به‌كارهێنانی كه‌رتی گشتی بۆ ملیاردێركردنی كه‌مینه‌یه‌ك
.jpg "به‌كارهێنانی كه‌رتی گشتی بۆ ملیاردێركردنی كه‌مینه‌یه‌ك")
2020-05-04 14:22:06
نوسینی: ته‌حسین قادر
ڤایرۆسی کۆڤید١٩ دۆخی ئابووری ئه‌و وڵاتانه‌ی سه‌ختتر كرد كه پشتیان به داهاتی نه‌وت به‌ستووه، عێراق و ھەرێمی کوردستان-یش لە پێشەوەی ئەو وڵاتانه‌ن به‌تایبه‌ت دروست نه‌كردنی ژێرخانی ئابوورییان زیان به‌ركه‌وتنه‌كه‌ی قورستركرد.
به‌كارهێنانی كه‌رتی گشتی بۆ ملیاردێركردنی كه‌مینه‌یه‌ك
فه‌رامۆشكردنی کەرته‌كانی کشتوکاڵ و پیشەسازی ئاستی به‌رهه‌مهێنانی ناوخۆییان ده‌سته‌وه‌ستانكرد، ئەوەی بونیادیش نرابوو له رابردوودا به‌هۆی گه‌نده‌ڵییه‌وه وێرانكرا بۆیه خەڵکێكی زۆر كاره‌كانیان و ده‌رفه‌تی كاریان له ده‌ستدا. هاوشان له پرۆسه‌یه‌كی فراوانتردا بۆ کڕینی دەنگ و وەلا‌و لە کابینەی دووەمی حکومەتی ھەرێم و کابینەکانی دواتردا، کردیانن بە مووچەخۆری حیزب و حکومەت و بەشێکی داھاتی گشتییان بۆ ته‌رخانكردن. به‌مجۆره زۆرینه‌یه‌كی مووچه‌خۆر له كه‌رتی گشتی دامه‌زرێندران كه رێژه‌ی مووچه‌كه‌یان به زه‌حمه‌ت به‌شی بژێوی ژیانیانی ده‌كرد و نه‌یانتوانی ببنه خاوه‌ن پاشه‌كه‌وتێك به‌رگه‌ی چه‌ند مانگێكی بێ مووچه‌یی بگرن. به‌ڵام به‌رپرسانی حیزبی ناو حكومه‌ت له رێگای به‌ده‌ستهێنانی وه‌لا‌ویانه‌وه ته‌مه‌نی حوكمڕانییان درێژكرده‌وه و له‌و دۆخه سه‌خته‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا-ش ملیاره‌كانیان هه‌ر نه‌خسته خزمه‌ت مووچه‌خۆرانی بێ مووچه و هه‌ستانه‌وه‌ی ئابووری كوردستان له كاتێكدا نرخی نه‌وت دابه‌زیوه و حكومه‌تی به‌غداد مووچه نانێرێت.
سیاسه‌تی ئابووری هه‌رێمی كوردستان بووه‌ته هۆی گۆڕینی مانا كلاسیكه‌كه‌ی بێكاری و هه‌ژاری، بۆنموونه له ساڵانی پێشوودا ئه‌گه‌ر كه‌سێك هیچ كارێكی به ئه‌نجام نه‌گه‌یاندایه و داهاتی مانگانه یان رۆژانه‌ی نه‌بوایه پێیان ده‌وت بێكار، كه‌سێك هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی بژێوی نه‌بوایه بۆ دابینكردنی پێداویستییه‌كانی ژیانی پێیان ده‌وت هه‌ژار، به‌ڵام ئه‌مڕۆ فه‌رمانبه‌ران له یه‌ك كاتدا بێكار و هه‌ژارن، هه‌ژاره‌كانیش چوونه‌ته ژێر هێڵی هه‌ژارییه‌وه.
به‌مشێوه‌یه به ملیاردێربوونی كه‌مینه‌یه‌كی ده‌سه‌ڵاتدار وده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی هێزی ئابووری و سیاسی و سه‌ربازی، له‌سایه‌ی باڵاده‌ستی تێكه‌ڵی حیزب له حكومه‌ت و لاوازی لێپرسینه‌وه و چاودێری له لایه‌ن په‌رله‌مان و داواكاری گشتی و دیوانی چاودێری دارایی و دادگاكان و ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی و شاردنه‌وه‌ی زانیارییه‌كان له رۆژنامه‌نووسان، نازاندرێت ئەو ملیارانە چەندن، دەیانن یان گەیشتونەتە سەروو سەد. داخستنی پەرلەمان بۆ ماوەی ٢ ساڵ له‌لایه‌ن حزبێكی سیاسی، دیارترین بەڵگەی راستی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ده‌سه‌ڵاته‌كانه تا هیچ چاكسازی و گۆڕانكارییه‌ك نه‌یه‌ته‌بوون.
یه‌ك وڵات و دوو جۆر ژیان
به‌رده‌وامی گه‌نده‌ڵی دارایی و كارگێڕی، جیاوازییه چینایه‌تییه‌كانی قوڵتر كردۆته‌وه، كه‌مینه‌یه‌كی حیزبی بوونه‌ته خاوه‌ن پاره‌یه‌كی زۆر و شێوه ژیانێكی تایبه‌ت و ده‌سه‌ڵاتێكی شێوه ره‌ها كه ته‌واو جیاوازه له ژیانی زۆرینه‌ی هاووڵاتییان.
سەرکردەی ئەو حیزبانەی ئه‌مڕۆ وه‌ك پاشاكانی سه‌ده‌ی ناوه‌ڕاست ده‌ژین، لە راپەڕینی ١٩٩١ کاتێک لە شاخ و دەرەوەی وڵات گەڕانەوە، جیاوازییەکی ئەوتۆیان لەگەڵ خەڵک لێ به‌دینه‌ده‌كرا، بۆیە جەماوەر بە رێزه‌وه لە ئامێزیان گرتن، ئێستا هه‌ر بۆ شه‌ڕ و رۆژی ده‌نگدان بیر له پێگه‌ی هاووڵاتییان ده‌كه‌نه‌وه.
بەڵام دواتر خۆ پیرۆزکردن و دەوڵەمەندکردن بووە ئامانجیان، شەڕی ناوخۆیان لەو پێناوەدا تازەکردەوە، پێشمەرگە و قاعیدەی حیزبی دڵسۆز و رۆڵەی ھەژاریان دابەکوشت، سەدام و داگیرکەرانی تریان ھێنایە سەر یەکتری.
لە ئەنجامدا کۆنترۆڵی داھاتەکانیان کرد، یارمەتی وڵاتانیان بۆ خۆیان وەرگرت، نەوت و گازی کوردستانیان بە ناوی ئابووری سەربەخۆ بە ناشەفافی دەرھێنا و فرۆشت، گرێبه‌ستی ٥٠ ساڵی نەوت و گازی نھێنییان لەگەڵ تورکیا کرد، حکومەتیان قەرزدارکرد، میللەتەکەیان خسته‌ژێرباری هه‌ژاری و باجی هه‌ڵه و گه‌نده‌ڵییه‌كانیان.
له ساڵی 2014ه‌وه، متمانەیان به سیسته‌می بانكی كه‌رتی تایبه‌ت و گشتی لاوازكرد، ئه‌وه‌ش بەھۆی ئه‌وه‌ی حكومه‌ت ئه‌و پارانه‌ی خوارد و ده‌ستی به‌سه‌رداگرت كه خەڵک و کۆمپانیاکان لە بانک ھەیانبوو، ئه‌مه‌ش رێگرە لەوەی جارێکی تر هاووڵاتییان یان كۆمپانیاكان پارە لە بانک دابنێن، له كاتێكدا سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ باس له قه‌باره‌ی گه‌وره‌ی پاره‌ی به‌رپرسانی حیزبی ده‌كه‌ن له بانكه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات.
حکومەتی ھەرێم له ماوه‌ی 29 ساڵی رابردوو ده‌رفه‌تی لەباری ھەبوو بۆ بنیاتنانی دامودەزگای دەستوری و جیاکردنەوەی ده‌سه‌ڵاته‌كان لە یەکتری، دروستکردنی ھێزی نیشتیمانی پێشمەرگە و ناوخۆ، پەروەردەکردنی چەند نەوەی نوێ بە سیستمی پەروەردە و خوێندنی باڵای ھاوچەرخ و بەستنەوەیان بە ئابووری بازاڕەوە، پشتیوانی لە رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیای سەربەخۆ، ئابووری بەھێز بە ھەمەجۆرکردنی کەرتە گشتی و تایبەتەکانەوە بەجۆرێک ئاسایشی خۆراک و ئاو و پێویستییەکانی خەڵک لە ناوخۆ دابین بکات و یەدەکێکی نەقدی ئەوتۆشی ھەبێت بۆ کارەساتی کتوپڕی وەک کۆڤید ١٩.
بەڵام ئێستا نەک ئەوانە نەکراوە، بەڵکوو به‌فه‌رمی حکومەت دەیان ملیار دۆلار قەرزارە، نەوتەکەی پارە ناکات و ناكۆكییه‌كانیشی له‌گه‌ڵ عێراق به‌هه‌ڵواسراوی ماوه‌ته‌وه و عێراقیش ناچێتە ژێر باری دابینکردنی مووچەی کوردستان.
ئه‌نجامی ئەم خراپ ئیدارەدانەی دەسەڵاتی سیاسی، سەرکردەی حیزبی به پیرۆزکراو خستۆته‌ڕوو، حیزب کراوەتە ئامراز بۆ پارێزگاری دەسەڵاتی سەرکردەکان، زۆرینەی ئەندامان کراونەته کۆیلەی حیزب و په‌رژینی پارێزگاری له سەرکردەکان، دوای خۆشیان ئەو دەسەڵاتە دەگوازرێتەوە بۆ کوڕ و نەوەکانییان.
له ئێستادا چی بكرێت؟
لە درێژەی قەیرانی داراییدا، بەرپرسیارێتی سەرەکی دەکەوێتە ئه‌ستۆی حكومه‌ت وھەردوو حیزبی دەسەڵات، بۆ رەواندنەوەی گومان و رقی خەڵکی برسی، سەرەتا پێویستە توانا داراییەکانییان بە ئەسێت و کاشەوە ئاشکرا بکەن، مانگانە بەشێکی بدەنەوە بە حکومەت ھەتا رێژەیەک لە مووچەی مووچەخۆرانی پێبدات. لامەرکەزیەتیش لەناو ھەرێم قووڵبکرێتەوە ھەتا ململانێی ناوخۆ پەرە نەستێنێت.
یاسای چاکسازییە پەسەندکراوەکەش جێبەجێبکەن بۆ کەمکردنەوەی جیاوازییەکان و نادادپه‌روه‌ری.
پێویسته له نێوان عێراق و هه‌رێمدا لەم قۆناغە، ھەوڵی رێكەوتنێکی ھاوسەنگ بدرێت کە ھەردوولا ھاوکاربن بۆ تێپەڕاندنی قەیرانەکه، چونكه بە قۆستنەوەی ئەم قه‌یرانه‌ی ھەرێم، عێراق دەیەوێت ئەو مافانەی کوردستان كه بە قوربانیدانی خەڵک بە درێژایی سەدەی بیست و لە راپەڕینی ١٩٩١ و لە دوای ٢٠٠٣ ەوە، لە دەستور بوون بە ئەمری واقیع لێیوەرگرێتەوە.
خەڵکی کوردستانیش بە دەوڵەمەندی گەورە و مامناوەندییەوە، کەریمی عەلەکە ئاسا، کۆمەکی یەکتری بکەن، دراوسێ نەھێڵێت ھاوسێکەی بێ شیو بێت، خزم فریای خزمەکانی بکەوێت، ھەر کەسێک تۆڕێک لە ھاوڕێکانی دروستبکات بۆ ھاوکاریکردن.
به‌شێك له خەڵکیش دەستبەجێ رووبکەنەوە کشتوکاڵ و ئاژەڵداری، حکومەتیش بە یاسا قەدەغەکردنی ھاوردە و به تاریفەی گومرگی نوێ، پارێزگاری لە بەرھەمی ناوخۆ بکات و په‌ره‌ی پێبدات.
بەمشێوەیە شیرازەی کۆمەڵگە ناپچڕێت، ئاشتی کۆمەڵایەتی ده‌پارێزرێت، پەلاماردان کۆنترۆڵ دەکرێت. بە ئومێدی ئەوەی لە ماوەی ساڵێکدا چارەسەری ڤایرۆسەکە بدۆزرێتەوە و بەدوایدا ژیانی ئابووری و دارایی و کۆمەڵایەتی وردە وردە ببوژێتەوە.
كاركردن بۆ گۆڕانكاری
دوای ئاساییبوونەوەی بارودۆخ، سەرژمێری دانیشتووان بکرێت، تۆماری دەنگدەران پاک بکرێتەوە، پیاچونەوە بە یاسا و کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردندا بکرێت بەجۆرێک تاکەکەس و لیستی سەربەخۆ ھەلی بەشداربونییان بۆ برەخسێ لە ئەنجومەنی پارێزگا و پەرلەماندا، رێگە لە تەزویر بگیرێت، ئۆپۆزیسیۆنی تاکەکەسی و سەندیکا و رێکخراوی مەدەنی راستەقینە کارا تر بکرێن، تەنھا حیزبی مەدەنی بێ میلیشیا و چەکدار بۆی ھەبێت بەشداری لە ھەڵبژاردندا بکات. ئینجا ھەڵبژاردنی پێشوەخت بکرێت، لەو بروایەدام دوای ئەم قەیرانە و دوای ئەزموونی شکستخواردووی حیزبی و حوکمڕانی ٢٩ ساڵی رابوردوو، ئەمجارە خەڵکی کوردستان بەرچاوروونتر دەبن بۆ دیاریکردنی چارەنوسی خۆیان.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.gif)
.jpg)
.jpg)
.png)
