وەزیری گواستنەوەو گەیاندن ڕایگەیاند: ٣ی مانگی شەش ھەموو فڕۆکەخانە نێودەوڵەتییەکانی وڵات کراوەدەبن". سەرکەوتنی ئەم وڵاتە بەسەر قەیرانەکە بەئاسانی تێنەپەڕی لە سەرەتای کوارێنتێنەکردنی وڵاتەکە ئیتاڵییەکان ترسیان لێ نیشت ڕووبەڕووی برسێتی و ژیانێکی سەخت ببەنەوە بەتایبەتی ئەوانەی توانای ئابووریان خراپبوو چونکە ناکرێ ھاوڵاتییان لەژوورەوە بکرێن و بژێوی ژیانیان خراپ بێ بەڵام بەردەوام حکوومەتەکەی کۆنتێ جەختی لەسەر ئەوە دەکردوە، کە ناھێڵن ھاوڵاتییان بکەونە بارودۆخێکی دژوار. جۆسێپێ کۆنتی سەرۆکوەزیران کەم ڕۆژێک زۆربەی ئێواران لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک لایڤی دەکردەوەو لەسەر بارودۆخی ئیتاڵیا قسەی دەکرد. یەکێک لەقسەکانی کۆنتێ ئەوەبوو "ئیتاڵییەکان جاران قوربانیان بۆ ئیتاڵیا دەداو لەپێناویدا دەمردن، بەڵام دەبێ ئێستە ئیتاڵیا لەپێناو ئیتاڵییەکان قوربانی بدات". ئەم قسانەی "کۆنتێ" مایەی دڵخۆشی بوو بۆ ئیتاڵییەکان لەگەڵ ئەوەیش ھاوڵاتیان، متمانەی تەواویان بەسیاسییەکان نییەو داوای کرداریان دەکرد. ھەر ئەو بێ متمانەییە بەسیاسییەکان لەم وڵاتە وایکردوە، ھەرجارەو ھەڵبژاردن بکرێ حزبێک لەدەسەڵات بھێننە خوارەوە، یان لاوازی بکەن. ئەمەیش وایکردوە ھیچ حزبێک لە ئیتاڵیا ناتوانێ زۆربەی دەنگەکانی ٦٣٠ کورسی پەرلەمانی مسۆگەر بکات. لەخوولی پێشوو پارتی دیموکراتی چەپ زۆرینەی کورسیەکانی لەدەست بوو بەڵام لەدوا ھەڵبژاردن خەڵک سزای ئەو حزبەیانداو ڕوویانکردە ناسیۆنالیزم و ڕاسیست و پارتە پۆپۆلیستییەکان، ھەرچەندە ئێستە پارتی پێنج ئەستێرەی پۆپۆلیستی کەزۆرترین کورسی پەرلەمانی ھەیە بەناچاری لەگەڵ پارتی دیموکراتی چەپ حکوومەتێکی لاوازیان لەبەرامبەر ئۆپۆزیسیۆنێکی بەھێزی ٢٧٢ کورسی پێکھێناوە. بەڵام جیاوازی ئەم کابینەیە ئەوەیە سەرۆکوەزیران کەسێکی سەربەخۆیە ئەمەیش ھەندێ باوەڕی لای ئیتاڵییەکان دروستکردوە، کە "جۆسێپێ کۆنتێ" کارەکانی بەباشی بەڕێ بکا و ڕووی ئەوەی ھەیە بێتە نێو ھاوڵاتیان و ڕووبەڕووی تەشھیر و ناڕەزای نەبێتەوە. مەرجی سەرەکی سەرکەوتن، بەسەر کۆرۆنا ئەوەیە دەبێ دەسەڵات زاڵ بێ بەسەر ھەژاریداو نەھێڵێ خەڵک بێ نان و خزمەتگوزاری بن، ئەوکاتەیش دەسەڵات پلانی ھەبوو بۆ ئەمە دەتوانێ داوا لەخەڵک بکات لەماڵ مبێننەوە. پاش چەند ڕۆژێک لەھەڵکشانی ئامارەکانی کۆرۆنا حکوومەت بڕیاریدا بەھاوکاریەکی ٦٠٠ ئیرۆی بۆ ئەوکەسانەی کاریان لەدەستداوە، ئەم ھاوکاریەیش ھەموو کەسێک دەیتوانی بەپێی سیستەمی ئۆنلاین و لەچوار چێوەی مەرجەکاندا پڕی بکاتەوە. پاشان ھەندێ ھاوکاری تریش لەڕێگەی شارەوانی شارو شارۆچکەکان خرایە خزمەتی ھاوڵاتییانی کەم دەرامەت وەک پێدانی فۆڕمی خۆراک ھەرکەسێک وەری بگرتبیایە لەمارکێتەکان چی پێویستبایە دەیتوانی ھەڵیبگرتبایە. لەم ماوەی کۆرۆناو قەدەغەی ھاتوچۆکردیش بەڵام لە نێوشارەکان بەبڕیاری حکوومەت بەردەوام بانک و مارکێت و دەرمانخانەکان کرابوونەوە. ھێڵی گواستنەوەی ھاتووچۆی پاسیش لەنێو شاردا تا درەنگانی شەو ھاتووچۆکردن بۆ ھاوڵاتییان بەبێ بەرامبەر خزمەتیان پێشکەش دەکرد! بۆ ئەو پەنابەرانەیش لەنێو کەمپەکان بوون ھاتوچۆکردنیان لێ قەدەغە کرا، لەبەرامبەردا تەواوی خزمەتگوزاریەکانیان بۆ دابینکرا، چونکە حکوومەت بەھەستیاریەوە مامەڵەی لەگەڵ کۆچبەرانی نێو کەمپەکان دەکرد لەبەر ئەوەی ئەگەر کۆرۆنا لە ھەر کەمپێک بڵاوبوایەتەوە قوربانی زۆری لێ دەکەوتەوە. ئێستە پاش ئەوەندە مانگە تەواوی وڵاتەکە بەگشتی کراوەتەوە ھاتووچۆ لەنێوان ھەرێمەکاندا ئاسایی بۆتەوە بەئۆتۆمبێل و پاس و شەمەندەفەر و فڕۆکەیش. ھاوڵاتیان ھاتووچۆ دەکەن. بەگشتی ئێستە حکوومەت کاری خۆی دەکات، تەواوی وڵاتەکەی بەیەک پاکێجی ھاوبەش بەناوی "کۆڤید دیچەنۆڤێ _ کۆڤید نۆزدە" ڕێکخستووە. لەنێو بازاڕ و دەرمانخانەکانیش ھەموو پێداویستیەکی خۆپارێزی ھەیە بەنرخێکی گونجاو بۆنموونە بەبڕیاری فەرمی لەپێش دەرمانخانەکان نووسراوە "دەمامک بە ٥٠ سەنت واتە دووان بەیەک ئێورۆ". بەڵام سەرەتای سەرھەڵدانی کۆرۆنا بەو نرخە دەست نەدەکەوت. ئەرکی ھاوڵاتیانیشە خۆیان بپارێزن، ئێستە ئیتاڵییەکان ئەم ھەستی بەرپرسیارێتیەیان بەھەند وەرگرتووە، پێش کۆرۆنا کۆبوونەوەو تا درەنگانێ شەوە ئاھەنگیان دەگێڕا ئێستە ئەمە گۆڕاوە، یان زۆر کەمبۆتەوە. ئیتاڵییەکان، وەک شتێکی کەلتووری ھەرکات یەکیان ببینیبایە لەبری تەوقەکردن یەکیان ماچ دەکرد ئێستە ماچ و تەوقەو ماچکردنەکەی جارانیش زۆر کەمبۆتەوە یان نەماوە! گەیشتنی ئیتاڵیاو دانیشتوانی ئیتاڵیاو حکوومەتەکەی "جۆسێپێ کۆنتێ" بەم ڕۆژە ئاسان نەبوو ئەوەی لەم مایەوە بەرچاوت دەکەوت بەرپرسانی ئیتاڵی بەردەوام لەسەر ھێڵ بوون چۆن بتوانن وڵاتەکە لە قەیرانی کۆرۆنا ڕزگار بکەن، سەرۆکوەزیران و وەزیری دەرەوەیش "لویجی دی مایۆ" زۆرترین کات لەسۆشیال مێدیاو مێدیاکان دەبینران ھانی کۆمەڵگەکەیان دەدا تەنیا ئارام بگرن و پابەندی ڕێنمایەکان بن، ئەوان ھەموو کارێک دەکەن، بۆ دەربازبوونی ئیتاڵیا لەو قەیرانەی تێی کەوتووە. ھەرچەندە حکوومەتی ئیتاڵی لەئاست داواکاری گشتی خەڵکدانەبووە، پبشتریش بەڵام لەم زەمەنی کۆرۆنایە ھەوڵی خۆیانیاندا بۆ دەربازبوونی ئیتاڵیا ئەمەت لەچاوی سەرۆکوەزیرانەکەوە دەبینی کەدەیەوێ بەئیتاڵییەکان بڵێ "خەمتان نەبێ" لەماوەی ئەم چوارمانگە چوارجار سەرۆکوەزیران بەجیا ڕۆیشتووەتە بەردەم ئەندامانی پەرلەمان و ئەنجوومەنی پیران. کۆنتێ بەردەوام لەنێو ھۆڵەکانی ئەم دوو دامەزراوە، ڕووبەڕووی ڕەخنەو بۆتەوەو ئەویش بەرگری لەخۆی کردوە. ئێستە بڵاوبوونەوەی کۆرۆناڤایرۆس زۆر جیاوازە لەگەڵ ڕابردوو ماوەی چەند ڕۆژێکە لە کۆی ھەر ٢٠ ھەرێمەکەی وڵات لە ١٦ ھەرێمی ئیتاڵیا ھیچ حاڵەتێکی نوێی کۆرۆنا تۆمار نەکراوە. ئەماری ڕۆژانەش زۆر دابەزیوەو دۆخەکە بەجیاوازیەکی زۆر گۆڕاوە. بۆنموونە ڕۆژی ٢٣ی ئەم مانگە لەئیتاڵیا تەنیا ١٩٠ حاڵەتی نوێ تۆمارکراوە. کۆی گشتی قوربانیانی کۆرۆنا ڤایرۆس لە ئیتاڵیایش تا ئێستە بەم شێوەیە: توشبووان: ٢٣٩،٤١٠ کەس چارەسەرکراو: ١٨٦،١١١ کەس گیان لەدەستدان: ٣٤،٦٤٤ کەس

عومەر عەلی  پاش ٢٩ ساڵ له لە پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ، ئه گەر لە هەر ڕوویەکی سیاسی و فیکری و کولتوری وە خوێندنەوەی بۆ بکرێت،لە خراپترین دۆخ دایەو هەریەکە له نوسەرو ئەکادیمی و هاوڵاتیانی سەر شەقامیش لە ڕێگەی سۆشیال میدیاوە ،بە پێی باکگراوندە کولتوریەکەی خۆی سەرچاوەی قەیرانەکان دەگێڕێتەوە بۆ هۆکاری جۆراو جۆر . بەڵام ئەگەر بەووردی سەرنجی کۆی بۆچونەکان بدەین ،ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە سەرچاوەی سەرەکی  قەیرانەکان دیدو جیهانبینیەکی ئەخلاقیە ،چونکە هەر سیستەمێکی سیاسی ئەگەر جیهانینیەکەی لەسەر بنەمایەکی ئەخلاقی گەردونی دابڕێژێت هەرگیز کاراکتەرە سیاسییەکانی نابنە هەڵگری کۆمەڵێک ئەخلاقی دزێو کە ببنە مایەی نەفرەتی کۆمەڵگەکەیان ، کۆمەڵگەی کوردی بە درێژایی مێژوو خاوەنی کۆمەڵێک بەهای ئەخلاقی گەورە بووە وەک ڕێزو وەفاو دڵسۆزی و هاوکاری  و لێبوردەیی و نیشتمان پەروەری و لە کۆنیشدا بنەمای شۆڕشەکانی لە سەر ئەم بنەمایانە بوە ،کۆمەڵگەی کوردی ئەم بنەما ئەخلاقیانەی بە پیرۆز زانیوەو هەرگیز لێی لا نەداوە. بەڵام لەدوای ئەوەی شۆڕشگێڕەکان لە شاخەوە گەڕانەوە ناوشار .دوای ئەوەی جڵەوی حوکمیان کەوتە دەست ،بە پێچەوانەی هەموو ئەوەی کە لە ئەدەبیاتی سیاسیاندا بانگەشەیان بۆ دەکرد، وەک چەسپاندنی دادی کۆمەڵایەتی و پاراستنی خوێنی شەهیدان و ڕاستگۆی و لێبوردەیی و ....هتدئەوەیان چەسپاند. وا ئەو ئەخلاقەی لە دوای ڕاپەڕین بەرجەستە یان کرد زۆر شتێکی جیاواز بوو لەوەی کە دەیان ساڵ بو بانگە شەیان بۆ دەکرد.لێرەوە دەتوانین بڵێین کە جەوهەری جیهانبینی و ئەخلاقی ئەمانە ئەوەیە کە چەسپاندیان نەک ئەوەی کە بانگەشەیان بۆ دەکرد . دەبوایە خەڵکی کوردستان هەر لە سەرەتای دروست بوونی بەرەی کوردستانیە وە بیانزانیایە کە بەرەی کوردەستانی سەرەتاکەی بە تەل و شۆفڵدزین دەست پێ بکات .دەبێت چاوەڕێ ی چی لێ بکرێت؟ د وای ئەوەی کە یەکێتی و پارتی جڵەوی حوکمڕانیان بەدەستەوە گرت .کۆمەڵێک ئەخلاقی نوێیان لە بواری سیاسیدا بەرهەم هێنا، لەبەر ئەوەش کە خاوەنی میدیاو دەسەڵات و دارایی بون ،هەر لە سەرەتاوە کەوتنە دژایەتی و لاوازکردنی ئەخلاقە ڕەسەنەکانی کوردەواری،لە جیاتی ئەوە برەویان دا بە داهێنانێکی نوێ کە ئەویش گەندەڵی و خیانەت و بەرتیل و خزم خزمێنەو ...هتد لەناو سیستمی حوکمڕانی دا تۆڕێکی بەرفراوانیان دروستکرد ،لەبەر ئەوە هەرکەسێک کە دەچووە ئەو بازنەی حوکمڕنیە، دەبوایە وەک خۆیان وابوایە یان جێی نەدەبوەوە .حوکمڕانە نوێیەکان بەم ئەخلاقەوە دەستیان دایە کار ،بەم دیدە ئەخلاقیەوە دەستیانکرد بە دزی و گەندەڵی و ناشەفافیەت و وێرانکردنی هەمو ژێر خانی ئابوری .هەتا گەیشتنە ئەو ئاستەی کۆنترۆڵی هەمو بواری ئابوری و سیاسی و بازاڕیانکرد، تەنانەت ئەم دیدە نائەخلاقیە وای لێکردن کە لەبەر چاوی کۆمەڵگە وەک دزێکی گەورە دەر بکەون ،ئەمەش لە دوای ئەوەی بڕیاری پاشەکەوتی موچەیان راگەیاندو بە ڕۆژی ڕوناک دزیان لەگیرفانی فەرمانبەر کرد .ئەمانە لەبەر ئەوەی خاوەنی فەلسەفەیەکی ئەخلاقی نین بۆ حوکمڕانی .لەبەر ئەوە هەتا سەرچاوەی داهاتە کە زۆرتر بێت بیر لە دزی زیاتر دەکەنەوە .لەبەر ئەوە لەدوای ساڵی ٢٠١٤کە سەربەخۆیی ئابوریان راگەیاندو دەستیان دایە فرۆشتنی نەوت .بەتەواوی دەستیان بە سەردا گرت و حکومەت و پەڕلەمان و هەموو دامەزراوەکانی تریان کردە قوربانی و گەلیشیان خستە سەر ساجی عەلی . لەبەر ئەوە خۆی ئەم نوخبە حوکمڕانە هەڵگری ئەو دیدە نا ئەخلاقیەن بۆ سیاسەت  ،نابینی هیچ هەست و بەرپرسیاریتێکیان هەبێت بەرامبەر بە خراپی باری گوزەرانی هاوڵاتیان و بێ موچەیی فەرمانبەران و وێرانی بازاڕو بێکاری گەنجان و دەیان قەیرانی تر .بە پێچەوانەوە ئەمانە کاتێک دڵخۆشن کە دەبینن هاوڵاتیان لە خراپترین دۆخدان و نیشتیمانیش وێران دەبێت.

ئەنوەر حسێن (بازگر)  بەشی یەکەم لە دروستبوونی ئەم حزبەوە لە 27ی نۆڤەمبەری 1978 لەلایەن ئۆجەلانەوە و دەستگیرکردنی بەشێک لە سەرکردایەتییەکەی لە 12ی سێپتەمبەری 1980لە کاتی کودەتا سەربازییەکەدا تا بە یەکەم ساتی شەڕی چەکداری (ARGK) لە 15 ئابی 1984، شەڕ بەردەوام ڕووی لە هەڵکشان کرد، هیچ نییەت باشیەکی ئەنکەرە نەبینرا بۆ گفتوگۆ  و تا لە 20 مارسی 1993، پەکەکە ئاگربەستی ڕاگەیاند و گفتوگۆی نهێنی بە میانگیری مام جەلال دەستیپێکرد کە قۆناغێکی یەکجار گرنگ بوو، بەڵام کوشتنی تورکت ئۆزال لە 17ئەپرێڵی 1993 پرۆسەکەی پەکخست، کە دواتر دەرکەوت پرسەکە لەلای ئۆزاڵ – ئۆجەلان – مام جەلال پرسیکی جددی بوە، بەڵام میت مردنی ئۆزاڵی ڕاگەیاند و پرۆسەکەی لەبار برد و هەر ئەوکات تانسۆ چیللەر سەرەک وەزیران وتی "یان کۆتایی بە پەکەکە دێنم، یان کۆتایی بە پەکەکە دێنم"، واتا هیچ ئەڵتەرناتیڤێکی نەهێشتەوە و دواتریش لە مایۆ – ئایاری 1993 هاتنی سلێمان دەمیڕاڵ پرۆسەکەی بە یەکجاری پەکخست.  لەو ماوەیەدا (کەنعان ئیڤرین، ئەرداڵ ﺋﯿﻨﯿﻨﯚ، مەسعود یەڵماز، بوڵند ئەجەوید، دەنیز بایکاڵ، نەجمەدین ئەربەکان، سلێمان دەمیڕاڵ) هەرچی پێیانکرا کردیان دژی پەکەکە، بەڵام تەنها یەکجار پرسی ئاشتی خۆی دەرخست بێ ئاکام مایەوە.  تازەترین وتاری جەمیل بایک لە تەمموزی 2019 لە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمەریکی بەناوی "عەبدوڵڵا ئۆجەلان بۆ ئێمە نوێنەری دانوستانە"، پەیامی ناردوە بۆ تورکیا کە دانوستان دەستپێبکەنەوە و پەکەکەش ئامادەیە، بەڵام دەڵێن "ئۆجەلان نوێنەری ئێمەیە و پێویستە لە ئیمڕاڵیەوە بگوازرێتەوە بۆ ماڵێکی ئەمنی".  هەرچەندە نامەکەی بایک پڕە لە پارادۆکس و خۆیشی هیچ گەشبین نییە بە وەڵامێکی پۆزەتیڤی ئەنکەرە و ئەردوگان، بۆیە هەم داوای ئاشتی و هەم بێ ئومێدی لە خواستی ئاشتی دەردەبڕێت.  ئەم نامەیە لەسەروبەندی پیلانێکدا بڵاو دەبێتەوە، کە تورکیا لە هەوڵی ڕازیکردنی ئەمەریکادایە بۆ هاوکاریکردنی ئۆپراسیۆنی گەورە و یەکجاری بۆ دەرپەڕاندنی پەکەکە لە قەندیل.  ئەنکەرە، تەواو خۆی ساز و ئامادە کردوە بۆ هێرشی یەکجاری و کۆتایی بۆ دووبارە کردنەوەی ئەو ڕووداوانەی کە (تۆپاک ئامارۆ) لە 1995 لە پیرۆ بەسەریدا هات و پاشەکشەی گەورەیکرد.  کۆتایهاتنی (بزوتنەوە بەورەکانی تامیل) لە سریلانکا لە ساڵی 2009 و کوشتنی (فیلۆبیلای برابهاکاران)ی سەرکردەیان، وەکو چۆن لە ساڵی 2001دا کۆمۆنیستە ماوییەکانی نیپاڵ زەربەی گەورەیاندا لەو بزوتنەوەیە ماوئیستە.  بێگومان تێکشکاندنی ئەم سێ بزوتنەوە چەپ و مائویستە چەکدارییە بە پاڵپشتی ئەمەریکا بوە، بۆیە ئێستا ئەنکەرەش چاوی لەسەر ئەوەیە واشنتۆن چرای سەوزی ڕازیبوون هەڵکات.  ماوەی زیاتر لە ساڵێکە تورکیا بەردەوام بۆردومانی قەندیل دەکات لە ڕێگای فرۆکەی بێ فرۆکەوان و هێزی کۆماندۆسی خۆیشی هێناوەتە ناوچەکانی باشوری کوردستانی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموکراتی کوردستان لە کانی ماسی، شیلادزێ، خوا کورک و باتوفە.  ئەنکەرە جیا لەوە باس لە دروستکردنی خەتێکی ئەمنی دەکات لەو ناوچانە و زۆر ئومێدی لەسەر ئەوە هەڵچنیوە قەندیل لە چنگ پەکەکە دەربێنێت.  شەهیدکردنی زەکی شەنگاڵی ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی پەکەکە لە ئۆپۆراسیۆنێکی فرۆکەی بێ فرۆکەوان لە شەنگاڵ     لە (15 ئابی 2018)، شەهیدکردنی دیار غەریب ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) لە قەندیل لە (5/7/2019) و هەوڵی پێشتووتری دەزگای میت لە (2017) بۆ تیرۆرکردنی موراد قەرەیلان بەرپرسی ناوەندی بڕیارگەی هێزەکانی پاراستنی گەل (HPG) و سوتاندنی (5) پێنج ملیۆن دۆلاری پەکەکە لەلایەن فرۆکەکانی تورکیاوە لەناو ماشینێکی مەدەنیدا و ڕاکردنی چەند بەرپرسێکی پژاک بۆ ناو پارتی دیموکراتی کوردستان و تەرخانکردنی (12) دوانزە ملیۆن دۆلار بە ئامانجی گرتنی سێ سەرکردەی پەکەکە (موراد قەرەیڵان، دوران کاڵکان، جەمیل بایک) لە (6 تشرینی دووهەمی 2018) لەلایەن ئەمەریکاوە. هەموو ئەوانە ئاماژەن کە تورکیا، بە چڕی سەرقاڵی لێدانی سەرکردەکانی پەکەکەیە، هەرئەوەی کە دوو دەیەی ڕابردوو ئیسرائیل، دژی حەماس و جیهاد و حزبوڵڵا دەیکرد.  بەپێی زانیاری حکومەتی تورکیا داوای لە پارتی کردوە کە بە ڕەسمی شەڕ لەگەڵ پەکەکە ڕابگەیەنێت و لێدوانەکانی ئەم دواییەی بەرپرسانی کەجەکە و سەفین دزەیی بە ناوی حکومەتی هەرێمەوە و بێ دەنگی حکومەتی عێراق ئاماژەن بۆ شەڕێکی چاوەڕوان نەکراو ئەوەش کە شەڕەکە پێشدەخات ئاڵۆزی و قەیرانەکانی نێوان واشنتۆن و تارانە، ئەنکەرە چاوی لەو دۆسیەیە، کە واشنتۆن ناچار بکات بەشداری بکات لە ڕووخانی قەڵای پەکەکە (قەندیل) دوریش نییە لە کاتی جەنگدا لە بەرامبەر ئەم داوایەدا بێتە جەمسەری ئەمەریکاوە.  چونکە تورکیا ئامادەیە هەموو هاوپەیمانی و باجێک بدات بۆ لە کۆڵبوونەوەی پەکەکە بە مەرجی قەندیل، چونکە وەکو محەمەد نورەدین دەڵێت "شەڕی پەکەکە ساڵانە دەیان ملیار دۆلار لەسەر تورکیا دەکەوێت".  لەلایەکی ترەوە باس لەوە دەکرێت، ئەنکەرە دانوستانی نهێنی لەگەڵ ئێران دەستپێکردوە سەبارەت بە هەماهەنگی و ئۆپۆراسیۆنی هاوبەشی نێوانیان دژی پەکەکە، بەو مەرجەی لە هەڵگیرساندنی جەنگی ئێران – ئەمەریکا تورکیا بەشدار نابێت، واتا تورکیا دەیەوێت گەر شەڕ بوو پشتیوانی ئەمەریکا بکات و گەر شەڕیش نەبوو ئێرانی ڕازیکردوە هەر بۆیە پەکەکە (800) گەریلای هێزەکانی هێناوەتە سنورەکانی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە چیاکانی ئاسۆس و هێزەکانی (هەرەکە – HRK) و پژاک و کۆداری لە ناوچە سنورییەکانی هەورامان تا دەگاتە کێلە شین و خوا کورک بڵاوە پێکردوە و سەرکردایەتی پژاکیشی لە قەندیلەوە گواستۆتەوە بۆ ناوچەی زەلان لە شارباژێر.  سەرەڕای ئەوانە باس لە خۆ پڕچەکردنی پەکەکە دەکرێت، بە پێی بۆچوونی چەند شارەزایەکی ئەڵمانی و خۆرئاوایی پەکەکە دەستی گەیشتوە بە چەک و تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو لە بابەتی فرۆکەی بێ فرۆکەوان و دژە تانکی فرۆکە.  سەرچاوە هەواڵگرییەکان باس لەوەشدەکەن کە پاش ئەوەی حەشدی شەعبی لەژێر فشاری ئەمەریکا بڕیاریداوە خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە و گشت چەک و کەلوپەلە سەربازییەکانی دەفرۆشێت لە چەکی قورس و سوک.  بە پێی چەند سەرچاوەیەک لە ماوەی چەند مانگی ڕابردودا پەکەکە بە نرخی (400,000) دۆلار چەکی قورس و نیو قورسی لە حەشدی شەعبی کڕیوە.  جیا لەوەی گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان تورکیا و لیبیا و دەخالەتی تورکیا لەو وڵاتە پشتیوانی لە حکومەتی نیشتمانی - سەراج لە بەرامبەر سوپای نیشتمانی خەلیفە حەفتەر یان ململانێی نێوان بلۆکی تورکی و قەتەری لەگەڵ سعودیە و ئیمارات وایکردوە ئەو وڵاتانە سەرنج بدەنە سەر پەکەکە و باس لەوە دەکرێت بەمنزیکانە پەکەکە لەگەڵ ئەو لایەنانە دادەنیشێت. پەکەکە کە قەندیلی کردوە بە بنکەی سەرەکی خۆی و تەحەکوم بە پێگە و جێ نفوز و جوڵەی هێزەکانی دەکات، گرنگی تایبەتی هەیە و ئەو (25) حزب و ڕێکخراوە سیاسی و سەربازییانەی کە سەر بە پەکەکەن لە هەر چوار پارچەی کوردستان و ئەوروپا، لە قەندیلەوە بەڕێوە دەبرێن (باکور (HDP) – ڕۆژئاوا (PYD)  و تەڤدەم، سوپای سوریای دیموکرات (هەسەدە) – کانتۆنەکان) باشور (تەڤگەر) لە ڕۆژهەڵات (HRK) – پژاک و کۆدار، PKK و KGK، برۆکسل...).  بەشی دووهەم:  ئەنکەرە دەزانێت قەندیل پێگەی سەرەکی ئەم حزبەیە و هەموو هێزە سیاسی و مەدەنی و سەربازییەکانی لێرەوە ئاڕاستە دەکات، ئەوەش دەزانێت کە رابەرانی ئەم حزبە لەناو چیا سەختەکاندان (جەمیل بایک، موراد قەرەیلان، دۆران کالکان، مستەفا قەرەسوو، باهۆز ئەرداڵ، بەسێ هۆزات...) کە ڕەمزی حەرەکەتەکەن و زۆر گرنگن بە لای تورکیا و دەزگای میتەوە، بۆیە ساڵی (2017) دەزگای میت هەوڵی ڕفاندن یان تیرۆرکردنی جەمیل بایک دەدەن لە سلێمانی، بەڵام پێش ئەنجامدانی کارەکەیان، پەکەکە دوو ئەفسەری دەزگای میت لە شارۆچکەی دوکان دەستگیر دەکەن و دەیانبەنە قەندیل و تا ئێستاش دەستگیر کراون، بەپێی هەندێک سەرچاوەی ئەمنی، یەکێک لەو دەستگیرکراوانە، ئەو دوو ئەفسەرەی دەزگای میتن (ئەوەی لە وێنەیەکدا لە ساڵی 1999 بڵاوکرایەوە، کە دوو ئەفسەر بوون بە دەم و چاوی داپۆشراو لەناو فرۆکەیەکدا، ئۆجەلان لە کینیا دەفڕێنن بۆ تورکیا)، واتا ئەو کەسەی لای ڕاستی وێنەکە، یەکێک لەو ئەفسەرانەیە کە لەلایەن پەکەکەوە دەستگیرکراوە، بۆیە تورکیاش ئەو دوو ئەفسەری زۆر بەلاوە گرنگبوو، تا ئەوەی فرۆکەخانەی سلێمانی و نوێنەرایەتی یەکێتی داخست و بڕیاری کردنەوەی کۆنسوڵگەری تورکیاشی لە سلێمانی هەڵوەشاندەوە.  ئەنکەرە سەرەڕای ئەو فاکتەرانەی کە گرنگی قەندیل دەردەخەن، ڕەنگە وابیر بکاتەوە هێشتا ئەو دوو ئەفسەرە لەناو یەکێک لە بارەگاکانی پەکەکەن و ئازادیان بکات.  تورکیا لە 1983 یەکەمین ئۆپراسیۆنی بۆ سەر پەکەکە ئەنجامدا لە 1984 – 1986 دوو ئۆپراسیۆنی تری کردە سەر قەندیل بەڵام سەرکەوتوو نەبوو، لە 1991 ئۆپراسیۆنی چوارەمی (گۆچان)ی ئەنجامدا، لە 1992 – 1993 کە پرسی ئاشتی نێوان (ئۆزاڵ – ئۆجەلان) لە ئارادا بوو، هەر ئەو ساڵە لەلایەن شەمدین ساکیک ئەندامی کۆنسەی سەرۆکایەتی و ئەندامی پایە بەرزی (ARG) (15) سەربازی تورک کوژران و پرۆسەکە تێکچوو هەر ئەو ساڵە تورکیا ئۆپراسیۆنی پێنجەمی ئەنجامدا.  دوای ئەوەش لە ساڵانی 1993 – 1994 – 1995 بە هاوکاری پارتی دیموکراتی کوردستان و 30 هەزار سەربازی تورک ئۆپراسیۆنی شەشەم و حەوتەم و هەشتەمی ئەنجامدا و لە حەفتانین و ناوچەکانی باکور و باشور شکستی خوارد.  ئۆپراسیۆنی تورکیا بۆ سەر قەندیل بەردەوام بوو تەنها لە ساڵی 1999 (24) ئۆپراسیۆنی ئەنجامدا، بەمەش ژمارەی ئۆپراسیۆنەکانی (1983 – 1999) گەیشتە (32) ئۆپراسیۆن بە خەرجی زیاتر لە (70) ملیار دۆلار.  ئەنکەرە بەردەوام خەون بەوەوە دەبینێت قەندیل لە چنگی پەکەکە دەربهێنێت وەکو ئەوەی پڵنگەکانی تامیل هەرێمی جافنایان لەدەستدا، چونکە ئەنکەرە پێیوایە گەر قەندیل لە چنگیان دەربێنێت، پەکەکە کۆتایی دێت، کە بۆچوونەکەشی نزیکە لە ڕاستییەوە، وەکو وتمان قەندیل تەحەکوم بە هەر چوار پارچەی کوردستان (بۆ هێزەکانی خۆی و دەخالەتکردن) دەکات، بەڵام تورکیا لە بیرکردنەوەیەکی تری هاوشێوەی بە هەڵەدا چووە، کاتێ ئۆجەلانی لە کینیا ڕفاند پێبوابوو بە گرتنی ئۆجەلان پەکەکە کۆتایی دێت، بەڵام پێچەوانەکەی ڕاست دەرچوو، بۆیە ئۆپراسیۆنەکانی ئەنکەرە بۆ سەر قەندیل لە ساڵانی (2000 – 2007 – 2008 – 2015 – 2017 – 2018 – 2019) تادێت بەردەوام دەبێت.  بەپێی ئامارەکان تورکیا (2016 – 2019) (398) هێرشی سەربازی ئەنجامداوە و (425) هێرشی تۆپخانەی ئەنجامداوە، کە نزیکەی (30) کەسی سڤیل لە باشور شەهید بوە.  لەپاڵ ئەوانەدا سەرچاوە ئەمنییەکان باس لەوە دەکەن، هێرش و پەلاماردانی ئەمجارەی تورکیا زۆر گەرم و گوڕە و گوایە لە سەردانی ئەمجارەی سەرکردەکانی پارتی بۆ تورکیا داوایان لێکراوە بە ڕەسمی شەڕی پەکەکە ڕابگەیەنن لە نێوان پارتی و پەکەکە، بەڵام هێشتا پارتی بڕیاری وەهای نەداوە، بەڵام لێدوانەکانی هەردوولا و میدیاکانی هەردوولا ماوەی چەند ساڵە شەڕێکی سارد بەڕێوە دەبەن، هەرچەندە مەسعود بارزانی نیگەرانە لەوەها شەڕێک بەپێی سەرچاوە ئەمنییەکان، هەردوولا چ پارتی و چ پەکەکە خۆیان لە شەڕی یەکتری لادەدەن، چ پارتی بە هۆی هۆکارە ئابورییەکان و هەناردەی نەوت و بەرژەوەندییە ئابورییەکانی لەگەڵ تورکیا، نایەوێت لەگەڵ پەکەکە توشی کێشە بێت و چ پەکەکەش، نایەوێت بەرەیەکی تری شەڕ لە خۆی بکاتەوە و قەیرانەکانی نێوان خۆیی و پارتی لە ڕۆژئاوا هێندەی تر قوڵ بکاتەوە.  بەپێی هەندێک سەرچاوە لە دەورانی دووهەمی سەرۆکۆماری ئەحمەد نەژاد لە ساڵی (2011) لە دیدارێکدا لەگەڵ بارزانی لە ئێران، نەژاد داوا لە بارزانی دەکات ڕێگا بدات چەک و کەلوپەلی سەربازی لە ڕێگای کوردستانەوە بگاتە سوریا، بەڵام ڕەتیدەکاتەوە و دواتریش ڕێگایدا ئەمەریکا چەک و کەولوپەلی سەربازی بنێرێتە ڕۆژئاوا، ئەگەرچی کێشە و گرفتی زۆریشی لەگەڵ پەکەکە هەبوە و هەیە، بەڵام نزیکی هێزەکانی پەکەکە لە سنوری پ.د.ک وایکردوە هەماهەنگی لەگەڵ سوپای تورکیا بکات، بۆ هەر ئەگەرێک کە پەکەکە ئەنجامیبدات. ئەگەرچی بە تایبەتی باس لەوە دەکرێت کە (144) گروپی کۆنتراگەریلای لە ناوچەکانی بادینان و گوندەکانی ژێر دەسەڵاتی پەکەکە بڵاو کردۆتەوە بە مەبەستی کۆکردنەوەی زانیاری، خودی پەکەکەش باس لەوە دەکات کە تیرۆرکردنی دیار غەریب لە 5ی تەمموزی 2019 لە کورتەکی قەندیل هەر لەلایەن ئەو گروپە کۆنتراگەریلایانەوە بەڕێوەچوە.  سەرچاوە ئەمنییەکان ئەوە دەڵێن کە (27) بنکەی سەربازی و هەواڵگری و میت لە سنورەکانی بادینان هەن لە ناوچەکانی (بامەڕنێ، شیلادزێ، باتوفان، کانی ماسی، کیبریبی، سینکی، زەیری، کوبکی، قومری، کوخی سپی، سەری زیری، دۆڵی زاخۆ، ئامێدی...). سەرچاوە ئەمنییەکان دەڵێن "ئەنکەرە خەریکە تۆڕێکی جاڵجالۆکەیی لە بنکە و بارەگا لە ناوچەکانی بادینان دژی پەکەکە دروست دەکات، بە تەکنەلۆژیایی پێشکەوتوو بە هەماهەنگی لەگەڵ فرۆکەی بێ فرۆکەوان و هێزی کۆنتراگەریلا، کە لە (خاپور)ەوە درێژ دەبێتەوە تا سۆران و بنکە هەواڵگرییەکانی (سیدەکان) (دیانا و چۆمان) بۆ چاودێری ناوچەکانی قەندیل لە (خنێزە، خواکورک و کێڵە شین)ە"، بەڵام پاڵپشتی ئێران بۆ پەکەکە لە سنورەکانی تەنها پەیوەندی بە هەماهەنگی درێژی نێوان ئێران و پەکەکە نییە بە تەنها بگرە پەیوەندی بە دژایەتی ئێرانیشەوە نییە بۆ پارتی، کە دوای ڕیفراندۆم پەیوەندیەکانیان باش چۆتە پێش، بەڵکو پەیوەندی بە ترسی ئێران لە نزیکبوونەوەی ئیسرائیل و موساد هەیە لە سنورەکانی و بە تایبەتی لەو جێگایانەی کە تورکیا بە نیازە کۆنتڕۆڵی بکات، ئەگەرچی پەیوەندییەکانی تاران و ئەنکەرە، بەشێکی کە هاوئاوازن لەسەر دژایەتی کورد ڕێککەوتون، بەڵام نە ئێران پشت لە پەکەکە و یەکێتی دەکات، نە تورکیاش پشت لە پارتی دەکات بە واتایەکی تر ستراتیژی هەردووکیان دژایەتی (پارتی و یەکێتی و پەکەکە)یە، بەڵام تاکتیکیان پشتیوانی ئەو سێ هێزەیە وەکو کارتی فشار، هەر بۆیە ئێران ڕێگایداوە هێزەکانی پژاک و هەرەکە لە هەورامانەوە تا کێلەشین لە سنورەکان بە ئازادانە هاتووچۆ بکەن و تورکیاش جاروبار دنەی کۆمەڵە و دیموکرات دەدات بۆ نیگەرانیکردنی ئێران، کە دیارە هەم یەکێتی چاوپۆشی لە جوڵەی پژاک دەکات، هەم پارتی هاوکاری جموجۆڵەکانی کۆمەڵە و دیموکرات دەکات و ئەمەش ئەو تاکتیکەیە کە دژی یەک دەیکەن و ئەمەریکا لە پشت هەموو ئەو جوڵە تاکتیکانەیە و ئاگادارە.  ئەم پرسی تاکتیکە جۆرێکی تریشی بە خۆوە گرتوە، هەرچی تورکیایە پشتیوانی لە داعش دەکات بۆ فشار لەسەر شەنگال و نفوزی پەکەکە و نیگەرانکردنی عێراق، بەڵام عێراق دۆستی ئێرانیش (یان عێراقی قوڵایی ستراتیژی سیاسی و عەسکەری تاران) یارمەتی پەکەکە دەدات لەو ناوچانە بۆ بەرگرتن لە سیناریۆکانی ئەنکەرە و داعش.  هەرچەندە سەرچاوە ئەمنییەکان باس لەوە دەکەن لە ژێر فشاری ئۆپراسیۆن و بۆردومانەکانی سوپای تورکیا، پەکەکە بەشێکی زۆری گەریلاکانی بڵاو کردۆتەوە بۆ چیا سەختەکانی (ئاسۆس) لە سنوری شارباژێری سلێمانی کە نزیکەی (800) گەریلا دەبن و (600) گەریلای ناردۆتە کەمپی مەخمور و شەنگاڵ و هەندێک سەرچاوە باس لە ڕێککەوتنی نێوان پەکەکە و عێراق دەکەن و بەشێکی تریشی نارۆدتە ناو ڕۆژئاوا کە نزیکەی (2000) گەریلا و بەردەوامیش (2000) گەریلای لە ناوچەکانی باکوری کوردستان خەریکی گەشت و ئۆپراسیۆنن، ئەوەش بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانی گەریلایە لە هێرشەکاندا، بەپێی ئەو سەرچاوانە بەرپرسانی تورکیا لە دوایین کۆبوونەوەیاندا ئەوەیان ڕاگەیاندوە "کە قوربانییەکانی پەکەکە لەچاو هێرشەکانی ئێمەدا زۆر کەمن".  ئەنکەرە، ئێستاش لە دروستکردنی ناوچەیی ئەمنی مەبەستییەتی دیوارێکی بەرز یان تەلی دڕکاوی بە کامێرای چاودێری دروستبکات بۆ ڕێگرتن لە پەڕینەوەی گەریلاکانی پەکەکە لە ناوچەکانی بادینان بۆ ژێر دەسەڵاتی پارتی و سنورەکانی باکور و ڕۆژئاوای کوردستان.  سەرچاوە ئەمنییەکان باس لەوە دەکەن، ئەنکەرە دەیەوێت لە ڕێگەی بنکە سەربازییەکانەوە لە باتوفان، بامەڕنێ، ئامێدی کۆنتڕۆڵی جموجموڵ و پەڕینەوەی گەریلا بکات بۆ ناوچەکانی حەفتانین و مەتینا لە باکور، کە پەکەکە زۆربەی ئۆپراسیۆنەکانی لەو ڕێگایەوە ئەنجامدەدات.  بەهەمانشێوە مەبەستی لە بنکە سەربازییەکانی (دێرەلووک و شیلادزێ) بۆ کۆنتڕۆڵی ناوچەکانی زاب و زاگرۆس و ڕێگاکانی نێوان زاب و هەکارییە.  بنکەکانی زاب کە (49) بنکەیە بۆ چاودێری ناوچەکانی (ئیلیاجیی، کوی، شیکیر، سیفری، تەپە، کە کەتیبەی موشەکی و تۆپخانەکانی پیلیجایی پێوە بەستراوەتەوە).  بەشی سێیەم:  لە هەرێمی کوردستان هەردوولا لە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە پێگە و نفوزی پەکەکە لە ناوچە سنورییەکان نیگەرانن، کە ناوچەی هەورامانی نێوان باشور و ڕۆژهەڵات لە سنوری پاوە هێزەکانی (HRK) بڵاو بوونەتەوە و لە پارێزگای هەڵەبجە تا دەگاتە مشیاو و باشماخ لە پێنجوێن و لە سنوری مەریوان درێژ دەبێتەوە بۆ ناوچەکانی بەرزنجە و ناوچەکانی چۆمان و تیمار و موسەک و بارێ لە سنوری مەرزەکانی شارۆچکەی بانە کە سنوری پارێزگای سلێمانییە، بەپێی هەندێک ئامار زۆرترین پێگە و نفوزی جوگرافیای پەکەکە لە باشور لە شاری دهۆکی ژێر دەسەڵاتی پارتی دیموکراتی کوردستاندایە، کە لە ئامێدی (250) گوندیان لەژێر دەستە، کە هاوکات زۆرترین بنکە و بارەگای سوپای تورکیا و میت لەو شارۆچکەیەن، چونکە (70%) جوگرافیاکەی لەژێر دەسەڵاتی پەکەکەدایە، ڕەنگە پارتی و یەکێتی ناهەقیان نەبێت گەر نیگەران بن لەو، بە تایبەتی کە هەردوولا دەزانن، یەکێک لە گرفتەکانی نێوان حکومەتی هەرێم (یەکێتی و پارتی) لەگەڵ ئەنکەرە کەیسی پەکەکەیە، کە دەخالەت دەکات لە کاروباری سیاسی و ئیداری هەرێم و خۆیشی بە بەدیلی هەردوکیان و بگرە وەکو ئەڵتەرناتیڤی کۆمەڵە و دیموکراتیش لە ڕۆژهەڵات خۆی نمایش دەکات.  لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستا ڕێگریان نەکردوە لە کار و چالاکییەکانی چ سیاسی و تەشکیلاتی چ میدیایی، بۆ نمونە گەورەترین پڕۆژەی میدیایی لە شاری سلێمانی بەڕێوە دەبات بەبێ گوێدانە ئەوەی، هەرێم بەرپرسیارێتی لەسەر شانە و دەبێت رعایەتی تاران و ئەنکەرە بکات لە ئاستی سیاسی و دبلۆماسی وەکو دوو دەوڵەتی زلهێزی ناوچەیی و سنوری.  ئایا پەکەکە ناکرێت بەشێک لە گوندەکانی ناوچەی زەرد چۆڵبکات؟ ئایا ناکرێت هێزەکانی لە سنوری پشتێنەی ناوچەی سەوز پاشەکشە پێبکات؟ ئایا ناکرێت ئەوەندەی پەکەکە رعایەتی ئێران دەکات، ئەو هەلەش بدات بە هەرێم و رعایەتی تورکیا بکەن؟ ئایا ناکرێت هەر ئەوەندەی کۆمەڵە و دیموکرات رعایەتی بارودۆخی هەرێم دەکەن، پەکەکەش هەمان رعایەتی بکات؟ سەرەڕای ئەوەی لەناو پەکەکە دوو باڵی جیا ئەو حەرەکەتە ئاڕاستە دەکەن، تێڕوانینی جیاوازیان بۆ کۆی گشتی سیاسەتی حزبەکە هەیە (باڵی ڕادیکاڵ و مارکسیستی کە دوران کاڵکان و قەرەسوو نوێنەرایەتی دەکەن و باڵی ناسیۆنالیست و نەتەوەیی کە جەمیل بایک و موراد قەرەیڵان بەڕێوەی دەبەن، هەرچی یەکەمیانە پێیوایە پەکەکە حزبێکی ئینتەرناسیۆنالە و چەپە و سنور ناناسێت و خزمەتی مرۆڤایەتی دەکات.  دووهەمیشیان پێیوایە پەکەکە هەقی هەیە نوێنەرایەتی هەموو کورد بکات و سنورە دەستکردەکان بە ڕەسمی ناناسێت.  ئەو دوو ڕەوتە هەردووکیان سورن لەسەر ئەوەی پەکەکە، هەر کارێک بتوانێت بیکات نابێ درێخی بکات، بەڵام ئەوە لەبەرچاو ناگرێت کە هەلومەرجی باشوری کوردستان و ئەزمونەکەی یەکێتی و پارتی نوێنەرایەتی دەکەن و ڕێگا نادەن حاکمیەتی پەکەکە بەسەریدا زاڵبێت و باجی زۆریشیان داوە بە تایبەتی ی.ن.ک. بۆیە باشترین ئەڵتەرناتیڤ لەم هەلومەرجە پڕ کێشە و قەیرانەدا، کە ناوچەکە دەکوڵێنێت دانوستان و گفتوگۆی سێ لایەنەی نێوان یەکێتی و پارتی پەکەکەیە، ڕاستە خەڵکی باشور و ڕۆژهەڵات، پەکەکەیان وەکو حەرەکەتێکی شۆڕشگێر خۆشدەوێت، بەڵام یەکەم ئەوە مانای ئەوە نییە، هەموو خەڵکی ئەو دوو پارچەیە، دووهەم ئەوەیە کە نە یەکێتی نە پارتی نە کۆمەڵە و دیموکرات ڕێگا نادەن بەرەی پەکەکە وەکو ئەڵتەرناتیڤی ئەوان خۆی دەربخات، کە ئەمەش هەقی سادەی خۆیانە، بۆیە گەر پەکەکە ئەم فاکتە سیاسی و مێژوویی و جەماوەرییە لەبەرچاو نەگێرێت، دوور نییە بەو هەژمونخوازییە لە ئایندەدا توشی ململانێی سەخت و بگرە شەڕیش ببێتەوە، یان لەسەر ئاستی هەر سێ پارچەی باشور، ڕۆژهەڵات و بگرە ڕۆژئاواش هاوپەیمانێتییەکی سیاسی پێکبێت بۆ فشار لەسەر پەکەکە، کەواتە واباشە پێش ئەو هەموو ئەگەرانە پەکەکە دەست لە بەشێک لە هەژمونخوازییەکانی هەڵبگرێت و رعایەتی باشور و پارچەکانی تر بکات، چونکە پەکەکە باش ئەوە دەزانێت کە یەکێتی لە (1976) چی بۆ کردوە و چ هەڵوێستێکی نیشتمانی و دۆستانەی هەڵگرتوە، بە تایبەتی مام جەلال، هەرچی پارتیشە وادەکات لەو ئەجێندایە زۆرتر لە تورکیا نزیک ببێتەوە فشارەکانی سەر پەکەکە بۆ نفوز و هەیمەنە و ناوچەیی زەرد.  دڵنیاشم گەر پەکەکە دانوستان لەگەڵ یەکێتی و پارتی دەستپێبکات، هەردولا باشتر دەتوانن هاوکاری بکەن و فشارەکانی سەری کەم بکەنەوە، وردە وردە هێزەکانی سوپای تورکیاش لە ناوچەی زەرد پاشەکشە پێ بکەن.  پاش ئامێدی، زاخۆ دووهەمین قەزایە، کە (120) گوندی لە ژێر دەسەڵاتی پەکەکەدایە، لە ئاکرێ (20) گوند، بە واتایەکی تر گەورەترین هەژموونی پەکەکە لە باشور لە ناوچە شاخاوییەکانی دهۆکە و ئەمەش وایکردوە پارتی نیگەران بێت لەم هەژمونخوازییەی پەکەکە، رێگاشی داوە (24) بنکەی تورکیا لەو ناوچانەدا دابمەزرێت، چونکە گەر وای نەکردایە، تا ئێستا پەکەکە دەهاتە ناو شارەکان و گرژی و ئاڵۆزی مێژوویی هەردوولاشیان یاریدەدەرە بۆ شەڕێکی تر.  پەکەکە لەهەر کام لەو ناوچانەدا لەژێر ناوێکدا حەرەکەت دەکات و هەژموون دەکات لە پارێزگای سلێمانی، جگەلە تەڤگەری ئازادی، بوونی هێزەکانی (HRK – هێزەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان) لە قەزای چوارتا لە ناحیەی زەلان بارەگای سەرەکی پژاک هەیە و لە سنورەکانی ڕۆژهەڵاتیش پاش چۆمان هێزەکانیان لە سنوری گمۆ و شانەخسێ و مەروێ و تا دەگاتە مەرزی دەشتێ و ئاوەکورتێ بڵاوبونەتەوە و لە زۆر لەو ناوچانە گومرگی قاچاخچییەکان و کۆڵبەران دەکەن.  بەڵام یەکێتی، هێندەی پارتی لەو جموجوڵەی پەکەکە نیگەران نییە، بە تایبەتی بوونی هێزەکانی پەکەکە لە قەزای مێرگەسور لە ناوچەکانی بارزان و پیران و شیروان (150) گوند لە ژێر دەسەڵاتی ئەواندایە، کە نزیکن لە بنکەی سەرەکی و ستراتیژی پارتی و ماڵباتی بارزانی، کە لەو ناوچەیە زیاتر لە (150) گوند لەژێر کۆنتڕۆڵیاندایە، هێزەکانی پەکەکە لە سنوری ماوەت لە باشور و ئالانی سەردەشت و پیرانشار و حاجی ئۆمەران لە ڕۆژهەڵات، بارەگاکانیان درێژ دەبێتەوە بە قەراغ چۆمی دوو ئاوان و چۆمی تێت، تا دەشتێ دەڕوات و بەرەو گوندەکانی گەڵاڵە، قامیش و سەفرە و شاخەکانی ئاسۆس، لەوێ کە بارەگای سەرەکی (HPG)ی لێیە دەڕوانێت بەسەر ناوچە گرنگەکانی سەردەشت و مەرزی کێلێ لە سنوری قەڵادزێ، بەمشێوەیە هێزی گەریلای پەکەکە لە سنوری سلێمانی لە کۆی سنورەکانی ئەو جوگرافیایە هەیە، ئەم تۆڕەی کە پەکەکە و گەریلا دروستیکردوە، لە سنورەکانی شاری هەولێریش وجودی هەیە، بە تەنها لەو پارێزگایە نزیکەی (200) گوند لەژێر دەسەڵاتی ئەواندایە، کە بەشێکی جێگە و نفوزی پارتییە. بە پێی هەندێک سەرچاوەی هەواڵگری، جگەلە گوندپارێزانی باکور (جاش)، چەند هێزی کوردی سوریا، عەرەبی سوننە و بەشێک لە هێزی ڕۆژی سەر بە ئەنەکەسە بە جلی کوردییەوە هێنراونەتە ئەو ناوچانە بۆ سیخوڕی و شوێن پێ هەڵگرتنی گەریلاکانی پەکەکە و ئامادە باشی بۆ شەڕ.  لەوبارەیەوە حکومەتی ئەنکەرە نایشارێتەوە کە هەموو ڕێگایەک دەگرێتەبەر بۆ کۆنتڕۆڵی قەندیل و دووبارە کردنەوەی سیناریۆی پڵنگەکانی تامیل لە سریلانکا، بەڵام هێشتا چاوی لە ئەمەریکا، ئێران، پارتی دیموکراتی کوردستان و حکومەتی عێراقە، تا چەند بەشدار دەبن لەو شەڕ و گەمارۆیانە.  بەپێی هەواڵ و زانیارییەکانی تورکیا بێت، ئۆپراسیۆنی (گۆچان – 1) سەرکەوتوو بوە، لەمبارەیەوە لە ناوەڕاستی تەمموز 2019، وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاند قۆناغی دووهەمی ئۆپراسیۆنی (گۆچان – 2) دژی پارتی کرێکارانی کوردستان لە ناوچەکانی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات.  بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی بەرگری کە سایتی ڕەسمی وەزارەتەکەی لە مانگی تەمموز بڵاویکردۆتەوە "قۆناغی یەکەمی ئۆپراسیۆنەکە لە ناوچەی خواکورک لە هەرێمی کوردستان سەرکەوتوو بوە، هێزەکانمان قۆناغی دووهەمی ئەو ئۆپراسیۆنە دەستپێدەکەن"، ئەوەشی ڕاگەیاندوە "ئۆپراسیۆنەکە بەردەوام دەبێت بە پاڵپشتی هێزەکانی ئاسمانی و وشکانی"، بەپێی ئەو ڕاگەیاندنەی تورکیا هێزەکانی پاراستنی گەل (HPG) زەرەر و زیانی زۆریان بەرکەوتوە. بەشی چوارەم: - رۆژی 17/7/2019 بە راگەیاندنی (کەجەکە) کە سەرحەد ڤارتۆ لێپرسراوی پەیوەندییەکانیان لە بۆردومانەکانی فرۆکەی تورکیا گیانی لەدەستداوە، هەر لە هەمان ڕۆژدا 17/7/2019 ڕووداوی هێرشکردنە سەر جێگری کۆنسوڵگەری لە هەولێر و کوشتنی، ئەگەرچی د.باهۆز ئەرداڵ بێ ئاگایی پەکەکەی ڕاگەیاند، بەڵام دەستخۆشی لە کارەکتەرە کرد، ئەگەرچی لێکۆڵینەوەکانی ئاسایشی هەرێم پەکەکەی بەرپرسیار لەو کارە، بارودۆخەکە تەواو دژوارتر دەرکەوت، کە پێناچێت بە هێواشی دابمرکێتەوە، واتا هەموو ئاماژەکان باس لە شەڕێکی توند و گەرم دەکەن. بەپێی لێدوانی د.باهۆز ئەرداڵ ئەندامی بەرمانداری (HPG) ئەو کەسەی کورژاوە لە هەولێر میت بوو نەک دبلۆمات و سەرپەرشتی کارەکانی میت و ئۆپراسیۆنەکانی دژی پەکەکە کردوە، بەڵام بێ ئاگایی حزبەکەشی لەو کوشتنە دەربڕی.  هەندێک سەرچاوە باس لەوە دەکەن، کوشتنی ئەم بەرپرسەی تورکیا، ڕەنگە بیانویەک بێت بۆ ڕێگا خۆشکردنی تورکیا بۆ هێرشکردنە سەر پەکەکە و وەکو ئەوەی دژی کەمپی مەخموور دەستی دایە بۆردومانی کەمپەکە، بەڵام تا ئێستا دیار نییە ڕووداوەکە چۆن ڕوویداوە، کە ئایا پەکەکە بەرپرسیارە یان بێ ئاگایە.  ئاماژەکان دەڵێن "خراپی پەیوەندییەکانی تورکیا و واشنتۆن هیچ یارمەتیدەر نییە بۆ هەڵکردنی چرای سەوزی واشنتۆن بۆ هاوکاری ئەنکەرە، بۆیە ئەنکەرە پەلامارەکانی دەستپێکردوە تا بڵێ گەر واشنتۆن هاوکاریش نەبێت، ئەوکارە هەر دەکات"، بەڵام چەند فاکتەر ئاماژەن بۆ فشار لەسەر ئەنکەرە و گوێ نەدان بە هەڕەشەکانی ئەنکەرە: یەکەم: پشتیوانی بەردەوام و ناردنی چەک و کەلوپەلی سەربازی بۆ هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە ڕۆژئاوای کوردستان، ڕێگری لە داخڵبوونی ئەنکەرە لە گرێ سپی، دروستکردنی ناوچەی ئارام کە ڕەچاوی داخوازییەکانی هەسەدە دەکات. دووەم: گوێ نەدانی واشنتۆن بە هەڕەشەکانی تورکیا و نیگەرانییەکانی پارتی دیموکرات، بە بوونی هێزەکانی پەکەکە لە شەنگال و کەمپی مەخمور. بە چرای سەوزی عێراق و ئێران. سێیەم: ناردنی مەسج و پەیامی واشنتۆن بۆ پژاک لە پەیوەست بە کێشەکانی ئێرانەوە لە پاڵ دیموکرات و کۆمەڵە، مەسجێکن ناڕاستەوخۆ پشتیوانییە لە پەکەکە. چوارەم: سەرەڕای هەموو ئەوانە، بەڵام هێشتا مانای ئەوە نییە، واشنتۆن پشتگیری سیاسەتەکانی پەکەکە دەکات، وەکو چۆن بە ڕەسمیش دژایەتی خۆی لەگەڵ سیاسەتەکانی ئەنکەرە بە تەواوەتی دەرنەبڕیوە، یان هێشتا بڕیاری جددی نەداوە بۆ دژایەتی ئەنکەرە، چونکە گەر ئەو کارەیکرد ڕاستەوخۆ یارمەتی پەکەکە دەدات و لە لیستی تیرۆر دەریدەکات و چەکی پێشکەوتووی پێدەدات، بەڵام لە بەرامبەر سەرەڕۆییەکانی تورکیادا، هێشتا پەکەکەی وەکو گوشار داناوە. ڕاستە واشنتۆن گەمارۆی ئابوری کاریگەری داناوە و ڕۆڵی هەیە لە دابەزینی نرخی دراوی تورکی و نیگەرانی نزیکبوونەوەی لە مۆسکۆ و قەتەر، دەخالەتی لە لیبیا، تاکڕەوی، ڕێزنەگرتنی مافی مرۆڤ، زیندانی پەرلەمانتاران و دژایەتی لەگەڵ گوللەن، کارتی فشاری واشنتۆن. بەڵام زۆر جاری تر پەیوەندییەکانی واشنتۆن و تاران بەمشێوەیە خراپبوە، لەگەڵ ڕوودانی ئاڵوگۆڕی ناوچەیی و ڕووداوگەلی گەرم و گرنگ واشنتۆن ڕووی لە ئەنکەرە کردۆتەوە. بۆیە لە ئێستادا هیچ کام لە ئاماژەکان باسی بەشداری واشنتۆن لە شەڕی قەندیلدا ناکەن و بگرە بێ دەنگیش نابن، کە ئەمە لە قازانجی پەکەکەیە، بەڵام ڕەنگە فاکتەرێک کە زۆر گرنگە وابکات واشنتۆن ڕوو لە ئەنکەرە بکاتەوە و بەشدار بێت یان نەخشەڕێژ بێت لە پەلاماردان یان چاوپۆشی لە کۆنتڕۆڵی قەندیل، ئەگەری شەڕی ئێران و ئەمەریکایە، کە ئاماژەکان زۆرن بۆ ئەو شەڕە. ئەمەریکا باش دەزانێت پەکەکە، هێزێکە چەندە دژی بیت، بەڵام جاروبار مەیلیت بەلایدا دەچێت، بەتایبەتی کە زۆر پەرجوو دروستدەکات و هێزەکانی وەک ئەمەریکا دەخاتە ژێر کاریگەری خۆیەوە. مەسەلەن پەیەدە گەورەترین هێز بوو کە لە کۆبانی و رۆژئاوا پەرجوی نواند دژی داعش، یان هەسەدە بوو بارەگای سەرەکی داعش لە (ڕەققە) گرت و (10) هەزار چەکداری داعشی دەستگیرکردوە کە بەشێکیان هاوڵاتی ئەوروپین. ئەوە کارێکە بە عێراق، ئێران سوریا و تەنانەت هاوپەیمانی نێودەوڵەتیش نەکرابوو. بۆیە ئەمەریکا ئەو وێنە گشتییەی لەبەر چاوە ئەوەش دەزانێت کە پەکەکە لە جەمسەری نەیارەکانی خۆیەتی (تاران، بەغدا، دیمەشق..)، بەڵام بەو بارودۆخەشەوە نە دەست لە پەکەکە هەڵدەگرێت. نە لە ئەنکەرە. ئەمەریکیەکان ڕوو بە میدیا دەڵێن: ئێمە مامەڵە لەگەڵ پەکەکە ناکەین. هیچ ڕاستی تێدا نییە، چونکە جەمیل بایک هاوسەرۆکی (کەجەکە) بە خۆمی وت: ئەمەریکا هاتونەتە قەندیل، ئەوەش دەزانین کە ئەمەریکا شەش مانگ جارێک دەچێتە قەندیل و هەموو ئاڵوگۆرییەکی زانیاری لە نێوانیاندا هەیە. جیا لەوەی واشنتۆن دەزانێت جیا لە پەکەکە، نە (پەیەدە) نە (پژاک) نە (هەسەدە) کە سێ هێزن واشنتۆن یارمەتیان دەکات، بڕیار و ئینیرژی لە پەکەکە و خودی عەبدوڵڵا ئۆجەلان وەکو کارێزمای خۆیان دەناسن، ئەوەش دەزانێت لیستی یارمەتی و چەک و کەلوپەلی سەربازی کە دەگاتە ڕۆژئاوا، ڕۆژی دواتر لە قەندیلە و قەندیل بڕیار دەدات، کێ فەرمانداری هەسەدە یان پەیەدەیە. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا. ئەمەریکا نایەوێت لە ڕووی میدیا ئەم ڕوەی خۆی نیشان بدات. بۆیە ئاماژەکان دەڵێن، ئەوەی شەڕی قەندیل و کۆنتڕۆڵکردنی دواخستوە، نەبوونی چرای سەوزی ئەمەریکا و رێگرییەکانییەتی. بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە، ئەنکەرە ئەم خەیاڵەی لە مێشکی خۆی دەرکردوە.  

عه‌دنان كۆچه‌ر نۆرمان شوارزكۆف فه‌رمانده‌ى سوپاى ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانان له‌ رزگاركردنى كوه‌یت‌و به‌زێنه‌ر‌و ئه‌ندازیارى خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دانى سوپاى عێراق له‌رێككه‌وتننامه‌ى سه‌فوان، ئیدیۆمێكى باووى له‌ناو زانستى سیاسی له‌باره‌ى گرنگی‌و بایه‌خی سه‌ركرده‌و رابه‌ره‌وه‌ هه‌یه‌، ئه‌و پێیوایه‌ "سه‌ركردایه‌تیكردن ئاوێته‌یه‌كه‌ له‌ كه‌سێتى‌و تێڕوانینى ستراتیژیی، ئه‌گه‌ر ناچاربووی ده‌ستبه‌رداری یه‌كێكیان بێت، بێ دوودڵى ستراتیژ هه‌ڵبژێره‌"، چونكه‌ به‌ دیدگاى ئه‌و، كه‌سێتى‌و مۆڕاڵ‌و به‌ها ئه‌گه‌ر له‌سه‌ركرده‌ بسه‌نرێته‌وه‌، شایان به‌ رابه‌رایه‌تیكردن نابێت‌و ئاستى گوێڕایه‌ڵی له‌ناو خه‌ڵكدا كه‌مده‌بێته‌وه‌. ئه‌و پاراستنى شكۆو مۆڕاڵه‌ش، به‌درێژایی مێژوو هۆكارێك بووه‌، كه‌ مرۆڤه‌ مه‌زنه‌كان له‌وپه‌ڕى شكست‌و نشوستیش ده‌ستبه‌رداری نه‌بوون. كێ بیری ده‌چێته‌وه‌، ناپلیۆن له‌دواى شه‌ڕى واته‌رلۆ‌و دۆڕاندنى جه‌نگه‌كه‌و دوورخستنه‌وه‌ى هه‌ر ده‌ستى له‌ شكۆو گه‌وره‌ییه‌كه‌ى به‌رنه‌دا، ماندێلا له‌زیندان‌و له‌ژێر سایه‌ى حوكمى ئه‌پارتاید‌و جیاكاریی ره‌گه‌زیی له‌ شكۆى خۆى نه‌كه‌وت‌و غاندی له‌دواى ئه‌و هه‌موو هه‌ڵكشان‌و داكشانه‌ى خه‌بات‌و ئه‌زموونه‌كه‌ى، به‌هه‌مان ئاكارو به‌هاوه‌ درێژه‌ى به‌كاروانه‌كه‌دا، ئه‌وان هه‌موویان ره‌نگه‌ له‌ده‌ورانێك ده‌ستیان له‌ستراتیژ هه‌ڵگرتبێت، به‌ڵام هه‌میشه‌ پارێزگارییان له‌شكۆو كه‌سێتى‌و به‌هاكانی خۆیان كردووه‌و له‌ناو نه‌ته‌وه‌كانیشیان هه‌رده‌م به‌زیندویی ماونه‌ته‌وه‌. ئه‌وه‌ش فه‌رهه‌نگێكى هێنده‌ باڵایه‌، كه‌ ده‌شێت یه‌كێتییه‌كان له‌هه‌موو كه‌س زیاتر پێی ئاشنابن، چونكه‌ رابه‌ری كۆچكردوو مام جه‌لال، له‌و تایپه‌ رابه‌رانه‌ بوو، كه‌ ده‌یتوانى ستراتیژی كوردایه‌تى‌و نیشتمانسازیی به‌پێی پێدراوه‌كان هه‌ڵپه‌سێرێ، به‌ڵام هه‌رگیز ده‌ستبه‌رداری به‌هاو ئاكارو كه‌سێتى كوردانه‌و نیشتمانیانه‌ى خۆى نه‌بوو، هه‌مان ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ش وه‌ك نه‌ریتێكى بۆ ماوه‌یی ماوه‌ته‌وه‌. خه‌سڵه‌تى سه‌ره‌كى له‌و تایپه‌ رابه‌رو سه‌ركرده‌یه‌، هونه‌ری خۆپه‌یوه‌ستكردنه‌وه‌یه‌ به‌خه‌ڵكه‌وه‌، ئه‌و سروشته‌یه‌، كه‌ ناتوانێ رابه‌ر له‌خه‌ڵك‌و نه‌ته‌وه‌كه‌ى داببڕێ، ئه‌وه‌ش ئه‌و بۆشاییه‌ گه‌وره‌یه‌، كه‌ له‌دواى وه‌فاتى جه‌نابی مام جه‌لاله‌وه‌، له‌ناو نه‌وه‌كه‌ى ئه‌ودا خه‌ریكه‌ ده‌پوكێته‌وه‌، چونكه‌ به‌شێك له‌و نه‌وه‌یه‌ى ئه‌و رابه‌ره‌، نه‌چوونه‌وه‌ سه‌ر ئه‌و كه‌لتوورو خه‌سڵه‌ته‌ باڵایه‌ى مام جه‌لال‌و زۆربه‌ى جار له‌جێگه‌ى ئه‌وه‌ى له‌پێناو خه‌ڵك له‌ناو خه‌ڵكدا بمێننه‌وه‌، له‌رێگه‌ى دروستكردنى قه‌تیعه‌و خۆدابڕینه‌وه‌، چونه‌وه‌ ناو خه‌یاڵى سیاسیی‌و ده‌ستبه‌رداری هه‌موو به‌هایه‌ك بوون، كه‌چی هه‌ر له‌و رۆژگاری بێ كاریزماو سه‌ركرده‌ییه‌دا، ئه‌وه‌تا لاهوری شێخى جه‌نگی، نه‌ك ته‌نها وه‌ك سه‌ركرده‌و هاوسه‌رۆك‌و رابه‌رێكى یه‌كێتیانه‌، به‌ڵكو وه‌ك دیارده‌یه‌كى سیاسیی گرنگ له‌مێژووى نوێی بزووتنه‌وه‌ سیاسییه‌كه‌ى باشووری كوردستان، شوێن به‌هاى مام جه‌لال‌و رابه‌ره‌ گه‌وره‌كانى مێژوو ده‌كه‌وێ‌و ده‌یهه‌وێت له‌میحنه‌ت‌و ئازاری نه‌ته‌وه‌ییدا له‌ته‌ك خه‌ڵك‌و هاوڵاتییه‌ ئاساییه‌كان بمێنێته‌وه‌، ده‌یهه‌وێت له‌ناو ئازاری برسیكردن‌و سیاسه‌تى سك هه‌ڵگوشین‌و نانبڕین‌و ده‌ستكردن به‌گه‌رووی خه‌ڵكدا سه‌نگه‌ری شه‌قام‌و هاونیشتمانى برسی بگرێ‌و به‌گژ سته‌مى ئابووری سه‌ربه‌خۆدا بچێته‌وه‌، ئه‌و پیاوه‌ى ده‌یهه‌وێت، پێگه‌و كه‌سێتى خۆى، رۆڵ‌و كاریگه‌رییه‌كه‌ى، دنیابینى‌و تێڕوانینه‌كانى بخاته‌ خزمه‌ت پرسێكى باڵاتر له‌ حزب، كه‌ ئه‌ویش پرسی هه‌ژاریی‌و نه‌داری‌و میحنه‌تى كۆرۆنایه‌، راستیه‌كه‌شی ئه‌و دیارده‌ سیاسییه‌ نوێیه‌، به‌ ته‌نها به‌خششێكى حزبی‌و ناوچه‌یی نیه‌، به‌ڵكو سه‌ره‌تاكانى وه‌رگۆڕانى بۆ به‌خششێكى نه‌ته‌وه‌یی ده‌ستی پێكردووه‌، چونكه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى جوگرافیاى زۆن‌و ته‌نانه‌ت جوگرافیاى باشووریش، كورد له‌هه‌ر كوێیه‌ك بن، وه‌ك فۆڕمێك له‌ فۆڕمه‌كانى وه‌رگۆڕانى قه‌ده‌ری كوردبوون ته‌ماشاى ده‌كرێت. ئه‌وه‌ى له‌دوو رۆژى رابردووشدا، به‌تایبه‌ت له‌رێگه‌ى چه‌ند تویتێكى كه‌مه‌وه‌ له‌ناو راى گشتى كوردستاندا به‌یانیكرد، نیشانیدا، كه‌ سه‌ركرده‌و رابه‌ر ئه‌و مۆدیله‌ ده‌گمه‌نانه‌ن، كه‌ له‌ریزى خه‌ڵكدا ده‌مێننه‌وه‌، نه‌ك ئه‌وانه‌ى به‌ناوی كاریزماو قائیده‌وه‌ له‌سه‌ر گردو چیاو ته‌پۆلكه‌ خۆیان ته‌ریككردووه‌و هه‌ر خه‌ریكى به‌شینه‌وه‌ى هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌شه‌ن، ئه‌وه‌ش واده‌كات (لاهوری شێخ جه‌نگی) به‌رله‌وه‌ى ببێته‌ هاوسه‌رۆكى یه‌كێتى، به‌قۆناغه‌كانى سه‌ركرده‌بوونى نیشتمانیی گه‌یشتبێ‌و هه‌موویان ئومێدى له‌سه‌ر هه‌ڵچنن.

ئومێد قه‌ره‌داخی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌موان ده‌زانین گه‌نده‌ڵی فراوان و بندیواری بێشومار هه‌یه‌ ، به‌ڵام شكستی ئابووری هه‌رێمی كوردستان ، ده‌ستكورتی حكومه‌ت له‌ دابینكردنی خه‌رجییه‌كان و برینی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران ، به‌رهه‌می سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆی ئابووریه‌ ، به‌رهه‌می گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌ فاشیله‌كانه‌ ، به‌رهه‌می شكستی ئه‌و گریبه‌سته‌ نه‌وتیانه‌یه‌ كه‌ به‌وپه‌ری بێ باكی و دوور له‌ گیانی به‌رپرسیارتێ نیشتیمانییه‌وه‌ كراون، كه‌سانێكیش له‌ ئه‌كادیمیست و نوسه‌ر و سیاسی پشتیوانی بوون و لێی سودمه‌ندبوون ، زۆریان كه‌تبوونه‌ داوی ئه‌و وه‌همه‌وه‌ كه‌ ئابووری سه‌ربه‌خۆ به‌ ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ كۆتایی دێت ، كۆی ئه‌مه‌انه‌ش پارتی ئه‌ندازیار و جێبه‌جێكه‌ری بوه‌ ، ده‌كرێت برینی مووچه‌ وه‌ك ئه‌نجامێكی راسته‌وخۆی سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆی ئابووری سه‌یر بكه‌ین ، با سه‌رنجی ئه‌م خاڵانه‌ بده‌ین : یه‌كه‌م : گرێبه‌سته‌كان به‌ ته‌واوی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی كۆمپانیاكان كراوه‌، زۆربه‌ی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كان به‌ گرێبسه‌تی مشاركه‌ ( عقود المشاركه‌ ) كراون ، له‌م جۆره‌ له‌ گرێبه‌سته‌ رێژه‌یه‌كی گه‌وره‌ له‌ داهاتی نه‌وت ئه‌چێت بۆ كۆمپانیای به‌رهه‌مهێن ،هه‌ندێكجار گه‌یشتۆته‌ رێژه‌ی 40% ، ئه‌مه‌ش رێژه‌یه‌كی مه‌ترسیداره‌ و ته‌سلیمكردنی داهاتی نیشتیمانی ئێستا و نه‌وه‌كانی داهاتوه‌ به‌ به‌ كۆمپانیاكان ، قبوڵكردنی ئه‌م جۆره‌ له‌ گرێبه‌ست له‌لایه‌ن هه‌رێمه‌وه‌ بۆ چه‌ندین هۆكار ئه‌گه‌رێته‌وه‌ ، له‌وانه‌ هه‌رێم ده‌وڵه‌ت نییه‌ و بۆ راكێشانی سه‌رنجی كۆمپانیاكان ئه‌و رێژه‌ زۆره‌ له‌ قازانجی پێداون ، هه‌رێم بره‌ پاره‌یه‌كی زه‌به‌لاحی به‌ناوی شیرینی گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كان وه‌رگرتوه‌ ، ئه‌م پاره‌یه‌ی به‌ سه‌وزی خواردوه‌ ، له‌ سه‌رده‌می نێچیرڤان بارزانیدا بری 5 ملیار دۆلار وه‌رگیراوه‌ و خوراوه‌ ، به‌هۆی ئه‌م گریبه‌سته‌ نه‌وتیانه‌وه‌ ئه‌مرۆ داهاتێكی ئه‌وتۆ بۆ هه‌رێم نامێنته‌وه‌ ، به‌ته‌نها له‌م مانگه‌ی هه‌رێمدا به‌ به‌های 312 ملیۆن دۆلار نه‌وتفرۆشراوه‌ ، به‌لام ته‌نها 82 ملیۆن بۆ حكومه‌ت ماوه‌ته‌وه‌ ، باقیاته‌كه‌ی بۆ كۆمپانیای به‌رهه‌مهێن و كرێی گواستنه‌وه‌ و.. رۆشتوه‌ ، ئه‌مه‌ چ كاره‌ساتێكه‌ له‌و نه‌وته‌ی ئه‌یفرۆشیت كه‌متر 27% بمێنیته‌وه‌ بۆ حكومه‌ت و باقیاتی برۆات بۆ كۆمپانیاكان و ولاتان دووه‌م : گه‌نده‌ڵیه‌كی گه‌وره‌ له‌ داهاتی نه‌وتدا هه‌یه‌، ئه‌و داهاته‌ دێته‌ی دیته‌ هه‌رێم به‌ دۆلار دێت و ئه‌درێت به‌ بانكێكی نزیك له‌ پارتی ، هه‌ر سه‌د دۆلار به‌ 116 هه‌زار دیناری عێراقی ، به‌مه‌ش به‌ ته‌نها له‌م مانگه‌دا ئه‌و بانكه‌ حزبیه‌ نزیكه‌ی 5 ملیۆن دۆلار قازانجی كردوه‌، هه‌موو مانگێك ئه‌مه‌ دووباره‌ ئه‌بێته‌وه‌. سێیه‌م : شه‌فافیه‌ت له‌ داهات و بودجه‌ و خه‌رجیدا نیه‌ ، نێچیرڤان بارزانی ماوه‌ی 16 ساڵ سه‌رۆك وه‌زیران بوو ، ته‌نها یه‌ك ساڵیش بودجه‌ی نه‌ناردۆته‌ په‌رله‌مان ، له‌ حكومه‌تی یه‌كگرتووی هه‌رێمدا ته‌نها دوو ساڵ بودجه‌ نێردرایه‌ په‌رله‌مان ئه‌ویش ئه‌وكاته‌ بوو كه‌ به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆك وه‌زیران بوو ، جگه‌ له‌و دوو ساڵه‌ی ئه‌و ، نه‌ دوای ئه‌و و نه‌ پێش ئه‌و كه‌س پرۆژه‌ی بودجه‌ی نه‌بینی و كه‌س بودجه‌ی نه‌نارده‌ په‌رله‌مان ، ئه‌مه‌ش هێمایه‌كی مه‌ترسیداره‌ و بودجه‌یه‌ك له‌ تاریكیدا ئه‌روات و خه‌رج ئه‌كرێت. چواره‌م: به‌هۆی فرۆشتنی سه‌ربه‌خۆی نه‌وته‌وه‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم و به‌غدا ئاڵۆز بوو ، دواتری ئه‌م ئاڵۆزییه‌ به‌ خراپترین شێوه‌ ئیداره‌درا، سه‌ره‌نجام به‌غدا بودجه‌ی هه‌رێمی بری و كاره‌سات روویدا ، كاره‌ساتی وێرانبوونی ژێرخانی ئابووری ، ئیفلیجبوونی چالاكی و گه‌شه‌ی ئابووری ، كاره‌ساتی سیاسه‌تی زالمانه‌ی پاشه‌كه‌وتی مووچه‌ ، كاره‌ساتی قه‌رزابوونی هه‌رێم به‌ بڕی نزیكه‌ی 27 ملیار دۆلار. پێنجه‌م : ئه‌و بۆچوونه‌ی پێیوایه‌ هه‌موو حزبه‌كانی به‌شدار له‌ حكومه‌ت پێویسته‌ تحمولی مه‌سئولیات بكه‌ن له‌ ئیفلاسی حكومه‌ت و برینی مووچه‌دا بۆچوونێكی هه‌ڵه‌یه‌ ، له‌ راستیدا ئه‌وه‌ی پێویسته‌ ته‌حمولی مه‌سئولیاتی برینی مووچه‌ و ئیفلاسی حكومه‌ت و وێرانبوونی ژێرخانی ئابووری بكات پارتییه‌، چونكه‌ ئه‌و ئه‌ندازیار و جێبه‌جێكه‌ری سیاسیه‌تی سه‌ربه‌خۆی فرۆشتنی نه‌وت بوو ، ئه‌و ئه‌نجامده‌ری گرێبه‌سته‌كان بوو ، ئه‌و گرێبه‌ستی په‌نجا ساڵه‌ی له‌گه‌ڵ توركیا ئه‌نجامداوه‌ ، ئه‌و سیاسه‌تی ده‌ره‌كی هه‌ریمی ره‌سمكردوه‌ و به‌ ئاره‌زووی خۆی به‌غدای كردوه‌ به‌ دوژمن و داگیركه‌ر ، ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی له‌گه‌ڵی بوبێت كردوێتی به‌ دۆست و هاوپه‌یمان . ،

سەهین موفتی  مام جەلالی رەوانشاد، خاوەندارێتی یەکێتی کرد و خەباتی کرد ، شێخ جەنگی و کوڕەکانی،  لەهیچ وێستگەیەکی خەباتی یەکێتی دا نەبوون ، بەڵام ئەمڕۆ بوون بە وەلی ئەمر و خاوەنی یەکێتی ، ئاراس شێخ جەنگی بێشەرمانە و بێڕەحمانە گڕ بەردەداتە رۆڵی قوباد تاڵەبانی کوڕە بچوکی مام جەلال ، ئاراسی  جەنگی بەکورتی و بە پوختی دەیەوێت بڵێت ئەم قوباد تاڵەبانی و وەزیرانەی ئێستای تیمی یەکێتی،  بێ پشتیوانن لەلایەن ئەم سەرکردایەتیە نوێیەی یەکێتی ، بێ سەنەدن و ئەوان هەڵبژێردراوی سەرکردایەتییە کۆنەکەی یەکێتین ، لەکاتێکدا چوار وەزیریان ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتین ....!  هەموو ئەمانە لە غیابی رۆڵێکی ئاکتیڤی بافڵ تاڵەبانی کوڕە گەورەی مام جەلال و میراتگری شەرعی یەکێتی ڕوو دەدەن .  ئایا یەکێتی بۆ ناشرینکردنی ئەم تیمە حوکمڕانەی حیزبەکەی لە حکومەت بە سەرکردایەتی قوباد تاڵەبانی ، بڕیاری تێکدان دەدات؟ ئەمە ئەو نەهجەیە کە لاهوری جەنگی لە سەرەتای هاوسەرۆک بوونیەوە هەوڵ دەدات  قوبادی پێ  زۆر پچوک بکاتەوە .  ئایا قوباد تاڵەبانی مافی ئەو پرسیارەی نیە لە لاهوری پسمامی کە لە لەکۆنگرەیەکدا پێشتر ئەندامانی بە پارەو ئیمتیاز دیاریکراون یەکەم بووبێت و بافڵی برای قوبادی خستبێتە ریزبەندی دووەم...؟ ، مافی ئەوەی نیە بە لاهوری جەنگی بڵێت من زۆرترین دەنگی یەکێتیم هێناوە و ۱٨٨ هەزار ئەندامی یەکێتی دەنگی پێداوم نەک کۆنگرەیەکی پێشوەختەی  ئامادەکراو...؟!  ئاخۆ بافڵ تاڵەبانی، قوبادی برا بچووکی بۆ ئامۆزاکانی بەجێدەێڵێت و میراتگرانی مام دەکات بە دەستکەلای کوڕانی شێخ جەنگی؟!  داهاتووی ئاکاری سیاسی بافڵ و لاهور ، هاوسەرۆکان ، وەڵامدەرەوەی هاوکێشەکان دەبێت .  جیا لەوەی سەرکردایەتیەکی پێکراوی خانەنشینکراوی بە ئەزموونی سیاسی هەموویان ئێستا یارییەکەان جێهێشتووە و تەماشا دەکەن تا بزانن کوڕانی تاڵەبانی و کورانی جەنگی چی بەسەر یەکێتی دەهێنن ؟ تۆبڵێی سنگ دەرپەڕاندن بۆ سیاسەت هەموو کات ئاکامی  هەبێت،؟ یان هێمنی و عەقڵانیەت ئەنجامی دەبێت..؟    کەی ئەم سەرکردایەتیە خانەنشینکراوە پەراوێزخراوەی پێشوو قسەی خۆیان دەکەن ؟ لەمیدیا قسە دەکەن یان بەخۆیان دەڵێن؟  یەکێتییە نوێیەکە بە کشانەوەی بەیاننامەکەی بافڵ و دانانی تویتەکەی لاهور چ شۆکێکی بۆ یەکێتیەکان دروست کرد ؟ لەچ سەرمەستیەک بە هۆشی هێنانەوە؟ بەجێهێشتنەکەی قوباد و چوونی بۆ بەغدا  پێش ئەوەی لاهوری جەنگی لە خەو خەبەری بێتەوە و بەیاننامەکە ببینێت چ دەلالەتێکی هەیە ؟ مانای بێزاربوونی قوبادە لە هەموو هەوڵی شکاندنی لەلای لاهور جەنگیەوە یان بێ ئەرزش سەیرکردنی بریارەکانیەتی و پشت بەستنە بە بافێڵی برا و بافێڵی مام جەلال....؟

سەرتیپ وەیسی  به‌‌ر له‌ كۆنگره‌ و له‌ دوای كۆنگره‌ش زۆرێك له‌ بنكه‌ی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتیی و خه‌ڵكیش پێیانوابوو، كه‌ لاهور شێخ جه‌نگی هاوسه‌رۆكی یه‌كێتیی، ئومێدی هه‌ستانه‌وه‌ی یه‌كێتییه‌و هۆكاره‌ بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی هاوسه‌نگی سیاسی و حكومڕانی له‌گه‌ڵ پارتی، ئه‌مه‌ش وایكرد له‌و ماوه‌یه‌دا زۆرترین ته‌سویق و بازارسازی سیاسی بۆ بكرێت، به‌ ئاراسته‌ی گه‌وره‌كردن و پیرۆزكردنی، تا گه‌یه‌نرایه‌ ئه‌و دۆخه‌ی، كه‌ هه‌ندێك كه‌س پێیانوابو، له‌ دوای نه‌وشێروان موسته‌فا ئه‌و تاكه‌ كه‌سه‌ ته‌حه‌دای بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و سیاسه‌تی پارتی ده‌كات . هه‌ر له‌سه‌ره‌تای گرتنه‌ ده‌ستی ده‌سه‌ڵات له‌ لایه‌ن ناوبراوه‌وه،‌ گرینگ بوو بۆ ئه‌و به‌ كرداری ئه‌و دروشمانه‌ی هه‌ڵیگرتبوو به‌ر له‌ كۆنگره‌ دوای كۆنگره‌ بیكاته‌ كردار، ئه‌و هه‌موو گه‌وره‌كردن و فووتێكردنه‌كه‌ش، كه‌ له‌ لایه‌ن دۆست و لایه‌نگرانی ده‌كرێت رابگیرێت،‌ له‌ بری ئه‌وه‌ به‌ به‌رنامه‌ و ستراتیژ و دونیا بینی نوێ، ئه‌جیندا و به‌رنامه‌ و سیاسه‌تی خۆی بۆ سیسته‌می سیاسی و حكومڕانی و ئابووری هه‌رێمی كوردستان بخاته‌ڕوو. به‌ڵام ئه‌وه‌ی ئێستا ده‌بینرێت له‌ماوه‌ی ئه‌و چه‌ند مانگه‌ی رابردوو، هێشتا هاوسه‌رۆكه‌ نوێیه‌كه‌ی یه‌كێتیی له‌ چوارچێوه‌ی تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی و به‌رپرسیاریه‌تی پێشووی نه‌هاتۆته‌ ده‌ره‌وه‌، ئه‌مه‌ش واده‌كات سیحری گه‌وره‌بوونه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی كات به‌تاڵ ببێته‌وه‌، ئیتر ئه‌و ئومێده‌ی كه‌ لایه‌ن یه‌كێتیی و هێزه‌كانی دیكه‌ له‌سه‌ری بونیادنرابوو نه‌مێنێت. لێره‌دا باس له‌وه‌ناكه‌ین یه‌كه‌م هه‌ڵه‌ی لاهور تاڵه‌بانی له‌سه‌ره‌تای ده‌ست به‌كاربوونی وه‌ك هاوسه‌رۆك، نه‌یتوانی له‌رووی دابه‌شكردنی پۆسته‌ باڵاكانی حزبه‌ هاوسه‌نگی له‌ نێوان گروپ و باڵه‌ سه‌ره‌كییه‌كان دروست بكات، به‌ به‌شداریكردنیان له‌ پێدانی به‌شێك له‌ ده‌سه‌ڵاته‌كان، كه‌ دواجار وایكرد ئه‌و كه‌س و گروپانه،‌ له‌ ئێستادا له‌ بری ئه‌وه‌ی هاوكاری بن، كه‌چی سه‌یری یاریه‌كه‌ ده‌كه‌ن و به‌دوای شكستیه‌وه‌ن، تاوه‌كو بزانن داهاتووی ناوبراو چی به‌سه‌ردێت له‌ به‌ڕێوه‌بردنی حزبه‌كه‌یان. لاهور شێخ جه‌نگی له‌ ماوه‌ی ده‌ست به‌كاربوونی تاوه‌كو ئه‌مڕۆش، جێبه‌جێكردنی سیاسه‌ت و به‌رنامه‌كانی له‌ چوارچێوه‌ی به‌یاننامه‌ ده‌رنه‌چوه‌، له‌و ماوه‌یه‌شدا ده‌ستی بۆ كۆمه‌ڵێك كارتی سیاسی برد، به‌ڵام له‌ هیچ كامیاندا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو بۆ نموونه‌ : 1. له‌ پرسی لا مه‌ركه‌زیه‌تی ئیداری و دارایی، به‌ بێ ئه‌وه‌ی هیچ پڕۆژه‌یه‌ك پێشكه‌ش ‌بكات، یاخود پرس به‌ تیمی حكومه‌ت و راوێژكاره‌كانی بكات، ئه‌و پرسه‌ی ته‌نها كردی به‌ بابه‌تێكی تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، له‌ چوارچێوه‌ی داواكارییه‌كی ئیعلامی و تیۆری تێنپه‌ڕی، هه‌ربۆیه‌ش ئه‌و پرسه‌ له‌ چوارچێوه‌ی شه‌ڕه‌ به‌یاننامه‌ مایه‌وه‌ و دواتر كه‌س قسه‌ی له‌سه‌ری نه‌كرده‌وه‌ و وه‌ك هه‌ر بابه‌تێكی دیكه‌ تێپه‌ڕی و بوو به‌ موزایه‌دی سیاسی. 2. له‌ پرسی كۆڕۆنا له‌ سنووری پارێزگای سلێمانی، نه‌ده‌بووایه‌ سیاسییه‌كان و ناوبراو، به‌ر له‌وه‌زاره‌تی و ته‌ندروستی و حكومه‌ت بێنه‌ ناو بابه‌ته‌كه‌ و پرسه‌كه‌ بكه‌نه پرسێكی سیاسی، چونكه‌ ئه‌نجامی به‌ سیاسیكردنه‌ی پرسی كۆڕۆنا، سلێمانی و هه‌رێمی كوردستانی برده‌ قۆناغێكی مه‌ترسیدار و ئێستاش رۆژانه‌ به‌ سه‌دان كه‌س تووش ده‌بن و به‌ ده‌یانیش گیان له‌ ده‌ست ده‌ده‌ن. 3. له‌مه‌سه‌له‌ی مامه‌ڵه‌كردن كردن له‌گه‌ڵ پارتی، ناوبراو هه‌ڵه‌یه‌كی كرد ئه‌ویش ئه‌وه‌بوو وجودی خۆی له‌ دانپێدانان و پیرۆبایی له‌ لایه‌ن پارتی و ماڵی بارزانی ده‌بینیه‌وه‌، له‌كاتێكدا ده‌بووایه‌ ئه‌و وه‌ك هاوسه‌رۆكێكی گه‌نج و نوێ، وجودی خۆی له‌ سیاسه‌تكردنێكی دروست و واقعیانه‌ بدیتبووایه‌وه‌. به‌هۆی ئه‌و گڕێ ده‌روونییه‌ی له‌ نێوان خۆی و مه‌سرور بارزانی هه‌بووه‌ له‌ماوه‌ی رابردوو، نه‌ك نه‌یتوانی هیچ كۆبوونه‌وه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ پارتی ئه‌نجامبدات، ته‌نانه‌ت رۆژ دوای رۆژ دۆخه‌كه‌ی‌ به‌ره‌وه ئاڵۆزی برد، هیچ كات وه‌كو ئێستا پارتی و یه‌كێتیی لێك دوورنه‌بوون، سه‌رباری ئه‌وه‌ی یه‌كێتیی و پارتی رێككه‌وتنی سیاسیان هه‌یه‌و هاوبه‌شی حكومه‌تن، یه‌كێتیی به‌ شه‌ش وه‌زیر و جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ت و سه‌رۆكی په‌رله‌مان و جێگری سه‌رۆكی هه‌رێم به‌شداره‌ له‌ دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێم. ئه‌گه‌ر ئه‌و ناكۆكیانه‌ یه‌ك جار له‌ به‌رژه‌وه‌ندی پارتی و مه‌سرور باررزانی نه‌بێت، ئه‌وا دووجار له‌ به‌رژه‌وه‌ندی یه‌كێتیی نه‌بووه‌. 4. له‌سه‌ر ئاستی نزیكبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان له‌ نێوشیان بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان، تاوه‌كو ئێستا ته‌نها له‌ چوارچێوه‌ی قسه ‌و لێدوان و كۆبوونه‌وه‌ی ته‌شریفاتی بووه‌. ته‌نانه‌ت له‌م ماوه‌ی چه‌ند رۆژی رابردوودا، (ئاوات شێخ جه‌ناب) به‌ فه‌رمانی سه‌رووی خۆی توندترین لێدوانی له‌ دژی یه‌كێتیی و هاوسه‌رۆكانی یه‌كێتی دا. 5. له‌سه‌ر پرسی هه‌ڵگرتنی پارێزبه‌ندی (سۆران عومه‌ر)یش نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتوو بێت، چونكه ناوبراو نه‌ توانی رێگری له‌ زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی پارتی بكات،‌ نه‌توانیشی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی په‌رله‌مان ئه‌و پرسه‌ یه‌كلایبكاته‌وه‌، كه‌ ئایه‌ ئه‌وه‌ی له‌ په‌رله‌مان كرا به‌شێوازی رێككه‌وتن بوو له‌ نێوان ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان یاخود نا؟ جگه‌ له‌وه‌ی له‌مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی بڕیاری پارێزبه‌ندیه‌كه‌ش نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتوو بێت. 6. له‌سه‌ر پرسی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ به‌غدا و ئاسایكردنه‌وه‌ی دۆخی كه‌ركوكیش نه‌یتوانیوه‌ سه‌ركه‌وتوو بێت، له‌كاتێكدا یه‌كێتیی یه‌كێكه‌ له‌ فراكسیۆنه‌ گه‌وره‌كانی په‌رله‌مان. ‌ له‌گه‌ڵ بوونی ئه‌و رێژه‌ كورسیه‌ی هه‌یانه‌ نه‌یتوانی له‌ خولی یه‌كه‌می ده‌نگدان به‌ وه‌زیره‌كانی كابینه‌ی موسته‌فا كازمی سه‌ركه‌وتوو بێت له‌ دانانی وه‌زیری داد. له‌و ‌ماوه‌یه‌شدا نه‌یتوانی له‌ رێگه‌ی ئه‌و سه‌رۆك كۆماره‌ی كه‌ خۆی شه‌ڕی له‌سه‌ری كرد تاوه‌كو داینا، پرسی كه‌ركوك ئاسایی بكاته‌وه‌. ئه‌وه‌ی ئاگاداری دۆخی كه‌ركوكیش بێت باش ده‌زانێت له‌ دوای كۆنگره‌وه‌ ره‌وشی ئه‌و حزبه‌ له‌ كه‌ركووك رۆژ له‌ دوای رۆژ چۆن به‌ره ‌و خراپی رۆیشتووه‌. 7. ناوبراو نه‌یتوانی دوای ساڵێك تێپه‌ربوون به‌سه‌ر كابینه‌ی نۆیه‌م، پۆسته‌ حكومییه‌كانی یه‌كێتیی له‌ حكومه‌ت پڕبكاته‌وه‌. هه‌تاوه‌كو ئێستاش نه‌یتوانیوه‌ بڕیكاری وه‌زیری ناوخۆ دابنێت، تاوه‌كو سنوورێك بۆ ئه‌و سوكایه‌تیانه‌ دابنێت كه‌ رۆژانه‌ به‌ ئه‌ندامانی یه‌كێتیی ده‌كرێت له‌ هه‌ریه‌ك له‌ بازگه‌كانی كۆیه ‌و دێگه‌ڵه‌ و بالیسان و هێران. 8. باسی شه‌فافیه‌ت له‌ داهاتی نه‌وت و خه‌رجییه‌كان ده‌كات، كه‌چی تاوه‌كو ئێستا نه‌یتوانیوه‌ پۆستی ده‌سته‌ی نه‌زاهه‌ پڕبكاته‌وه‌، كه‌ پشكی یه‌كێتیی به‌ پێی رێككه‌وتنی نێوان پارتی و یه‌كێتیی . هه‌روه‌ها نه‌شیتوانیوه‌ بریكارێكی وه‌زیری ئه‌كتیڤ و چاڵاك له‌ وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتییه‌كان دابنێت. 7. دواین جاریش له‌سه‌ر پرسی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌مكردنه‌وه‌ی موچه له‌ لایه‌ن حكومه‌ت‌، نه‌یتوانی سه‌ركه‌وتوو بێت، به‌هۆی جێبه‌جێكردنی سیاسه‌تی ئیزدیواجیه‌ت له ‌هه‌مبه‌ر سیاسه‌تی كه‌مكردنه‌وه‌ی موچه‌، له‌كاتێكدا هه‌فته‌یه‌ك به‌ر له‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره‌ ده‌ربكرێت، تیمی حكومه‌تی یه‌كێتیی داوای بۆچوونی حزبه‌كه‌یان كردبوو. لێدوانه‌كانی دوای ده‌رچوونی بڕیاری كه‌مكردنه‌وه‌ی موچه‌ و به‌یاننامه‌كه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی و لێدوانه‌كانی خۆی، هه‌نده‌ی دیكه‌ سه‌رگه‌ردانی و فه‌وزای نێو ئه‌و حزبه‌ی ئاشكراكرد. جگه‌ له‌و خاڵانه‌ی كه‌ له ‌سه‌ره‌وه‌ باسمانكرد، له پرسی مامه‌ڵه‌كردنی ناوبراو‌ له‌گه‌ڵ كوره‌كانی مام جه‌لال، كه‌ یه‌كێكیان هاوسه‌رۆكی یه‌كێتیه‌ و ئه‌ویتریان جێگری سه‌رۆكی حكومه‌ته‌، نه‌یتوانیوه‌ مامه‌ڵه‌یه‌كی دروست بكات، به‌ تایبه‌ت له‌ ماوه‌ی ئه‌و دوو رۆژه‌دا خۆی و ئاراس شێخ جه‌نگی برای، به‌ راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ زۆترین هێرشیان بۆسه‌ر كوڕه‌كانی مام جه‌لال ده‌ستپێكردوه‌. لاهور شێخ جه‌نگی له‌ژێر چه‌تری سیاسه‌تی مام جه‌لال و سه‌رمایه‌ی ره‌مزی ئه‌و گه‌وره ‌بوو‌، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا به‌ پێچه‌وانه‌ی كوڕه‌كانی تاڵه‌بانی نه‌یتوانیوه‌ ئیلتیزامه‌كانی مام جه‌لال جێبه‌جێبكات. بۆ نموونه‌ بۆ دوایه‌مین جار خۆی و ئاراس شێخ جه‌نگی له‌ پرسی بڕینی موچه،‌ به‌شێوه‌یه‌ك كوڕه‌كانی مام جه‌لالیان شكاند، كه‌ نه‌یاره‌كانیشیان ئه‌و كاره‌یان پێناكردوون، چونكه‌ هه‌م ناوبراو و هه‌میش برایه‌كه‌ی هه‌موو ئۆباڵه‌كه‌یان خسته‌ ئه‌ستۆی كوڕه‌كانی مام جه‌لال و ناشرینیان كردن. كاتێك قوباد تاڵه‌بانی له‌ ساڵیادی یه‌كێتیی ده‌ڵێ: لاهوریش وه‌كو باڤڵ برامه،‌ ئه‌وه‌ له‌به‌ر خۆشه‌ویستی و نزیكایه‌تی نێوانیان نییه‌، به‌ڵكو ترسه‌ له‌و هێرش و شكانانه‌ی كه‌ هه‌موو كات چاوه‌ڕوێیه‌ له‌ به‌رامبه‌ریدا ئه‌نجامبدرێت، هه‌روه‌ك به‌ چاو‌ی خۆمان له‌و چه‌ند كاتژمێره‌ی رابردوو بینیمان چی به‌ قوباد تاڵه‌بانی و براكه‌ی كرا ؟! مام جه‌لال ده‌یوت : ستایش و مه‌دحم مه‌كه‌ن ته‌ریق ده‌بمه‌وه‌، به‌ڵكو ره‌خنه‌م لێبگرن. هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه‌ دڵسۆزی لاهور شێخ جه‌نگی و یه‌كێتین، نابێت ببنه‌ هۆكار بۆ پیرۆزكردن و پیاهه‌ڵدانی ناوبراو، له‌ بڕی ئه‌وه‌ به‌رچاو روونی و حه‌قیقه‌تی بۆ روونبكه‌نه‌وه‌، ره‌خنه‌ی لێبگرن بۆئه‌وه‌ی له‌ سیاسه‌تكردندا سه‌ركه‌وتووبێت، چونكه‌ هه‌موو گه‌وره‌كردن و پیرۆزكردنێك به‌ ئاسانی كه‌سه‌كان گه‌وره‌ده‌كات و به‌ئاسانیش بچووكیان ده‌كاته‌وه‌ و تێكیان ده‌شكێنێت. ئه‌و گه‌وره‌كردن و به‌ ره‌مزكردنه‌ی ناوبراو دواجار‌ خزمه‌تی پارتی ده‌كات، نه‌ك له‌ دژی پارتی بێت، چونكه‌ ئه‌وان هه‌ركاتێك له‌ كاریكدا شكست بێنن وه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ حكومڕانیكردن ده‌یبینین ده‌یخه‌نه‌ ئه‌ستۆی نه‌یاراكانیان.