گفتوگۆی رۆژنامەوانی: نیاز عەبدوڵا " كابینەی نۆیەم تا ئێستا نەیتوانیوە چاكسازی ئەنجامبدات بەڵام جارێ زووە بڕیار بدەین كە ئەم حكومەتە شكستی هێناوەو چاكسازی پێناكرێت" ئەمە بۆچونی عەبدولستار مەجید ئەندامی مەكتەبی سیاسی و سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامیە لە پەرلەمانی كوردستان.  عەبدولستار مەجید چاكسازی بەزەحمەت دەبینێت بەتایبەتیش" تا دەسەڵاتی ئەو دوو هێزە بەسەر هەرێمی كوردستانەوە زاڵ بێت" سەبارەت بە فۆرم و شێوازی ئۆپۆزسیۆن بوونی كۆمەڵی ئیسلامی، ئەو ئەندامەی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵ رونیدەكاتەوە كە" ئۆپۆوسیۆنێكین بە تێڕوانین و تێگەیشتنی خۆمان، بە سیاسەت و بە مەنهەجی خۆمان ئۆپۆزسیۆنین، بەلای ئێمەوە ئۆپۆزسیۆن مانای ئەوە نیە كە ئێمە دژی ئەو حزبانە بین كە لەدەسەڵاتدان، یان دژی ئەو فراكسیۆنانەبین كە حزبەكانیان لەدەستەڵاتن، ئیمە ئۆپۆزسیۆنی حكومەتین". دەقی گفتوگۆ رۆژنامەوانیەكە   درەو میدیا: ئێوە لەماوەی رابردوو سەردانی مەسعود بارزانیتانكرد، دەرئەنجامی ئەو كۆبونەوەیە كە ئێوە لەمستان كردبێت لەرووی سیاسیوە بریتیە لە چی؟ عەبدولستار مەجید: كۆبونەوەكەی ئێمە لەگەڵ بەرێز  مەسعود بارزانی بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان كۆمەڵی ئیسلامی و پارتی دیموركاتی كوردستان بوو، كە لەو چەند ساڵەی رابردوودا پەیوەندییەكانمان بە قۆناغێكی ساردو سڕدا تێپەڕی، ئەمەش هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕایەوە بەلای ئیمەوە، ئەو هەڵوێست و قەناعەتانەی ئێمە هەمانبوو سەبارەت بە هەندێك پرس و بابەت  كە هاتە پێشەوە، ئێمە دیارە هەر لەسەر هەمان قەناعەت و مەبدەئو هەڵوێستەكانی خۆمان بەردەوامین، بەڵام دیارە بۆ ئەوكات پێویست بوو كە ئێمە هەڵوێستی خۆمان رۆشن بكەینەوە،  سەردانەكەمان ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان بوو وەكو دوو حزب، ئێمە ئەوەشمان رونكردەوە كە ئێستا ئۆپۆزسیۆنین لە كوردستان، ئۆپۆوسیۆنێكین بە تێڕوانین و تێگەیشتنی خۆمان، بە سیاسەت و بە مەنهەجی خۆمان ئۆپۆزسیۆنین، بەلای ئێمەوە ئۆپۆزسیۆن مانای ئەوە نیە كە ئێمە دژی ئەو حزبانە بین كە لەدەسەڵاتدان، یان دژی ئەو فراكسیۆنانەبین كە حزبەكانیان لەدەستەڵاتن، ئیمە ئۆپۆزسیۆنی حكومەتین. درەو میدیا: ئەو بۆچونە رونە كە ئێوە دەڵێن ئۆپۆزسیۆنی حكومەتن، نەك پارتە سیاسیەكان، بەڵام هۆكار چیە ئەمجارە جیاواز لە جارەكانی پێشووی ئۆپۆزسیۆن بونتان، ئێوە دەڵێن ئۆپۆزسیۆنی حكومەتن نەك پارتە سیاسیەكان، لە كاتێكدا لە رابردوو ئێوە ئۆپۆزسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستانیش بوون. وەك لایەنێكی بەشدار لە حكومرانی و حكومەت؟  عەبدولستار مەجید: ئەو حاڵەت و روداوانەی كە لە رابردودا رویدا ئەگەر دوبارە ببێتەوە ئێمە هەمان هەڵوێست و هەمان قەناعەت و مامەڵەمان دەبێت، ئەویش ئەوەیە ئەگەر ئێمە كاتێك ئۆپۆزسیۆنی حكومەت بین، ئەوا ئێمە قسە لەسەر حكومەت دەكەین و چاودێری كاروبارەكانی حكومەت دەكەین دیارە دەبێت پەنجە لەسەر كەموكوڕی و گەندەڵی و ناعەدالەتییەكان دابنێین ، ئەگەر ئێمە بەئەركی خۆمان هەڵساین ، دیسان حزب هاتە سەر خەت، بێ بەرگری لەو دامەزراوانە بكات كە ئێمە ئۆپۆزسیۆنی ئەو حكومەت و دامەزراوانەین، ئەوكات ئێمە ناچار دەبین ببینە ئۆپۆزسیۆنی حزبیش، ئێمە ئۆپۆزسیۆنی حزب نین بەڵام كاتێك حزب بێت پشتگیری گەندەڵی و ناعەدالەتی بكات پشتگیری قۆرخكاری بكات، ئێمە ئەو كاتە ناچارین، ئەو هەڵوێست و قەناعەتەی هەمانە بۆ حكومەت ئەوانیش دەگرێتەوە . درەو میدیا: كەواتا پێتان وایە شتێك لە خەسڵەتی پارتی دیموكراتی كوردستان گۆڕا بێت، بۆ ئەوەی ئێوە والێبكات تێگەیشتنێكی تر لەبارەی ئۆپۆسیۆن نەبوونی پارتی دیموكراتی كوردستان بگرنە بەر؟  عەبدولستار مەجید: ئێمە نازانین گۆڕاوە یان دەگۆڕێت، ئێمە بینا لەسەر بڕیارێكی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان دەكەین كە لەدوای هەڵبژاردنەكان بڕیارماندا، پەیوەندییەكانمان ئاسایی بكەینەوە لەگەڵ حزب و لایەنە سیاسیەكان ئەگەر بەشداری حكومەتمان كرد، حاڵەتێك و ئەگەر بوینە ئۆپۆزسیۆنیش ئەوا حاڵەتێكی كەیە، ئێمە لەسەر ئەو بنەمایە مامەڵەمان كردووە، دەبێت بزانین ئەوانیش چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەوبارودۆخە دەكەن، بۆیە لە داهاتوودا ئەمانە دەیسەلمێت، بەرای من زۆر زەحمەتە ئەم عەقڵیەتە كۆتایی بێت لە هەرێمی كوردستان ئەمە یەكێكە لە هەرە كێشە گەورەكانی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان بەیەكێك لە هۆكارەكانی شكستی حومكرانی و كە حزب هەمیشە دەستی لەكاروبارەكانی دامەزراوەكانی حكومەت وەرداوە و هەمەكارەبووە، خاوەن بڕیاربووە، بڕیاری بۆ پەرلەمان و حكومەت داوە بڕیاری بۆ سەرۆكایەتی هەرێم و قەزا داوە، بۆیە زەحمەتە واز لەو كارە بهێنن خۆ ئەگەر واز بهێنن، ئەوكات كێشەمان لەگەڵ حزب نیە. درەو میدیا: پێشتر هەوڵ هەبووە ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی  سەردانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان بكات پێش ئەوەی ئێوە بڕیاری ئۆپۆزسیۆن بوون رابگەیەنن؟ بۆچی لەو قۆناغەدا ئەمیری كۆمەڵ سەردانی مەسعود بارزانی نەكرد، بەڵام لەكاتی ئۆپۆزسیۆن بوندا سەردانیكرد؟ عەبدولستار مەجید: تەنها لەپێناو ئەوە بووە كە خەڵكی كوردستان ئەوەی لەلا دروست نەبێت كە كۆمەڵی ئیسلامی لە هەڵوێستەكانی پەشیمان بۆتەوە، چونكە لەوكاتەدا ئەگەر ئەو سەردانە كرابایە، خەڵكی وای لێكدەدایەوە كە ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامی بۆیە سەردانی مەسعود بارزانی كردووە بۆ ئەوەی ببرێتە حكومەت، ئەو قسەیە دەشكرا بەراستی، بۆیە ئێمە وتمان نەخێر ئەو سەردانە دوادەخەین بۆ كاتێكی گونجاو بۆیە بەرای مەكتەبی سیاسی ئەم سەردانە لە كاتێكی گونجاودایە، هیچ كاریگەریەكی لەسەر نەبووە، جگە لە ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان، كارمان بەوە نەبووە كە ئێمە دەبینە ئۆپۆزسیۆن یان دەچینە حكومەت چونكە ئەمە كۆتایی پێهاتبوو، وە هیچ كێشەیەكی واشمان نەبوو كە كێشەیەكی ئانی بێت، تەنها باسی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان كرا، باسی بارودۆخی كەركوك كرا، باسی پەیوەندی حزبەكان كرا. درەو میدیا: ئایا لە كۆبونەوەكە شتێكی وا باسكرا كە تا ئێستا ئێوە بۆ رای گشتیتان بڵاونەكردبێتەوە، بتانەوێت ئاشكرای بكەن؟  عەبدولستار مەجید: نەخێر كۆبونەوەیەكی زۆر ئاسایی بوو، پەیوەندییەكانی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و كۆمەڵی ئیسلامی، هەروەها پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغداد، ئەو هەوڵانەی كە بۆ گەیشتن بە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی ناوەند، باسی كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان كرا، ئێمە هەوڵ ئەدەین هاوهەڵوێست بین بەتایبەتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك. درەو میدیا: دوای  رێگری لە مەحمود سەنگاوی و روداوی تەقەكردن لە بارەگای حزبەكان لە سلێمانی و هەولێر، چەند ئومێدت ماوە بە گۆڕانكاری لە عەقڵیەتی حزبەكاندا؟ عەبدولستار مەجید: ئومێدمان زۆر لاوازە ئێمە هەمیشە وتومانە ئەم دامەزراوانەی حكومەتی هەرێم دامەزراوەی راستەقینە بن، بەرئەركەكانی خۆیان هەڵستن، دووربن لە دەستوەردانی حزب و پاشخانی كێشە حزبیەكانی رابردوو بەڵام بەداخەوە ئەم دامەزراوانەی هەرێم وەك كەڵەكی سەرئاو وایە، كەڵەكێك چەند بەردێك دادەنێیت لەناو ئاو بەڵام كە شەپۆلێكی بەهێز دێت دەیروخێنێت، ئەو لێكتێگەیشتن و رێككەوتنانەی لە هەرێمی كوردستانیش هەیە بەشێكی بۆ ئەوەیە كە دەستی حزب بەهێز بكات لە حكومەت و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان من پێم وایە ئەمە كۆتایی پێنەهاتووە چەندین رێگریش بەتایبەت رێگری لە ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی و تەقەكردن لە بارەگاكانی یەكتر، ئەگەر رێككەوتنەكان لەسەر بناغیەكی بەهێز بن، روداوەكان بەو ئاراستەیە نابن كە مەترسی دوو ئیدارەیی   درووست ببێتەوە. درەو میدیا: ئەی چەند مەترسی لەسەر كۆمەڵی ئیسلامی هەیە، بەتایبەت پێشتر فشارتان لەسەر بوو تەقە لە بارەگاكانتان كرا؟ تا ئێستا چەندین ئەندامی ئێوە بێسەرو شوێنن ئازاد نەكراون؟ چارەنووسیان دیارنیە؟ ئەم مەترسیانە هێشتا چەند بەهێزن لەسەر ئێوە؟   عەبدولستار مەجید: مەترسیەكان نەك لەسەر كۆمەڵی ئیسلامی مەترسیەكان لەسەر ئەزمونی هەرێمی كوردستانیشە، مەترسیەكان لەسەر تاك بە تاكی هاوڵاتی هەرێمی كوردستانە، ئەو مەترسیانە هەیە بەڵام ئێمە لە رابردوودا ئەو قۆناغانەمان تێپەراندووە،  درەو میدیا: ئێوە مەترسی ئەوەتان هەیە ئەو حاڵەتانە دوبارە بنەوە بەرامبەر بە كۆمەڵی ئیسلامی بەتایبەت ئەوانەی رابردوو هیچیان نەگەیشتنە ئەنجام  ؟ عەبدولستار مەجید: ئومێدەوارم ئەوەی لە رابردوو بینیمان چ لەشەڕی ناوخۆ چ لە دوو ئیدارەیی، هەوڵدان بۆ ترساندن و تۆقاندنی خەڵكی دوبارە نەبێتەوە، دەخوازین ئەو روداوانەی كە لە نێوان پارتی و یەكێتیش روودەدەن نەیگەیەننە روداوی نەخوازراو هێز كۆبكەنەوە، ئەوان كە باسی یاسا و دادگا دەكەن فەرموون با كێشەكانی خۆیان ببنە بەردەم یاسا و لە دادگا یەكلای بكەنەوە ، پێم وایە بارودۆخ و روداوەكان بە شێوەیەكە كە رێگە نادەن ئەو روداوانە دووبارە ببنەوە، وە ئەگەر دووبارە ببێتەوە زیانی زۆر گەورە دەكەن.    درەو میدیا: دەرئەنجام و باسی گۆنگرەی كۆمەڵی ئیسلامی بە كوێ گەیشتووە؟ عەبدولستار مەجید: ئێمە هەوڵەكانمان بەردەوامە بۆ كاركردن لەسەر رێوشوێنەكانی كۆنگرە پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێ لیژنەی ئامادەكاری كۆنگرە درووستكراوە، بڕیار وایە لەم مانگەدا كۆبونەوەكان لە مەڵبەندەكان بكرێت كە ئەوە قۆناغی یەكەمە، قۆناغی دووەم دەستپێكردنی كۆنفرانسە ناوچەییەكانە، ئامادەبونە بۆ بەستنی كۆنگرە. درەو میدیا: هیچ جۆرە ململانێیەك لەسەر كۆنگرە رویداوە، بەجۆرێك باس لە دوو بۆچونی دەكرێت، جۆرێكیان داوای ئۆپۆزسیۆنی توند دەكەن و جۆرێكیشیان داوای بەنەرمی مامەڵەكردن دەكەن لەگەڵ ئەو حزبانەی لە حكومەتن، ئەو دوو دیدگایە چۆن جێگەیان دەبێتەوە؟ عەبدولستار مەجید: جارێ پێویستە بۆ هەموولایەك رونبێتەوە، كە ململانێیەكمان نیە لە ئێستادا، وەك باسی دەكەیت لە وادەی نزیك بونەوەی گۆنگرە، هەمیشە بڕیارو هەڵوێستەكانمان بە راوێژ بووە، راوێژكردن یەكێكە لە سەرەكیترین بنەمای بڕیاردان، ئێمە بڕیارمانداوە كە ئۆپۆزسیۆن بین كاتی خۆی مەكتەبی سیاسی بریاریدا بۆ بەشداری لە كابینەی هەشتەم ، ئێمە لە مەكتەبی سیاسی بڕیارمانداوە كە بە عەقڵ و تێگەیشتنی خۆمان لەم كابینەیە ببینە ئۆپۆزسیۆن نەك بە تێروانینی كەسی دیكە، ئۆپۆزسیۆن بۆخۆی كۆمەڵێك مەبادیئی خۆی هەیە كە پابەند دەبین پێیەوە، ئێمە لە ئێستادا هیچ كێشەیەكمان نیە لەو رووەوە ئێمە نە ئەوەیە هەندێك نەرم مامەڵە بكات و هەندێكی تر توند بەڵكو مامەڵەیەكی میانڕەو دەكەین لە ساحەكەدا، ئێمە بەزۆرینە لە مەكتەبی سیاسی ئەوەمان چەسپاندووە كە ببینە ئۆپۆزسیۆن رەنگە كەمینەیەكیش هەبوبن دژی بوون بەڵام دەبێت پەیوەست بن بە زۆرینەوە.  درەو میدیا: ئەوەی حكومەت لە سەرەتاوە بانگەشەی چاكسازی دەكرد پێتان وایە چەندی جێبەجێكراوە، ئایا حكومەت لە ماوەی ئەم چەند مانگە توانیویەتی چاكسازی بكات؟ عەبدولستار مەجید: بەڕای ئێمە نەخێر نەیتوانیوە چاكسازی ئەنجام بدات، بەڵام جارێ زووە ئەو بڕیارە بدەین كە ئەم حكومەتە شكستی هێناوەو چاكسازی پێناكرێت،بەڵام ماوەی زیاتر لە دوو مانگە ئەم حكومەتە پێكهاتووە شتێكی زەق و گەورە نەبینراوە كە ئەنجامی دابێت، كوردەواری خۆشمان دەڵێت شەوە زەنگ لە ئێوارەوە دیارە، ئێمە ئومێدمان وایە بتوانێت چاكسازی بكات گەندەڵی نەهێڵێت قۆرخكاری بنەبڕبكات، بەڵام ئێمە ئەمە بەزەحمەت دەبینین تا دەسەڵاتی ئەم دوو هێزە بەسەر هەرێمی كوردستانەوە زاڵ بێت، هەروەك پەندە عەرەبیەكە دەڵێت:( سێبەر چۆن راست دەبێت گەر دار خوار بێت).   درەو میدیا: ئەگەر چاكسازی نەكرێت و ئەم بارودۆخە هەر بەردەوام بێت ئێوە بانگهێشتی مەسرور بارزانی دەكەن بۆ پەرلەمان؟ دەنگی بۆ كۆ دەكەنەوە؟ عەبدولستار مەجید: هەڵبەت ئێمە هەموو رێكارە یاساییەكان كە لەپەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستاندا هاتووە بۆ چاودێریكردنی حكومەت و كاروبارەكانی حكومەت دەیگرینەبەر هەرلە پرسیارپێكردن كە ئێمە چەند جار پرسیارمان ئاراستەی وەزارەتەكانكردووە، هەوڵماندووە تا پرسیاركردن و بانگهێشتكردنی سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی و وەزیرەكان، خۆ ئەگەر بە ئەركی خۆیان هەڵنەستان ئێمە بۆ رای گشتی بڵاودەكەینەوە.   

شیكاری: كارۆخ عوسمان جیابونەوەی عەلی باباجان و ئەحمەد داود ئۆغڵۆ دامەزرێنەرانی پارتی دادو گەشەپێدانی توركیا لە پارتەكەیان و هەوڵدان بۆ درووستكردنی پارتێكی نوێ، پرسی گەرمی سیاسی ناوخۆی توركیایە، ئەو دوو كارەكتەرە سیاسیە بەشێكی زۆری پەرلەمانتار و سیاسی و كەسە دیارەكانی ئاك پارتیان لەگەڵدایە. بەپێی راپرسی كۆمپانی ( ADA)ی توركی، كە پرسیویەتی ئەگەر ئێستا ھەڵبژاردن بكرێت دەنگ بەكێ دەدەن؟ ئەنجامەكەی (37.5%) دەنگ بە ئاكپارتی دەدەن و (11.5%) دەنگ بە پارتە نوێیەكەی داود ئۆغڵۆ و باباجان دەدەن  سەبارەت بەوەی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتوودا دەنگ بەكێ دەدەن؟ (39.1%) دەنگ بە ئەردۆغان دەدەن و (32.6%) دەنگ دەدەن بە علی باباجان، بەڵام داود ئۆغڵۆ دەڵێت" ئامانجی ئێمە بەدەستهێنانی دەنگی (50+1)ە تا بتوانین بەتەنھا حوكمڕانی ئەو وڵاتە بكەین. كاردانەوەكان لەگەڵ ڕاگەیاندنی دەستلەكاركێشانەوەی تیمی (دادو ئۆغڵۆ و عەلی باباجان) دامەزرێنەرانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار، بەشێكی زۆر لە پەرلەمانتار و سیاسی و جەماوەری ئەو پارتە پشتیوانیان بۆ راگەیاندن، لەبەرامبەریشدا روبەرووی سەرزەنشت و تەشهیرو تەخزوینی بەشێك لە لایەنگرانی ئاكپارتی بوونەوە، ئەوانەی كە بەئاشكرا پەیوەندیان پێوەكردن زۆرینەیان سیاسەتڤانی ناسراو و پسپۆرانی حزبی و ئیدارین كە پێشتر ئەزمونیان ھەبوە. جگە لەو ٣٥ پەرلەمانتارەی كە ئێستا لەئەركدان بەگوتەی داودئۆغڵۆ كە خۆی تەكلیفی مانەوەی لێكردوون لەگروپەكەی ئاكپارتیدا، بەلێشاو خەڵكیتر پەیوەندی ڕاستەوخۆیان پێوە دەكات.  پەرلەمانتارانی پێشووی وەك (كانی تۆرون، علی ساریكایا، فەراموز ئوستون، ئیبڕاھیم توڕھان، جومعە ئیچتەن، تڵعە ئیڕۆڵ دوڕماز، جۆشكون چەكر، دالیا كارداش، عەبدوڵا باشچی، عومەر ئوناڵ، محمد علی پوڵجو) كە نوێنەری شارە گەورەكانی وەك (بوڕسا، ئیزمیر، دیاربەكر، ئەرزنجان، تۆكات، استانبۆڵ، ئانكەڕە، ماڵاتیا، مانیسا و كۆنیا)ن. -    ئایھان سەفەر ئوستون- ئەندامی پێشووی كۆمیتەی مافەكانی مرۆڤ لە TBMM -    سەلجوق ئۆزداغ- جێگری پێشووی سەرۆكی گشتی ئاكپارتی. -    ئاینور ئالگول- ئەندامی كۆمیتەی باڵای ژنانی ئاكپارتی. جگە لەپەرلەمانتاران كە رۆڵی كاریگەریان بەسەر ئیدارەو سیاسەت و كۆمەڵگەوە ھەیە كاریگەری والیەكان بە بەرچاوتر دەبینرێت بەتایبەت لەدوای ھەمواری دەستوری دەوڵەت. -    سەلیم تەموڕجو- والی پێشوی استانبۆڵ -    نەدیم یاماڵی- والی پێشوی ئەنكەڕا -    عەبدولڕەحمان دیمەز- والی پێشوی ئادیامان و سەیفەدین بیلەن والی پێشوتری ھەمان شار. -    جاسم گۆكچە- والی پێشوی ئاگری و پەرلەمانتاری پێشو. -    عەبدوڵا یەشیل- گەورە پارێزگاری ئەمنی ئاكپارتی لەئوڕفا. -    نامیق ئەرگون- والی پێشوی موش. -    موسا ئاڕات- والی پێشوی كۆنیا. -    ئەحمەد ئاكچای- والی پێشوی تەكرداغ. -    ئایدن ئاڵتاچ- والی پێشوی دیاربەكر. -    ئەنوەر چەكر ئۆغڵو- والی ئومڕانیە. -    ئیسلام مەراڵ- سەرۆكی گشتی ڕێكخراوی گەشەپێدانی جیھانی كەمئەندامان. سەلجوك ئۆزداغ جێگری پێشووی سەرۆكی گشتی ئاكپارتی دەڵێت: تا ئێستا زیاتر لە ٣٠ پەرلەمانتاری ئەركدارو چەندین وەزیرو كاربەدەستی گەورەی دەوڵەت پەیوەندیان كردووە كە بێنە ڕیزمانەوە بەڵام ئێمە تەكلیفی مانەوەمان لێكردن تا دوای ڕاگەیاندنی پارتە نوێیەكە. رای ناودارانی توركیا  مەراڵ ئاكشەنەر، سەرۆكی (iyi parti ) دەڵێت: داودئۆغڵۆ و تیمەكەی جگە لەپارتەكانیتر بەشیك لە دەنگی ئێمەش دەبات كە(11.1%)یی دەنگمان ھەیەو زۆرتری ئەو دەنگانەش لەھەرێمی باشوری ڕۆژھەڵاتە (مەبەستی كوردستانی توركیایە)، دەشڵێت؛ بەخاتری (علی باباجان) زۆرینەی دەنگی MHP بۆ حزبە نوێیەكە دەڕوات و ڕەنگە دوای بەشداری حزبە نوێیەكە لەھەڵبژاردندا دەنگی MHP دابەزێت بۆ لە(٤٪‏)، سەرەڕای ئەوەی كە دڵنیایە دەنگیان لێ دەبات ھیوای سەركەوتنیان بۆ دەخوازێت. داودئۆغڵۆ دەڵێت: ئێمە لەئێستادا كەھیچ ناوێكمان نیەو ڕەنگی ئاڵاو لۆگۆی حزب، پەیڕەوی ناوخۆیی و ئەنجومەنی بەڕێوەبردنما نیە، بەڵام لەوە دڵنیاین كە زۆرینەی دەنگی AKP، HDP و MHP دەبەین. دەشڵێت؛ زۆرینەی حزبەكانیتر مەبەستیان تەنھا تێپەڕاندنی ١٠٪‏ یە بۆ ئەوەی بڕۆنە پەرلەمان بەڵام ئامانجی ئێمە تێپەڕاندنی(50+1)ە تا بتوانین بەتەنھا حوكمڕانی ئەو وڵاتە بكەین. داودئۆغڵۆ گوتویەتی: جگە لەسیاسەتڤانان سەدان پسپۆری جیاجیاو ئوستادی زانكۆو چالاكوانی مەدەنی و شەریكە گەورەكانی وەبەرھێنان ئامادەیی پشتیوانیان نیشانداوە بەرامبەرمان، بەھیممەتی ھەموان سەركەوتوو دەبین. باباجان دەڵێت؛ توركیا سیاسەتی ئیداری پێویستی بەجارێكیتر پێداچوونەوە ھەیە، ئێمە لەپڕۆژەكەماندا گرنگیمانداوە بەپاراستنی ئەمنیەتی ناوخۆیی توركیا بۆ ئەوەی گشت پێكھاتەكان پێكەوە بەرەو پێشەوە بڕۆن و بەرقەراركردنی ئاشتیش بەئەولەویەتی كاركردنمان دەزانین. ڕاپرسیەكان چی دەڵێن؟ بەپێی ڕاپرسیەكی كۆمپانیای (Araştırma Değerlendirim Analaiz) ( ADA)كە لە 19/5/2019  ئەنجامیداوەو (١٧٢١ )كەس بەشداریان كردووەو ڕایان دەربڕیوە. -     (44.9%)ی هاولاتیان تەركیزیان لەسەر ئابوری بووە -    (26%) بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی توركیا-ناتۆ-ئەمریكا و مەسەلەی سیستەمی بەرگری S-400 ڕووسی بڕوایان بە علی باباجان ھەیە. -    (74.9%)ی بەشداربوانی راپرسیەكە  بڕوایان وایە كەتوركیا مافی خۆیەتی دەوڵەت پڕ چەك بكات و ھێزی بەرگری ھەوایی گرنگی پێبدات. راپرسیەكە سەبارەت بەھەڵبژاردن پرسیویەتی؛ ئەگەر ئێستا ھەڵبژاردن بكرێت دەنگ بەكێ دەدەن؟ -    ( 37.5%) دەنگ بە ئاكپارتی دەدەن -    (11.5%) دەنگ بە پارتە نوێیەكە دەدەن  پرسیاری راپرسیەكە سەبارەت بەوەی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا دەنگ بەكێ دەدەن (39.1%) دەنگ دەدەن بە ئەردۆغان (32.6%) دەنگ دەدەن بە علی باباجان   بوڵەنت توران؛ سەرۆكی فراكسیۆنی ئاكپارتی لەساڵی ٢٠١٧، بەتەنزەوە باسی سیاسەتی تیمەكەی باباجان و داودئۆغڵۆ دەكات و دەڵێت؛ نازانم ئەوان لەسەرووی فەلسەفەی سیاسی ئاكپارتی چ جۆرە سیاسەتێك دەكەن. لێرەدا بولەنت توران بێخەبەرە لەوەی كەداودئۆغڵو داڕێژەری سیاسەتی ئاكپارتی و پەیڕەوی ناوخۆیی حزبە. لەفەزڵی كەسایەتی داودئۆغڵۆش بوو كە زۆرینەی دەنگی ناوچە كوردیەكانی بەشێنەیی دەھێنا. جاھید ئۆزكانیش سەرۆكی ئێستای فراكسیۆنی ئاكپارتی لەپەرلەمان گوتویەتی؛ داودئۆغڵۆ بەدوای كورسیە لەدەست چوەكەی كەوتووە. ئەویش لەوە بێ ئاگایە كە خەڵكی دەرەوەی توركیاش دەزانێت كە ئەگەر داودئۆغڵۆ بەپێی بڕیارەكانی ئەردۆگان ھەنگاوی نابا ھێشتا ھەر كەسی یەكەمی ئاكپارتی و كەسی دوەمی توركیا دەبوو.  ئاكپارتی خەمی ئایندەیەتی  لەكاتی دەستلەكاركێشانەوەی بەلێشاوی ئەندامانی ئاكپارتی، لەكۆنفڕانسێكدا نوێنەری سەرۆك كۆمار بەھیوابڕاوی و وەڕەسیەوە باسی لەداڕشتنەوەی نێوخۆیی ئاكپارتی كردو گوتیشی لەمانگی ١٠ی ساڵی ئایندەدا كۆنگرەی گشتی دەبەستین، ئەوەش ئاماژەیەكی ڕوونە لەسەر بێداربوونەوەی سەرانی ئاكپارتی. ئەردۆگان لەكۆبوونەوەی والیەكانی سەربەحزبەكەی ئاماژەی بەدابەزینی دەنگی حزبەكەی كردووە لەدواھەمین ھەڵبژاردندا، گوتویەتی: ئێمە( ٢٩٠ ھەزار) دەنگمان كەم كردووە، بەڵام بەدوایدا نەچوون،  ئاكپارتی خاوەنی(10 ملیۆن و 600 هەزار) ئەندامە، كەچی لە (٢٩٠ )ھەزار دەنگ دەپێچێتەوە.!!! دوای جیابوونەوەی داودئۆغڵۆ و باباجانیش زیاتر لە( ٨٠٠ ھەزار )كەس دەستیان لەئاكپارتی كێشایەوە، كەوایە ئێستا ژمارەی ئەندامانی ئاكپارتی( ٩ ملیۆن و ٨٧٠ )ھەزار كەسە. بۆیە ئەردۆگان لەحاڵێكی شپرزەدایەو زۆرینەی كات بەدوای لێكۆڵینەوەیە لەئۆرگانەكانی حزب و ئەندامانەكانی. لاوڕاو پیتەل چی دەڵێت؟ داود ئۆغڵۆ بە یۆرۆنیوزی راگەیاندووە:  لەچەند مانگی ئایندەدا بەتەواوی دێینە مەیدان دڵنیاشین لە ٢٠٢٣ براوەی یەكەمی ھەڵبژاردنەكان دەبین. لەلایەكیترەوە ڕۆژنامەی( TIME )ی بڕیتانی لەڕێی (Laura Pitel) نوسیویەتی؛ ئەگەر علی باباجان لەھەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا ١٠٪‏ی دەنگەكان بەدەست بێنێت ئەوا ئەكڕەم ئیمامۆغڵوی سەرۆكی شارەوانی ئیستانبۆڵ دەبێتە براوەی یەكەمی كۆماری. ئەو ڕۆژنامەیە پێی وایە كە باباجان و داودئۆغڵۆ تەنھا دەنگی ئاكپارتی دەبەن، لەم سۆنگەیەشەوە تێڕوانینەكەیان ڕاستە. بانگھێشتنامەی ڕەفا  لەدوای دەستھەڵگرتنی داودئۆغڵۆ و باباجان و تیمەكەیان لەئاكپارتی حزبی ڕەفا لەڕێی (محەمەد ئاڵتنۆز) جێگری بەڕێوەبەری گشتی مالیەی حزب بانگی داودئۆغڵۆ و یاوەرانی دەكات بۆ ناو حزبەكەی و دەڵێت؛ پارتی ڕەفا دایكی گشت پارتە ئیسلامیەكانی توركیایەو داواتان لێدەكەین بێنەوە ناو پارتەكەتان و لێرە درێژە بەسیاسەت بدەن، وەك گەنجترین سەرۆكی توركیا (فاتیح ئەربەكان) دەوڵەت لەنوێوە داڕێژنەوەو ئیدارەی وڵات بگرنەدەست، لەوڵامدا داودئۆغڵۆ ڕێزی نواندووەو دەڵێت؛ ئێمە بەگڕوتینێكی نوێ و تیم و بەرنامەیەكی نوێ دەمانەوێ توركیا بەڕێوە ببەین. داودئۆغڵۆ سەردانی كوێ دەكات؟ دەوترێت عەبدوڵا ئۆجەلان سەرۆكی زیندانیكراوی( PKK )گوتویەتی؛ دوای ئازادبوونم لەزیندان دەمەوێ  ئەو شوێنەی كە یەكەمجار پێی لێ دادەنێم شاری (ھەكاری) بێت، چونكە زۆرترینی خەڵكی ئەو شارە ئاپۆچیەو زۆرینەی ماڵەكان لەگەریلایەك زیاتریان بەخشیوە بە پەكەكە. داودئۆغڵۆش یەكەم شار دوای جیابوونەوەی لەئاكپارتی كە بۆی چووە (مانیسیا)یە، بەڵام ھێشتا مەبەستی سەردانكردنی بۆ ئەم شارە دیار نیە. یەكێ لەوشارە كوردیانەی كە داودئۆغڵۆ لەوكاتەی سەرۆكی حكومەت بوو چەندینجار سەردانی كرد (ھەكاری) بوو. دووجار سەردانی قەزای گەڤەری كرد كە دەنگی بەدەر لەھەدەپە بە پۆینت بوو، كەچی دوای ئەوسەردان و كۆمەڵێك خزمەتی شارەكە ڕێژەی دەنگی ئاكپارتی گەیشتە(9%). جگە لەوەش، داودئۆغڵۆ  جیاواز لەھەر سەركردەیەكی سیاسی توركیا چەندین جار بەبەكارھێنانی چەند وشەیەكی كوردی ئاماژەی بەئارەزووكردنی بەقسەكردن بەكوردی كردووە. ساڵی ٢٠١٦ لەوان بووم، داودئۆغڵۆ سەردانی شارەكەی كرد، لەتیڤی بینیم داودئۆغڵۆ بەزمانی كوردی ستایشی خەڵكی شارەكەی دەكردو باسی لەزاناو نوسەرە بەناوبانگەكانی كورد دەكرد. یەكێكیش بوو لەوانەی كەدژی دەستپێكردنەوەی شەڕی دەوڵەت-پەكەكە بوون، بڕواشی بەبەشداری كوردان ھەیە لەحوكمڕانی توركیادا. بۆیە بێشك دەنگێكی زۆر لەناوچە كوردیەكان بەلایدا كێش دەبن و جگە لەئاكپارتی لەخودی ھەدەپەش دەنگ دەبات، چونكە ھەوادارێكی زۆری لەناو نوخبەی سەرنجدەرو رۆشنبیری كوردان و توركە ئاشتی خوازەكاندا ھەیە.  

راپۆرت: فازل حەمە رەفعەت – محەمەد رەئوف ریفراندۆم سنوری ئیداری‌و دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانی بچوككردەوە، بەڵام پارتی دیموكراتی كوردستان گەورە كرد، یەكێتی نیشتمانی كوردستان دۆڕاوی گەورەی ریفراندۆم بوو، پشتیوانی ریفراندۆمی كرد، بەڵام وەكو "خیانەتكارێك" لە پرۆسەكە كرایە دەرەوە.  ریفراندۆم وەك بۆنەیەكی نیشتمانی پارتی دیموكراتی كوردستان ئامادەكاری دەكات بۆ یادكردنەوەی پرۆسەی ریفراندۆم‌و دەیەوێت لە یادی دوو ساڵەی ریفراندۆمدا لە ز‌ورینەی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان مەراسیم‌و بۆنەی تایبەت رێكبخات. پارتی كە خۆی رێبەرایەتی ریفراندۆمی كرد، وردە وردە دەیەوێت رۆژی 25ی ئەیلول بكات بە رۆژێكی نیشتمانی لە پاڵ رۆژەكانی تردا، دورنییە لە داهاتوودا بە یاسایەك لە پەرلەمانی كوردستانەوە ئەم رۆژە نەكات بە پشووی فەرمی. ئەمساڵ بۆ یەكەمجار لە ناو پەرلەمانی كوردستانەوە رێز لە یادی ریفراندۆم دەگیرێت، رێواس فایەق سەرۆكی پەرلەمان كە سەربە یەكێتی نیشتمانییە، سبەینێ دانیشتنی پەرلەمان بە خوێندنەوەی وتارێك لەبارەی یادی دوو ساڵەی ریفراندۆمەوە دەستپێدەكات.  ریفراندۆم.. لە خەونەوە بۆ كاڵا هەموو وڵاتانی زلهێزی جیهان‌و ناوچەكە لەوانە، ئەمریكا، بەریتانیا، ئەڵمانیا، توركیا‌و ئێران، تەنانەت نەتەوە یەكگرتووەكانیش داوایان كرد دەستبەرداری ریفراندۆم ببێت، بەڵام مەسعود بارزانی قسەكەی خۆی بردەسەرو لە وادەی دیاریكراودا ریفراندۆمی كرد، ئەوكات خەونی سەربەخۆیی‌و جیابونەوە لە عێراق تەواوەتی دیمەنەكەی داگیركردبوو، بەڵام ئێستا‌و دوای دوو ساڵ ریفراندۆم تەنیا وەكو كاڵایەكی بانگەشە ماوەتەوە كە پارتی‌و سەركردەكانی دەیانەوێت لەڕێگەوە زیاتر جڵەوی پرسی كێشە نەتەوایەتییەكانی كورد بكەن لە عێراق‌و ئەو پرسە لە چنگی خۆیاندا بهێڵنەوە، وەك چۆن بەهۆی ریفراندۆمەكەوە پارتی‌و بارزانی ئاڵای شەڕی نەتەوایەتییان لەدەستی هێزەكانی تر سەندەوە. ئێستا پارتی‌و سەركردەكانی لەڕێگەی تەقدیسكردنی ریفراندۆمەوە دەیانەوێت وای نیشان بدەن هێشتا دەستبەرداری خەونی سەربەخۆیی نەبوون، بەڵام بە كردار دانیان بە شكستی ریفراندۆمدا ناوە‌و گەڕاونەتەوە بۆ بەغداد. بەرهەمی ریفراندۆم ریفراندۆم بەكارهێنانی كارتێكی بەهێز‌و مێژوویی كورد بوو بۆ سەربەخۆیی، بەكارهێنانی ئەو كارتە لە كاتێكی نەگونجاودا (نەگونجاو بەو واتایەی ئەوكات زۆرینەی وڵاتانی زلهێزی جیهان دژی ریفراندۆمەكە بوون، جگە لە ئیسرائیل كە بە فەرمی پشتیوانی كرد، روسیاش تا كۆتایی هەڵوێستی خۆی یەكلانەكردەوە)، وایكرد كورد بۆ ماوەیەكی درێژ جارێكی تر نەتوانێت بەئاسانی پەنا بۆ بەكارهێنانی ئەو كارتە بباتەوە.  بارزانی كە رێبەرایەتی ریفراندۆمی كرد، بۆ سازدانی ریفراندۆم هیچ زەمانەتێكی نێودەوڵەتی وەرنەگرت، تەنیا شەڕی پێشمەرگەی دژ بە چەكدارانی "داعش" كرد بە سیمبولی جیابونەوە، بەڵام ئەمە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی قایل نەكرد. بەرهەمی ریفراندۆم‌و هەوڵی سەربەخۆیی لەدەستدانی رێژەی 51%ی خاكی كوردستان بوو لە "16ی ئۆكتۆبەر"و رۆژانی دواتریدا، سەرباری ئەمە هەرێمی كوردستان بۆ ماوەیەكی درێژ كەوتە ژێر سزای عێراق‌و ئێران‌و توركیا‌و ئاسمان‌و زەوی لێداخرا. ریفراندۆم پارتی گەورە كرد ؟ هەرێمی كوردستان بە گشتی لەسەر ئاستی دەرەوە بە زیان لە پرۆسەی ریفراندۆم دەرچوو، بەڵام لەسەر ئاستی ناوخۆ، پارتی دیموكراتی كوردستان كە سەرۆكەكەی رێبەرایەتی رێفراندۆمەكەی كرد، دەستكەوتی سیاسی گەورەی چنییەوە. پارتی لە یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەدوای ریفراندۆمەكەوە، بوو بە گەورەترین حزب لەسەر ئاستی عێراق‌و (28) كورسی پەرلەمانی بردەوە، كە هیچ حزبێك بە تەنیا نەیتوانی ئەو ژمارە كورسییە بباتەوە. دواتر پارتی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا بەهەمان شێوە بوو بە هێزی ژمارەیەك‌و بێ ركابەر‌و ژمارەی كورسییەكانی لە (38) كورسییەوە كرد بە (45) كورسی، پارتی لە هەردوو هەڵبژاردنەكەدا كەیسی ریفراندۆمی بەشێوەیەكی بەهێز بەكارهێنا‌و دەنگی دەنگدەرانی بۆ خۆی راكێشا، واتە ریفراندۆم لەبری بچوككردنەوە، پارتی گەورە كرد‌و كردی بە حزبی حاكم. لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە لە ریفراندۆمدا پاڵپشتی پارتی‌و بارزانی كرد، بە زیان لە پرۆسەكە دەرچوو، پارێزگای كەركوكی لەدەستدا، پارێزگایەك كە لەدوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، بەردەوام خاڵی پارسەنگ بوو بۆ یەكێتی، لەڕووی سیاسیشەوە نە توانی ببێت بە خاوەنی شانازییەكانی ریفراندۆم، نە توانی دوای ریفراندۆمیش بەڕەكە لەژێر پێی پارتی راكێشێت‌و وەكو نوێنەری كورد لە عێراق خۆی پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد رێكبخاتەوە، سەرباری هەموو ئەمانەش، پارتی دەیەوێت لەڕێگەی رووداوەكانی "16ی ئۆكتۆبەر"ەوە بەرپرسیارێتی شكستی ریفراندۆمەكە بخاتە ئەستۆی یەكێتی‌و تۆمەتێكی تری "خیانەت" لە مێژوودا لەسەر یەكێتی ساغ بكاتەوە. دوو ساڵ دوای ریفراندۆم دوای دوو ساڵ لە ریفراندۆم، ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان چاوی لەوەیە لە بودجەی گشتی عێراق زامنی موچەی فەرمانبەرانی بكات، واتە لە خەونی جیابونەوەوە پاشەكشێی كردووە بۆ خەونی زامنكردنی موچە. ئێستا شەڕی گەورەی بەرپرسانی هەرێم، لەسەر چارەنوسی نەوت‌و بودجەیە، نەك ئەو خاكەی كە لەدوای ریفراندۆمەوە لەدەستدرا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، مەسعود بارزانی هێشتا لەسەر هەمان بیرۆكەی رۆژانی پێش ریفراندۆمە‌و لەگەڵ ئەوەدا نییە حكومەتی هەرێم كە كوڕەكەی سەرۆكایەتی دەكات (مەسرور بارزانی) نەوت رادەستی بەغداد بكات‌و لەبری ئەوەی بودجە لە عێراق وەرگرێت، بارزانی رادەستكردنی نەوت بە بەغداد وەكو "شكاندنی ئیرادەی هەرێمی كوردستان" لێكدەداتەوە، ئیرادەیەك كە خۆی بەر لە كێشەی نەوت، لە پرسی ریفراندۆم‌و سەربەخۆیدا وردوخاش كرا.  دوای ساڵێك‌و دوو مانگ لە ریفراندۆم، مەسعود بارزانی سەردانی بەغدادی كرد، دوای ئەم سەردانە ئیتر پارتی گەڕایەوە سەر ئاڕاستە كۆنەكەی پێش ریفراندۆم‌و كەوتەوە ناو شەڕو ململانێ لەگەڵ لایەنە كوردستانییەكان لەسەر كێكەكەی بەغداد. پارتی بۆ یەكەمینجار لەدوای شكستی ریفراندۆمەوە، كاندیدی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق پێشكەش كرد (فوئاد حسێن)، شەڕی گەورەشی كرد پۆستی سەرۆك كۆمار وەرگرێت، پاشان لەسەر پۆستی وەزیری دادی عێراق چەند مانگێك لەگەڵ یەكێتی كێڵای.  دواین چیرۆكی ریفراندۆم دواین چیرۆكی پشتی پەردەی ریفراندۆم، ئەیاد عەلاوی جێگری پێشووی سەرۆك كۆمار عێراق گێڕایەوە. مانگی ئایاری ساڵی رابردوو، لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رۆژنامەی (الغد)ی ئوردنی، عەلاوی ئاشكرایكرد، دوای ئەوەی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا ریفراندۆم بكات، سەردانی شا عەبدوڵای دووەم پادشای ئوردنی كردووە، بەوپێیەی سەرۆكی لوتكەی عەرەبی بووە، داوای لێكردووە كارێك بكات بۆ رێگرتن لە دابەشبوونی عێراق. وەكو خۆی لەو چاوپێكەوتنەدا باسی دەكات، شا عەبدوڵا بە عەلاوی وتووە، دەتوانین چ كارێك بكەین بۆ رێگرتن لە دابەشبوونی عێراق، لەبەرامبەردا عەلاوی داوای لێكردووە دوور لە چاوی میدیاكان هەریەكە لە حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بانگهێشتی عەممان یان عەقەبە بكات‌و پاڵپشتیان بكات بۆ ئەوەی دابنیشن‌و كێشەكان چارەسەر بكەن، شا عەبدوڵا پێشنیازەكەی قبوڵكردووە، دوای چەند كاتژمێرێك شا عەبدوڵا تەلەفۆنی بۆ كردووەو ئاگاداری كردووە لەوەی مەسعود بارزانی ئامادەیە بۆ ئەو دیدارە بێتە ماڵی شا لە عەقەبە، دواتر پەیوەندی بە حەیدەر عەبادییەوە كردووە، بەڵام عەبادی مەرجی هەبووەو وتویەتی بەر لە دەربڕینی رەزامەندیم بۆ ئەو كۆبونەوەیە، دەبێت بارزانی بچێتەسەر تەلەفزیۆن‌و داوای لێبوردن بكات. هەر لەو چاوپێكەوتنەدا ئەیاد عەلاوی دەڵێ" سێ رۆژ بەر لە ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان، لەگەڵ بارزانی بە زمانێكی توند قسەی كردووەو پێی وتووە:" كەركوك هێڵی سورە، ریفراندۆم هەنگاوێكی شكستخواردووە، پێویستە لەسەرت بۆ عێراقییەكانی ئاشكرا بكەیت چۆن گەیشتویت بەم بڕیارە، بارزانی وەڵامی دایەوەو وتی: حكومەت وەكو سەگ مامەڵەمان لەگەڵ دەكات، بۆچی لە عێراق بمێنینەوە ؟". لە وەڵامی پرسیارێكی رۆژنامەكەدا سەبارەت بەوەی بۆچی بارزانی سوربوو لەسەر ئەوەی ریفراندۆم بكات، عەلاوی دەڵێ:" هەڵەی كرد، ئەوە پلانگێڕی بوو، نامەوێت بچمە ناو ئەو بابەتەوە".

راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازڵ حەمەرەفعەت  لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا لە هەرێمی كوردستان رێژەی جیابونەوەی نێوان هاوسەرەكان سێ هێندە زیادیكردووە، پارێزگای سلێمانی لە جیابونەوەی هاوسەراندا پێشەنگی هەموو ناوچەكانی كوردستانە، بەجۆرێك لە كۆی (سێ) گرێبەستی هاوسەرگیری، گرێبەستێكیان بە جیابونەوە "تەڵاق" كۆتایی هاتووە، لەبەرامبەردا بەشێوەیەكی گشتی لە هەرێم هاوسەرگیری بەڕێژەی 42% كەمكردووە. كەمبونەوەیەكی مەترسیدار  چەند رۆژێكە قسەی پەرلەمانتارێك سەبارەت بە مەترسی كەمبوونەوەی ژمارەی كورد لە عێراقدا بووەتە باسی گەرمی میدیا‌و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، بەدیاریكراویش قسەیەكی پەرلەمانتارەكە كە داوا لە خەڵك دەكات وەچەی زیاتر بخەنەوە. بەوپێیەی هەرێمی كوردستان وەك ناوچەیەك كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی موسڵمانەو پابەندی شەریعەتی ئیسلامە، پرسی وەچەخستنەوە وابەستەیە بە گرێدانی ژیانی هاوسەگیرییەوە، واتا بەپێچەوانەی ئەوەی لە وڵاتانی خۆرئاواو چەندین وڵاتی جیهان هەیە، لە هەرێم شتێك نیە بەناوی وەچەخستنەوە لەدەرەوەی گرێبەستی هاوسەرگیرییەوە (واتە رێگەپێدراو نییە لەڕووی كۆمەڵایەتی‌و یاساییەوە)، بۆیە قسەكردن لەسەر پرسی هاوسەرگیری لە كوردستان وەڵامی بەشێك لەو پرسیارانە دەداتەوە كە لەبارەی وەچەخستنەوە دروستبوون.  بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا) كە پشتئەستور بە ئامارو داتا فەرمییەكان ئامادەكراوە، رێژەی هاوسەرگیری لە هەرێمی كوردستان زۆر كەمیكردووە. بەپێی ئاماری ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان، بەرزترین رێژەی گرێبەستی هاوسەرگیری لە ساڵی 2012دا بووە، لەو ساڵەدا (56 هەزارو 2) گرێبەستی هاوسەگیری كراوە. بەڵام دوای دەركەوتنی قەیرانی دارایی، بەتایبەتیش لەدوای ساڵی 2014ەوە رێژەی گرێبەستی هاوسەرگیری كەمیكردەوە، لە ساڵی 2014دا لە هەرێمی كوردستان (47 هەزارو 444) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە، واتا بەراورد 2012و پێش قەیرانی دارایی نزیكەی (9 هەزار) گرێبەستی هاوسەرگیری كەمیكردووە. لە ساڵی 2015دا رێژەكە بووە بە (43 هەزارو 410) گرێبەستی هاوسەرگیری، ساڵی 2016 كە قەیرانی دارایی گەیشتە لوتكە‌و حكومەت سیستمی "پاشەكەوت"ی بەسەر موچەی فەرمانبەراندا سەپاند، رێژەی هاوسەرگیری زیاتر كەمیكردو گەیشتە (32 هەزارو 789) گرێبەستی هاوسەرگیری، بەبەراورد بە ساڵی 2012 كەمكردنەكە گەیشتە (23 هەزارو 213) گرێبەستی هاوسەرگیری، كە بەرێژەی سەدی كەمبونەوەكە دەگاتە (42%). قەیرانی دارایی‌و بڕینی پێشینەی هاوسەرگیری‌و سیستمی پاشەكەوتی موچە كاریگەری راستەوخۆیان لەسەر كەمبونەوەی گرێبەستی هاوسەرگیری هەبوو. ئەم ساڵانەی دوایی‌و بەر لە قەیرانی دارایی، پێشینەی هاوسەرگیری رۆڵی گەورەی بینی لە زیادبوونی پرۆسەی هاوسەرگیریدا، حكومەت لەرێگەی ئەو قەرزە بچوكەوە كە بەپێی یاسای ژمارەی (17)ی ساڵی 2010 یاسای پێشینەی هاوسەرگیری بڕیاری لەسەردرابوو، بۆ هەر هاوسەرگیرییەك بڕی (5 ملیۆن) دینار قەرزی بە كچ‌و كوڕە گەنجەكان دەدا. ئامارەكان چی دەڵێن ؟ بەپێی ئامارە فەرمییەكان رێژەی هاوسەرگیری لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2010وە بۆ 2018 بەمشێوەیە بووە: •    لە 2010دا (39 هەزارو 414) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2011دا (50 هەزارو 418) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2012دا (56 هەزارو 2) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2013دا (52 هەزارو 749) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2014دا (47 هەزارو 444) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2015دا (43 هەزارو 410) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2016دا (32 هەزارو 789) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  •    لە 2017دا (35 هەزارو 761) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە •    لە 2018دا (39 هەزارو 763) گرێبەستی هاوسەرگیری كراوە  ئامارەكان لەبارەی تەڵاق چی دەڵێن ؟ ئامارە فەرمییەكان دەریدەخەن، هەڵوەشانەوەی گرێبەستی هاوسەرگیری "تەڵاق" لە ماوەی هەشت ساڵدا لە 2010 بۆ 2018 بەرێژەی (150%) زیادی كردووە. بەگوێرەی ئاماری ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی كوردستان، لە ساڵی 2010دا لەكۆی (39 هەزارو 414) گرێبەستی هاوسەرگیری (3 هەزارو 726) گرێبەستیان هەڵوەشاوەتەوە، واتە بە جیابونەوە‌و تەڵاق كۆتایی هاتووە، واتە رێژەی (9.5%)ی كۆی گرێبەستەكانی هاوسەرگیری هەڵوەشاوەتەوە. ساڵی 2018 رێژەی جیابونەوە بەشێوەیەكی مەترسیدار زیادیكردووە، بەجۆرێك لەكۆی (39 هەزارو 763) گرێبەستی هاوسەرگیری (9 هەزارو 192) گرێبەستیان بە جیابونەوە‌و تەڵاق كۆتایی هاتووە، واتە زیادبوونی تەڵاق لەو ساڵەدا بەرێژەی (23%) زیادی كردووە. بەراوردكردنی ژمارەكان دەریدەخات جیابونەوە هاوسەرەكان لەیەكتر لەماوەی 2010وە بۆ 2018 بەرێژەی (130%) زیادی كردووە، بەڵام دەبێت باس لەوەبكرێت كە لەكۆی ئەم هەشت ساڵەی كە رێژەی جیابونەوەی زیادی كردووە، چوار ساڵیان هەرێمی كوردستان بە قەیرانی دارایی قورس‌و ناكۆكی سیاسی نێوان لایەنەكان‌و شەڕی "داعش"دا تێپەڕیوە. سلێمانی لە پلەی یەكەمدایە ! لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، پارێزگای سلێمانی لە رێژەی تەڵاقدا لە پلەی یەكەمدایە‌و لە پێش پارێزگاكانی ترەوەیە. رێژەی هاوسەرگیری‌و تەڵاق لە ساڵی 2018 لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بەمشێوەیە بووە: •    پارێزگای سلێمانی: ( 13 هەزارو 836) گرێبەستی هاوسەرگیری هەبووەو (4 هەزارو 85) تەڵاق هەبووە، بەڕێژەی (30%). •    پارێزگای هەولێر: (15 هەزارو 25) گرێبەستی هاوسەرگیری هەبووەو (3 هەزارو 598) تەڵاق هەبووە، بەڕێژەی (24%). •    پارێزگای دهۆك: (10 هەزارو 902) گرێبەستی هاوسەرگیری هەبووەو (هەزارو 509) تەڵاق هەبووە، بەڕێژەی( 14%) بەپێی ئەم ئامارانە، رێژەی جیابونەوەی هاوسەرەكان لە سلێمانی دوو هێندەی جیابونەوەی هاوسەرەكانە لە پارێزگای دهۆك. چەند بەراوردكارییەكی تر •    پارێزگای سلێمانی: لە 2017دا (هەزارو 360) جیابونەوەی هاوسەرگیری هەبووە، بەڵام لە 2018 زیادیكردووە بۆ (4 هەزارو 85)، واتا ( 2 هەزارو 725) حاڵەت زیادیكردووە. •    پارێزگای هەولێر: لە 2017دا (2 هەزارو 985) جیابونەوەی هاوسەرگیری هەبووە، بەڵام لە 2018 زیادیكردووە بۆ (3 هەزارو 598)، واتا (613) حاڵەت زیادیكردووە. •    پارێزگای دهۆك: لە 2017دا (هەزارو 384) جیابونەوەی هاوسەرگیری هەبووە، بەڵام لە 2018 زیادیكردووە بۆ (هەزارو 509)، واتا (125) حاڵەت زیادیكردووە.

 (درەو میدیا): رۆژێك بەر لە رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی، مشتومڕ لەنێوان بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق‌و مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان رویداوە.  رۆژی 18ی ئەم مانگە، بەرهەم ساڵح سەردانی مەسعود بارزانی كرد، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كە لە چەند سەرچاوەیەكی سیاسی باڵاوە دەستیكەوتووە، لەو كۆبونەوەیەدا بەرهەم ساڵح بە موجامەلەكردنی مەسعود بارزانی دەستی بە قسەكردن كردووە. بەرهەم ساڵح بە بارزانی وتووە:" ئێوە پیاوێكی گەورەن‌و هەمیشە رۆڵی براگەورەتان بینیوە، ئێستاش ئەتوانن لە ئاستی هەرێم‌و عێراق رۆڵتان هەبێت لە چارەسەركردنی كێشەكاندا". لە وەڵامدا، مەسعود بارزانی بە توانجەوە وتویەتی:" من گەورە نیم، پیاوێكی بچوكم"، بارزانی ئەمەی وەكو ئاماژەیەك بۆ قسەكانی مانگی رابردووی مەحمود سەنگاوی ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی باسكردووە كە وتی:"  مەسعود بارزانی زۆر بچوكە، ئەگەر پیاوێكی بچوك نەبوایە دوای كۆچی دوایی مام جەلال‌و نەوشیروان مستەفا، بەیانێكی‌ دەردەكردو دەیوت ئیتر من پارتی‌ نیم‌و سەرۆكی‌ كوردم‌و هەرچی‌ كێشەیەكتان هەبوو بێنە لای‌ من". بارزانی بە ڕوونی بە بەرهەم ساڵحی وتووە:" ئێوە لێرە دەڵێن پیاوی گەورەن‌و لە دەرەوەش هاوڕێكانتان پێمان دەڵێن پیاوی بچوك.. من هەرگیز شتم بیر ناچێت، بەتایبەت ئەو قسانەی لە میدیاكانەوە پێم دەڵێن". لەبەرامبەردا بەرهەم ساڵح، زمانی قسەكردنی لە موجامەلەوە گۆڕیوە بۆ رەخنەو كۆمەڵێك گلەیی ئاڕاستەی مەسعود بارزانی كردووە‌و پێی وتووە:" بڕیاری حكومی‌و سیاسی ماوەیەكی درێژ لای ئێوە بووە، كوا ئەو بەڵێنانەی بەخەڵك دراوە، ئێوە هۆكاری ئەم دۆخەن، گەندەڵی‌و مەحسوبیەت زیادیكردووە‌و كەمینەكردووە". بەرهەم ساڵح پرسیاری لە بارزانی كردووە:" ئێوە ئاگادارن چی رودەدات ؟ ئێستا خەڵك نائومێدە، حزب بازاڕو كەسابەتی لە خەڵكی سەندوەتەوە.. دۆستەكانمان لە بەغداد گلەییمان لێدەكەن، ئێوە پشتیوانی جدی نین، لە عێراق بەهەموو خراپییەكانەوە لێپرسینەوە هەیە، بەڵام لە كوردستان نییە". بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بەشێوەیەكی گشتی مەسعود بارزانی ساردسڕ بووە لە میوانداریكردنی بەرهەم ساڵح. هەندێك لە بەرپرسانی یەكێتی كە (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردوون، هۆكاری ساردوسڕییەكەی بارزانی لەبەرامبەر بەرهەم ساڵح بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە" سەردانی بەرهەم ساڵح بۆ هەولێر لەسەر بانگهێشتی نێچیرڤان بارزانی بووە، مەسعود بارزانی ئەو سەردانەی بەرهەم ساڵحی بەدەستوەردان لە كێشەكانی ناو بنەماڵەكەی لەم كاتەدا لێكداوەتەوە". سایتی بارەگای بارزانی هەواڵی سەردانەكەی بەرهەم ساڵحی بۆلای مەسعود بارزانی بەمشێوەیە روماڵكردووە" لە دیدارەكەدا پرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان خرایە بەر باس‌و تەئكید لە پێویستیی تەبایی‌و یەكڕیزیی لایەنە كوردستانییەكان كرایەوە". رۆژێك دوای ئەم مشتومڕەی نێوان بەرهەم ساڵح‌و مەسعود بارزانی، بەدیاریكراوە لە رۆژی 19ی ئەم مانگە، هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە بازگەی سماقوڵی رێگری كرد لە مەحمود سەنگاوی ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بچێت بۆ ناو شاری هەولێر، كە یەكێكە لە كەسە نزیكەكان لە بەرهەم ساڵحەوە.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت نزیكەی (ملیۆنێك‌و 800 هەزار) قوتابی‌و خوێندكار بۆ ساڵی نوێی خوێندن رویان لە خوێندنگەكان كردەوە، لە دواین یاسای بودجەدا كە ساڵی 2013 دەرچووە، كەرتی پەروەردە رێژەی 16%ی بودجەی گشتی بۆ تەرخانكراوە، بەڵام هێشتا ئەم كەرتە یەكێك لە خراپترین كەرتە گشتییەكان لە هەرێمی كوردستان، ئامارەكانی خوێندنی ساڵی 2017-2018 باسلەوە دەكەن، رێژەی 60%ی بینای خوێندنگەكان پێویستیان بە نۆژەنكردنەوەیە، نزیكەی (2 هەزار) خوێندنگە زیاتر لە دوو دەوام تاوەكو پێنج دەوامیان تێدا دەكرێت، زیاتر لە (3 هەزار) خوێندنگە كارەبا‌و دیوارو باخچەی تایبەت بەخۆیان نییە، ئەم راپۆرتە بە داتاو ژمارە وردەكاری دۆخی پەروەردە لە هەرێمی كوردستان دەخاتەڕوو. زەنگێكی مەترسیدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە خوێندنگەیەكی بنەڕەتی شاری دهۆك بەقەیرانێكی كۆنەوە زەنگی دەستپێكردنی ساڵی نوێی خوێندنی 2019-2020ی لێدا. نزیكەی (7 هەزار) خوێندنگە ئەمڕۆ دەرگایان بەڕووی نزیكەی (ملیۆنێك‌و 800 هەزار) قوتابی‌و خوێنكاردا كردەوە، واتە رێژەی 32%ی كۆی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان وەكو قوتابی داخڵی پرۆسەی خوێندن بوون، ئەمە جگە لە نزیكەی (130 هەزار) مامۆستا‌و فەرمانبەر كە پرۆسەكە بەڕێوەدەبەن. ئەو خوێندنگایەی كە سەرۆكی حكومەت زەنگی ساڵی نوێی خوێندنی تێیدا لێدا، دوو ناوی هەیە (قوتابخانەی نی رەنگ- قوتابخانەی رێباز)، واتە لە یەك بینادا دوو خوێندنگە هەیە، ئەمە حاڵی زۆربەی خوێندنگەكانە لە هەرێمی كوردستان، یەك بیناو دوو خوێندنگە‌و دوو كاتی جیاوازی دەوامكردن. سەرۆكی حكومەت لە وتاری دەستپێكی خوێندندا وتی:" بەپێی بەداواچوونی لایەنە پەیوەندیدارەكان، هەرێمی كوردستان پێویستی بە 3500 پۆلی دیكە هەیە بۆ ئەوەی لە كێشەی چەند دەوامی رزگاری بێت‌و قوتابییە خۆشەویستەكانمان لە قوتابخانەی شیاودا بخوێنن". كورتەیەك لەبارەی وەزارەتی پەروەردەوە وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێم لە 1992 دامەزراوە، وەزارەتی پەروەردە بە یاسای ژمارە (4) ساڵی (1992) كاری خۆی دەكات.  بەپێی ئەو زانیاریانەی كە لە سایتی فەرمی وەزارەتی پەروەردەدا بڵاوكراوەتەوە، لە دیوانی وەزارەت (5) راوێژكار هەیە، لەناو دیوانی وەزارەتدا (12) بەرێوەبەری گشتی هەیە، سەرەڕای بەرێوەبەری گشتی پەروەردەكان، لەگەڵ (7) بەرێوەبەرایەتی لەناو دیوانی وەزارەتی پەروەردە.  وەزیری نوێی پەروەردە لە هەرێمی كوردستان ناوی (ئالان حەمەسەعید)ە كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە، ئەم وەزیرە لەگەڵ دەستبەكاربوونیدا بە گوڕو تینەوە داخڵی پرۆسەكە بووە، بەڵام نازانرێت ئایا دەتوانێت چارەسەری هەندێك لە كێشە زۆرو زەوەندەكانی پەروەردە چارەسەربكات، یاخود وەكو وەزیرەكانی تر هەندێك كێشەی تر بۆ كەرتەكە بەدێدەهێڵێت. وەزارەتی پەروەردە لەدوای دروستبوونیەوە، زۆرینەی كات لای پارتی دیموكراتی كوردستان بووە، بۆیە بەرپرسیارێتی گەورەی شكستی ئەم كەرتە بەپلەی یەكەم لە ئەستۆی پارتیدایە، یەكێتی نیشتمانی بەرپرسیارێتی یەك كابینەی دەكەوێتە ئەستۆ كە ئەو پۆستەی لەدەستدابووە، ئەمە سەرباری بەرپرسارێتی ئەو ماوەیەی كە شەڕی ناوخۆ هەبووە لە نێوان هەردوو پارتەكەدا. لیستی ناوەی وەزیرەكانی پەروەردە لە كابینە یەك لەدوای یەكەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا. •    ناسیح غەفور كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، ساڵی 1992 بوو بە یەكەمین وەزیری پەروەردە لە هەرێمی كوردستان. •    لە كابینەی دووەمی حكومەتی هەرێم ناسیح عەفور لە پۆستەكەی مایەوە. •    ساڵی 1996 بەهۆی شەڕی ناوخۆوە كابینەی حكومەت لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبوو، حكومەتی هەر لایەك وەزیری پەروەردەی بۆخۆی دانا. •    ساڵی 2005 حكومەت یەكیگرتەوە، دڵشاد عەبدولرەحمان كە سەربە یەكێتی نیشتمانی بوو، بوو بە یەكەم وەزیری حكومەتی یەكگرتووی نوێی هەرێم. •    سەفین دزەیی كە سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە لە ساڵی 2009 بوو بە وەزیری پەروەردە‌و تاوەكو ساڵی 2014 مایەوە. •    پشتیوان سادق كە سەربە پارتی بوو، لە 2014 بۆ 2018 پۆستی وەزیری پەروەردەی وەرگرت. •    ئالان حەمە سەعید كە سەربە پارتییە ئێستا وەزیری پەروەردەیە. پەروەردە بە زمانی ژمارە‌و داتا ! بەپێی راپۆرتی ئینستتیۆتی (پەی) بۆ پەروەردەو گەشەپێدان كە  تایبەت بە خوێندنی ساڵی 2017-2018 ئامادەی كردووە، لەكۆی (5 هەزارو 234) خوێندنگە لە هەرێمی كوردستان: •    (30)  قوتابخانە بیناكانیان لە گڵ‌و قوڕ دروستكراون. •    (3 هەزارو 162) خوێندنگە پێویستان بە نۆژەنكردنەوە، واتە 60%ی كۆی گشتی قوتابخانەكان لە هەرێم.  •    (هەزارو 785) قوتابخانە دوو دەوامی تێدا دەكرێت. •    (134) قوتابخانە سێ دەوامی تێدا دەكرێت. •    (5) قوتابخانە چوار دەوام‌و پێنج دەوامی تێدا دەكرێت. •    (194) قوتابخانە لە بینای كرێدان. •    (100) قوتابخانە كارەبایان نیە.  •    (501) خوێندنگە شورا (دیوار)یان نیە، ئەم ژمارەیە دەكاتە رێژەی (9%)ی كۆی گشتی خوێندنگەكان لە هەرێم. •    (194) قوتابخانە لە بینای كرێدان. •    (هەزارو 395) قوتابخانە، قوتابخانەی میوانن، واتە لە بینای تایبەتی خۆیاندا نین.  •    (2 هەزارو 411) قوتابخانەی باخچەی نیە، كە دەكاتە رێژەی (46%) كۆی گشتی قوتابخانەكان لە هەرێم. •    لەكۆی (317 هەزارو 619) رەحلەی یەك كەسیی، (36 هەزارو 84) رەحلە پێویستی بە چاككردن هەیە، ( 30 هەزارو 583) رەحلە خراپە. •    لەكۆی ( 650 هەزارو 82) رەحلەی دوو كەسیی، (78 هەزارو 86) رەحلە پێویستی بە چاككردن هەیەو ( 53 هەزارو 483) رەحلە خراپە. •    (350) قوتابخانە تەوالێتی مامۆستای نیەو (159) قوتابخانە تەوالێتی قوتابی نیە. •    (716) قوتابخانە تۆڕی ئاوی خواردنەوەی خاوێنی نیە. •    ژمارەی مامۆستا لەگەڵ میلاكدا یەكناگرێتەوە. •    (128 هەزارو 424) مامۆستا هەیە، كە (54 هەزارو 110) مامۆستای لە رەگەزی نێر بەرێژەی (42%)و (74 هەزارو 311) مامۆستا لە رەگەزی مێن بە رێژەی (58%). •    ناڕێكی لە دابەشكردنی مامۆستادا هەیە، قوتابخانە هەیە رێژەی زیاد لە پێویستی مامۆستای هەیە، قوتابخانە هەیە ژمارەی مامۆستاكانی ئەگەر بەقەد خوێندكارەكانی نەبێت هیچی وای كەمتر نیە، قوتابخانەش هەیە بە نزیكەی (700) خوێندكارەوە (10) مامۆستای هەیە، لە هەرێم هەر مامۆستایەك 17 خوێندكاری بەردەكەوێت. پەروەردە.. بودجەیەكی نادیار ! سەرۆكی حكومەت هیچ قسەیەكی لەبارەی ئەوە نەكرد ئایا بودجەی تەرخانكردووە بۆ كردنەوەی بینای نوێی خوێندنگە یاخود نا، لەبری باسكردنی پرۆژەی حكومەت بۆ چارەسەری كێشەی بینا، داوای لە سەرمایەدارو وەبەرهێنەرانی ناوخۆ كرد رۆڵی "نیشتمانپەروەرانەی خۆیان بگێڕن"و لە هەڵمەتی كردنەوەی قوتابخانەی نوێ بەشداربن. ماوەی (70) رۆژە كابینەی نوێی حكومەت دەستبەكاربووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی حكومەت تائێستا بودجەی پەسەندنەكردووە، نازانرێت رێژەی لەسەدا چەندی بودجەی گشتی بۆ كەرتی پەروەردە تەرخان دەكات. لە ساڵی 2013وە تاوەكو ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان بودجەی نەبووە، بەرپرسان هۆكاری ئەمە بۆ شەڕی "داعش"‌و قەیرانی دارایی دەگێڕنەوە. لەدواین بودجەی حكومەتی هەرێمدا كە ساڵی 2013 كاری پێكراوە، لە كۆی بودجەی ئەو ساڵە بڕی (ترلیۆنێك‌و 860 ملیار) دینار بۆ كەرتی پەروەردە تەرخانكراوە كە دەكاتەی 16%ی كۆی گشتی بودجەی ئەو ساڵە، ئەوە ساڵی زێڕینی كەرتی پەروەردە بوو لە هەرێمی كوردستان، چونكە بودجەی تەرخانكراوی وەزارەتی پەروەردە لە هەموو كەرتەكانی تر زیاتربوو، بەڵام ئەمە نەبووە هۆی بوژاندنەوەی ژێرخانی كەرتی پەروەردە لە هەرێمی كوردستان، چونكە زۆرینەی بودجەكە بۆ موچەی مامۆستاو فەرمانبەرانی پەروەردە دەرۆیشت نەك كردنەوەی بینای خوێندنگە‌و پرۆژەی پەروەردەیی نوێ. ساڵی 2013 كە بودجەی وەزارەتی پەروەردە بەرێژەی 16%ی كۆی بودجە دیاریكرا، ژمارەی مامۆستاو فەرمانبەر (167 هەزارو 566) كەس بوو. وازهێنان لە خوێندن  دیاردەی وازهێنان لە خوێندن دیاردەیەكی خراپ‌و مەترسیدارە لە هەرێمی كوردستاندا، بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی پەروەردە، ساڵانە ژمارەیەكی زۆر لە منداڵان واز لە خوێندن دەهێنن، ئەمە جگە لەوانەی كە هەر پەیوەندیان بە خوێندنەوە نەكردووەو ناونوس نەكراون، كە ئەمانە هیچیان لەم ئامارانەدا نین. ژمارەی ئەو قوتابیانەی وازیان لە خوێندن هێناوە لە ساڵی خوێندنی 2017-2018 لەكۆی (ملیۆنێك‌و 741 هەزارو 762) قوتابی (34 هەزارو 527) قوتابی وازیان لە خوێندن هێناوە، لەگەڵ ئەوەی بەشێكیان فاكتەری ئابوری كۆمەڵایەتی هەیە، بەشێكیشی پەیوەستە بە ژینگەی قوتابخانەوە كە ژینگەیەكی نەگونجاوە لەگەڵ خواست‌و ویستەكانیاندا، زۆرێك لە قوتابخانەكان وەك سەربازگە یاخود زیندانێك وان بۆ قوتابیان، بۆیە هەست بە خۆشی‌و ئاسودەیی ناكات لە ناو بینای قوتابخانە، كەمی‌و نەبوونی وانەكانی (وەرزش، میوزیك، هونەر..هتد) كاریگەری زۆری لەسەر وازهێنانی قوتابی هەیە. چارەسەر وەزیری نوێی پەروەردە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ماوەی زیاتر لە 40 رۆژە دەستبەكاربووە، ئەو وەزارەتێكی وەرگرتووە كە بەدەست ئەو كێشە كەڵەكەبووانەی سەرەوە دەناڵێنێت. لە دەستپێكی كارەكانیدا وەزیری نوێ چەند بڕیارێكی دەركرد بۆ چارەسەركردنی هەندێك لەو كێشانە كە بریتین لە: * هەڵوەشاندنەوەی خوێندنی هەردوو بابەتی ( بیركاری‌و زانست) بە زمانی ئینگلیزی لە قوتابخانە بنەڕەتییەكاندا، كە ئەمە لە رابردوودا كێشەیەكی زۆری بۆ خودی خوێندكاران‌و كەسوكاریان‌و تەناتەت مامۆستایانیش دروست كردبوو. * قەدەغەكردنی وتنەوەی وانە لە خوێندنگە ئەهلییەكاندا لەلایەن مامۆستایانی قوتابخانە حكومییەكانەوە، ئەوەش بەمەبەستی رەخساندنی هەلی كار بۆ دەرچوانی زانكۆ‌و پەیمانگاكان كە چەند ساڵێكە دامەزراندن لە كەرتی حكومییدا وەستاوە. * پێكهێنانی لیژنەیەك بۆ ڕێكخستنەوەی میلاكاتی مامۆستایان و فەرمانبەران لە سەنتەری شارەكان بۆ ساڵی خوێندنی (2019- 2020). * ڕێگەنەدان بە كردنەوەی خولی بەهێزكردن و وتنەوەی پرۆگرامەكانی خوێندن لەو پەیمانگە پیشەییانەی كە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەوە مۆڵەتی پیشەییان پێدراوە. ئەم بڕیارانەی وەزیری پەروەردە ئەگەرچی بۆ  پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردن لە هەرێمدا گرنگن، بەڵام چارەسەری بنەڕەتی كێشە قوڵە‌و گەورەكانی ئەو پرۆسەیە ناكات، چونكە چارەسەری كێشەكانی پەروەردە پێویستی بە بودجەی باش‌و پلانی ستراتیژی هەنوكەیی‌و درێژخایەن هەیەۆ بەشێك لەو كێشانە بەمشێوەیە چارەسەر دەبن: * كەرتی پەروەردە بەدەست كەمی بینا‌و خراپی بیناوە دەناڵێنێت، بۆیە پێویستە حكومەت‌و وەزارەتی پەروەردە لەم بوارەدا بودجەیەكی تایبەت تەرخان بكەن بۆ بونیاتنانی خوێندنگەی نوێ‌و نۆژەنكردنەوە‌و چاككردنی بیناكان‌و گونجاندنیان لەگەڵ سەردەمدا. * دابینكردنی كەلوپەل‌و پێداویستییەكانی تایبەت بە پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردن كە ئێستا تەكنۆلۆژیای پێشكەتوو رۆڵی بەرچاو دەبینێت لەو پرۆسەیەدا. * رێكخستنەوەی میلاكی خوێندنگەكان لە مامۆستا‌و فەرمانبەر‌و كارگوزار‌و باخەوان بە شێوەیەكی دادپەروەرانە، چونكە كێشە لە كەمی میلاكدا بەو شێوەیە نییە بەڵكو كێشەكە لە رێكخستنی میلاكاتدا هەیەو هەندێك خوێندنگە میلاكی زۆرە‌و هەندێكیش میلاكی زۆر كەمە. * چاوخشاندنەوە بە بابەتەكانی خوێندن‌و گونجاندنیان لەگەڵ سەردەم‌و دۆخی پەروەردە لە هەرێمی كوردستاندا. * بایەخدان بە مامۆستایان، كە بڕبڕەی پشتی پرۆسەی پەروەردە‌و فێركردنن‌و گۆڕانكاریكردن لە دەستەی بەڕێوەبردنی خوێندنگەكاندا بەشێوەیەك كە ئەوانەی خوازیارن لەو بوارەدا خزمەت بكەن بواریان بۆ بڕەخسێت‌و ئەوانەشی چەندین ساڵە لەو ئەركەدان‌و ماندووبون پشوو بدەن‌و بگەڕێنەوە‌و خوێندكاران‌و پەروەردەش سود لە ئەزمونیان وەربگرن.

درەو میدیا: هۆشیار زێباری  لەبری  (مەسعود بارزانی)، وەڵامی زارەكی نامەكەی كۆسرەت رەسوڵ دەداتەوە" ئاگاداری رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی نیە"، دوای دوو كاتژمێر لە كۆبونەوە، مەكتەبی سیاسی یەكێتی لە سلێمانی دەیەوێت بارودۆخەكە ئارامبكاتەوە، مەسرور بارزانی بەنوسراو كۆمەڵێك دەسەڵات دەداتە قوباد تاڵەبانی، بەڵام قوباد تاڵەبانی رەتی دەكاتەوە.    یەكێتی لە سلێمانی كۆبوەوە! ئەو كۆبونەوەیەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كە بڕیار بوو لە شاری هەولێر ئەنجامی بدات و پەیامێك بگەیەنێتە پارتی لەسەر رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی، ئێوارەی ئەمڕۆ لە شاری سلێمانی ئەنجامیدا. بەپێی زانیارییەكانی(درەو میدیا) لە كۆبونەوەكەدا چەند بژاردەیەك بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان خراوەتە روو، بەڵام دواتر بژاردەی ( ئارامگرتن)یان لەم قۆناغەدا پەسەندكردووەو پێیان وابووە كە دۆخەكە هەستیارەو هەرجۆرە هەڵوێستێكی توند، بارودۆخەكە تێكدەكات. هەربۆیە چانسێكی تریان داوە بە پارتی دیموكراتی كوردستان كە رێككەوتنەكە جێبەجێبكات، چونكە یەكێتی بەتەواوی نیگەرانە لە جێبەجێنەكردنی رێككەوتنەكە، لە كۆبونەوەكەدا ئاماژە بەوەكراوە كە تا ئێستا نزیكەی ( 20%)ی رێككەوتنەكەی نێوانیان جێبەجێكراوە، خۆ ئەگەر پارتی رێككەوتەنەكە وەك خۆی جێبەجێ نەكات، ئەوا بیر لە بژاردەی تر دەكەنەوە.  لە دوای كۆبونەوە دوو كاتژمێریەكە، لەتیف شێخ عومەر وتەبێژی یەكێتی رایگەیاند" جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی رێكەوتنی سیاسی‌و ئەو رێكەوتنەی پەیوەستە بەكابینەی نوێی حكومەتەوە گرنتی درێژە پێدانی رێكەوتنەكانمانە، لەكۆبونەوەكەدا جەختمان لەوە كردەوە پابەندی رێكەوتنی خۆمان دەبین لەگەڵ پارتی، هەرچیەك لەناوەڕۆكەكەیدا هەیە جێبەجێ بكرێت" قوباد بە دەسەڵاتەكان رازی نیە! بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لەسەرەتای ئەم هەفتەیەدا مەسرور بارزانی كۆمەڵێك دەسەڵاتی داوە بە جێگرەكەی( قوباد تاڵەبانی) بەڵام ئەو دەسەڵاتانە زۆر كەمترە لەو دەسەڵاتانەی كە لە كابینەی هەشتەمدا( نێچیرڤان بارزانی) بۆ ( قوباد تاڵەبانی) دیاریكردبوو، بۆیە قوباد تاڵەبانی ئەو دەسەڵاتانەی رەتكردۆتەوەو نیگەرانیەكانی گەیاندۆتە مەكتەبی سیاسی یەكێتی، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا بڕیاردراوە كە داوای رونكردنەوە بكرێت لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەسەر دیارینەكردنی دەسەڵاتی تەواو بە جێگرەكەی.  بەپێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا) قوباد تاڵەبانی رایگەیاندووە، ئەو دەسەڵاتانەی كە بۆم دیاریكراوە، زۆر كەمترە لە دەسەڵاتەكانی رێباز حەملان یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری وەبەرهێنانو راژەی گشتی، تەنانەت لە دەسەڵاتەكانی شەعبان شەعبان چالیش كەمترە كە بەڕێوەبەری نوسینگەی سەرۆك وەزیرانە.  زێباری لەبری مەسعود بارزانی وەڵام دەداتەوە   لەدوای ناردنی نامەكەی كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی بۆ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی بە تەلەفۆن قسە لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ عەلی دەكات و پێی رادەگەیەنێت " مەحمود سەنگاوی سوکایەتی بە مەسعود بارزانی کرد ئێمە شتەکەمان وا قورس نەکرد ئێوەش ئەوەندە روداوەكە قورس مەکەن" زێباری ئەوەشی بە كۆسرەت رەسوڵ راگەیاندووە  " مەسعود بارزانی پێی وتووە كە ئەو ئاگاداری روداوی رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی نیەو ئەو پرسە پەیوەندی بە حكومەتەوە هەیە" بۆیە تیمی یەكێتی لە حكومەت نامەیەك بۆ مەسرور بارزانی دەنێرن لەسەر روداوی رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی، بەڵام تا ئێستا مەسرور بارزانی وەڵامی تیمی یەكێتی نەداوەتەوەو لە رێگەی وەزیری ناوخۆوە رونكردنەوەیەكی لەسەر روداوەكە بڵاوكردەوەو رایگەیاند" لێكۆڵینەوە لە روداوەكە دەكەین".  نامەكەی كۆسرەت رەسوڵ بۆ مەسعود بارزانی توندبووە، سەعدی ئەحمەد پیرە ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بە (خەندان)ی راگەیاندووە" لەنامەكەدا داوای رونكردنەوەمان لە كاك مەسعود كردوە و پێمانوتوە كە ئەم جۆرە هەڵسوكەوتانە جێگەی قبوڵكردن نییە و دەبێت لێی بكۆڵدرێتەوە و چارەسەربكرێت، ئەمە یەكەمین جاری نییە پارتی كاری وادەكات، لەگەڵ یەكگرتو، لەگەڵ حزبی دیكە، بۆیە دەبێت بزانن چۆن چارەسەردەكرێت، ئێمە ئەگەر بمانەوێت ببینە شەریكی راستەقینە لە سەرەتاسەری كوردستان، ئەو مامەڵەیەی ئەمڕۆ كراوە مامەڵەی دروستبونی دو ئیدارەیی و ئیجباركردنە بۆ دروستبونی دو ئیدارەیی، ئەوە مامەڵەی یەك ئیدارەیی و یەك هەرێمی و نەهێشتنی كارەساتی دوئیدارەیی كۆتایی پێ بهێنێت". هۆكاری رێگری لە مەحمود سەنگاوی؟ تا ئێستا بەرەسمی بەرپرسانی پارتی دیموكراتی كوردستان باسیان لە هۆكاری رێگریكردن نەكردووە لە ( مەحمود سەنگاوی) ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كە دوێنی لە بازگەی سماقوڵی رێگری لێكرا كە دەویست بچێتە هەولێر بۆ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی، بەپێی ئەو زانیاریانەی كە( درەو میدیا) لەچەند سەرچاوەیەكەوە دەستی كەوتووە باس لە دوو هۆكار دەكرێت:. •    هۆكاری سەرەكی رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی، نیگەرانی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە لە زیاد بونی جموجوڵی سەركردە و كۆبونەوەكانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانی كوردستان لەو شارە. سەرچاوەیەكی باڵا لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە( درەو میدیا)ی راگەیاند: راستە پارتی دیموكراتی كوردستان و خودی مەسعود بارزانی زۆر نیگەران بوون لە وتارەكەی مانگی حوزەیرانی رابردوی مەحمود سەنگاوی بەرامبەر بە مەسعود بارزانی، بەڵام  تەنها ئەوە هۆكاری رێگریكردن نەبوو، بەڵكو هۆكارە سەرەكیەكە زیادبونی جموجوڵ و كۆبونەوەكانی یەكێتی بووە لە هەولێر. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) لە كۆبونەوەكانی پێشووتری مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا، بڕیاردراوە لە پێناو دوورخستنەوەی كێشەو فەوزا لە دەڤەری سلێمانی و زیادكردنی چالاكیان لە هەولێری پایتەخت، بەشێك لە كۆبونەوەكانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی یەكێتی بگوازرێتەوە هەولێر و سەركردەكانی یەكێتیش زیاتر و بونیان هەبێت لە هەولێر، چونكە سەركردەكانی یەكێتی پێیان وابووە كە یەكێتی بەتەواوی لە هەولێر پاشەكشەی كردووەو دەیانەوێت پێگەی یەكێتی لە هەولێر بەهێز بكەنەوە. سەرچاوە باڵاكەی پارتی ئەوەشی بۆ(درەو میدیا) ئاشكراكرد، كە " لە ماوەی رابردوودا جموجوڵی یەكێتی لە هەولێر سەركردایەتی پارتی نیگەرانكردووە، زۆرینەی هەرە زۆری سەركردەكانی یەكێتی لە سلێمانین بەڵام بۆ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسیان هاتونەتە هەولێر، سەرەرای ئەوەیش بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق لەو ماوەیەدا گەشتێكی بۆ هەولێركردووە، هەموو ئەو جموجوڵانەی یەكێتی پارتی نیگەرانكردووە. •    تۆڵەكردنەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان لە وتارێكی (مەحمود سەنگاوی) كە لە حوزەیرانی رابردوو  هێرشی توندی كردە سەر مەسعود بارزانی و بە "پیاوێكی زۆر بچوك"ی لەقەڵەمدا، ئەو لێدوانە لە كاتی خۆیدا مەسعود بارزانی و لایەنگرانی پارتی زۆر توڕەكرد بە جۆرێك بارەگای بارزانی لە وەڵامی مەحمود سەنگاویدا دەڵێت" مافیا و تاڵانچی و بكوژ هی ئەوە نین وەڵامیان بدرێتەوە". لێدوانی بەشێك لەبەرپرسانی پارتی ئەوە دەخەنە روو كە ئەو لێدوانە توندەی (مەحمود سەنگاوی) هۆكارێك بووە بۆ  رێگریكردنەكە، شاخەوان عەبدوڵا پەرلەمانتاری پێشووی پارتی لە نوسینێكدا لە پەیجی تایبەتی خۆی نوسیویەتی" مانگێك نابێت كاك محمود لەمیدیای بینراو بێرێزی بەرامبەر مەرجەعی گەلەكەمان و سەرۆكی پارتی كرد خۆ تا ئێستا وامانگێك تێپەر دەبێت نە یەكێتی نە كاك محمود داوای لێبوردنیان لە قیادەو ئەندام و لایەنگرانی پارتی نەكردوە"    

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت یەكێتی ئامادەكاری دەكرد بۆ ئەوەی لە هەولێرەوە پەیامێكی بەهێز لەبارەی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت بە پارتی بدات، بەڵام پارتی بە رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی، سەرەنجی لەسەر كۆبونەوەكە هەڵگرت، ئەمە یەكێتییەكانی زیاتر توڕەكرد، كۆسرەت رەسوڵ عەلی نامەیەكی توندی بۆ مەسعود بارزانی نارد، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا وردەكاری رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی‌و ناوەڕۆكی نامەكەی كۆسرەت رەسوڵ بۆ بارزانی‌و چیرۆكی "دێگەڵە‌و پردێ‌و سماقوڵی"‌و ریشەی كێشەی سنور لەنێوان پارتی‌و یەكێتی دەگێڕێتەوە. سەنگاوی.. دواین ئەلقەی زنجیرەیەك بەیانی ئەمڕۆ هێزێكی پارتی دیموكراتی كوردسان لە بازگەی "سماقوڵی" رێگریی لە مەحمەد سەنگاوی ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كرد بچێتە ناو شاری هەولێرەوە. مەحمود سەنگاوی بەمەبەستی بەشداریكردن لە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی بەرەو هەولێر بەرێكەوتبوو، بەڵام لەكاتی گەیشتنی بە بازگەكە، هێزێكی زۆری پارتی دەبینێت كە بڵاوەیانپێكراوە، هێزەكە داوای لێدەكەن بگەڕێتەوە‌و رێگای تێپەڕبوونی پێنادەن، هەندێك دەمەقاڵێ دروستدەبێت‌و مەحمود سەنگاوی ناچار بە گەڕانەوە دەكرێت بۆ ناو شاری سلێمانی. ئێستا سەنگاوی لە ماڵەكەی خۆیەتی لە شاری سلێمانی، (درەو میدیا) هەوڵیدا لەبارەی رووداوەكەوە قسەی لەگەڵدا بكات، بەڵام یەكێك لە كەسە نزیكەكانی وەڵامی تەلەفۆنەكەی دایەوە‌و پێی راگەیاندین، خەڵكێكی زۆر سەردانیان كردووە‌و ئێستا ناتوانێت قسە بكات. مانگی حوزەیرانی رابردوو، مەحمود سەنگاوی لە وتارێكدا لەبەردەم پێشمەرگە دێرینەكانی حزبەكەی لە گەرمیان، رەخنەی توندی لە مەسعود بارزانی گرت‌و وتی:" مەسعود بارزانی زۆر بچوكە، ئەگەر پیاوێكی بچوك نەبوایە دوای كۆچی دوایی مام جەلال‌و نەوشیروان مستەفا، بەیانێكی‌ دەردەكردو دەیوت ئیتر من پارتی‌ نیم‌و سەرۆكی‌ كوردم‌و هەرچی‌ كێشەیەكتان هەبوو بێنە لای‌ من". سەنگاوی بەم لێدوانە‌و چەند لێدوانێكی پێشتری پارتییەكانی توڕەكرد، بۆیە پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن رێگریكردنی ئەمڕۆی پارتی، پەیوەندی بە لێدوانە توندەكانی ئەوەوە هەبێت لەبارەی پارتی‌و سەركردەكانییەوە. وەزارەتی ناوخۆ: لێكۆڵینەوە دەكەین دوای بڵاوبونەوەی هەواڵەكە، لەتیف شێخ عومەر وتەبێژی یەكێتی لە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتییەوە لە هەولێر كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی سازكردو رایگەیاند" وەكو یەكێتی ئەم كارە قبوڵ ناكەین‌و حكومەتی هەرێم بە بەرپرسیار دەزانین لەو كارە". لەتیف شێخ عومەر وتی:" قابیلی قبوڵ نییە ئەو جۆرە كارانە لەكاتێكدا كوردستان موڵكی هیچ لایەنێك نییەو موڵكی هەموو خەڵكی كوردستانە، ئەوەی بەرانبەر مەحمود سەنگاوی كراوە بەرانبەر هەموو خەڵكی كوردستان كراوە". وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان لەبارەی روداوەكەوە راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە، تێیدا دەڵێ:" لە زاڵگەیەكی دۆڵی سماقۆلی رووداوێكی نەخوازراو روویداوە، كە هیچ بڕیارو راسپاردەی لە پشتەوە نەبووە. بۆیە بۆ رەواندنەوەی نیگەرانییەكانی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و رێگەگرتن لە دووبارەبوونەوەی ئەم جۆرە رووداوانە، لێكۆڵینەوەیەكی ورد ئەنجام دەدەین..". بەر لە بڵاوبوونەوەی رونكردنەوەكەی وەزارەتی ناوخۆ، سەرچاویەكی ئەمنی باڵا لەناو یەكێتی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند:" لەبەرامبەر رێگریكردن لە چوونی مەحمود سەنگاوی بۆ هەولێر، یەكێتیش رێگری دەكات لە هاتنی بەرپرسانی باڵای پارتی بۆ ناوچەی سەوز، بۆ ئەو مەبەستەش بازگەكان ئاگاداركراونەتەوە". بەڵام (درەو میدیا) زانیویەتی ئێستا هەوڵێكی زۆر هەیە بۆ ئاسایكردنەوەی بارودۆخەكە‌و رێگریكردن لە دروستبوونی گرژی زیاتر. كاردانەوەی بەرپرسانی پارتی لەبارەی رووداوەكە جۆراوجۆرە، كاكەمین نەجاڕ ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی لە لێدوانێكدا لە پەراوێزی كۆبونەوەیەكی لەگەڵ جوڵانەوەی نەوەی نوێ وتی:" بەرپرسی بازگەكە بە مەحمود سەنگاوی وتووە چاوەڕێ بكەن تا تەلەفۆنێك دەكەم، بەڵام مەحمود سەنگاوی چاوەڕێی نەكردووەو گەڕاوەتەوە، بۆیە كێشەیەكی گەورە نەبووە، میدیاكان گەورەیان كردووە". بەڵام بڵند ئیسماعیل ئەندامی سەركردایەتی پارتی دەڵێ:" دەكرێت كاك مەحمود سەنگاوی نەناسرابێتەوە، بۆیە رێگری لێكراوە، لەبەرئەوە رێگریكردنەكە مەبەستی سیاسی لە پشتەوە نەبووە". نامەیەك لە كۆسرەت رەسوڵەوە بۆ بارزانی بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەو كۆبونەوەیەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كە مەحمود سەنگاوی بۆ بەشداریكردن تێیدا بەرەو هەولێر بەڕێكەوتووە، كۆبونەوەیەكی هەستیار بووە لەبارەی چارەنوسی یەكێتی لە كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم، بڕیاردراوە لەو كۆبونەوەیەدا بڕیار لەسەر چارەنوسی مانەوە یاخود دەرچوونی یەكێتی لە كابینەی نوێی حكومەت بدرێت. (درەو میدیا) زانیویەتی، بەشێكی زۆر سەركردەكانی یەكێتی (بەدیاریكراوی گروپی كەركوكییەكان ئەنجومەنی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی) نیگەرانن لەوەی كە رێككەوتنەكەیان لەگەڵ پارتی لەبارەی پێكهینانی كابینەی نوێ بەتەواوەتی جێبەجێ نەكراوە. هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی باسلەوە دەكەن، ئەوەی تائێستا لە رێككەوتنی نێوان یەكێتی‌و پارتی جێبەجێكراوە، تەنیا 20%ی رێككەوتنەكەیە، پۆستی پارێزگاری كەركوك هێشتا یەكلانەكراوەتەوە، دەسەڵاتەكانی قوباد تاڵەبانی لە پۆستی جێگری سەرۆكی حكومەتدا نادیارە، پۆستی سەرۆكی سێ دەستە كە بەر یەكێتی كەوتووە هێشتا پڕنەكراوەتەوە، خالید شوانی وەكو وەزیری هەرێم دەستبەكاربووە بەڵام هێشتا ناونیشان‌و ئەركەكەی نادیارە‌و فەرمانی بۆ دەرنەكراوە.  بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، دوای كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی مەكتەبی سیاسی، كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی لەسەر راسپاردەی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی حزبەكەی، نامەیەكی توندی ئاڕاستەی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی كردووە. لەنامەكەدا كۆسرەت رەسوڵ پرسی رێككەوتنەكەی نێوان پارتی‌و یەكێتی‌و رووداوی رێگریكردنەكەی بازگەی سماقوڵی لە مەحمود سەنگاوی تێكەڵكردووە‌و داوا لە بارزانی خۆی بێتە ناوەوە‌و دەستوەردان بكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. لە سماقوڵییەوە بۆ دێگەڵە ! ئەو بازگەیەی كە تێیدا رێگری لە تێپەڕبوونی مەحمود سەنگاوی كرا، ناوی بازگەی "سماقوڵی"یە، دەكەوێتە دۆڵی سماقوڵی سەربە ناحیەی دێگەڵە، (سماقوڵی)‌و دەربەندی (گۆمەسپان) بەیەكەوە دەبەستێتەوە. لەناو دۆڵی سماقوڵیدا سێ گوند هەن كە هەرسێكیان ناویان "سماقوڵی"یە، بازگەی سماقوڵی كە رووداوەكەی ئەمڕۆ تێیدا رویداوە (15 بۆ 20) كیلۆمەتر لە ناحیەی دێگەڵەی سەربە قەزای كۆیەوە دورە، دێگەڵە لە رۆژانی شەڕی ناوخۆی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە هاوشێوەی سنوری نێوان كۆریای باكورو كۆریای باشوری لێهاتووە، سەرباری ئاشتەوایی نێوان هەردوو حزب‌و راگرتنی شەڕ لە ساڵی 1998دا، بەڵام هەمیشە دێگەڵە وەكو هێڵی جیاكەرەوەی دەسەڵات‌و قەڵەمڕەوی نێوان پارتی‌و یەكێتی ماوەتەوە. رۆژی "31ی ئابی 1996" لە گەرمەی شەڕی ناوخۆدا، هێزەكانی پارتی بە پاڵپشتی هێزەكانی سوپای عێراق، هێزەكانی یەكێتیان لە هەولێر دەركرد‌و دواتر یەكێتی بەتەواوەتی لە سنوری هەرێمی كوردستان كرایە دەرەوە، دوای (40 رۆژ) مانەوە لەناو سنورەكانی ئێران، هێزەكانی یەكێتی هێرشیان هێنا بۆ گرتنەوەی ئەو ناوچانەی كە لە رووداوەكانی 31ی ئابدا لەدەستیان دابوو (پارتی دەڵێن لەو هێرشەدا سوپای پاسدارانی ئێران پاڵپشتی هێزەكانی یەكێتی كردووە). یەكێتی دەستیكرد بە كۆنترۆڵكردنەوەی ناوچەكان، رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 1996 پێشڕەوی هێزەكانی یەكێتی بە بڕیارێكی هەرێمی‌و نێودەوڵەتی لە سنوری ناحیەی "دێگەڵە" راوەستا، ئیتر لەوكاتەوە "دێگەڵە" بوو بە ناوێكی ناسراو لە فەرهەنگی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی خەڵكی هەرێمی كوردستاندا. رۆژانی دوای راگرتنی شەڕی ناوخۆ، كاتێك پارتی لە هەولێر حكومەتێكی بە سەرۆكایەتی رۆژ نوری شاوەیس‌و یەكێتیش لە سلێمانی حكومەتێكی بە سەرۆكایەتی كۆسرەت رەسوڵ دروستكرد، دێگەڵە سنوری جیاكەرەوەی دوو حكومەتەكە بوو. ساڵی 2005 یەكێتی‌و پارتی لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا كە دواتر ناوی لێنرا "رێككەوتنی ستراتیژی" حكومەتیان یەكخست‌و لەو كاتەوە لە هەرێمی كوردستان یەك حكومەتی هەیە، بەڵام ئەمە نەیتوانیوە هێڵی سنوری دێگەڵە كاڵ بكاتەوە، رۆژانی دانوستانی ئاشتی، هونەرمەندی شێوەكار (ئیسماعیل خەیات) هەندێك لە بەردەكانی سنوری دێگەڵەی رەنگ كرد‌و وێنەی لەسەر كێشان، ئەو بەو كارە داوای ئاشتی دەكرد، وێنەی سەر ئەو بەردانە بەمدواییە كاڵبوونەوە، بەڵام هەندێك گەنجی شێوەكار، چونە شوێنەكە‌و تابلۆی سەربەردەكانیان لەسەر هێڵكارییەكەی كۆنەكەی ئیسماعیل خەیات تۆخكردەوە، رەنگە ئەمە نیشاندەری ئەوەبێت هێشتا زۆر كەس لە كوردستان باوەڕیان بەوە نەهێناوە كە سەردەمی "دوو ئیدارەیی" كۆتایی هاتووە.  ریشەیەكی مێژویی سنورو جیاكردنەوەی قەڵەمڕەویی لە مێژووی هێزو لایەنە سیاسییەكانی كورددا لە باشوری كوردستان ریشەی هەیە. ناوەڕاستی شەستەكانی سەدەی رابردوو، باڵی ئیبراهیم ئەحمەد لە مەكتەبی سیاسی پارتی جیابووەوە، دوای ئەم جیابونەوەیە سنوری كاركردنی هەردوولا لە یەكتر جیاكرایەوە. ساڵی 1975 دوای ئاوابوونی شۆڕشی كورد بە رێبەرایەتی مەلا مستەفای بارزانی، یەكێتی نیشتمانی بەسەرۆكایەتی جەلال تاڵەبانی دروستكرا، یەكێتییەكان ئەم رووداوەیان ناوناوە "شۆڕشی نوێ"، لەگەڵ دروستبوونی یەكێتیدا "شۆڕشی كۆن"‌و "شۆڕشی نوێ" لەسەر ناوچەی جێنفوز كەوتنە ململانێی‌و دواتر ناوچەی قەڵەمڕەوی هەردوو شۆڕشەكە لەیەكتر جیاكرانەوە، بەڵام بەشێوەی فەرمی لەدوای دروستبوونی بەرەی كوردستانییەوە لە 7ی ئایاری 1987 سنوری چالاكی نێوان یەكێتی‌و دیاریكرا، لەوكاتەدا تەواوی گوندەكانی كوردستان لەژێر دەستی پێشمەرگەدا بوو، بەپێی رێككەوتنەكە: •     پارتی سنوری دەسەڵاتی لە بادینان‌و یەكێتیش لە سلێمانی‌و هەولێرو كەركوك دەبێت. •    رێگە بە پارتی دەدرێت سەردانی ناوچەكانی ژێر دەستی یەكێتی بكات، بەڵام بۆی نیە هیچ چالاكییەك لە سنوری دەسەڵاتی هێزەكانی یەكێتی ئەنجام بدات. مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە لە سنوری ناوچەی جیاكەرەوەی نێوان پارتی‌و یەكێتی بەردەوام مێژووی خۆی دووبارە دەكاتەوە. یەكەمین رێگری ئاشكرا دوای كۆتایهاتنی سەردەمی "دوو ئیدارەیی" لە سنوری دێگەڵە لە ساڵی 2013دا بوو، لەسەروبەندی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستاندا، كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری سكرتێری یەكێتی بەمەبەستی بەشداریكردن لە بانگەشەی هەڵبژاردن بەرو شاری هەولێر بەڕێكەوت، بەڵام هێزێكی سەربە پارتی رێگری لێكرد بچێتەناو هەولێرەوە، ئەوە لەكاتێكدا بوو كۆسرەت رەسوڵ سەرباری پۆستە حزبییەكەی پۆستێكی حكومی هەبوو، جێگری سەرۆكی هەرێم بوو، واتە جێگری مەسعود بارزانی بوو. لە دووەم هەنگاویشدا كاتێك پەرلەمانتارانی سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بە توندی دژی بڕیارو هەڵوێستەكانی پارتی هەڵوێستی توندیان نواند، پارتی لە 15ی ئابی 2015دا لە بازگەی دێگەڵە رێگری لە ژمارەیەك پەرلەمانتاری گۆڕان كرد بگەڕێنەوە بۆسەر كارەكانیان، پەرلەمانتارەكان بە ناچاری بەرەو سلێمانی گەڕانەوە. هەمان ساڵ‌و لە رۆژی 10 ئۆكتۆبەردا هێزەكانی پارتی نوسینگەی كەناڵی (NRT) لە هەولێر داخست‌و كارمەندەكانی نوسینگەكەیان لە سنوری دێگەڵەوە ئاودیوی سلێمانی كردەوە. رۆژی 12ی ئۆكتۆبەری 2015 پرسی سنورو دوو ئیدارەیی لە هەرێمی كوردستان بەتەواوەتی خۆی نمایشكردەوە، هێزێكی پارتی لە بازگەی (پردێ)ی نێوان هەولێرو كەركوك، رێگرییان لە گەڕانەوەی یوسف محەمەد سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان كرد بۆسەر كارەكەی لە شاری هەولێر (ئەوكات ناكۆكییەكان لەبارەی هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم‌و چارەنوسی پۆستەكەی مەسعود بارزانی گەیشتبووە لوتكە). رێگریكردن لە مەحمود سەنگاوی دواین ئەلقەی زنجیرە چیرۆكێكە كە باس لەوەدەكات دوای 28 ساڵ لە رزگاربوون لە دەستی حوكمڕانی بەعس‌و دروستكردنی حوكمی خۆماڵی، هێشتا كورد لە هەرێمی كوردستان نەیتوانیوە ئیدارەیەكی یەكگرتوو دروستبكات.  

راپۆرتی: نیاز عەبدوڵا – محەمەد رەئوف كەمپەینی( هەڵمەتی دادپەروەری) لە موچەو ئیمتیازاتی پلە تایبەتەكان داوا دەكات چاكسازی لە لوتكەی هەڕەمی دەسەڵاتی سیاسییەوە بكرێت، بە بڕیاری مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان پرۆژە یاسای چاكسازی لە موچەو خانەنشینیدا رادەگیرێت.  هەڵمەتی دادپەری چیان دەوێت؟ ئەمڕۆ سییەمین  گردبونەوەی (هەڵمەتی دادپەروەری) بۆ دادپەروەری لە موچەو ئیمتیازاتی پلە باڵاكان و نزیككردنەوەی لە موچەی فەرمانبەرێكی ئاسایی، كە لە ئێستادا جیاوازیەكی زۆر لە نێوانیاندا هەیە. لە بەیاننامەی سییەمین گردبونەوەی (هەڵمەتی دادپەروەری)دا  ئاماژە بەوەكراوە كە" موچەی بنەڕەتی پلە باڵاكان بۆ نیوەی ئێستای كەمبكرێتەوە, بۆ ئەوەی جیاوازی موچە كەمبكرێتەوە لە كوردستان كە بەرزترین رێژەیە لە جیهان" ئەوان ئاماژە بە موچەی خانەنشینی پلە باڵاكان دەكەن كە ناعەدالەتیەكی زۆری تێدایە" یاسای خانەنشینی پلە باڵاكان بە ئاستێك رێك بخرێت لە 2 ملیۆن زیاتر نەبێت بۆ ئەوانەی تەمەنی خانەنشینی دەیانگرێتەوە, ئەوانی دیكش بگەڕێنەوە سەر كارەكانیان, ئەوەشی كاری نەبووە, بە پێی بڕوانامەو پسپۆرییەكەی دابمەزرێت" زیاتر لە ( 2 هەزار) خانەنشینی پلە تایبەت لە هەرێمی كوردستان هەیە كە مووچەكانیان لە( 4 ملیۆن و 500 هەزار دینارەوە دەستپێدەكات تا 9 ملیۆن و 500 هەزار دینار)، موچەی مانگانەی وەزیر و پەرلەمانتارێك ( 8 ملیۆن و 200 هەزار ) دینارە، هەر وەزیر و پەرلەمانتارێك بە (80%)ی كۆی موچەكەی خانەنشین دەكرێت، بە بێ رەچاوكردنی تەمەن و ساڵی خزمەت، كە دەكاتە ( 6 ملیۆن و 560 هەزار) دینار. عەلی مەحمود ناسراو بە "عەلی سیاسی"  چالاكی مەدەنی و سەرپەرشتیاری ( هەڵمەتی دادپەروەری) كە كەم خۆپیشاندان و گردبونەوە هەیە لە پایتەختی هەرێمدا ئەوی تێدا نەبینرێت، بە (درەو میدیا)ی راگەیاند" ماوەی 10 ساڵ و دوو مانگە ( هەڵمەتی دادپەروەری) بەردەوامە، ئەمیش لە پێناو دادپەروەری لە موچەو خانەنشینیدا، كە موچەی سەرۆكی عێراق و هەرێم لە موچەی زۆرێك لە وڵاتانی دونیا زیاترە، موچەی پەرلەمانتارێكی هەرێم 30 هێندەی موچەی پەرلەمانتارێكی تونسە سێ هێندەی موچەی پەرلەمانتارێكی توركیایە، موچەخۆرێك كە تازە دابمەزرێت (140 هەزار دینار )وەردەگرێت موچەی پەرلەمانتارێك(80 ) هێندەی كەسێكی تازە دامەزراوە، بەڵام موچەی سەرۆكی ئەمریكا لەگەڵ كرێكارێكی ئاسایی 6 ئەوەندەو نێوە" بەشدارر عوسمان، كە لە 2010 برا رۆژنامەنوسەكەی (سەردەشت عوسمان) تیرۆركرا و بەشداری كەمپەینی ( هەڵمەتی دادپەروەریە) بە (درەو میدیا)ی راگەیاند" ناعەدالەتی گەورە لە موچەدا هەیە، هۆكاری سەرەكی ئەو ناعەدالەتیەی لە كۆمەڵگەی كوردیدایە لە هەڕەمەكانی سەرەوە دەستپێدەكات لە كۆمپانیای نەوت و باغ و ڤێلای بەرپرسان و داگیركردنی زەویەوە دەستپێدەكات بۆیە  ئێمە ئێستا رومان لە دەسەڵاتدارانی كوردستانە لە سەرۆكایەتی حكومەت و پەرلەمان و چینە دەسترۆیشتووەكانی داوامان وایە ئەگەر دەسەڵاتداران دەیانەوێت چاكسازی بكەن دەبێت، لە چینە دەسەڵاتدارەكانی كوردستانەوە دەستپێبكرێت دادپەروەری لەوێوە دەكرێت نەك لەسەر چینی رەشوروت" ئەو پێی وایە "ئەو كابینەی ئێستا لەسەر حوكمەو بانگەشەی چاكسازی و دژە گەندەڵی دەكات بەڵام ئەو كارانەی دەیكەن زیاتر روكەشن و نەیانتوانیوە كەس بدەنە دادگا" كەمپەینی ( هەڵمەتی دادپەروەری) لەماوەی (١٠)ساڵی كاركردن و بەردەوامی زیاتر لە (١٢٠٠ )واژووی چین و توێژە جیاوازەكانی خەڵكی كوردستانی بە ئامانجی ئەنجامدانی  چاكسازی لە سیستەمی مووچە و خانەنشینی پێشكەش بە پەرلەمان و ئەنجوومەنی وەزیران كردووە. پرۆژە یاسای چاكسازی رادەگیرێت پرۆژە یاسای "چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق" كە لە خولی پێشووی پەرلەمان پەسەندكراو دواتر بەهۆی ناڕەزایەتی خەڵك‌و ناكۆكی حزبەكانەوە پەسەندكرنەكەی رەتكرایەوەو حكومەتی نوێی هەرێمی كوردستانیش لیژنەیەكی بۆ پێكهێناوە، لە ئێستادا كارەكانی بە سستی بەرێوە دەچێت و بە پێی بەدواداچونەكانی ( درەو میدیا)ش كارەكانی راگیراوە. سەرچاوەیەكی باڵا لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە( درەو میدیا)ی راگەیاند"  پرۆژە یاسای چاكسازی " راگیراوە، چەند رۆژێك پێش ئێستا ژمارەیەك بەرپرسی خانەنشینكراوی پارتی دیموركاتی كوردستان دەچنە لای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان و داوای لێدەكەن ئەو پرۆژە یاسایە رابگرێت، چونكە ئەو پرۆژە یاسایە زیان بە بەشێكی زۆری پێشمەرگەو بەرپرسە خانەنشینكراوەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان دەیەگەیەنێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانیش بەو پرۆژەیە نیگەران بوون چونكە زیان بە زۆرینەی پێشمەرگەو بەرپرسە خانەنشینكراوەكانیان دەگەیەنێت، هەربۆیە مەسعود بارزانی داوای راگرتنی ئەو پرۆژەیەی كردووە. لە ئێستادا لیژنەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە بۆ "پرۆژە یاسای چاكسازیەكە" پێكهاتووە كار و كۆبونەوەكانیان ناكرێت یاخود بەسستی بەڕێوە دەچێت و لیژنەكەی پەرلەمانی كوردستانیش كە لە فراكسیۆنەكانی ( پارتی، یەكێتی، گۆڕان، پێكهاتەكان) پێكهاتوە، تا ئێستا كۆنەبۆتەوە.  لەبارەی یاساكەوە  پرۆژەی یاسای "چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق" كە لە (24) ماددە پێكهاتووە، بەپێی وتەی زۆرێك لە پەرلەمانتاران بە پەسەندكردنی ئەم پرۆژە یاسایە، مانگانە زیاتر لە (100 ملیار) دینار بۆ حكومەت دەگەڕێنێتەوە.  ئەم یاسایە كە پێشتر لە پەرلەمان پەسەندكراو دواتر هەڵوەشێندرایەوە، لەكاتی خۆیدا نیگەرانی زۆری دروستكرد، ئەوكات نیگەرانییەكان زیاتر لەسەر چەند خاڵێك چڕبووبونەوە: •     یاساكە كەمترین موچە بۆ هەر فەرمانبەرێك بە (300 هەزار) دینار دیاریكردبوو، پەرلەمان داوای دەكرد كەمترین ئاستی موچە (400 هەزار) دینار بێت، حكومەت رەتیدەكردەوە بەوپێیەی لەناو قەیرانی دارایدا بوو. •    موچەی خانەنشینی وەزیرو پەرلەمانتارو پلە باڵاكان كە لە یاساكەدا بە زیاتر لە (4 ملیۆن) دینار دیاریكرا بوو، ناڕەزایەتی لە شەقام دروستكرد، بەڵام لایەنی باشی یاساكە ئەوە بوو كە دەرگای بۆ هەموو پلە باڵاكان (وەزیرو پەرلەمانتار) كردبووەوە كە ئەگەر موچەی خانەنشینی رەتبكەنەوە، دەتوانن بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشوویان، بەمەش بەهانەی هەموو ئەوانەی دەبڕی كە باسیان لەوەدەكرد موچەی خانەنشینی زۆریان ناوێت‌و دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشوویان، بەڵام یاسا رێگەیان پێنادات. •     حكومەتی هەرێمیش كێشەی لەگەڵ دەرماڵەكاندا هەبوو، دەیویست لە یاساكەدا كەمبكرێنەوە، بەڵام لیژنەكانی پەرلەمان پێیانوابوو ئەگەر لەناو یاساكەدا ڕێكبخرێت زۆربەی دەرماڵەكان نامێنن، بۆیە پەرلەمان دەیوت ‌چۆن پێشتر حكومەت خۆی بە بەڕێنمایی دەرماڵەی ڕێكخستووە، دەبێت هەر بەوشێوەیە خۆی كەمیبكاتەوە، حكومەت دەیویست لیكەوتەكانی بڕیارەكە بخاتە ئەستۆی پەرلەمان، پەرلەمانیش تۆپەكەی هەڵدایەوە گۆڕەپانی حكومەت.   سەرباری ناڕەزایەتی‌و ناكۆكییەكان، یاساكە خاڵی گرنگی تێدابوو بەئاڕاستەی چاكسازی‌و بەرژەوەندی گشتی، پەرلەمانی كوردستان لە رونكردنەوەیەكدا كە رۆژی دوای پەسەندكردنی یاساكە دەریكرد، لایەنە باشەكانی یاساكەی لەم خاڵانەدا كورتكردوەتەوە (ئەم رونكردنەوەیە پێش هەڵوەشاندنەوەی پەسەندكردنی یاساكە دەرچووە): * زامنكردنی مافی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەو موچەیەی لە ماوەی رابردوو بە ناوی پاشەكەوت لێیان بڕدراوە، بەشێوەیەك بخرێتە سەر حیسابی بانكیی فەرمانبەران‌و لە داهاتووش بە پەیڕەوێكی تایبەت شێوازی مامەڵەپێكردنی رێكبخرێت‌و فەرمانبەران بتوانن بەكاری بهێنن. * ئەوە جێگیركراوە كە هیچ خانەنشینێك نابێت لە سێ سەد هەزار دینار كەمتر مووچەی خانەنشینی وەربگریت. * هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینیی پلەباڵاو پلەتایبەتەكان كە رۆژێك لە رۆژان ئەم پۆستانەیان نەبینیوە.  * راستكردنەوەی موچەی خانەنشینی یان هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینیی سەرجەم ئەو كەسانەی كە بەدەر لە یاسا یان بە پلەی بەرزتر لە پلەی شایستەی خۆیان خانەنشینكراون. * یەكخستنەوەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتی‌و فەرمانگەو یەكە كارگێڕییەكان كە موچەی خانەنشینییان لێ خەرج دەكرێت بە سەربازی‌و مەدەنی لەناو بەڕێوەبەرایەتیی خانەنشینیی سەر بە وەزارەتی دارایی. * یەكخستنەوەی یەكەكانی ژمێریاریی سەربە یەكەی حەفتاو هەشتا لەناو وەزارەتی پێشمەرگە، كە ئەمە هەنگاوێكی گرنگ‌و پیرۆزە بەرەو یەكخستنی تەواوی هێزی پێشمەرگەی كوردستان. * دانانی میكانیزم‌و كاتی دیاریكراو بۆ پاككردنەوەی لیستی شەهیدان‌و زیندانیانی سیاسی‌و كەمئەندامانی سەنگەر، لە رێگای پێكهێنانی لیژنەی تایبەتمەند كە ئەمە خواستی خەڵكی كوردستانە. * دەستنیشانكردنی ژمارەی پاسەوانی بارەگاو دامەزراوەو پلەباڵاكانی هەرێم لەچوارچێوەی پەیڕەوێك كە حكومەت‌و پەرلەمان لەماوەی شەست رۆژ پەسەندی دەكەن.  * رێكخستنەوەی دەرماڵەكان‌و زیاتر لە یەكجار سوودمەندبوون لە بودجەی گشتی بە ئیستسناكردنی كەسوكاری شەهیدان‌و خاوەن پێداویستیی تایبەت. * دروستكردنی سندوقی خانەنشینی‌و قەدەغەكردنی خەرجكردنی هەر بڕە پارەیەك لەم سندوقە. * سەبارەت بە خانەنشینیی پلەباڵاكان لە سەرۆكایەتیی هەرێم‌و حكومەت‌و پەرلەمان‌و وەزیرو پەرلەمانتارو وەكیل وەزیرو راوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی‌و سەرجەم پلە تایبەتیەكان، میكانزمێك پەسەندكراوە بە بەراورد بە یاسا بەركارەكانی پێشوو كە هەبوون بۆ خانەنشینكردنی ئەمانە رێژەیەكی زۆری خانەنشینییان كەمكراوەتەوەو هەوڵدراوە ساڵانی خزمەت‌و بڕوانامەو تەمەن لە بەرچاو بگیرێت‌و لە رێژەی بیست‌و پێنج لە سەد لە موچەكەیان دەستپێدەكات بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە خوار پەنجا ساڵە نابێت لە شەست لەسەدی مووچەكەیان زیاتر بێت‌و ئەوانەشی لە پەنجا ساڵ زیاترن نابێت لە حەفتا لە سەدی موچەكەیان زیاتر بێت، لە كاتێكدا پێشتر هەمویان بە هەشتا لە سەد خانەنشین دەكران، هەروەها خانەنشین بوون ئارەزوومەندانەیەو هەریەك لەم پلەتایبەتانە دەتوانن بگەڕێنەوە سەر وەزیفەی پێشووی خۆیان. خانەنشینی پلەباڵاكان ئێستا هەر پلەباڵایەك بەدیاریكراوی (وەزیرو پەرلەمانتاران)ی خانەنشینكراو بەبێ جیاوازی (تەمەن، ساڵی خزمەت) بەرێژەی 80%ی كۆی موچەكانیان خانەنشینكراون، كۆی موچەی وەزیرو پەرلەمانتار (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، واتە موچەی خانەنشینی هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك لە یەك مانگدا (6 ملیۆن‌و 560 هەزار) دینارە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەبەردەستدایە، موچەی خانەنشینی وەزیرو پەرلەمانتاران لەچوارچێوەی یاسای خانەنشینی عێراقدا چارەسەری بۆ دیاریكراوە. بەڵام پێشتر پەرلەمانی كوردستان بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان وەكو ئەوە جێگیرنەكرد كە لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەیە، لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەركەسێك تەمەنی نەگەیشتبێتە تەمەنی خانەنشینی‌و ماوەی 15 ساڵ خزمەتی نەبێت، موچەی خانەنشینی نایگرێتەوە. پەرلەمانی كوردستان بەر لە هەڵوەشاندنەوەی یاساكە، پرۆژەكەی بەوجۆرە پەسەندكرد " هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك كە تەمەنی لەسەرو 50 ساڵیەوە بێت، بەرێژەیەك خانەنشین دەبێت كە 70%ی موچەكەی زیاتر نەبێت". 70%ی موچە، واتە وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت مانگانە (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەرگرێت. بەڵام ئەگەر تەمەنی لەخوار 50 ساڵیەوە بێت، بەپێی ئەوەی پەرلەمانی خولی پێشوو پەسەندی كرد، دەبێت پلەباڵاكان بەرێژەیەك خانەنشین بكرێن كە لە 25%ی موچەكانیانەوە دەستپێدەكات بۆ رێژەی 60%. واتە ئەگەر كەسێكی پلەباڵا بەرێژەی 60%ی موچە خانەنشین بكرێت، مانگانە بڕی (4 ملیۆن‌و 920 هەزار) دینار موچەی خانەنشینی وەرگرێت، ئەوانەشی كە هیچ پێوەرێكی خانەنشینبونیان تێدا نییە بەرێژەی 25%ی موچەكانیان خانەنشین بكرێن كە مانگانە دەكاتە (2 ملیۆن) دینار.  بەپێی قسەی پەرلەمانتار سۆران عومەر بۆ (درەو میدیا)، موچەی خانەنشینی بۆ هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم، بە خانەنشینی وەزیرو پەرلەمانتارانەوە بۆ ساڵێك (75 ملیار) دینارە. روون نییە ئایا خولی نوێی پەرلەمان‌و كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم لەسەر چ میكانیزمێك سەبارەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان رێكدەكەون. خانەنشینی سەربازی بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) كێشەی سەرەكی ناو پرۆژەیاساكە، پرسی خانەنشینی سەربازییە. لە هەرێمی كوردستان (244 هەزارو 656) خانەنشین هەیە، كە (133 هەزارو 435) خانەنشینی بواری سەربازییە بەرێژەی (54%).   خانەنشینی سەربازی بەجۆرێك كاریگەری لەسەر بودجە هەیە كە بەپێی بەدواداچونەكانی پەرلەمانتار سۆران عومەر، لە مانگی 11ی 2012دا (64 هەزارو 967) خانەنشینی پێشمەرگە لە هەرێمی كوردستاندا هەبووە، بەڵام لە 2013دا ئەم رێژەیە بەرزبوەتەوە بۆ (92 هەزارو 641) خانەنشین، واتا تەنها لە ساڵی 2013دا كە پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەبووە (27 هەزارو 674) كەس زیادیكردووە. بەپێی قسەی پەرلەمانتار سۆران عومەر، موچەی خانەنشینی سەربازی بۆ یەك مانگ (100 ملیار) دینارە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، لە پرسی چاكسازیكردن لە لیستی خانەنشینی سەربازیدا، یەكێتی نیشتمانی كورستان زەرەرمەند دەبێت، چونكە پارتی پێش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانگەی رێكخراوەكان كە تایبەت بوو بە بڕینەوەی موچە بۆ كادیرانی حیزب، زۆربەی كادیرو لایەنگرانی خۆی بەشێوەی یاسایی گواستوەتەوە بۆسەر خانەنشینی وەزارەتەكانی تر، بەڵام یەكێتی ئەم كارەی نەكردووە‌و لەحاڵی پەسەندكردنی یاساكەدا روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی لایەنگرانی دەبێتەوە، سەرباری ئەمە خانەنشینەكانی پارتی زۆربەیان دۆسیەی یاسایی‌و خزمەتیان بۆكراوە، بەڵام خانەنشینەكانی یەكێتی زۆربەیان ئەم دۆسیە یاساییەیان نییە.      

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف لە سەرەتای ئەمساڵەوە تەنیا لە دەروازەی گومرگی باشماخەوە (4) ئۆتۆمبیلی جۆری (رۆڵز رۆیس) هاتوەتە ناو هەرێمی كوردستانەوە كە یەكێكە لە گرانبەهاترین ئۆتۆمبیلەكان لەسەر ئاستی جیهان، چەند رۆژێكە داخڵكردنی دوو ئۆتۆمبیلی گرانبەها كێشەی لەو دەروازە سنورییە دروستكردووە، بەپێی قسەی پەرلەمانتارێك بەرپرسێكی وەزارەتی ناوخۆی هەرێم لە دەرەوەی یاسا ئۆتۆمبیلی مۆدیل كۆن هاوردە دەكات، بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی هەرێم دەڵێ دەبێت وەزیری دارایی‌و ناوخۆ پێكەوە گفتوگۆ بكەن‌و كێشەكە چارەسەر بكەن. دوو ئۆتۆمبیل لە كۆنتێنەرێكدا رۆژی 25ی مانگی رابردوو، دوو ئۆتۆمبیلی گرانبەها لە جۆرەكانی (رۆڵز رۆیس)‌و (رانج رۆڤەر) لەناو كۆنتێنەرێكدا گەیشتە ناو دەروازەی باشماخ. بەرلەوەی كۆنتێنەرەكە بە ئۆتۆمبیلەكانی ناوییەوە بگاتە ناو گۆڕەپانی گومركەكە، هێزێكی ئاسایشی گومرگ لەكاتی پشكنینی كۆنتێنەرەكە لە ئامێری "سۆنار"، دەستیان بەسەر هەردوو ئۆتۆمبیلە گرانبەهاكەدا گرت، بڕیاربوو ئەم دوو ئۆتۆمبیلە بەشێوە نایاسایی "قاچاخ" بەناو گومرگەكەدا دەربازبكرێن‌و بهێنرێنە ناو سنوری هەرێمی كوردستانەوە. هەردوو ئۆتۆمبیلەكە (رۆڵز رۆیس‌و رانج رۆڤەر)، مۆدێلی كۆنن‌و بەپێی یاسای كارپێكراوی گومرگ هێنانەناوەوەیان قەدەغەیە، بەپێی یاسا تەنیا ئەو ئۆتۆمبیلانە بۆیان هەیە بهێنرێنەناو هەرێمەوە كە مۆدێلیان بۆ سێ ساڵی كۆتایی دەگەڕێتەوە واتە مۆدێلەكانی (2017- 2018- 2019). سكاڵایەكی یاسایی ! بەپێی ئەو زانیارییەكانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی باڵا لە وەزارەتی دارایی دەست (درەو میدیا) كەوتوون، دوای ئەوەی دەستیان بەسەردا گیراوە، بەڕێوەبەری ئاسایشی دەروازەی گومرگی باشماخ كە ناوی (عەقید ئەحمەد)ە، ئۆتۆمبیلەكان رەوانەی ئاسایشی سلێمانی كردووە، لە سلێمانی (رۆڵز رۆیس)ەكە رادەستی خاوەنەكەی كراوەتەوە كە كەسێكە بەناوی (ر-س)، رانج رۆڤەر-ەكەش لای ئاسایش ماوەتەوە. سەرچاوەیەكی ئەمنی باڵا لە سلێمانی بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، لیوا مەریوان كەمال سەرپەرشتیاری كۆمەڵگای دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ داوای لە (عەقید ئەحمەد) بەڕێوەبەری ئاسایشی دەروازەكە كردووە، ئەو دوو ئۆتۆمبیلە بگەڕێنێتەوە بۆ دەروازەكە، چونكە بەشێوەی نایاسایی داخڵكراون‌و گورمرگ نەكراون، بەڵام بەڕێوەبەری ئاسایشی دەروازەی باشماخ رەتیدەكاتەوە. لە لێدوانێكدا تایبەتدا بۆ (درەو میدیا)، شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری دەروازەی گومرگی باشماخ چیرۆكی هاتنەناوەوەی دوو ئۆتۆمبیلە گرانبەهاكەی پشتڕاستكردەوە‌و رایگەیاند:" بەپێی یاسا دەبێت ئەو دوو ئۆتۆمبیلە بگەڕێنەوە بۆ ناو گومرگ‌و لەوێ بەپێی یاسای گومرگی مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت".  بەڕێوەبەرایەتی گشتی گومرگی هەرێمی كوردستان ئاگاداری كێشەیەكە، ساماڵ عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) وتی:" گومرگی باشماخ رێوشوێنی یاسایی گرتوەتەبەر‌و دەبێت ئۆتۆمبیلەكان بگەڕێندرێنەوە بۆ گومرگەكە". ئۆتۆمبیلە گرانبەهاكان لە هەرێم هەرێمی كوردستان پابەندە بە جێبەجێكردنی یاسای ژمارە (23)ی ساڵی 1984ی یاسای گومرگی عێراقەوە، ئێستا ئەم یاسایە لە عێراق‌و هەرێمی كوردستان بەركارە. بەپێی پێناسی گومرگی نوێی عێراق، ئۆتۆمبیلە گرانبەهاكان بریتین لەو ئۆتۆمبیلانەی كە لەسەر ئاستی جیهان كۆدی ژمارە (87032420)و (87032422)یان هەیە‌و (پلەیەك ساڵۆن یاخود ستەیشن)ن‌و قەبارەی مەكینەكەیان (8 بستن) بەرەو سەرەوەیە. ئەو ئۆتۆمبیلانەی كە ئەم جۆرە تایبەتمەندییانەیان تێدایە‌و گرانبەهان بریتین لەمانە: •    رۆڵز رۆیس •    فراری •    لابوركینی •    لیمۆزین •    مارسیدس G كلاس •    رانج رۆڤەر •    پۆرش •    لێكزز بەگوێرەی پێناسی گومرگی، ئەم جۆرە ئۆتۆمبیلانە ئەگەر مۆدیلیان لەچوارچێوەی مۆدێلە رێگەپێدراوەكاندا بێت، واتە مۆدێلی سێ ساڵی كۆتایی بن، ئەوا لەكاتی هاوردەكردنیان، لە گومرگەكانی هەرێم رێژەی 15%ی ئەو بەهایەیان لێوەردەگیرێت كە لە پێناسی گومرگیدا بۆیان دیاریكراوە. لە پێناسی گومرگیدا هاتووە، بەهای ئۆتۆمبیلە گرانبەهاكان لەنێوان (80 هەزار) دۆلارەوە دەستپێدەكات بۆ (90 هەزار) دۆلار، بەزمانی بازاڕی دراو لە هەرێمی كوردستان واتە بەهاكەیان لەنێوان (8 دەفتەر بۆ 9 دەفتەر) دۆلاردایە. ئەگەر ئۆتۆمبیلێك بەهاكەی، بڕی (8 دەفتەر) دۆلاری لەسەر ئەژماربكرێت، رێژەی 15%ی ئەم بەهایەی وەكو گومرگ لێوەردەگیرێت، كە دەكاتە (120) وەرەقە. ئەو دوو ئۆتۆمبیلەی كە ئێستا كێشەی لە دەروازەی باشماخ دروستكردووە، ئەم یاسایە نایگرێتەوە، چونكە لە بنەڕەتەوە بەپێی مۆدێلەكانیان نابێت هاوردەی هەرێمی كوردستان بكرێن، واتە بەرلەوەی گومرگ بكرێن، دەبێت سزای دارایی بەسەر خاوەنەكەیدا بسەپێندرێت كە هەوڵی دەربازكردنی داون لە دەرەوەی یاسای كارپێكراو. بەپێی زانیارییەك كە لە سەرچاوەیەكی باڵاوە لە وەزارەتی دارایی دەست (درەو میدیا) كەوتووە" لەسەرەتای ئەمساڵەوە تەنیا لە دەروازەی باشماخەوە (4) ئۆتۆمبیلی (رۆڵز رۆیس)‌و (45) ئۆتۆمبیلی (رانج رۆڤەر) هاتونەتە ناو هەرێمی كوردستانەوە". بازرگانی ئۆتۆمبیل لە كوردستان كێشەی ئەو دوو ئۆتۆمبیلە لە دەروازەی باشماخ، دواین ئەلقەی زنجیرەیەك كێشەی گەورەتری بواری بازرگانی ئۆتۆمبییلە لە هەرێمی كوردستان. لە هەرێم بازرگانی ئۆتۆمبیل یەكێكە لەو بازرگانیانەی كە هاوشێوەی دۆسیەی نەوت‌و بوارەكانی تر ناشەفافە‌و لەلایەن حزب‌و دەستڕۆیشتووەكانی ناو حزبەوە قۆرخكراوە. دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان رۆژانە روبەڕووی چەندین حاڵەتی فشاری پشتی پەردەی بەرپرسانی سیاسی حزبی‌و حكومی دەبنەوە، كە هەوڵی تێپەڕاندنی نایاسایی ئۆتۆمبیل دەدەن. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، یەكێك لەو ئۆتۆمبیلە (رۆڵز رۆیس)انەی كە لەمساڵدا لە دەروازەی باشماخەوە هاتوەتە ناوەوە، بە نوسراوی وەزارەتی ناوخۆی هەرێم داخڵكراوە، ئۆتۆمبیلەكە بۆ كەسێك بووە كە مامۆستای زانكۆ بووە. (درەو میدیا) زانیویەتی، شەوی 8ی ئەم مانگە، دەروازەی (پەروێزخان)ەوە هەوڵدراوە (20) ئۆتۆمبیل هاوردەی ناو هەرێم بكرێت بەبێ پێدانی گومرگ‌و دەركردنی نوسراوی فەرمی، ئێستا ئەو ئۆتۆمبێلانە لە گومرگەكە دەستیان بەسەردا گیراوە‌و فشاری زۆر هەیە بۆ ئەوەی داخڵی ناو هەرێم بكرێن. لەكاتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا، (درەو میدیا) ئاگاداركرایەوە لەوەی لەسەر سكاڵای دەستەی دەستپاكی، بەتۆمەتی داخڵكردنی كەلوپەلی بەسەرچوو، حسین ئەحمەد بەڕێوەبەری گومرگی گەرمیان دەستگیركراوە. رۆژی (4)ی ئەم مانگە، دابان محەمەد ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان لە نوسینێكدا لە پەیجی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیی:" بەرۆژی روناك‌و بەناو دەروازەكاندا، ئۆتۆمبێلی مۆدێل كۆن دەهێنرێتە ناوەوەی هەرێم‌و بەئیمزایەكی بریكاری وەزارەتی ناوخۆ جەلالی شێخ كەریم بە بەرچاوی ئەو خەڵكەوە رەقەمی بۆ دەكرێت". ساماڵ عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێمی كوردستان بە (درەو میدیا)ی راگەیاند:" بەپێی یاسا ئۆتۆمبیلی مۆدێل كۆن نابێت هاوردە بكرێت،  دەبێت وەزیری ناوخۆ و وەزیری دارایی پێكەوە گفتوگۆی لەسەر بكەن‌و چارەسەری بكەن". لەبارەی رۆڵز رۆیسەوە ! رۆلز رۆیس "Rolls-Royce" یەكێكە لە گرانبەهاترین جۆرەكانی ئۆتۆمبیل لەسەر ئاستی جیهان، هەر لە سەرەتای دروستكردنیەوە، ئەم جۆرە ئۆتۆمبیلە كە ئینگلیزییە، جێگای سەرەنجی چینی ئۆرستۆكراتی نوێی جیهان بووە. ئەم ئۆتۆمبیلە لە ساڵی 1946وە دەستكراوە بە دروستكردنی، لەناوچەی مێژوویی "كرو" لە باكوری ئینگلتەرا دروستدەكرێت، شێوازی دروستكردنەكەی نەریتییە واتە لەرێگای مەكینەوە نابەسترێت، بەڵكو پارچەكانی بەشێوازی دەستیی كۆدەكرێنەوە‌و پێكەوە دەبەسترێنەوە. ساڵی 1931 كۆمپانیای رۆلز رۆیس لەگەڵ كۆمپانیای "بنتلی" یەكیگرت، كە ئەمیش بەهەمان شێوە كۆمپانیایەكی بەریتانی بوو، بەر لە كۆتایی سەدەی رابردوو، رۆلز رۆیس بوو بە موڵكی كۆمپانیای (BMW)ی ئەڵمانی، بەڵام ئەمە نەبووە هۆی ونبوونی ئەو ماركەیەی كە ئینگلیزەكان خۆیان دایانهێنابوو، لەدوای ساڵی 2003وە (BMW) بەتەواوەتی بوو بە خاوەنی كۆمپانیای رۆڵز رۆیس، ئیتر لەو كاتەوە ئۆتۆمبیلی رۆلز رۆیس لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەتەواوەتی ناوبانگی دەركرد‌و كۆمپانیاكە چەندین ئۆتۆمبیلی بە تایبەتمەندی جیاواز بۆ پادشا‌و سەرۆك‌و سەرمایەدارە گەورەكان عەرەب دروستكرد، بەمدواییە هەندێك لە سەرمایەدارەكانی هەرێمی كوردستانیش چاویان خستوەتەسەر ئەم جۆرە ئۆتۆمبیلە‌و هاوردەی دەكەن بۆ بەكارهێنانی تایبەت بە خۆیان. بەپێی بەیاننامەیەك كە كۆمپانیاكە لە كانونی دووەمی 2014 بڵاویكردوەتەوە، ئەم كۆمپانیایە لە ساڵی 2013دا بەڕێژەی 1,5% ئاستی فرۆشی زیادی كردووە. بەیاننامەكە ئاشكرایكردووە، لە ساڵی 2013دا كۆمپانیاكە (3 هەزارو 630) ئۆتۆمبیلی رۆلز رۆیسی فرۆشتووە، ئەمە لەكاتێكدایە لە ساڵی 2012 فرۆش كەمتربووە‌و (3 هەزارو 575) ئۆتۆمبیل فرۆشراوە. ئەوكات نرخی هەر ئۆتۆمبیلێكی رۆلز رۆیس زیاتر لە (200 هەزار) یۆرۆ بووە، واتە نزیكەی (272 هەزار) دۆلاری ئەمریكی، بەزمانی بازاڕی دراو لە هەرێمی كوردستان ئەمە دەكاتە (27) دەفتەر دۆلار. ساڵی 2014 كۆمپانیای رۆڵز رۆیس سكاڵای یاسایی لەسەر هاوڵاتییەكی خەڵكی ئیماراتی عەرەبی تۆماركرد، ئەو پیاوە كە ئۆتۆمبیلێكی رۆڵز رۆیسی هەبوو، بە ئۆتۆمبیلەكەی گژوگیای بۆ ئاژەڵەكانی دەگواستەوە، كۆمپانیاكە وەكو سوكایەتی بە ئۆتۆمبیلەكەی ئەم هەڵسوكەوتەی لێكدایەوە. ئەم كۆتۆمبیلە كۆمەڵێك تایبەتمەندی تێدایە كە وایكردووە بە نرخێكی گران بەها بفرۆشێت، لە دیارترین تایبەتمەندییەكان رۆڵز رۆیس ئەمانەن: •    فراوانی بزوێنەرەكەی 6,75 لیتر •    هێزی بزوێنەرەكەی 6500 سی سی-یە كە دەكاتە توانای راكێشانی 453 ئەسپ •    8 گێڕی خێرایی هەیە‌و لە یەك كاتژمێردا 240 كیلۆمەتر دەبڕێت •    سیستمی سەلامەتی ئەلیكترۆنی تێدا جێگیركراوە بەبەرزترین ئاست •    چەندین تایبەتمەندی تری ورد كە پێكەوە بەهای ئۆتۆمبیلەكەیان بەرزكردوەتەوە

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان نایەوێت نەوت رادەستی بەغداد بكات، ئەو بەشوێن رێككەوتنێكی هاوشێوەی ئەوەدا دەگەڕێت كە لە بودجەی 2019دا كرا، واتە دەیەوێت نەوت رادەستنەكات‌و موچەی فەرمانبەرانی هەرێمیش لە بەغداد وەرگرێت، پەرلەمانتاران مەترسییان هەیە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بكەوێتەوە بەردەم هەڕەشەی "پاشەكەوتكردن"ەوە، بەڵام وتەبێژی حكومەت دەڵێ:" ئەگەری رێككەوتن زیاترە لە ئەگەری رێكنەكەوتن، كێشە بۆ موچەی فەرمانبەران دروستنابێت".  ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق سەرقاڵی نوسینەوەی رەشنوسی پرۆژەیاسای بودجەی گشتی ساڵی 2020ە، نەوت‌و پشكی هەرێمی كوردستان جارێكی تر پرسی گەرمی بودجەكەیە. مەسرور بارزانی نەوت رادەستناكات ! رۆژی 8ی ئەم مانگە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنە كوردییەكان پەرلەمانی عێراق‌و چەند كەسێك لە ئەندامانی كوردی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كۆبووەوە. ئەم كۆبونەوەیە بۆ تاوتوێكردنی پرسی كێشەی نەوت‌و بودجە بوو لەنێوان هەرێم‌و بەغداد، مەسرور بارزانی نوێنەرانی كوردی ئاگاداركردەوە لەبارەی ناوەڕۆكی كۆبونەوەكان نێوان هەردوولا. چەند كەسێك لە بەشداربوانی ئەو كۆبونەوەیە كە (درەو میدیا) بۆ نوسینی ئەم راپۆرتە قسەی لەگەڵ كردوون، باسیان لەوەكرد، لە كۆبونەوەكەدا سەلیم شوشكەیی پەرلەمانتاری كۆمەڵ پرسیاری لە مەسرور بارزانی كردووە سەبارەت بەوەی "ئایا حكومەتی هەرێم نەوت رادەستی بەغداد دەكات یاخود نا ؟". مەسرور بارزانی بە راشكاوی وتویەتی:" نەخێر، نەوت رادەست ناكەین". دواتر جەمال كۆچەر سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو هەمان پرسیاری كردووە، ئەمجارە مەسرور بارزانی رونكردنەوەی زیاتری داوە‌و وتویەتی:" ئێمە 450 هەزار بەرمیل نەوت رەوانە دەكەین، 50 هەزار بەرمیلی بۆ كۆمپانیاكان دەڕوات، 75 هەزاری بۆ بەكارهێنانی ناوخۆییە، ئەوەی دەمێنێتەوە بەشی ئەوە ناكات بیدەین بە بەغداد".  لەبارەی بەهانەی مەسرور بارزانییەوە بۆ رادەستنەكردنی نەوت، رێبوار كەریم پەرلەمانتاری كورد لە پەرلەمانی عێراق لە وتارێكدا كە ئەمڕۆ بڵاویكردوەتەوە نوسیویەتی:" لە گفتوگۆكانی ئێستادا قسەی سەرەتای حكومەتی هەرێم ئەوەیە كە نەوت نادات بە بەغدا، بیانوشی بۆ ئەم بابەتە بریتیەلەوەی دەڵێ نەوت گرنگ نیە، بەڵام بەغدا دەیەوێ ئیرادەمان بشكێنێت‌و هیچ دەسەڵاتێكمان نەبێت". لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو میدیا)، جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان رەتیكردەوە مەسرور بارزانی وتبێتی "نەوت رادەستی بەغداد ناكەین". جوتیار عادل وتی:" ئێمە وتومانە حكومەتی هەرێم بە هەموو شێوەیەك ئامادەیە مافە دەستورییەكان هەرێم بچەسپێنێ، ئامادەشین لەگەڵ حكومەتی عادل عەبدولمەهدی رێكبكەوین بەمەرجێك بەپێی مافە دەستورییەكان بێت". رۆژی چوارشەممەی رابردوو جوتیار عادل لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، بەگوێرەی ئەو بەڵگەنامانەی كە لەبەردەستدان، حكومەتی عێراق بڕی 80 ملیار دۆلار قەرزاری هەرێمی كوردستانە، كە شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێمە بەپێی دەستور. هەندێك لە پەرلەمانتارانی عێراقی كە (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردوون، لێدوانەكەی جوتیار عادل لەبارەی 80 ملیار دۆلارەكەوە وەكو پەڵپ‌و بەهانەیەك لێكدەدەنەوە بۆ رادەستنەكردنی نەوت بە بەغداد، ترسیان هەیە ئەمجارەش موچەی فەرمانبەرانی هەرێم كوردستان بكەوێتەوە بەر مەترسی. بەڵام جوتیار عادل بە (درەو میدیا) وت:" ئەمە راست نییە، حكومەت بەرلەوەی دەستبەكاربێت، سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی هەرێم سەردانی بەغدادیان كرد، ئێمە نیازمان هەیە رێكبكەوین، بەبێ ئەوەی سازش لە مافە دەستورییەكانی خۆمان بكەین". "ئەگەری رێككەوتن زیاترە لە رێكنەكەوتن‌و ئێمە گەشبینین، ئیشاڵا كێشە بۆ موچەی خەڵك دروست نابێت، خەڵكی ئێمەش دەزانن‌و چاوەڕوانی ئەوە لە حكومەت دەكەن سازش لە مافە دەستورییەكان هەرێم نەكات" ئەمە قسەی وتەبێژی حكومەت بوو لەبارەی چارەنوسی موچەی موچەخۆرانی هەرێمەوە. كورد دواین چانس تاقیدەكاتەوە كۆتایی ئەمساڵ، كۆتایی كاركردنە بە یاسای بودجەی ساڵی 2019ی عێراق، بودجەیەك كە لە سایەیدا تاڕادەیەك دۆخی ئابوری‌و دارایی هەرێمی كوردستان دوای قەیرانێكی سەخت، بوژانەوەی رێژەیی بەخۆوە بینی. ساڵی 2017 هەرێمی كوردستان ریفراندۆمی بۆ سەربەخۆیی‌و جیابونەوەی لە عێراق كرد، مەسعود بارزانی كە سەركردایەتی ریفراندۆمەكەی كرد، كۆتاییەكانی مانگی 11ی ساڵی 2018 سەردانی بەغدادی پایتەختی عێراقی كرد، لە دوای ریفراندۆمەكەوە ئەوە یەكەمجار بوو بارزانی سەردانی بەغداد بكات. بارزانی لەو سەردانەدا بناغەی قۆناغێكی نوێی پەیوەندی لەگەڵ بەرپرسانی عێراقی دانا، بەتایبەتی چارەسەركردنی پرسی نەوت‌و بودجە لە نێوان هەولێرو بەغداد. ئەوكات (درەو میدیا) لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكرد:" لەو سەردانەدا بارزانی رێككەوتنێكی لەگەڵ عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە لەبارەی پرسی نەوت‌و بودجەی هەرێمی كوردستانەوە".  ئەم رێككەوتنە دواتر بوو بە بناغەی چەسپاندنی بڕگەیەك لە بودجەی گشتی ساڵی 2019ی عێراق بەناوی "بڕگەی ج". بڕگەی (ج) لە ماددەی (10)ی یاسای بودجەی ساڵی 2019 عێراق دەڵێ:" ئەگەر هەرێمی كوردستان داهاتە  فیدراڵییەكانی‌و رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی بەغداد نەكرد،  وەزارەتی دارایی عێراق پابەند نییە بە پێدانی خەرجییەكانی هەرێم كە لەناو بودجەی عێراقدا دانراون، جگە لە موچەی فەرمانبەران‌و موچەی پێشمەرگە". نوێنەرانی كورد لە پەرلەمانی عێراق لەڕێگەی چەسپاندنی ئەم بڕگەیەوە توانیان بۆ ماوەی یەكساڵ زامنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بكەن، تەنانەت ئەگەر هەرێم نەوتیشی رادەستی بەغداد نەكرد. نوێنەرانی پێكهاتەی شیعە قایل بوون بەوەی، موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بدرێت ئەگەر نەوتیش رادەستنەكرا، ئەمە بڕیارێك بوو كە لە ئاستێكی باڵا‌و لە پشتی پەردەوەی یەكلاكرابووەوە، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‌و سیاسەتمەدارانی عێراق دوای ریفراندۆم‌و گەڕانەوەی كورد بۆ چوارچێوە عێراقییەكەی، هەوڵیاندا چانسێكی نوێ بە كورد بدەن، چانسێك كە دیارنییە لە بودجەی 2020دا ئەگەری دووبارەبونەوەی هەیە یاخود نا ! كورتەیەك لەبارەی كێشەكەوە ساڵی 2014 نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عێراق پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی گشتی عێراق بڕی، مالیكی پێدانی پشكی هەرێمی بەستەوە بەوەی هەرێم نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات، كۆتایی 2014 حەیدەر عەبادی پۆستی سەرۆك وەزیرانی وەرگرت، عەبادی بەردەوام بوو لەسەر سیاسەتەكەی نوری مالیكی‌و جەختی لەسەر رادەستكردنی نەوتی هەرێم دەكرد، واتە بودجەی هەرێم نەدەنارد، تاوەكو دوای  ریفرامدۆم‌و رووداوەكانی "16ی ئۆكتۆبەر"، ئەوكات عەبادی لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی سیاسیدا لە نەورۆزی 2018وە تاوەكو پەسەندكردنی بودجەی 2019، مانگانە بڕی (317 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان دەنارد، بەبێ ئەوەی هەرێم نەوت رادەستی بەغداد بكات.   ئۆكتۆبەری 2018، عادل عەبدولمەهدی پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراقی وەرگرت، بودجەی 2019 لە سایەی عەبدولمەهدیدا پەسەندكرا، بەپێی ئەو بودجەیە حكومەتی عێراق لە مانگی ئازاری ئەمساڵەوە تاوەكو ئێستا مانگانە بڕی (454 ملیار) دینار رادەستی هەرێم دەكات، ئەمە تەنها پارەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستانە، نەك پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق. یاسای بودجەی ساڵی 2019ی عێراق، هەرێمی كوردستان پابەند دەكات، رۆژانە بڕی (250 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی حكومەتی ناوەندی بكات، بەڵام حكومەتی هەرێم تائێستا نەوتی رادەستی بەغداد نەكردووە، سەرباری رادەستنەكردنی نەوت، كابینەی نوێی حكومەتی عێراق بە سەرۆكایەتی عادل عەبدولمەهدی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم كە مانگانە (454 ملیار) دینارە، نەبڕیوە، ئەم رێككەوتنەیە كە تائێستا كاری پێدەكرێت‌و لەگەڵ پەسەندكردنی بودجەی 2020دا وادەیی كارپێكردنی تەواو دەبێت.      عەبدولمەهدی لەژێر فشاردایە بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەژێر فشاری توندی لایەنە سیاسییەكانی عێراقدایە سەبارەت بە پرسی رادەستكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان. عەبدولمەهدی لەسەر ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەبێ رادەستی كردنی نەوت، روبەڕووی رەخنەی توندبووەوە، بەڵام لەماوەی یەكساڵی رابردوودا خۆی لەبەردەم فشارەكاندا راگرت. رۆژی 11ی ئەم مانگە، سامر غەزبان وەزیری نەوتی عێراق لە لێدوانێكدا وتی:" پێویستە لەسەر هەرێم كوردستان رێز لە پابەندبوونەكانی بگرێت سەبارەت بە هەناردەی نەوت‌و پشكی هەرێم لە بودجەی فیدراڵیدا، دەبوو حكومەتی هەرێم رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی حكومەتی فیدراڵی بكات، بەڵام تائێستا پابەندی ئەوە نەبووە". ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە سەرۆكایەتی عادل عەبدولمەهدی ئێستا سەرقاڵی ئامادەكردنی رەشنوسی پرۆژەیاسای بودجەی گشتی ساڵی 2020ە، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، ئەگەری دووبارەكردنەوەی بڕگەیەك هاوشێوەی بڕگەی (ج)ی یاسای بودجەی 2019 لە بودجەی ساڵی نوێدا ئەگەرێكی لاوازە، زۆرینەی پەرلەمانتارانی پێكهاتەی شیعە دژی ئەوەی چیتر بەغداد بەبێ رادەستكردنی نەوت، موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت. داهاتی مانگانەی حكومەتی هەرێم ئەگەر بەهێز ئەوەیە، ئەگەر حكومەتی هەرێم نەوت رادەست نەكات، حكومەتی بەغداد بەتەواوەتی هاوشێوەی سەردەمی نوری مالیكی، ناردنی پارە (تەنانەت موچەی فەرمانبەرانیش) بۆ هەرێمی كوردستان راگرێت. بەرپرسانی حكومەتی هەرێم ئێستا بەدوای رێگەچارەیەكی هاوشێوەی ئەوەدا دەگەڕێن كە لە بودجەی 2019دا چەسپێندرا.  ئێستا كە بودجەی ساڵی نوێی عێراق پەسەندنەكراوە، داهاتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەمشێوەیەیە: • 454 ملیار دینار كە لە بەغدادەوە دێت. • 378 ملیار دیناری مانگانە كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم رادەستی وەزارەتی دارایی دەكات بۆ پێدانی موچە. (وەزارەتی سامانە سروشتییەكان ئێستا نەماوە‌و جلەوی نەوت لەدەستی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتدایە)  • 120 ملیار دینار كە داهاتی ناوخۆیە. • 22 ملیار دینار كە یارمەتی ئەمریكایە بۆ هێزەكانی پێشمەرگە. كۆی گشتی داهاتی هەرێمی كورستان لە مانگێكدا ئێستا (974 ملیار) دینارە (ئەوەی مانگانە دەچێتە بەردەستی وەزارەتی دارایی)، بۆ پێدانی موچەی موچەخۆران حكومەتی هەرێم مانگانە پێویستی بە (881 ملیار) دینارە، واتە حكومەتی هەرێم بەو داهاتەی كە مانگانە دەستیدەكەوێت دەتوانێت موچەی فەرمانبەران دابین بكات. بەڵام ئەگەر نەوت رادەست نەكات‌و پارەكەی بەغداد رابگیرێت، داهاتی مانگانەی حكومەتی بۆ (520 ملیار) دینار دەبێت، ناتوانێت موچەی موچەخۆران دابین بكات، واتە جارێكی تر موچەخۆران دەخاتەوە بەردەم ئەگەر پاشەكەوتكردنی موچەكانیانەوە (هاوشێوەی ئەوەی لەسەردەمی دەسەڵاتی نێچیرڤان بارزانیدا رویدا).  

درەو میدیا: ئەمڕۆ پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك و جێگر و سكرتێری جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بەڕیوەچوو، جەمال محەمەد بە سەرۆكی جڤاتی گشتی و عەلی عەبدوڵا بە جێگری سەرۆكی جڤاتی گشتی و پێشڕەو رەئوف بە سكرتێری جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان هەڵبژێژردران. بەر لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكە، د. رەئوف عوسمان، سەرۆكی پێشوی جڤاتی گشتی وتارێكی پێشكەشكردوو رایگەیاند: ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان بەشێك لە داخوازیەكانی جڤاتی گشتی جێبەجێبكردایە هەرگیز لە 24 كورسی پارلەمانەوە نەدەبوو بە 12 كورسی و رۆژی بەم رۆژە نەدەگەیشت. بەهەڵبژاردنی وەك سەرۆكی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان، جەمال محەمەد راستەوخۆ دەبێتە ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان كە لە (7) ئەندام پێكدێت، بڕیارە رۆژی شەممەی داهاتوو (14/9/2019) هەڵبژاردن بۆ رێكخەری گشتی و پێنج ئەندامەكەی دیكەی خانەی راپەڕاندن بكرێت،  لە كۆبونەوەی ئەمڕۆیدا 49 ئەندامی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بەشداربوون لەكاتێكدا ژمارەی ئەندامانی لە هەندێك قۆناغدا گەیشتبووە نزیكەی  (70 )ئەندام، ئەگەرچی بەپێی دەستوری گۆڕان نابێت ئەندامانی جڤاتی گشتی لە ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی زیاتر بن، واتا نزیكەی ( 20 )ئەندامی جڤاتی گشتی دەستیان لەكار كێشاوەتەوەو وازیان هێناوە بەهۆی نیگەرانی لە هەڵوێستەكانی بزوتنەوەی گۆڕان و بەشێكیشیان چونەتە دەرەوە وڵات، رۆژی رابردوو (7) ئەندامی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان دەستلەكاركێشانەوەیان خستە بەردەم رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان. سەبارەت بە هۆكاری دەستلەكاركێشانەوەی ئەو (7) ئەندامەی جڤاتی گشتی  ساڵح ژاژڵەیی جێگری سەرۆكی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بە دەنگی ئەمریكای راگەیاندووە " خۆی هۆكاری سەرەی ئەوەی كە ئەم حەوت كەسە دەستمان لەكاركێشایەوە ئەوەبوو كە ڕۆژی 2ی مانگ جڤاتی گشتی كۆبونەوەی كرد داوامان لێكردن لەپێناوی یەكڕیزیدا ئەم هەڵبژاردنە مەكەن و درێژی بكەنەوە بۆ كۆتایی ساڵ بەڵام ڕۆژی دواتر جڤاتی نیشتمانی بڕیارەكەیان خستە بواری جێ بەجێ كردنەوە كە ئەمڕۆ جڤاتی گشتی هەڵبژاردن دەكەن وە 14ی مانگیش جڤاتی نیشتمانی، كەواتە كە بەقسەمان ناكەن و هیچ بۆچونێكمان وەرناگرن واتای وایە ئێمە هیچ نین ئەمە!، جڤاتی گشتی چیە؟ بەشی هەشتەمی دەستوری ناوخۆیی بزوتنەوەی گۆڕان كە لە كۆنفرانسی ساڵی 2013 پەسەندكراوە، تەرخانكراوە بۆ جڤاتی گشتی، لە مادەی یەكەمی بەشی هەشتەمی دەستورەكەدا هاتووە: جڤاتی گشتی چەتری پشتیوانی سیاسی و مەعنەوی، دامەزراوەی راوێژكاری بوارەكانی كاری، سیاسی، رێكخراوەیی، كارگێڕی، دارایی، و میدیایی بزوتنەوەی گۆڕانە.  ئەركەكانی جڤاتی گشتی ئەركەكانی جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بریتیە لە دانانی نەخشەی كارو هاوكاری جڤاتی نیشتیمانی بەراوێژ و راسپارە دەربارەی:. •    هەڵسەنگاندی پلانی گشتی جێبەجێكردنی بەرنامەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان  •    هەڵسەنگاندی پەیوەندیەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی كوردستان، عێراقی فیدراڵ، ناوچەیی، جیهانی، لەگەڵ حزب و رێكخراوە سیاسیەكان.  •    ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگا، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی فیدراڵ، پەرلەمانی كوردستان و هەڵبژاردنی هەر دامەزراوەیەكی تر.  پێكهاتەی جڤاتی گشتی یەكەم: جڤاتی گشتی بزوتنەوەی گۆڕان لەو كەسایەتیە گشتیانەی كە لە ماوەی تەمەنیان لە یەكێ لە بوارەكانی ژیاندا بەرپرسیارێتی دیاریان هەبووە، لەوانە:  •    كەسایەتی سیاسی  •    كەسایەتی زانستی  •    كەسایەتی كۆمەڵایەتی دووە: ژمارەی ئەندامانی جڤاتی گشتی نابێ لە ژمارەی ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانی زیاتر بێت.  خانەی راپەڕاندن چییە ؟ بەپێی دەستوری ناوخۆیی، خانەی راپەڕاندن لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا بریتییە لە "بەرپرسی جێبەجێكردنی بڕیارو راسپاردەكانی جڤاتی نیشتمانی لەنێوان دوو كۆبونەوەدا". كۆتایی ساڵی 2013 بزوتنەوەی گۆڕان دوای چوار ساڵ لە دروستبوونی، بۆ یەكەمینجار كۆنگرەی كرد، كۆنگرەكە لە شاری هەولێر بەڕێوەچوو، لەو كۆنگرەیەدا بزوتنەوەی گۆڕان یەكەمین دەستوری كاركردنی خۆی پەسەندكرد، بەپێی ئەو دەستورە بڕیار لەسەر دروستكردنی خانەی راپەڕاندن درا، بەڵام ئەم خانەیە تاوەكو دوای كۆچی نەوشیروان مستەفا دروستنەكرا. 25ی تەموزی 2017 جڤاتی نیشتمانی كە ئەوكاتیش وادەی یاسایی بەسەرچوو بوو، بەڵام بە بڕیارێكی رێكخەری كۆچكردووە وادەكەی درێژكرایەوە، (7) كەسی وەكو ئەندامی خانەی راپەڕاندن هەڵبژارد كە ئەمانە بوون: •    عومەر سەید عەلی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە •    عوسمان حاجی مەحمود: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری باژێڕەكان (دوای 10 مانگ كاركردن، بەهۆی ناڕازیبوون لە چۆنیەتی سیاسەت‌و ئیدارەكانی بزوتنەوەكە، پەیوەندی كۆمپانیای وشە‌و بزوتنەوەكە، تاپۆكردنی گردی زەرگەتە لەسەر كوڕەكانی نەوشیروان مستەفا، خراپی مامەڵەی خانەی راپەڕاندن لەسەر پرسەكان، دەستی لە ئەندامێتی خانە كێشایەوە‌و لەوكاتەوە تائێستا بزوتنەوەی گۆڕان شوێنەكەی پڕنەكردوەتەوە، ئەوەش لەكاتێكدایە عوسمان حاجی مەحمود بە فەرمی دوركەوتنەوەی لە بزوتنەوەی گۆڕان راگەیانددووە) •    جەمال حاجی محەمەد: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    جەلال جەوهەر: ئەندامی خانەی راپەڕاندن، سكرتێری فراكسیۆنەكان •    محەمەد تۆفیق رەحیم: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری ژورەكان (بەمدواییە خۆی بۆ وەرگرتنی پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندید كرد، عومەر سەید عەلی رێكخەری گشتی كە دەسەڵاتی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكەی لەلایەن جڤاتەوە پێدرابوو، مستەفا سەید قادری كاندید كرد، ئەمە محەمەد تۆفیق رەحیمی نیگەران كرد، بەپێی زانیارییەكانی درەو میدیا، عومەر سەید عەلی بۆ دورخستنەوەی لە پۆستی رێكخەری گشتی مستەفا سەید قادری بۆ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم كاندیدكردووە. •    شۆڕش حاجی: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سكرتێری كاروباری خەڵك •    رەئوف عوسمان: ئەندامی خانەی راپەڕاندن‌و سەرۆكی جڤاتی گشتی  

راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ئەو وڵاتانە كامانەن كە خەڵكەكانیان زۆرترین كاتەكانیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا بەسەر دەبەن ؟ ئەمە ناونیشانی راپۆرتێكی (BBC)یە لەبارەی زیانەكانی مانەوەی زۆر لەبەردەم شاشەی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكان، بەپێی راپۆرتەكە گەلی فلیپین یەكەم گەلن لەڕووی زۆری ئەو كاتەی كە لە تەماشاكردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەری دەبەن، لەبەرامبەردا گەلی ژاپۆن كەمترین كات تەماشای تۆڕی كۆمەڵایەتییەكان دەكەن. دەقی راپۆرتەكە  توێژینەوەیەكی نوێ بەوە گەیشتووە، ئەو كاتەی كە بەكاربەران لەسەر ئاستی جیهان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەری دەبەن، لەماوەی ئەم حەوت ساڵەی دوایدا بەرێژەی 60% زیادی كردووە.  دامەزراوەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" كە دامەزراوەیەكی بواری توێژینەوەیە لە لەندەن، شیكاری بۆ تۆماری (45) دەوڵەتی گەورە كردووە لە "بازاڕی ئینتەرنێت"دا، بۆی دەركەوتووە ئەو كاتەی كە هەر كەسێك لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و ئەپلیكەیشنەكانیدا بەسەری دەبات، لە (90 خولەك)ی رۆژانەوە لە ساڵی 2012دا، زیادی كردووە بۆ (143 خولەك) لە سێ مانگی یەكەمی 2019دا. جیاوازییەكی زۆر هەیە لە بەكاربردندا لەسەر ئاستی ناوچەیی‌و نیشتیمانی: لە ئەمریكای لاتین، كە گەورەترین رێژەی بەكاربەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانە لەسەر ئاستی جیهان، ناوەندی ئەو كاتەی كە لە بەكاربردنی ئەو تۆڕانە بەسەردەبرێت رۆژانە (212 خولەك)ە. لەبەرامبەردا، لەسەر ئاستی ناوچەیی كەمترین كات كە لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەردەبرێت، لە ئەمریكای باكورە كە (116 خولەك)ە. فلیپینییەكان لە ریزی پێشەوەی لیستی ئەو میللەتانەدان كە زۆربەی كاتەكانیان لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەر دەبن، بە تێكڕای (241 خولەك) لە رۆژێكدا، ئەمە بە بەراورد بە (45 خولەك) لە ژاپۆن. پاشەكشێ بەڵام پێدەچێت جێگەی سەرسوڕمان بێت كە شیكاركردنی تۆمارەكانی نزیكەی (ملیۆنێك‌و 800 هەزار) كەس دەریخستووە، بەسەربردنی كات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لە ئاستی خۆیدا ماوەتەوە یاخود لە نیوەی ئەو (20) وڵاتەدا كەمیكردووە. دامەزراوەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" دەڵێ تۆمارەكان ئاماژە بەوە دەكەن "زۆرێك لە بەكاربەرانی ئینتەرنێت ئاگاداری ئەو كاتەن كە لە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەری دەبن". چیس باكل بەڕێوەبەری بەشی ئاڕاستە سەرەكییەكان لە "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" بە (BBC)ی وت:" بەكاربەرانی ئینتەرنێت رۆژانە زیاتر لە شەش كاتژمێر لەناو تۆڕەكە بەسەردەبەن، یەك لەسەر سێی ئەو كاتە تەرخانكراوە بۆ تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان". "تێكڕای تەماشاكردنی رۆژانەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بابەتێكە كە بایەخی خۆی هەیە، ئەو ماوەیەی كە رۆژانە لەو شوێنانە بەسەریدەبەین یەكێكە لە گرنگترین ئامرازەكانی ئەو چالاكییە، ئەو گەشەسەندنەی كە موبایلە زیرەكەكان بەخۆوەی دەبینن، یارمەتیدەر بووە بۆ ئاسانكردنی زانینی ئەو بابەتە". لەناو ئەو وڵاتانەی كە توێژینەوەكە گرتونیەتەوە، (تایلەند) گەورەترین پاشەكشێی لە ئاستی بەكاربردنی رۆژانەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەخۆوە بینیوە؛ بەجورێك لە (194 خولەك)ی ساڵی رابردووەوە بۆ (171 خولەك) لەمساڵدا دابەزیوە. لە (ڤێتنام)یش، بەبەراورد بە ساڵی رابردوو، بەكاربردنی رۆژانە (10 خولەك) كەمیكردووە. هەروەك هەریەكە لە (ئیندۆنیزیا)‌و (بەلجیكا)‌و (غانا)‌و (ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا) پاشەكشێیەكی سنورداریان لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەخۆوە بینیوە. بەڵام تێكڕای بەكاربردن لە زۆینەی وڵاتاندا كە توێژینەوەكە گرتونیەتەوە، بەرزبونەوەی تۆماركردووە، لە هەندێك لەو وڵاتانەدا بەرزبونەوەكە جێگەی سەرەنجە. "ئەپلیكەیشنە جەماوەرییەكان" ئێستا لە چین بەكاربەری ئاسایی لە رۆژێكدا (139 خولەك) كات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەردەبات، بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (19 خولەك) زیادی كردووە.   بەڵام لە سعودیە، تێكڕای كاتی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان (14 خولەك) زیادی كردووە، لە توركیا (13 خولەك) زیادی كردووە. چیس باكل دەڵێ:" لە كیشوەری ئاسیا، دیمەنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان جیاوازن، ئەپلیكەیشنی سەرەنجڕاكێش هەن كە جەماوەری زۆریان هەیە، كە ئەوانەش ئەپلیكەیشن-ن بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی‌و ئەو رۆڵە تێدەپەڕێنن كە ئەو تۆڕانە بە مانا خۆرئاواییەكەی هەیانە، لەڕێگەی ئەو ئەپلیكەیشنانەوە دەرفەت بە بەكاربەران دەدرێت پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێكانیان بكەن‌و بە چەندین كاری تری بكەن وەكو پێدانی پسوڵەو، گرتنی ژور لە هۆتێلەكان‌و داواكردنی تاكسی‌و پێدانی پارەی كاڵا لە فرۆشگاكاندا".  باسی لەوەكرد:" لە چین، ئەپلیكەیشنی (وی چات) هەژمونی بەسەر كەشوهەوای پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكاندا كردووە، ئەپلیكەیشنەكە بەردەوامە لە راكێشانی چالاكی زیاترو زیاتر، ئەمە وادەكات بەكارهێنەران دەست بە بەكاربردنی ئامرازەكانی پەیوەندی كۆمەڵایەتییەوە بگرن وەكو وەفایەك بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی رۆژانەیان". پێكهاتەی دانیشتوان پێدەچێت بەرزبوونەوەی كاتی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پەیوەست بێت بە پێكهاتەی دانیشتوانەوە، بەتایبەتیش ئەو توێژەی كە تەمەنیان لەنێوان (16 بۆ 24 ساڵ)دایە. ئەو توێژانە لە توێژەكانی تر زیاتر رۆژانە كات لەسەر ئینتەرنێت بەسەردەبەن- بەپێی دامەزراوەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس"، لە ساڵی 2018دا ئەم توێژانە رۆژانە بە تێكڕا لانی كەم (180 خولەك) كاتیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەربردووە. هەركاتێك تێكڕای تەمەنی دانیشتوان لە وڵاتێك كەم بوبێت، تێكرا بەسەربردنی كات لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لەو وڵاتەدا زیادی كردووە، بۆیە ئەو وڵاتانی تازە بازاڕەكەیان گەشەی كردووە، لەم بوارەدا لە پێشەوەن. باكل دەڵێ:" هێشتا گەنج بەرزترین توێژە لەناو ئەوانەی كە بەكاربەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانن بەبەراورد بە توێژەكانی تر. لە راستیدا ئەوان هەر بەو شێوەیەش دەمێننەوە". بەرژەوەندی بەكاربەر پسپۆڕان هۆشداری دەدەن لەبارەی بەسەربردنی كاتی زۆر لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و ئەو شاشانەی كە پەیوەندیدارن بە زنجیرەیەك كێشەی تەندروستی دەرونییەوە. خاتوو ئاشلی ولیامز كە توێژەرە لە كۆلیژی هارڤارد بۆ كار دەڵێ:" بەگوێرەی توێژینەوە، ئەو كەسانەی كە كاتێكی زۆر لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەردەبەن، كەمتر دڵخۆشن، بەكاربردنی زۆری ئەو تەكنەلۆژیایە پێدەچێت كێشەی زۆر بەجێبهێڵێت، كە لە هەندێك حاڵەتدا دەگاتە ئاستی خەمۆكی، خستنەوەی رووداو و، تەنانەت مردنیش". ئەم مەترسیانە ئەگەری ئەوەیان هەیە گۆڕانكاری لە ئاكاردا بكەن، ئەمە سەرباری زیادبوونی ئەو ئەپلیكەیشنە دیجیتاڵییانەی كە تایبەتمەندن بە سەلامەتی بەكاربەرانەوە، وەكو ئەو ئەپلیكەیشنانەی كە كاتی تەماشاكردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان سنوردار دەكەن‌و رێگری لێدەكەن. توێژینەوەكەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" دەریخستووە كە "ئالودە"بووانی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان زیاتر ئارەزووی بەكارهێنانی ئەو ئەپلیكەیشنە نوێیانە دەكەن، لەناویشیاندا توێژی لاوان. باكلی وتی:" ئەو تەكنەلۆژیا دیجیتاڵە پێشكەوتووانە یارمەتی بەكاربەران دەدەن كاتەكانیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان رێكبخەن. زیاتر لە دوو لەسەر سێی ئەو توێژەی كە تەمەنی لە نێوان 16 بۆ 24 ساڵدایە دان بەوەدا دەنێن كە بەشێوەیەكی بەردەوام لەسەر ئینتەرنێتن، ئەمە لەكاتێكدایە زیاتر لە یەك لەسەر سێی ئەو توێژە دەڵێن تەكنەلۆژیا ژیان ئاڵۆز دەكات. هێشتا هۆشیارییەكی روونیش هەیە لەبارەی كاریگەری پێشكەوتنی تەكنەلۆژیان لەسەر ژیانیان".  كاتی نمونەیی ؟ كاتێكی نمونەیی فەرمی نییە بۆ مانەوە بەشێوەی ئۆنلاین لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. بۆ جاری یەكەم، رێكخراوی تەندروستی جیهان لە نیسانی رابردوودا یەكەمین پێشنیازی تایبەتی خۆی لەبارەی بەسەربردنی كات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و تەماشاكردنی شاشە دەركرد، رێكخراوەكە منداڵانی خوارو تەمەن پێنج ساڵی كردوەتە ئامانجی پێشنیازەكەی خۆی. توێژینەوەیەك كە زانكۆی پەنسلڤانیا لە كانونی یەكەمی رابردوودا كردویەتی‌و 143 خوێندكاری گرتوەتەوە، ئاشكرایكردووە، كورتكردنەوەی كاتی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ 30 خولەك لە رۆژێكدا بوەتەهۆی " پاشەكشێكردنێكی دیار لە تێكڕای هەستكردن بە تەنیایی‌و خەمۆكی". بەڵام هەندێك لە پسپۆڕان باوەڕیانوایە پرسەكە پڕ گرێوگۆڵە. ئەندی شیبیلسكی توێژەر لە پەیمانگای ئۆكسفۆرد بۆ ئینتەرنێت دەڵێ:" ئامرازەكانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی زۆر جۆراوجۆرە؛ سایتی جیاواز بابەتی جیاواز دەخەنەڕوو، ئەمە وادەكات سەخت بێت بتوانرێت گشتاندن بكرێت لەبارەی ئاسەوارەكانی ئامرازی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانەوە. 

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت  - محەمەد رەئوف ئەو زەمەنەی ئەو پارێزگار بوو، پارتییەكان هەولێریان بە شاری (دوبەی) ئیمارات بەراورد دەكرد، بەڵام هەر كە بارانێكی بەخوڕ دەباری، لافاو ریسەكەی دەكردەوە بەخوری‌و دیمەنەكانی شاری دەشێواند، ئەو نەوزاد هادییە، پیاوێك كە (15) ساڵە پارێزگارە‌و هەفتەی داهاتوو ماڵئاوایی دەكات. هەولێر لە دەستی براگەورەدا دوای (15) ساڵ، هەفتەی داهاتوو نەوزاد هادی لە پۆستی پارێزگاری هەولێر بەجێدەهێڵێت. میدیاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاشكرایانكرد، فرسەت سۆفی دەكرێت بە پارێزگاری نوێی هەولێر، كە لە خولی پێشوودا ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بوو. گۆڕانكاری لە پۆستی پارێزگاری هەولێر، هاوكاتە لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی كە پارتییەكان پێی دەڵێن "براگەورە". بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، فرسەت سۆفی پارێزگاری نوێی هەولێر یەكێكە لە كارەكتەرە نزیكەكان لە مەسرور بارزانییەوە، ئەمە لەكاتێكدایە نەوزاد هادی نزیكە لە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم‌و بڕیارە دوای لابردنی لە پۆستی پارێزگار، وەكو راوێژكار لە سەرۆكایەتی هەرێم دەستبەكارببێت. هەولێر لە زەمەنی نەوزاددا ؟ نەوزاد هادی لەدایكبووی ساڵی 1963ی هەولێرە، بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە ئەندازیاری كارەبا لە زانكۆی سەلاحەدین وەرگرتووە. ئەوكاتەی ئەم پیاوە پۆستی پارێزگاری هەولێری وەرگرت، ساڵێك بوو رژێمی بەعس لە عێراق روخابوو، پارەیەكی زۆر رژایە هەرێمی كوردستانەوە، سەرباری بەهەدەردانی زۆر، بەڵام چانسی ئەوەی بۆ هەڵكەوت هەندێك كار بكات بۆ ئاوەدانكردنەوەی شارەكەی. لەسەردەمی نەوزاد هادیدا، ناوەندی پارێزگای هەولێر لەڕووی بیناسازییەوە تاڕادەیەك بوژانەوەی بەخۆوە بینی، دروستكردنی شەقامی پان‌و پۆڕو رازاندنەوەی شار وای لە هەندێك لە پارتییەكان كرد، (هەولێر) بە شاری (دوبەی) ئیماراتی عەرەبی بەراورد بكەن، بەڵام هەر لەم زەمەنەدا چەندجارێك بەهۆی بارانبارینەوە لافاو شەقامەكانی هەولێری داپۆشی‌و لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بە تەنزەوە وێنەی هەولێرو شاری دوبەی بەراورد دەكرا. بەپێی ئامارێك كە سایتی فەرمی پارتی ئەمڕۆ هاوكات لەگەڵ بڵاوكردنەوەی هەواڵی گۆڕینی نەوزاد هادیدا بڵاویكردەوە" تاوەكو ئێستا نزیكەی 17 هەزار پرۆژە لە هەولێر بە 35 ناحیەو قەزاو گوندەوە جێبەجێ كراوە". رازاندنەوەی شارو ئەو پارە زۆرەی كە لەبەردەستدا بوو لە زەمەنی نەوزاد هادیدا، سەرەنجی زۆرێك لە هونەرمەندانی عەرەبی‌و بیانی بەلای خۆیدا راكێشا‌و وای لێكردن سەردانی هەولێر بكەن، بەڵام لەڕووی ئازادییە گشتییەكانەوە، بەدیاریكراویش ئازادی رادەربڕین هەولێر لە راپۆرتی رێكخراوە جیهانییەكاندا ناو و ناوبانگی باش نەبوو، چەندینجار پەلاماری خۆپیشاندەران درا، رۆژنامەنوسان لێیاندراو دەستبەسەركران‌و رۆژنامەنوس (سەردەشت عوسمان) لە زەمەنی نەوزاد هادیدا لەناو شاری هەولێر رفێندراو دواتر تیرۆركرا، هەر لە زەمەنی ئەم پیاوەدا، پارتییەكان چەندینجار پەلاماری بارەگای حزبەكانیاندا لەناو شاری هەولێر.  دیارترین دەستكەوتی هەولێر لەڕووی خزمەتگوزارییەوە، جگە لە دروستكردنی چەند پاركێكی گەورە، دروستكردنی شەقامی (100) مەتری‌و (120) مەتری‌و دەستپێكردنی بە دروستكردنی (150) مەترییە، بەڵام ئەم دەستكەوتە هەرزوو خرایە گیرفانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی پێشووی حكومەت‌و نەوزاد هادی پارێزگاری لێ بێبەش كرا. لەڕووی ئەمنییەوە زەمەنی نەوزاد هادی هەولێر چەندین رووداوی هەستیاری بەخۆوە بینی، مانگی ئابی ساڵی 2015 فەرەیدون جوانڕۆیی ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌و سەرپەرەشتیاری میحوەری خازر لەرووداوێكدا لەسەر رێگای خەبات- هەولێر گیانی لەدەستدا، پارتی دەڵێت رووداوەكە رووداوی "هاتوچۆ" بووە، بەڵام هێشتا ئەو كەیسە گوماناوییە‌و قسەی جۆراوجۆری لەبارەوە دەكرێت. هەر لە رووی ئەمنییەوە، لەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017، شاری هەولێر كەوتە بەردەم مەترشی هێرشی هێزەكانی حەشدی شەعبی، خەڵكێكی زۆر بەهۆی مەترسی شەڕەوە شارەكەیان بەجێهێشت. ساڵی 2018 فەرمانی دەستگیركردن بۆ ژمارەیەك بەرپرسی ئەمنی پارتی لە هەولێر دەرچوو، ئەو كەسانە تۆمەتباركرا بە كونكردنی بۆرییەكانی نەوت‌و دزینی نەوت، یەكێك لەوانەی ناوی بڵاوكرایەوە (بەرزان قەساب) برای نەوزاد هادی بوو. ئەوكات چەند میدیایەكی نزیك لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەواڵی ئەوەیان بڵاوكردەوە لەسەر هەمان تۆمەت نەوزاد هادی دەستگیركراوە، بەڵام دواتر هەواڵەكە رەتكرایەوە. هەر لە 2018و لە مانگی تەموزدا سێ چەكدار هێرشیانكردەسەر بینای پارێزگای هەولێرو چەند كاتژمێرێك بیناكەیان كۆنترۆڵكرد‌و دواتر لەلایەن هێزەكانی ئاسایشەوە كوژران، دەزگای ئاسایشی پارتی وێنە‌و ناوی كوژراوەكانی بڵاەوكردەوە‌و رایگەیاند، كوژراوكان خەڵكی هەولێرو سەربە رەوتە ئیسلامییە توندڕەوەكانن. بەمدواییانە، بەر لەوەی نەوزاد هادی پۆستەكەی بەجێبهێڵێت، هەولێر روداوێكی هەستیاری ئەمنی بەخۆوە بینی، دیپلۆماتكارێكی گەورەی توركیا لە ریستۆرانتێكدا كوژرا، پێشتریش سوتانی بازاڕی لەنگەی هەولێر، بوو بە ئاڵنگاریی لەبەردەم پارێزگاردا. تەمەنی نەوزاد هادی لە پۆستی پارێزگاری هەولێر بە دیمەنێكی كۆمیدی كۆتایی هات، لە رۆژی سوێندخواردنی نێچیرڤان بارزانیدا وەكو سەرۆكی نوێی هەرێمی كوردستان، نەوزاد هادی بوو بە باسی گەرمی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، وێنەیەكی ئەو بڵاوكرایەوە كە لە كاتی بەڕێوەچوونی مەراسیمەكەدا لە ریزی پشتەوە تەماشای موبایلەكەی دەرباز كۆسرەت رەسوڵ وەزیری ئاوەدانكردنەوەی پێشووی حكومەتی هەرێم دەكات، ئەو قسەوباسانەی لەسەر ئەو وێنەیە كران، نەوزاد هادی ناچار كرد رونكردنەوەیەك بڵاوبكاتەوە. تەنیا پارێزگار ناگرێتەوە گۆڕانكارییەكانی ئیدارەی پارێزگای هەولێر، تەنیا نەوزاد هادی پارێزگار ناگرێتەوە، بەڵكو ژمارەیەك بەڕێوەبەری گشتیش دەگۆڕدرێن‌و لەشوێنی ئەوان كەسانی تر دادەنرێن. رۆژی 6ی ئابی رابردوو عەلی رەشید سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر لە لێدوانێكدا بۆ سایتی فەرمی پارتی دیموكراتی كوردستان رایگەیاند، گۆڕانكاری لە پۆستی بەڕێوەبەری گشتییەكانی هەولێردا دەكرێت، (درەو میدیا) هەواڵەكەی بڵاوكردەوە، دواتر سایتی پارتی لێدوانەكەی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سڕییەوە. كەنعان خەیلانی سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر دەڵێ:" بەپێی یاسای ژمارە 3ی هەمواركراو، حزب ناوی كاندیدی پارێزگا بۆ ئێمە دەنێرێت لە فراكسیۆنی پارتی، ئێمەش بە راپۆرت بۆ سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر بەرزی دەكەینەوەو لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی پارێزگادا دەنگ لەسەر پارێزگاری نوێی هەولێر دەدرێت". بەپێی قسەی سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر، نەك تەنیا پارێزگار، بەڵكو گۆڕانكارییە ئیدارییەكانی تریش لە ئەنجومەنی پارێزگا بڕیاریان لەسەر دەدرێت. لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ (درەو میدیا)، عەلی رەشید سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر وتی:" دوو جۆرە بەڕێوەبەری گشتی هەن، یەكەمیان ئەوانەن كە سەربە وەزارەتەكان‌و حكومەتن، ئەنجومەنی دەسەڵاتی گۆڕینی ئەم جۆرە بەڕێوەبەرانەی نییە، ئەوانەی ئەنجومەن بڕیاری گۆڕینیان دەدات ئەوانەی كە تایبەتن بە پارێزگا". سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر رایگەیاند، تائێستا ناوی هیچ كاندیدێكیان بۆ پڕكردنەوەی پۆستی بەڕێوەبەرە گشتییەكان بۆ نەهاتووە. دەرفەتێك بۆ فرسەت ! بەپێی یاسای ژمارەی 3ی ساڵی 2009 پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، ئەو كەسەی كە دەبوو بە پارێزگار، مەرج بوو ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا بێت، واتە پارێزگارەكان لەناو ئەنجومەنەكانەوە هەڵدەبژێردران، بەڵام پەرلەمانی نوێی هەرێمی كوردستان مانگی تەموزی رابردوو ئەم یاسایەی هەمواركردەوە، ئێستا حزبەكان دەتوانن لە دەرەوەی ئەندامەكانیان لە ئەنجومەنی پارێزگا كەسانی تر ببەنە ناو ئەنجومەنەكان‌و لەوێ بە دەنگدان بیكەن بە پارێزگار. فرسەت سۆفی بە سود وەرگرتن لەم یاسایە دەفەرتی ئەوەی دەبێت ببێت پارێزگاری هەولێر، هەرچەندە هەڵبژێردراو نییە بۆ ئەنجومەنی پارێزگا، واتە لەلایەن خەڵكەوە بەشێوەی راستەوخۆ دەنگی پێنەدراوە. هەموارە نوێیەكە شەرعیەتی پارێزگارەكانی لەناو خەڵكەوە گواستەوە بۆ شەرعیەتپێدان لەناو ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە، ئەمەش لەكاتێكدایە ئەنجومەنی پارێزگاكان خۆیان نزیكەی ساڵێكە ماوەی یاساییان بەسەرچووە‌و پەرلەمانی كوردستان بە یاسایەك ماوەی كاركردنی درێژكردونەتەوە تا ئەوكاتەی هەڵبژاردنێكی نوێی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكرێت. ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر پێكهاتووە لە (30) ئەندام، بەپێی هەمواری نوێی یاسای ژمارەی 3ی پارێزگاكانی هەرێم، فرسەت سۆفی بۆ ئەوەی ببێت بە پارێزگار لە شوێنی نەوزاد هادی، دەبێت لە كۆی (30) ئەندام، دەنگی بەڵێی (16) ئەندام ئەنجومەن بەدەستبهێنێت، دەنگ بەدەستبهێنێت، واتە زۆرینەی رەها (50+1). پارێزگاری نوێ كێیە ؟ فرسەت سۆفی یەكێكە لەو كارەكتەرە سیاسییانەی پارتی دیموكراتی كوردستان كە لەگەڵ دەركەوتنی رەوتی ئۆپۆزسیۆن لە هەرێمی كوردستان دەركەوتووە، ئەو ئۆپۆزسیۆنەی كە لەدوای دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە لە ساڵی 2009 سەریهەڵدا‌و بەشێوەیەكی توند روبەڕووی هێزە دەسەڵاتدارەكان بووەوە. ئەم پیاوە ساڵی 1978 لە (چۆمان) لەدایكبووە‌و بڕوانامەی دكتۆرای هەیە لە (یاسای نێودەوڵەتی)‌و بەر لە دەستبەكاربوونی وەكو پەرلەمانتار لە خولی پێشووی پەرلەمانی كوردستان، مامۆستا بووە لە زانكۆی سەلاحەدین. بەپێچەوانەی نەوزاد هادییەوە كە ئەندامی سەركردایەتی پارتی بوو، فرسەت سۆفی هیچ پلەیەكی حزبی دیاریكراوی لەناو پارتیدا نییە، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا) كەسێكی خۆشەویستە لەلای مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی‌و مەسرور بارزانی كوڕیەوە. ئەوكاتانەی كە بارزانی باوك ویلایەتی دەسەڵاتەكەی لە سەرۆكایەتی هەرێم دوچاری گێرمەو كێشە هات، فرسەت سۆفی لەو پەرلەمانتارانەی پارتی بوو، كە سەرسەختانە كاری دەكرد بۆ ئەوەی دەرچەی یاسایی بدۆزێتەوە بۆ رزگاركردنی سەرۆكەكەی، ئەوكات پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان وەكو دوو چیا لەبەرامبەر یەكتر راوەستا بوون‌و كەسیان ئامادە نەبوون بۆ ئەوەی تر بێنە خوارەوە، دواجار ململانێكە بە داخستنی پەرلەمانی كوردستان لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە كۆتایی هات. فرسەت سۆفی كەسێكی باوەڕدارەو پایەكانی ئاینی ئیسلام جێبەجێ دەكات، سەرباری ئەوەی سەر بە باڵی هەڵۆكانە، بەڵام پارتییەكی میانڕەوە بە بەراورد بە هەندێكی لە ئەندامانی تری حزبەكەی، ئەو تاكە پەرلەمانتار بوو كە دوای تەواوبوونی خولەكەی وەرگرتنی موچەی خانەنشینی پەرلەمانی رەتكردەوە.     

راپۆرت: محەمەد رەئوف كاكەییەكانی كەركوك روبەڕووی جینۆسایدی كلتوری‌و گۆڕینی دیموگرافیای ناوچەكەیان دەبنەوە، ئێستا 60%ی كاكەییەكانی داقوق ماڵوحاڵی خۆیان جێهێشتووە، لە كۆی 15 گوند 9 گوندیان چۆڵكراون. كاكەییەكان لە شەڕی شیعە‌و سوننەدا بەپێی بەدواداچونێكی (درەو میدیا) ئێستا بە پلان‌و نەخشەی ورد هەوڵی گۆڕینی دیموگرافیای ناوچە كاكەییەكانی قەزای داقوقی سەربە پارێزگای كەركوك دەدرێت. رەجەب كاكەیی سەرۆكی ریكخراوی (میسرا بۆ پەرەپێدان‌و رۆشنبیری یارسانی) لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) رایگەیاند:" ئێمە گومانمان هەیە هێزە ئەمنییەكان نامانپارێزن". گومانەكەی رەجەب كاكەیی لەوێوە سەرچاوە دەگرێت كە "بەدوری كیلۆمەترێك لە بارەگای لیوای 19ی فیرقەی 5ی پۆلیسی فیدراڵی لە تۆپزاوا، ماوەی 20 خولەك تەقە لە تۆپزاوا دەكرێت، بەڵام لەبەرامبەردا یەك فیشەك لەلایەن پۆلیسی فیدراڵییەوە ئاڕاستەی تەقەكەرەكان ناكرێت". رەجەب كاكەیی دەڵێ:" ئەمە جێگەی سەرسوڕمانە، ئێمە پێمانوایە پلانە، پلانە بەرامبەر بە كوردو كاكەییەكان.. ئەیانەوێت كوردو كاكەییەكان لەو سنورە نەمێنن، هەژمونی كورد لەو سنورە كەمبكەنەوە، ئەیانەوێت عەرەبی سونە لە سنوری شیعە بگوازنەوە بۆ سنوری كورد، سنوری شیعە فراوان بكەن". شەڕێكی سیاسی لە بەرگی ئایندا  فەرەیدون كاكەیی كە چالاكی مەدەنی سەربە پێكهاتەی كاكەییەكانە لە كەركوك باسلەوەدەكات، بۆ دورخستنەوەی كاكەییەكان لەو ناوچانە، ئێستا تۆمەتی "داعشبوون" دەخەنە پاڵ كاكەییەكان. فەریدون لە لێدوانێكدا بۆ (درەو میدیا) وتی:" كاكەییەكان نوێژناكەن، قورئان ناخوێنن، كەچی لەلایەن پۆلیسی فیدراڵییەوە تۆمەتباری دەكرێن بەوەی "داعش"ن، پۆلیسی فیدراڵی حەشدی شەعبیە (هێزێكی شیعە مەزهەبە)، بەڵام جلوبەرگی پۆلیسی لەبەركردووە، بۆیە فشارەكان پەیوەندی بە بیروباوەڕی كاكەییەكانەوە هەیە" . فەرەیدون كاكەیی خراپی بارودۆخی كاكەییەكان دەبەستێتەوە بە خراپی بارودۆخی كورد بەگشتی لەو ناوچانە‌و دەڵێ" راستە بارودۆخی كاكەییەكان خراپە، بەڵام بەشێوەی گشتی كورد بارودۆخی خراپە لەو ناوچانە، چونكە لە خوار داقوقەوە عەرەبە هەتا مەكەو مەدینە". كاكەییەكانی داقوق كەوتونەتە نێوان ململانێی كوردو عەرەب‌و شیعەو سونە لەو ناوچەیە، بەگوزارشتی فەرەیدون كاكەیی " بونەتە قەڵغان لە ناوچەكەدا".   دوو جینۆساید لە یەك كاتدا ! بەپێی قسەی سەرۆكی ریكخراوی (میسرا بۆ پەرەپێدان‌و رۆشنبیری یارسانی)، ئێستا كاكەییەكانی سنوری كەركوك لە یەككاتدا روبەڕووی دوو جۆر جینۆساید دەبنەوە: جینۆسایدی یەكەم: ئەمە جینۆسایدێكی فەرهەنگییە، كە خۆی دەبینێتەوە لە هەوڵدان بۆ سڕینەوەی ئاینی كاكەییەكان، بەپێی قسەی رەجەب كاكەیی" ئێستا كۆماری ئیسلامی ئێران زوومی خستوەتە سەر كاكەییەكان لەو ناوچانە، هاوكات جاشی لەناو كاكەییەكان دروستكردووەو دەڵێن ئێمە شیعەین، بەتایبەت لەلایەن حەشدی شەعبی باڵی ئیرانەوە ئەو هەنگاوە دەنرێت". جینۆسایدی دووەم:  گۆڕانكاری دیموگرافییە، حەشدی شەعبی دەیەوێت كاكەییەكان دەربكات لەو ناوچانە  بەبیانوی بوونی چەكدارانی رێكخراوی "داعش"ەوە لەناوچەكە، لەبارەی بوونی "داعش" لە ناوچەكە، رەجەب كاكەیی دەڵێ:" داعش ئێستا بوونی نەماوە لەو ناوچەیە، بەڵام بەشێوەی  گروپ گروپ هەن، ئەوانە بونەتە (بەڵێندەر- مقاول) بە پارە شەڕ دەكەن، بوون‌و مانەوەی داعش تەنها بۆ بیانووە، بۆ ئەوەی بڵێن داعش لە ناوچەكە ماوەو پێویستە ئێمە لێرە بمێنین". 60%ی گوندە كاكەییەكان چۆڵكراون  لەكۆی 15 گوندی كاكەیی لە قەزای داقوق، (9) گوندیان چۆڵكراون، كە دەكاتە رێژەی (60%) گوندە كاكەییەكانی ناوچەكە. رەجەب كاكەیی وردتر قسە لە چۆڵبونی گوندە كاكەییەكانی ناوچەكە دەكات:" لە سنوری قەزای داقوقی سەربە پارێزگای كەركوك، كاكەییەكان لە (15) گوندا نیشتەجێن، كە چەكدارانی داعش لە 2014 هاتن (2) گوندی كاكەیی كەوتە دەستی داعش ئەوانیش گوندەكانی (شوكر جەیران، ئەلبو محەمەد) بوو، ئەو دوو گوندە پێش روداوەكانی 16 ئۆكتۆبەر لەدەستی چەكدارانی داعش رزگاركران، بەڵام بە خاپوركراوی، لەدوای 16ی ئۆكتۆبەر هێرشكرایە سەر گوندی (سەید عەباس)و دواتر گوندەكانی (عەلوەد پاشا، شەشەكان، سەید حسێن)، هەموو ئەو گوندانە چۆڵكران، واتا (4) گوندی تری كاكەیی چۆڵكران، لەكۆی (15) گوند (6) گوندی كاكەیی چۆڵكران، بەهۆی رفاندن‌و خراپی دۆخی ئەمنی، لە مانگی 12/2017 گوندی (سەید نیعمەت)یش چۆڵی كرد، لە هاوینی 2018 گوندەكانی (شالیار، عەرم كۆیی)  بەهۆی ئەوەی خەڵكی كاكەیی لەو ناوچانە رفێنران، دواتر گوندەكانی (سەنقڕ، عەلی سەرا)ش چۆڵیانكرد، بەڵام ئەم گوندانە نیوە بە نیوە چونەتەوە. بەكۆی گشتی لە(15)گوندی كاكەیی لە ناوچەكە (9) گوند چۆڵی كردووە، (6) گوندی كاكەیی ماوە كە ئەوانیش (تۆپزاوا، مەتیق، رزگاری، عەلی سەرا، مەنقوب) هەیە، بەڵام گوندی (عەلوەت پاشا)مان هەیە بە شەو چۆڵە‌و بەرۆژ خەڵكەكەی  دەچێتەوە بۆ ئیشوكار". بەڵام فەرەیدون كاكەیی گوندە ئاوەدانەكانیش بە چۆڵكراو ئەژمار دەكات، چونكە بەوتەی ئەو" نزیكەی 60%ی كاكەییەكان لە شوێنی خۆیان نەماون، لەو 15 گوندە كاكەییەی داقوق، تەنها 6 گوندی ئاوەدان ماوەو ئەویش خێزانەكانی كەمبونەتەوەو خەریكە هەر بەتەواوی چۆڵ دەبن، گوندی(عەلی سەرا) پێشتر (200) ماڵ بوو، ئێستا تەنها (4) ماڵی تیێدا ماوە، گوندی (سەنقڕ) پێشتر (80 بۆ 90) ماڵ دەبوو ئێستا (4 بۆ 5) ماڵی تیێدا ماوە".  ژمارەیی كاكەییەكان ؟  سەرۆكی رێكخراوی (میسرا بۆ پەرەپێدان‌و رۆشنبیری یارسانی) باس لە ژمارەی گوندو خێزانی كاكەییەكان دەكات و ئاماری نافەرمی دەخاتەروو:  •    لەسنوری قەزای داقوق (15) گوندی كاكەیی هەیە، دانیشتوانی ئەو گوندانە ژمارەیان (هەزار) خێزان دەبێت. بە دانیشتوانی گوندەكان‌و كاكەییەكان ناو شاری داقوقەوە، نزیكەی (4 هەزارو 200) كەس دەبن، ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی ئامارێك كە لەبەردەستی كاكەییەكاندایە‌و پێشتر كراوە، ژمارەی توركمانەكان لە سنورەكە (4 هەزار) كەس بوو، واتە كاكەییەكان ژمارەیان لە توركمانەكان زیاترە. •    دابەشبوونی جوگرافیی كاكەیی بەرێژە زۆرەكەی لە كەركوكە، كە (20 هەزار بۆ 25 هەزار) كەس دەبێت، بە ناو شاری كەركوك‌و قەزای داقوقەوە. •    دووەم زۆرترین ژمارەیی كاكەییەكان لە پارێزگای دیالەیە، بەتایبەتیش  لە قەزای خانەقین، بەپێی ئامارێك كە قایمقامیەتی ئەو قەزایە لە 2010 ئەنجامی داوە" ژمارەی دانیشتوانی خانەقین (200 هەزار) كەسە، رێژەی (7.7%)ی كاكەییە كە دەكاتە (15 هەزارو 400) هاوڵاتی كاكەیی لەو قەزایە، لە مەندەلی‌و قەزانیەو شارەبان كاكەیی هەیە. •    لە دەشتی نەینەوا كاكەیی هەیە، (5) گوندی كاكەیی لە ناوچەكەدا هەیە، بە نزیكەی (12 هەزار) كاكەیی  ئەژمار دەكرێت. •    قەزای خەبات كە هاوشانی دەشتی نەینەوایە، نزیكەی (400) ماڵی كاكەیی تێدایە، ئەمە جگە لە (4 هەزار) كاكەیی كە لەناو هەولێردا دەژین.  •    لە كەلار بەپێی ئامێرێك (670) ماڵی كاكەیی هەیە، كە نزیكەی (3 هەزار) كەس دەبن.  •    لە پارێزگای هەڵەبجە نزیكەی (450) ماڵی كاكەیی هەیە، بە نزیكەی (2 هەزار) كەس ئەژماردەكرێن.  پەنا بۆ UN دەبەن نەتەوە یەكگرتووەكان‌و یەكێتی ئەوروپا گرنگی بە پرسی كەمە نەتەوەییەكان دەدەن‌و بەردەوام نوێنەرەكانیان لە عێراق لەگەڵ كەمە نەتەوەییەكان كۆدەبنەوە. بەگوێرەی قسەی سەرۆكی ریكخراوی (میسرا بۆ پەرەپێدان‌و رۆشنبیری یارسانی)، مانگانە لەگەڵ نوێنەرانی یەكێتی ئەوروپا كۆدەبنەوەو راپۆرتی تایبەت بە رەوشی كاكەییەكانیان دەخەنە بەردەست. ئێستا كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤی عێراق‌و بەشی مافی مرۆڤی نەتەوە یەكگرتووەكان لەگەڵ چالاكوانی كەمینەكان لە بەغداد تیمێكیان دروستكردووە، رەجەب كاكەیی یەكێكە لە ئەندامانی تیمەكە‌و دەڵێ "مانگانە كۆدەبینەوە". كاكەییەكان چاویان لەوەیە نەتەوە یەكگرتووەكان دوو ئەركی لەسەرەكی لەئەستۆ بگرێت: یەكەم: بەهاناوە چونی لێقەوماوان لە حاڵەتی لەناكاودا.  دووەم: پێشكەشكردنی راوێژو رێنمایی سەبارەت بە جێبەجێكردنی ئەو یاساو پەیمان‌و راگەیەندراوانەی كە عێراق ئیمزای لەسەر كردوون. ئێستا پرۆژە یاسایەك هەیە كاری لەسەر دەكرێت، پرۆژەكە ناوی "حمایە التنوع ‌و منع التمیز" واتە پرۆژەیاسای" پاراستنی فرەیی‌و رێگریكردن لە جیاكاری"، بڕیارە ئەم پرۆژەیە بخرێتە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەمەبەستی پەسەندكردنی. ئەم یاسایە ئەگەر جێبەجێ بكرێت رۆڵی دەبێت لە پاراستنی ناسنامەی كاكەییەكان، رەجەب كاكەیی باسلەوەدەكات" كاكەییەكان لەسەر رەگەزنامەكەیان موسڵمان، لەسەرەتای دروستبوونی عێراقەوە ناسنامەی ئەوان بەمشێوەیە دانراوە، سەرباری ئەمە ئێستا شیعەكان دەیانەوێت كاكەییەكان بكەن بە موسوڵمان"، ئەمە بەبۆچوونی ئەو جینۆسایدی بیروباوەڕە.