راپۆرت: درەو
تاران‌و ریاز بۆ چین دوو سەرچاوەی سەرەكی دابینكردنی وزەن، باشبوونی پەیوەندییەكانیان‌و پاراستنی سەقامگیری لەناوچەكە بۆ پەكین پرسێكی زۆر هەستیارە، وێڕای ئەوەی چین ناوبژیوانێكی متمانەپێكراوە لەڕووی سیاسییەوە، لایەنداری هیچ لایەنێك نییە لەسەر حسابی لاكەی تر، بەپێچەوانەی ئەمریكاو وڵاتانی خۆرئاوا لەململانێیەكی توندان لەگەڵ ئێران، هاوكات سعودییەكانیش بێهیوابوون لەوەی ئەمریكاو خۆرئاوا سنورێك بۆ جەنگی چەندین ساڵەی یەمەن دابنێن، وردەكاری زیاتر لەبارەی رێككەوتنی نێوان  سعودیە‌و ئێران‌و كاریگەرییەكانی لەسەر پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكا‌و چیندا له‌م راپۆرته‌دا.

مێژووی پەیوەندییەكانی سعودیە‌و ئێران
دوای (7) ساڵ لەدابڕانی دیپلۆماسیی، پەیوەندییەكانی سعودییەو ئێران پێینایە قۆناغی نوێ‌، ئاڵۆزی پەیوەندییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتە مێژوویییەكی دورودرێژی هەیە، یەكەم دابڕانی دیپلۆماسی نێوانیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (1943) لەسەردەمی محەمەدڕەزا پەهلەوی شای ئێران، ئەوەش كاتێك بوو كە سعودییە حاجییەكی ئێرانی لەسێدارەدا، بەڵام لەوكاتەدا ناكۆكی ئایدۆلۆژی لەنێوان ئێرانی شیعەو سعودییەی سوننەدا نەبوو، وەك ئەوەی لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران  لەساڵی (1979)وە سەریهەڵداوە، كە لەم دواییانەدا چەندین  بواری جیاوازی گرتەوەتەوە. 
لەدوای دەستپێكردنی جەنگی ئێران-عێراق‌و تۆمەتباركردنی ریاز بە پشتیوانیكردنی بەغداد لەلایەن تارانەوە، پەیوەندییەكانی ئێران‌و سعودییە هەڵبەزو دابەزی زۆری بەخۆیەوە بینیوە، لەساڵی (2016)دا، ناكۆكییەكانی تاران‌و ریاز گەیشتە لوتكە، دوای ئەوەی دەسەڵاتدارانی سعودییە زانای ئاینی شیعە (نەمر ئەلنەمر)یان لەسێدارەدا، لەكاردانەوەی ئەمەدا خۆپیشاندەرانی ئێرانی، باڵیۆزخانەی سعودییەیان لەتاران‌و كۆنسوڵگەری ئەو وڵاتەیان لەشاری مەشەهد سوتاند، بەوهۆیەوە پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی سعودییەو ئێران بەتەواوی دابڕا. 
ئێران‌و سعودیە دوو هێزی گەورەی ئیسلامی ناوچەكەن‌و هەردووكیشیان دوو سەرچاوەی گەورەی نەوتن، خاوەنی پێگەی جیۆپۆلەتیكی‌و ستراتیژی گرنگن لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستن‌و كەنداودا.
بەر لە شۆڕشی ئیسلامی ئێران، ئێران‌و سعودیە دوو هاوپەیمانی سەرەكی ئەمریكا بوون، واشنتۆن پەیوەندی نێوان هەردوو وڵاتەكەی راگرتبوو، بەڵام كە شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران روویدا، ئیتر دۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا هات، ئێران لە دۆستی ئەمریكاوە چووە ریزی دوژمنەكانی، پاشان سیاسەتی هەناردەكردنی شۆڕشەكەی بۆ وڵاتانی تری ناوچە دەستپێكرد‌و ئیتر لێرەوە جەنگی ئایدۆلۆژی‌و مەزهەبی لەگەڵ سعودیە دەستپێكرد. 
لە ساڵی 1979وە تائێستا پەیوەندییەكانی سعودیە‌و ئێران لەناو ئاڵۆزیدان، بەجۆرێك:
•    ساڵی 1984 روبەڕووبونەوەی ئاسمانی لەنێوان فڕۆكەكانی ئێران‌و سعودیە روویدا، ئەمە لە لوتكەی جەنگی نێوان عێراق‌و ئێراندا روویدا، تائێستا وردەكاری ئەم رووداوە نەزانراوە، لەم رووداوەدا فڕۆكەكانی سعودیە بە پاڵپشتی ئەمریكا لە ناوچەی كەنداودا دوو فڕۆكەی ئێرانیان لە جۆری (F4 ) خستەخوارەوە. 
•    ساڵی 1987 رووداوەكانی حەجی مەككە روویدا، ئەمە درزێكی گەورەی خستە پەیوەندی هەردوو وڵاتە ئیسلامییەكەوە، پێكدادان لەنێوان حاجییە شیعەكان كە زۆرینەیان ئێرانی بوون لەگەڵ هێزە ئەمنییەكانی سعودیە روویدا، لەم رووداوانەدا (402) كەس كوژران، (275) كەسیان حاجی سعودیە بوون‌و (85) كەسیان پۆلیسی سعودی بوون، لەدوای ئەم رووداوانەوە پەیوەندی دیپلۆماسی نێوان ئێران‌و سعودیە پچڕا‌و سعودیە ژمارەی حاجیانی ئێرانی بۆ وەرزی حەج كەمكردەوە‌و ئێرانیش بۆ ماوەی سێ ساڵ حەجی بایكۆتكرد.
•    ساڵی 1991 جارێكی تر سعودیە‌و ئێران پەیوەندییەكانیان دەستپێكردەوە، بەڵام بەهۆی مانەوەی كاریگەری رووداوەكەی حەجی ساڵی 1987وە ئەم ئاسایكردنەوەیە سەری نەكێشا بۆ كرانەوەی سیاسی لەنێوان هەردوو وڵاتدا. 
•    رووداوی حەجی 1987 هێندە بە لای ئێرانییەكانەوە گەورە بوون لە ساڵی 1988دا ئایەتوڵا خومەینی دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی لە پەیامێكدا رووداوەكەی وەكو "رەشەكوژی حەج" ناوبرد‌و وتی:" تەنانەت ئەگەر لە سەددام  حسێن خۆش ببین‌و دۆزی قودس‌و تاوانەكانی ئەمریكا لەبیر بكەین، هەرگیز لە ئال سعود خۆش نابین".  
•    ئەم ئاڵۆزییە لە پەیوەندی هەردوو وڵات بەردەوام بوو تا ئەوكاتەی عەلی ئەكبەر هاشمی رەفسنجانی پۆستی سەرۆك كۆماری ئێرانی وەرگرت (1989- 1997)، رەفسنجانی پەیوەندی دۆستایەتی لەگەڵ شازادە عەبدوڵا بن عەبدولعەزیز دروستكرد كە دواتر بوو بە پادشای سعودیە، ئەم پەیوەندییە كاریگەری لەسەر ئاسایبوونەوەی پەیوەندی هەردوو وڵات هەبوو.
•    ئەم باشبوونەی پەیوەندی هەردوو وڵات لەسەردەمی حكومەتی "ریفۆرمخوازەكان"ی ئێراندا بە سەرۆكایەتی محەمەد خاتەمی (1997- 2005) بەردەوام بوو. 
•    لەگەڵ دەستبەكاربوونی حكومەتی كۆنەپارێزەكاندا بە سەرۆكایەتی مەحمود ئەحمەدی نەژاد، جارێكی تر پەیوەندییەكانی ئێران‌و سعودیە ئاڵۆزی تێكەوتەوە، ئەحمەد نەژاد گوتاری "شۆڕشگێڕانە"ی گەڕاندەوە بۆ ناو فەرهەنگی سیاسی ئێران‌و ئیتر تۆنی دژایەتیكردنی ئەمریكا‌و هاوپەیمانەكانی لەناوچەكەدا بەرزبووەوە‌و كاریگەری رەفسنجانی بەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئێرانەوە نەما. 
•    لەگەڵ سەرەتای هەزارەی سێیەمەوە، رۆڵی "فەیلەقی قودس"ی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران، بەتایبەتیش دوای جەنگی ئەمریكا بۆ روخاندنی رژێمی سەددام، زیادی كرد. 
•    یەكێك لەو رووداوانەی تر كە ناكۆكی نێوان تاران‌و ریازی قوڵتركردەوە، راگەیەندراوەكەی ئەمریكا بوو لە 11 ئۆكتۆبەری 2011دا لەبارەی پلانێكی ئێران بۆ تیرۆركردنی باڵیۆزی سعودیە لە ئەمریكا، واشنتۆن بۆ ئەم كارە پەنجەی تۆمەتی بۆ فەیلەقی قودس راكێشا، بەڵام تاران تۆمەتەكانی رەتكردەوە. 
•    ئیتر لەوكاتەوە ئێران‌و سعودیە لە چەند گۆڕەپانێكی جیاوازی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەوانە (عێراق- یەمەن- لوبنان- سوریا) دەستیان بە شەڕی بە وەكالەت لەدژی یەكتر كرد.   

هەوڵەكانی عێراق 
لەساڵی (2021)دا بەغداد میوانداری دانوستانی نێوان سعودییەو تارانی كرد، بۆ كۆتایهێنان بە ناكۆكییەكان‌و لێكگەیشتن لەبارەی كۆمەڵێك دۆسیە، كە دیارترینیان جەنگی یەمەن‌و دۆسیە ئەتۆمییەكە بوو.
لەماوەی دوو ساڵی رابردوو (پێنج) گەڕی دانیشتنی نهێنی لەنێوان بەرپرسانی ریازو تاران بەڕێوەچوو، ئەمە زەمینەی بۆ گەیشتن بەڕێككەوتنی نێوان ئەو دوو وڵاتە خۆشكرد، دواجار هەردوو وڵاتی ناكۆك دوێنێ لە (پەكین)ی پایتەختی چین رێككەوتنیان ئیمزا كرد.
هاتنەناوەوەی چین بۆ كۆكردنەوەی تاران‌و ریاز لەسەر یەك مێز بەم خێراییە، پێدەچێت تێیدا حساباتی وردی پەكین لەبەرچاوگیرا بێت، كە پێیوایە بەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانی چین لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەدی نایەت ئەگەر كۆتایی بە دابڕانی نێوان ئێرانی سعودیە نەهێنرێت وەكو دوو وڵات پەیوەندی بەهێزیان لەگەڵ چیندا هەیە. 

بۆچی چین ؟
راگەیاندنی رێككەوتنی نێوان ریازو تاران لە چینەوەن پێشهاتێكی چاوەڕواننەكرابوو، بەوپێیەی لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا پەكین رۆڵێكی ئاشكرای نەبووە لەدانوستان‌و لێكنزیكردنەوەی تاران‌و ریازدا، بەڵام دەوترێت چین وەك هێزێكی گەورەی جیهانی، بەسەرپەرشتیكردن‌و زامنكردنی رێككەوتنێكی لەوشێوەیە، هێزو پێگەیەكی تریداوە بە گەرەنتیكردنی سەرخستن‌و جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە.
چین سەرەكیترین هاوبەشی بازرگانی سعودییەوەو تارانە، بۆ تاران چین دەروازەیەكی گرنگ بووە بۆ دەربازبوون لەو سزا ئابوری‌و داراییەی سەختەی كە ئەمریكاو وڵاتانی خۆرئاوا سەپاندویانە بەسەریدا.
سعودییەكانیش دوای ساڵانێكی دورودرێژی جەنگی یەمەن، نائومێدوبوون لەوەی بتوانن لەڕێی درێژەدان بەجەنگ، هەژموونی حوسییەكانی هاوپەیمانی ئێران لە یەمەن كۆتایپێهێنن، وێڕای ئەوەی لەوەش نائومێدبوون كە ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپا پشتیوانی جدی بكەن لەیەكلایكردنەوەی جەنگەكە.
سعودییەو ئێران دوو سەرچاوەی سەرەكی دابینكردنی وزەن بۆ چینییەكان، باشبوونی پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتەو پاراستنی سەقامگیری لەناوچەكە بۆ پەكین پرسێكی زۆر هەستیارەو، زامنی پاراستنی سەرچاوەكانی وزە بۆ چین دەكات.
لەپاڵ ئەمەدا، چین ناوبژیوانێكی متمانەپێكراوە لەڕووی سیاسییەوە بەلای هەریەكە لە ریازو تارانیشەوە، لایەنداری هیچ لایەنێك نییە لەسەر حسابی لاكەی تر، بەپێچەوانەی ئەمریكاو وڵاتانی خۆرئاوا، كە لە ململانێیەكی توندان لەگەڵ ئێران‌و گەمارۆێكی ئابوری قورسیان بەسەردا سەپاندووە، چینییەكان جگە لەپەیوەندی بارزگانی‌و دۆزینەی بازاڕی نوێ‌ بۆ كاڵاكانیان‌و دابینكردنی ئاسایش بۆ ناوچەكانی سەرچاوەی وزە، هیچ ئامانجێكی سیاسی‌و سەربازی ئاشكرایان نییە، وەك ئەمریكاو خۆرئاواش مێژوویەكی سەربازی‌و داگیركارییان لەناوچەكەدا نییە. 
بەگوێرەی بەیاننامەی (10)ی ئازاری نێوان ریازو تاران، كە لە پەكین ئیمزا كرا، هەردوو وڵات رێككەوتون لەسەر دەستپێكردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی نێوانیان‌و كردنەوەی باڵیۆزخانەكانیان لەماوەی دوو مانگدا، هەردوو وڵات رێككەوتون لەسەر چالاككردنی هاوكاری ئەمنیی نێوانیان‌و ڕێزگرتن لە سەروەری یەكترو دەستوەرنەدان لەكاروباری ناوخۆی یەكتر.

ئێران‌و چین
رۆژی 14ی شوباتی رابردوو، ئیبراهیم رەئیسی سەرۆكی ئێران سەردانی پەكینی كرد، (شی جین بینگ) سەرۆكی چینی بینی، پێكەوە گفتوگۆیان كرد جێبەجێكردنی ئەو یاداشتە ستراتیژییەی كە هەردوولا لە 2021دا ئیمزایان كرد، یاداشتێك كە پەیوەندییەكانی ئێران‌و چین لەماوەی 25 ساڵی داهاتوو دیاری دەكات، ئەمە لەپاڵ گفتوگۆكردن لەبارەی ئەو پرسانەی كە هەردوولا بەیەخی هاوبەشیان بۆی هەیە. 
بەگوێرەی قسەی میدیا فەرمییەكانی ئێران، پەكین‌و تاران لە چەند ساڵی رابردوودا (20) یاداشتی هاریكارییان لە بوارەكانی گواستنەوە بەدیاریكراویش هێڵی ئاسن، وزەو ژێرخان بەبەهای نزیكەی (12 ملیار) دۆلار ئیمزا كردووە.
بەپێی قسەی ئەوانەی چاودێری دۆخی پەیوەندییەكانی ئێران‌و چین دەكەن، نزیكبونەوەی ئەمدواییەی ئێران لە چین یەكێك لە پاڵنەرەكانی بریتییە لە سەركەوتن بەسەر قەیرانی كەمی دراوی قورس، كە بەهۆی سزا ئابورییەكانی ئەمریكاو خۆرئاواوە گرفتی گەورەی بۆ ئێران دروستكردووە.
لەو رێككەوتنانەی كە ئێران لەگەڵ چین ئیمزای كردووە، بە (ریاڵ)ی ئێرانی‌و (یوان)ی چینی مامەڵە دەكرێت، ئەمە بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری ئەو سزایانەیە كە خۆرئاوا بەسەر ئابوری ئێرانیدا سەپاندووە. 
لەپاڵ پەیوەندی ئابوری‌و سیاسی، ئێران‌و چین پەیوەندی سەربازیشیان هەیە، بەگوێرەی قسەی یەكێك لە گەورە بەرپرسانی ئێرانی، پەكین یەكێكە لە كڕیارە سەرەكییەكانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئێران‌و تاران بەنیازی ئەوەیە 15 هەزار فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بە چین بدات. 
لەبارەی پەیوەندی هەردوو وڵات لە بواری وزەدا، هیچ ئامارێكی فەرمی لەبارەی هەناردەی نەوتی ئێران بۆ چین لەبەردەستدا نییە، ئەمەش بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوەیە لەسەر هەناردەی نەوتی ئێرانی، بەڵام لایەنی چینی سەرباری سزا سەپێندراوەكانی ئەمریكا بەردەوامە لەسەر هاوردەكردنی نەوتی ئێران. 
بەگوێرەی دواین راپۆرتی كۆمپانیا تایبەتمەندەكان لەبارەی رۆشتنی نەوت لەسەرتاسەری جیهان، قەبارەی هەناردەی نەوتی خاوی ئێران بۆ چین زیادیكردووە‌و گەیشتوەتە نزیكەی (یەك ملیۆن) بەرمیلی رۆژانە. 
لە بواری هەناردە نانەوتییەكانیشدا، چین بە هاوبەشی یەكەمی بازرگانی كۆماری ئیسلامی ئەژمار دەكرێت، بەپێی قسەی روحوڵا لەتیفی ئەندامی لیژنەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان‌و گەشەپێدانی هەناردە لە (هۆبەی ئێران بۆ پیشەسازی‌و كانەكان‌و بازرگانی)، قەبارەی بازرگانی ئێران‌و چین لەم مانگانەی دوایدا (25 ملیار) دۆلاری تێپەڕاندووە.  

سعودیە‌و چین
رۆژی 8ی كانونی یەكەمی ساڵی رابردوو، (شی جین بینگ) سەرۆكی چین سەردانی سعودیەی كرد‌و سێ رۆژ لەو وڵاتە مایەوە، ئەمە بە گەورەترین چالاكی دیپلۆماسی چین لەگەڵ جیهانی عەرەبی لە مێژووی هاوچەرخی چیندا لێكدرایەوە. 
سەرۆكی چین لەم سەردانەدا بەشداری لە لوتكەی وڵاتانی هاریكاری كەنداو و لوتكەی عەرەبی- چینیدا كرد، سەركردەی وڵاتانی عەرەبی بینی. 
لەم سەردانەدا سەرۆكی چین لەگەڵ شا سەلمان بن عەبدولعەزیز پادشای سعودیە رێككەوتنی شەراكەتی ستراتیژی گشتگیری ئیمزا كرد، بەپێی ئەم رێككەوتنە سەرۆكی هەردوو وڵات پابەندی خۆیان نیشانداوە بەوەی كۆبونەوەی نیوە ساڵانە بكەن، هەروەك یاداشتی لێكتێگەییشتنیان ئیمزا كردووە بۆ هاوتاكردنی دەستپێشخەری (پشتێن‌و رێگای"ی چین لەگەڵ "روانگەی سعودیە بۆ 2030". 
كۆمپانیاكانی سعودیە‌و چین ئیمزایان لەسەر (34) رێككەوتننامە  كردووە بەبەهای (30 ملیار) دۆلار لە بوارەكانی وزەی سەوزو تەكنەلۆژیای زانیاری‌و ژێرخاندا.
پەیوەندی چین لەگەڵ وڵاتانی هاریكاری كەنداو بەشێوەیەكی سەرەكی جەخت لەسەر وەبەرهێنان لەبواری ژێرخان‌و بازرگانی كاڵاو نەوت دەكات، بەڵام ئەمساڵانەی دوایی بوارەكانی تەكنەلۆژیا‌و ئاسایشیشی گرتوەتەوە، لە ساڵی 2005وە چین چەندین گرێبەستی وەبەرهێنانی گەورەی لەگەڵ وڵاتانی هاریكاری كەنداو بە بەهای (116 ملیار) دۆلار ئیمزا كردووە، رێژەی یەك لەسەر سێی ئەم گرێبەستانە لەگەڵ سعودیەدا بووە. 
ئێستا ئیتر چین بە هاوبەشی یەكەمی بازرگانی سعودیە ئەژماردەكرێت‌و بەهای بازرگاكانی نێوانیان لە ساڵی 2021دا گەیشتوەتە (80 ملیار) دۆلار‌و ساڵی رابردوو سعودیە نزیكەی (5.5 ملیار) دۆلار سەرمایەگوزاری‌و گرێبەستی لە دەستپێشخەری "پشتێنە‌و رێگا"ی چینییەوە دەستكەوتووە، هەروەك چین بازاڕی گەورەی پێشوازیكردنە لە نەوتی سعودیە، تەنیا لە ساڵی رابردوودا رێژەی نزیكەی 40%ی تێكڕای هاوردەی نەوتی چین لە وڵاتانی هاریكاری كەنداوەوە بووە، نیوەی ئەم رێژەیەش بە  تەنیا بە سعودیەوە هەناردەی چین كراوە. 
پەیوەندییەكانی سعودیە لەگەڵ چین تەنیا لە بواری ئابوریدا كورت نەبوەتەوە، سەردانەكەی ساڵی رابردووی سەرۆكی چین بۆ سعودیە بۆ جەختكردنەوە بوو لەسەر ئەوەی ریاز دەیەوێت پێگەی خۆی وەكو هێزێكی نێودەوڵەتی نیشان بدات‌و زۆرترین سود لە بایەخی ئەم پێگەیە وەربگرێت بەتایبەتیش لە زەمەنی جەنگی روسیا- ئۆكراینادا. 
لە هەموو ئەم جموجوڵانەشدا، سعودیەكان دەیانەوێت ئەڵتەرناتیڤی جۆراوجۆر بۆ هاوپەیمانێتییەكانیان لەسەر ئاستی جیهان بدۆزنەوە‌و چیتر بەتەواوەتی پشتئەستور نەبن بە ئەمریكا، بەتایبەتیش كە بەرپرسانی ریاز بۆیان دەركەوتووە، هەڵبژاردنی پەیوەندی لەگەڵ یەكێك لەو دوو جەمسەرە (ئەمریكا‌و چین) باجەكەی قورس دەبێت‌و دەخوازن هەردوولا رابگرن. 
سعودیەكان هاوكات لەگەڵ پەرەپێدانی پەیوەندی ئابوری لەگەڵ چین، دەیانەوێت پارێزگاری لە پەیوەندییە ئەمنییەكانیشیان بكەن لەگەڵ ئەمریكا، پێیانوایە ئەمە وەڵامدانەوەیەكی باشە بۆ ئەو گۆڕانكارییەی كە لە ئەولەویەتی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا روویداوە‌و ریازی توشی دوودڵی كردووە لە پابەندبوونی ئەمریكا بە پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە لە هەڕەشەكانی ئێران. 
لەلایەكی ترەوە، رێككەوتنە 25 ساڵییەكەی ئێران لەگەڵ چین، سعودیەكانی نیگەران كرد، بۆیە هەموو هەوڵێكیان بۆ ئەوەیە قورسایی كەنداوی عەرەبی لە بازنەی پەیوەندییەكانی چیندا بەهێز بكەن، بۆ ئەوەی پاڵپشتی چین بۆ ئێران كۆتوبەند بكەن، بەتایبەتیش لە بواری دۆسیە ئەتۆمییەكەی ئێراندا. 
سەرباری هەموو ئەمانە، پەیوەندی لەگەڵ چیندا، دەرفەتی جۆراوجۆری ئابوری بۆ سعودیە فەراهەم دەكات، ئەمە هاوكایە لەگەڵ بیروبۆچوونەكانی (محەمەد بن سەلمان) شازادەی جێنشینی سعودیە كە هەوڵ بۆ فرەجۆركردنی ئابوری سعودیە‌و راكێشانی سەرمایەگوزاری بیانی دەدات لە بوارەكانی ژێرخان‌و پیشەسازی‌و تەكنەلۆژیادا. 
لە لایەنی چینیشەوە، ئەو گۆڕانكارییەی كە بازاری وزەی جیهانی لەدوای جەنگی روسیا‌و ئۆكرایناوە بەخۆیەوە بینیوە، وایكردوە بەرپرسانی پەكین بیر لە فراوانكردنی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ وڵاتانی كەنداوی عەرەبی بكەنەوە، كە ناوچەیەكی دەوڵەمەندە بە سەرچاوەكانی وزە، ئەم پەیوەندییەش بەتەنیا لەگەڵ سعودیەدا نییە، بەڵكو لەگەڵ قەتەریشدایە كە رێككەوتنێكی ستراتیژی بۆ ماوەی 27 ساڵ لەگەڵدا ئیمزا كردووە بۆ هاوردەكردنی غازی شل. 
چین لەم پەیوەندییانەدا لەگەڵ وڵاتانی كەنداوی عەرەبی دەیەوێت بەشێوەیەكی ستراتیژی گرەنتی گەیشتنی وزە بكات بۆ ئابورییە گەورەكەی، بەتایبەتیش ئەگەر پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا سەبارەت بە (تایوان) بگاتە حاڵەتی سەپاندنی سزا لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە. 
جگە لەمە، بەردەوامبوونی هاتنی وزە لە ناوچەی كەنداوەوە، توانای ئەوە بە پەكین دەبەخشێت لە دانوستانەكاندا پارێزگاری لە نرخی هاوردەی نەوتی روسی خۆی بكات لە نزمترین ئاستدا. 

هەڵوێستی ئەمریكا‌و پەیوەندییەكانی لەگەڵ چین!
لەبارەی رێككەوتنەكە، جۆن كیربی وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكاش لە كۆشكی سپی وتی:" سعودییەكان لەبارەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئێرانییەكان، واشنتۆنیان ئاگاداركردووە، بەڵام ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هیچ رۆڵێكی نەبووە لەو رێككەوتنەدا". 
"ئەوەی بەلای واشنتۆنەوە گرنگە، كۆتایهێنانە بەجەنگی یەمەن‌و راگرتنی هێرشەكانە بۆ سەر سعودییە.. واشنتۆن چاودێری دەكات تا بزانێت ئێران پابەند دەبێت بەڵێنەكانی دوای ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە لەگەڵ سعودییە".
بەدرێژایی چەندین دەیەی رابردوو ریاز هاوپەیمانێكی ستراتیژی واشنتۆن بووە، بەڵام كوژرانی رۆژنامەنوس (جەمال خاشوقچی) لە كۆنسوڵگەری سعودیە لە ئەستەنبوڵ لەساڵی (2018)دا پەیوەندییەكانی واشنتۆنی دووچاری شڵەژان كرد، بەتایبەت دوای هاتنی جۆ بایدن بۆ سەر دەسەڵات‌و بەڵێنەكانی بۆ پێداچونەوە بە پەیوەندییەكانی ئەمریكا لەگەڵ سعودیەدا.
لەلایەكی ترەوە، بڕیاری رێكخراوی "ئۆپێك پلەس" كە سعودییە سەركردایەتی دەكات، بۆ كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، بەرپرسانی كۆشكی سپی توڕەكردو پەیوەندییەكانی ریازو واشنتۆنی دووچاری ئاڵۆزییەكی نوێ كرد.
دروستبوونی جۆرێك لە ئاڵۆزی لە پەیوەندییەكانی نێوان واشنتۆن‌و ریاز لەكاتێكدایە، پەیوەندییەكانی چین لەگەڵ وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەفراوانبووندایە، لەچوارچێوەی هەوڵەكانی بۆ زیادكردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەناوچەكە، ئەمە سەرباری هۆشدارییەكانی واشنتۆن لەبارەی زیادبوونی بەشداری چین لەژێرخانی ئابوری هەستیار لە وڵاتانی كەنداو.
لەگەڵ ئەوەی چین بەردەوام واپیشانداوە نایەوێت ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە كە ئەمریكا لەناوچەكە دروستیكردووە، بەڵام گەورەبوونی قەبارەی بەرژوەندییەكانی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و بەشداریكردنی لە چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان، وەك جۆرێك لەدەستوەردانی راستەوخۆ دادەنرێت لەناوچەكانی هەژموونی ئەمریكادا.
هاتنەناوەوەی بەردەوامی چین بۆ ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست  بەواتای ئەوە نایەت پەكین هەوڵی گۆڕینی هاوكێشەی ئاسایشی هەرێمی نادات لە ناوچەكەدا، بەڵام بابەتی ئەمنی ناوچەكە هێشتا لەژێر كۆنترۆڵی ئەمریكادایە‌و پێناچێت بەمزوانە لەمڕووەوە ركابەرێكی راستەقینەی بۆ دروست ببێت. 
دەتوانرێت  خۆبەدورگرتنی پەكین لە تێوەگلانی ئەمنی لە ناوچەكە بۆ چەند هۆكارێك بگەڕێندرێتەوە، بە پلەی یەكەم سیاسەتی دەرەوەی چین كە زیاتر جەخت لەسەر گەشەپێدانی ئابوری دەكاتەوە‌و ئەمە وایلێدەكات خۆی بەدوور بگرێت لە پێكهێنانی هاوپەیمانێتی ئەمنی بەردەوام لە دەرەوەی سنور، بەجۆرێك چین رابكێشێتە ناو ململانێ درێژخایەنەكان‌و ئەمە سەربكێشێت بۆ دروستكردنی قەیران‌و وەبەرهێنانی چینی رابگرێت. 
ئەمە وای لە توێژەران كردووە پێیانوابێت چین نایەوێت رۆڵی ئەمریكا لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست وەربگرێت، ناوچەیەك كە بەردەوام لە ناسەقامگیریدایە، بەپێچەوانەوە چینییەكان سود لە رۆڵی ئەمریكا لەم ناوچەیە وەردەگرن بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری‌و برەودان بە بەرژەوەندییە ئابورییەكانیان. 
لەبری ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، چینییەكان ناوچەی زەریای هیندی‌و ئارامیان دیاریكردووە وەكو ئەولەویەتی خۆیان بۆ روبەڕووبونەوەی چالاكییەكانی ئەمریكا‌و ئەو ناوچانە بە گۆڕەپانی سەرەكی ململانێی نێوان پەكین‌و واشنتۆن ئەژمار دەكرێن. 
بەڵام پەیوەندی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و چین لە بواری وزەو ژێرخاندا، سەرچاوەی سەرەكی نیگەرانی ئەمریكایە، ترسیان هەیە چین لەم رێگەیەوە بۆ داهاتوو بە تەواوەتی جێ پێی خۆی لە ناوچەكەدا قایم بكات، بەتایبەتیش ئەگەر وڵاتێكی وەكو سعودیە چوارچێوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ چین بەرزبكاتەوە بۆ هاوكاری لە بواری ئەتۆم بەمەبەستی پارێزگاریكردن لە هاوسەنگی هێز لەگەڵ تاراندا، ئەمەش لە ئەگەری نادیاربوونی چارەنوسی رێككەوتنی ئەتۆمی ئێران لەگەڵ خۆرئاوادا، هەرجۆرە زیادبوونێكی چالاكی ئەتۆمی لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، هەڕەشەی گەورە دەبێت لەسەر ئایندەی هەژموونی ئەمریكا لە ناوچەكەدا. 
دیارنییە كاردانەوەكانی ئەمریكا چی دەبن، رەنگدانەوەكانی تەنها لەسەر لەقاڵبدانی چین دەوەستێت یاخود كاریگەری لەسەر ئایندەی سعودییەش دەبێت، كە هەندێك پێیانوایە لەدوای پشتگوێخستنی داواكانی ئەمریكا بۆ زیادكردنی بەرهەمی نەوت‌و توندوتۆڵكردنی پەیوەندییە بازرگانی‌و ئابورییەكانی لەگەڵ چین، دەسەڵاتدارانی سعودییە سەرچڵیان كردووە بە پەیوەندییە مێژوییەكانیان لەگەڵ ئەمریكا.
لە چەند مانگی رابردوودا پەیوەندییەكانی واشنتۆن‌و پەكین ئاڵۆزی زۆری بەخۆوە بینیوە، لەوانە ئاشكراكردنی باڵۆنە سیخوڕییەكەی چین لە ئاسمانی ئەمریكا‌و خستنەخوارەوەی، هەڵوەشاندنەوەی گەشتەكەی ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ پەكین كە بڕیاربوو تێیدا هەردوو وڵات پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە.
ئەمانە لەپاڵ دانیشتنەكانی لیژنەی تایبەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی هەڕەشەكانی چین لەناوچەكانی هەژموونی ئەمریكادا لەسەرتاسەری جیهان، ئەمە  سەرباری ئاڵۆزی كۆنی نێوان هەردوو وڵات سەبارەت بە تایوان‌و پاڵپشتییە سیاسی‌و سەربازییەكانی ئەمریكا بۆ تایوان. 
هەروەك ئەمریكا رێككەوتنێكی ئەمنیشی لەگەڵ فلیپین ئیمزا كردووە‌و بەپێی ئەم رێككەوتنە كەشتیگەلی ئەمریكا دەتوانێت بەندەرەكانی فلیپین بەكاربهێنێت، ئیدارەی جۆ بایدن هەناردەكردنی تەكنەلۆژیای پێشكەوتووی بۆ چین بەرتەسككردوەتەوە لەنمونەی قەدەغەكردنی مامەڵەكردن لەگەڵ گەورە كۆمپانیا چینییەكانی بواری تەكنەلۆژیا (كۆمپانیای هواوی). 
هەروەك ئیدارەی بایدن هەڕەشەی سەپاندنی سزا بەسەر چیندا دەكات ئەگەر ئەو راپۆرتانەی راست بن كە باسلەوە دەكەن پەكین دەیەوێت چەك بە روسیا بدات بۆ شەڕەكەی دژی ئۆكراینا، هەواڵگری ئەمریكا پێشبینی ئەوەی كردووە (شی جین بینگ) سەرۆكی چین دەیەوێت بەمزوانە سەردانی روسیا بكات‌و ڤلادیمیر پۆتین ببینێت. 
لەبارەی بڵاوبونەوەی پەتای ڤایرۆسی كۆرۆناشەوە، ئەمریكا‌و چین ناكۆكن، دواین راپۆرتەكانی ئەمریكا باسلەوە دەكەن كارگەكانی چین هۆكاری بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی (كۆڤید-19) بوون نەك بازاڕەكانی ئاژەڵی زیندوو، لەبەرەنجامی ئەم راپۆرتانەدا ئەندامانی كۆنگرێسی ئەمریكا داوا دەكەن لێپێچینەوە لە چین بكرێت.