.gif)
د.جەعفەر عەلی (٢-٢) دەوڵەتی عیراق بەرەو کوێ؟ ئەرکی گرنگی دەوڵەتی عیراق لە ئێستادا، بریتییە لە هەوڵدان بە ئاراستەی بەهێزکردنی ئەو رەگەز و بنەما سیاسی و کۆمەڵایەتییانەی، کە دەچنە خزمەتی دروستکردنی شوناسی هاوبەشەوە، شوناسی عیراقیبوون. نزیک بە ١٠٠ ساڵە گەورەترین پرسیار لەسەر ئەم شوناسی عیراقیبوونە هەیە، هەموو ئەوانەی لە چوارچێوەی سنوری ئەم دەوڵەتەدا دەژین لە رووی قانوونییەوە عیراقین، بەڵام لە رووی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە، لەسەر ئەرزی واقیعدا، شوناسێک بە ناوی عیراقیبوونەوە، بوونی نییە. ئەرکی دەوڵەتە لە ئێستادا ئەو سەرزەمینە دروستبکات، کە هەمووان بە جیاوازی نەتەوەیی و دینی و مەزهەبییەوە لە نێویدا هەست بە ناسنامەی هاوبەشی عیراقیبوون بکەن، ناسنامەیەک کە لە دامەزراندنی دەوڵەتی عیراقەوە، نە کورد و نە شیعە تیایدا بەشداری راستەقینە نەبوون. لە فەلسەفەی سیاسیدا، "گەل" دوو مانای جیاواز دەدات، یەکەم لە ئاستی کۆمەڵایەتی، دووەم لە ئاستی سیاسی. مەبەست لە یەکەم کۆمەڵێک خەڵکن، کە لە چوارچێوەی سنوری دەوڵەتێکدا دەژین، لە هەر رەگەز و پلەیەکی کۆمەڵایەتی و نەتەوە و دین و مەزهەبێک بن، بەڵام مانای سیاسی، گوزارشتە لە ماف، مافی بەشداری سیاسی لە چوارچێوەی دەوڵەت و دامەزراوەکانی دەوڵەتدا، بەو مانایەی "گەل" دەبێ مافی لە دەسەڵات و بەشداری سیاسیدا هەبێت، ئەوەش هەر ئەو شتەیە، کە پێیدەگوترێت، مافی هاوڵاتیبوون. لە مێژووی سیاسی دەوڵەتی عیراقدا تا ساڵی ٢٠٠٣ (بێگومان بە جیاوازی رۆژگاری دەسەڵاتی عەبدولکەریم قاسم)، کورد و شیعە بەشێک بوون لە "گەل"، بەڵام تەنها بە مانای کۆمەڵایەتی، نەک سیاسی. ئەم دوو پێکهاتە کۆمەڵایەتییە، هەمیشە مافی چالاکی سیاسی و بەشداری سیاسی کارا و راستەقینەیان لە دامەزراوەکانی دەوڵەت و دەسەڵاتی سیاسیدا، رووبەڕووی سانسۆری دەسەڵاتی دەوڵەت بووەتەوە، تەنها ئەو کاتە نەبێ کە چالاکی و هەڵسوڕانی سیاسییان چووبێتە خزمەت ئەجێندای عەرەبی سوننە، یان ئایدیۆلۆژیا و سیاسەتی دیسپۆتیزمی دەوڵەتەوە. ٨٠ ساڵ لە حوکمی عیراق تا کەوتنی سەدام، لە کەوتنی سەدامیشەوە تا ئێستا، بریتییە لە پرۆژەی بونیادنانی گەلانی عیراق لەسەر "هیچ". لێرەوە ئەو ململانێ و بە یەکدادانە نەبڕاوەی نێو مێژووی عیراق درێژەی دەبێت، کاتێک پێکهاتەکانی دی ئامادەنین نە خۆیان بە دەستەوە بدەن و دیسپۆتیزمی دەوڵەت قبوڵ بکەن، نە دەستبەرداری ناسنامەی تایبەت بە خۆشیان دەبن، کە تەواو جیاوازە لەو ئایدیۆلۆژیا و ناسنامە سیاسییەی، کە فەلسەفەی دەوڵەتی لەسەر دامەزراوە. لەو رۆژگارەوە تا بە ئێستا دەگات، "گەلانی عیراق" بە مانای کۆمەڵایەتی هەرچی زیاتر مەیلیان بە لای رووکردنە ناسنامەی لۆکاڵیبووندا بەهێزترە، ئەگەر ئەو ناسنامەیە ئیتنیکی، یان مەزهەبی بێت. لە دوای کەوتنی سەدامەوە، ئەم دیمەنە دەتوانرێ روونتر ببینرێت، کاتێک سوننەکان بە توندی هەوڵی گەڕانەوە بۆ ناو جوگرافیا و خەیاڵ و فەزای سیاسی سوننە دەدەن، بە هەمانشێوە کورد و شیعەش مەیلی بەهێزیان بە لای ناسنامەی تایبەتی خۆیان و جوگرافیای لۆکاڵی خۆیانەوە هەیە، نەک جوگرافیای نیشتیمانی و عیراقیبوون. دەسەڵات لە هەر پێکهاتەیەک بێت، ئەوانیدی وەک مەترسی بۆ سەر ناسنامەی تایبەت و بەرژەوەندییەکانیان سەیری دەکەن، هەمووان وەکیەک گومانی گەورەیان لە دەسەڵات و هێزی دادپەروەری و پاراستنی بەرژەوەندییە جیاوازەکان لە دەسەڵات هەیە، بۆیە لە بری بەهێزکردنی دەسەڵات، خەریکی بەهێزکردنی ناسنامەی لۆکاڵیبوونن. ناسنامەیەک، کە ئەویش تا رادەیەک لە خۆپێشاندانەکانی ئێستای عیراقدا، روو لە کەرتبوون و دابەشبوونە. ئەم دابەشبوونی ناسنامە لۆکاڵییانە زیاتر لەو کاتانەدا گوزارشت لە بوونی خۆیان دەکەن، کە خودی ناسنامەکەیان لە بنەڕەتدا لەلایەن ناسنامەیەکی لۆکاڵی دیکەی جیاوازدا لەبەردەم هەڕەشە و پەلامارداندا نەبێت. کۆی پرۆسەی دیموکراسی لە عیراق لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٥وە تا ئێستا، گەواهیدەری ئەو راستییەن، کە سیاسی عیراقی، حیزبی عیراقی، گەلانی جیاواز و دین و مەزهەبە جیاوازە عیراقییەکان، هێزی متمانە بە یەککردنیان تا ئاستی بێمتمانەیی تەواو رۆیشتووە، ئەمەش وایکردووە توانای تێپەڕاندنی شوناسە لۆکاڵییەکانی خۆیان و بوون بە بەشێک لە شوناسی عیراقیبوونیان نەبێت، هێزی ئەوەیان نییە لە رووی سیاسی و کۆمەڵایەتی و مێژووییەوە لە ناو بۆتەی ناسنامەیەکی هاوبەشدا، کە ماف و ئازادی و بەرژەوەندی و کەرامەتی هەمووانی تێدا پارێزراو بێت، کۆببنەوە، کە ناسنامەی هاوڵاتیبوون و عیراقیبوونە. عیراقی بێ شوناس لە بەرامبەر ناڕەزایەتی شەقامدا عیراق ماوەیەکە لە بەشێکی گرنگ لە پارێزگاکانی ناوەڕاست و باشوریدا، رووبەڕووی ناڕەزاییەتییەکی جەماوەری بەرفراوان بووەتەوە. ناڕەزایەتییەکانی شەقامی عیراقی بە پلەی یەکەم خەسڵەتی جەماوەری بەسەردا زاڵە و پێناچێ هیچ حیزب و کەسایەتییەکی سیاسی، یان ئایینی، رۆڵی راستەوخۆ و گرنگی لە دروستکردنیدا بووبێت. بەڵام وردە وردە لەگەڵ درێژەکێشانی ناڕەزایەتییەکان، ئەو هەوڵانەش روونتر دەبینرێن، کە مەبەستیانە خاوەندارێتی سیاسی لە جوڵەی شەقام بکەن، تایبەت لەلایەن رەوتی سەدرەوە. خۆپێشاندانەکان لە ئاستی ناوەوەدا، داواکارییەکانی روو لە باشکردنی ژیان و گوزەرانی هاوڵاتیان و رەچاوکردنی لانیکەمی دادپەروەری کۆمەڵایەتییە لە دابەشکردنی سامان و داهاتی عیراق بەسەر هاوڵاتیانیدا، وێڕای سزادانی گەندەڵکاران و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری ژیانی بە ناوچە جیا جیاکانی عیراق. لە یەکەمین بەیاننامەشیاندا لە ٢٨ی ئەم مانگەدا (ئۆکتۆبەری٢٠١٩)، خۆپێشاندەران داوای هەڵوەشانەوەی سیستەمی پەرلەمانی و دامەزراندنی ئەنجومەنی پیاوماقوڵان (مجلس شرفا‌و) و کارکردن بە سیستەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی دەکەن، کە بە یەکێک لەو خاڵە جەوهەریانە دادەنرێت، کە لە رووی ئاڵوگۆڕ لە سیستەمی سیاسی عیراق رووبەڕووی دەسەڵاتدارانی عیراق دەبێتەوە. لە بەرامبەر داوای خۆپێشاندەراندا، حکومەت و پەرلەمان چەند بڕیارێکیان بە قازانجی باشکردنی ژیانی گشتی هاوڵاتیان دەرکردووە. بەڵام دەبێ ئەو راستییە بزانین، چەندیش خۆپێشاندانەکان دوور لە رۆڵی راستەوخۆی کەسایەتییە سیاسی و ئایینییەکان، تەنانەت حیزبەکانیش، سەریهەڵدابێت، پێناچێت لە درێژەکێشان و بەردەوامبوونی بۆ کاتێکی درێژتر، بەمجۆرە و دوور لە دەستێوەردانی پیاوانی سیاسی و ئایینی و مەرجەعی باڵای شیعەدا بمێنێتەوە، تایبەت کە وردە وردە جیاوازی هەڵوێستی ئەو کەسایەتی و لایەنە سیاسییانە دەرهەق بە کۆی گشتی دۆخەکە و چارەنوسی حکومەت روونتر دەبێتەوە، ئەوە وێڕای ئەوەی، کە گومانی گەورە لە بوون و ئامادەبوونی ئەجێندای دەرەکی و ناوچەیی هەیە لە دەستێوەردان و ئاراستەکردنی شەقامی عیراقیدا. هەمووان دەزانین، ئەمریکا و ئێران لە ململانێیەکی تونددان، هەر یەک لەم دوو وڵاتەش ئامادەیی سیاسی و دیپلۆماسی، تەنانەت سەبازیشیان لە عیراقدا هەیە، هەردووکیشیان بەسەر رەسمکردنی ئاراستەی بڕیاری سیاسی بەغداوە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، کاریگەری گەورە و بەرچاویان هەیە. بە مانایەکی دی ململانێی نێوان ئەم دوو هێزە و هاوپەیمانەکانیان لە بری جوگرافیای وڵاتەکانیان، خەریکی درێژەپێدانی ململانێکانیانن لەسەرزەمینی وڵاتانی دیکەی وەک عیراق، سوریا، یەمەن و لوبنان، وەک دەگوترێ ئێران لە ئێستادا جگە لە تاران، ناڕاستەوخۆ حوکمی چوار پایتەختی دیکەش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەکات، کە (بەغدا و دیمەشق و بەیروت و سەنعا)ن، بۆیە هەر ململانێیەک لەگەڵ ئێران، یان هەر هەوڵدانێک بۆ بێهێزکردنی ئێران، پێوستی بە بێهێزکردنی نفوز و ئەجێندای ئێرانی لەم پایتەختانەدا دەبێت، ئەمە لەلایەک، لەلایەکی دیکەوە، هەر جوڵەیەکی سیاسی، سەربازی، جەماوەری، دژ بە دەسەڵاتی یەکێک لەم ناوەندانەی نفوزی ئێرانی، راستەوخۆ دەبێتە جوڵە بە ئاراستەی لێدانی ئەجێندای سیاسی و بەرژەوەندییەکانی تاران، بۆیە جوڵەی ئێران دژ بە هەر جوڵەیەکی لەمجۆرە، بابەتێکە بۆ سەلماندنی پێویستی بە بەڵگە و گەڕان بە دوای جۆری موشەک و جل و بەرگ و کەرەستەی سەربازییەوە نییە. لە ئێستای خۆپێشاندانەکانی عیراقدا، ژمارەیەک لە کەسایەتییە سیاسی و ئایینییەکانی لە وێنەی مالکی، عەبادی، سەدر و فراکسیۆنەکانی پەرلەمان... وێڕای دەربڕینی پشتیوانی خۆیان بۆ داواکارییەکانی شەقام، داوای هەڵوەشاندنەوەی حکومەت و سڕکردنی دەسەڵاتی ئەنجومەنی پارێزگاکان و هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانیش دەکەن، لە کاتێکدا بەشێک لە دامەزراوە فەرمییەکانی دەوڵەت و ژمارەیەک دەزگای میدیایی و بارەگای بەشێک لە حیزب و میلیشیا چەکدارەکان کەوتووەتە بەردەم شاڵاو و پەلاماری خۆپێشاندەران و زیانیان پێگەیاندوون. روونە کێشەی شەقامی عیراقی لە ئێستادا بە تەنها پەیوەندی بە نەبوونی شوناسی هاوبەشی عیراقیبوونەوە نییە، ئینتیما بۆ عیراقیبوون، هێزی چارەسەرکردنی گرفتە بونیادییەکانی هاوڵاتی عیراقی نابێت. رەنگە هەر لە بنەڕەتدا نەبوون و دروستنەبوونی ئەو ئینتیما هاوبەشە، پەیوەندی بەوەوە هەبێت، کە ئینتیمای هاوبەش، ئینتیما بۆ جوگرافیایەکی تایبەت و دەوڵەتێک، پەیوەندی بە جۆری مامەڵەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و جۆری ئەو خزمەتگوزارییانەوە هەبێت، کە ئەم دەوڵەتە پێشکەشی هاوڵاتییەکانی خۆی دەکات، پەیوەندی بەو رێزگرتنەوە هەیە کە دەسەڵاتی سیاسی بۆ هاوڵاتییەکانی دابین دەکات و بەها و کەرامەتی مرۆییان دەپارێزێت، ئازادی و مافی بەشداری سیاسییان بۆ دەڕەخسێنێ و دادی کۆمەڵایەتیان بۆ فەراهەم دەکات. ئینتیما کاتێک دروستدەبێت، کە هاوڵاتی هەست بکات، لە چوارچێوەیەکی قانوونی پارێزراودا دەژی، سامانی نیشتیمانی بەشێوەیەکی یەکسان بەسەر هاوڵاتییەکانیدا دابەش دەکرێ و هەمووان لەبەردەم یاسادا یەکسانن و... . کاتێک لە عیراقدا ئەمانە بوونیان نییە، گەڕان بە دوای ئینتیمای هاوبەشی عیراقیبوون وەک راکردن بە دوای سەرابی لێدێت. لێرەوە گرفتی شوناسی سیاسی هاوبەش، هەرچی زیاتر گەورەبوونەوەی قەبارەی گەندەڵی بە هەموو شێوەکانییەوە، هەستکردنێکی قوڵی هاوڵاتی عیراقی بە نامۆبوون، هەروەها هەستنەکردن بە بەرپرسیارێتی سیاسی ئەو کاستە سیاسییە جیا جیایانەی، کە بە خواستی دڵ و گیرفانی خۆیان و کاستەکانیان عیراق بەرەو چارەنوسێکی نادیار دەبەن، وێڕای بەریەککەوتنی ئەجێندا ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان لە بەغدا، هەموو ئەوانە و زۆر هۆکاری دیکەش، وا دەکەن، ئەگەر بەشێوەیەکی عەقڵانی لەم وڵاتەدا بیر لە چارەسەری سیاسی خێرا، لەسەر ئاستی ناوخۆ و ناوچەیی و نێودەوڵەتی، نەکرێتەوە، دوور نییە روو بە چارەنوسێکی پڕ لە توندوتیژی و خوێن هەنگاو بنێت.
.gif)
لەتیف فاتیح فەرەج 1 خۆپیشاندانەكانی عیراق گەیشتونەتە دوا قۆناغ و ئیدی بڕوا ناكەم گەڕانەوە هەبێت ، مەگەر زەبرو زەنگ شەپۆلەكە رابگرێ ، هەڵبەت لە دۆخی عیراقیشدا زەبرو زەنگ لەم ئاستەی ئێستای تێناپەڕێت ، تا ئێستا 104 كوژراوو 6100 بریندار هەن ، بەڵام توڕەیی خەڵك رۆژ بە رۆژ زیاتر دەبێت و بەڵێنی چاكسازیەكان لە توڕەیی و هاواری خەڵكی كەم نەكردوەتەوە ، ئیتر گەیشتوەتە ئەو شوێنەی سەندیكاكان و رێكخراوەكان و پیاوانی كۆمەڵایەتی و پارلەمانتارانیش دێنە ریزی خۆپیشاندەرانەوە ، هەرچەند دەبێت ئەو راستیە بزانرێت كە پارلەمانتارانیش بەشێكی سەرەكی ئەو گەندەاَی و نادادیەن . خۆپیشاندانەكانی عیراق بەتایبەت ناوچە شیعیەكان بە گشتی و بەغدا بە تایبەتی دەگاتە ئامانج ، ئەمە نەك لە بەر ئەوەی مەڕجەعیەتی شیعە لە گەڵیدان ئەگەر بەقسەش بێت ، یان سەنتەری خۆپیشاندانەكە بەغدایە ، كە هەردوكی خاڵی گرنگن ، لە بەر ئەوانە نا ، لەبەر ئەوەی حكومەت توانای چاكسازی ریشەیی نیەو چاكسازی ریشەیی بە كۆتای هاتنی ئەم دام و دەزگایە كۆتای دێت . 2 خۆپیشاندانەكەی بەغدا زۆر گرنگەو هۆیەكی سەرەكی دەبێت بۆ بە دیهاتنی خواستەكان ، هەمیشە پایتەخت سەنتەری گۆڕانكاریە، نا بێت ئەوەشمان بیر بچێت كە شارەكانی تریش بە تایبەت نەجەف و كەربەلا بایەخی خۆیان هەیە ، بێدەنگی ناوچە سونە نشینەكان و هەرێمی كوردستانیش هۆكاری خۆی هەیە ، هەرێمی كوردستان تەواوی خەڵكەكەی و رای گشتی هەرێم چاویان لە سەر رۆژئاوای كوردستانەو خەمی ئەو پارچەیە وای لێكردوە نەپەرژێتە سەر بینینی ئەوەی لە عیراق ڕووئەدات ، سونەش جگە لە بونی داعش لە ناوچەكەیان ، حەشدی شەعبیش وەك مڵۆزم بە سەر سەریانەوەیەو بواری هەناسەدانی ئازادانەیان نەماوە ، بەڵام بەسرەو پارێزگاكانی دیكە تا بەغدا بە لای كەمەوە 16 ساڵە چاوەڕێی چاكسازین ، لەو 16 ساڵەدا گەندەڵی بەرباد ، نادادی ، دزینی نەوت ، دزینی پارەی میلەت ، پڕۆژەی وەهمی ، تێكەڵكردنی بازرگانی و سیاسەت خەڵكی لە بن هێنا ، بەڵام كەڵەكە بوونی هەموو ئەمانە بۆ عەبدولمەهدی مایەوە ئەو پیاوەی كەمترین بەرپرسیارەتی لە بەرانبەر ئەم دۆخە هەیە ، بۆیە تائێستاش دەست لە كار ناكێشێتەوە پێی وایە دەتوانێ گۆڕانكاری بكات ، كە ئەستەمە . 3 ئێستا ئیدی كاتی ئەوەیە سەرۆك كۆمار بە پێی دەستور هەنگاوی خۆی بنات ، لانی كەم بۆ ئەوەی عیراق بەرەو تاریكیەكی مەترسیدار هەنگاو نەنێت ، من بڕوام وایە دەكرێت بۆ ئەمە سەرۆك كۆمار لە تەك دوو سەرۆكایەتیەكەی تردا بە لێكتێگەیشتن عیراق لەو بارو دۆخە رزگار بكات ، گەر نا رەنگە سبەینێ نەتوانرێت ئەوەی ئەمڕۆ دەكرێت ، بكرێت . ئەوەشمان بیر نەچێت كە دیار نیە ئایندە چۆن دەبێت و ئەوانەی دەچنە سەر كورسیەكە چۆن دەبن .
.gif)
زەبەنگ بەهادین له‌دوای گه‌رێكی خۆپیشاندان له چه‌ند مانگی رابردوودا له به‌غداد و هه‌ندێك له پارێزگاكانی باشور , له 25 مانگی ئۆكتۆبه‌ره‌وه بۆ جارێكی دی خۆپیشاندان سه‌ری هه‌ڵدایه‌وه و له زۆرینه‌ی پارێزگاكانی باشوری عێراق به شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان و به گوژمێكی زیاتره‌وه ده‌ستی پێكرده‌وه , زیاتر خۆپیشاندان ئه‌و پارێزگایانه‌ی گرتۆته‌وه كه شیعه نشینین , له پارێزگا سوننه‌كان هه‌ست به بوونی خۆپیشاندان ناكرێت به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو , به‌ڵكو ئه‌مجاره روو به‌روو بونه‌وه‌ی شیعه له‌گه‌ڵ شیعه‌دایه . ئه‌و پرسیاره‌ی لای زۆرینه‌ی شیكه‌ره‌وه سیاسی و چاودێره‌كان دروست بووه ئه‌م خۆپیشاندانه ئامانجی چی یه ؟ بۆ ده‌كرێ ؟ كێ له پشت ئه‌م خۆپیشاندانانه‌وه‌یه ؟ كێ سوود مه‌نده له‌م هه‌ڵا گه‌وره‌یه‌ی له عێراقدا دروست بووه ؟ ئه‌م پرسیارانه‌و چه‌نده‌ها پرسیاری دی كه شه‌قامی عێراقی خۆشی وه‌ڵامه‌كه‌ی به روونی نازانێ . به ووردبینی كردنی داخوازی خۆپیشانده‌ران ئه‌وه‌مان بۆ روون ده‌بێـته‌وه كه داواكاری خۆپیشانده‌ران زۆرتر له داواكاری كه‌سێتی نزیكتره وه‌ك ئه‌وه‌ی ستراتیژ و داواكاری كۆڵه‌كه‌ی بن بۆ بنیات نانی ده‌وڵه‌تی دیموكراسی و سیستماتیك , خۆپیشانده‌ران درك به و گه‌مه‌یه ناكه‌ن كه له پشت ئه‌م یاریی یه گه‌وره‌یه‌وه ده‌كرێـت بۆیه ده‌بینی سه‌قفی داواكاری یه‌كانیان ساده‌یه و بنه‌مایه‌كی سیاسی و بنیات نه‌ری نی یه , له هه‌مان كات ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی په‌رله‌مان ناوێـتی بۆ چاره‌سه‌ر كردنی دۆخه‌كه به ته‌نها دوور خستنه‌وه‌ی ئاگره‌كه‌یه له په‌رله‌مان خۆی و درێژ كردنه‌وه‌ی چنینه‌وه‌ی قاشه كێكی زیاتره بۆ خۆیان تا ماوه‌یه‌كی زۆرتر , ئه‌وه‌ی كێشه‌ی سه‌ره‌كی یه له عێراق په‌رله‌مان ده‌ستی بۆ نه‌بردووه كه خۆی له گه‌نده‌ڵێ و ته‌وافوقی سیاسی و به‌ش به‌شێنه‌ی حیزبی دا ده‌بینێته‌وه , هه‌م سه‌رۆك وه‌زیران هه‌م په‌رله‌مان به ته‌نها كار بۆ هێشتنه‌وه‌ی خۆیان ده‌كه‌ن له پێشینه‌ی هه‌وڵه‌كانیان , له راستی دا ئه‌م دۆخه‌ی عێراقی پێدا تێده‌په‌رێت زۆرینه‌ی له خوڵقاندنی ئه‌و حیزبانه‌ن كه ئێستا نوێنه‌ریان له په‌رله‌مانه , ئه‌و حیزبانه ئه‌م دۆخه نا هه‌مواره‌یان دروستكردووه كه ئێستا خۆیان له ده‌سه‌لاتدان و سیاسه‌ت و دارایی ووڵاتیان به ده‌سته‌وه‌یه , په‌رله‌مان عێراقی نابێته واجیهه‌ی میلله‌تی عێراقی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له بنه‌ماوه ته‌زویر و به‌ش به‌شێنه با وه‌رداری په‌رله‌مانه‌كه‌ی له‌ق كردووه بۆیه په‌رله‌مان به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان خۆی ده‌ستوری شكاندووه و تاكره‌وی ده‌سه‌ڵاتی گێراوه‌ته‌وه بۆ پارێزگار كه ئه‌ویش سه‌ر به هه‌مان ئه‌م حیزبانه‌یه . ئه‌وه‌ی ئێستا به دی ده‌كرێت سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق لغاوی ئه‌م دۆخه‌ی بۆ راناگیرێ چونكه ئه‌وه‌ی كه روو ئه‌دات قورستره له‌وه‌ی كه به بریاری دارایی و لاوه‌كی چاره‌سه‌ر ببێت . دۆخی ناوخۆی عێراق زۆر جیاوازه له ناوچه‌كه , عێراق وه‌ك سووریا نی یه وه‌ك لوبنان و یه‌مه‌نیش نی یه , ئه‌م دۆخه‌ی له عێراق دروست بووه درێژه‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵه رووداوانه‌ن كه له پێشوودا روویان داوه , سه‌ره‌تا شه‌ر له نێوان سونه‌و شیعه له پاشان شه‌ر له نیوان شیعه و سوونه , ئه‌مه‌ی ئێستا روو ئه‌دات زور قورستر و ترسناكتره ئه‌مه‌ی ئێستا شه‌ری نێوان شیعه‌ی عێراق و شیعه‌ی ئێرانه , به جۆریك گه‌یشتۆته راده‌یه‌ك به‌مشێوه‌یه بروا ده‌كه‌ونه ته‌سفیه‌ی یه‌كتری , ئه‌وه‌ی لێره‌دا قورسه شیعه‌ی عێراق بێ رابه‌ر و بێ رێنیشانده‌ر و ه بێ پشته له كاتێكدا شیعه‌ی ئێران پشتی به سیاسه‌ت و دارای و پالپشتی ته‌واوی ئێران به‌ستوه . ئێستا ته‌نها كه‌س كه پشتگیری خۆپیشانده‌ران بكات موقته‌دا سه‌دره , سه‌دریش له كاتێكدا له عاشورا له‌گه‌ڵ خامنه‌یی دا ئه‌نیشێ و له كاتێكیشدا پاڵپشتی شیعه‌ی عێراقی ده‌كات هیچ جیگا متمانه نی یه سه‌در ناتوانێ ئه‌م ده‌سه‌لاته سیاسی یه سه‌ر له به‌ری برروخێنێ چونكه خۆی تا ئێستاش ته‌به‌روكی ته‌واوی ئێرانی نی یه . ئه‌و شێوه به‌رپه‌رچدانه‌وه‌یه‌ی ئێستا ده‌سه‌ڵاتی عێراقی ده‌یكات به‌رامبه‌ر خۆپیشانده‌ران له كوشتن و راو نان و گرتن ئاوینه‌ی په‌رچه‌كرداره‌كانی ده‌سه‌لاتی ئێرانی یه ره‌نگ ده‌داته‌وه له ناو عێراق دا , ئێرانی یه‌كان ئێستا له دوو جه‌مسه‌ره‌وه توشی به‌رهه‌ڵستی بوون له لوبنان وه له عێراق , كه ئه‌مه‌ش زه‌ره‌رێكی زۆر له به‌رژه‌وه‌ندی یه‌كانی ئێران ده‌دات له ناوچه‌كه , هه‌ڵبه‌ت سعودیه به‌شێكه له ده‌ستوه‌ردانی كێشه‌كانی هه‌ردوو ولات به دژی ئێران , ئه‌وه‌ی به دی ده‌كرێت كێشه‌ی سه‌ره‌كی عێراق رۆچونێتی له گه‌نده‌ڵی و نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری و به‌ش به‌شێنه ئه‌مه‌ش له رێگه‌ی ئه‌و لایانانه‌ی كه ئێرانی یه‌كان پشتگیریان ده‌كه‌ن له ناو عێراق دا به‌رجه‌سته ده‌كرێت له ناو ده‌سه‌لاتی عێراقی , ئێرانی یه‌كان عێراقێكی سه‌قامگیری خاوه‌ن ده‌سه‌لاتی سه‌ربه‌خۆیان ناوێت بۆ عێراق به هیچ شێوه‌یه‌ك بۆیه هه‌میشه كار بۆ له لاواز كردنی عێراق ده‌كه‌ن له رێگه‌ی ته‌شه‌نه پێكردنی گه‌نده‌ڵی و دروست كردنی كێشه‌و ئافات بۆ ده‌وڵه‌تی عێراقی . ئه‌وه‌ی ئێستا كێشه‌یه ئه‌م چێشتخانه سیاسی یه‌ی ئێستا له عێراق دا له گه‌ردایه داهاتووی ئاماده كراوه و ئه‌مانه هه‌مووی وه‌ك سیناریو به‌كار ده‌هێنن بۆ په‌رده پۆشكردنی راستی یه‌كان به‌لام ئه‌و گه‌نجانه‌ی كه رۆژانه خۆێنیان ئه‌رژێت و ئه‌كۆژرێن بێ ئاگان له‌وه‌ی كه گۆرانكاری له عێراق دا له رێگه‌ی خۆپیشاندان و مانگرتنه‌وه نایه‌ته دی عێراق تا ئێستاش له ژێر سێبه‌ری سیاسه‌تی ئێرانی و هه‌ندێكیش ئه‌مریكی دایه , هه‌ر كات خۆیان چییان بوێت له عێراق دا ده‌یكه‌ن به‌ده‌ر له‌وه به ملیۆنه‌ها خه‌ڵك بكوژرێت ئه‌گه‌ر ره‌زامه‌ندی ئێرانی و ئه‌مریكی له‌سه‌ر نه‌بێت ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و سیستمی سیاسی له عێراق ناگۆرێت . لێره‌وه ئه‌وه‌مان بۆ روون ده‌بێـه‌وه‌كێشه‌ی سه‌ره‌كی عێراق ته‌شه‌نه سه‌ندنی گه‌نده‌ڵی یه‌كی بێ شوماره به‌ڵام ئه‌مه بۆته هۆی هه‌ڵگیرسانی شه‌ری شیعه‌ی عێراق و شیعه‌ی ئێرانی كه كوژانه‌وی ئه‌م شه‌ره سه‌خته وه سه‌ره‌نجامه‌كه‌ی هه‌ر به‌لای شیعه‌ی ئێران دا ده‌شكێته‌وه به باڵا ده‌ستبوونی زیاتری شیعه‌ی ئێرانی له عێراق , بابه‌ته‌كه له گۆرینی زه‌ید نی یه به عومه‌ر به‌ڵكو به هێشتنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتێكی گه‌نده‌ڵ و سیستێمكی لاواز بۆ هێشتنه‌وه‌ی عێراق له ژێر هه‌یمه‌نه‌ی ئێران دا بۆیه ئه‌وه‌ی ئێستا گه‌نج و هاوڵاتیانی عێراقی ده‌یكه‌ن هیچ ئامانجێك ناپێكێ و ته‌نها كوشتار و ماڵوێرانی زیاتری لێ ده‌بێـته‌وه و ئێرانیش پێگه‌ی خۆی وه‌ك خۆی ده‌هێلێته‌وه له عێراق دا .
.gif)
مەریوان وریا قانع شەپۆلێکی گەورە لە ناڕەزاییی گەورە ڕووی زەویی گرتۆتەوە، لە ھایتیی و ئەکوادۆر و شیلییەوە بیگرە، بۆ بەرشلۆنە و پاریس و برۆکسل، بە تێپەڕین بە جەزائیر و لوبنان و میسر و عێراقدا. بەشێکی گەورەی ئەم ناڕازیبوونە جیھانیی و گلۆباڵییە دژ بەو سیستمە ”نیولیبرال“ەیە کە لە ساڵانی ھەشتاوە باڵادەستە و لە ئێستادا بڕێکی گەورە لە کۆمەڵگاکانی دونیا لەناو دەرەنجامە وێرانکەر و ترسناکەکانیدا دەژین. ئابوریی نیولیبرال ئەو ئابورییەیە کە تیایدا دەوڵەت واز لە کۆمەڵگا دەھێنێت و ھێزە کۆمەڵایەتییەکان دەخاتە بەر ڕەحمەتی بازاڕێکی تەواو بەرەڵاوە، کۆتایی بە بەشی ھەرەزۆری ئەو لانیکەمی کۆمەک و ھاریکاریی و سیاسەتانە دەھێنێت کە لەڕێگایانەوە داھاتی نەتەوەیی سەرلەنوێ دابەشدەکردەوە و لانی ھەرەکەمی دڵنیایی و پێداویستتە ھەرەسەرەتاییەکانی ژیانی لە کۆمەڵگادا مەیسەر دەکرد. نیولیبارالیزم مانای پەکخستنی ڕۆڵی بەرپرسانەی دەوڵەت بەرامبەر بە کۆمەڵگا و پەیڕەویکردنی کۆمەڵێک سیاسەت و ستراتیژی ئابوریی کە بە قازانجی کۆمپانیا و ھێزە ئابورییە گەورە و زەبەلاحەکان کاربکات و قورسایی خەرجیییەکانی دەوڵەت خۆشی بخاتە سەر چینی ناوەڕاست و چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگا. مانای وازھێنانی دەوڵەتە لەو ڕۆڵی چاودێرییکردن و سنووردانان و ڕێگرتنە یاسایی و دەزگایەی سەرەتاییانە، کە بەھۆیانەوە ئازادیی ئیشکردن و کەڵەکەکردنی سەرمایەی کۆمپانیا گەورە و فرەنەتەوەییەکان و کەڵەکەکردنی سەرمایەی نوخبە ھەرە دەوڵەمەندەکەی سەرەوەی کۆمەڵگا، سنوورداردەکرد. ئەم ئابورییە لە چل ساڵی ڕابردوودا بەشێکی گەورەی کۆمەڵگاکانی ھەژارکردوە و دۆخێکی ھێناوەتە کایەوە چینەکانی خوارەوە و تەنانەت چینی ناوەڕاست خۆشی، توانای دابینکردنی لانی ھەرەکەمی ژیانێکی ئینسانیانەیان نەمێنێت. بەبۆچوونی من ئەو ئابورییەی لە عێراق و ھەرێمەکەی ئێمەدا ھەیە و سەروەرکراوە، نە ئابوریی نیولیبرالە، نە لیبرالە، و نە ھیچ مۆدێلێکی ئابریی ترە کە لانی ھەرەکەمی میکانیزمی ئابوریی و نائابووریی بەرپرس و بە یاسا ڕێکخراو ئاراستەی بکات. بۆ نموونە، ئەوەی لە کوردستاندا ھەیە، بەھیچ مانایەک ناچێتە قاڵبی ”ئابوریی نیولیبرال“ەوە، ئەوەی ھەیە ئابوریی دزیی و تاڵانیی و چەتەگەرییەکی ڕووتە کە ئاکارێکی مافیایی و نیمچەمافییایی لەخۆی گرتوە. بازاڕی ھەرێم یەکێکە لە بازاڕە ھەرە کۆنترۆڵکراوەکانی ناوچەکە، کەرتە ئابورییە سەرەکیی و گرنگەکانی ھەرێم لەژێر دەستی چەند خێزان و کەسایەتییەکی سیاسیی دیاریکراودان و بەشە گەورەکەی تری ئەم ئابورییە لەژێر کۆنترۆڵی حیزب و پیاوانی ڕیزی یەکەمی حیزبدان. ئەوەشی ئەم گشتە ئاراستەدەکات ھێز و یاسا و لۆژیکی دەوڵەتێکی نیولیبرال نییە، چونکە دەوڵەت بەمانا ھەرە سەرەتایی و سادەکەشی بوونی نییە، بەڵکو ھەندێک ڕێکەوتنی ژێربەژێر و پەیوەندیی پرۆکسیانەی سیاسیی و ئابورییە لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەکەدا. ئەم ئابورییە ئاکارێکی تەواو مافیایی کۆنترۆڵ و ئاراستەکراوی ھەیە. ئابووریەکە لە ھیچ بەش و جومگە و کەرتێکیداا خاوەنی لانی ھەرەکەمی ئازادیی و ڕۆشنایی نییە و ئەوەی ئاراستەی دەکات پێگەی سەربازیی و ئەمنیی نوخبە حوکمڕانە بچووکەکەیە. واتە ئەوەی ئەم ئابورییە چەتەگەرییە مافیاییە دەپارێزێت بوونی ھێزی چەکداریی تایبەت و دەستگرتن بەسەر دادگا و ھێزەکانی پۆلیس و ئاسایش و کۆنترۆڵکردنێکی تەواوی میدیایە. ئەوەی ئەم ئابورییەی ھێشتۆتەوە ھێزێکی گەورەی سەربازیی و توانای کۆنترۆڵکردنی دەزگا ھەرە سەرەکییەکانی ناو کۆمەڵگایە. خەڵکی عێراق ڕوویان بە ڕووی سیستمێکی ئابوریی سیاسیی لەم شێوەیەدا تەقیوەتەوە، کە دابڕاوە لە لانی ھەرە کەمی ھەر عەقڵانیەتێکی ئابوریی و سیاسیی و کۆمەڵایەتیی، سیستمێک وەک سیستمەکەی ھەرێم نوخبەیەکی سیاسیی و بازرگانیی مافیایی و نیمچەمافیایی دەستیان بەسەردا گرتوە و ئارستەیدەکەن. ئەم سیستمە ئابورییە سیستمێکە ھێز دروستیکردوە و ھێزیش دەیپارێزێت، ھێزی ڕووت.
.gif)
سەرتیپ وەیسی مه‌سرور بارزانی هه‌موو حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی له خۆی و تیمه‌كه‌ی ده‌وروبه‌ری كۆكردۆته‌وه، له‌به‌رئه‌وه‌ی تاوه‌كو ئێستا پێكهاته‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له خواره‌وه به ته‌واوی له ژێر كۆنتڕۆلی خۆیدا نییه، له كابینه‌كانی ڕابردوو به‌رپرسه‌كانی دانراون، هه‌ربۆیه‌ش متمانه‌ی به به‌شێك له به‌رپرسان نییه، خۆی و تیمه‌كه‌ی به ته‌واوی ده‌ستوه‌ردان له هه‌ندێ كاروباروی خواره‌وه‌ش ده‌كه‌ن و به وردی له‌كاره‌كان ده‌كۆڵنه‌وه‌و به دواداچوونی بۆده‌كه‌ن، ته‌نانه‌ت یه‌ك دوو فه‌رمانگه هه‌یه به‌شێوه‌یه‌كی كاتی دراوه‌ته ده‌ست به‌رپرسانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ به‌ڕێوه‌بردن، به‌هۆی نه‌بوونی متمانه به به‌رپرسه‌كانیان. وه‌زیر له كابینه‌ی نوێدا به‌ر له‌وه‌ی به ده‌ستێكی واژوو له‌سه‌ر هه‌ر شتێك بكات بكات، پێویسته به ده‌سته‌كه‌ی دیكه‌ی ته‌له‌فۆن بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بكات بۆ وه‌رگرتنی ڕه‌زامه‌ندی واژووه‌كه‌ی. تێگه‌یشتنی مه‌سرور بارزانی بۆ وه‌زیر ئه‌وه‌یه: كه وه‌زیر هه‌موو شت نییه، به‌ڵكو ته‌نها فه‌رمانبه‌ره، بۆیه پێویسته ئه‌و تێگه‌یشتن و مه‌فهومه له‌باره‌ی وه‌زیره‌كان بگۆڕدرێت كه له ڕبردوودا هه‌بووه، ئه‌مه‌ش وایكردووه له‌ماوه‌ی چوار مانگی ڕابردوو، سیاسه‌تی حكومه‌تێكی ته‌واو مه‌ركه‌زی له لایه‌ن مه‌سرور بارزانیه‌وه جێبه‌جێبكرێت. سه‌رۆكی حكومه‌تیش تاوه‌كو ئێستا ته‌ركیزی له‌سه‌ر دابینكردنی به‌گشتیی خزمه‌تگوزاریه‌كانه‌و له نێوشیان مه‌سه‌له‌ی رێگا و بان ئه‌و سێكته‌رانه‌ی په‌یوه‌ندی به خزمه‌تگوزاری هاوڵاتیانه‌وه هه‌یه، كه ئه‌و كارانه‌ش ئه‌ركی سه‌ره‌كی حكومه‌ته‌و نابێته ده‌ستكه‌وت و واجبه له‌سه‌ر حكومه‌ت بیانكات. له‌ماوه‌ی ڕابردووشدا، له لایه‌ن خودی خۆیه‌وه سه‌رپه‌رشتی دروستكردن و نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی به‌شێك له رێگاوبانه‌كانی هه‌رێمی كوردستانكراوه. بڕی ئه‌و 500 ملیار دیناره‌شی له‌ماوه‌ی دوو هه‌فته‌ی ڕابردوو كه ته‌رخانیكرد بۆ ژێرخانی ئابووری هه‌رێم، په‌یوه‌ندی به خزمه‌تگوزارییه‌كانه‌وه هه‌یه له‌وانه : دروستكردنی سایلۆیه‌ك له دهۆك و قه‌زای به‌رده‌ڕه‌ش، له هه‌ولێریش له ناحیه‌ی قوشته‌په و له ئیداره‌ی گه‌رمیانیش له قه‌زای كه‌لار. به‌شێك له‌و پاره‌یه بۆ پێنج پڕۆژه‌ی رێگاوبانه له سنوری پارێزگای سلێمانی كه یەکەمیان ڕێگای دەربەندی ڕانیەیە کە دەستی پێکردووە، ڕێگای کەلار - دەربەندیخان، ڕێگای کەلار- کفری، کە لە ئیداره‌ی گه‌رمیان جێبەجێ دەکرێت، لە پارێزگای ھەڵەبجەش، ڕێگای نێوان ھەڵەبجە – سەیدسادق، ھەروەھا ڕێگای نێوان دووکان - چوارقوڕنەش تەواو دەکرێت. دوو پڕۆژەکەی تریش ڕێگای ھەولێر- دھۆک، پێکەوە دەبەستێتەوە، ئەمیش بە دوو قۆناغی جیاواز جێبەجێ دەکرێت. قۆناغی یەکەم، ڕێگای ھەولێر- گۆپاڵە، قۆناغی دووەم، ڕێگای ڕۆڤیا بۆ گۆپاڵە. به‌پێی به‌رنامه‌كه‌ی حكومه‌ت، ئه‌و پڕۆژانه‌ی ده‌كه‌ونه چوارچێوه‌ی ئه‌و 500 ملیار دیناره كراون به دوو به‌ش به‌شی یه‌كه‌م پڕۆژەکانی گەشەپێدانه كه له ھەرچوار پارێزگاكه‌ی هه‌رێم جێبه‌جێ ده‌كرێن كه له‌لایه‌ن حكومه‌تی خۆجێی پارێزگاكان جێبەجێ ده‌كرێن ئه‌مانه‌ش به گشتی پێیان ده‌گوترێت پڕۆژەی بچووك كه له یه‌ك تا دوو ملیۆن دۆلارییان بۆ ته‌رخان كراوه. له قۆناغی یه‌كه‌مدا له 85%ی پڕۆژه‌كان بودجه‌یان بۆ ته‌رخان كراوه ده‌ست به جێبه‌جێ كردنیان كراوه كه له هه‌ر چوار پارێزگاكه 184 پڕۆژه‌ن و قۆناغی دووه‌میش ئەو پڕۆژانەن کە له 75%ی جێبەجێ کراوەو ئەو پرۆژانەش پارەیان بۆ دابین كراوه‌و تەواو دەکرێن. حكومه‌ته‌كه‌ی نێچیرڤان بارزانی، به باش و خراپیه‌وه به ئابووری سه‌ربه‌خۆ و هه‌نارده‌ی نه‌وت و یاسایی وه‌به‌رهێنان ده‌ناسرێته‌وه‌و تاوه‌كو ئێستاش شانازی پێوه‌ده‌كه‌ن، به‌ڵام تاوه‌كو ئێستا حكومه‌تی مه‌سرور بارزانی جگه له هه‌ڵگرتنی كارنامه‌یه‌كی گشتی له نێوشیان چاكسازی، هیچ پڕۆژه‌و پلانێكی ستراتیژی گه‌وره‌ی ڕانه‌گه‌یاندووه، هه‌ویه‌و شوناسێكی دیاریكراوی نییه تا پێی بناسرێته‌وه، به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی شه‌خشی خۆی و تیمه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك له وه‌زیره‌كان كۆبوونه‌ته‌وه به‌مه‌به‌ستی دیراسه‌كردنی چه‌ند پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژی له سێكته‌ره جیاوازه‌كان. جارێ زووه بڕیار له سه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌دای كابینه‌ی نۆیه‌م بدرێت، چونكه بارودۆخی هه‌رێمیش به‌شێكی گه‌وره‌ی په‌یوه‌سته به ژماره‌یه‌ك كێشه‌و ئاڵنگاری، له نێوشیان رێككه‌وتنی هه‌رێم و به‌غداو داهاتووی ئابووری هه‌رێمی كوردستان و ئه‌و قه‌رزانه‌ی كه‌ڵه‌بوون له‌سه‌ر هه‌رێمی كوردستان. هه‌تاوه‌كو ئێستا حكومه‌تی هه‌رێم، دروشمی چاكسازی و ده‌ستگرتن به پاره‌و بێ متمانه‌یی به خواره‌وه‌و دروستكردنی حكومه‌تێكی بچووكی په‌یڕه‌وكردوه، جێگرو وه‌زیره‌كانیشی پابه‌ندكردووه به خۆیه‌وه، له مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ به‌غداو دۆسیه‌ی نه‌وت و یاسایی وه‌به‌رهێنان به ته‌واوی له حكومه‌ته‌كه‌ی به‌ر له خۆی جیاوازه.
.gif)
ئاراس فه‌تاح لەسەر سكاڵای برازایەكی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی، دادگای هەولێر بڕیاری دەستگیركردنی بۆ كۆی ستافی ده‌زگای "دره‌و میدیا" و رۆژنامه‌نووسێك به تۆمه‌تی "یاسای خراپ بەکارهێنانی هۆکارەکانی پەیوەندییکردن"، ده‌ركردووه. ستافه‌كه‌ی ده‌زگای "درەو میدیا"، پێكهاتووه له هه‌ریه‌ك له هاوڕێیان كاك (محەمەد رەئوف، كاك فازل حەمەڕەفعەت، كاك نامیق رەسوڵ، خاتوو نیاز عەبدوڵا) و رۆژنامه‌نووسه‌كه‌ی تریش، كاك (هێمن مامەند)ه. ئه‌م بڕیاره له دوو ئاستدا بێڕێزییه‌كی بێسنور و پێشێلكارییه‌كی گه‌وره‌یه به‌رامبه‌ر به پیشه‌ی رۆژنامه‌گه‌ریی و مافی رۆژنامه‌نووسان. یه‌كه‌م ئه‌م بڕیاره پێشێلكارییه‌كی گه‌وره‌ی خودی یاسای كاری رێكخستنی رۆژنامه‌وانیی ژماره 35ی ساڵی 2007 ه، چونكه ئه‌و یاسایه زیندانییكردنی رۆژنامه‌نووسان قه‌ده‌غه‌ده‌كات و بۆ هه‌موو پێشێلكارییه‌كیش، سزای دیارییكراوی داناوه. كه‌چی به یاسایه‌كی تر ئه‌م رۆژنامه‌نووسانه تۆمه‌بار ده‌كرێن و بڕیاری زیندانییكردنیان ده‌رده‌كرێت. دووهه‌م، ئه‌م بڕیاره ستراتیژێكه بۆ ده‌مكوتكردنی ئه‌و ژماره كه‌مه‌ی رۆژنامه‌نووسانی سه‌ربه‌خۆی هه‌رێم كه سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئاستته‌نگییه‌ك و وێرانه‌یی كایه‌ی ڕۆژنامه‌گه‌ریی ئازاد، بوێرانه به‌رده‌وامن له كاری میدیایی. من گومانم نییه كه ئێمه هه‌موو ئینسانین و هه‌موو پیشه‌یه‌ك هه‌ڵه‌ی تێداده‌كرێت، به‌ڵام بۆ هه‌موو هه‌ڵه‌یه‌كی پیشه‌یه‌ییش گه‌ر ڕووبدات، ده‌بێت به یاسای تایبه‌ت به خۆی سزابدرێت. له ڕاستییدا ترسه‌كانی من له‌مه‌ش گه‌وره‌تره، من ترسی ئه‌وه‌م هه‌یه ماوه‌یه‌كی تر هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه بایكۆتی كاڵا و سه‌فه‌ری توركیا ده‌كه‌ن، به تۆمه‌تی "تیرۆریستی ئابوریی" بدرێن به داگا، چونكه خه‌ریكه ببن به هۆكارێك بۆ تێكچوونی په‌یوه‌ندییه ئابووری و ستراتیژییه‌كانی هه‌رێم و توركیا. به‌كورتیی، تاوه‌كو پێگه و هه‌یبه‌تی داوه‌ریی و یاسایی ئه‌م دادگایانه‌ی هه‌رێم له‌ژێر ئیملای حیزب و خێزانه سیاسییه‌كاندا بێت، وه‌زیفه‌ی یه‌كه‌میان بریتییه له پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه بازرگانیی و سیاسیی و سه‌ربازییه‌كانی ئه‌م نوخبه سوڵتانییه‌ی خۆمان و رێگه‌گرتن له ئه‌گه‌ری تێكچوونی په‌یوه‌ندییه ستراتیژییه‌كانیان له‌گه‌ڵ سوڵتانه‌كه‌ی توركیا. له‌گه‌ڵ پشتیوانی ته‌واوم بۆ ئه‌و هاوڕێیانه و ئومێده‌وارم له‌وه زیاتر ئازاریان نه‌ده‌ن و سه‌رقاڵیان نه‌كه‌ن به تاوانی داتاشراوی یاسایی تر، چونكه یاسای تایبه‌تی خۆی هه‌یه بۆ داوه‌رییكردنیان و چیتر دادگاكانیشمان نه‌بن به "چێك پۆینتی سیاسیی" بۆ به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی زیاتری ئازادیی رۆژنامه‌گه‌ریی له هه‌رێمی كوردستان.
.gif)
د. موئمین زەڵمی لەماوەی رابردوودا بینەر‌و بیسەری ژمارەیەك هەواڵی جیاواز بووین، كەپەنابردن بوون بۆ كۆتایی پێهێنانی ژیان‌و هەڵبژاردنی مەرگ بوو بەسەر ژیاندا، ژمارەیەك لەهاونیشتمانیانی هەرێمی كوردستان كەكەسانی رۆشنبیر‌و ناسراوبوون كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێنا، بەدڵنیاییەوە لای زۆربەمان ئەمە بووەتە جێگای پرسیار‌و پێمان خۆشە جگەلە شێواز‌و هۆكارە رواڵەتییەكانی ئەم حاڵەتانە، وردتر قووڵ ببینەوە ئایا هۆی چیە كەسانێكی رۆشنبیر‌و تێگەشتوو پەنادەبنە بەر خۆكوژی؟ بەسادەیی، بۆچی هاوڕێیانمان خۆیان دەكوژن؟ خۆكوشتن لەزۆرینەی سەرچاوەكاندا بەشێوەی نزیك لەیەك پێناسەكراوە كە"هەستانە بەكرداری كۆتاییپێهێنانی ژیانی خود، بەهۆكارێك یان هۆكارگەلێكی جیاوازەوە كەلەوانەیە بریتی بن لەنەخۆشی دەروونی، بێزاری لەهاوبەشیی ژیان، قەیرانەكان، ناتەواوی جەستەیی، نامورتاحی شوێنی كار، كێشەی مادیی‌و دارایی كەمرۆڤ دەگەیەنێننە نا ئومێدی‌و بێ هیوایی". بە سەرنجدان لەمێژووی مرۆڤایەتیشدا خۆكوشتن قۆناغ بەقۆناغ بوونی هەبووە‌و لەنزمترین رێژەوە ئاستی باڵای تۆماركردووە‌و رۆژبەرۆژیش زیاتر رووداوەكانی خۆكوژی تۆماركراون. سەرچاوە مێژوویەكان سەدی هەڤدە‌و دواتریان لەتۆمارەكاندا گواستۆتەوە‌و تا ئێستا بەردەوام لەسەرتاسەری جیهاندا حاڵەتەكان تۆمار دەكرێن. بەگوێرەی توێژینەوەیەكی رێكخراوی GBD بۆ لێكۆڵینەوە لەحاڵەتە تەندروستییەكان لەساڵی 1990 دا زیاتر لە700 هەزار كەس خۆیان كوشتووە بەڵام لەئێستادا ئەم ڕێژەیە بۆ زیاتر لەیەك ملیۆنی ساڵانە بەرزبۆتەوە كەخەڵكی بەچەندین شێوەی جیاوازی (خۆهەڵواسین، خۆژەهراویكردن، خۆخنكاندن، خۆخستنەخوارەوە، خۆبریندار كردن،و دەرزی‌و حەب‌و مەوادی كیمیایی‌و گازی) كۆتایی بەژیانی خۆیان دەهێنن. لە كۆی ئەو حاڵەتە خۆكوژییانەدا لەسەرتاسەری جیهان تۆماركراون، كەسانی بەناوبانگی سیاسی، ئەدەبی، رۆشنبیری، كۆمەڵایەتی، هونەرمەند، یاریزان‌و بازرگانی جیاواز بەدیدەكرێن كەهەریەكەیان لەقۆناغێكی ژیاندا‌و بەهۆكاری جیاواز كۆتاییان بەژیانی خۆیان هێناوە، لەو حاڵەتانەشدا هەرێمی كوردستان بەدەرنەبووە‌و لەمێژووی دوور‌و نزیكی كورددا حاڵەتی خۆكوژی لەناو توێژە جیاوازەكاندا بوونی هەبووە، زۆرن ئەو گەنجانەی بەدڵخوازەكانیان نەگەشتن‌و خۆیان هەڵواسی، زۆرن ئەو خوێندكارانەی نمرەی پێویستیان نەهێنا‌و خۆیان خنكاند، زۆرن ئەو پێشمەرگە‌و پیشەوەر‌و فەرمانبەرانەی بێ ئومێد بوون‌و خۆیان كوشت، لەمانگی رابردووشدا رووداوی گیانلەدەستدانی رۆژانامەنوسانی ناسراو ئامانج بابانی‌و لانە محەمەد‌و منداڵەكەیان (رووداوی خۆكوژی -بە پێی راگەیانراوی پۆلیسی سلێمانی)و خۆخنكاندنی شاعیری ناسراوی كورد مامۆستا محەمەد عومەر عوسمان (ژەنراڵی پاییز) هەمووانی خەمبار‌و نیگەران كرد. دەیەی پەنجاكانی سەدەی رابردوو قۆناغێكی ترش‌و تاڵی ژیانی تاك بووەو تەشەنوجە فیكرییەكان زیاتربوون، ئەوەتا بوونگەرایی‌و پووچگەرایی بەربڵاوتر دەكەونە ناو دونیای فیكری‌و ئەدەبییەوە‌و بڕواداری بەخوا‌و بێبڕوایی تا ڕادەیەكی زۆر جیا دەبێتەوە، هەمووشیان جەخت لەسەر خاڵیبوونەوەی تاكو سوڕانەوەی لەبازنەی "بێهیوایی" دا دەكەنەوە، تا ئەو ڕادەیەی هیچ هیوایەك بۆ ژیان نامێنێت‌و مەرگ پێش ژیان دەخرێت. لە ئەناڵایزی مەرگدا هەمیشە بڕوام وایە كاتێك كەدەڵێین مرۆڤ تاكێكی كۆنترۆڵكراوە بەئایین‌و كلتور‌و سیاسەت‌و كۆمەڵگە، دەبێ بازنەكە وردتر بكەینەوە، ئەویش نەخشەی مرۆڤە لەنێوان دوو پەیوەندییە ئاڵۆزەكاندا، پەیوەندییەكی بەرەوخوار لەنێوان مرۆڤ‌و هەمووشتەكانیتر (خەڵكیتر‌و ئاژەڵەكان‌و سروشت‌و تەكنەلۆجیا ...تاد)و پەیوەندییەكی بەرەوژوور لەنێوان مرۆڤ‌و خودا (بارە سازە رۆحانییەكە)دا، بەدروستبوونی بۆشاییش لەنێوان هەر یەكێك لەو پەیوەندییانەدا مرۆڤ خاڵی دەبێتەوە‌و دەبێتە تەختەی سەرئاو، چونكە لەرواڵەتەوە پێم وایە تەنها شتێك كەدەتوانێ رێگای ژیان بەرەو مەرگ دوورتر بخاتەوە بریتییە لە(هیوا)، واتە مرۆڤ بۆیە ژیان هەڵدەبژێرێت چونكە هیوایەكی هەیە بۆ بەردەوامی، كەواتە لەو شوێنەدا كەهیوا نامێنێت یان پایەماڵ دەكرێت ئیتر رێگەی مەرگ نزیكتر دەبێتەوە‌و مرۆڤ بەرەو مەرگ ملدەنێت. پاش ئەم باكگراوندە مێژوویە‌و ئەو شیكردنەوەی فەلسەفییە، بۆمان روون دەبێتەوە ئەو هاوڕێ‌و هاونیشتیمانییانەی كەخۆیان دەكوژن‌و خۆكوشتن هەڵدەبژێرن، پێش هەر شتێك بۆشاییەكی رۆحی‌و دەروونیان بۆ دروستبووە، دواتریش كاریگەری كۆنترۆڵە جیاوازەكان لەپێش هەموویانەوە سیاسەت وكلتور دەردەكەوێت‌و لەقۆناغی دواتریشدا ئیتر ئەوپەڕی نائومێدی‌و ئەوپەڕی بێهیوایی دێتە پێشەوە، بۆیەش لەتێگەشتنە دروستەكەدا زۆر بەروونی بۆمان دەردەكەوێت كەمرۆڤ كائینێكی ئاڵۆزە‌و تا خۆی نەناسێت ناتوانێ "خوا"ی بناسێت‌و لەدەوروبەریشی تێبگات، بۆیەش دەكەوێتە بۆشاییەوە‌و نازانێت لەژیانیدا چاوڕێی چی دەكات‌و لەرۆشنترین وەڵامیشدا دروشمی "لە چاوەڕوانی هیچدا" هەڵدەبژێرێت.
نیاز حەسەن پێگەی جیۆپۆلەتیکی رۆژئاڤای کوردستان لە سێ رەهەندەوە بایەخێکی گەورەی لە هاوکێشەی ململانێ نێودەلەتی و ئیقلیمیەکان هەیە. یەکەمیان رەهەندی کوردستانیە ، بەهۆی سنووری پێکەوە لکاوی لەگەڵ باکور و باشوری کوردستانەوە کاریگەری راستەوخۆی بەسەر ئایندەی پرسی کورد و گریمانەکانی بەردەم بزاڤی سیاسیی کورستان لە چۆنیەتی سەرخستنی پرۆسەکە دەبێت. دووەمیان رەهەندی ئیقلیمییە ، بەهۆی ململانێی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان ، رۆژئاڤا پنتی یەکلابوونەوەی هاوکێشەی هێزە لە ناوچەکە. سێیەمیان رەهەندی نێودەوڵەتییە ، بەهۆی بەریەککەوتنی بەژەوەندییە جیاوازەکانەوە ، رۆژئاڤا پانتایی رێکخستنی ئیدارەدانی ناکۆکیەکانە. بە تیشک خستنە سەر هەڵکەوتەی جوگرافی رۆژئاڤا و چڕبوونەوەی ململانێکان وکاریگەریی کورد لە هاوکێشەی هێز و هاوپەیمانێتییەکان لە ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی، دەرەنجامێکی گریمانەیی دەبینین، ئەویش رۆڵی رۆژئاڤای کوردستانە وەک بکەرێکی سیاسیی بە ئاگا لە کارلێکە سیاسی و ئابوری و سەربازییەکانی نێو هاوکێشەی هێز و چارەنووسی سوریا. رژێمی تورک ئەو بایەخەی رۆژئاڤا زۆر بە زەقی دەبینێت و بە مەترسی دەزانێت بۆ سەر ئایندەی پرسی کورد لە هەر سێ رەهەندەوە، بۆیە هەموو میکانیزم و ئامرازێک دەگرێتەبەر بۆ رێگرتن لە پێکهێنانی هەرێمێکی هاوشێوەی باشور لە نێو دەوڵەتی سوریا. سەرباری پێگەی جیۆپۆلەتیکی رۆژئاڤا و بایەخە جیۆستراتیژییەکەی ، لە نەخشەی جیهانی جیۆ ئیکۆنۆمیک، رۆژئاڤای کوردستان گرنگی خۆی هەیە و ژماەیەکی نێو ئابوری سیاسیی و پەیوەندییە ئابورییەکانی قۆناغی داهاتوو پێکدەهێنێت. لە ژێر کاریگەریی ئەم راستیانەی سەرەوە دەبینین رەوشی رۆژئاڤای کوردستان لە بەردەم چەند ئەگەرێکی جیاوازدایە. چارەنووسی پرسی کورد لەو پارچەیە لەنێو دۆخە ئاڵۆزەکان و سیاسەتە ناجێگیرەکانی یاریکەرەکان ، خۆی لە بەردەم چەند دەرەنجامێک دەبینێتەوە. بکەرە سەرەکییەکانی نێو ململانێیەکانی سوریاو رۆژئاڤا تەنها لە یەک بابەت کۆکن ، ئەویش یەکپارچەیی خاکی سوریایە ، دەنا لە سەر جۆری چارەسەری دۆخی سوریا جیاوازیی لە ئەجێنداکانیان هەیە. زەقترین ناکۆکییەکانیان خۆی لە راکێشانی سوریا بۆ نێو بەرەی هاوپەیمانێتی واشنتۆن یان مۆسکۆ بەرجەستە دەکات. جۆری سیستمی سیاسیی و دەستوری نوێی سوریا و چارەنووسی حکومەتی ئێستای سوریا، بەشێکی تری ناکۆکی نێوان ئەمریکا و روسیا و یەکێتی ئەوروپا پێکدەهێنێت. لە سەردەمی جەنگی ساردی نێوان ئەمریکا و سۆڤیەت، کاریگەریی جیۆستراتیژی و پێگەی جیۆپۆلەتیکی ناوچەکان گۆڕەپانی ململانێیەکان بوون. لەو چوارچێوەیەشدا دابەش بوونێکی فراوانی وڵاتان بەسەر هەردوو بەرەدا هات. ئەمڕۆ بەهۆی دەرهاویشتەکانی بەجیهانیبوون و لێکەوتەکانی ئەم پرۆسە هەمەلایەنە، جیۆئیکۆنۆمیک پێگەیەکی سەرەکی لە هاوکێشەی ململانێیەکان پێکدەهێنێت. رۆژئاوای کوردستان دەکەوێتە نێو چوارچێوەی ئەو زۆنە پڕ بایەخەی ململانێی ئابوری ناوچەکەو جیهان. ئەگەر رۆژئاڤا بتوانێ وەک لێی چاوەڕێ دەکرێت، لەنێو هاوکێشەی هێز و ململانێیەکان ماف و دەسکەوتەکانی رۆژئاڤا و ئیدارەی خۆسەری بکاتە ستاتۆیەکی چەسپاو لە پرۆسەی سیاسیی سوریا، هاوکاتیش لە پرۆسەی نووسینەوەی دەستوری نوێی سوریا ، قەوارەیەکی دەستوریی وەک دیفاکتۆ جێگیر بکات، ئیدی سەرکەوتنی رۆژئاڤا بە ئەنجام دەگات. رۆژئاڤای کوردستان چەندین هەنگاوی گرنگی تێپەڕاندووە و ئاستەنگی زۆری بۆ دانرا، بەڵام توانیان دۆخە سەختەکان تێپەڕێنن. ئێستا پێگەی رۆژئاڤا بەهۆی هاوسۆزی زۆربەی وڵاتان لەلایەک و سەرکەوتنەکانی شەڕڤانان لەلایەکی ترەوە، لە ئاستێکی باڵادایە، هاوکاتیش نموونەیەکی نوێی خۆبەڕێوەبەرییان پێکهێناوە سەرنجی جیهانی بەلای خۆیدا راکێشاوە. ئەوەی ماوەتەوە تێپەڕاندنی یەکجارەکیی دۆخی ئێستایە. رۆژئاڤا براوەی جەنگی لەناوبردنی داعشە، نوێنەرایەتی گەلێکی چەوساوە دەکات، خاوەن مۆدێلێکی نوێی حکومڕانێتی دیموکراتییە لە ناوچەکە، پشتگیرییەکی بەرفراوانی وڵاتان و دیموکراتیخوازانی جیهانی هەیە، پێکهاتەیەکی سەرەکی هەسەدەیە ، ژمارەیەکی قورسی گۆڕەپانی سیاسیی سوریایە. دەرەنجام سەرکەوتنی کۆتایی رۆژئاڤا بەهۆی ئەو بنەما و فاکتەرانە بووەتە راستیەکی چاوەڕێکراو. ئاراستەی کارکردنی سەرجەم بکەرە سیاسییەکانی رەوشی سوریا لە چوارچێوەی ستراتیژی جیۆئیکۆنۆمیک چڕبووەتەوە، بۆیە هێزی زاڵی سەربازی و دەست رۆیشتوو ، دەتوانێ رێساکانی یارییەکە کۆنتڕۆڵ بکات و جڵەوی دۆخی گشتیی رۆژئاڤا و سوریاش بکات، لەم تێڕوانینەوە دەبێ هەموو هەوڵێک بۆ دەرپەڕاندنی تورکیا لە نێو سنوری سوریا بدرێت. دیارە بۆ ئەم دەرەنجامەش هەسەدە و هێزەکانی ئەمریکا دەتوانن رۆلی سەرەکی ببینن. روسیا خۆی لەقەرەی ئەم هەنگاوە نادات چونکە ناکۆکە لەگەڵ ئەمریکاو هاوکاتیش نێوانی خۆی لەگەڵ توڕکیا تێکنادات. هەرچی دیمەشقە لەلایەک دژی بوونی سوپای تورکیایە، لەلایەکی ترەوە لەگەڵ ئاراستەی روسیایە لە ململانێیەکان، بۆیە نابێتە یاریکەرێکی یەکلابووەوە. گۆڕەپانی ململانێیەکە رۆژئاڤای کوردستانە و بکەرەکانی نێو هاوکێشەکە بریتیین لە ئەمریکا و هەسەدە ، روسیا ودیمەشق. هەرچی تورکیایە، نەویستراوی نێو گۆڕەپانەکە و رەگەزی ئاڵۆزکردنی بارودۆخەکەیە. وێنەیەکی خراپی ستەمکاریی و پێشێلکاریی و دڕندەیی تۆمارکرد، دواجار چوونە دەرەوەی لە رۆژئاڤای کوردستان دەبێتە گوتارێکی یەکخراوی هەردوو ئاراستەی ئەمریکا و روسیا، سەرباری دەنگی ناڕەزایەتی و هەڵوێستی زەقی زۆربەی وڵاتان لە هەمبەر داگیرکاریی تورکیا. ئایندەی دەوڵەتی سوریای نوێ لەچوارچێوەی هاوکێشەی هێز و رێسای رێکخستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و روسیا و رۆژئاڤای کوردستان خۆی دەبینێتەوە.
.gif)
ئاسۆس هەردی یەکێک لەو "دەسکەوتانە!"ی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان و پەرلەمانی کوردساتانیش شانازی پێوە دەکەن، یاسای رێکخستنی کاری رۆژنامەوانیی ژمارە ٣٥ی ساڵی ٢٠٠٧ە. چونکە سەرباری هەموو تێبینییەکان لەسەر ئەو یاسایە (کە بێگومان کەم نین)، پێیان وایە "بەراورد بە یاساکانی کاری رۆژنامەوانی لە ناوچەکەو وڵاتانی دەوروبەرمان، کراوەترەو نزیکترە لە پێوەرەکانی زامن کردنی ئازادیی رادەربڕین". کەچی ئەوەتا بەبەرچاوی سەندیکاو پەرلەمانەوە "دادوەرێک"، ئەو یاسایە دەخاتە زبڵدانەوەو بە ئارەزووی خۆی لە چوارچێوەی یاسایەکدا مامەڵە لەگەڵ بابەتێکی رۆژنامەوانیی روون و ئاشکرادا دەکات، کە هیچ پەیوەندییەکی بە کێشەکەوە نیە: "یاسای خراپ بەکارهێنانی هۆکارەکانی پەیوەندی کردن"! بە راستی بەشەرمەوە ئەم قسەیە دەکەم، بەڵام لەوە دەچێ دادوەری بەڕێز وابزانێ ئەو رۆژنامەنووسانە وێنە، ڤیدیۆ، یان نامەی نەشیاوی هاوڵاتییەکیان بڵاوکردبێتەوەو ئابڕوویان بردبێ، بۆیە دەبێ سزا بدرێن، تەنانەت پێش یەکلابوونەوەی کێشەکە دەبێ دەستگیر بکرێن!!! ئەو رووداوەی لە چێشتخانەی "حوققەباز"ی هەولێر روویدا، رووداوێکی گرنگ و بابەتێکی رۆژنامەوانیی گرنگ بوو نەک هەر بۆ هاولاتییانی کوردستان، کە رووداوەکە لە پایتەختەکەیاندا روویداوە، بەڵکو بۆ خەڵکی ناوچەکەو جیهانیش. بۆیە هیچ شتێک لەوە ئاسایی و چاوەڕوانکراوتر نیە کە رۆژنامەنووسانی کورد کاری لەسەر بکەن و هەوڵ بدەن پشتی پەردەی رووداوەکەو زانیاریی ورد لەسەری بە هاوڵاتیانی خۆیان بگەیەنن. ئایا ئەو رۆژنامەنووسانە لە چۆنیەتی و شێوازی رووماڵکردنی ئەو رووداوەدا بەهەڵەدا چوون؟ ئایا کەسانێکیان بە هەڵەو بێ بەڵگە تۆمەتبار کردووەو ناویان زڕاندوون؟ ئایا زانیاریی هەڵەیان بڵاکردۆتەوە؟ زیانیان بە ئاسایشی نەوتەوەیی گەیاندووە؟... هتد. بۆ وەڵامی ئەم پرسیارانەو چۆنیەتیی بڕیاردان لەسەر ئەم کێشەکەیە، ئێمە یاسایەکمان هەیە کە پەرلەمانی کوردستان بە پێشنیازی سەندیکای رۆژنامەنووسان ، لەسەر دەستی فراکسێۆنی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدارو بە ئیمزای سەرۆکی هەرێمی ئەوکات بڕیاری لەسەر داوە. ئەویش یاسای ژمارە ٣٥ی ساڵی ٢٠٠٧ە. یاسایەک کە بە ڕوونی زیندانی کردنی رۆژنامەنوو س قەدەغە دەکا، بۆ هەموو پێشێلکارییەکی لەوجۆرەش سزای دیاریکراوی داناوە. باشە چۆن دادوەرێک کە "ئەرکی سەرشانی" ئەوەیە جێبەجێکاری یاسا بێت و لە پێشێلکارییەکان بپێچێتەوە، ئەمە نازانێت یا فەراموشی دەکات؟! ئایا ئەمە بە روونی ئەو گومانانە تۆخ ناکاتەوە کە لەسەر سەربەخۆیی سیستمی دادوەریی لەکوردستاندا هەیە؟ ئەی باشە سەندیکای رۆژنامەنووسان و پەرلەمانی کوردستان، کە بە حسابی خۆیان دەسکەوتێکی گەورەیان بۆ رۆژنامەنووسان و ئازادیی بیروڕادەربڕین بەدەست هێناوە، لە کوێن و بۆ زمانیان بەرامبەر ئەم گاڵتەجاڕییە بەستراوە؟ من زۆر لەمێژە دەزانم لە کوردستاندا کاتێک کە کەسێک یان رێکخراو و دامودەزگایەکی دەسەڵاتدار ببنە لایەنی کێشەیەک (جا لە هەر بوارێکی ژیان و کۆمەڵگەدا بێت)، نە یاسا کار دەکات و نە رێکخراو و دامودەزگاکانیش هیچ دەسەڵاتێکیان هەیە، بەڵام بە پێویستیشی دەزانم لە هەموو رووداوێکی لەمجۆرەدا، راستییە زەق و تاڵەکە بەبیری هەموو ئەو کەسانە بێنینەوە کە زۆرجار قسەی زلمان پێدەفرۆشن و تۆمەتبارمان دەکەن بەوەی رەش بینین و دانی خێر بە هیچ کارێکی باش و جدییدا نانێین. بە هاوڕێ و هاوپیشەکانیشم دەڵێم: سەرتان بەرزو ورەتان پۆڵایین... ئێوە رێبواری رێگەی سەختی دەرخستنی راستییەکانن. دەشیت وەکو هەموو مرۆڤێک بەهەڵەدا بچن و ئازایانە بەرپرسیارێتی هەڵەکانتان هەڵگرن، بەڵام مادام بەئاگاهێنانەوەی هاوڵاتییانی وڵاتەکەتان کردۆتە ئەرک و پیشەی سەرەکیتان، دڵنیابن سەربەرزی و ئایندە هەر بۆ ئێوەیەو خەڵک و هەموو ئازادیخوازانیش پشتیوانتانن.
ئاراس فه‌تاح ڕاپه‌ڕینه‌كانی عێراق و لوبنان وه‌ك ده‌رئه‌نجامی شكستی بونیاتنانی كۆمه‌ڵگا و ده‌وڵه‌تی هاونیشتیمانیی ئه‌وه‌ی له شاره‌كانی عێراقدا ده‌یبینین به ئاراسته‌ی جه‌نگێكی ناوخۆیی ڕانه‌گه‌یه‌نراو هه‌نگاوده‌نێت. به‌پێی ئاماره‌كانی كۆمیسیۆنی مافی مرۆڤی عێراق، ژمارەی كوژراو و بریندارانی خۆپیشاندانەكان گەیشتۆته 74 كوژراو و 3654 بریندار. جیاوازیی له نێوان ئه‌م جه‌نگه و جه‌نگه ناوخۆییه‌كانی تری عێراق ئه‌وه‌یه كه ئه‌م جه‌نگه ڕانهگهیهنراوه نوێیه، جه‌نگی نێوان كۆمه‌ڵگایه‌كی توڕه و نائومێدی بێسه‌ركرده‌یه دژ به سه‌ركردایه‌تی نوخبه‌یه‌كی سیاسیی گه‌نده‌ڵی ناو ده‌زگای حوكمڕانێتیی. جه‌نگی نێوان شه‌قامێكی ناحیزبییه دژ به هه‌موو ئه‌و سه‌ركرده حیزبییانه‌ی كه ده‌زگای ده‌وڵه‌تیان بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه تائیفیی و ئه‌تنییه‌كانی خۆیان داگیركردووه. جه‌نگی رزگاركردنی ده‌زگای ده‌وڵه‌ته له ده‌ست نوخبه‌یه‌كی سیاسیی نابه‌رپرسیار به‌رامبه‌ر به كۆمه‌ڵگا و كێشه‌كانی. ئه‌م ڕاپه‌ڕینه‌ی له شاره‌كانی عێراقدا ده‌یبینین، جه‌نگێكه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌ندروست له نێوان ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگا، هاوڵاتیی و حكومه‌ت و سیاسه‌ت و به‌رپرسیارێتیی. ئه‌م جه‌نگه، وه‌كو جه‌نگه نێوخۆییه‌كانی پێشوو، جه‌نگی نێوان هه‌ندێ سه‌ركرده‌ی تائیفیی و ئه‌تنیی نییه له‌سه‌ر داگیركردنی ده‌زگای ده‌وڵه‌ت بۆ دروستكردنی ئه‌و مۆدێله سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی و ئابورییه‌ی كه دهیانهوێت دروستیبكه‌ن، به‌ڵكو جه‌نگی ڕزگاركردنی ده‌وڵه‌ته له‌و نوخبه سیاسییه‌ی كه ده‌زگای ده‌وڵه‌تیان وه‌كو موڵكییه‌تی تایبه‌تیی بۆ تێركردنی به‌رژه‌وه‌ندییه تائیفیی و ئه‌تنی و خێزانییه‌كانی خۆیان داگیركردووه. ئه‌م ناڕه‌زایه‌تییانه، ڕاگه‌یاندنی جه‌نگێكه دژ به هه‌موو ئه‌و هێزه تائیفییانه‌ی كه تاوه‌كو ئێستا ده‌زگای ده‌وڵه‌ت و چه‌مكی نیشتیمانیان له كه‌ڵه‌كردنی سه‌رمایه و به‌هه‌ده‌ردانی داهاتی وڵات بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه خێزانیی و ئابوورییه‌كانی خۆیان كورتكردۆته‌وه. ئه‌م ململانێ توندوتیژه‌ی له‌سه‌ر شه‌قامه‌كانی عێراقدا ده‌یبینین، جه‌نگێكی ڕانهگهیهنراوه له نێوان دوو به‌ره‌دا؛ به‌ره‌یه‌كی مه‌ده‌نییمان هه‌یه كه خه‌ون به ده‌وڵه‌ت و نیشتیمانێكه‌وه ده‌بینێت تیایدا كه‌رامه‌ت و ئازادییه‌كانی دوور له ئینتیما و شوناسی تائیفیی و ئایدیۆلۆژیی، وه‌ك هاونیشتیمانییه‌ك پارێزراوبێت؛ به‌رامبه‌ر به به‌ره‌یه‌كی تر كه هه‌موو به‌هاكانی ده‌وڵه‌تدارێتیی بۆ تێركردنی به‌رژه‌وه‌ندیی چه‌ند حیزب و خێزانێكی سیاسیی و تائیفیی كورتكردۆته‌وه. داواكارییه‌كانی كۆمه‌ڵگای دوای جه‌نگی ده‌وڵه‌تی به‌عس و نه‌وه‌ی دوای جه‌نگی ناوخۆیی، زۆر ڕوونه؛ ئه‌وان داوای ماڵئاوایی له‌و چینه سیاسییه ده‌كه‌ن كه نه توانی له پڕۆژه‌ی دروستكردنی ده‌وڵه‌تی هاونیشتیمانییدا سه‌ركه‌وتووبێت و نه توانی شوناسێكی نوێ بۆ چه‌مكی عێراقییبون به‌رهه‌مبهێنێت. ئه‌م راپه‌ڕینه نوێیه‌ی عێراق ده‌رئه‌نجامی شكستی ئه‌زموونی ده‌وڵه‌تدارێتیی و مۆدێلی سیسته‌می دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات و سامانه له نێوان چه‌ند حیزبێكی تائیفیی و ئه‌تنییدا كه دوای ڕوخانی مۆدێلی ده‌سه‌ڵاتدارێتی به‌عسیزم، دووباره‌دروستكردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگای دوای جه‌نگی پێسپێردرا. ئه‌وه‌ی بۆ من جێگای تێڕامانه، بوونی هاوته‌ریبییه‌كه له ئه‌زموونی ناڕه‌زایه‌تییه مه‌ده‌نییه‌كانی نێوان كۆمه‌ڵگای لوبنان و عێراقدا. چ عێراق چ لوبنان سه‌ر به مۆدێلێكن له كۆمه‌ڵگا، كه له زانسته سیاسییه‌كاندا به كۆمه‌ڵگای دوای جه‌نگ ناودێڕده‌كرێن. ئه‌و سیسته‌مه سیاسییه‌ی كه له هه‌ردووكیانیشدا سه‌روه‌ره، له‌سه‌ر بناغه‌ی دابه‌شكردنی ده‌ه‌سه‌ڵاتی تائیفیی و ئه‌تنیی بونیاتنراوه، چه‌ند گروپێكی سیاسیی گه‌نده‌ڵ سامان و ده‌سه‌ڵاتیان له‌نێوان خۆیاندا دابه‌شكردووه. شاره‌كانی ئه‌م دو وڵاته زبڵخانه‌یه‌كی گه‌وره‌ن و خزمه‌تگوزارییان وێرانه. گه‌نجێكی زۆر بێكارن و ناعه‌داله‌تییه‌كی گه‌وره له دابه‌شكردنی ساماندا، له سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه، بوونی هه‌یه. ده‌زگاكانی ده‌وڵه‌ت داوه‌شاوه و پرۆسه‌یه‌كی مه‌ترسییداری سیاسه‌تی نیولیبرالیزم خراوه‌ته گه‌ڕ، كه ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌تی له ئاراسته‌كردنی ئابوورییدا كه‌له‌پچه‌كردووه. كۆی داموده‌زگا ده‌وڵه‌تییه‌كان له بواری خزمه‌تگوزاریی و ته‌ندروستی و په‌روه‌رده و هه‌موو سێكته‌ره‌كانی تر، له پاشه‌كشێیه‌كی گه‌وره‌دان به‌رامبه‌ر به كه‌رتی تایبه‌ت كه بازرگانه سیاسییه‌كان كۆنترۆڵی ده‌كه‌ن و قازانجێكی بێوێنه له غیابی سیاسه‌تێكی ئابووریی نیشتیمانیی و دادپه‌روه‌ردا، ده‌كه‌ن. هه‌ردوو ده‌وڵه‌ته‌كه گیرۆده‌ی ده‌ستتێوه‌ردانی ده‌ره‌كیین؛ چ عێراق و چ لوبنان گیرۆده‌ی ده‌ستتێوه‌ردانی ڕاسته‌خۆی ده‌وڵه‌تی ئێرانن له كاروباری سیاسیی و ئه‌منییاندا. جگه له ئێران كه له عێراق و لوبناندا ده‌وڵه‌تی قووڵی بونیاتناوه، رۆژانه سه‌روه‌ریی هه‌ردوو ده‌وڵه‌ته‌كه له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته دراوسێكانی تریشه‌وه پێشێلده‌كرێت. له لوبنان ئیسرائیل و له عێراقیش توركیا و ده‌وڵه‌ته خه‌لیجییه‌كان. رۆڵی ئه‌مریكییه‌كانیش بۆ هه‌مووان ئاشكرایه كه له بچووكردنه‌وه و له‌ناوبردنی ڕۆڵی ئێراندایه له هه‌ردوو ده‌وڵه‌ته‌كه. هه‌ردوو نه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگای دوای جه‌نگی ناوخۆیی لوبنان و عێراق، جگه له گه‌نده‌ڵبوونی ده‌زگای ده‌وڵه‌ت و فه‌سادی نوخبه سیاسییه‌كه‌یان و وێرانه‌یی خزمه‌تگوزارییه‌كان، نائومێد و ماندوون به‌ده‌ست جه‌نگی تائیفیی و ئایدیۆلۆژیی و دابه‌شبوونی شوناسی ده‌وڵه‌ته‌كه‌یان به‌سه‌ر چه‌ندین شوناسی تائیفیی و ئه‌تنیی به‌هێزتر له شوناسه نیشتیمانییه‌كه‌یان. ژماره‌یه‌كی به‌رچاوی خۆپیشانده‌ران چ له لوبنان و چ له عێراقدا به‌پله‌ی یه‌كه‌م شیعه‌ن و زه‌ره‌رمه‌ندی گه‌وره‌ی ململانێ و جه‌نگه تائیفییه‌كان و ئه‌و دابه‌شبوونه سیاسیی و دینییه‌ی ناو جوگرافیای وڵاته‌كه‌یانن. ئه‌م نه‌وه‌یه، سه‌ره‌ڕای كوژرانی باوك یان دایك، هاوڕێ یان خزموكه‌سوكاریان، دوای ته‌واوكردنی خوێندن، بێئیش و بێئایینده له‌گه‌ڵ چاره‌نووسی نادیاری خۆیاندا ململانێده‌كه‌ن. داواكارییه‌كانی خه‌ڵكانی مه‌ده‌نیی هه‌ردوو وڵاته‌كه له نوخبه سیاسییه‌كانیان زۆر ڕوون و ئاشكرایه: ئه‌وان دهیانهوێت ماڵئاوایی له‌و چینه سیاسییه گه‌نده‌ڵه‌ی دوای جه‌نگی ناوخۆیی بكه‌ن، كه شكستی هێنا له دروستكردنی ده‌وڵه‌تی هاوڵاتیی و نیشتیمانێكی هاوبه‌ش بۆ هه‌موو پێكهاته جیاوازه‌كانی. سه‌رۆكی حزب الله‌ی لوبنانی، نصر الله، پشتیوانی خۆی بۆ مانه‌وه‌ی حكومه‌ته‌كه‌ی حه‌ریری ده‌ربڕی و دژ به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حكومه‌ت و په‌رله‌مان و هه‌ڵبژارادنی نوێی و ناڕاسته‌خۆش هه‌ڕه‌شه‌ی جه‌نگێكی نوێی ناوخۆیی ده‌كات. وه‌ڵامی خۆپیشانده‌رانیش زۆر دوانه‌كه‌وت و پێیان گوت: ئێمه ده‌وڵه‌تمان ده‌وێت، نه‌ك ده‌وڵه‌تۆكه‌یه‌ك كه كه‌سێكی نادیار ئیداره‌ی بكات. ئه‌وه‌ی له عێراقیشدا جێگای تێڕامانه، نه‌بوونی سه‌ركرادیه‌تییه‌كی دیارییكراوه بۆ خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌مجاره، بۆیه له‌كاتێكدا خۆپیشانده‌ران به‌ده‌ستی ئاشكرا و نهێنیی ده‌وڵه‌ت و میلیشیاكان ده‌كوژرێن، هه‌مان ئه‌زموونی هه‌رێمیش له‌وێ دووباره‌ده‌بێته‌وه كه هه‌م ده‌سه‌ڵاتدار، هه‌م ئۆپۆزیسیۆن و كۆی حیزب و سه‌رۆكه‌كان، له‌گه‌ڵ داواكاریی خۆپیشانده‌رانن و پشتیوانی خۆیان بۆ داواكارییه ڕه‌واكانیان ده‌رده‌بڕن! له‌كاتێكدا كه میلیشیا و چه‌كداره شوناسنادیاره‌كان سه‌رقاڵی ڕاوكردنی خه‌ڵكی مه‌ده‌نیین له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان. هه‌رچی هه‌ڵوێستی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیشه، وه‌ك هه‌میشه، ته‌نها مه‌سعود بارزانی له جیاتی هه‌موو حیزب و سه‌رۆكه‌كانیان و حكومه‌ت و په‌رله‌مان قسه‌یكرد و پشتیوانی خۆی بۆ حكومه‌ته‌كه‌ی عه‌بدولمەهدی، نیشاندا. ئه‌م هه‌ڵوێسته‌شی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به فه‌رمووده‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌وه نییه كه ده‌ڵێت: لا ضرر ولا ضرار.
.gif)
هیوا سەید سەلیم رۆژی دووشەمە نێچیروان بارزانی وەك سەرۆك هەرێم بەسەردانێك گەیشتە میرنیشینی قەتەڕ، بڕیاریشە هەر ئەم هەفتەیە مەسرور بارزانی وەك سەرۆكی حكومەتی هەرێم سەردانی توركیا بكات، بەرپرسانی توركیا دەلێن (دەمێكە بەرنامەی ئەو سەردانەیان داناوە) بەڵام بۆچی سەردانەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم یان خستە ئەو كاتە ؟! ئەوەیان جێگای پرسیارە. توركیا بەهۆی هێرشە دڕندانەكەی بۆسەر رۆژئاوای كوردستان، لە ئێستادا زۆرترین ڕەخنەی لە ئاستی جیهانی و ئیقلیمی تەنانەت كوردستانی لێدەگیرێت، ڕای گشتی كوردستانی لە ئاستی پەرلەمان و حكومەت و پارتە كوردستانیەكان هەریەكە و بە شێوەیەك دژ بەو داگیركاریەی دەوڵەتی توركیا وەستانەوە، پشتیوانی خۆیان بۆ رۆژئاوای كوردستان دەڕبڕی، ئەگەرچی شەقام چاوەڕوانی زیاتری لە هەموو لایەك دەكرد، بەڵام دیسانیش تا ئەو ساتە رۆژئاوا و كارەساتەكانی كە لە ئەنجامی ئەو داگیركاریە تووشی بووە، جۆرێك یەكڕیزی لە نێو ڕای گشتی كوردستانی درووست كردووە. لەبەرامبەر پرۆتستۆكردنی داگیركاری دەوڵەتی توركیا لەسەر ئاستی جیهان، زۆر كەم بوون ئەو وڵاتانەی كە پشتیوانی خۆیان بۆ داگیركاری دەوڵەتی توركیا دەڕبڕی، لەنێو ئەو ولاتانەی كە بە هەموو شێوازێك پشتوانیان لە توركیا كرد، دەولەتی قەتەڕ بوو، ئەمەی دوایی جگە لە تەرخانكردنی دە ملیار دۆلار بۆ پشتوانی ماددی ئەو ئۆپراسیۆنەی سوپای توركیا بۆسەر رۆژئاوا، تەواوی ڕاگەیاندنەكەی خستبووە خزمەتی ئۆپراسیۆنەكەی سوپای توركیا، بۆ نموونە كەناڵی ئاسمانی جەزیرە كە بینەرێكی زۆری هەیە، زۆر نا بابەتیانە لە خزمەتی داگیركاری دەوڵەتی توركیا لایەنگیری دەكرد، تەنانەت وای لێهاتبوو كە (فەیسەل قاسم) كە بێژەرێكی دیاری ئەو كەناڵەیە لە تویتەرەكەی خۆی زۆرترین سوكایەتی بە كورد بكات. لە ئێستادا رۆژئاوای كوردستان بە جێبەجێكردنی رێكەوتنامەی سوچی خەریكە بارودۆخی ئەو ناوچانە بەرەو هێوربوونەوە دەچێت، پێشوازی (ئەنقەرە و دۆحە) لە دوو سەرۆكە بارزانیەكە، گومانێك درووست دەكات، كە ئەم دوو پایتەختە مەبەستیان بێت كار لەسەر ترازانی ئەو یەكڕیزیە بكەن كە تراژیداكانی رۆژئاوای كوردستان لە هەرێمی كوردستان بەرهەمیان هێنابوو. دۆحە كەمتر لە ئەنقەرە گومانی لێدەكرێت كە سەردانی بارزانی بۆ فشار بپۆزێتەوە،ئەو دیدارە زیاتر بە ئاڕاستەی بزنسس دەچێت، بەڵام پێدەچێت توركەكان لە هەڵوێستەكانی هەرێم نیگەران بن، بۆیە بیانەوێت لەو دیدارە هەندێك پەیام بە هەرێمی كوردستان بدەن، بە تایبەتیش بە سەرۆكی كابینە تازەكەی هەرێم، جا هەرێم چەندە دەچێتە ژێرباری فشارەكانی ئەنقەرە؟ ئەوەیان ئایندە بڕیاری لێدەدات، با جارێ پێش رووداوەكان نەكەوین. لە لایەكی دیكە گومان دەكرێت توركیا مەبەستی بێت كە چەكێك لە دەست كورد دەربێنێت، ئەویش ئەو هاوسۆزیە زۆرەیە كە كورد بەهۆی رۆژئاوای كوردستان بە دەستی هێناوە، وەك چۆن ساڵی 1991 كاتێك زوومی كامیراكانی رۆژنامەنووسان رووداوە ترژیدیاكانی كۆڕەوی ملیۆنیان بۆ رای گشتی جیهان بە گشتی و ئەوڕپا بە تایبەتی گواستەوە، لەسەر پێشنیاری وڵاتی فەڕەنسا ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بڕیاری 688 لە قازانجی كورد لە باشووری كوردستان دەركرد، ناوچەی دژە فڕین بووە چەترێك تا جیهان كورد لە دڕندایەتی (رژێمی سەدام) بپارێزێت، بەڵام كاتێك سەركرایەتی بەرەی كوردستانی بەرەو بەغدا كەوتنە رێ، تا گفتوگۆ لەگەڵ سەرانی رژێمی ئەوسا بكەن، ئیدی كورد هاوسۆزی دەرەوەی وەك جارن نەما، لە ئێستاشدا توركیا مەبەستیەتی مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوە، ئومێد دەكەین خەونی توركان نێتەدی، هاوسۆزی و پشتیوانیەكان بۆ كورد بەرهەم داربن .
.gif)
شێرزاد شێخانی موشكیله‌یه ، به‌راستی موشكیله‌یه.. موشكیله‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌شه .. له‌م بێ سه‌روبه‌ری و په‌رته‌وازه‌یی وسه‌نگه‌ر له‌یه‌كگرتن وملشكاندنی یه‌كتریدا ، یه‌كێتی نه‌ده‌توانێ كۆنگره ببه‌ستێ ، نه ده‌شتوانێ نه‌یبه‌ستێ . له‌هه‌ردوو حاڵه‌تدا زه‌ره‌ریه‌تی !. ئه‌و شه‌ڕه ده‌نووكه‌ی ئێستا له‌میدیاكانو فه‌یسبووكدا ده‌یانبینین ، حاڵی یه‌كێتییه پێش كۆنگره ، وه‌كو ده‌بینین ململانێ وملشكلاندنی یه‌كتری له‌نێوان سه‌ركرده‌كان گه‌یشتۆته ده‌ستبردن بۆ گرته‌ی فیدیۆیی و ئابرووبردنی یه‌كتر ، به‌م حاڵه‌شه‌وه چوونه ناو كۆنگره‌یه‌كی ئاشتیانه‌وه مه‌حاڵه و هیچ ئه‌نجامێكی باش نادات به‌ده‌سته‌وه . یه‌كێتی به‌ده‌ر له هه‌موو حزبه‌كانی سه‌ر ساحه‌ی كوردستان ، هه‌میشه كۆنگره‌كانی مایه‌ی كێشه‌و سه‌رئێشه بوونه ، بۆیه جیا له‌هه‌موو حزبه‌كان ده ساڵ جارێك ده‌توانێ كه‌شوهه‌وایه‌كی ته‌ندروست دروستبكات بۆ به‌ستنی كۆنگره‌كانی . بۆیه سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی هه‌میشه تۆقیان له كۆنگره‌ی حزبه‌كه‌یان چوه ، به‌تایبه‌تیش له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییه‌دا كه زۆربه‌ی سه‌ركرده‌كانی ئه‌م حزبه له‌كاری گه‌نده‌لێ و خۆده‌وڵه‌مه‌ندكردن وبازرگانی ودزیدا تێوه‌گلان ، ئیدی له‌ترسی ئه‌وه‌ی كه‌وا سامانه‌كانیان له‌ده‌ست نه‌چێت و به‌رده‌وام بن له دزین ، بۆیه ناتوانن ده‌ستبه‌رداری پله‌و پۆسته‌كانیان بن ، نه‌بادا به‌یانی بكه‌ونه به‌ر محاسه‌به‌ی یاسایی له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵیه‌كانیان . به‌شێكیشیان وه‌كو ئه‌وه‌ی پاڵه‌وانی ئیستقلال بن ، تاكو ئه‌مڕۆش باسی شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕیمان بۆ ئه‌كه‌ن و، خۆیان به مییراتگری كۆماره‌كه‌ی قازی محمه‌د ئه‌زانن و ده‌ستبه‌رداری جه‌مهوریه‌ته‌‌كه‌یان نابن و خۆیان به‌خاوه‌نی هه‌مو كوردستانه‌كه ئه‌زانن به‌و پارچانه‌شه‌وه كه هێشتا ئازاد نه‌كراون . له‌سه‌روشیانه‌وه كه‌سانێك هه‌ن وه‌كو چه‌سپی دووقوولوی ئێرانی به كورسیه‌كانیانه‌وه به‌ستراون مه‌گه‌ر كورسیه‌كه‌یان بشكێنی، یان شه‌ڕواڵه‌كه‌یان پێ د‌اكه‌نی ، ئه‌گینا له‌كورسیه‌كانیان نابنه‌وه !. ململانێی تووندی باڵه‌كانیش له‌سه‌ر كۆنگره‌ی داهاتوو وایانیلێكردوه ، به‌ر له‌كۆنگره‌ش چه‌ند بریارێكی زۆر بێ مانا ده‌ربكه‌ن بۆ زامنكردنی سه‌ركه‌وتنیان ، ئه‌ویش زیادكردنی ژماره‌ی ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی و مه‌كته‌بی سیاسی كه شه‌رعییه‌تی ئه‌و سه‌ركردایه‌تییه‌ی ئێستاشی خستۆته به‌ر پرسیاره‌وه . له دانیشتنێكی تایبه‌تدا له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵێكی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتیدا كه ماوه‌یه‌كه له‌كۆبوونه‌وه‌كان ده‌رناكه‌وێ ، له‌ئه‌سبابی به‌شدارینه‌كردنی له‌كۆبونه‌وه‌كان پرسیارم لێكرد ، له‌وه‌ڵامدا وتی " جاچۆن به‌شداری له‌و كۆبونه‌وانه‌دا بكه‌م كه پێنج كه‌سی ده‌ره‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی به‌بێ هیچ شه‌رعییه‌تێك به‌شداری تێدا ده‌كه‌ن و خاوه‌ن بڕیاریشن تێیدا ". یه‌كێتی زۆر خراپ لێی قه‌وماوه ، نه ده‌توانێ كۆنگره‌یه‌كی ته‌وافوقی ببه‌ستێ ، نه ده‌شتوانێ كۆنگره‌یه‌كی نیمچه دیمو‌كراسیش ببه‌ستێ ، نه ده‌توانێ كۆنگره دوا بخات ، نه‌ده‌شتوانێ به‌م شێوه‌ی ئێستاش بیبه‌ستێ ، كورد وته‌نی " های له هینێ . های له‌دۆشاوێ ". ئه‌وه‌ی ئێستا پێش كۆنگره ده‌یبینین كاره‌ساته ، ئه‌وه‌ی له‌ناو كۆنگره‌ش ده‌یبینین مه‌رگه‌ساته ، ئه‌وه‌ی دوای كۆنگره‌ش ده‌یچنینه‌وه ، دارووخانێكی ته‌واوه‌و دوور نیه یه‌كێتیه‌كه‌ی مام جه‌لال ببێت به‌چوار یه‌كێتی و، چل ساڵیتر خه‌بات بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌یان بكه‌ینه‌وه .. باقی وه‌لسه‌لام ..
.jpg)
ئادەم ئاودەل لە مێژوی رزگاری خوازی کوردیدا ، دەگمەنن ئەو دیاردە و روداوانەی کە وایان کردووە کورد بە تێکرایی و بە کۆی دەنگ یەک ھەڵوێست و یەک بۆچنیان لەسەری ھەبێت و بە جۆرێک سەرجەم پارچەکانی کوردستان یەک ھاوار و یەک گوتار و ستراتیژ بن . ھێرشی درندانەی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان یەکێک بوو لەو بابەتانی کە ھەم زیندویەتی بە تاکی کورد بە خشیوە و ھەمیش روحیەتی شۆرشگێری کردەوە بەری . ئەو داگیرکارییە وێڕایی نەھامەتی و سلبیاتیەکانی ، یەکێک لە خاڵە گرینگ پۆزەتیڤەکانی چۆشدانەوەی تاکی کورد و وابەستەوە بونیان بو بە نەتەوە و نیشتمانەکەیان ، بەجۆرێک کە لە ھەر ھاوڵاتیەکی کوردی بپرسی لە ھەر پارچەیەک و سەر بەھەر ئایدیا و بۆچونێک بێت ، راستەوخۆ ھاوسۆزی خۆی بۆ شەرڤانان و کوردانی رۆژئاوا دەردەبرێ . ئەگەرچی لە ساڵانی رابردوودا لێرە و لەوێ چەندین ساردی و لێدوانی جیاجیا لە نێوان ھێزە کوردیەکان و پارچەکانی تری کوردستان دەبیسترا بەڵام بۆ ئەمجارە یەک نەتەوە و یەک زمان کۆی کردنەوە ، ئەگەرچی بەجۆرێک لە جۆرەکان لە رێگە سیاسیەکەیەوە سنوریان لەسەر دابخرێ یا بەدەمەوە چونی پێویست نەبێ لەلایەن حکومەتی ھەرێمەوە ، بەڵام وێرایی ئەوەش ئەوە ھەر کاربەدەستان و بەرپرسانی ئەم ھەرێمە و ھاوڵاتیەکانیەتی کە بە پەرۆشن بۆ دەربارزبونی کوردانی رۆژئاوا لەو دۆخە. یەکێک لە مۆدێرنتر ین و کاریگەرترین ھەڵوێست ، ھەڵمەتی بایکۆتی کرینی شمەک و کەل و پەلی تورکی بوو ، لەلایەن ھاوڵاتیانی ھەرێمی کوردستانەوە ، ئەم ھەڵمەتە بەجۆرێک بوو جگە لە ھاولاتیان بەشێک لە بازرگانە نیشتمان پەروەرەکانیشی گرتەوە و ھەڵمەتەکەش تا دێ فراوانتر و کاریگەر تر ، ھەر لە فەرمانبەر و کاسبکار و مامۆستا و شۆفێرەوە بیگرە تا بەرێوبەری فەرمانگە و بەرپرسانی باڵای حکومەت . بە پێی زانیارییە رۆژنامەوانیەکانیش بێ بە رونی ئەو بایکۆتە کاریگەی خۆی لەسەر ئابوری تورکیا داناوە. لەم کۆدەنگی و یەکدەنگیەی کورد لەو دەستدرێژییەی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوا ، وێڕایی جۆشدانەوەی ھاولاتیان بابەتێکی نوێ بەرونی دەردەکەوێ ، ئەویش ھاتنە دەرەوەی تاکی کوردە لە قەفەسی حیزبایەتیەوە ، بەجۆرێک وابەستە نەبونی ھاوڵاتیانە بە بۆچونی داخراوی لایەنێکی سیاسیەوە ، چونکە وەک دەبیندرێ ململانێیەکی توند لە نێوان پارتی و پەکەکە و پارتی یەپەگە ھەیە ، بەڵام بە پێچەوانەی ئەو ململانێیەوە کاردرانی پارتی ھیچ ھەلوێستێکی نەرێیان بۆ یەپەگە و رۆژئاوا نەبوو کە شایەنی باس بێ ، رەنگە زۆرێک لە رەفتار و بۆچونی یەپەگە و پەکەکە بە دڵی ئەندامان و لایەنگیرانی یەکێتی و گۆران و ئیسلامیەکان نەبوبێ ، بەڵام سەرجەم لایەنگرانی ئەو حیزبانە ھاوسۆزبون بۆ رۆژئاوا ، تەنانەت یەکێک لە پەرلەمانتارە ئیسلامیەکان کە حیزبەکەی بە ھاوپەیمان و نزیکی حیزبەکەی ئەردۆگان دادەنرێ پاڵپشتی بایکۆتی کاڵای تورکی دەکات و ھاوسۆزە بۆ کوردانی رۆژئاوا. بەم پێودانگە لەمەڕ ئەو ھەڵوێست و ئاکارانەی دەبیندرێت دەتواندرێ بوترێ ، یەک دەنگی و کۆدەنگی تاکی کوردی لە قۆناغێکی تردایە و ئاسۆی ئەو ھاو ھەڵوێستیە روونە کە سەر ئەنجام دواتر لایەنە سیاسیەکانیش دەگرێتەوە.
یوسف عومەر رەشید لەدوای زیاتر لە 16 ساڵ لە پرۆسەی ئازادی، سیستمی حومکڕانی عیراق لەبەردەم قۆناغێکی مەترسیداردایەو تەشەنەسەندنی نادادی کۆمەڵایەتی و گەندەڵی و خەرجنەکردنی داهات بۆ خەڵکەکەو دەرکەوتنی پاوانخوازی کەسی و پەیڕەوکردنی بەرژەوەندی دەرەکی لەناوخۆداو دروستکردن گروپی میلیشیا وەک چەکێک بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکان دیووە دیارەو سەرەکییەکەی خۆپیشاندانەکانی ئەمجارەی عیراقن. عیراق مێژوویەکی خوێناوی هەیە بۆ لەناوبردنی سەرکردەکانی کە حزبی بەعسی پێشوو رابەرایەتی ئەم رەوتەی کردووە، بەڵام بۆ ئەم قۆناغە نا ئومێدی عیراقییەکان لە دۆخی رابردوو قوڵترە بەڵام هیچ سەرکردەیەک ناتوانێت کودەتا ئەنجام بدات، هێزو توانی کەسیی بەجۆرێک دەرکەوتووە، هەر کەس بیر لە کودەتا بکاتەوە باجەکەی دەدات. ئەم گروپەو تاقمە کە عیراق دەبەن بەڕێوە لەماوەی 16 ساڵی رابردوودا، دوو رێگەیان گرتۆتەبەر، یەکەم خۆدەوڵەمەندکردن لەسەر وێری خەڵک، دووەم کڕینی نفوزی کەسی و دروستکردنی گروپ و دەستەو تاقم بۆ کۆنترۆڵکردنی نارەزایی خەڵک، ئەم هەنگاوەش سەرکەوتووبووە تا ئێرە، ئێستاش جوڵاندنی شەقام تا رادەیەک لە ژێر کاریگەری ئەواندایە. تەماشای داتاو ئامارەکانی عیراق بکەیت کە لەسایەی ئەم جیلە سیاسیەی عیراق کۆکراونەتەوە، دەردەکەوێت کە نا ئومێدی عیراقیەکان لەکوێوە سەرچاوەی گرتووە:- - لە ساڵی 2003-2017، 430 هەزار هاوڵاتیاتی عیراقی كوژراون‌و 620 هەزاریان برینداربوون، رێژەی 30%ی ئەو بریندارانە ناتوانن بجوڵێن یاخود كاربكەن. هەروەها 58 هەزار كەس لە عیراقدا چارەنوسیان نادیارە، ئەمەش یەكێكە لە پرسە هەرە مەترسیدارەكان لە عیراقدا. ئەمە جگە لەوەی ئەو بارودۆخە بۆتە هۆی ئەوەی دوو ملیۆن بێوەژن هەبێت كە تەمەنیان لەنێوان 14-52 ساڵدایە‌و 5.6 ملیۆن هەتیو هەیە كە تەمەنیان لەنێوان یەك مانگ بۆ 17 ساڵە. - 35% عیراقییەكان لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین كە داهاتی رۆژانەیان كەمترە لە پێنج دۆلار. 9% - منداڵان كاردەكەن كە تەمەنیان لەخوار 15 ساڵیەوەیە. - لەبواری تەندروستیدا، بۆ هەر هەزار نەخۆشێك یەك جێگەی مانەوەی نەخۆش هەیە. 39 نەخۆشی‌و پەتا لە عیراقدا تۆماركراوە دیاترینیان كۆلێراو ئیفلیجی منداڵ‌و ڤایرۆسی جگەرە، ئەمە جگە لە شێرپەنجە‌و شێواوی زگماكی. - لەبواری پەروەردە، 9 هەزار خوێندنگە زیانیان بەركەوتووە، 800 خوێندنگە لە قوڕ دروستكراوە، عیراق پێویستی بە 11 هەزار خوێندنگەی دیكە هەیە، لەگەڵ ئەمەشدا 6 ملیۆن نەخوێندەوار هەیە كە نازانن بنوسن‌و بخوێننەوە. - بەپێی هەندێك سەرچاوەی نارەسمی، لەدوای ساڵی 2014، 27 هەزار پڕۆژەی ئاوەدانی‌و وەبەرهێنان لەكاركردن وەستاون‌و 800 كۆمپانیای بیانیش لە پرۆسەی سەرمایەگوزاری لە عیراق كشاونەتەوە كە بۆتەهۆی پەككەوتنی هەزار پڕۆژە. هەندێك سەرچاوەش ئاماژە بەوەدەكەن لە 15 ساڵی رابردوودا 13.328 كارگەو دامەزراوەی بەرهەمهێنان لەكاركەوتوون. - لە ساڵی 2003-2014 نزیكەی 350 ملیار دۆلار بۆ پڕۆژەی وەهمی رۆیشتووە، كەنزیك دەبێتەوە لە نیوەی ئەو داهاتەی عیراق لەوماوەیەدا دەستی كەوتووە، ئەمەش لەكاتێكدایە كە لیژنەی دارایی پەرلەمانی عیراق دانی بەوەداناوە كە قەبارەی قەرزی ناوخۆو دەرەكی دەكاتە 120 ملیار دۆلار. - عیراق ساڵانە 6 ملیار دۆلار زیانی بەردەكەوێت بەهۆی گەندەڵی‌و خراپ ئیدارەدانی مەلەفی گومرگ لەخاڵە سنورییەكان، جگە لە خاڵە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان. - لەبواری نەوتدا، عیراق پارچە زەوییەكی نەوتاوییە، داهاتی ساڵانەی 95-99% لە فرۆشتنی نەوتەوە سەرچاوەدەگرێت، نزیكەی چوار ملیۆن بەرمیل بەرهەم دەهێنێت لە رۆژێكداو 2.8 ملیۆن بەرمیل هەناردە دەكات. بەشێك لە سەركردەكانی عیراق لە فرۆشتن‌و كۆنترۆڵكردنی سەرچاوەكانی نەوت‌و ئیمزاكردنی گرێبەستەكان رۆڵیان هەیەو ناویان دێت، موقتەدا سەدرو عەمار حەكیم‌و نوری مالكی سێكوچەیەكی دیارن لەم بوارەدا. رۆژانە داهاتی 300-500 هەزار بەرمیل نەوت داخلی داهاتی گشتی عیراق ناكرێت كە ساڵانە دەگاتە 7.2 ملیار دۆلار. - لە بواری موچەو دەرماڵە، هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی عیراق، ساڵانە 17.467.248 ملیۆن دۆلار وەكو موچە وەردەگرن. 50 هەزار وەزیفەی وەهمی هەیە كە داهاتی ساڵانەی دەگاتە 5 ملیار دۆلار. لە ساڵی 2014-2018 هەر پەرلەمانتارێكی عیراق زیاتر لەیەك ملیار‌و 400 ملیۆن دینار لەسەر هاوڵاتیانی عیراق كەوتووە، بەتەنهاش سەرۆكی پەرلەمان لەو ماوەیەدا 11 ملیۆن دۆلار لەسەر عیراقییەكان كەوتووە كە 8 ملیۆن دۆلاری بەناوی پاسەوان‌و هەندێك خەرجی دیكە بۆ رۆیشتووە. - عادل عەبدولمەهدی ئەوكاتەی وەزیری نەوتی عیراق بوو (2015)، دەڵێت: لە ساڵی 2003 تا 2015 كۆی داهاتی بودجەكانی عیراق 850 ملیار دۆلاربووە، كە بەهۆی گەندەڵیەوە 450 ملیار دۆلاری لە كیس چووە. 30 ملیار دۆلار بۆ كەرتی كارەباو زیادكردنی توانای بەرهەمهێنان خەرجكراوە، لە هەمانكاتدا پێدانی كارەبای نیشتمانی لە عیراقدا ناگاتە 10 سەعات‌و نیوەی خواستی هاوڵاتیانی پڕنەكردۆتەوە. - لەبواری سەربازیدا، لەماوەی 15 ساڵی رابردوودا 149 ملیار دۆلار بۆ پڕچەككردنی سوپای عیراق خەرجكراوە كەچی داعش بە چەند رۆژێك نزیكەی 30% خاكی عیراقی كۆنترۆڵكرد، 232 ملیۆن دۆلار دراوە بە ئامێری ئاشكراكردنی تەقینەوەو رۆژانە دەیان كەس بە تەقینەوە دەكوژرێن‌و بریندار دەبن. یەكێك لەو گرێبەستە گوماناوییانەی لە ساڵی 2007دا لەگەڵ سربیا كراوە بە بەهای 833 ملیۆن دۆلار بریتیبووە لە كڕینی جۆرە فڕۆكەیەك كە كارناكات، لەگەڵ كڕینی چەكی كۆنی بۆیاغكراو، هێنانی ئامێری سەربازی خراپبوو لە رۆژهەڵاتی ئەوروپاوە كە وەزارەتی بەرگری 19 هەزار چەكی لەناوبردووە. لەناو ئەو کەسانەی لەدوای 2003 دەرکەوتوون نوری مالکی کە دوو خول سەرۆک وەزیرانی عیراقبوو (2006-2014) هەروەها (2014-2018) جێگری سەرۆک کۆماربوو، زۆرترین گەندەڵی ئەنجامدراوە. دیارترین گەندەڵییەكانی مالكی:- -لیژنەی نەزاهەی پەرلەمانی عیراق لە ئۆكتۆبەری 2015 ئەوەی خستەڕوو كە 130 بەرپرسی حكومەتەكەی نوری مالكی لە گەندەڵی‌و بەهەدەردانی پارەو سامانی گشتی تێوەگلاون، كە دۆسیەكانیان پەیوەستبووە بە گرێبەستەكانی كڕینی چەك‌و مۆڵەتی كاركردن بە كۆمپانیاكانی نەوت‌و گرێبەستەكانی نەوت لەگەڵ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان. - لە حساباتی ختامی عیراقدا گەورەترین كێشە بریتییە لە پاكتاوكردنی حسابی ساڵانی پێشوو، تا ساڵی 2016 یەكێك بووە لە كێشە گەورەكانی ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كە گومان دەكرێت لەو چوارچێوەیەدا 350 ملیار دۆلار دیار نەمابێت. - كڕینی چەك، بە ملیاران دۆلار بۆ ئەم بوارە خەرجكراوە بە بێ ئەوەی كە ئەو چەكانە هاتبنە ناو عیراقەوە، ئەمە جگەلەوەی كە بەشێك لەو چەكانە لە جەنگی دووەمی جیهانیدا بەكارهاتوون یاخود نرخەكەیان بەرزترە لەچاو نرخی بازاڕدا. ئەمە جگەلەوەی پێدانی بەرتیل لەناو وەزارەتی ناوخۆ لە ئاستێكی باڵادابووە چونكە نوری مالكی خۆی وەزیربووە بە وەكالەت. - یەك ملیار دۆلار بۆ نەخۆشخانەی سەربازی تەرخانكراوە، كەتایبەت بووە بە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری نوێ‌و پێشكەوتووی سەربازی لەدوای بەدواداچونەكان دەركەوتووە كە لە واقعدا پڕۆژەی لەو جۆرە بوونی نییە. - دۆسیەی كڕینی فرۆِكە لە روسیا، یەكێك بوو لە دۆسیە گەندەڵییە كۆمیدیاكانی نوری مالكی كە وەها پیشاندرا عیراق فڕۆكەی لە حكومەتی روسیا كڕیووە دواتر دەركەوت كە ئەو فڕۆكانە عیراقیبون‌و لەكاتی جەنكی عیراق-ئێران حكومەتی تاران ناچاری كردوون لە روسیا بنیشنەوە. -كەوتنی موسڵ (داعش‌و سپایكەر)، لەگەڵ خەرجكردنی ئەو پارە زۆرە بۆ سلكی سەربازی عیراق، بەڵام گروپی تیرۆریستی داعش بە چەند سەعاتێك نەینەوای كۆنترۆڵكردن كەنیشانەی خراپی سوپای عیراق بوو، كوشتارگەی بنكەی سەربازی سپایكەر لەو كاتەشدا قێزەوترین كار بوو لەكابینەكانی حكومەتەكەی نوری مالكی كە بەو جۆرە سەدان خوێندكاری سەربازی لە باكوری تكریت بكوژرێن كە زۆرینەیان سونەبوون، ئەمەش یەكێكە لە دۆسیە گەورەكانی گەندەڵی لەسەری كەپێی دەوترێت بازرگانیكردن بە مرۆڤەوە. -هێنانی ئامێری ئاشكراكردنی تەقەمەنی بە بەهای 232 ملیۆن دۆلار كە دواتر دەركەوتووە ئامێری ئاشكراكردن‌و ناسینەوەی شامپۆی پاككەرەوەیە نەك تەقەمەنی، لەسەر ئەم كەیسە مالكی كەسی نەداوەتەوە دادگا. - لەدوای لابردنی پارێزگاری بانكی ناوەندی، دۆسیەی بانكە ئەهلیە وەهمیەكان سەری هەڵداوە بەجۆرێك دەركەوت كە 16 بانكی ئەهلی هەن كە پارە لە بانكی ناوەندی رادەكێشن لەرێگەی پسوڵەی تەزویرەوە، هەرچەندە ژمارەیەك فەرمانبەریش دەستگیركران ، بەڵام دەركەوت كە بە ملیۆنان دۆلار پارەیان لە بانكی ناوەندی راكێشاوەو حەواڵەی وڵاتانی دراوسێ كراوە بە تایبەتیش ئێران، ئەمەش بە ئامانجی كەمكردنەوەی كاریگەری سزا سەپێنراوەكانی سەر تاران. - بەكارهێنانی ئاسمانی عیراق‌و فڕۆكەخانەكان بۆ گەیاندنی پاڵپشتی سەربازی بە حكومەتەكەی بەشار ئەسەد، ئەمەش لەلایەن روسیاو ئێرانەوە كراوە. - ئەحمەدی كوڕی تێوەگلاوە بە حەواڵەكردنی 1.5 ملیار دۆلار لە داهاتی عیراق بۆ لوبنان، ئەوكاتەی باوكی سەرۆك وەزیران بووە. - جگە لەمانە دەیان دۆسیەی دیكەی گەندەڵی‌و بەهەدەردانی پارەی وەهمی هەن لەسەر نوری مالكی، بەتایبەت بونی سەربازی فەزایی كە ژمارەیان 50 هەزار كەس بووەو پارەیان بۆ خەرجكراوەو لە وەقعیشدا شتی لەو جۆرە نەبووە. تێبینی: ئەم داتایانە، لەچەند سەرچاوەیەكی جیاوازو عیراقی وەرگیراون، بەشێكیان داتای حكومەتن وەكو لیژنەكانی پەرلەمان بەتایبەت دارایی‌و لەگەڵ داتای چاودێری دارایی‌و دەستەی نەزاهەن
.jpg)
هونەر تۆفیق لە کاتێکدا بەریتانیا ئیمپراتۆرێکی بەهێز و توانا بوو ، هیندەکان گەلێکی هەژاری لاواز و داگیرکراوبوون . لەڕووی هێزی سەربازی و ئابووریەوە شایەنی بەراوردکاری نەبوون . گەلی هیندی لاوازی داگیرکراو ، بە ڕابەرایەتی غاندی ، لەو کاتەدا بڕیاری شۆڕشیان دا . شۆڕشی بایکۆت ، شۆڕشی خۆڕزگارکردن لە ژێردەستەیی و ئازادبوون لە داگیرکاری بەریتانیەکان .شۆڕشی بێ چەک و بێ توندوتیژی . لە کاروانی خوێ وە ، شۆڕشی خۆییان بەرپاکرد . ئینگلیزەکان لە هیندستان ئیحتکاری هەموو شتێکیان کردبوو ، لەوانە ئیحتکاری خوێش . غاندی لە کاروانێکی ٤٠٠ کلم دا ، شاربەشار و گوند بەگوند ، بەرەو دەریا ، کاروانەکەی دەستپێکرد ، بەئامانجی گەیشتن بە خوێ ی کەنار دەریا . کاتێک گەیشتە لای لمەسوێرەکەی کەنار دەریا ، دەیان هەزار خەڵکی هیندی لە پشتەوەبوو . مشتێ خوێ ی لە ئاوە وشکەوەبووەکەی لێوار دەریاکە بەرزکردەوە و گوتی : لێرەوە شۆڕشەکەمان دەستپێدەکەین ، شۆڕشی بایکۆتی کاڵا و شتومەکی بەریتانی و خۆمان خۆمان دەژیەنین . لەو مشتە خوێیەوە کاروانی ئازادی گەلانی هیندستان دەستی پێکرد . مۆدێلەکانی شۆڕش لە مێژوودا جیاوازن . شۆڕشی کەمینە بەسەر زۆرینەدا . شۆرشی هەژاران بەسەر دەوڵەمەندەکاندا . شۆڕشی کۆیلەکان بەسەر کۆیلەدارەکاندا . مۆدێلەکەی غاندیش شۆڕشی بەکاربەرە داگیرکراوەکان بوو ، بەسەر موحتەکیرە بەریتانیەکاندا . کە شۆڕشی بایکۆت بوو . بایکۆت چەکێکی کاریگەری بەهێزە لەدژی بەهێزێکی داگیرکار . موسڵمانەکان لەسەرەتای بانگەوازی محەمەدیدا بەرانبەر ناموسڵمانەکان بەکاریانهێنا ، کڕین و فرۆشتن ، ژن و ژنخوازیان ، لەگەڵ ناموسڵمانەکاندا ڕاگرت . لەبەر ئەوەی سەرەتای هەر هێرشێکی سەربازی بە لێدان لە ئابووری لایەنی بەرانبەر دەستپێدەکات ، یەکەم زەربەی سەرەتای جەنگیش راگرتنی پەیوەندی ئابووری و بازرگانی نێوان دوو لایەنی شەڕکەری جەنگەکانە . کوردستان بەخواستی خۆی بێت یان بە ناچاری ، کەوتۆتە ژێر هەیمەنەی ئابووری ، سیاسی ، تورکیاوە . لەلایەک بە داگیرکردنی ڕاستەوخۆ ( لەباکوور) لەلایەکی ترەوە بە داگیرکردنی ناڕاستەوخۆ ( لەباشوور) تورکیا ئیحتکاری ژیان و کەرامەت و ئازادی و بەهای ئینسان بوونی کوردی کردووە . هەڵمەتی بایکۆت کە خۆشحاڵانە بە هەنگاوێکی جدیەوە لەناو خەڵک و کۆمەڵیک گەنجی بەمەسولیتەوە دەستی پێکردووە ، ئەگەر ئۆرگانیزە بکرێت و گوڕ و تینی هەمەلایەنەی پێبدرێت ، دەگات بە ئاستی شۆڕشێکی جەماوەری و نەتەوەیی باڵا . ئەو هەڵمەتە پشتیوانی هەموومانی دەوێت ، غاندی ئەگەر خەڵکی هیندی لە پشت نەبووایە بۆ بایکۆتکردنی کاڵای بەریتانی نەیدەتوانی گەلی هیند بگەیەنێت بە سەربەخۆیی . بۆئەوەی هەڵمەتی بایکۆت ببێت بە شۆڕش ، شۆڕشی زیندووکردنەوەی بەرهەمی نێوخۆیی ، شۆڕشی ئازادبوونی ئینسانی کورد لە ئیحتکاری سیاسی و فەرهەنگی و ئابووری ، شۆرشی خۆڕێکخستنەوە و پیاداچوونەوەی کورد بە هەڵوێستە نیشتمانی و مێژوویەکانیدا ، پێوستمان بە هاوکاری هەڵمەتی بایکۆت هەیە . ئەنجامەکەشی زۆر لەوە گەورەتر چاوەڕوان دەکرێت کە تەنیا سزادانی ئابووری تورکیا ، یان هەڵوێست نواندبێت وەک پشتیوانی ڕۆژئاڤا ، بەڵکە سەرەتایەکە بۆ ئازادبوون و گەڕانەوەی کەرامەتی ئینسانی کورد .
.png)
